วัดอ�ำเภอแม่ ไทยวั ฒ นาราม สอด จังหวัดตาก ธนิษฐา สายบัว
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ธนิษฐา สายบัว
นายมุ้ง (หมื่นอาจก�ำแหงหาญ) ผู้ก่อตั้งหมู่บ้าน และผู้สร้างวัดไทยวัฒนาราม
2 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
ประวัติการก่อตั้ง วัดไทยวัฒนาราม เป็ นวัดในพุทธศาสนานิ กายเถรวาทของชาวไทใหญ่ ประเพณี วัฒนธรรม พิธีกรรมต่างๆได้รับอิทธิ พลมาจากพม่า วัดไทยวัฒนารามสร้างขึ้นเมื่อ ประมาณปี พ.ศ. 2410 โดยนายมุง้ พ่อค้าชาวไทใหญ่ซ่ ึ งเดินทางจากเมืองตองจีของ พม่า มาค้าขายที่อำ� เภอแม่สอด ขณะจะเดินทางกลับนายมุง้ และคณะได้ผา่ นที่ราบลุ่ม แม่น้ ำ� และพบล�ำห้วยเล็กสายหนึ่ ง เห็นความอุดมสมบูรณ์มากจึงแผ้วถางและก่อตั้ง บ้านเรื อนชื่อบ้านแม่ตาวขึ้น โดยมีนายมุง้ เป็ นผูใ้ หญ่บา้ นคนแรก ต่อมานายมุง้ ได้รับ พระราชทานนามว่า "หมื่นอาจค�ำแหงหาญ" และสร้างวัดแม่ตาวเงี้ยว หรื อวัดไทใหญ่ เป็ นวัดประจ�ำหมู่บา้ น ในปี พ.ศ. 2500 กระทรวงศึกษาธิ การได้ประกาศให้วดั แม่ตาว เงี้ยวเป็ นวัดพระพุทธศาสนาในสังกัดกรมการศาสนา และเปลี่ยนชื่อเป็ น "วัดไทยวัฒนา ราม" มาจนถึงปั จจุบนั ซึ่ งตั้งอยูห่ มู่ที่ 1 ต�ำบลท่าสายลวด อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก เส้นทางที่จะไปตลาดริ มเมย ก่อนถึงสะพานมิตรภาพไทย-พม่า
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 3
ผังและองค์ประกอบภายในพุทธสถาน
องค์ ป ระกอบของวัด ตั้ง กระจายตั ว ตามลัก ษณะของพื้ น ที่ ภ ายในวัด มี ง าน สถาปั ต ยกรรมและศิ ล ปกรรมหลัก ภายในวัด คื อ เจดี ย โ์ กนาวิน วิห าร อุ โ บสถ พระพุทธรู ปปางไสยาสน์ พระพุทธรู ปมหามัยมุนี (จ�ำลอง) พระพุทธรู ปหินอ่อน ส่วน อาคารเสนาสนะอื่นๆ ประกอบด้วย กุฏิ ศาลาการเปรี ยญ ศาลาราย วิหารพระอุปคุต
4 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
วิหารพระมหามุนี พระวิหารหลังนี้ สร้ างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2520 มีลกั ษณะคล้ายพระราชวังของ กษัตริ ยพ์ ม่า เป็ นอาคารทรงสี่ เหลี่ยม หลังคาเจดียท์ รงปราสาท ด้านในเป็ นที่สำ� หรับ ตั้งฐานชุกชีประดิษฐานพระพุทธรู ปมหามุนีที่กลางอาคารโดยหันพระพักตร์ ไปทาง ทิศใต้ การใช้พ้ืนที่ในวิหารแบ่งเป็ นสองส่ วน ส่ วนแรกเป็ นแท่นฐานชุกชีประดิษฐาน พระพุทธรู ปมหามุนี พื้นที่น้ ี จะเข้าได้เฉพาะผูช้ ายเท่านั้น นอกจากนั้นเป็ นพื้นห้องที่ พุทธศาสนิ กชนสามารถนัง่ กราบไหว้ สวดมนต์ ท�ำสมาธิ และปฏิบตั ิพิธีกรรมทาง พุทธศาสนาได้ ส่ วนหลังคาเป็ นทรงปราสาทซ้อนลดหลัน่ กันเจ็ดชั้น ประดับด้วยงาน ลวดลายปูนปั้ นแกะสลักโดมมีปราสาทที่ใหญ่ที่สุดอยู่ตรงกลาง และล้อมรอบด้วย ปราสาทเล็กอีกด้านละแปดตรงสันแต่ละมุมของหลังคา
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 5
วิหารพระพุทธรูปหินอ่อน วิหารพระพุทธรู ปหิ นอ่อนสร้ างเมื่ อ พ.ศ. 2522 อยู่ตรงข้ามกับพระวิหาร มหามุนี มีลกั ษณะเป็ นอาคารทรงสี่ เหลี่ยม หลังคาประดับด้วยองค์เจดียข์ นาดใหญ่อยู่ ตรงกลาง และสันหลังคาชั้นที่หนึ่ งประดับไปด้วยองค์เจดียข์ นาดเล็กด้านละห้าองค์ ชั้นที่สองอีกด้านละสี่ องค์ ด้านในเป็ นที่สำ� หรับตั้งฐานชุกชี ประดิษฐานพระพุทธรู ป หิ นอ่อนที่กลางอาคารโดยหันพระพักตร์ไปทางทิศเหนือ การใช้พ้ืนที่ในวิหารแบ่งเป็ น สองส่ วน ส่ วนแรกเป็ นแท่นฐานชุกชีประดิษฐานพระพุทธรู ปหิ นอ่อนพื้นที่น้ ีจะเข้าได้ เฉพาะผูช้ ายเท่านั้น นอกจากนั้นเป็ นพื้นห้องที่พุทธศาสนิ กชนสามารถนัง่ กราบไหว้ สวดมนต์ ท�ำสมาธิ และปฏิบตั ิพิธีกรรมทางพุทธศาสนาได้ ส่ วนหลังคาวิหารเป็ นองค์ เจดียท์ รงระฆังย่อมุม ชั้นบนสุดหรื อยอดประดับด้วยฉัตรสี ทองเป็ นสถาปัตยกรรมแบบ พม่า
6 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 7
เจดีย์โกนาวิน พระเจดีโกนาวิน สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2511 เป็ นเจดียท์ รงระฆังมีซุม้ หลังคาทรง เจดียร์ ายรอบ 8 ทิศ มีลกั ษณะองค์ประกอบทางสถาปั ตยกรรมดังนี้ ส่วนฐาน ประกอบด้วยฐานประทักษิณสี่ เหลี่ยมยกสูง มีกำ� แพงแก้วล้อมรอบ องค์เจดียเ์ ริ่ มจากชุดฐานหน้ากระดานสี่ เหลี่ยมรับองค์ระฆังทั้งแปด แต่เจดียป์ ระธาน จะมีลกั ษณะของชุดฐานสี่ เหลี่ยมย่อมุมซ้อนกันสามชั้น ส่ วนกลาง เริ่ มจากฐานรองรับองค์ระฆังมีลกั ษณะแปดเหลี่ยม บัวปากระฆัง รับองค์ระฆังในผังวงกรมขนาดเล็กโดยปากของระฆังมีลกั ษณะผายออก คล้ายกับ ถ้วยคว�ำ่ ที่บวั ปากระฆังจะประดับด้วยบัวหงาย รัดประคตด้วยเส้นลวดประกอบและ ตกแต่งเฟื่ องอุบะที่ไหล่องค์ระฆัง ส่ ว นยอด เหนื อ องค์ร ะฆัง ไม่ มี บ ัล ลัง ก์ เริ่ ม จากปล้อ งไฉนเรี ย วแหลม ตกแต่งด้วยกลีบบัวหงายขนาดใหญ่โดยรอบที่ปล้องแรก และประดับด้วยกลีบบัวคว�่ำ บัวหงายสามชั้นรองรับปลียอดและประดับด้วยฉัตรโลหะฉลุ เจดียร์ ายทั้งแปดทิศ มีลกั ษณะชุดฐานหน้ากระดานสี่ เหลี่ยม ต่อด้วยฐานแปด เหลี่ยมที่รองรับบัวปากระฆัง คาดอกองค์ระฆังด้วยเส้นลวดประกอบและตกแต่ง เฟื่ องอุบะที่ไหล่องค์ระฆัง ปล้องไฉนเรี ยวแหลมประดับด้วยกลีบบัวคว�่ำบัวหงาย รองรั บปลี ยอดและประดับด้วยฉัตรโลหะฉลุ ถัดออกมามี การประดับซุ ้มจระน�ำ ประกอบอยูต่ ิดกับฐานหน้ากระดานขององค์เจดีย ์ เป็ นที่ประดิษฐานพระพุทธรู ป แบบ ซุม้ หน้าจัว่ ตกแต่งลวดลายปูนปั้นและมุมยอดบนสุดของซุม้ จระน�ำ มีลกั ษณะของงาน ปูนปั้ นที่เป็ นรู ปสัตว์และเทวดาองค์เล็กประดับอยูบ่ นยอดสุ ดของซุม้
8 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
การประดับตกแต่ง เป็ นงานลวดลายปูนปั้นประดับกรอบซุม้ จระน�ำประกอบ ด้วยลายกนกม้วน ลายดอกไม้ และลวดลายปูนปั้ นประดับองค์ระฆังกับชั้นฐานต่างๆ ลวดลายใบไม้ เฟื่ องอุบะ ประกอบลายกลีบดอกบัวในแบบต่างๆ
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 9
ส�ำหรับซุม้ จระน�ำทั้งแปดทิศนั้นใช้ประดิษฐานพระพุทธรู ป และมีหลังคา
เป็ นทรงเจดียร์ ายทั้งแปดทิศและมีรูปปูนปั้ นสัตว์ท้ งั แปดตัวบนยอดซุม้ เชื่อว่ามีความ สัมพันธ์กบั การนับถือและกราบไหว้พระประจ�ำวันเกิดของชาวพม่า โดยวันเกิดของ บุคคลแต่ละบุคคลจะสัมพันธ์กบั ดาวเคราะห์ โดยก�ำหนดวันเกิดไว้ท้ งั หมดแปดวัน ดังนี้
วันจันทร์ ตะนึงหล่า เสื อ
วันอังคาร อี่งก่า สิ งห์
10 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
วันพุธ โบ๊ะดะฮู ช้างมีงา
วันพฤหัสบดี จ่าดะบะเด หนู
วันศุกร์ เต้าก์จ่า หนูตะเภา
วันเสาร์ สะเหน่ พญานาค
วันอาทิตย์ ตะนึ่งกะนะเหว่ พญาครุ ฑ
วันพุธกลางคืน ย่าฮู ช้างไร้งา
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 11
โบสถ์ พระอุโบสถหลังนี้ เป็ นอาคารทรงสี่ เหลี่ยม หลังคาทรงจัว่ แบบคอสองเป็ น อาคารสองชั้น มีผงั พื้นรู ปสี่เหลีย่ ม ผนังก่อด้วยอิฐถือปูน ด้านหน้าวิหารเจาะช่องประตู มีซุม้ ทางเข้า หันหน้าไปทางทิศใต้เป็ นสถานที่ที่พระภิกษุสงฆ์ใช้ทำ� สังฆกรรมซึ่งการ ท�ำสังฆกรรมของพระภิกษุสงฆ์จะใช้พ้ืนที่โล่งๆที่กำ� หนดขอบเขตพื้นที่สังฆกรรม โดยการก�ำหนดต�ำแหน่งสี มา
12 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
รู ป แบบทางสถาปั ต ยกรรมของอุ โ บสถ เป็ นอาคารแบบปิ ด สองชั้น หลังคาทรงจัว่ แบบคอสองเดี่ยว มีลวดลายประดับตกแต่งอาคารที่พบส่ วนมากเป็ น ลวดลายพรรณพฤกษาซึ่ งปรากฏโดยรอบอุโบสถส่ วนเชิงชาย หน้าจัว่ ส่ วนมากจะ เป็ นลายเครื อเถา ก้านขด ซึ่ งจะเป็ นเทคนิ ค ฉลุโลหะทั้งสิ้ น ซึ่ งเป็ นเอกลักษณ์ของ สถาปั ตยกรรมไต มีการพบลวดลายสัตว์ป่าหิ มพานต์ดว้ ยในส่ วนของหน้าจัว่ ของ อุโบสถ ตกแต่งด้วยหงษ์สองตัวหันหน้าเข้าหากัน มีการประดับตกแต่งส่ วนปลาย สุ ดของเชิงชาย ส่ วนปลายสุ ดด้านล่างเรี ยกว่า กะหลุ่งต่อง และด้านบนเป็ นลายกนก ประดับด้วยฉัตรโลหะฉลุ
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 13
พระพุทธรูปปางไสยาสน์ พระพุทธรู ปปางไสยาสน์เป็ นพระพุทธรู ปที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของจังหวัด ตาก และใหญ่เป็ นอันดับที่สองของประเทศ มีความยาวถึง 46.50 เมตร สร้างด้วยปูน เป็ นศิลปะแบบพม่า คือสร้างเลียนแบบพระนอนที่ใหญ่ที่สุดของโลกในประเทศ พม่า ที่นครย่างกุง้ คือ พระพุทธรู ปไสยาสน์เจาทัตยี (พระเจ้าตาหวาน) มีเม็ดพระศก ขนาดใหญ่ สวมกระบังหน้าที่ตกแต่งด้วยกระจกเงาและลวดลายพรรณพฤกษา จีวร มีความพริ้ วไหว ประดับด้วยกระจก ตรงพระบาทมีลายที่เป็ นมิ่งมงคลสู งสุ ด เพราะ ประกอบด้วยลายธรรมจักรในบริ เวณกลางฝ่ าพระบาทและล้อมด้วยรู ปมงคล 108
14 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 15
พระมหามุนี พระพุทธรู ปมหามุนี เป็ นพระพุทธทองสัมฤทธิ์ แสดงปางมารวิชยั ศิลปะ พม่า มีความสู ง 3.50 เมตร กว้าง 3 เมตร เป็ นพระพุทธรู ปที่ จำ� ลองมาจากพระ มหามุนีอนั ศักดิ์สิทธ์คู่บา้ นคู่เมืองของชาวยะไข่ ทางรัฐบาลพม่าได้อนั เชิญให้มา ประดิษฐานที่เมืองมัณฑะเลย์ เป็ นพระพุทธรู ปทรงเครื่ องประกอบด้วย สวมมงกุฎ กรองศอ ทรงกรรเจียกจร พาหุรัด (ก�ำไลรัดต้นแขน) ทรงสังวาลย์ไขว้ มีตาบหน้า หรื อทับทรวง พระพักตร์ขดั เงา ประทับบนบัลลังก์ขนาดใหญ่ เชื่อว่า พระมหามุนี นี้ เป็ นพระพุทธรู ปที่มีชีวิต เพราะด้วยเหตุที่ได้รับประทานพร ได้รับประทานลม หายใจจากพระพุทธเจ้าจึงมีประเพณี ลา้ งพระพักตร์ถวาย โดยทุกเช้า เวลาประมาณ 04.00 น. พระมหาเถระและสาธุชนทัว่ ไปที่ศรัทธาจะมาท�ำพิธีลา้ งพระพักตร์ดว้ ย น�้ำอบน�้ำหอมผสมทานาคาอย่างดี พร้อมกับใช้แปรงทองแปรงที่พระโอษฐ์เสมือน หนึ่งแปรงพระทนต์ถวายพระพุทธเจ้า ก่อนใช้ผา้ จากศรัทธาสาธุชนถวายมาเช็ดจน แห้งสนิท พร้อมใช้พดั ทองโบกถวายเป็ นอันดีเสมือนหนึ่งได้อุปัฏฐากองค์สมเด็จ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่ยงั ทรงพระชนมชีพอยูจ่ ริ ง ๆ
16 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
พระพุทธรูปหินอ่อน พระพุทธรู ปหิ นอ่อนในวัดไทยวัฒนาราม มีความสู ง 2 เมตร กว้าง 1 เมตร แสดงปางมารวิชยั นัง่ ขัดสมาธิเพชร นิ้วพระหัตถ์แตะลงที่ฐาน ประทับบน บัลลังก์ขนาดใหญ่ ทรงครองจีวรพริ้ วไหว พุทธลักษณะของพระพุทธเจ้า คือ พระโอษฐ์แดง อุษณี ษะนู น พระกรรณยาว อุณาโลมระหว่างคิ้ว มีเม็ดพระศก ขนาดเล็ก นิ ยมสวมกระบังหน้าตกแต่งด้วยลวดลายต่างๆ เป็ นที่นิยมกว้างขวาง ในพุทธลักษณะแบบมัณฑะเลย์มกั แสดงปางมารวิชยั ขัดสมาธิเพชร นิ้วพระหัตถ์ เสมอกัน พระหัตถ์ขวาแตะลงที่ฐานเพื่อเรี ยกพระแม่ธรณี เป็ นพยานตามคตินิยม ที่สืบทอดมาแต่ยคุ พุกาม พระพักตร์ มีลกั ษณะมน พระเนตรเรี ยวยาว พระโอษฐ์ บางและยิม้ เล็กน้อยอย่างเป็ นธรรมชาติกว่าพระพุทธรู ปแบบอังวะ พระกรรณยาว นิยมท�ำเป็ นกระบังหน้าแคบๆ ประดับด้วยอัญมณี เม็ดพระศกขนาดเล็ก มีอษุ ณีษะ ที่แลเห็นได้ชดั เจน แต่ไม่มีพระรัศมี ครองจีวรห่มเฉี ยงเปิ ดอังสาขวา จีวรมักเป็ น ริ้ วแสดงถึงรอยพับผ้าจีวรตามลักษณะเหมือนจริ งมากกว่าริ้ วจีวรแบบประดิษฐ์ที่ นิยมกันในอินเดีย ริ้ วจีวรของพระพุทธรู ปมัณฑะเลย์มีลกั ษณะคล้ายริ้ วจีวรแบบ พระพุทธรู ปจีน
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 17
จารึกภาษาไทย
จารึกภาษาพม่า
เป็ นศิลาจารึ กที่สร้างด้วยหิ นอ่อน ซึ่งจารึ กเกี่ยวกับประวัติของวัดไทยวัฒนาราม
18 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
พิพิธภัณฑ์พระพุทธศาสา
พิพิธภัณฑ์พระพุทธศาสนา เป็ นที่เก็บพระพุทธรู ปและจัดแสดงพระพุทธเจ้าพร้อม สาวกเสด็จจากสวรรค์ช้ นั ดาวดึงส์
พระพุทธรู ปยีส่ ิ บแปดพระองค์ เป็ นพระพุทธรู ปศิลปะพม่า แสดงปางมารวิชยั สร้าง โดยปูนปั้น อยูใ่ นศาลารายประดิษฐานด้านหลังสุ ดของบริ เวณวัด มีคติความเชื่อที่วา่ พระพุทธจ้าตรัสรู ้มาแล้วยีส่ ิ บแปดองค์
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก 19
พระอุปคุต
20 วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
วัดไทยวัฒนาราม อ�ำเภอแม่สอด จังหวัดตาก © 2015 (พ.ศ. 2558) โดย ธนิษฐา สายบัว สงวนลิขสิ ทธิ์ พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ ตุลาคม พ.ศ. 2558 จัดพิมพ์โดย ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เรี ยบเรี ยงและออกแบบโดย ธนิษฐา สายบัว ออกแบบโดยใช้ฟอนท์ Angsana New 16 pt หนังสื อเล่มนี้เป็ นส่ วนหนึ่งของการเรี ยนการสอน เพื่อส่ งเสริ ม และต่อยอดศักยภาพการศึกษา ภายในภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัย