Portfolio Tanja Potezica 2020_NL by Tanja Potezica

Portfolio

Tanja Potezica Juni 2021

Inhoud

1:100 01

Arrival City, Munchen, DE

1:1000

architectonisch + stedenbouwkundig ontwerp

Room for the river, Buenos Aires, ARG participatie + stedenbouwkundig ontwerp

NDSM, Amsterdam, NL stedenbouwkundig ontwerp

PROJECTLOCATIES GEÏNTRODUCEERD IN HET PORTFOLIO

1:100000 04

Total HUBS, Amsterdam, NL

meta 06

mobiliteit + logistieke strategie

Amsterdam Urban Design 2020 - work in progress,

Stadsontwerp - werk in wording, Plan Amsterdam, NL boek ontwerp + artikel

Omgevingsvisie 2050, Amsterdam, NL ruimtelijk onderzoek + cartografie

High-rise for housing, Integration of high-rise buildings into the housing landscapes of Amsterdam, NL onderzoek

Bijlage

01 Arrival C i t y M ü n c h e n architectonisch

stedenbouwkundig

ontwerp

Het projectgebied McGraw, gelegen in het stadsdeel Giesing in München, zou van een voormalige militaire gebied naar een woonbuurt getransformeerd worden. De centrale ruimtelijke problematiek is de scheiding van het gebied door de snelweg, die het gebied in tweeën snijdt. De tweede uitdaging in het ontwerp was het huidige en urgente vraagstuk van de vluchtelingenopvang en hun integratie in het stadsleven. Het project was mijn bachelorscriptie in een team van twee binnen Architectuurstudies aan de Technische Universiteit van Munchen. Ik laat dit project zien in de context van hoe design kan bijdragen aan sociale cohesie in steden. Enerzijds worden ruimtes onderscheiden op basis van toegankelijkheid: privé, gemeenschappelijk, en openbaar. De nadruk ligt hierbij op hun onderlinge samenhang en de overgang daarin. Anderzijds door worden woningtypologieën onderzocht, die nieuwe manieren van samenleven mogelijk maken. Ten slotte zouden flexibele openbare ruimtes voor een diversiteit van functies zorgen. Op deze manier worden ‘Orte der Begegnung” creëert terwijl ze economische diversiteit in de buurt mogelijk maken. Deze drie centrale concepten zullen uiteindelijk tot meer sociale cohesie in een nieuwe wijk leiden.

View on the ‘idea store’

Project Background and Challenge

At the end of 2014 containers for about 300 refugees were installed in the area of the former military base McGraw. Both the housing situation inside the fenced containers, as well as the unattractive environment isolates the arriving refugees thus prevents any contact with the neighbourhood. In addition, there are only limited opportunities in the area to pursue a regular daily rhythm or find job opportunities. Therefore, the goal of the design is on the one hand to enhance the spatial connectivity and quality. On the other hand the aim was to socio-economically activate the McGraw area. An overall underlying design principle was the preservation of the existing structure and therefore the local identity.

social and spatial context A primarily research of the inhabitants and actors in the area revealed a very divers context (see below). In the southern-western part a relatively high income, family neighbourhood. In the northwestern part a lower income, smaller household sizes, with high percentage of foreigners. In between these neighbourhoods was a lack of connection. Common in all areas was the big amount of social institutions working together with the inhabitants. Unfortunately there was not much connection between these attempts.

Stadtteilladen Giesing

Mithilfe & Spenden

RAGS

Informationspolitik

rotes Giesing

Soziale Stadt Giesing

Giesinger Grünspitz „Der Platz für Alle“

„Nutzen der Vernetzungsarbeit: Verbesserung der sozialen Infrastruktur“

„positive Grundeinstellung aufrecht erhalten“

phase one:

north-south activation: construction of the southern housing neighbourhood, construction of the northern library/arrival centre east west-activation: closing of the highway, creation of the central square and renovation of the central hall

FAK Migration REGSAM

Freizeitprogramm

Stadtrundfahrt„REGSAM bewegt Giesing/Harlaching“

Deutschunterricht

fair price hostels

ärztliche Betreuung

Bezirksausschuss 17 Newsletter - „Magazin für die Soziale Stadt Giesing“

McGrawGeländeAkteureIdentitätAlleinstehendeStudentenGemeindezentrum/KirchePolizeiEinrichtung für Blinde-und SehbehinderteGefängnisinsassenAsylbewerberSeniorenFamilienPärchen

phase two:

construction of the northern housing quarter, activation of the east west connection creation of the square pavilions and construction of the souther business buildings

Mapping actors in the neighbourhood

This situation creates an opportunity for the McGraw area to play a connecting role for the surrounding areas. Therefore, not only the spatial transformation is important, but also an activation with different spaces for social interaction and the establishment of a network of working/educational opportunities.

phase three:

final densification at the edges to the surrounding neighbourhood

Towards a programmatic and spatial framework

1 Arrival centre

In the northern area, arriving from the metro station, an ‘idea store’ offers a library and educational opportunities. It is the calm part of the McGraw area. The active part of the area lies in the south-west part. It is build by a combination of different activities around the central neighbourhood square. The heart of the area is an ‘idea lab’. In close cooperation with the Bavarian Chamber of Handicrafts, the idea was to create space for the inhabitants - the incoming asylum seekers and the new inhabitants - where economic and interaction opportunities are created (more details on the following page). The ‘idea lab’ is situated at the central public square, that allows for a diversity of activities. The central public square is the countering of the spatial separation by the high-way - in this part the high-way is covered in order to create the public space. Through the high costs in covering the high-way, we decided to cover only the parts of the highway that lie next to one of the active programmes thus the ‘idea lab’ and the ‘idea store’. The idea store is more the calm, focused area and therefore a green public space is created, whereas the ‘idea lab’ is aimed for active programmes and is herefor predominantey gray.

2 Primary housing allocation - courtyards as central communal places

The housing area in the south-east part consists of a diversity of housing typologies while also containing alternative housing typologies. By creating a variation of housing opportunities, a mixed and divers neighbourhood should be enabled. Next to that the neighbourhood contains semi public spaces to offer secure spaces for new inhabitants and to break up the barrier between private and public (more details on the following page). Towards the south-west, the area is framed with an irregular closed block typology that opens up a square towards the surrounding. The partly subsidised housing is mixed with offices spaces. This rather classical configuration serves as a transition to the rather wealthy single family house neighbourhood on the other side of the street.

3 Decentralised housing integrated living/subsidised housing

Arrival centre for asylum seekers “Idea store” Library/teaching/integration programmes/language courses

Programming of the area and housing strategy for asylum seekers 6

Former power station

space for theatre/music/ dance/art/events

“Idea Lab”

space for integration + exchange for the inhabitants training possibilities in cooperation with the Bavarian chamber of commerce

Central neighbourhood square space for encounter and diversity of activities

connectivity cars pedestrians

open space typologies public

collective space private

Spatial Development plan

denisty levels 7

FAK CENTRAL NEIGHBOURHOOD SQUARE

‘IDEA LAB’

How can public space be flexible to provide a meeting point for the community and serve beyond mere commercial use?

HOW CAN THE DESIGN OF A BUILDING ALLOW FOR A DIVERSITY OF ECONOMIC ACTIVITIES AND BE ABLE TO ADAPT OVER TIME?

Migration

Büroräume für Werkstätten

design based on flexibility in uses

Offener Arbeitsbereich für Kleinhandwerk mit variabler Flächennutzung

Erschliessungszone zum Austausch mit integrierten Ausstellungsflächen für Werkstätten

Öffentliche Cafeteria mit Sitzmöglichkeiten im Außenbereich

Erschliessungszone zum Circulation space Public cafeteria with Werkstattbereich größere smaller Offener Arbeitsbereich für Austausch mit integrierten Öffentliche Cafeteria smallBüroräume office für larger workshopsfürwith open Handwerksbetriebe mit variabler Kleinhandwerk mit mit Sitzmöglichkeiten Ausstellungsflächen für for exchange with outdoor space Werkstätten Flächennutzung variabler Flächennutzung im Außenbereich Werkstätten spaces flexible floor plans workshops with integrated exhibition flexible floor plans spaces

REGSAM

Freizeitprogramm weekly market | flea market

Werkstattbereich für größere Handwerksbetriebe mit variabler Flächennutzung

events

everyday

Stadtrundfahrt„REGSAM bewegt Giesing/Harlaching“

Deutschunterricht

fair price hostels

closed workshop/productive area

ärztliche Betreuung

Bezirksausschuss 17 Newsletter - „Magazin für die Soziale Stadt Giesing“

publicly accessible area with orientation towards the central neighbourhood square

Geschlossene Werkstattzone

Öffentlich zugängliche Zone mit Orientierung zum zentralen Quartiersplatz

Geschlossene Werkstattzone

Öffentlich zugängliche Zone mit Orientierung zum zentralen Quartiersplatz

McGrawGeländeAkteureIdentitätAlleinstehendeStudentenGemeindezentrum/KirchePolizeiEinrichtung für Blinde-und SehbehinderteGefängnisinsassenAsylbewerberSeniorenFamilienPärchen

ground plan neighbourhood square + “idea lab”

View on the neighbourhood square + “idea lab”

Housing AREA | SPace typologies

Housing AREA | Housing typologies

How can the diversification and the relation of a diversity of spaces enhance social cohesion?

privat

private

Diversification of space typologies

Which housing typologies enable a stronger communal living than the classical apartment typology?

private privat

privat

communal

semiöffentlich semiöffentlich

public

öffentlich

Various functions (bike workshops, communal kitchen, atelier)

öffentlich öffentlich public

öffentlich

communal living subsidised rents

Courtyard with communal privat building

öffentlich

dezentrale dezentrale Unterbringung in Duplex housing - integrated living den Wohngebieten -in den Unterbringung Integriertes Wohnen/ Wohngebieten Wohnen Primary allocation vergünstigtes Individual entrances Possible future Integriertes Seperated areas within Wohnen/ transformation into housing unit student housing vergünstigtes Wohnen Shared flats privat

semiöffentlich

Usable circulation space as an area of interaction

öffentlich

Family + Student + Asylum seeker + Elderly person

+1 +1 HOFSITUATION MIT GEMEINSCHAFTSHAUS HOFSITUATION MIT GEMEINSCHAFTSHAUS verschiedene Funktionen (Ausbildungsrestaurant, Fahrradwerkstatt, verschiedene Funktionen Künstleratelier, etc) (Ausbildungsrestaurant, Fahrradwerkstatt, Künstleratelier, etc)

„WOHNGEMEINSCHAFT“ „WOHNGEMEINSCHAFT“ studentisches Wohnen zur Erstaufnahme studentisches Umnutzung Wohnen Umnutzung zur Erstaufnahme

„SOZIALES WOHNEN“ - vergünstigter Wohnraum „SOZIALES WOHNEN“ - vergünstigter Wohnraum gemeinsame Erschließungsbereiche als Pufferzone und Begegnungsort gemeinsame Erschließungsbereiche als Pufferzone und Begegnungsort

EG EG

Ankunftszentrum Ankunftszentrum für Flüchtlingefür „Idea Store“ - Bibliothek/Lernen/ Flüchtlinge Integrationsprogramm - Sprachkurse „Idea Store“ - Bibliothek/ Lernen/ Integrationsprogramm Sprachkurse EG

RG RG

„DUPLEX“ - Iintegriertes Wohnen „DUPLEX“ - Iintegriertes Wohnen individuelle Eingänge abgetrennter Bereich innerhalb einer individuelle Eingänge Wohnung abgetrennter Bereich innerhalb einer Wohnung Familie + Studenten Familie + Studenten + Asylbewerber + Asylbewerber

RG RG

Heizkraftwerk Heizkraftwerk - Räume fürTheater/Musik/Tanz/Kunst Räume für Veranstaltungen Theater/Musik/Tanz/ Kunst Veranstaltungen 1. OG

+1 HOFSITUATION MIT GEMEINSCHAFTSHAUS

„SOZIALES WOHNEN“ - vergünstigter Wohnraum

verschiedene Funktionen (Ausbildungsrestaurant, Fahrradwerkstatt, Künstleratelier, etc)

gemeinsame Erschließungsbereiche als Pufferzone und Begegnungsort

„WOHNGEMEINSCHAFT“

„DUPLEX“ - Iintegriertes Wohnen

studentisches Wohnen Umnutzung zur Erstaufnahme

individuelle Eingänge abgetrennter Bereich innerhalb einer Wohnung Familie + Studenten + Asylbewerber

Ideenwerkstatt - Integrationsprogramm Ideenwerkstatt - Inte- für Flüchtlinge Ausbildungsmöglichkeiten in Kooperation grationsprogramm für mit Handelskammer Flüchtlinge Ausbildungsmöglichkeiten in Kooperation mit der Handelskammer EG

Zentraler Quartiersplatz Zentraler Ort der Begegnung Quartiersplatz Ort der Begegnung EG

1. OG

2. OG

2. OG 2. OG

ground plan housing area

View on the housing courtyard

02 Room for the river Buenos

participatie

Stedenbouwkundig

Aires +

ontwerp

In februari 2019 ging het project “Towards an integrated approach of water, solid waste management & urban development, developing a framework for pilot area of the municipalities of Morón and Hurlingham” van start. Het project heeft tot doel de kwaliteit van leven, leefbaarheid en ecologie in de metropool Buenos Aires te verbeteren. Een model van een geïntegreerde benadering van water, vast afvalbeheer, stedelijke ontwikkeling en financiële modellen in het proefgebied van ‘arroyo’ Morón, in de gemeenten Morón en Hurlingham is het resultaat van Bovendien werd een visie voor de Arroyo Morón vormgegeven in een raamwerk dat is gebaseerd op alle bestaande initiatieven in de gemeenten Morón en Hurlingham. Hierdoor worden alle partijen betrokken waardoor sociaal duurzame resultaten verwacht worden. Ik heb deelgenomen aan het project in mijn eerste jaar bij de gemeente Amsterdam. Mijn rol was om ruimtelijke en stakeholder analyses uit te voeren. Eerst de resultaten van de workshops te evalueren. Vervolgens een raamwerk ontwerp en de communicatie daarvan uit te werken. Bij dit project leerde ik over watergerelateerde kwesties en hoe ze kunnen worden beheerd. Maar wat nog belangrijker is: het project heeft me een nieuwe manier van stedenbouw laten zien waarbij een stedenbouwkundige als moderator tussen en enabler van stakeholders fungeert. Ik denk dat deze bevoegdheid in de toekomst steeds meer van belang wordt zijn - vooral in het kader van het Omgevingswet.

Showcase to replica

The Arroyo Moron River

If the platform succeeds in its goals it can be a showcase (pilot) for other areas around the Reconquista river basin.

The Arroyo Morón river can be characterized as an a-symmetrical line with a more local orientation (Hurlingham) with small neighbourhoods and industries and a larger big area with a more regional or even international orientation and big sites in the south and north that can make or break the future situation.

Vision

The Vision for the Moron River is shaped in a long-term perspective that is built on all the existing initiatives in the MoronHurlingham area. It is a vision that has parallels with the Amsterdam IJ-bank development where large-scale industrial shipyards and industries gradually transformed into a creative economy by allowing in art factories, festivals, student housing, public beaches making the place more vibrant and in the meantime cleaning the water from contamination. Nowadays water has become an asset in urban development allowing new (housing) development and using water for recreation (swimming, sailing, biking).

Due to overlapping and bordering authorities the river has become the border of development and therefore functions as a backyard using it as a dump for waste. As a result, the water quality and livability are low! The Morón river now collects a lot of waste and illegal dumping, discharges from housing areas but as well as from industrial buildings. Occasionally the river is flooded. Along the river line there are many owners.

So what if …in 20-30 years from now the Morón river, instead of an open sewage, has become the spine of urban development and recreation. Thanks to a clean(er) river running through a beautiful landscape, where industries and housing areas have turned their focus to the front of the river. In order to get there a paradigm shift is necessary in the scope and the mind of all involved in the future wellbeing of the Morón river. Instead of regarding the river as the backyard of the neighbourhoods it is necessary to look at the river as the centre of all activities that represent the fronts of future urban developments.

A collaborative and integrated approach

Since there are many stakeholders involved the question is not where to start but how to start. How can efforts and projects on improvement of water quality, waste management and social and urban development effect each other, or even be combined or integrated? Is it possible to monitor them by making indicators and by monitoring the progress? What business models will come out and who will take responsibility for the progress of projects and process in time?!

In order to step forward a paradigm shift is necessary

Storyline

What is the right strategy that helps to align and activate all parties involved, even in a time of economic downforce?

For the envisioning of the framework a storyline is made told by ‘the three wise hats’. They embody different spirits that form the narrative of the storyline. For the sake of shortness of the portfolio it was left out. In case you are interested I would gladly share it with you.

A collaborative approach requires alignment of all partners as equal regardless there size, budget, powers or influence. All partners need to take their own responsibility for their own goals based on the shared vision of the Moron River. This can also help to support each other in achieving the goals. It is here that the Amsterdam Approach (alignment of all partners, open, reaching for the best and right solution, looking ahead, …) will have to become the Arroyo Morón Integrated approach. The cultural background and diversity of all stakeholders need to find its own equilibrium through time, patience and the will to ADD upon each other’s ideas, without judging or complaining and shaming.

Stakeholder analysis

Relocation or transformation of informal settlements

Hurlingham-Moron Parkway

Networks sewerage system in pilot area

New Road 4

Reducing households dumps and discharges

Logistics center

Reducing illegal industrial discharges

Relocation of airport terminal

Auditing of industrial discharges

Ecological reserve

Relocation of industries/industrial park

Widening the river + islands

Recycling plant/Eco-park

Monitoring water quality of the Morón stream

River line definition

Eye-land

Hurlingham River Road

Small square 11

03 N D S M

A m st e r d a m stedenbouwkundig

ontwerp

NDSM is een transformatiegebied aan de westelijke IJ-oever van Amsterdam Noord. Het is een voormalige scheepswerf die werd toegeëigend door kunstenaars en initiatieven sinds de beëindiging van de activiteiten in 1979. In 2010 is het besluit genomen om het gebied van NDSM-West te transformeren voor woningbouwontwikkeling. Het bestemmingsplan wordt vastgelegd in 2014. De uitdagingen van het gebied is de omgang met het erfgoed, de balans tussen werken en wonen (in ‘Ruimte voor economie van morgen’ aangeduid als creatieve wijk) en ten slotte een hoge dichtheid te bereiken. Dit project is een belangrijke ervaring voor mij omdat het de ‘on the ground’ stedenbouw is, waar beslissingen heel concreet moeten zijn en het ambacht van de stedenbouwer vereist is. Ik heb geleerd hoe het proces loopt van de laatste drie projectfasen (haalbaarheid ontwerp, uitvoering) van het Plaberum en welke tools we als Gemeente hebben om een ontwikkeling te sturen. Daarom geven de volgende pagina’s eerder het proces en de uitdagingen van deze stappen weer dan gedetailleerde oplossingen. In de loop van de projecten zag ik de obstakels in het omgaan met ontwikkelaars, architecten of bewoners. Maar de meest waardevolle ervaring was om de effecten van beslissingen op grote schaal op de kleine schaal te zien. Het is een centrale uitdaging om deze dan in het projectgebied in te passen - hoewel ik reeds opgedane kennis kon toepassen op mijn projecten op grotere schaal en vice versa.

De belangrijkste reden voor de actualisatie is dat de gebiedsontwikkeling van de NDSM-werf de afgelopen jaren in een, in 2013 onvoorziene, stroomversnelling is gekomen. In 2013 was er een economische crisis met geheel andere perspectieven dan hoe nu de realiteit is. Vanaf 2015 is de bouwproductie zeer snel op gang gekomen door een snel stijgende vraag naar woningen in Amsterdam Noord en de rest van Amsterdam. Om het verschil aan te geven: in het Investeringsbesluit van 2013 werd nog uitgegaan van totaal ongeveer 2.500 woningen. In 2020 is dit aantal al gerealiseerd of in aanbouw en wordt nu rekening gehouden met bijna het dubbele aantal woningen. Fase 1 Fase 1 Fase 2 Fase 2

Subtotaal A-blokken (binnen exploitatiegebied)

Fase 2 Fase 2 Fase 1 Fase 1 Fase 1

1.962 4.729 574 2.613 4.838 2.910 2.365

m2 bvo Wonen max m2-bvo totaal 53.718 55.680 26.796 31.525 3.254 3.828 14.807 17.420 27.417 32.255 16.491 19.402 40.351 42.716

Subtotaal overige blokken (buiten exploitatiegebied, binnen bestemmingsplangebied) Totaal Herziening planologische ruimte Gerealiseerd of in vergunning Nog te beinvloeden (NTB) NTB contractueel SOK Beschikbaar voor A-kavels

conceptversie 18.05.2020

Planning FSI Volumes erfpachter A-kavels fsi erfpachter 6,5 uitgegeven 55.680 5,0 6,0 2026 37.830 4,0 7,0 2027 6.734 4,5 7,9 2027 30.430 4,6 7,0 2024 49.084 4,3 5,5 2025 25.000 12,7 uitgegeven 42.716

31.226

410

367

589

1.366

18.029

129.116

202.826

160.110

5.697 3.763 6.490 2.496 6.910 5.214 4.333 10.685 5.350 3.269

309 104 79 140 63 70

380 107 168 127 70 102 460 268 70

689 107 272 206 210 164 460 268 139

4.862 4.034 6.090 1.872 31.151 4.292 3.250 6.066 4.279 2.651

33.175 10.382 30.450 23.088 21.462 18.415 50.120 23.451 15.024

38.037 14.415 36.540 24.960 31.151 25.754 21.665 56.186 27.730 17.675

38.037 14.415 28.420 24.960 31.151 20.031 15.166 56.186 27.730 11.904

uitgegeven 2020 2025 2024 uitgegeven 2021 2023 uitgegeven 2020 2022

6,7 3,8 5,6 10,0 4,5 4,9 5,0 5,3 5,2 5,4

54.207 1.202 9.015 915 1.265 183 560 490 500 600 2.054 170 600

764 -

1.751 -

2.515 -

37.395 1.942 13.400 2.015 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

225.567 -

294.113 1.942 13.400 2.015 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

268.000 1.942 13.400 2.015 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven tijdelijk tijdelijk uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven

5,4 1,6 1,5 2,2 3,1 1,2 0,9 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

33.033 118.466

1.174

367

947 3.288

947 4.829

61.731 117.156 130.000

53.718 408.401 414.000

115.449 612.389 515.000

28.618 456.728 515.000

74.007 44.459

444 730

0367

2.476 812

2.920 1.909

83.337 33.819

211.197 197.204

204.758

Mijn rol was vooral het opstellen van het hoofdstuk ‘stedenbouw’ te ondersteunen met tekeningen, ruimtelijke analyses en ontwerpen. Dit project onderdeel was mijn startpunt in het project waar ik vooral over het gebied en de mogelijkheden van regelgeving op de project schaal kond leren.

Actualisatie Investeringsbesluit NDSM-werf 2020

min.m2-bvo totaal 55.680 31.525 3.828 17.420 32.255 19.402 42.716

87.389381.365 231.023 126.594 104.429

Claim A-kavels

6,5

en werken. In de afgelopen periode is onderzocht hoe we de wijk nog meer identiteit kunnen geven door de aanwezigheid van de NDSM relicten een prominentere rol te geven, zowel in de stedenbouw als in de openbare ruimte. Dit zichtbare verleden en de relatie met het water is de belangrijkste kwaliteit van dit gebied. Dit betekent enerzijds dat we bijzondere openbare ruimtes als pleinen en parken in de directe omgeving van de NDSM relicten leggen, en anderzijds de bouwblokken meer in samenhang willen uitwerken, bijvoorbeeld waar het gaat om rooilijnen en bouwhoogtes Beeldkwaliteit

B- blokken.

In het IB 2013 staan eisen ten aanzien van

Deze regels richten zich op 3 hoofddoelen:

stelde afzonderlijke gebouwen binnen

een variatie en confrontatie in vorm en maat

een bouwblok, hoe maak je verschillen?

van de afzonderlijke gebouwen en bouwdelen”. Geen massale bouwblokken dus,

3,8 3,5

3,6

B5 A9 Total

2.496 3.368

Vasumweg tt.tt.Vasumweg A/1/2/3 A/1/2/3

A4 A4

FSI FSI6,5 6,5 WE WE947 947 BVO BVO55.680 55.680

FSI FSI5,0 5,0 WE WE277 277 BVO BVO31.525 31.525/ / 37.830 37.830 FSI FSI6,0 6,0

A6 A6

betrekking op de oriëntatie van het gebouw op de straat, op de openheid

hoogte 30 m. Als deze 30 meter in heel

van de plint, over de menselijke maat, de hoogte van de straatwand, en de gevelopbouw.

ken gebouwd worden die die toegestane

3 3 Stedenbouw Stedenbouw Kaart 8. Overzichtskaart NDSM West, Actualisatie IB 2019 (concept)

3. Het mogelijk maken van hoogteaccen-

echter niet met het hierboven geschetste

ten: deze regels gaan over de voor-

beeld uit het IB 2013. Daarom worden aan

waarden waaronder accenten gemaakt

de bebouwing aanvullende regels gesteld

worden, over de locatie binnen het blok

die zijn opgenomen in het Stedenbouwkun-

en over de richting en de slankheid van

dig Kader A4-A7’ en in de kavelpaspoorten

het gebouw.

van de ontwikkelde en nog te ontwikkelen

A5 A5

A7’ A7’

FSI FSI4,0 4,0 WE WE34 34 6.734 BVO BVO3.828 3.828/ /6.734 FSI FSI7,0 7,0

B3 B3

B4 B4

FSI FSI3,8 3,8 WE WE107 107 BVO BVO14.415 14.415

4,4 4,4- -5,6 5,6 FSI FSI5,6 5,6 WE WE272 272 28.420 28.420- -36.540 36.540 BVO BVO36.540 36.540

B7 B7

B8 B8

B6 B6

FSI FSI4,5 4,5 WE WE- BVO BVO31.151 31.151

88.801,0 508.733,8

5,7

6,5 6 5 5 4,6 5,5

178.501,5 5,7

38.036,6 14.415,4 32.450,0 31.151,0 22.941,6 18.631,9 56.186,0 27.730,0 14.710,5

6,7 3,8 5,6 4,5 4,9 5,0 5,3 5,2 5,4

10 12,7

6,7 3,8 5 4,5 4,4 5,5 5,3 5,2 4,5

4.785,0 19.355,0 32.255,2 24.816,0

38.036,6 14.415,4 32.450,0 31.151,0 22.941,6 23.831,5 56.186,0 27.730,0 14.710,5

261.452,6 5,1

10 12,7

24.960,0 42.773,6

88.801,0 515.365,7

5,6

55.698,5 37.830,0

174.739,7 5,6

38.036,6 14.415,4 36.540,0 31.151,0 25.754,0 21.665,0 56.186,0 27.730,0 17.652,6

269.130,6 5,2

24.960,0 42.773,6

88.801,0 495.833,8

FSI FSI4,9 3,8 3,8- -4,9 4,9 4,9 WE WE210 210 BVO BVO20.031 25.754 20.031 25.754 -25.754 25.754

3,5 3,5- -5,0 5,0 FSI FSI5,0 5,0 WE WE165 165 15.166 -BVO BVO15.166 21.665 21.665 21.665 21.665

Scheepsbouwkade Scheepsbouwkade

24.960,0 42.773,6

88.801,0 503.925,9

5,8

5,7

Uitgangspunt was de lijst met alle programma‘s (gerealiseerd, nagestreefd en uit bestemmingsplan). (links boven)

FSI FSI4,3 4,3 WE WE170 170 BVO BVO19.402 19.402/ /25.000 25.000 FSI FSI5,5 5,5 B5 B5

FSI FSI10 10 WE WE206 206 BVO BVO24.960 24.960

B10 B10

B11 B11

FSI FSI5,2 5,2 WE WE268 268 BVO BVO27.730 27.730

FSI FSI5,4 3,6 3,6- -5,4 5,4 5,4 WE WE139 139 BVO BVO17.675 11.904 11.904- 17.675 17.675 17.675

TT. NEVERITAWEG TT. NEVERITAWEG

B9 B9

FSI FSI5,3 5,3 WE WE460 460 BVO BVO50.120 50.120

B7+B8 B7+B8 FSI FSI3,7 3,7- -5,0 5,0 WE WE374 374 BVO BVO35.187 35.187- -47.419 47.419

NDSM-kade NDSM-kade

boardwalk boardwalk

Volumes Volumesdoor door erfpachter erfpachter

Volgens IB A kavels gemiddeld max. FSI 6,5

gebouwd gebouwd

Vertaling in een 3D model

Zonder ruimtelijke uitzondering (A9 & B5) A kavels gemiddeld max. FSI 5,1 met A4 en A7’ nu -> FSI 5,5

B kavels gemiddeld max. FSI 5,4

ininaanbouw aanbouw

De lijst werd vertaald in een 2d plan waarvan een 3D model (Sketchup met Modelur) werd gemaakt. Twee aspecten moeten tegen elkaar worden afgewogen: FSI en de geometrie van de blokken. Met deze twee in parameters en de regels voor het bouwen werden verschillende opties uitgewerkt.

Volumes erfpachter A kavels gemiddeld FSI 7,9

B kavels gemiddeld max. FSI 5,2

NTB NTB

Hoogbouw

6,5 6,0 6,0 5,0 5,0 5,5

(Oost) Douweskanaal(Oost) Cornelis CornelisDouweskanaal

NDSM-straat NDSM-straat

Werfstraat Werfstraat

55.698,5 37.830,0 3.828,0 17.419,5 32.255,2 24.816,0

OPTION C normalise all blocks

BVO 55.698,5 37.830,0 5.742,0 19.355,0 35.060,0 24.816,0

Bestaande dichtheden

A7 A7

FSI FSI4,5 4,5 FSI FSI4,6 4,6 WE WE153 153 WE WE283 283 30.430 BVO BVO17.420 17.420/ /30.430 49.084 BVO BVO32.255 32.255/ /49.084 FSI FSI7,9 7,9 FSI FSI7,0 7,0

Oslofjordweg ms.Oslofjordweg ms.

B2 B2

FSI FSI6,7 6,7 WE WE689 689 BVO BVO38.037 38.037

Actualisatie Investeringsbesluit NDSM- werf 2020

gebouw en straat? Deze regels hebben

6,7 3,8 5 4,5 4,4 4,30 5,3 5,2 4,5

10 12,7

WE WE449 449 BVO BVO41.716 41.716

gebouwbreedtes en plinthoogtes.

bestemmingsplan is de toegestane bouw-

bouwhoogte volledig uitvullen. Dat strookt

12,7

88.801,0 435.126,7

Kaveloppervlakte BVO max ZONDER overige kavels Average FSI

OPTION B increase A blocks keep B blocks

256.253,0 5,0

24.960 42.773,6

A9 A9 FSI FSI12,7 12,7

Vasumweg tt.tt.Vasumweg

Deze regels gaan over gebouwhoogtes,

blokken én in de openbare ruimte. In het

een groot aantal eenvormige zware blok-

269.153,0 5,2 10,0 12,7

BVO

171.847,2 5,5

6,7 38.036,6193193444 3,8 14.415,35 5,6 36.540 4,5 31.151 4,9 25.754 5,0 21.665 5,3 56.186 5,2 27.730 5,4 17.675

51.711,0 269.153,0 5,2

Average FSI

6,5 6,0 4,0 4,5 4,6 5,5

55.698,5 37.830 3.828 17.419,5 32.255,2 24.816

171.847,2 5,5

now

5.697 3.763 6.490 6.910 5.214 4.333 10.685 5.350 3.269

Kaveloppervlakte BVO max

6,5 6,0 4,0 4,5 4,6 5,5

OPTION A keep A block B blocks gemiddeld FSI

BVO

2. Hoe krijg je een goede relatie tussen

komt er ook meer licht en lucht in de bouw-

NDSM-werf West wordt toegepast dan kan

Opp.

B blocks

5,0

maar bouwblokken die zijn opgebouwd uit meerdere en kleinere gebouwen. Hierdoor

31.226,0 160.109,8 5,1

by IB Average FSI

B2 B3 B4 B6 4,4 school B7 4,3 total programme same / B7 and B8 togetherB8 B9 B10 4,5 B11

4,4 10

FSI verdeling

1. Hoe maak je de in het IB 2013 voorge-

Hierin staat dat er gestreefd wordt “naar

BVO max

6,5 5,0 4,0 4,5 4,6 4,3

FSI Max

Mijn rol was het ruimtelijk onderzoek te doen en verschillende opties voor te leggen die door gesprekken met betrokkenen tot een beslissing over de verdeling van de vierkante meters zouden leiden.

beeldkwaliteit (Hoofdstuk 3. Welstandskader p. 39 ev.).

Kaveloppervlakte

8.569 6.305 957 3.871 7.012 4.512

FSI

68.272 251.817 360.571 100.481 260.090

In het hoofdstuk ‘stedenbouw’ hebben we de rooilijnen, de blokmaten, de verdeling van het programma aangepast en nieuwe regels voor de architectuur geïntroduceerd. De twee belangrijkste toevoegingen hadden betrekking op hoogbouw en bloktypologieën.

naast het monumentale NDSM ensemble, met een hoge dichtheid en een mix van wonen

A1-3 A4 A5 A6 A7 A7’

A blocks

too much ﬁxed

204.758 6,55730671559835

Stedenbouw stratenpatroon met gesloten bouwblokken. Het wordt een nieuwe woonwerkwijk, gelegen

ﬁxed

FSI

NOW

Opp.

Klaprozenweg Klaprozenweg

Beeldkwaliteit, rooilijnen, blokken Het stedenbouwkundig plan van het Investeringsbesluit 2013 gaat uit van een rechthoekig

Assignment

Een hoge dichtheid is vereist om de 400.000 m2 gemiddeld BVO voor wonen te realiseren. Hoe kan deze over het projectgebied verdeeld worden? De roep om deze opgave kwam relatief laat in de ontwikkeling en werd naar voren gebracht door de ontwikkelaars. Deze streefden naar (iets) meer vierkante meters. Aangezien dit bij de meeste kavels het geval was, zou dit in totaal hebben geleid tot een hoger aantal m2 dan in het bestemmingsplan was toegestaan. Het onderzoek had tot doel een duidelijke richting aan te geven en heeft geleid tot een aanpassing van het actualisatie investeringsbesluit. Belangrijkste parameters waren gelijkmatigheid, gedreven door financiële belangen, tussen de kavels. Daarnaast was compositie die ruimtelijk gunstig is in termen van uitzicht, klimaat, beschaduwing en een harmonieuze compositie van belang.

ms. van Riemsdijkweg ms. van Riemsdijkweg

B2 B3 B4 B5 B6 (HEMA / VNU) B7 B8 B9 B10 B11

Fase 3 Fase 3 Fase 3 Fase 3 Fase 3 Fase 1

Kaveloppervlak Aantal sociaal Aantal midden Aantal duur Aantal Woningen m2 bvo Niet-Wonen 8.569 947 947 6.305 83 111 83 277 957 10 13 10 34 3.871 46 61 46 153 7.012 85 113 85 283 4.512 51 68 51 170 3.368 135 314 449

weg weg sdijk sdijk Riem em van Ri van ms. ms.

Fase

Programma

NDSM-pier NDSM-pier

op totaalniveau

Kavel A1/2/3 (Nautique) A4 A5 A6 A7 A7' A9

ks. Ibisweg ks. Ibisweg

Programma NDSM West

2019 FSI studie

mt. Lincolnweg mt. Lincolnweg

2019 Actualisatie investeringsbesluit

Optie C

De schaal van de wijk In het IB 2013 staat: “Hoogbouwaccenten

Om de slankheid van de “torens” tot 60m

Hoogteaccenten staan ad random in de

N.B. Hoogbouwaccenten zijn alleen toe-

staan los van elkaar en niet aan dezelfde

te garanderen zal ter verfijning hiervan

wijk. Er mag geen patroon ontstaan in de

gestaan als uit een aanvullende hoogbou-

zijde van een bouwveld. De positie van de

de oppervlakte van de verdiepingsvloer

plaatsing: 2 torens staan per definitie altijd

weffectenrapportage blijkt dat het hoog-

hoogbouwaccenten dient zorgvuldig ge-

van het hoogteaccent kleiner moeten zijn,

in een lijn maar elke volgende mag niet in

bouwaccent geen onaanvaardbare wind-,

kozen te worden zodat een balans ontstaat

namelijk maximaal 575 m2. Dit geeft in de

die zelfde lijn staan.

schaduw en visuele hinder veroorzaakt,

tussen straatbeeld, schaduwwerking en

grotere blokken ruimte om niet één maar

zichtlijnen op het water. Hoogteaccenten

twee hoogteaccenten te maken.

tot 45m en 60m hebben een footprint niet

geen storend effect heeft op het UNESCOTussen de hoogteaccenten moet een mini-

gebied en dat het geen onaanvaardbaar

male afstand zijn van 20m. Dit geeft ruimte

nadelige uitstraling heeft op de openbare

om de torens op stedenbouwkundig juiste

ruimte.

groter dan 1.000 m². Het hoogteaccent tot

Alle hoogteaccenten staan orthogonaal,

120m heeft een footprint niet groter dan

dat wil zeggen: de gevels lopen evenwij-

plekken te situeren (rekening houdend met

1.600 m2. Hoogteaccenten hebben een

dig aan het stratenpatroon, en zijn alzijdig

windhinder, uitzicht, bijzondere locatie).

bepaalde slankheid en manifesteren zich

georiënteerd. De uitzondering hierop is de

van de begane grond tot aan de top als

toren van 120m. Deze staat evenwijdig of

A5/6 A1/2/3

eenheid. Ze hebben het karakter van punt-

loodrecht op de richting van Helling 5. Op

bebouwing waarbij als richtlijn geldt dat de

grotere schaal refereert de toren dus naar

verhouding van de lengte en de breedte

de richting van de scheepshelling.

A4 A7'

van de plattegrond niet groter is dan 2:1,

In de actualisatie werden nieuwe regels toegevoegd voor hoogbouw. Parameters waren vooral beschaduwing, dichtheidsverdeling, klimaat en zichtlijnen op buurt- zoals stadsniveau. Deze regels gaan over maximale oppervlakte, hoogte en afstand tot de straat. Een ruimtelijke analyse (met SketchUp) heeft geleid tot het aanwijzen van mogelijke locaties in de wijk.

B10

B3 B4

Evaluatie van opties

B11

dit om wandwerking te voorkomen.”

FSI

A5/6 A1/2/3

B10

Actualisatie Investeringsbesluit NDSM- werf 2020

A7'

A6 B3 B4

B11

Kaart 12. Maximaal aantal hoogteaccenten per blok, locatie in de blokken indicatief

Kaart 13. Maximaal aantal hoogteaccenten per blok, locatie en hoogte indicatief

Per bouwblok is bepaald wat het maximale

Hoogteaccenten van 60m op een onder-

aantal hoogteaccenten is in het betreffende

bouw van 30m ogen niet bepaald slank. Om meer slankheid te garanderen is er een zone

<20m

5m terug liggen vanaf de rooilijn. Aan de stra

ken door de plintbebouwing.

opties is ook mogelijk (zie Fig 10).

at stra

Elk bouwplan wordt stedenbouwkundig beoordeeld door de supervisor en archi-

Uitzonderingen hierop zijn mogelijk: als de

tectonisch door de Commissie Ruimtelijke

ruimte waaraan het blok ligt een bijzondere

Kwaliteit.

openbare ruimte is zoals een plein, of aan water, dan kunnen stedenbouwkundige ac-

10m breed waar de bouwhoogte maximaal 21m bedraagt. Een combinatie van deze 2

>10m

noordzijde is dat 3m. Valwind wordt gebro-

>10m

60m

centen gemaakt worden die aan 1 zijde van

Voor hoogbouwaccenten dient per initiatief een aanvullende HER te worden gemaakt.

30m

het bouwblok in de rooilijn liggen. Wind-

20m

<18m

worden opgelost en niet met architecto-

>8m

nische middelen zoals buiten de rooilijn geplaatste luifels

18m

>10m

>8m

Actualisatie Investeringsbesluit NDSM- werf 2020

<60m

<30m <20m

<18m <18m

>8m

>10m

<20m

Fig 12. Regels voor hoogteaccenten: teruggelegen om winhinder op straat tegen te gaan en regels om slanke torens te maken.

Subtotaal B-blokken (binnen exploitatiegebied) A'dam Marina (Loetje) A1/2/3 (Nautique) B1 (Kraanspoor) B12 (IJ-Kantine) B6 (HEMA / VNU) Amstelbotel Bbrood Veronica schip * Kapitein Anna * Falck * Pollux * Kaap de Groene Hoop * / ** Pannenkoekboot * Stichting Zeeslag *

Fase 1 Fase 1 Fase 2 Fase 2 Fase 2 Fase 2 Fase 1 Fase 1 Fase 1

op totaalniveau

26.025 5.697 3.763 6.490 2.496 5.214 4.333 9.547 10.685 5.350 3.269 47.297 1.202 8.569 9.015 915 6.910 1.265 183 560 490 500 600 2.054 170 600

Subtotaal A-blokken (binnen 410 367 exploitatiegebied) B2 309 B3 B4 104 B5 79 B7 140 B8 63 B7 +203 B8 B9 B10 B11 70 -

Subtotaal B-blokken (binnen 764 exploitatiegebied) A'dam- Marina (Loetje) A1/2/3- (Nautique) B1 (Kraanspoor) B12 (IJ-Kantine) B6 (HEMA / VNU) Amstelbotel Bbrood Veronica - schip * Kapitein - Anna * Falck *Pollux-* Kaap de - Groene Hoop *- / ** Pannenkoekboot * Stichting - Zeeslag * -

589 380Fase 1 107Fase 1 168Fase 2 127Fase 2 70Fase 2 102Fase 2 171 460Fase 1 268Fase 1 70Fase 1 1.751 947 -

1.366 689 107 272 206 210 164 374 460 268 139

26.025 5.697 3.763 6.490 2.496 5.214 4.333 9.547 10.685 5.350 3.269

410 18.029 3094.862 - 4.034 1046.090 791.872 1404.292 633.250 2037.542 - 6.066 - 4.279 702.651

367 129.116 -33.175 -10.382 -30.450 -23.088 -21.462 -18.415 39.877 -50.120 -23.451 -15.024

589 380 107 168 127 70 102 171 460 268 70

147.146 1.366 38.037 689 14.415 107 36.540 272 24.960 206 25.754 210 21.665 164 47.419 374 56.186 460 27.730 268 17.675 139

147.146 38.037 14.415 28.420 24.960 20.031 15.166 35.197 56.186 27.730 11.904

18.029 uitgegeven 4.862 2020 4.034 2025 6.090 2024 1.872 2021 4.292 2023 3.250 7.542 uitgegeven 6.066 2020 4.279 2022 2.651

5,7 129.116 6,733.175 3,810.382 5,630.450 10,023.088 4,921.462 5,018.415 5,039.877 5,350.120 5,223.451 5,415.024

149.078 147.146 38.037 14.415 4,4 36.540 24.960 3,8 25.754 3,5 21.665 3,7 47.419 56.186 27.730 3,6 17.675

2.515 947 -

47.297 1.202 8.569 9.015 915 6.910 1.265 183 560 490 500 600 2.054 170 600

764 37.395 - 1.942 - 1.962 -13.400 - 2.015 -31.151 - 3.925 - 212 - 503 - 735 - 750 - 900 - 3.081 - 255 - 900

225.567 -53.718 -

1.751 947 -

262.962 2.515 1.942 55.680 947 13.400 2.015 31.151 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900 -

272.046 1.942 55.680 13.400 2.015 31.151 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

37.395 uitgegeven 1.942 uitgegeven 1.962 uitgegeven 13.400 uitgegeven 2.015 uitgegeven 31.151 uitgegeven 3.925 tijdelijk 212 tijdelijk 503 uitgegeven 735 uitgegeven 750 uitgegeven 900 uitgegeven 3.081 uitgegeven 255 uitgegeven 900

5,6 225.567 1,6 6,553.718 1,5 2,2 4,5 3,1 1,2 0,9 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 -

262.962 1.942 55.680 13.400 2.015 31.151 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

33.033 106.355

61.896 44.459

Subtotaal overige blokken (buiten exploitatiegebied, binnen 947 bestemmingsplangebied) Totaal 1.174 367 3.288 Herziening planologische ruimte Gerealiseerd 444 of in vergunning 02.476 Nog 730 te beinvloeden (NTB) 367 812 NTB contractueel SOK Beschikbaar voor A-kavels

947 4.829

33.033 106.355

-61.731 1.174 117.156 130.000

-53.718 367 408.401 414.000

947 3.288

53.718 408.401 414.000

2.920 1.909

61.896 44.459

444 83.337 730 33.819

211.197 0367 197.204

2.476 812

115.449 947 115.449 61.731 525.557 4.829 534.641 117.156 515.000 515.000 130.000 5579.641294.534 2.920 329.731 83.337 231.023 1.909Programma NDSM 195.826West 33.819 126.594 100.481 104.429 Kavel 95.345

Claim A-kavels

149.078 A1/2/3 (Nautique) 149.078 A4 A5 A6 A7 A7' A9

Subtotaal A-blokken (binnen exploitatiegebied)

10m

hinder moet in de massa van het bouwblok

Subtotaal A-blokken (binnen exploitatiegebied) B2 B3 B4 B5 B7 B8 B7 + B8 B9 B10 B11

Programma NDSM West

Kaveloppervlak AantalKavel sociaal Aantal midden Aantal duur Fase Aantal Woningen Kaveloppervlak m2 bvo Niet-Wonen Aantal sociaal Aantal m2midden bvo Wonen Aantal max duur m2-bvo Aantal totaal Woningenmin.m2-bvo m2 bvo Niet-Wonen totaal Planning FSI m2 bvo Wonen Volumes max erfpachter m2-bvo totaal A-kavels fsimin.m2-bvo erfpachter totaal Assignment Planning FSI Volumes erfpachter A-kavels fsi erfpachter Assignment 5,026.796 6,0 31.525 5,0 6,0 6.305 A4 83 111 83Fase 3 277 6.305 834.729 111 26.796 83 31.525 277 31.525 2026 4.729 37.830 31.525 2026 37.830 A blocks A4 4,0 3.254 7,0 3.828 4,0 7,0 957 A5 10 13 10Fase 3 34 957 10 574 133.254 10 3.82834 3.828 2027574 6.734 3.828 2027 6.734 A5 4,514.807 7,9 17.420 4,5 7,9 3.871 A6 46 61 46Fase 3 153 3.871 462.613 61 14.807 46 17.420 153 17.420 2027 2.613 30.430 17.420 2027 30.430 4,627.417 7,0 32.255 4,6 7,0 too much A6 7.012 A7 85 113 85Fase 3 283 7.012 854.838 113 27.417 85 32.255 283 32.255 2024 4.838 49.084 32.255 too much 2024 49.084 A7 4,316.491 5,5 19.402 4,3 5,5 ﬁxed 4.512 A7' 51 68 51Fase 3 170 4.512 512.910 68 16.491 51 19.402 170 19.402 2025 2.910 25.000 19.402 ﬁxed 2025 25.000 A7’ 12,740.351 12,7 nvt 3.368 A9 135 314Fase 1 449 3.368 1352.365 -40.351 314 42.716 449 42.716 uitgegeven 2.365 nvt 42.716 42.716 uitgegeven

Door het reguleren van de bloktypologie is getracht de zwaarte van de hoge dichtheid te verminderen en tegelijkertijd een divers en dynamisch beeld van de wijk te creëren. Verder hebben duurzaamheidsambities geleid tot een bloktypologie, die door het opsplitsen in kleine eenheden beter aanpasbaar is aan veranderingen in de tijd.

maximaal 18m bedraagt, of een zone van

straat is de regel dat hoogteaccenten altijd

Fase Fase 3 Fase 3 Fase 3 Fase 3 Fase 3 Fase 1

van 8m breed omheen waar de bouwhoogte Ten behoeve van het windklimaat in de

op totaalniveau

Kavel A4 A5 A6 A7 A7' A9

Bloktypologie

De schaal van het bouwblok

blok (zie Kaart 12 op pagina 36).

Programma NDSM West

B2 B3 B4 B5 B6 (HEMA / VNU) B7 B8 B9 B10 B11

Subtotaal B-blokken (binnen exploitatiegebied) A'dam Marina (Loetje) B1 (Kraanspoor) B12 (IJ-Kantine) Amstelbotel Bbrood Veronica schip * Kapitein Anna * Falck * Pollux * Kaap de Groene Hoop * / ** Pannenkoekboot * Stichting Zeeslag * Subtotaal overige blokken (buiten exploitatiegebied, binnen bestemmingsplangebied) Totaal Herziening planologische ruimte Gerealiseerd of in vergunning Nog te beinvloeden (NTB) NTB contractueel SOK Beschikbaar voor A-kavels

6,7147.146 5,7 38.037 uitgegeven 6,7 3,8 14.415 2020 5,0 28.420 5,6 2025 10,0 24.960 2024 4,4 20.031 4,9 school 2021 4,3 15.166 5,0B8 together total programme 2023same / B7 and 4,3 35.197 5,0 5,3 56.186 uitgegeven 5,2 27.730 2020 4,5 11.904 5,4 2022 272.046 1.942 55.680 13.400 2.015 31.151 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

149.078

4,4

B blocks 5,0

3,8 3,5 3,7

4,4 4,3 4,3

3,6

5,6 1,6 6,5 1,5 2,2 4,5 3,1 1,2 0,9 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven tijdelijk tijdelijk uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven

Fase 2 Fase 2 Fase 1 Fase 1 Fase 1

6,7 B blocks 3,8 5,6 6,9 4,9 5,00 5,3 5,2 5,4

B2 B3 B4 school B6 total programme same / B7 and B8 together B7 B8 B9 B10 B11 Average FSI Average FSI

5,4 Total 5,0

4,9FSI Average

5,4

5,02

4,5

B2 6,7 B3 3,8 5 B4 B6 6,9 B7 4,4 B8 4,30 B9 5,3 B10 5,2 B11 4,5 Average 5,1FSI Average 5,0FSI

6,7 3,8 5,6 6,9 4,9 5,00 5,3 5,2 5,4

6,7 3,8 5 6,9 4,4 5 5,3 5,2 4,5

6,7 3,8 5,6 6,9 4,9 5,00 5,3 5,2 5,4

5,4 5,4

5,2 5,1

De opties werden geëvalueerd en besproken in de teamvergaderingen. Optie C werd gekozen als de optie die de meeste belangen van alle stakeholders dekte.

5,4 5,0

4,9

5,4

5,02

6,7 3,8 5 6,9 4,4 4,30 5,3 5,2 4,5

6,7 3,8 5,6 6,9 4,9 5,00 5,3 5,2 5,4

6,7 3,8 5 6,9 4,4 5 5,3 5,2 4,5

5,1 5,0

5,4 5,4

5,2 5,1

Opties vergelijking

115.449 115.449 525.557 534.641 515.000 515.000 5579.641211.197 294.534 329.731 197.204 231.023 195.826 op totaalniveau 126.594 100.481 104.429 95.345 Fase Kaveloppervlak Aantal sociaal Aantal midden Aantal duur Aantal Woningen m2 bvo Niet-Wonen Claim A-kavels 149.078 149.078 8.569 947 947 Fase 3 6.305 83 111 83 277 Fase 3 957 10 13 10 34 Fase 3 3.871 46 61 46 153 Fase 3 7.012 85 113 85 283 Fase 3 4.512 51 68 51 170 Fase 1 3.368 135 314 449

Fase 1 Fase 1 Fase 2 Fase 2

4,5

Total

4,5

Average FSI

6,7

FSI

NOW OPTION A OPTION B OPTION NOW C OPTION A OPTION B OPTION C IF spatial extremes are taken out keep A block increase A blocks normalise IF spatial extremes all blocks are taken out keep A block increase A blocks normalise all blocks B blocks gemiddeld FSI keep B blocks B blocks gemiddeld FSI keep B blocks FSI Max FSI Max 5,0 5,5 5,0 5,0 5,5 A blocks A4 5,0 5 5 4,0 6,0 4,0 5,0 6,0 A5 5,0 5 5 4,5 5,0 4,5 4,5 5,0 A6 4,5 5 5 4,6 5,0 4,6 4,6 5,0 A7 4,6 4,6 4,6 4,3 5,5 4,3 5,5 5,5 A7’ 5,5 5,5 5,5

1.962 4.729 574 2.613 4.838 2.910 2.365

m2 bvo Wonen max m2-bvo totaal 53.718 55.680 26.796 31.525 3.254 3.828 14.807 17.420 27.417 32.255 16.491 19.402 40.351 42.716

min.m2-bvo totaal 55.680 31.525 3.828 17.420 32.255 19.402 42.716

Planning FSI Volumes erfpachter A-kavels fsi erfpachter 6,5 uitgegeven 55.680 5,0 6,0 2026 37.830 4,0 7,0 2027 6.734 4,5 7,9 2027 30.430 4,6 7,0 2024 49.084 4,3 5,5 2025 25.000 12,7 uitgegeven 42.716

31.226

410

367

589

1.366

18.029

129.116

202.826

160.110

5.697 3.763 6.490 2.496 6.910 5.214 4.333 10.685 5.350 3.269

309 104 79 140 63 70

380 107 168 127 70 102 460 268 70

689 107 272 206 210 164 460 268 139

4.862 4.034 6.090 1.872 31.151 4.292 3.250 6.066 4.279 2.651

33.175 10.382 30.450 23.088 21.462 18.415 50.120 23.451 15.024

38.037 14.415 36.540 24.960 31.151 25.754 21.665 56.186 27.730 17.675

38.037 14.415 28.420 24.960 31.151 20.031 15.166 56.186 27.730 11.904

uitgegeven 2020 2025 2024 uitgegeven 2021 2023 uitgegeven 2020 2022

6,7 3,8 5,6 10,0 4,5 4,9 5,0 5,3 5,2 5,4

54.207 1.202 9.015 915 1.265 183 560 490 500 600 2.054 170 600

764 -

1.751 -

2.515 -

37.395 1.942 13.400 2.015 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

225.567 -

294.113 1.942 13.400 2.015 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

268.000 1.942 13.400 2.015 3.925 212 503 735 750 900 3.081 255 900

uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven tijdelijk tijdelijk uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven uitgegeven

5,4 1,6 1,5 2,2 3,1 1,2 0,9 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

33.033 118.466

1.174

367

947 3.288

947 4.829

61.731 117.156 130.000

53.718 408.401 414.000

115.449 612.389 515.000

28.618 456.728 515.000

74.007 44.459

444 730

0367

2.476 812

2.920 1.909

83.337 33.819

211.197 197.204

204.758

Claim A-kavels

87.389381.365 231.023 126.594 104.429

68.272 251.817 360.571 100.481 260.090

6,5

Assignment ﬁxed

A blocks

too much ﬁxed

204.758 6,55730671559835

Kaveloppervlakte BVO max

A1-3 A4 A5 A6 A7 A7’

B2 B blocks B3 B4 B6 4,4 school B7 4,3 total programme same / B7 and B8 togetherB8

3,6

4,5

5,0

B9 B10 B11

Kaveloppervlakte BVO max

Average FSI B5 A9

Total

Kaveloppervlakte BVO max ZONDER overige kavels Average FSI

8.569 6.305 957 3.871 7.012 4.512

FSI

6,5 5,0 4,0 4,5 4,6 4,3

31.226,0 160.109,8 5,1

by IB Average FSI

3,8 3,5

4,4 10

Opp.

NOW

Opp.

FSI Max

FSI

6,5 6,0 4,0 4,5 4,6 5,5

6,7 38.036,6193193444 3,8 14.415,35 5,6 36.540 4,5 31.151 4,9 25.754 5,0 21.665 5,3 56.186 5,2 27.730 5,4 17.675

51.711,0 269.153,0 5,2

88.801,0 435.126,7

OPTION A keep A block B blocks gemiddeld FSI

55.698,5 37.830 3.828 17.419,5 32.255,2 24.816

6,5 6,0 4,0 4,5 4,6 5,5

171.847,2 5,5

now

5.697 3.763 6.490 6.910 5.214 4.333 10.685 5.350 3.269

2.496 3.368

BVO

10,0 12,7 88.801,0 508.733,8

5,7

24.960 42.773,6

OPTION B increase A blocks keep B blocks 55.698,5 37.830,0 3.828,0 17.419,5 32.255,2 24.816,0

6,5 6,0 6,0 5,0 5,0 5,5

171.847,2 5,5

6,7 3,8 5 4,5 4,4 4,30 5,3 5,2 4,5

269.153,0 5,2

12,7

BVO

38.036,6 14.415,4 32.450,0 31.151,0 22.941,6 18.631,9 56.186,0 27.730,0 14.710,5

88.801,0 495.833,8

5,6

24.960,0 42.773,6

6,5 6 5 5 4,6 5,5

178.501,5 5,7

6,7 3,8 5,6 4,5 4,9 5,0 5,3 5,2 5,4

256.253,0 5,0 10 12,7

OPTION C normalise all blocks BVO 55.698,5 37.830,0 5.742,0 19.355,0 35.060,0 24.816,0

38.036,6 14.415,4 36.540,0 31.151,0 25.754,0 21.665,0 56.186,0 27.730,0 17.652,6

88.801,0 515.365,7

5,8

24.960,0 42.773,6

4.785,0 19.355,0 32.255,2 24.816,0

174.739,7 5,6

6,7 3,8 5 4,5 4,4 5,5 5,3 5,2 4,5

269.130,6 5,2 10 12,7

55.698,5 37.830,0

38.036,6 14.415,4 32.450,0 31.151,0 22.941,6 23.831,5 56.186,0 27.730,0 14.710,5 261.452,6 5,1

10 12,7

24.960,0 42.773,6

88.801,0 503.925,9

5,7

2020 projectnota Klaprozenweg Noord

In het kader van Koers 2025 heeft het projectteam NDSM-werf de principenota “Klaprozenweg/NDSM-Noord” opgesteld. Deze is 2018 door het college vastgesteld. In deze nota zijn we nagegaan of het zinvol en wenselijk is om de gebiedsontwikkeling te beginnen in het projectgebied, rekening houdend met het beleid, de mogelijkheden (ambities) en de problematiek ter plekke. Met de vaststelling van de nota is dat bevestigd. De note die wij hebben uitgewerkt geeft vorm aan de volgende stap van het Plaberum: de haalbaarheidsfase. Mijn rol was, onder begeleiding van de projectleider, ruimtelijke analyses met kaarten en volumestudies te maken om uitgangspunten en scenario’s te ontwikkelen. Bij deze project leerde ik hoe de Gemeente een startpunt voor projecten opstellen en welke parameters hierbij van belang zijn. De grootste uitdaging was tot een innovatief voorstel te komen terwijl alle stakeholders en eisen aan het gebied betrokken moesten worden.

Projectnota

Klaprozenweg Noord concept 12 december 2020

2020 Effect evaluatie Brug over het IJ ‘genereus verbonden’

GENEREUS VERBONDEN EEN CONCEPT-INRICHTINGSPLAN VOOR HET IJ IN AMSTERDAM ALS ROBUUST EN TOEKOMSTVAST WATERKRUISPUNT

Een van de belangrijkste ambities in de huidige ontwikkeling is om Amsterdam Noord beter te verbinden met de rest van de stad - door het IJ over te steken. Na jaren van discussies is een adviescommissie ‘Oeververbindingen Rijkswateren Amsterdam’ aangesteld om een advies uit te brengen over de locatie van de oversteek. Een van de adviezen was één brug die in NDSM landt - te midden van het gebied op de belangrijkste openbare ruimte: de Helling 5. Ons werd gevraagd om vanuit ons project perspectief een reactie te geven op dit advies. Omdat we op verschillende vlakken bezwaren hadden, was de uitdaging deze bezwaren in argumenten om te zetten tegen de bouw van de brug. Om de argumentatie te versterken door inspiratie besloten we tijdens het onderzoek alternatieve locaties voor te stellen. Mijn rol was door analyses op verschillende schalen de argumentatie op te bouwen en de presentatie aan de commissie voor te bereiden.

EINDADVIES ADVIESCOMMISSIE OEVERVERBINDINGEN RIJKSWATEREN AMSTERDAM 1

Projectgebied analyse

2.4 Stedenbouw Algemeen Het plangebied heeft geen sterke structuur

komt onder meer door de beëindiging met

en een openbare ruimte die als rest-ruimte

kopgevels en de versnipperde groenzone er

is ontstaan. Het wordt begrensd door wijken

tussen. De repeterende structuur van de wijk

met een duidelijke signatuur: Hogeland als

vormt wel aanleiding om de E- strook daarop

rustige, groene woonwijk, NDSM-oost als

aan te laten sluiten. De maat van de bouwvel-

• • • • • • •

monumentale industriële wijk en NDSM-west den tussen de Klaprozenweg en de Strekkerals een hoogstedelijk woon/werkgebied. Het

weg, de E-blokken leent zich goed voor de

contrast tussen die wijken is dus groot. De

typologie van het gesloten bouwblok of een

Klaprozenweg ligt daar als verkeersader tus-

opengewerkt bouwblok.

sen en scheidt deze werelden. Ten zuiden van de Klaprozenweg Ten noorden van de Klaprozenweg

Wat de huidige D1 strook kenmerkt is dat het

De bebouwing aan de Klaprozenweg is zeer

één langgerekte strook is waardoor er een

wisselend en de straat heeft geen verblijfs-

heel lange wand van bebouwing is ontstaan.

kwaliteit. De bebouwing ligt grotendeels

De strook bebouwing tussen de Klaprozen-

met de rug naar de straat en wordt omzoomt weg en de T.T. Vasumweg is smal en kent door heggen en hekken. Het westelijk deel

een tweeslachtige oriëntatie. De rijweg van

bestaat uit een viertal zelfstandige kantoorvil- de Klaprozenweg loopt vlak langs de gevels. la’s van twee tot vier lagen. Het middendeel

Vanwege het zeer smalle trottoir zitten de

bestaat uit de grootschalige, uitgestrekte be- ingangen voornamelijk op de T.T. Vasumweg. drijfsbebouwing van één tot twee lagen van

Vanwege de zichtbaarheid hebben een aantal

Pantar. Het gebouw van Nemo-Depot in het

bedrijven er echter voor gekozen om de

oostelijk deel is een samengesteld gebouw

gevels aan de Klaprozenweg open te maken

met een eigenwijze vormgeving. Het ronde

(showrooms). Het is niet mogelijk om de

Historie Omgeving Functies Stedenbouw Openbare ruimte Verkeer Technische aspekten

deel aan de zijde van de Klaprozenweg toont huidige rooilijnen van de bebouwing op deze een cultureel of maatschappelijke functie

strook exact over te nemen in de nieuwbouw,

maar de achterzijde aan de Strekkerweg oogt omdat er dan geen fietspad en trottoir past. als een bedrijfsloods. De architectonische

De T.T. Vasumweg kan vanwege zijn zuid-

uitstraling van alle gebouwen is dermate

oriëntatie op het water een aantrekkelijk

gevarieerd dat het in zijn totaliteit niet past

verblijfsgebied worden. De opgave voor de

bij de ambitie van een stadstraat.

blokken is hier dan ook de oriëntatie op de stadstraat te verenigen met het benutten van

Woonwijk Hogeland (drie open en omge-

de potentie van de T.T. Vasumweg.

Water

Barrière tussen weg en gevel (hek/heg)

Bebouwing

Achterzijde bebouwing

Formuleren van ambities

Zeer smal trottoir

Afgezonderde ruimte

Potentiële verbindingen

Versnipperd groen

Blinde kopgevels

Parkeervelden

Slecht toegankelijk terrein Hoofdroutes auto/fiets

keerde U-vormen rondom hofjes), vindt geen aansluiting bij de Klaprozenweg. Dit

Smal profiel Klaprozenweg

Ruimtelijke analyse

Bestaande bebouwing

Visuele relaties

De ligging van huidige bebouwing en kavels

Hier is sloop dus het uitgangspunt. Het

Er wordt een aantal nieuwe visuele relaties

Doorwaadbaarheid is essentieel voor

is medebepalend voor de positionering van

Nemo depot ligt gedeeltelijk in het nieuwe

toegevoegd en een aantal bestaande zicht-

een goed functionerend stedelijk weefsel.

nieuwe bouwblokken. Er wordt gezocht

profiel van de Klaprozenweg. Onderzocht

lijnen versterkt. De bestaande lange lijnen

Daarom wordt in de D1 één of twee extra

naar een nieuwe verkaveling die rekening

moet worden of dat betekent dat gebouw

zijn: de groenstrook van de Strekkerweg,

doorsteken gemaakt.

houdt met de bestaande verkaveling zodat

getransformeerd, of gedeeltelijk gesloopt

de TT Vasumweg en de Klaprozenweg. Het

individueel faseerbare en ontwikkelbare ka-

kan worden.

doortrekken van de Scheepsbouwweg naar

vels ontstaan. Bij de Pantarlocatie (E2), waar de Scheepsbouwweg wordt doorgetrokken

Uitgangspunten:

en sloop een uitgangspunt is, wordt actieve

grondverwerving door de gemeente voorzien. In de andere bouwblokken van de E-

strook (E1 en E3) valt de bestaande bebou-

de Klaprozenweg heeft naast verkeerskun-

Uitgangspunten:

dige ook ruimtelijke voordelen: een nieuwe

Sloop en verschuiving kavelgrenzen

zichtrelatie ontstaat met de NDSM-werf oost

Pantarlocatie.

via de grote ruimte tussen de bestaande

Sloop en verschuiving kavelgrenzen

loodsen. Aanvullende doorsteken en zichtlij-

D-blokken.

nen naar de NDSM-werf dragen bij aan de

wing gedeeltelijk binnen nieuwe rooilijnen.

het gevoel van nabijheid. Vanuit de Klapro-

Dat maakt een gefaseerde ontwikkeling, en

Te onderzoeken punten:

eventuele transformatie met behoud van

zenweg.

Sloop of transformatie van middelste

Continuïteit van de gevelwand is belangrijk

gebouwen op E1 en Nemo depot op

voor het functioneren van de stadstraat, maar

De D-blokken dienen, vanwege de herpro-

E3.

D-strook wordt verdeeld in 3 blokken met doorkijken naar NDSM.

zenweg zélf is ook enige openheid wenselijk.

(delen van de) panden, mogelijk.

Scheepsbouwweg en Modelmakersstraatworden doorgetrokken tot Klapro-

Overige geledingen van de blokken (E-strook) zijn optioneel maar zijn geen visuele verbindingen.

het is ook ongunstig voor de bezonning, het

Te onderzoeken punten:

filering van de Klaprozenweg volledig naar

uitzicht en de dooradering indien er een te

het zuiden te verschuiven.

lange ononderbroken gevelwand is.

De overkoepelende opgave is de transformatie van bestaande bedrijvigheid naar een aantrekkelijke stadsbuurt met ruimte voor wonen, werken en voorzieningen. In de principenota zijn daarbij aanvullende ambities geformuleerd. Deze ambities vormen de pijlers voor de visie op de gebiedsontwikkeling. Opstellen van een Visie • • • •

Positie doorkijken D-strook.

Bedrijvige buurt in transitie Bebouwing als overgang Functiemenging door maatwerk Drie sferen

behoud

sloop

Uitgangspunten zetten

mogelijke verbindingen

sloop of transformatie

structuur-/zichtlijnen

nieuwe kavels (indicatief)

lange zichtlijnen Visuele relaties

Bestaande kavels

• Programma • Stedenbouw • Openbare ruimte en verkeer

5. Scenario’s 5.1 Inleiding

5.2 Stedenbouwkundige verkenning

Ten bate van het onderzoek naar de Het model ‘Gelede blokken’ gaat uit

haalbaarheid, ontwikkelstrategie en het

aanscherpen van uitgangspunten vormen

van een stedenbouwkundige typologie en

deze stedenbouwkundige scenario’s

bepaalde uniformiteit: hoven in de E-blokken

een noodzakelijke stap. Het maken

en atrium- of corridortypologie bij de

van stedenbouwkundige scenario’s is

D-blokken. Daarbij is een geleding toegepast

voorgeschreven in de plaberum kaders voor

die in de blokken kleinere onafhankelijke

plaberum fase 2. De studie is opgebouwd

ontwikkelingen mogelijk maakt.

uit een aantal stappen. Daarmee

wordt inzichtelijk wat de ruimtelijke en

van grotere blokken die integraal ontwikkeld

programmatische voor- en nadelen zijn.

worden. De opzet bestaat uit een volledig

De eerste stap bekijkt de mogelijkheid

bebouwd basement met een bovenbouw. De

van inpassing van het bestaande profiel in

continuïteit van het basement maakt mogelijk

de ambitie van de stadstraat. Nadat daar

met de bovenbouw te variëren. Daarbij

antwoord op gegeven is volgt:

worden meer hoogteaccenten gemaakt. Ì

Stedenbouwkundige verkenning

Het model ‘Integrale blokken’ gaat uit

Scenario’s uitwerken

Gelede blokken

• Stedenbouwkundige verkenning • Volumestudie • Programmascenario’s

Het model ‘Samengestelde blokken’

gaat ook uit van grotere blokken maar dan

De stedenbouwkundige verkenning

in meer samengestelde vorm rondom een

bevat drie modellen die verschillen in

binnenplaats. De fasering van ontwikkeling

stedenbouwkundige typologie. De conclusie gebeurt dan op het gebouw niveau. Het uit deze verkenning vormt de basis voor de

model gaat daarnaast uit van een grote

volgende stap.

variatie aan bouwhoogtes, waaronder een

Volumestudie

toren.

Met een geoptimaliseerd model uit stap 1

Algemene conclusies zijn:

worden 3 modellen gemaakt met een ander

• De balans tussen open en dicht en tussen

Integrale blokken

totaalprogramma. Op basis van de financiële hoog- en laagbouw. en ruimtelijke afwegingen wordt een keuze

• Hoogbouw alleen t.b.v. stedenbouwkundige

gemaakt welk model wordt uitgewerkt.

kwaliteit inzetten

Programmascenario’s

• Grote ontwikkelkavels t.b.v. ruimtelijke

Met dit model worden programmascenario’s flexibiliteit, programma en ontwikkelstrategie gemaakt. Twee variabelen (aandeel

• Geleding en hoogteverschillen dragen bij

niet-wonen en de wijze waarop sociale

aan de schaalverkleining

woningbouw wordt gerealiseerd) leiden tot

• Het is slechts in beperkte mate mogelijk om

vier scenarios.

bestaande bebouwing te behouden.

Samengestelde blokken

Stads schaal De startpunt van de argumentatie werd opgebouwd vanuit de grote schaal. We zagen dat de locatie niet logisch aansluit op het bestaande netwerk. Buurt schaal Door in te zoomen definieerden we de kwaliteiten van NDSM. Daarop bouwend onderzochten we de effecten van de brug op deze kwaliteiten. Daarnaast namen we referenties van andere verbindende stadslijnen in Amsterdam op. Zijn deze door of naast gebieden gelegen? Wij zagen dat deze niet altijd door een gebied liepen. Dit inzicht versterkte onze argumentatie. De conclusie was dat we het niet eens konden worden over de locatie omdat de effecten zeer negatief zouden zijn - op de buurtschaal zoals op de stadsdeel schaal. Alternatieven Ten slotte hebben we twee alternatieven ontwikkeld. De argumentatie is door de projectmanager bij een feedback bijeenkomst aan de commissie voorgelegd. De reactie staat nog open.

Als we inzoomen op de schaal van het blok, is het kavelpaspoort het belangrijkste instrument om de ontwikkeling van het blok te sturen. De uitdaging hierbij is om een kader te scheppen dat voldoende vrijheid biedt aan de ontwikkelaar en de architect. Hier is het voorbeeld van de kavel B11 gelegen aan de zuidzijde van het gebied, aan het water. Mijn rol was het maken van ruimtelijke en programmatische analyses en het voorstellen van eisen voor het blok. Verder heb ik in samenwerking met de hoofdontwerper het document van het kavelpaspoort gemaakt.

2021 Architecten begeleiding - Geest van de plek NDSM

Kavelpaspoort blok B11

NDSM-West

CONCEPT

2020 kavelpaspoort

Geest van de plek

NDSM

8 oktober 2020

conceptversie 21.12.2020

De ruimtelijke uitdaging was de relatief kleine maat van het blok, waarbij beschaduwing een probleem zou zijn. Daarom werden schaduwanalyses gemaakt om tot een optimale compositie van het bouwblok te komen.

Programma Algemeen Op kavel B11 wordt een gemengd pro-

ferentiatie worden daarom tevens eisen ge-

gramma gerealiseerd. De verhouding tussen steld aan de minimale grootte van de sociale wonen en niet-wonen wordt bepaald door

woningen. Namelijk:

de te maken FSI. Ontwikkelaar dient in SO,

Een gemiddeld GBO van 55 m2

VO en DO inzicht te geven in het te realise-

Een minimaal GBO van 45 m2

ren programma middels heldere program-

Wonen is uitgesloten op de begane grond

mastaten.

aan de zijde van het water (NDSM-Kanaal

entrees ten behoeve van bovengelegen

Het minimaal te realiseren oppervlakte van

woningen. Wonen op de begane grond aan

niet-woonfuncties in B11 is 2.651 m2 BVO.

de zijde van Werfstraat en MT Lincolnweg is

Horeca zou een goed passende functie zijn

toegestaan, onder de voorwaarden dat:

aan de zijde van het water. De planologische Ì

Het wonen op de begane grond

ruimte die het bestemmingsplan biedt voor

bijdraagt aan de diversiteit van het

horeca in NDSM is echter al gebruikt. Voorbeelden van functies die nog wel passen

De woningen op de begane grond een logische relatie aangaan met de open-

maatschappelijke voorzieningen, (creatieve)

bare ruimte en geen verrommeling van

bedrijven, kantoor en broedplaatsen.

het straatbeeld veroorzaken

Woonfunctie

Programmatisch streefden we naar meer dan 50% sociale woningbouw. Dit was moeilijk omdat een groot deel van de vierkante meter zich binnen de hoogbouw bevond, die normaal gesproken bestemd is voor niet-sociale woningbouw. Gedurende het proces zijn we erin geslaagd de ontwikkelaar ervan te overtuigen een gemengde hoogbouw te ontwikkelen.

woonprogramma Ì

binnen het bestemmingsplan zijn: cultuur,

Parkeren

Het maximale oppervlakte van woonfuncties Het parkeren voor fietsen en scooters moet in B11 is 15.024 m2.

inpandig op eigen terrein opgelost worden,

De verhouding in aantallen woningen sociaal volgens normen in de Nota Parkeernormen en vrije sector is: 50% sociaal en 50% vrije

Fiets en Scooter (vastgesteld maart 2018).

sector.

Het document is opgebouwd in drie onderdelen. Deel één gaat om de algemene context en de betekenis van de genius loci in NDSM.

Middensegment woningen kunnen gemaakt Het parkeren voor auto’s moet inpandig luchtfoto NDSM P.M.

in een garage op eigen terrein opgelost

programma. Dat betekent dat daarvoor ook

worden volgens normen in de Nota Parkeer-

een andere grondprijs wordt gerekend.

normen Auto (november 2017). Kavelpaspoort B11

De, tot nu toe, gerealiseerde sociale woningen in NDSM zijn over het algemeen klein qua oppervlak. Om de doorstroming op gang te brengen vanuit noord en met het oog op de ongedeelde stad en woningdif6

mt. Lincolnweg

Bouwenvelop

Werfstraat

61,3m

5m 3m

Werfstraat

3m 27m

53,3m

27m

30m

53,3m

10m

30m

10m

Werfkade

deel van het gebouw. Afgezien van entrees

vormt het planologisch kader voor de bou-

en de voorzieningen die direct aan de straat

wenvelop. Deze bouwenvelop geeft nadere

worden aangeboden, liggen deze ruimtes

invulling aan de regels. Daarnaast zijn de

niet aan de straat maar achter de gebruiks-

algemene stedenbouwkundige regels voor

ruimtes van de plint.

Werfkade

Bouwhoogtes

De zuidelijke hoek is een prominente plek

De basis bouwhoogtes zijn conform de al-

aan het water, die erg in het zicht ligt, en

gemene spelregels van NDSM (Zie achterin

waar twee kades samenkomen. De relatie

in het document) en het bestemmingsplan.

tussen openbare ruimte en gebouw verdient

De hoogte van de hoogbouw is beperkt

hier een speciale behandeling en de open-

tot 45m. Daarmee wordt afgeweken van de

bare ruimte een plaatselijke verbreding.

algemene regels om de volgende redenen:

Een ruimtelijk en functioneel accent in het

De bezonning van de Werfstraat en B7

gebouw (niet zijnde een hoogteaccent van

De nabijheid van de hoogbouw in B7

meer dan 30 meter) dient gemaakt te wor-

Oplopende bouwhoogte vanaf het IJ

den door een bijzondere stedenbouwkun-

Een nadere studie naar bezonning en de

dige of architectonische ingreep en door het

visuele effecten moet uitwijzen of deze

programmeren van de plint met een functie

maximale hoogte voldoet in relatie tot de

die een open uitstraling heeft naar de open-

Werfstraat en B7 en of deze niet lager dan

bare ruimte. Deze doelstellingen zijn:

45 m. uitgevoerd moet worden. Deze wordt

door de ontwikkelaar aangeleverd in SO, max. hoogte 30 m.

hoekaccent ruimtelijk en functioneel (evt. afwijking van algemene spelregels)

max. hoogte 45 m. max. 30 m.2 opp.hoogte max. 450m

entree parkeren fiets (binnen aangeven marge) N

niet-woonprogramma op Bouwenvelop - schaal 1:1000 (A5) begane grond

Als je over water NDSM nadert is het meest opvallende dat de waterlijn daar knikt en een uitstekend ‘balkon’ aan het water heeft dat de openheid van- en het weidse uitzicht over het IJ accentueert. NDSM ligt middenin een afwisselend stedelijk landschap tussen het historisch centrum in het oosten en industrie en havens in het westen. NDSM is van oudsher verbonden aan het water. Ooit reden voor vestiging, nu belangrijke ruimtelijke kwaliteit.

Plint

Het laatste hoofdstuk gaat om de vraag hoe wij met deze genius loci omgaan in samenhang met de woningbouwopgave. Wat is de relatie tussen deze twee?

Vergroting van openbare ruimte op de Een logische en aantrekkelijke ruimteDe architectuur (van met name de plint) dient op een bijzondere manier te rea-

zodat veranderingen in gebruik (bedrijfs-

geren op de buitenruimte.

ruimte/ woningentree/kantoor) in de tijd

Om deze hoek een bijzonder karakter te

mogelijk zijn.

geven geldt het volgende:

Functies in de plint richten zich op de straat, Ì

Er wordt minimaal 500 m³ (kubieke me-

gevels van de begane grondlaag zijn daarom

ter) van het bouwvolume afgehaald van

transparant en uitnodigend van karakter.

het blok op de hoek de Werfkade en de

Bergingen, technische ruimten en installaties

NDSM-kade i.i.g. de begane grond en

ten behoeve van energie en nutsvoorzienin-

mogelijk de eerste verdieping. Groter

volume mag ook. Ì

Over de helft van de gevels aan de

Werfkade en de NDSM-kade vanuit de

Het oppervlak van de hoogbouw is maxi-

zuidoostelijke hoek mag terugliggend

maal 450 m2 om de volgende reden:

worden gebouwd.

De bezonning van de Werfstraat en B7

De architect wordt hiermee uitgedaagd

Een betere balans in massa in relatie tot

Gemotiveerd afwijken kan, indien de gem. 20m

Algemene stedenbouwkundige regels

de NDSM- spelregels : geen drie hoogebouwaccenten in dezelfde lijn.

met een goed voorstel te komen. 30m

In het daarop volgende hoofdstuk worden deze concepten concreet gemaakt door architectonische elementen. Deze worden met sleutelwoorden en voorbeelden voorgesteld.

lijke overgang tussen deze kades De plint moet flexibel te gebruiken zijn

hoogteaccent max. 45m

27m

scheepsbouw - robuustheid Tegenover de grootschalige openheid van het IJ staat de historische bebouwing. Meest in het oog springend zijn de grootschalige gebouwen zelf en de enorme architectonische elementen als de blauwe deuren. Het is robuuste architectuur met industriële en eenvoudige materialen – vooral baksteen, beton en staal- daterend uit de scheepsbouwperiode tussen 1894 en 1979. Het productieproces bepaalde hoe en waar benodigde elementen werden ingezet. Daardoor komen de gebouwen eerlijk en functioneel over: de open constructie en de vanzelfsprekende, niet-decoratieve toepassing van materialen. Het onopgesmukte bepaalt de architectuur.

Tenslotte zijn er bouwregels aan het document toegevoegd die voor de hele gebieden gelden.

max. 450m 2

In het tweede deel worden de belangrijkste sporen van geschiedenis in concepten vertelt: • water - openheid • scheepsbouw - robuustheid • vrije ruimte - dynamiek • contrast ruimte

hoek van de twee kades

VO en DO.

max. 30m

water - openheid

Geest van de plek - NDSM

niet-woonprogramma gevel mag terugliggen op begane grond hoek t.b.v. bijzondere

Sporen van de geschiedenis

Kavelpaspoort B11

open hoek van minimaal 500 m 3 hoekaccent ruimtelijk (op begane gronden enfunctioneel eerste verdieping) (evt. afwijking van algemene spelregels) entree parkeren auto (binnen aangeven marge) open hoek van minimaal 500 m 3 (op begane grond en eerste verdieping) entree parkeren fiets (binnen aangeven marge) entree parkeren auto (binnen aangeven marge)

gevellijn = rooilijn max. hoogte 45 m. opp. max. 450m 2 gevel mag terugliggen gevellijn = rooilijnhoek t.b.v. bijzondere

Bij nader beschouwing blijken de gebouwen minder grof: kleinschalige elementen en verfijnde details contrasteren met de grootschalige volumes en breken de schaal.

Hoekaccent

gen zijn op vanzelfsprekende wijze onder-

Het bestemmingsplan NDSM-werf West

NDSM-West van kracht voor B11.

61,3m

Algemeen

De andere programmatische aanpassing was dat we geen hoogbouw in de voorste rij van het blok wilden, maar naar achteren geplaatst. In plaats daarvan zou hier een publieke functie moeten komen, omdat het een van de mooiste en meest prominente locaties op NDSM is. Daarom hebben we besloten om in het kavelpaspoort te vragen om een ruimtelijk en programmatisch accent in het zuid-oost hoek van het blok.

Geest van de plek - NDSM

worden als onderdeel van het vrije sector

Als onderdeel van de architecten begeleiding is het document ‘Geest van de plek’ ontstaan. De doel was de balans tussen de woningbouwopgave met de hoge dichtheid en de cultuurhistorische waarde te vinden. Mijn rol was de initiatie en later de leiding met uitwerking van het project. In het proces heb ik enerzijds met documenten van de Gemeente Amsterdam over cultuurhistorie gewerkt. Anderzijds is deze aangevuld door fotografie en andere bevindingen die bij wandelingen door het gebied zijn ontstaan. Op basis hiervan is een voorstel ontstaan, die wij bij gesprekken met het projectteam en de betrokken architecten en ontwikkelaars aangescherpt hebben.

Genius loci van NDSM

NDSM is voor veel Amsterdammers een bekende en waardevolle plek in de stad. Niet alleen vanwege de centrale ligging in de stad en de bijzondere ruimte (door degrote maten van de openbare ruimte en de gebouwen) maar vooral ook door haar historische erfgoed en culturele, maatschappelijke betekenis. Door de grote woningbouwopgave in de directe omgeving en op NDSM zelf staan de kwaliteiten en de identiteit van de plek onder druk, met het risico te verdwijnen. Om deze reden is het van groot belang om binnen de nieuwe ontwikkeling de genius loci (of ‘geest van de plek’) te erkennen en de context van de plek vroeg in de ontwikkeling van het ontwerpproces mee te nemen. Hoe gaan wij met de architectuur om in de context van NDSM?

en de Werfkade), met uitzondering van de Niet woonfuncties:

NDSM is voor veel Amsterdammers een bekende en waardevolle plek in de stad. Niet alleen vanwege de centrale ligging in de stad en de bijzondere ruimte (door de grote maten van de openbare ruimte en de gebouwen) maar vooral ook door haar historische erfgoed en culturele, maatschappelijke betekenis. Door de grote woningbouwopgave in de directe omgeving en op NDSM zelf staan de kwaliteiten en de identiteit van de plek onder druk, met het risico te verdwijnen. Om deze reden is het van groot belang om binnen de nieuwe ontwikkeling de genius loci (of ‘geest van de plek’) te erkennen en de context van de plek vroeg in de ontwikkeling van het ontwerpproces mee te nemen. Hoe gaan we met de architectuur om in de context van NDSM?

Hierna volgen de stedenbouwkundige regels

massa maar is een bouwblok samengesteld uit een aantal gebouwen. Deze gebouwen heb-

die voor alle A en B-blokken op NDSM gel-

ben verschillende afmetingen waardoor variatie ontstaat.

den, verdeeld in regels t.a.v.:

De verhouding tot het beperkte oppervlak van het blokvan B11 zelf

gemeente akkoord is.

•

gebouwen

Regel 1

•

bouwhoogte

Een bouwblok is samengesteld uit een aantal gebouwen.

•

hoogteaccenten

•

de plint

Wij zien de geschiedenis van NDSM als een lineaire ontwikkeling met constante radicale breuken in gebruik die telkens weer tot een nieuw evenwicht leidde. Deels door verandering en deels door toevoegingen zijn de verschillende fasen nog steeds duidelijk afleesbaar.

Ontsluiting ruimte

NDSM is geen museum en staat nieuwe ingrepen toe. Hier ligt de kans voor de toekomstige ontwikkeling mits het juiste antwoord wordt gevonden hoe in te spelen op de vier thema’s (contrast, functionaliteit, openheid en dynamiek). ETA office for architecture and the city, Beweeglogica in gebouwen, 2016.

Onderscheiden gebouwen Hoogbouw

Genius loci en de woningbouwopgave

Openheid Tussenruimte, de overgang tussen openbaar en privé

Zoals genoemd in de Investeringsbesluit is het bouwblok geen eenvormige, ongedeelde

dehoogbouw van B7

doelstellingen behaald worden en de

min. 5m

Gebouwen

Het blok is samengesteld uit minimaal vier

Voor B11 geldt dat er maximaal 1 hoogteac- en maximaal 6 gebouwen. Voor elk gebouw 53,3m

61,3m min. 500 m 3 A

B N

geldt dat het afwijkt ten opzichte van naast-

m. hoogte binnen het in de kaveltekening

gelegen gebouw(en). Dit uit zich in ieder

aangegeven kwadrant. De hoogbouw ligt

geval als volgt:

minimaal 3 m. terug van de rooilijn aan de

Werfstraat om windhinder op straatniveau te voorkomen. Aan de zijde van het NDSM-ka-

Isometrische verbeelding bouwenvelop y

centen gebouwd mag worden van max. 45

naal mag de hoogbouw in de rooilijn staan.

Windhinderonderzoek moet uitwijzen of het A

Beth Rivka School, ODA architecture, New York

Stadstuinen, KCAP, Rotterdam

Ieder gebouw heeft z’n eigen entree en stijgpunten

Er is extra aandacht voor overgang tussen de gevels van verschillende gebouwen.

klimaat op straat leefbaar is. Windhinder

Deze regels zijn aanvullend op de algemene

moet op een stedenbouwkundige manier

regels. Dat betekent ook dat als gebouwen

(met de positionering) van de hoogbouw

de maximale breedte (van 30 m. conform

worden opgelost en niet met architectoni-

algemene spelregels) overschrijden, dat dit

sche oplossingen (zoals schermen en luifels

bespreekbaar is tot een maximum van 2

Cite du grand parc, Lacaton & Vassal

Wonen Vrije ruimte Scheepswerf

etc.). Daarnaast is een Hoogbouw Effectrap- meter. portage is vereist om de visuele impact van Daklandschap

kelaar dient dit aan te leveren bij het VO en

Technische voorzieningen op het dak

DO. De hoogbouw wordt gesitueerd in de

vormen een integraal onderdeel van het

oostelijke hoek van de kavel. Deze positie is

daklandschap en sluiten in verschijningsvorm

de meest wenselijke gezien:

aan bij de architectuur van het gebouw beperking voor het functioneren van de plint

bouwvisie (‘niet in de eerste lijn’)

en vormen geen visuele belemmering in het

de zichtlijnen vanuit de Hellingpark en

straatbeeld.

de pontkade 11

Water

Binck blocks, LEVS, Den Haag

Geest van de plek - NDSM

(aan het zicht onttrokken). Ze vormen geen

de eisen van de Amsterdamse hoog-

Kavelpaspoort B11

de positie van de hoogbouw in B7

Kavelpaspoort B11

Scheepswerf

Ì Minimaal vier en maximaal zes gebouwen

Vrije ruimte

Water

Museum aan de stroom, Neutelings Riedijk, Antwepen Stationsplein, LEVS, Etten-Leur

1894

Scheepswerf

Water 1979

Water

Geest van de plek - NDSM

de hoogbouw te onderzoeken. De ontwik-

04 Total

hubs

A m s t e r d a m mobiliteit logistieke P+R

Total HUBS HUB locaties in Amsterdam Gemeente Amsterdam Januari 2019

PostNL

P+R

P P+R

P+R

P+R binnen Amsterdam

P+R

P+R buiten Amsterdam

Stedelijke logistiek

PostNL PostNL

Logistieke hubs

H PostNL

P+R

strategie

Afval overslag

H P+R

Werven H

Met de toename van werkplekken en inwoners in Amsterdam en de Metropoolregio zal de druk op het stedelijk systeem, de openbare ruimte en het energienetwerken enorm toenemen. Ambities om de stadscentra schoner te maken door gemotoriseerd en zwaar verkeer terug te dringen, vragen om een nieuwe visie op knooppunten en verschillende vormen van vervoer van goederen en personen. Dit betekent een systematische verandering met een overkoepelende visie op het beheer van mobiliteit en logistiek. Het doel is ons schoner, lichter en meer geïntegreerd te bewegen. Om optimaal gebruik te maken van ruimte, stromen en tijd zijn vier soorten geïntegreerde hubs nodig, variërend van het regionale perspectief tot de schaal van de wijk: XL, L, M en S. Om deze hubs te realiseren zijn ruimtelijke claims van belang, maar ook nieuwe financiële modellen en nieuwe samenwerkingsverbanden tussen private en publieke stakeholders. Bij het project had ik de verantwoordelijkheid voor het onderzoek (dat bestond uit interviews leiden met interne en externe stakeholders, informatie verzamelen, conclusies trekken en aanbevelingen doen) in opdracht van de projectleider. Verder bereidde ik presentaties en workshops voor en voerde ik deze uit. In samenwerking met andere projectleden werkten we een programmatische en ruimtelijke visie uit. Tijdens dit proces heb ik geleerd hoe om te gaan met complexe problemen door een diversiteit aan informatie te verzamelen en te beheren. In dit kader leerde ik een verscheidenheid aan belanghebbenden te integreren. De grootste uitdaging was om uit deze zeer abstracte en ingewikkelde context een concrete strategie te distilleren.

PostNL H

P H

H H

Recyclepunten

H H

P+R

H H

Post NL hubs

Elektriciteit P+R

Datacenter

Hoogspanningsleiding

Onderstation

HPostNL

±3.000m2 (gemiddeld)

25 locaties H

Middenspanningsstation

±6m2 - 10m2

2.270 locaties

HH H

PostNL

Touring car PostNL

P PostNL

P+R

Touringcar parkeerplekken 9 locaties

Touringcar halteerplekken 38 locaties

Schiphol

Cruiseshipterminal

P+R

PostNL

GVB H

Busstalling

Tramremise

±20.000m2 - 44.000m2

2 locaties

P+R

±10.000m2 - 25.000m2

3 locaties

P+R

Snelweg

GVB bus

tram

metro

NS mobiliteits hub

personentrein vrachttrein

Fietsstalling

veren

Kunnen geïntegreerde hubs de vervoersstromen verbeteren? Inzicht in de stad als metabolisme

Een stad is als een metabolisme, die wij in de natuur en in onszelf aantreffen - alleen zijn onze systemen in de meeste gevallen zeer efficiënt in de manier waarop zij dingen verplaatsen en de bronnen die zij gebruiken. Met dit uitgangspunt hebben we het onderzoek rondom stromen in de stad gestructureerd. Dit onderzoek vormde de basis voor de strategie van hubs voor logistiek en mobiliteit. Aan de ene kant zijn er vervoerders die goederen en mensen de stad in en uit, of door de stad brengen. Anderzijds hebben we specifieke locaties waar deze goederen worden verzameld en verder verzonden de stad in óf de stad uit. Deze verzamelpunten noemen we HUBS. Ten slotte hebben deze goederen of mensen bestemmingen, zoals huizen, bars, supermarkten, kantoren enz. Deze stromen en punten kunnen worden begrepen als systemen met een specifieke locatie op een specifieke schaal. Voor de studie hebben we gekeken naar 7 systemen en programma’s - ze maken allemaal deel uit van een specifieke agenda binnen de gemeente. Ons uitgangspunt was om te doorgronden hoe deze systemen nu functioneren en wat hun visie op de toekomst is. De ruimtelijke structuur is in schalen gestructureerd - globaal, nationaal, MRA, stad, wijk en buurt. Aangezien de grote ontwikkelingen die plaatsvinden rond de ring A10 en dit gebied de drukste gebied van de stad is, hebben we ons voor de analyse vooral gericht op het begrijpen van wat er precies rondom de A10 gebeurt. Door deze studie begrepen we waar knelpunten en problemen in de toekomst zullen ontstaan. Op basis van deze bevindingen hebben we een lijst van aanbevelingen, observaties en open vragen opgesteld. Legenda

Observaties XL – L – M – S?... XS? XXL?

There is no total hub as such, but the city with the network of hubs as the total hub. • A hub cannot be generalised in functions and size. The concept should incorporate different scales of the city as every scale has different functional requirements and spatial possibilities. We need to think of different combinations of functions. A technical big scale hub and a social neighbourhood hub? • Therefore sizes of hubs differ and the modalities connected to it. Stakeholders – new forms of cooperation

As new technologies are disrupting traditional form of movements within the city the municipality has provide space for stakeholder cooperation (ppp) and experiments in order to ensure an inclusive development. A hub is the space for stakeholder cooperation. • Cooperation between private and public sector has to be stimulated • What kind of cooperation is possible? Can a HUB be a place for emerging cooperation? • The public sector has to provide more space for experiments to test innovation from the private sector and obtain an understanding of the effects on the urban daily system. • Systems – the egg or the chicken?

A mobility and logistics vision with strategic hub locations has to be incorporated into the Omgevingsvisie to tackle the complexity of the different programmes . • What kind of role does a Hub play in the future changes in mobility and logistics? Can a hub be a driver for change or does it adapt to a bigger vision? • We have to aim for an integrated mobility and logistics vision. Possible as a part of the new Omgevingsvisie? • Integration into the “big plans”: Struggle for space in urban extension plans: the focus is very big on housing and offices: it has to shift towards amenities/service as well (logistics and mobility as “bloodstreams” of the neighbourhoods). Logistics and mobility as “Transportation”??

Logistics and mobility should be understood as one to increase the efficiency of space and movements. • “The difference between good and people is that goods don’t complain”- We aim for combining logistics and mobility flows/ hubs. How to do so and what are the benefits? Attractiveness

The attractiveness of the hubs is a crucial point to ensure their functioning. • The different scales need different attraction points: small scale functioning as a neighbourhood hubs serving the inhabitants, while big scale hubs over pragmatic roles appealing to global corporations. 17

Visie

En een visie op een systeem van hubs die op vier verschillende schaalniveaus kan worden ingezet. Het is een integrale visie op het gebruik van alle modaliteiten. Het vergt het een regionale blik. Immers bestaat de stad bij de gratie van de regio en samenwerking met andere partners.

Uitgangspunten

Op het schaalniveau van de buurt is de nieuwe HUB een integrale voorziening waar opladen, stallen, pakket services en samenkomen in de openbare ruimte/bebouwing worden geïntegreerd.

Ruimte: stapelen

Tijd: Dubbel Gebruik

Stromen: combineren

Uitgangspunt moet zijn om slimmer om te gaan met ruimtegebruik door te stapelen. Door slimmer in tijd functies te benutten (snachts vs overdag, weekend vs. week, etc). En door het slimmer combineren van stromen en goederen. Integraal samenwerken

Nieuwe spelers

Nieuwe spelers meer in the lead

Op het schaalniveau van de wijk is de nieuwe HUB geïntegreerd in een gebouwde voorziening waarin naast buurt parkeren en oplaadfuncties, in de nabijheid van OV-overstappunten, ook plek is voor Third places als een buurtwinkel of co-werkplekken.

stap terug

Het vergt ook een andere blik op de samenwerking: niet meer iedereen verantwoordelijk voor zijn eigen onderdeel (ook gemeentelijke diensten), ergo macht gedreven. Maar helderheid over wie stuurt, wie stimuleer, wie faciliteer en wie organiseert. Ergo vanuit kennis gedreven. Mogelijk met nieuwe spelers en met spelers die een stap terug doen. Het vergt ook een overheid die meer in de lead is voor de planning voor de middellange en lange termijn. financeringsmodelen

van: financieel rendement

naar: Em=Maatschappelijk rendement

Niet meer vanuit investering naar rendement maar vanuit investering naar het uitlokken van andere investeringsinitiatieven die samen leiden tot breder gedragen maatschappelijk rendement. 18

Op het schaalniveau van de stad is de nieuwe HUB een voornamelijk een logistiek centrum of stationsknoop. Hier wordt de grote schaal van goederen en leveranciers via een white label systeem van kleinere en lichtere voertuigen wordt overgeladen en zo geoptimaliseerd dat bezorgers in de stad vol heen gaan en vol terugkomen.

Tot slot is op de schaal van de metropoolregio de nieuwe HUB of een logistiek centrum voor goederen of een regionaal OV-knooppunt voor personen.

05 Omgevings v i s i e 2 0 5 0 a

ruimtelijk +

onderzoek

cartografie

De Omgevingsvisie Amsterdam is de leidraad voor de inrichting en ontwikkeling van de fysieke leefomgeving tot 2050. De visie is gestructureerd in vier hoofdstukken - visie, waar, wat en hoe. Ik werkte aan het hoofdstuk ‚waar‘. Dit hoofdstuk behandelt de ruimtelijke koers bij de visie van de stad en geeft de ruimtelijke en programmatische basisstructuur in een serie van kaarten aan. Mijn rol was het maken van ruimtelijke analyses, voorstellen van principes, het maken van kaarten en tekeningen. Daarnaast hield ik me bezig met het begeleiden van de gesprekken met andere partijen binnen de gemeente. Op de volgende pagina‘s worden twee belangrijke onderdelen van mijn werk in beeld gebracht. Het maken van kaarten (deel 1) en het uitwerken van principes, aan voorbeeld van de stedelijke plekken, voor de ruimtelijk en programmatische basisstructuur (deel 2). Een van de belangrijkste lessen die ik leerde waren nieuwe manieren om kaarten te maken. Ik leerde kaarten te maken voor analyses, verbeelding en communicatie in het proces van visievorming. Maar de meest interessante uitdaging was de sprong tussen schalen en de noodzaak om alle ambities in relatie en op alle schalen in relatie te brengen op alle schalen. Het leerde me niet alleen over Amsterdam, maar ook in het algemeen over de uitdagingen van het afstemmen van ambities - tussen partijen en schalen.

kwaliteitskaart bebouwing die straten en pleinen vormt groene lanen bijzondere publieke gebouwen station stadssilouet rondom knooppunten groen- en waterstructuur landschappelijke onderlegger dijken oevers en kades

1| Amsterdam en de agglomeratie in kaarten | samenang, process, uitdagingen De Visie Amsterdam 2050 is getekend op drie schalen: de metropolitane, de stads- en de stadsdeelschaal. Bij elke schaal hoort een of meerdere type kaarten: conceptkaarten, toekomstbeelden, analyse- of opgaven kaarten. Tijdens het maken van de kaarten op de metropolitane schaal is het toekomstbeeld voor de regio ontstaan. Een vrij abstract beeld van de relatie met andere steden en het landschap samen met de infrastructurele lijnen. Hier zijn er ook enkele conceptkaarten bij inbegrepen die over de relatie tussen het landschap en de stad. Op de stadsschaal was het uitgangspunt van verschillende kanten. Op de een was er het verstedelijkingsconcept - dat we illustreerden met concept kaarten. Op de andere hebben we een analyse gemaakt van de bestaande kwaliteiten, die ook deels op de stadsdeelschaal waren. Op dezelfde schaal ontwikkelden we thematische kaarten, bijvoorbeeld over de verdichting, het netwerk van straten en lanen, en het groenblauw raamwerk. Deze kaarten bouwen de programmatische en ruimtelijke basisstructuur op. Op hetzelfde schaalniveau ontwikkelden we ook kaarten over de fasering van de ontwikkeling. De inhoud van deze kaarten kwamen in het toekomstbeeld Amsterdam 2050.

Metropool 1: 1000 000

Straten en lanen

Toekomstbeeld Amsterdam in de regio

Conceptkaarten Fasering

Stad 1:100 000 Verstedelijkingsconcept

Buurt 1:20 000

Kaarttypen

Toekomstbeeld Amsterdam 2050

De meest abstracte kaarten zijn de conceptkaarten. De uitdaging was om zo precies mogelijk te zijn en tegelijk heel abstract - met andere woorden, om de kern van het idee naar voren te brengen zonder het te sterk te vereenvoudigen. Ruimtelijke en programmatische basisstructuur

Kwaliteitskaart Stedelijke ontwikkeling

Ruimtelijke systemen Kwaliteitskaart

Stadsdelen

Samenhang kaarten

Stedelijke plekken

Al deze informatie hebben wij dan naar de buurtschaal vertaalt en geïntegreerd in de stadsdeelkaarten. Hier hebben we ingezoomd op elk stadsdeel: op die schaal ontstonden integrale kaarten uit de bestaande kwaliteiten van de bestaande stad en de thema’s die een rol spelen bij de toekomstige ontwikkeling van elk stadsdeel.

De kwaliteitskaart was het uitgangspunt voor de ruimtelijke en programmatische basisstructuur. De basis werd gevormd door de bekende ruimtelijke systemen. Wat we met de kwaliteitskaart hebben proberen te bereiken, is dat we niet alleen de specifieke kenmerken van de individuele gebieden wilden laten zien, maar ook gemeenschappelijke kenmerken wilden vinden om te laten zien wat de stad in wezen met elkaar verbindt. Hier hebben wij besloten niet met symbolen te werken, maar echt te tekenen wat er is: een stationsgebied bijvoorbeeld is een combinatie van stationsgebouwen, spooren, hoogbouw en een openbare ruimte. Met deze methode zagen we de kaart niet als een eindproduct, maar eerder als een methodologie om enerzijds het ontwerp te ontwikkelen en anderzijds als een instrument om met andere partijen te communiceren. Bij het maken van deze kaart is veel discussie ontstaan over welke kwaliteiten we belangrijk vinden of welke elementen de stad verbinden. Door deze discussies kwamen we dichter bij een gemeenschappelijk begrip van de stad en een gezamenlijk vertrekpunt. ruimtelijke en Programmatische en basisstructuur

Betekenis van kaarten in de context van de Omgevingsvisie

• • • •

Energie en Warmte

Communicatie tool Methodologie voor het ontwerpen Ruimtelijke vertaling van het beleid Integratie groen, verdichting, mobiliteit en programma op stedelijke schaal en de ruimtelijke samenhang

Proces

Het proces was een iteratie tussen ontwerpen, betrekken van interne en externe partijen, en springen tussen schalen. Enerzijds was het een kwestie van inhoudelijk zo veel mogelijk over elk onderwerp te moeten weten en het met anderen in verband te brengen. Anderzijds was het een grafische en technische uitdaging - wat en hoe tekenen wij om er een duidelijk en toegankelijk verhaal van te maken -.zowel qua inhoud als visueel.

Economie

Op de kwaliteitskaart op bouwend ontstonden de themakaarten die de programmatische en ruimtelijke basisstructuur bilden. In tegenstelling tot de kwaliteitskaart was het de bedoeling in te zoomen op een thema en dat geïsoleerd voor te stellen. Dit thema was de primaire laag van de kaart. Op het secundaire niveau bevatte elke kaart aanvullende informatie die het hoofdthema verduidelijkte en het verhaal completeerde. Als voorbeeld de kaart over verdichting. Aangezien het verstedelijkingsconcept langs water-, landschaps-, en mobiliteitslijnen loopt, werden deze drie elementen als een secundaire laag getekend. Het tweede belangrijke element van de themakaarten is het gebruik van symbolen in plaats van concrete elementen. De reden hiervoor is dat er achter de themakaarten altijd een heel ontwerpconcept zit. Bij de verdichtingskaart zijn bijvoorbeeld blokjes als symbolen. Achter deze staat een rekenmodel met verschillende dichtheden en mix van functies om te kunnen berekenen hoeveel woningen en voorzieningen in de toekomst kunnen ontstaan. Bovendien zijn deze in een 3d verbeelding van een mogelijke uitkomst getekend. Op deze manier hebben wij een innovatie gedaan. Door deze methode zijn de kaart meer als alleen tekeningen - ze zijn een deel van een ontwerp system. De uitdaging van de themakaart precies te zijn terwijl ze de opgaven voor de toekomst bepalen. Tegelijkertijd zullen deze ruimte bieden voor onvoorziene veranderingen.

Verstedelijkingsconcept

Ruimtelijke en programmatische basisstructuur 21

Toekomstbeeld Amsterdam 2050

Algemeen bestaande bebouwing beschermde stadsgezichten park, landschapspark, landschap sportpark groene oevers water stadsstrand dijken bedrijventerrein

De hoofdkaart van de Omgevingsvisie 2050 is het toekomstbeeld Amsterdam 2050. In tegenstelling tot de themakaarten is dit een verhaalkaart, die een mogelijk beeld laat zien en in eerste linie een verhaal vertelt. Daarom staan niet alle onderwerpen in deze kaart, maar een selectie om een duidelijk verhaal te vertellen. De uitdaging was hier het detailniveau bij het tekenen en de keuze wat wij tekenen en wat voor een prioritering wij maken - wat laten we weg en wat laten we zien? Wat is primaire informatie, wat is er op secundair niveau? Stadeeelkaarten

Waar alle elementen samenkomen, dat zijn de stadedeelkaarten. Het doel van de stadsdeel kaarten was om toekomstige ontwikkeling te stimuleren en een kader te bieden dat flexibel genoeg is, maar tegelijkertijd ook richtinggevend en agenderend. De kaart is de uitgangspunt en de opgaven voor toekomstige ontwikkelingen van elk stadsdeel.

Verbindingen Stadsdeel Nieuw-west

Stadsdeel West

Wat we hier in het proces tegenkwamen, was volgens mij iets dat we de tussenschaal kunnen noemen. Als basis van de kaart was de kwaliteitskaart op de schaal 1:20 000. Daarop kwamen de ambities van de visie op de schaal 1:100 000. Hier begonnen het iteratieproces en lange gesprekken met de stadsdelen waar we probeerden die kloof tussen deze twee schalen kleiner te maken. Dat kwam ook tot uiting in de manier van tekenen van de kaart. Bijvoorbeeld waren zo de blokjes ineens te groot, dus worden verkleind maar toen was het niet eens met het rekenmodel. Plus ze waren te precies want het een zoekgebied. Maar door deze processen konden we inzichten terughalen naar de themakaart en deze aanpassen.

Stadsdeel Zuidoost

Stadsdeel noord

Uiteindelijk zijn grote blokjes gebleven waardoor een conflict in de schaal met bijvoorbeeld de huizen ontstaat. Echte laat je daarmee zien wat voor type ingreep het is. Samenvattend waren de stadsdeel kaarten een nieuwe methodiek om de kloof tussen de schalen kleiner te maken.

Stedelijke ontwikkeling luwe stadsbuurt gemengde stadsbuurt hoogstedelijke buurt hoogstedelijk centrum (productieve) bedrijvigheid in de buurten opgave park kleinschalige ontwikkeling en transformatie zoekgebied voor mogelijke transformatie na 2040 kenniskwartier zoekgebied Passengers Terminal Amsterdam schakelpunten

Lessons learned • schaalsprong belangrijk - inhoudelijk als organisatorisch • iteratie tussen stads schaal en buurt schaal - tussen schaal • zoektocht op de juiste detailniveau op dit schaal (sturen vs. ruimte laten en inspireren) • visionaire karakter vs. afstemming (concept vs. uitvoering) • nieuwe rol van kaarten maken nodig binnen onze organisatie: • kaarten als methodologie voor het samenwerken en onderzoeken • proces begeleidend in plaats van proces afsluitend • kans voor continu overzicht over wat gebeurt in de stad • koppeling aan data - niet alleen verbeelding • kans voor het tussen schaal

stadsstraat ontbrekende verbinding stadsstraat stadslaan ontbrekende verbinding stadslaan lange lijnen fietsnetwerk plusnet fiets ontbrekende schakels fietsnetwerk verbinding stad en landschap verkleinen barrièrewerking metro met station hoogwaardig openbaar vervoer spoorweg met station binnenstedelijke Rijksweg Rijksweg met afslag veerverbinding vaste oeververbinding indicatie oeververbinding regiohub - P&R bestaand potentie regiohub auto - OV potentie stadshub potentie logistieke hub

Stadsdeel Zuid Stadsdeelkaarten

Stadsdeel centrum

Plekken met stedelijke betekenis stationskwartier stedelijk centrum groenblauwe hotspot groenblauwe kralenketting het centrumgebied

Energie en duurzaamheid havengebied: nader te zoneren afgestemde ontwikkeling stad en haven zoekgebied windenergie op Amsterdams grondgebied zoekgebied zonne-energie op Amsterdams grondgebied warmtebron: datacenters opslag duurzame energie circulaire hub energiehub Hemweg tegengaan bodemdaling, vergroten biodiversiteit

Stadsdeel Oost

2| Plekken met stedelijke betekenis in de Omgevingsvisie 2050 | process 1. Onderzoek over toekomstige Stedelijke

2. plekken

3. aan het voorbeeld van de stedelijke centra:

4. uitwerking principes

We zijn met meer Amsterdammers dan ooit. In 2020 wonen er 870.000 in Amsterdam en vanaf 2035 zijn we met meer dan een miljoen. Dat is druk, maar heeft ook zijn voordelen. Het betekent dat er voldoende vraag is naar bijzondere plekken: buurten en buitenlocaties met een mix aan voorzieningen waaronder mogelijk grootstedelijke voorzieningen.

We onderscheiden drie soorten plekken, die de potentie hebben om brandpunten te worden van stedelijkheid en voorzieningen zijn. Het zijn ten eerste stationskwartieren (de directe omgeving van treinstations) en ten tweede stedelijke centra (centrumlocaties in de verschillende stadsdelen). Dit zijn plekken in de stad veel mensen samenkomen omdat er allerlei dingen te vinden zijn (werk, vervoer, vermaak, nieuwe kleding, een lekker broodje).

De analyse laat bleken dat de centra ruimtelijk slecht met hun omgeving verbonden zijn en de functiemenging relatief laag is. Ter gelijke tijd is er een kans voor verdichting op de basis van de ruimtelijke structuur.

Op basis van de ruimtelijke analyse stond de vraag voor de stedelijke centra: Hoe kan zich de subcentra beter met de verschillende niveaus, de buurt, stadsdeel en stad, verbinden en ook de verbindende element zijn?

Het onderzoek naar plekken is begonnen als een onderzoek naar een passende locatie voor grootstedelijke voorzieningen. De ambitie was: de integratie van de stad, schaalsprong, toegevoegde waarde van het programma voor een plek/gebied. Voor het zoeken van locaties hebben we criteria uitgespeeld die de passendheid van een locatie bepalen. Ankerpunten voor nieuwe stedelijke voorzieningen • Nabijheid tot OV-knooppunten. • Nabijheid onderscheidende openbare ruimte. • Reeds aanwezige (combinatie) van voorzieningen • Gelegen aan potentiële stadsstraat (of uiteinde daarvan). • Aanwezigheid van unieke culturele voorziening. • Voldoende ruimte.

Ruimtelijke en programmatische analyse

Met deze centrale vraag zullen de ruimtelijke en programmatische principes in dit kader een raamwerk voor de toekomstige ontwikkeling bieden. Op de schaal van de stad en de wijk werden ruimtelijke, programmatische en mobiliteitsprincipes geformuleerd. Gedurende het proces werden de principes gereduceerd (zie volgende pagina). Dit was om flexibiliteit in de tijd mogelijk te maken en aanpassing door de ontwikkelingen op de schaal van de wijk mogelijk te maken. Dit was de uitdaging bij het opstellen van de principes voor een visie die zo op de lange termijn is gericht: wat zijn de belangrijkste principes die de ontwikkeling in de juiste richting sturen door voldoende vrijheid te bieden voor toekomstige ontwikkelingen.

Stationskwartier kunnen door hun bereikbaarheid een stedelijke én regionale functie hebben. De stadsdeelcentra hebben met name betekenis voor het stadsdeel en eventueel ook voor de stad als geheel. De twee typen gebieden zijn complementair aan elkaar. Beide zouden iets moeten bieden aan de directe omgeving. De derde soort zijn voorzieningenclusters in een landschappelijke omgeving. Dat zijn plekken met een bijzondere landschappelijke kwaliteit die de potentie tot een stedelijke en eventueel nog grotere betekenis. Door deze plekken ontstaan er in de verschillende delen van de stad brandpunten van stedelijkheid. Veel van deze plekken kunnen versterkt en verbeterd worden, zodat hun betekenis voor de stad groter wordt.

Ruimtelijk Ruimtelijk

Ruimtelijke analyse op basis van de kwaliteitskaart

Programmatisch Programmatisch

Mobiliteit Mobiliteit

Regionaal

voorzieningen

Regionaal

Stedelijk

Hierbij is een lijst met mogelijke locaties ontstonden. In de volgende stap zijn de locaties gefilterd door een kwalitatieve evaluatie en een kwalitatieve evaluatie door gesprekken met experts. Uit deze zoektocht is het concept plekken naar voren gekomen omdat we zagen dat we verschillende soorten brandpunten in de stad hebben.

Goede aansluiting aan stadslanen

Ruimte reservering voor lokale ondernemer en initiatieven. Strategische plekken voor stedelijke voorzieningen.

Goede OV- en fietsbereikbaarheid.

Inrichting van de openbare ruimte sluit op de omgeving aan. De centra keert niet alleen met hun achterkant naar de omgeving. Openbare ruimte flexibler, groener en waterrijker maken. Flexibiliteit van de gebouw maakt functionale veranderingen over tijd mogelijk.

Hoge functiemenging.

Fiets- en wandelroutes gaan langs en doorheen.

Buurt

Inventarisatie mogelijke locaties voor toekomstige culturele hotspots Aantal Criteria Nabijheid tot OVknooppunten

Nabijheid onderscheidende openbare ruimte

Reeds aanwezige (combinatie) van voorzieningen

Gelegen aan potentiële stadsstraat (of uiteinde daarvan).

Aanwezigheid van unieke culturele voorziening.

Extra

x x x x

x x

x x x -

(Ateliers Kruitberg) Bijlmer Museum -

3 (4) 3 2 1

(x) -

x -

x x x

x x x -

Van Eesteren Museum Lola Louter, De Vlugt (Posse) -

3(4) 3

x x

(x) x

x -

Lely, Lizzy, Lola/3 Luid Ru Pare, Bureau Postjesweg, VLLA

4 2 4 1

x x -

x x x x

x x -

(De Muziekstraat) (De Modestraat) Broedplaats NDSM -

1 (3) 2

x x

(x) -

(x) x

(Xpostiron)

4 2 3 3 3

x x -

x x x

x x x x -

Lola Land Universiteit Bajesdorp, Cruquiusgilde

x x x (x)

x x

x x -

Hogeschool Rai B.Amsterdam/Acta Rijkshemelvaart, Nieuw en Meer

Wat?

Hoe?

Buurt

Locatie

Ruimtelijke analyse: fotografie wandeling

Zuidoost Kraaiennest Reigerbos Ganzenhoef Gaasperplas Nieuw-West Oostoever Sloterplas Plein 40-45 Piet Calandlaan Lambertus Zijlplein

2 3 3 2

Eerste concept: principes stadsdeelcentra

Ringzone Lelylaan August Allebeplein Noord Noorderpark station Noord station NDSM Oost Waterlandplein

Activiteiten en Ontmoeting Uitgaan en Toerisme Detailhandel Horeca Kantoren Bedrijven Religie Onderwijs Parkeren Sport Zorg

Eerste opzet: locaties voor plekken

West Sloterdijk Isolatorweg Oost Ijburg Theo van Goghpark Zeeburgereiland Science park Muiderpoortstation Spaklerweg

x x

Zuid Zuidas Rai Schinkelkwartier Oeverlanden

4 4 3 2 (3)

Programmatische analys op basis van de functiekaart

Evaluatie van potentiële locaties

Activiteiten en Ontmoeting Detailhandel

Parkeren

Horeca Sport Kantoren Uitgaan en Toerisme

Religie Onderwijs

Nu Ambitie

Zorg

Bedrijven

Programmatische analyse: Nu en mogelijke toekomst 24

Laden en lossen

Onduidelijk Openbaar vervoer

Plekken met stedelijke betekenis | eeindvoorstel Stedelijke plekken stationskwartier stedelijk centrum kenniskwartier groen-blauwe hotspot groenblauwe kralenketting het historisch centrumgebied

programmatische en ruimtelijke verbeelding

Locaties

Stationskwartier

Principes

Functiemix

Netwerk

dichtheid

Openbare ruimte

Stedelijk centrum

groenblauwe hotspot

Zoom in programmatische en ruimtelijke verbeelding 25

06 Amsterdam urban design w0rk

progress 2020

boek

ontwerp

artikel

De publicatie Amsterdam Urban Design, Work in Progress 2020 bevat 47 projecten in en rond Amsterdam, 11 essays over overkoepelende ontwikkelingen en een beschrijving van 14 nieuwe principes waarmee stedenbouwers anno 2020 rekening moeten houden. Op de volgende pagina staat een artikel van mij en de projectleider, dat kort na het boek in het tijdschrift Plan Amsterdam is verschenen, samen met afbeeldingen van pagina voorbeelden. Het essay geeft een samenvatting van het boek. Mijn rol was de leiding van de vormgeving van het boek (structuur van het boek, presentatie van de projecten, grafische vormgeving, cartografie) en de ruimtelijke analyse aan het eind van het boek. Daarnaast begeleidde ik de selectie van de projecten, waarbij ik de projectbeschrijvingen proeflas. Hierbij heb ik geleerd hoe je een boek ontwerpt. Ook heb ik geleerd hoe je leiding geeft en structuur aanbrengt in het werk van een team. Maar belangrijker nog, ik leerde over bijna alle actuele stedenbouwkundige projecten in en rond Amsterdam en door de analyse ook hoe die zich ontwerptechnisch tot elkaar verhouden.

Stadsontwerp, werk in wording door Eric van der Kooij en Tanja Potezica

De drijvende kracht achter de ontwikkelingen

De bloktypologie

In grote lijnen zie je in Amsterdam de strijd om de ruimte toenemen als gevolg van transformatie en verdichting van bestaande woon- en werkgebieden. Naast verdichting is menging van functies een belangrijk uitgangspunt. Verder zijn er ontwikkelingen in de randen van de metropoolregio, waar meer ingezet wordt op compacte laagbouwmilieus, met Almere Oosterwold als uiterste met juist extreem lage dichtheden.

Hoewel ieder plan uniek is, valt op dat bij de (her)ontwikkeling van de plannen in de afgelopen jaren niet alleen een verdichtingsslag is gemaakt, met een forse toename aan (vooral) woningen en de wens om meer functiemenging op blok- en gebouwniveau te realiseren. Er is ook een bloktypologie ontstaan die kenmerkend is voor vrijwel alle gemeentelijke plannen. Het ‘nieuwe’ Amsterdamse blok bestaat uit een hybride vorm opgebouwd uit verschillende volumes, met daarin ruimte voor accenten in de vorm van hoogbouw. In eerste instantie lijkt deze vorm afgeleid van het Amsterdamse bouwblok, waarin ook verschillende onderdelen samen één blok vormen. Maar er gebeurt meer. In bijna alle straatprofielen is meer ruimte voor de voetganger en de fietser, maar ook voor meer groen, en binnenterreinen worden steeds vaker openbaar toegankelijk.

In het boek Amsterdam Urban Design, Work in Progress 2020 is de drijvende kracht achter de ontwikkelingen als basis gebruikt voor de hoofdstukindeling. De hoofdstukken gaan bijvoorbeeld over de (her-) ontwikkeling van werkgebieden, nieuwe waterfronten, knooppunten, centrumgebieden, naoorlogse herstructurering en stedelijke uitleg en overige gebieden zoals stedelijke invalswegen.

Waar 20 jaar geleden het Oostelijk Havengebied nog een nieuwe typologie voortbracht van stoere stedelijke blokken, grote volumes gerelateerd aan de maat van het IJ en compacte laagbouwmilieus, lijkt de variatie nu vooral plaats te vinden in de hybride blokken. De nieuwe stedelijkheid lijkt zich daarmee af te keren van de compacte straatwanden van het vooroorlogse Amsterdam. Hoge dichtheden vragen dan ook om meer transparantie.

Het overzicht in het boek maakt het voor Amsterdam en andere steden mogelijk te vergelijken en wederzijds te leren van de verschillende vormen van aanpak. Het geeft aanknopingspunten voor een gesprek over de samenhang tussen de plannen en de betekenis van de tussenschaal, de verkeerskundige opgave, de relatie met de regio en de kwaliteitsborging. Maar het biedt ook perspectief om na te denken over de volgende stap. Voor de meeste plannen geldt dat ze over 20 jaar nog niet zijn uitontwikkeld. Met de nieuwe omgevingsvisie in de maak is het de vraag welke nieuwe ontwikkelingen, gebieden of thema’s het toekomstbeeld van de stad zullen verrijken.

De afwisseling in bouwvormen weerspiegelt bovendien de vraag naar differentiatie en uniciteit, die door nieuwe vormen van (collectief) opdrachtgeverschap verder gevoed wordt.

Nieuwe principes en meer!

De regels voor het bouwen

Wat tegenwoordig echt anders is dan 10 jaar geleden zijn de toegenomen eisen rond alle duurzame thema’s. Denk aan nieuwe principes als circulaire gebiedsontwikkeling, klimaatadaptatie, warmte- en elektriciteitsnetten. Ook de druk op de ondergrond en de openbare ruimte (logistiek, fiets) neemt nog altijd toe, net als de wens om de stad aantrekkelijk (stadsstraten), leefbaar en gezond te houden (biodiversiteit, gezonde stad, stadslandbouw). Een blijvend aandachtspunt is de inpassing van (maatschappelijke) voorzieningen en het behouden of reserveren van ruimte voor vrijplaatsen. Ook weten we niet precies welk soort werkgelegenheid we tussen nu en de komende 10 jaar mogen verwachten. Na de crisis leek het bouwen van kantoren taboe, maar inmiddels is de vraag naar kantoorruimte weer toegenomen.

Als we maximale flexibiliteit wensen, in de wetenschap dat veel plannen in stapjes via geleide transformatie ontwikkeld worden, in een stad waar het grondeigendom versnipperd is, dan zijn nieuwe strategieën nodig om de ruimtelijke samenhang te borgen. Ook vraagt dit om hoge dichtheden en (nieuwe) woon-werkcombinaties, en heldere afspraken over de regels voor het bouwen.

Daarnaast leggen mobiliteitsvraagstukken (schoon, minder, lichter vervoer) nieuwe ruimtelijke claims op de stad. Op plekken zoals hubs en bij grote gebiedsontwikkelingen als Haven-Stad is het altijd de vraag hoe de ruimtelijke ontwikkeling en de bereikbaarheid, vooral met het openbaar vervoer, op elkaar afgestemd moeten worden. Uiteindelijk moeten al deze programmatische eisen en randvoorwaarden een plek krijgen in het stedenbouwkundig plan of raamwerk. Stedenbouw is van oudsher een discipline waarin verschillende programmatische randvoorwaarden bijeen gebracht moeten worden in één ruimtelijk ontwerp, plan of structuur. Het stedenbouwkundig plan

Met de rijkdom aan plannen is het interessant om te kijken naar de wijze waarop de stedelijke ruimten (verbindingen, pleinen,

parken, waterwegen, etc.) zijn vormgegeven in het stedenbouwkundig plan. Deels zijn ze afhankelijk van de landschappelijke ondergrond, grondposities en bestaande stedelijke structuren (Hamerstraat, Sloterdijk-Noord) of afgeleid van omliggende bebouwing (Stationsgebied Hilversum, Inverdan Zaanstad). Of ze vormen een structuur op zich (Weespersluis, Strandeiland), of zijn in het meest extreme geval het resultaat van een individuele vertaling van de spelregels (Almere Oosterwold). De stedelijke ruimten bepalen de identiteit en het karakter van het plan. In het plan wordt bepaald wat de maatvoering van de open(bare) ruimten en de gebouwde percelen wordt, hoe publieke of maatschappelijke functies worden georganiseerd en waar bijzondere plekken komen.

In hoeverre zijn de plannen een afspiegeling van de tijdsgeest waarin het masterplan plaats heeft gemaakt voor een ontwikkelingsstrategie met een maximum aan flexibiliteit? Welke vorm van flexibiliteit is wenselijk en haalbaar en welke rol kan, moet en mag de overheid hierin spelen? Dit zijn vragen die samenhangen met de rol en taak van stedenbouw en ruimtelijke ordening in algemene zin: het verder brengen van de continuïteit en de ruimtelijke kwaliteit van stedelijke processen.

De architectonische samenhang en de ruimtelijke kwaliteit komen tot uiting in mengstrategieën waarin de afstand en maatvoering van volumes, onderlinge verhoudingen, architectonische eenheden en de inpassing in het geheel worden vastgelegd (Amstel III, NDSM, Buiksloterham). Maar de meeste aandacht gaat naar de wijze waarop de plint wordt vormgegeven. Welke functies passen in welke maatvoeringen? Hoe verhouden de plinten zich tot de bovenbouw? Is er genoeg programma om de plinten te vullen? Hoe verhouden de plinten zich tot de open(baar)heid van binnenterreinen (Sluisbuurt, Zuidas) en hoe zorgen we ervoor dat alle nutsvoorzieningen niet in, maar (ver) achter de gevel een plek krijgen (Zuidas)? Voor de typologie van de woontorens lijkt nog een hele wereld open te liggen. Om de samenhang te bewaken zijn in vrijwel alle gebieden supervisoren aangesteld, die in kwaliteitsteams samen met stedenbouwkundigen, architecten, ontwikkelaars en ontwerpers openbare ruimte voor de kwaliteitsborging moeten zorgen.

Wat bij vrijwel alle ontwikkelingen buiten de planbegroting valt zijn nieuwe verbindingen die inzetten op een verankering in de stedelijke of landschappelijke context (Sluisbuurt, Haven-Stad, etc.). Deze verbindingen worden zo afhankelijk van bovenplanse investeringsruimte. 27

07 Highrises for o

housing

Amsterdam’s ‘Third Golden Age’ with a steady economic growth and an exponential influx of new inhabitants, has shaped a Highrise Vision within the Compact City concept to tackle the emerging housing crisis. Historically, the high rise building typology has shown downfalls that could potentially create urban enclaves, disconnecting it from the surroundings in a spatial, but also social way. Locally as well as globally, highrises are assigned to symbolism of global cities, speculative real estate development and exclusive housing. This thesis reveals how high-rises integrate into the housing landscape of Amsterdam and how the integration has evolved. A GIS-analysis on the city level and a multiple case study based on six buildings (De Wolkenkrabber, Torenwijk, K-towers, Skydome, Symphony and Waterlandplein) show the integration of the high-rise spaces from a conceived and perceived perspective into the housing landscape on the city, but foremost on the neighbourhood level. The research revealed that the integration of high-rises into the housing landscape has increased since the first housing high-rise, but they still do not fully integrate. It becomes evident that the early hurdles of construction cost and hence affordability, as well as social acceptance can be overcome allowing high-rises to be an effective tool for meeting the demand for urban compactness together with affordable housing. However it has also become evident that a much larger proportion of the highrise housing is privately held, which stands in a very strong contrast to the 40-40-20 policy, raising the question if this discrepancy will eventually lead to segregation in the vertical dimension and how the 40-40-20 policy can be applied to the high-rise development to counteract it? 28

National Housing act

1901

Plan ZUID Plan WEST Spaandammerbuurt

1930

AUP: Slotermeer (1952) Geuzenveld (1953) Slotervaart (1953) Oostdorp (1960) Overtoomse Veldert (1959) Buyitenveldert (1959) Plan van Gool (1968) etc.

1950 1932

Wolkenkrabber

IJ axis: Oostelijk Havengebied IJ Burg Houthavens Overhoeks NDSM etc.

AUP: Bijlmermeer Urban renewal

1980

1970

1990

Zuid axis: Zuidas Sloterdijk Nieuwe Slotermeer etc.

2000

1968

1974/1975

1995

Torenwijk

Karspeldreef

Skydome

Urban renewal

2010 2009

Symphony A

2013

Waterlandplein

Timeline of the urban expansion together with case study buildings

Background The Third Golden Age and the flip side of it In 2017, the former mayor of Amsterdam, Eberhard van der Laan, proclaimed that the city had reached its Third Golden Age (Couzy, 2017). The First and Second Golden Age were caused by global changes that had had an effect on the local economy. Today, the reasons are similar. Global economic shifts, such as the growing share of creative industries, or political changes, like Brexit, have local effects: the local economy is growing, with a 3,4% increase in growth in 2018 alone, parallel to an annual inhabitant growth of more than 10.000 inhabitants per year since 2009 (Onderzoek, Informatie en Statistiek, 2018). For the upcoming years, the projection for the city is to grow from 800.000 to 1.5 million inhabitants.

AIM the other hand, Schiphol airport, one of the main elements in the city’s economic system, limits the urban growth to the Southwest. The growth possibilities are limited to the existing borders. This led to the Compact City concept leading the current development strategy. The Compact City concept aims to use the limited available land to its full extent by increasing densities of various amenities and housing structures. The High-rise Vision and the Structural Vision define high-rises and super blocks as the key elements to provide higher density housing to counteract the emerging crisis (Municipality of Amsterdam, 2011b). Vancouversiation has, after all, also reached Amsterdam.

As every Golden Age had its architecture, we can trace the current changes in the emerging urban landscape. With urban growth, more high-rise buildings are shooting into the sky, creating a distinct city skyline. Clarke (2010: 2) states that „Urban places have many similarities of physical appearance, economic structure and social organisation and are beset by the same problems of employment, housing, health, transport and environmental quality. The elements in many urban skylines are the same, as commercial and residential areas are increasingly dominated by high-rise developments constructed in international styles.“ With this type of urban development, Amsterdam is not only economically taking part in the global network, but also aligning itself with other global cities with its appearance.

With Amsterdam being a low rise city, the vision runs against high resistance. The local high-rise or low-rise debate brings out two opposing sides. If the development can be considered as Vancouverism as stated by Brunt (2017) and O’sullivan (2018), with its homogeneous and exclusionary character (Graham, 2016: 193), it is to be discussed. But the fact is that the concerns lie primarily in the loss of identity (Staalenhoef, 2017; Brunt, 2017), as well as the lack of living quality and negative effects on the community life in highrise neighbourhoods (Brunt, 2017). Segregations is also discussed, depicted with a doom scenario where the ‚Bijlmer fiasco‘ repeats itself: the high-rise neighbourhoods develop to segregated areas, leading to marginalisation and decline (Bergh, 2017).

However, there is a flip side to its successes, namely on the social (re)organisation. With the changing economy, job opportunities are homogenising, with highly skilled labour in the majority. At the same time, with new inhabitants coming for job opportunities, housing has become scarce. The social housing sector is extremely under pressure, with 18 years waiting time, while the free market has become unaffordable even for the middle class. What is happening is that the lower and middle class, especially families and the elderly, are being pushed out. Sassen (1991) describes this dynamic as one of the effects of global cities: the social polarisation. Housing opportunities are a crucial point in fighting this dynamic. Currently, Amsterdam is facing significant challenges to meet the demand for inclusive and affordable housing opportunities. The city is facing a housing crisis (Veer, 2019: 81).

In November 2018, the pro high-rise side seemed to have won the debate since the City Council agreed to the construction of the biggest housing high-rise developments so far: the Sluisbuurt on Zeeburg island. The construction of a high density housing neighbourhood, with a cluster of 25 towers - the highest rising up to 125 meters will start by the end of 2019 (Couzy, 2018). But, in August 2019, the debate seemed to have fired up again, with several organisations and Amsterdammers protesting at the State Council in the Hague against the high-rise development (Damen, 2019). It seems that the debate has not found an end yet.

Structural vision, and the high-rise vision Since 1901, when the National Housing Act in the Netherlands was proclaimed, urban planning and housing development was integrated into public service. Since then, the city has developed an urban planning tradition with rooted mechanisms and instruments. At the same time, the Municipality owns more than 80% of the land with an Erfpacht system (landlease), and therefore has a strong influence on the urban development. One of the main strategic instruments is the Structural Vision, setting out the goals and guidelines for the upcoming 20 to 50 years. The latest one, named ‚Structuurvisie Amsterdam 2040 - Economisch Sterk en Duurzam‘ from 2011, aims for an economically strong and sustainable development (Municipality of Amsterdam, 2011a). In it, development areas for tackling the housing crisis are pointed out. On the one hand, the goal is a sustainable development, where the surrounding natural areas should be preserved as far as possible. On

Deployable symbols or homes? In global discourse, high-rises are symbols of the power of global cities. Furthermore, high-rises are assigned to capitalist urban development, being the empty enclaves of profit accumulation rising up in the skies. In times when housing is seen as an investment instead of a basic human right, high-rises are a popular tool for speculation. Built under the purpose of urban densification, Rasol (2015 cited in Graham, 2016: 193) points out that „densification processes that lack social measures for securing tenure for long-time residents lead to the displacement of poorer people, and to increased socio-spatial disparities.“ Urban islands In Koolhaas’ (1994: 89) book Delirious New York, he points out the disconnection of the high-rise with its surrounding. „(...) from now on each new building of the mutant kind strives to be ‚a City within a City’. This truculent ambition makes the Metropolis a collection of architectural city-states, all potentially at war with each other”. The high-rise is a form of an urban enclave, with the major characteristic of being separated from its surrounding.

High-rise spaces With the change in perspective on space, from being a three dimensional container to being a multilayered, relational, and continuously changing sphere, the importance of physical space was reintroduced into the understanding of social space (Lefebvre, 1991; Soja, 1996; Löw, 2018). Pointing at high-rises, Graham (2016: 237) suggests that „invariably, these spaces are being built through the serial reproduction of private, access-controlled, vertical ‘silo’ structures. Accommodating stacked housing, hotel, retail, leisure sports and offices within ever more grandiose structures, such structures all too easily emerge as solipsistic and inward looking ‘urban islands’ which tend to ‘residualise’ the exterior city.“ High-rise integration With this in mind, looking at the High-rise Vision and the ambition to expand the city vertically, there is a need for a better understanding of the existing vertical structures and their integration into the housing landscape. If we want to expand cities vertically while keeping them socially inclusive and spatially undivided, we need to understand the integration of high-rise structures into the urban context. Graham (2016: 7) states in general terms that „only very rarely is it considered that uneven development and the remaking of geographical scales can happen across the vertical as well as horizontal dimension(…)”.

Looking at the recent developments in Amsterdam, the question is how these global discourse points apply to the high-rises in Amsterdam. The focus hereby is on the housing landscape, as the High-rise Vision was developed to guide the housing production. The research question therefore is:

How do high-rise buildings in Amsterdam integrate into the

housing landscape and has the

integration increased since 1900? Following the Trialectics of Being, it is spatiality, sociality and historicality that define being. Apart from their spatial constitution, which is analysed by looking at the location, height and design integration, high-rises are spaces participating within the housing landscape, shaping and forming it. Therefore the social aspect of the building, coming out of the high-rise discourse, will be discussed through housing accessibility, defined by ownership and the type of housing sector, together with the demographic landscape of the household types. Further on, the aim of this work is to look back in history to understand the evolution and the biggest obstacles in offering affordable high-rise housing. The Trialectics of Space consisting of perceived, conceived and lived space, should provide a framework for the following work. The question is discussed on two scales, the city and the neighbourhood, whereas the focus is on the second. Through quantitative research, the questions are approached on the city scale. On the neighbourhood scale, the questions are approached through the case study of six buildings: De Wolkenkrabber, Torenwijk, K-towers, Skydome, Symphony and Waterlandplein, which are examined based on their integration into their surroundings. The six buildings provide an insight into the different ages and at the same time into several housing landscapes. The research is guided through the following subquestions: •

How do high-rise buildings integrate into their surrounding housing landscape, from a spatial perspective by analyzing the conceived and perceived space?

•

How do high-rise buildings integrate into their surrounding housing landscape, from a social perspective, by analyzing the conceived and perceived space?

•

Has the integration level changed from a historical perspective, since the oldest housing high-rise building first up till the recent ones?

Thesis structure The thesis is structured into four chapters. After the introduction, with the background and the research question, the first chapter introduces the research framework. In the theoretical framework, the main concepts are introduced and terms are defined. These concepts and terms form the base for the understanding, structuring, and criteria building of the case study analysis in chapter 3. In the second part of the first chapter, the research methodology is introduced. The second chapter depicts the context of the city in terms of its spatial and planning history. Here, expansion periods and urban plans are identified to create a base for the case study selection. In the second part of chapter 2, a quantitative study of high-rises in Amsterdam is done, with the help of GIS-data on construction year, height and usage of buildings. The aim is to identify high-rises in the context of Amsterdam and to gain insight into their location, construction year, andcurrent function and therefore answer sub-questions A and B on the city scale. Together with the first part of chapter 2, the selected buildings are categorised by expansion periods and urban plans. This forms the base for chapter 3. The third chapter is the main body of the research. First, the overall research structure, with the categories and criteria, is shown. Then the analysis on the city scale is provided, followed by the case study of six buildings from different ages and areas: De Wolkenkrabber, Torenwjk, K-towers, Skydome, Symphony and Waterlandplein. Chapter four provides the conclusions, as well as the answers to the research question. This is followed by a short discussion and further research proposals.

Gis-Data table for quantitative analysis Name before WWII Mercatoren X De Wolkenkrabber Apollo House Kas Bank De Bazel Beurs van Berlage Munttoren Watertoren Overamstel De Bijenkorf Montelbaanstoren After WW II - 1945 - 1959 Benno Premselahuis Philip Kohnstammhuis Silodam 1-96 1960 - 1969 Hilton Hotel Holiday Inn Amsterdam Sloterhof X Panorama Torenwijck X Torenwijck I X Torenwijck II X Torenwijck III X Torenwijck IV X Torenwijck V Aeckerstijn Langswater 136-252 Langswater 269-385 Langswater 3-119 Langswater 668-784 Langswater V Maassluisstraat 18-100 Parkﬂat Baden Powell Residentie Parkzicht Maassluisstraat 176-258 Maassluisstraat 334-416 Maassluisstraat 492-574 Osdorperhof Backershagen 1-99 Burg. Hogguerstraat 449-791 Burg. Hogguerstraat 53-393 Burg. Hogguerstraat 845-1187 Teilingen Van Heenvlietlaan 102-200 Van Leijenberghlaan 101-199 Wamberg 36-85 Assumburg Cronenburg Egelenburg Klokkenhof Nijenburg Edith Stein Huis Het Breed Europahuis Parooltoren Ringpark Havengebouw World Fashion Centre Toren 1 Nederlandsche Bank 1970 - 1979 UvA Roeterseiland - Gebouw A Leeuwenburg Novotel Amsterdam Rembrandt Park Gebouw Hotel Okura Amsterdam Statenjachtlaan 600-822 Flat A Flat B Flat C Flat D Flat E Dijkgraafplein 37-407 Stellingweg 21-339 Werengouw Nachtwachtlaan 132-221 Nachtwachtlaan 240-329 Nachtwachtlaan 332-421 Nachtwachtlaan 40-129 Nachtwachtlaan 432-521 Staalmeesterslaan 1-90 Staalmeesterslaan 101-191 Staalmeesterslaan 201-290 Staalmeesterslaan 301-390 X Kempering X Klieverink X Kouwenoord X Kralenbeek Slotervaartziekenhuis Vrije Universiteit Einstein gebouw Centerpoint I IBM Nederland World Fashion Centre Toren 3 Parnassustoren Atrium A'Dam Toren 1980 - 1989 Arena Towers (Holiday Inn Express) AMC World Trade Center B-C 1990 - 2000 De Zilveren Toren De Tweeling A Hildsven 2-286 Slotertoren Finisterre Thomasvaer De Branding Zorro Mirador IJ-Toren Watertoren X Skydome (KNSM toren) Residence l'Etoile De Telegraaf Noordkaap Drentestaete II Mexx De Europeesche Margriettoren Julianatoren Wilhelminatoren De Tweeling B De Oliphant Teleport Towers Teleport Towers Dreeftoren ABN AMRO Hoofdoffice Arena Office Tower A (Alpha tower) Belastingdienst ABN AMRO Hoofdoffice Rembrandt Tower Amsterdam Arena Stadion 2001 - 2010 OZW ACTA Mercure Hotel Mövenpick City Harbour Hotel Calandtoren Lambertus Zijlplein 14-132 Milos Masira Blok A De Albatros Het Schouw De Piramides Woontoren Eurocenter Jatopa Block C New Amsterdam X Symphony A Amsterdam Beatrixtoren Bruggebouw Zuid ING House RAI Elicium IBM Dynatos La Guardia Plaza 2 PricewaterhouseCoopers Westgate Triade Eurocenter Office II Telfort DWR Torens La Guardia Plaza 1 Q-Port Kempen & Co Acanthus Entree II Arena Office Tower B IJ-Toren Mahler 4 - UN Studio Ernst & Young (Vivalditower) La Guardia Plaza 4 The Rock Oval Tower Breitner Center Crystal Tower Viñoly Millennium Tower Toyo Ito Symphony Office Tower World Trade Center H Mondriaantoren Alticom-toren 2011 - 2020 Fletcher Tower Hotel Leonardo Royal Hotel Van Der Valk Hotel Crowne Plaza Amsterdam Amstel Postillion Hotel Amsterdam QO nhow Congreshotel Maritim Amsterdam Samos 2 X De Admiraal De Zilverling Drakesteijn Het Loo Noodermare Queen Science Park II xx De Brandaris De Kameleon King Change X De Zwarte Ruiter II The New Kit De Werf fase 2 Het Baken M1-toren Little Manhattan 2 xx IJdoorntoren KEA X Noordertoren Solids 1 en 2 Valley Westtoren De Spakler

(leer)

Haut Little Manhattan 1 B'mine Xavier 900 Mahler Intermezzo Hourglass Valley Zuidtoren Pontsteiger Waterpoort Valley Noordtoren Amsteltower Residential Tower Overhoeks Deloitte / AKD Atrium Zuidtoren Beethoven 400 O|2 Equinix AM4 TelecityGroup datacenter

OwnershipRent typeHeight Storeys Tower Slab/Block Usage private private

corporation social

private corporation private private private private private private corporation social private corporation private private private private private corporation corporation corporation corporation social private private corporation corporation private private private private private private private private private private private

private corporation corporation corporation corporation corporation private private private private private private private private private private private private corporation corporation corporation corporation

social social social

social social social social

private private private private private private private private private private private

private private private private corporation corporation private private corporation private corporation

private corporation corporation private private private private private corporation private private private private corporation private private private corporation corporation private private corporation private private

social

social social

social social social

private corporation social private private private private private private private private private private

Address

Area

built built built built built built built built built built

Mercatorplein

West

Victorieplein

Zuid

Apollolaan 15 Nieuwezijds Voorburgwal 225 Vijzelstraat 32 Damrak Muntplein Overamstel Dam 1 Oude schans

education education housing /change

built built built

Rhijnspoorplein 1 Wibautslaan 2-4 Silodam 1-96

hotel hotel housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing office office office office office office

built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built

Apollolaan 138-140 De Boelelaan 2 Hemsterhuisstraat 147-241 Ruimzicht 3-73 Ruimzicht 258-329 Vrijzicht 112-184 Vrijzicht 26-98 Ruimzicht 172-244 Ruimzicht 75-147 Baden Powellweg 1-261 Langswater 136-252 Langswater 269-385 Langswater 3-119 Langswater 668-784 Langswater 535-651 Maassluisstraat 18-100 Langswater 401-518 Langswater 801-971 Maassluisstraat 176-258 Maassluisstraat 334-416 Maassluisstraat 492-574 Pieter Calandlaan 86

Nieuw-West

Backershagen 1-99 Burg. Hogguerstraat 449-791 Burg. Hogguerstraat 53-393 Burg. Hogguerstraat 845-1187 Teilingen 1-135 Van Heenvlietlaan 102-200 Van Leijenberghlaan 101-199 Wamberg 36-85 Assumburg 4-152 Cronenburg 4-154 Egelenburg 4-152 Surinameplein 53-55 Nijenburg 4-152 (Zuideramstel) Voorburgstraat 2-242 Het Breed 701-939 James Wattstraat 79 Wibautstraat 129 Nachtwachtlaan 20 De Ruijterkade 7 Koningin Wilhelminaplein 13 Westeinde 1

Zuid Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Zuid Zuid Zuid Zuid Zuideramstel Zuideramstel Zuideramstel West Zuideramstel West Noord Oost Oost West Centruum West Centruum

education education hotel hotel hotel housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing medical medical office office office office office office office /hotel/restaurant

Roetersstraat 15 Weesperzijde 190 Europa Boulevard 10 Staalmeesterlaan 410 Ferdinand Bolstraat 333 Statenjachtlaan 600-822 Loenermark 5-157 Loenermark 160- 316 Loenermark 319-471 Loenermark 477-631 Loenermark 647-777 Dijkgraafplein 37-407 Stellingweg 21-339 Het Breed 461-699 Nachtwachtlaan 132-221 Nachtwachtlaan 240-329 Nachtwachtlaan 332-421 Nachtwachtlaan 40-129 Nachtwachtlaan 432-521 Staalmeesterslaan 1-90 Staalmeesterslaan 101-191 Staalmeesterslaan 201-290 Staalmeesterslaan 301-390 Karspeldreef Karspeldreef Kouwenoordweg 65 - 1879 Karspeldreef Louwesweg 6 De Boelelaan 1105 Kabelweg 21 Hoogoorddreef 60 Johan Huizingslaan 765 Koningin Wilhelminaplein 13 Locatellikade 1 Strawinskylaan 3051 Badhuisweg 3

Centruum Overamstel Zuideramstel West Zuid Noord Noord Noord Noord Noord Noord Nieuw-West Noord Noord West West West West West West West West West Bijlmer Bijlmer Bijlmer Bijlmer

17 13 16

hotel medical office

built built built

Hoogoordreef 66 Meibergdreef 9 Strawinskylaan 425

Bullewijk

55 64 48 48 50 50 51 54 59 60 60 63 72 48 48 50 53 60 60 62 62 64 65 65 67 68 71 85 85 105 135 70

12 17 13 17 17 18 19 18 21 20 21 22 21 11 13 13 11 16 16 14 14 17 16 17 19 18 18 23 20 25 35

hotel hotel housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing office office office office office office office office office office office office office office office office office office other

built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built built

Stationsplein Strawinskylaan 2001 Hildsven 2-286 Ardennenlaan 144-188 Mezquitalaan Lakenhalsstraat Olof Palmeplein 393-529 Ecuplein Osdorpplein 142 Oostelijke handelskade 1067 C. van Eesterenlaan 308 KNSM-laan 327 Van Leijenberghlaan 20 Basisweg 30 Hilversumstraat 316-340 Drentestraat 24 Johan Huizingalaan 400 Hoogoorddreef 56 Haaksbergweg 75 Delﬂandlaan 3 Delﬂandlaan 1 Strawinskylaan 2631 Haaksbergweg 4 Kingsfordweg 151 Kingsfordweg 151 Haaksbergweg 3 Gustav Mahlerlaan 10 De Entree 201 Kingsfordweg 1 Gustav Mahlerlaan 10 Amstelplein 1 Arena Boulevard 1

Zuid Zuidas Noord Nieuw-West West Nieuw-West Noord Nieuw-West Nieuw-West Oost Oost Oost Zuid

51 57 58 65 47 48 48 49 50 50 55 55 61 85 105 48 48 48 48 50 50 50 52 54 55 55 57 60 60 65 66 74 80 80 85 87 90 91 94 95 95 95 97 100 105 106 123 146

13 14 18 20 16 16 16 14 10 10 17 16 20 24 29 10 13 10 11 13 13 12 13 14 14 13 16 16 16 17 17 18 19 20 21 24 23 24 25 23 28 25 25 26 27 27 32

education education hotel hotel housing housing housing housing commercial housing housing housing housing housing housing housing office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office office other telecom

Boelelaan Gustav Mahlerlaan Joan Muyskenweg 10 Piet Heinkade 11 Pieter Calandlaan 1201-1375 Lambertus Zijlplein 14-132 Carolina MacGillavrylaan 2-216 Delﬂandplein Albatrospad 1-144 Dollardpad 1-38 Jan van Galenstraat De Boelelaan Jan Evertsenstraat 485 Gustav Mahlerlaan 226 Gustav Mahlerplein 125 Delﬂandlaan 5 Bos en Lommerweg Amstelveenseweg 500 Europaplein David Ricardostraat 2-4 La Guarddiaweg Adam Smithplein Adam Smithplein 33-57 Jan van Galenstraat Barbara Strozzilaan 336-388 De Entree 222 Spaklerweg 58 La Guardiaweg 36 Kingsfordweg 43 Beethovenstraat 300 Bijlmerdreef 24 De Entree 230 De Entree 201 Piet Heinkade 55 Gustav Mahlerlaan 336 Antonio Vivaldistraat 150 La Guardiaweg 128 Claude Debussylaan 134 De Entree 99 Amstelplein 2 Hanedastraat 2 Claude Debussylaan 5 Radarweg 29 Claude Debussylaan 2 Gustav Mahlerplein 3 Zuidplein 12 Amstelplein 6 Drenthepark

57 60 63 70 70 70 90 114 42 48 49 49 49 49 49 52 54 54 55 57 58 58 60 60 60 61 65 66 66 69 70 73

18 x 19 18 23 19 x 25 134 14 17 14 x 14 14 14 14 17 16 x 17 17 18 18 x 18 19 20 20 20 17 22 21 x 9 19 23

hotel hotel hotel hotel hotel hotel hotel hotel housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing

built Meibergdreef under construction Overamstel under construction Joan Muyskenweg 20 under construction Amstelvlietstraat 6 planned Paul van Vlissingenstraat 7 Amstelvlietstraat 2 built

Zuidoost Overamstel Oost Overamstel Overamstel Overamstel

under construction Europaboulevard planned Badhuiskade built Oosterringdijk built Waterlandplein 36 built Dr. H. Colijnstraat built Koningin Wilhelminaplein built Koningin Wilhelminaplein built IJdoornlaan built Koningin Wilhelminaplein built Carolina Mac Gillavrylaan built Waterlandplein built Karspeldreef built Koningin Wilhelminaplein under construction August Allebéplein built IJdoornlaan built Bos en Lommerweg/Leeuwendalersweg under construction Overhoeks built Kamerlingh Onneslaan 3 built Elzenhagensingel 333 under construction Cornelis Lelylaan built IJdoornlaan 241 built Carolina MacGillavrylaan 305 built Waterlandplein 314 built Ijburglaan 467-549, Cas Oorthuyskade 2-36 under construction Beethovenstraat 287 built Spaklerweg

Zuid Overhoeks Science park Noord Nieuw-West West Noord Nieuw-West Science park Noord Bijlmer Nieuw-West West Noord West NDSM Oost Noord West Noord Science park Noord IJ burg Zuidas Amstelkwartier

2011 - 2020 2012 2011 - 2020 2018 2011 - 2020 2017 2011 - 2020 2016 2011 - 2020 2018 2011 - 2020 2017 2011 - 2020 2019 2011 - 2020 2018 2011 - 2020 2011 2011 - 2020 2013 2011 - 2020 2011 2011 - 2020 2012 2011 - 2020 2012 2011 - 2020 2012 2011 - 2020 2015 2011 - 2020 2013 2011 - 2020 2012 2011 - 2020 2012 2011 - 2020 2015 2011 - 2020 2016 2011 - 2020 2013 2011 - 2020 2011 2011 - 2020 2018 2011 - 2020 2014 2011 - 2020 2014 2011 - 2020 2017 2011 - 2020 2013 2011 - 2020 2016 2011 - 2020 2013 2011 IJ axis - IJburg2011 - 2020 2011 - 2020 2020 Zuid axis - Zuidas 2011 - 2020 2017 Zuid axis - Overamstel

73 73 75 75 77 77 80 80 82 98 100 107 50 60 60 60 72 72

22 24 24 23 22 24 x 19 22 26 25 32 x 32 14 15 14 14 13 13

built Spaklerweg under construction Cornelis Lelylaan under construction Bercylaan 1 under construction George Gershwinlaan built George Gershwinlaan built Claude Debussylaan 78 planned Parnassusweg under construction Beethovenstraat 287 built Pontsteiger 1 under construction Beethovenstraat 287 built Julianaplein 1 planned Badhuiskade 4 built Gustav Mahlerlaan 3 under construction Parnassusweg under construction Beethovenstraat 300 built De Boelelaan 1108 under constructionScience Science Park 616 Park built Science Park 118

Amstelkwartier West Overhoeks Zuidas Zuidas Zuidas Zuidas Zuidas Havenstad Zuidas Overamstel Overhoeks Zuidas Zuidas Zuidas Zuideramstel Science park Science park

2018 2017 2017 2018 2016 2017 2019 2020 2017 2020 2017 2019 2014 2017 2016 2015 2017 2016

35 48 40 67 35 40 41 41 41 48

x 12 x 8 6 8 5

35 48 50

9 12 16

42 54 38 41 41 41 41 41 41 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 46 46 46 46 46 46 46 46 49 49 49 49 49 50 50 49 51 52 55 68 75

12 16 13 13 13 13 13 13 13 13 14 14 14 14 14 13 14 14 13 13 13 13 15 15 15 15 15 15 15 15 14 14 14 14 14 14 18 11 13 11

48 60 50 73 78 45 49 49 49 49 49 50 50 50 52 52 52 52 52 52 52 52 52 58 58 58 58 57 57 38 42 48 52 57 61 80

11 15 16 20 23 15 14 14 14 14 14 13 17 18 17 17 17 17 17 17 17 17 17 20 20 20 20 12 16 10 10 11 13 16 12 17

70 52 61

housing housing office office other other other other other other

x x x x x x x x x x x x x

x x x x x x x

17 15 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

x x x

x x x x x x

x x x x x

x x

x x x

housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing housing office office office other other other

Usage secondary Status

Example of case study analysis | Plan Zuid, De Wolkenkrabber

municipal/education

retail

office

hotel

stadion

/bar/restaurant

hotel office office

office/hotel office office hotel

onderwijs/medical data center data center

Year ExpansionGrowth plan period Buy/Rent DeveloperArchitect

Zuid Centruum Centruum Centruum Centruum Overamstel Centruum Centruum

1927 Plan West 1932 Plan Zuid 1939 1930 1926 1903 1620 1911 1915 1606

before WWII before WWII before WWII before WWII before WWII before WWII before WWII before WWII before WWII before WWII

Oost Oost Westerpark

1951 1958 1952

After WW II - 1945 - 1959 After WW II - 1945 - 1959 After WW II - 1945 - 1959

Zuid Zuideramstel Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West Nieuw-West

1962 1968 1960 1964 1968 1968 1968 1968 1968 1965 1965 1965 1965 1965 1965 1966 1965 1965 1960 1960 1960 1969 1969 1964 1967 1964 1969 1969 1969 1970 1967 1967 1967 1961 1967 1968 1969 1964 1969 1966 1960 1968 1968

1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Slotervaart 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Slotervaart 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 1960 - 1969 AUP - Slotervaart 1960 - 1969 AUP - Slotervaart 1960 - 1969 AUP - Oostdorp 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Slotermeer 1960 - 1969 AUP - Slotermeer 1960 - 1969 AUP - Slotermeer 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Slotervaart 1960 - 1969 AUP - Buitenveldert 1960 - 1969 AUP - Slotervaart 1960 - 1969 AUP - Plan van 1960 Gool - 1969 1960 - 1969 1960 - 1969 1960 - 1969 1960 - 1969 1960 - 1969 1960 - 1969

1970 1977 1970 1973 1971 1974 1974 1974 1974 1974 1974 1970 1974 1973 1972 1972 1972 1972 1973 1975 1975 1970 1975 1975 1975 1974 1974 1975 1973 1980 1986 1976 1977 1976 1974 1970

1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 AUP - Plan van 1970 Gool - 1979 AUP - Plan van 1970 Gool - 1979 AUP - Plan van 1970 Gool - 1979 AUP - Plan van 1970 Gool - 1979 AUP - Plan van 1970 Gool - 1979 AUP - Plan van 1970 Gool - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 AUP - Plan van 1970 Gool - 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 AUP - Overtoomse 1970 - Veldert 1979 Bijlmer Oost 1970 - 1979 Bijlmer Oost 1970 - 1979 Bijlmer Oost 1970 - 1979 Bijlmer Oost 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979 1970 - 1979

Data collection on: name, ownership, rent type, height, storeys, tower or slab, usage, status, adress, district, year, urban plan, growth period

Sloterdijk

West Zuid Zuidas Overhoeks

Zuidas

Noord Zuideramstel Nieuw-West Bullewijk Bullewijk West West Zuidas Bullewijk Sloterdijk Sloterdijk Bullewijk Zuidas Bullewijk Sloterdijk Zuidas Overamstel Bullewijk

Zuidas Centruum Osdorp Nieuw-West Science park West Noord

West Zuid West Zuidas Zuidas West West Zuid

Nieuw-West

Zuideramstel Bullewijk Overamstel

Bijlmer Bullewijk Bullewijk Centruum Zuidas Zuidas Sloterdijk Zuidas Bullewijk Overamstel Sloterdijk Zuidas Sloterdijk Zuidas Zuidas Zuidas Overamstel

West

1989 1981 1985

Plan Zuid - De Wolkenkrabber https://www.emporis.de/buildings/194902/silodam-1-96-amsterdam-netherlands

De Wolkenkrabber, or originally the Twelve Storey House, is the first housing high-rise that was built in Amsterdam. It is located to the south of the centre, in the ring around the medieval city. It is part of the Plan Zuid, designed by H.P. Berlage, where construction began in the 1920s - the building itself was finished in 1932 (see figure 40). It was designed by J.F. Stahl, an early modernist architect from the movement of the Nieuwe Zakelijkheid. The urban plan consisted of a block typology, with maximum 5 storeys (see figure 39). The plan was the first in Amsterdam, where housing was developed by the municipality to primarily serve the working classes. It was the beginning of social housing.

Fig.38: View on De Wolkenkrabber, artist impression, ca. 1935

Peeters, L.

https://www.emporis.de/buildings/185862/edith-stein-huis-amsterdam-netherlands https://020apps.nl/wederopbouw/Voorburgstraat/2-242 https://www.citynieuws.nl/het-breed-50-jaar-jong/

ZZDP Architecten Zanstra, Gmelig Meyling Bijvoet & Holt

https://www.herbestemming.nu/projecten/rembrandtparkgebouw-amsterdam

Leo de Jonge Leo de Jonge Leo de Jonge Leo de Jonge Leo de Jonge

Fig.39: Plan Zuid

https://www.emporis.com/buildings/139794/volckert-jansz-amsterdam-netherlands

https://www.emporis.com/buildings/134065/kempering-amsterdam-netherlands https://www.emporis.com/buildings/134063/klieverink-amsterdam-netherlands https://www.emporis.com/buildings/134064/kouwenoord-amsterdam-netherlands https://www.emporis.com/buildings/134066/kralenbeek-amsterdam-netherlands

MVSA Architects Arthur Staal/Klaus en Caan

Fig.40: Historical context, De Wolkenkrabber

ZZDP Architecten Kohn Pedersen Fox Architects

2005 2001 - 2010 2009 2001 - 2010 2003 2001 - 2010 2006 2001 - 2010 2003 2001 - 2010 2001 2001 - 2010 2007 2001 - 2010 2009 2001 - 2010 2006 2001 - 2010 2010 2001 - 2010 2007 2001 - 2010 2006 2001 - 2010 2008 2001 - 2010 2008 Zuid axis - Zuidas 2001 - 2010 2009 Zuid axis - Zuidas 2001 - 2010 2000 2001 - 2010 2004 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2009 2001 - 2010 2003 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2010 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2003 2001 - 2010 2006 2001 - 2010 2001 2001 - 2010 2005 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2001 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2003 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2009 2001 - 2010 2007 2001 - 2010 2004 2001 - 2010 2009 2001 - 2010 2001 2001 - 2010 2001 2001 - 2010 2002 2001 - 2010 2005 2001 - 2010 2004 2001 - 2010 2005 2001 - 2010 2009 2001 - 2010 2004 2001 - 2010 2001 2001 - 2010 2009 2001 - 2010

Fig.41: De Wolkenkrabber today, with the statue of H.P. Berlage to the front

Conceived

Maaskant, v Dommelen,Kroos en Senf M.F.Duintjer

1992 1990 - 2000 1992 1990 - 2000 1993 1990 - 2000 1994 1990 - 2000 1999 1990 - 2000 1998 1990 - 2000 1996 1990 - 2000 1998 1990 - 2000 1998 1990 - 2000 1998 IJ axis - Oostelijk 1990Havengebied - 2000 1997 IJ axis - Oostelijk 1990Havengebied - 2000 1995 IJ axis - Oostelijk 1990Havengebied - 2000 1997 1990 - 2000 1998 1990 - 2000 1990 1990 - 2000 1991 1990 - 2000 1991 1990 - 2000 1992 1990 - 2000 1994 1990 - 2000 2000 1990 - 2000 2000 1990 - 2000 1992 1990 - 2000 1992 1990 - 2000 2000 1990 - 2000 2000 1990 - 2000 1991 1990 - 2000 1999 1990 - 2000 2000 1990 - 2000 1994 1990 - 2000 1999 1990 - 2000 1995 1990 - 2000 1996 1990 - 2000

Conceived space analysis: Spatially (location, height, design) with historic qualitative data (newspaper Originally, it was planned that a building with a public or commercial function should stand in this place. But formaps, unknown reasons, the articles, images) function was changed to housing. This was fiercely discussed as the (inhabitants, housing concerns were about the liveabilitySocially in such a high building (Nederlandse Dagblad, 1993). But the building did not have to please the general sector, Ownership) withclass society at those times as it was conceived for the middle and upper (Nieuwsblad van het Noorden, 1928; Stichting Geheugen van Plan Zuid, historic qualitative data 2019). (newspaper articles) The apartments are very spacious, enabling bigger households like

J.F.Staal en G.L.Langhout

Surinameplein 53-55

1980 - 1989 1980 - 1989 1980 - 1989

Zuid axis - Overamstel 2011 - 2020 2011 - 2020 IJ axis - Overhoeks 2011 - 2020 Zuid axis - Zuidas 2011 - 2020 Zuid axis - Zuidas 2011 - 2020 Zuid axis - Zuidas 2011 - 2020 Zuid axis - Zuidas 2011 - 2020 Zuid axis - Zuidas 2011 - 2020 Ij axis - Houthavens 2011 - 2020 Zuid axis - Zuidas 2011 - 2020 Zuid axis - Overamstel 2011 - 2020 IJ axis - Houthavens 2011 - 2020 2011 - 2020 2011 - 2020 2011 - 2020 2011 - 2020 2011 - 2020 2011 - 2020

Additional Website info

https://www.dewestkrant.nl/toren-te-koop-1-miljoen/ https://amsterdamse-school.nl/objecten/gebouwen/mercatorplein/ https://www.arcam.nl/mercatorplein/ https://www.emporis.de/buildings/1303340/toren-mercatorplein-amsterdam-netherlands Berlage

The initial urban plan envisioned a different type of building in that location - a more voluminous and classical building (see figure 42). The planning of the plot began relatively late, so that by the time of construction modernism was already on the way and high-rises were slowly coming to fashion. J.F. Stahl was commissioned for the design of the building and, together with a private developer, they decided for a high-rise building. An exception was made by the municipality (Rijksmonumenten, 2019a; Stichting Geheugen van Plan Zuid, 2019; Arcam, 2019a). The building is located on the most prominent point of the plan, where three main axes run together. With its distinct height of 48m, while the surroundings’ is maximum 25m, or 3-4 storeys, it adds to the importance of the location. At the same time it creates an orientation and a marking point of the neighbourhood. (see figure 43). The purpose of the building being high-rise was aesthetic and in favour of the urban composition (Pistor & Aluvihare, 1994; Feddes, 2014). Although constructed with steel and concrete, the building was cladded with bricks, merging to the image of the Amsterdamse School brick buildings Additionally, it opened up to the outside: with balconies on all sides and the staircase located on the outside, in a light steelglass construction. The design created a visual connection between the building and its surroundings, as well between the inside and the outside. Additionally the plinth had only one blind facade, namely to the west side. The rest of the plinth should have visually, but also functionally, opened up to all inhabitants with amenities.

families to be able to live there - but the spacious apartments were originally meant for singles (Nieuwsblad van het Noorden, 1928; Stichting Geheugen van Plan Zuid, 2019). Additionally, exclusive and, for those times, very modern amenities, like central heating and a portier, increased the value (Stichting Geheugen van Plan Zuid, 2019; Rottenberg, 2018). A poetic article from 1940 describes the living in the high-rises as being for people who are in essence attracted to living in high-rises because they can afford it - although they would prefer living close to the ground (Het Nieuwsblad van het Zuiden - Tilburg, 1940). According to Nederlands Dagblad (1993), the popularity was not very high with most Amsterdammers as they did not approve of the typology. Nevertheless, the developer, speculating on the fascination with the height, modern style, and luxurious amenities of the building asked for high rents - and managed to rent out all the apartments in the first year (Stichting Geheugen van Plan Zuid, 2019). In the beginning years, newspapers reported that several popular people lived in the building (Vogel, 1983). One could say that De Wolkenkrabber stood not only physically in contrast but also socially to the rest of the plan which was built for the working classes.

Fig.42: Bird eye perspective on De Wolkenkrabber, ca. 1920

Fig.43: Spatial context, De Wolkenkrabber

Ellerman Lucas van Vugt https://www.vveslotertoren.nl https://www.emporis.com/buildings/111062/thomasvaer-amsterdam-netherlands

88 68 50 100 40

Klunder Architecten Neutelings Riedijk Architecten Atelier PRO Wiel Arets Architects Ellerman Lucas van Vugt http://www.letoileamsterdam.nl

High-rises Case study analysis in the context of Amsterdam

High-rises in the context of Amsterdam

https://www.gebouwdin.amsterdam.nl/main.asp?action=display_html_pagina&name=detailpagina&booMarge=-1&item_id=1476

ZZDP Architecten Cees Dam De Architecten Cie De Architecten Cie Ellerman Lucas van Vugt Architectenbureau Hans v Egmond Alberts & van Huut https://www.emporis.com/buildings/111064/teleport-towers-amsterdam-netherlands Alberts & van Huut https://www.emporis.com/buildings/111064/teleport-towers-amsterdam-netherlands ZZDP Architecten Pei Cobb Freed Skidmore, Owlings & Merrill LLP Bonnema Architecten Pei Cobb Freed Lawrence s. Doane SOM Rob Schuurman

Claus en Kaan

Perceived https://www.emporis.com/buildings/221258/milos-amsterdam-netherlands https://www.emporis.com/buildings/270315/masira-blok-a-amsterdam-netherlands

Inbo

164 194 82

ADD MAP ADD MAP

Kenk Architecten De Architecten Cie Pi de Bruijn (Cie)

Today, the De Wolkenkrabber is a monument within the monumental neighbourhood of Plan Zuid. Spatially, the neighbourhood remains the same; the buildings are kept in good condition (see figure 41). De Wolkenkrabber was renovated in 2019.

Perceived space analysis: Spatially (location, height, design) with on-sight observations Demographics in direct surrounding (radius of 1km) Socially (inhabitants, Single households........ 46 % 1+ households............ 34 %housing sector, Ownership) Households with children. 18 % 65+ years (elderly)...... 13 %with GIS data

Conclusions on integration, summarised drawn with evaluation graph that is also describing the Conclusions discrepancy between In the early years, De Wolkenkrabber was a strong element in the Plan Zuid. The height of De Wolkenkrabber created a spatial exception. conceived and perceived But at street level the building integrated well into the context of the surrounding buildings, visually and spatially. This has remained. As it space was a special building, the designer and developers saw an opportunity in offering the apartments on the free housing market. Additionally, the high construction costs did not allow for social rents. With regard to the people, living in high buildings was not yet socially accepted. The social integration was very low. Comparing today with its early days, especially regarding the strong gentrification of the neighbourhood, De Wolkenkrabber has increased in social integration. It can be said that the perceived social integration is higher than the conceived one (see figure 46). The spatial integration has remained the same. De Wolkenkrabber is a good example of the early high-rise developments in Amsterdam. It shows how exceptional high-rise buildings were for the early 20th century.

Housing market in direct surrounding (1km) Housing sector type......

Mixed

Ownership types..........

Mixed

High range Land value............... Socially the neighbourhood has Skidmore, Owlings & Merrill LLP undergone heavy gentrification, S2 Architecten KPF with low levels of social housing and De Architecten Cie KPF one of the highest real estate prices Skidmore, Owlings & Merrill LLP Hellmuth, Obata & Kassabaum in Amsterdam (see figure 44). Today, UN Studio Foster + partners De Wolkenkrabber is privately Skidmore, Owlings & Merrill LLP Erick van Egeraat owned, with more than half of the Skidmore, Owlings & Merrill LLP Skidmore, Owlings & Merrill LLP apartments privately rented out AGS Architecten Rafael Vinoly Architects (59%) and the rest occupied by the EGM Architects Toyo Ito & Architects owners (see figure 45). When it Pi de Bruijn (Cie) Kohn Pedersen Fox Architects comes to the household types, more Peter Ellis than half (57%) of the apartments are occupied by more than one Saarberg, Vd Scheer en Partners Oever Zaaijer https://www.gebouwdin.amsterdam.nl/main.asp?action=display_html_pagina&name=detailpagina&booMarge=-1&item_id=1602&selected_balkitem_id=531&UserQuery= inhabitant, while households with Paul de Ruiter Mulderblauw Architecten children are rare (10%). Compared Concrete Architects to its direct surroundings, the OMA https://www.emporis.com/buildings/1254099/nhow-amsterdam-rai-amsterdam-netherlands Team V Architectuur https://www.emporis.com/buildings/1258856/congreshotel-maritim-amsterdam-amsterdam-netherlands Wolkenkrabber houses less Hans van Heeswijkrenovated in 2013, built in 1970 households with children, but way above average households with Fig.44: Housing sector, context, De Wolkenkrabber multiple inhabitants. Around http://wonam.nl/project/queen/ one third of the inhabitants of De Architecten Cie the building are elderly people Van Den Oever Zaaijer (32%), while the percentage in the surroundings is only 12%. Oever Zaaijer Van Den Oever Zaaijer Roodbeen Architecten

498

545

Height > 50% social rent > 75% social rent

Design

> 50% private rent

Location

> 75% private rent > 50% owner inhabited > 75% owner inhabited

Spatial Social

VMX Architects Geurts & Schulze Studioninedots De Architecten Cie Klunder Architecten De Architecten Cie Stadgenoot Baumschlager Eberle MVRDV Mecanoo 160 Lingotto

90 279 60 152 80

55 279 147 159 127 175

238 nnb 192 200 Lingotto

https://www.gebouwdin.amsterdam.nl/main.asp?action=display_html_pagina&name=detailpagina&booMarge=-1&item_id=733&selected_balkitem_id=531&UserQuery= https://zuidas.nl/project/valley/ http://despakler.nl https://hautamsterdam.nl/nl/appartementen/ www.lingotto.nl Team V Studioninedots https://www.littlemanhattan.nl Architectenbureau Paul de Ruiter https://www.hallie-vanklooster.nl/projecten/huurprojecten/bmine/ bv Kenk Architecten Inbo Architecten Ateliers Lion Dam & Partners Architecten https://zuidas.nl/project/hourglass/ Private MVRDV https://zuidas.nl/project/valley/ ownership Arons en Gelauff Architecten http://pontsteiger.nl/gebouw Corporation MVRDV https://zuidas.nl/project/valley/ ownership Powerhouse Architecten Team V ArchitectsOne will be home https://teamv.nl/en/projects/y-towers-overhoeks/ to Maritim Amsterdam: the ﬂagship congress and conference hotel for the award-winning German Maritim Group. The second one will be a high-quality residential building and offers apartments for everyone: from single apartments to family ﬂats. The buildings will be designed by Team V Architecture. MVSA Architects UN Studio EGM Architects Benthem Crouwel Rosbach Architects BV

Fig.45: Ownership, context, De Wolkenkrabber

High-rises in the context of Amsterdam

Perceived Inhabitants Ownership Conceived

Housing sector

Fig.46: Integration evaluation, De Wolkenkrabber High-rises in the context of Amsterdam

Conclusions High-rises are a highly discussed architectural typology both globally and in the Amsterdam context. They are closely tied to the symbolism of global cities and real estate speculation and more broadly to unequal housing opportunities. In times when housing is often seen as an investment instead of a basic human right, high-rises are a popular tool for speculation. The research on the city scale, as well as the case studies of De Wolkenkrabber, Torenwijk, K-towers, Skydome, Symphony, and Waterlandplein on the neighbourhood scale provide a contemporary snapshot of high-rises in Amsterdam and their integration into the housing landscape. They show not only the diversity of high-rises, but also the changes that have happened within the last 100 years.

caused by high construction costs, making high-rises only affordable to wealthy inhabitants. However, since the first housing high-rise, technological progress in building construction has evolved, enabling lower costs, hence lower rents. Another hurdle that had to be overcome was how to make high-rises, being a new architectural typology, an attractive housing option for the inhabitants of a predominantly low-rise city. With the decreasing rents in the high-rises developed by housing corporations, social acceptance towards living in highrises steadily increased over time. Though, with the failure of social housing high-rises within the Bijlmermeer development that were mainly due to social problems, the idea of high-rises for social housing became stigmatised in Amsterdam from the 1970s. In the 1990s, with the privatisation of about half of the housing sector in Amsterdam and the high interest by the real estate market in high-rises, the new constructions were mainly developed by the private sector. In this regard, Amsterdam is following the global trend, where high-rises are primarily assigned to housing for the wealthy.

The thesis showed that high-rises have evolved differently than initially conceived. Partly because the urban environment is dynamic, partly because of unforeseen obstacles in the realisation of the initial plans. This finding is in line with Lefebvre’s (1991) space model stating that the relationship between perceived, conceived, and lived spaces is relational and always changing. While this research focuses on the analysis of conceived and perceived spaces, further research can be done on developing research methodologies to better understand the lived spaces.

In the global discourse, it is pointed out that “urban places have many similarities of physical appearance, economic structure and social organisation and are beset by the same problems of employment, housing, health, transport and environmental quality. The elements in many urban skylines are the same, as commercial and residential areas are increasingly dominated by high-rise developments constructed in international styles.“ (Clake, 2003: 2) The increased high-rise construction, together with the increased integration of high-rises into the housing landscape, could be an indicator that it is not only the skyline of Amsterdam that is changing, but also the housing landscape within the city. Further research on the effects of high-rise housing on social structures and the interaction between these two is needed.

Firstly, the findings show that high-rises are located throughout the whole city, with the exception of the pre-World War Two parts of the city. They are mainly located around the primary urban networks, hence, from a location perspective, they are highly accessible. One could say that the spatial integration is high from a two-dimensional perspective, which is the flat perspective commonly used by planners and architects. However, the integration decreases when the third dimension is taken into consideration. This being the nature of high-rise buildings, it is not surprising that they don’t integrate well into a low-rise surrounding. But as high-rises become higher, so does this discrepancy. It is primarily a design question, that ought to be researched further, looking at how to remove the discrepancy between the two- and three dimensional perspective. In other words, the question is how can spatial integration and the connection to the surroundings be increased?

On the city scale, it became apparent that high-rise construction has expanded in the last 30 years and its integration into the housing landscape, in terms of ownership and housing sector type, has increased over time. However, the integration of the high-rises in the social housing sector hasn’t followed these trends. Slowly, from the early 2000s, some housing corporations started developing highrises within the social housing sector. Nevertheless, while privately developed high-rises dominate the new constructions, examples of new high-rises serving as social housing are still rare.

Secondly, it also became apparent that a significant percentage of the high-rises in Amsterdam serve the housing function. However, most of the high-rises dedicated to housing are primarily part of the private sector. This is mainly a historical development initially 1932 Wolkenkrabber

1968 Torenwijk

Height

1974/1975 Karspeldreef

Height

Design

Social

This thesis has shown the level of integration of high-rises into the current housing landscape, with its successes and shortcomings over the course of the last century. It provides a foundation for future research to shine a light on what the path forward could be to further integrate high-rises into the housing landscape and leverage their potential to provide affordable housing as a key element to drive Amsterdam’s Compact City vision.

1995

2013 Waterlandplein

Height

Design

Location

References Bergh, T. (2017). Gemeente Amsterdam gelooft nog steeds in skyline van de Sluisbuurt. [online] NRC. Available at: https://www.nrc.nl/nieuws/2017/04/08/soeters-creeerteen-spookbeeld-7845945-a1553508 [Accessed 17 Aug. 2019]. Brunt, L. (2017). Het Vancouverisme heeft nu ook Amsterdam bereikt. [online] Parool.nl. Available at: https://www.parool.nl/columns-opinie/het-vancouverisme-heeft-nu-ookamsterdam-bereikt~b0c090ef/ [Accessed 17 Aug. 2019]. Clark, D. (2010). Urban world, global city. London: Routledge. Couzy, M. (2017). Wat voor stad laat Eberhard van der Laan achter? [online] Parool.nl. Available at: https://www.parool.nl/nieuws/wat-voor-stad-laat-eberhard-van-derlaan-achter~b187b25b/ [Accessed 18 Aug. 2019]. Couzy, M. (2018). Groen licht voor Sluisbuurt, inclusief omstreden woontorens. [online] Parool.nl. Available at: https://www.parool.nl/nieuws/groen-licht-voor-sluisbuurtinclusief-omstreden-woontorens~ba505d88/ [Accessed 18 Aug. 2019]. Damen, T. (2019). Protest bij Raad van State over hoogbouw Sluisbuurt op Zeeburg. [online] Parool.nl. Available at: https://www.parool.nl/amsterdam/protest-bij-raad-van-stateover-hoogbouw-sluisbuurt-op-zeeburg~b65db386/ [Accessed 15 Aug. 2019]. Graham, S. (2018). Vertical : The City from Satellites to Bunkers. Verso Books. Koolhaas, R. (1994). Delirious New York. New York, New York: Monacelli Press. Municipality of Amsterdam (2011a). Structuurvisie Amsterdam 2040. Amsterdam: Gemeente Amsterdam. Municipality of Amsterdam (2011b). Hoogbouw in Amsterdam. Amsterdam: Gemeente Amsterdam. Onderzoek, Informatie en Statistiek (2018). Amsterdam in cijfers 2018. Amsterdam: Gemeente Amsterdam O’sullivan, F. (2018). Amsterdam Plans a Distinctly American High-Rise Island. [online] Citylab. Available at: https://www.citylab.com/design/2018/09/amsterdamzeeburgereiland-residential-tower-heights-plan/571258/ [Accessed 14 Sep. 2019]. Lefebvre, H. (1991). The production of space. Oxford: Blackwell. Löw, M. (2008). The Constitution of Space: The Structuration of Spaces Through the Simultaneity of Effect and Perception. European Journal of Social Theory, 11(1), pp.25–49. Sassen, S. (1991). The Global City: New York, London, Tokyo. Princeton: Princeton University Press Soja, E. (1996). Thirdspace. Oxford: Blackwell. Staalenhoef, J. (2017). ‘Hoogbouw Sluisbuurt: absoluut niks Amsterdams’. [online] Het Parool. Available at https://www.parool.nl/columns-opinie/hoogbouw-sluisbuurtabsoluut-niks-amsterdams~b2587f0f/, [Accessed 30 July. 2019]. Veer, J. (2019). One Among Many - Amsterdam in the 21st Century. Baumeister, (6), pp.77 - 83.

2009 Symphony A

Height

Design

Location

Spatial

Similarly to other global cities, Amsterdam too is facing the challenges of social polarisation. Here, the 40-40-20 policy, which demands 40% social, 40% middle segment, and 20% free market housing for all neighbourhoods, is a strong tool in fighting these dynamics. In the city scale analysis it became evident that only 16% of the housing high-rises are dedicated to social housing. The remaining 84% are part of the private housing market. This proportion stands in strong contrast to the 40-40-20 policy. The discrepancy between the social and the private sector within high-rises could eventually lead to segregation, in a vertical dimension, if not counteracted with appropriate policies. The question is how the 40-40-20 policy can be applied to high-rise developments, given the cost structures and the interests from the real estate market?

Skydome

Height

Design

Location

The last two case studies, of the Symphony building and the Waterland complex, clearly showed the two sides of the privately and the housing corporation developed high-rises. The question of integration has shifted from the question of cost and social acceptance, to the question of regulation and models of financing. But as the buildings are becoming higher, so are the costs. Further research is needed to clarify height-wise what could be an affordable high-rise model, that can effectively serve the social housing sector. The Waterlandplein project shows the potential of high-rise integration into the social housing sector and how the early hurdles of construction cost and social acceptance can be overcome. It’s a prime example of how the demand for more density can be aligned with the demand for affordable housing.

Design

Location

Design

Location

Spatial

Social

Perceived

Inhabitants

Perceived

Inhabitants

Ownership

Inhabitants

Ownership

Conceived

Housing sector

Ownership

Conceived

Housing sector

Perceived

Inhabitants

Ownership

Conceived

Housing sector

Perceived

Inhabitants

Ownership

Conceived

Housing sector

Perceived

Inhabitants

Ownership

Height

Conceived

Housing sector

Conceived

Housing sector

Integration evaluation of all buildings from conceived space perspective 31

ProjectenLijst 2011 - 2020 Dit is een lijst van projecten die ik heb gedaan sinds ik mijn bachelor studie ben begonnen. Mocht je interesse hebben in een van de projecten, dan zou ik graag meer daarover vertellen. U kunt me bereiken op tanja.potezica@gmail.com of 0628739768.

1: 100 architectuur

•

Graveyard remise, bricks, Munich, DE, B.A. TUM.

1:1000 urban design • Post Suburbia, urban and architectural design for suburban housing development, Munich, DE, B.A. TUM.

•

Museum Fritz Koenig, concrete structure, Munich, DE, B.A. TUM.

• City Kids, urban and architectural design for integration of nature and kids into the urban network, Almere, NL, B.A. TUM.

•

Orangery, wood, Zangenkonstruktion, DE, B.A. TUM.

• Ankunft Stadt, urban transformation in the context of integration of refugees , Munich, DE, B.A. TUM.

•

Tower house for a goldsmith, wooden frame structure, Munich, DE, B.A. TUM.

• NDSM, waterfront high-density housing development in the context of a historic shipyard, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

•

Row house, concrete, Munich, DE, B.A. TUM.

• Klaprozenweg Noord, urban transformation -stadstraat en productieve wijk, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

•

Bird singing station, concrete skeleton, Singapore, SG, B.A. NUS.

• Room for the river, strategy and design for a flood-rise are along a river, Buenos Aires, ARG, Municipality of Amsterdam.

•

Tropical high-rise - modular units tower, concrete, somewhere in the tropics, B.A. NUS.

•

School auditorium, wood, Zollinger Konstuktion, 1:1, Kibwigwa, TZ, B.A. TUM.

1:100000 Stadsontwerp

•

Omgevingsvisie 2050, ‘where’ chapter - spatial vision on the city in 2050, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

Meta publicaties

•

Openbare ruimte, book on public space design projects, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

•

Leitbild, citizen participation execution and evaluation in the course of the integrated urban development plan, Villingen-

•

UpClose and Liveable, reader for an international conference on the major cities developments, Amsterdam, NL,

Schwenningen, DE, urbanista.

Municipality of Amsterdam.

•

Total Hubs, research and strategy for multimodal hubs, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

•

Rural urban development, research and strategy for small city development, Dannisa, ETH, M.Sc. BUW.

Onderzoek

•

Scenario planning in Jordan, strategy for the future development of a refugee camp, Mafraq, JOR, Municipality of

•

Housing market analysis, Detroit, M.Sc. BUW.

Amsterdam.

•

Stad in balans, international comparison of strategies on coping with tourism, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

Strategy for a regional waste management, research and strategy for waste management a high-density region, Maharashtra,

•

Urban rural morphologies in Ethiopia, ETH, M.Sc. BUW. & AiABC

IND, Municipality of Amsterdam.

•

High-rise for housing - Integration of high-rise buildings into the housing landscapes of Amsterdam, NL, M.Sc. BUW.

•

Wonen op hoogte - Hoogbouw commissie, research and project assistance on an advisory document for high-rise

•

Urban design - work in progress, book on urban design projects, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

developments, NL, Van Eesteren museum. essay/Presentaties

•

Spatial impacts of the European Union - corruption and EU funds, M.Sc. BUW.

•

Sociale Stadt Giesing, Munich, M.Sc. BUW.

•

Exclusionary housing market in the context of European cities, Munich, DE, M.Sc. BUW.

•

Tussen schaal - the role of urban design between projects and city plans, essay, Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

•

In search of the missing links - coping with the growth of a city, report on mechanisms and strategies within the Municipality of Amsterdam for managing urban growth, NL, M.Sc. BUW.

•

Stadsontwerp, werk in wording, essay, Plan Amsterdam, NL, Municipality of Amsterdam.

•

The smooth city - the open end capital development, summerschool satire report, Rotterdam, NL, Independent school for the city.

•

Amsterdam in the anthropocene, presentation on history and future challenges within urban development in Amsterdam, TU Delft, woningbouw leerstoel, NL.

•

Greenwashing and environmentalism of the poor, article reflection, B.A. NUS