The World in 2016 - AZ ver.

Dünya

2016

Mündəricat 9 Redaktordan

Britaniya

Liderlər 11 Liberalın gileyi Radikal mərkəzçilərin danışmaq zamanı

12 Böyük “giqa”ya çevrilir Böyük ambisiyanın tərifi ilə 14 İki iqtisadiyyatın nağılı Zəngin dünya parlayır 15 “Brexit” ya “Bremain”?

Aİ-də qalmalı, ya qalmamalı?

18 Biznes üçün çətin zamanlar Hər tərəfdən hücuma məruz qalmış

5

51 Qeyri-adi bərpa olunma İqtisadiyyat bunu yavaş-yavaş edir 52 50 yaşlı Super Kubok Rocer Qudell MFL-də

Asiya

36 İtaətsiz hegemonluq Torilər bölünsə də dominantdır 37 Londonun yeni meri Leyboristlər üçün məhdud qələbə 38 Osbornun danılmaz faktı Artım yaxşı, məhsuldarlıq pisdir 39 Şotlandiya və Avropa Nikola Stercen referendumlarda

53 Seçməməyə çalışmaq Çin və Amerika arasında qalan region

Avropa 40 İtmiş onillikdən sonra Avrozonanın çətin iqtisadi sınaqları 41 Qorxma, “Apple”!

Avropa texnologiyası üçün fantaziya planı

EDITOR:

Daniel Franklin MANAGING EDITOR:

Yvonne Ryan

DEPUTY EDITORS:

Adam Barnes, Leo Abruzzese COVER PHOTOGRAPHS:

© Alamy. © EU. © Getty Images. © Reuters. © REX Shutterstock.

COVER ILLUSTRATIONS:

Steve Carroll, Brett Ryder, Dave Simonds COVER DESIGN:

Matt Herring

19 Unikorn ili Startaplar öz dəyərini sübut etməlidir 20 Narkotik müharibəsi üstündə müharibə Pis qanunları pozmaq 21 Oyunlar başlasın!

Olimpiya oyunlarında kim qalib gələcək?

22 Təqvim 2016

Azərbaycan 2016*

Margaret Atwood reproduced with permission of Curtis Brown Group Ltd., London. © O.W. Toad Ltd 2015.

25 St James’s Street London SW1A 1HG Telephone: 020 7830 7000 E-mail: worldineditor @economist.com © 2015 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Neither this publication nor any part of it may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of The Economist Newspaper Limited.

Where opinion is expressed it is that of the authors and does not necessarily coincide with the editorial views of the publisher or The Economist. *Bölüm “Georgia Today Group” redaksiyası tərəfindən hazırlanıb – “The World in 2016”-in eksklüziv lisenziyaçısı

54 Regionda seçkilər Çin faktoru 55 Yaponiyanın natamam işi İqtisadi islahata diqqət 56 Partiyanın sonu Hindistan Konqres Partiyası, HKP 56 İldırım sürətli Hindistan Həyəcanlı kriket oyunu 44 Yeni almanlar Alman olmaq nə deməkdir?

46 Bütün tıxaclı yollar Romaya aparır İtaliya xidmət rejimindədir 46 1916-cı ilin kabusları İrlandiya Pasxa həftəsində üsyanı yad edir 57 Bal ayından sonra Avstraliyanın yeni lideri üçün çətin zamanlar 58 Buxar toplamaq Narendra Modi Hindistanı dəyişdirir

Çin

25 Robert F. Cekuta 2016-cı il Azərbaycana çətinliklər və imkanlar vəd edir 27 Cavid Qurbanov ”Azərbaycan Dəmir Yolları” inkişafın yeni mərhələsində 30 Edvard Stroon Risk etməkdən çəkinməyən insanlar üçün yeni imkanlar dövrü 32 Cəmilə Ömərova Uğur hekayəsi: Komfort zonasından real biznesə 34 Mamuka Baxtadze “Gürcüstan Dəmir Yolu” ASC-nin yeni vizyonu: Dəmir yolu logistik mərkəz kimi 35 Vahid Mürsəliyev Azercell yeni nəsil texnologiyalarının önündə

47 Putinin təzyiqləri Xaricdə macəralar, daxildə təzyiq 48 Avropa tərzi Federika Moqerini diplomatiyada

Amerika Birləşmiş Ştatları

49 Ağ Evə aparan yollar Qəddar və bahalı kampaniya 50 Obamanın son dövrü O, çiçəklənmə ilə bitirə bilərmi?

51 “Mall”da qara mədəniyyət Yeni muzey öz yerini alır

59 Sarsılmış və bulanıq Gücün dəyişməsi daha az əminlik deməkdir 60 Doğan günəş Çinin inkişaf edən şəhərləri 61 Orta krallıq İqtisadi narahatlıqlarda sakitlik 62 İqtisadi model Li Keqianq dərin islahatlar keçirir

Mündəricat

6 Beynəlxalq

DÜNYA 2016 75 Rəy bildirənlər Duq Miller kütlələrin hikməti ilə

87 Kütlələri düşünən Mask “Tesla”nın yeni elektrik avtomobil modelləri 88 Birgə istehlak iqtisadiyyatının üstünlükləri Travis Kalanik sərbəst qrafikli işdə

Maliyyə

63 Varfolomey Kirillə görüşəndə Pravoslavlar toplaşır 64 Mərhəmət yayan Papanın Müqəddəs İli 65 Ehkamlı liderlik Liderlərdə yeni dəb 66 Sülhdən daha çox müharibə Münaqişələrin səbəb olduğu ölüm saylarında azalma əksinə gedir 66 Gün işığına qənaət Yay vaxtının yüz ili

76 Astrologiya Mistik Meduza ulduzlara baxır 76 Tendensiya göstərmək Feys Popkorn növbəti böyük hadisəyə hazırlaşır 77 Demoqrafiya və tale Uilliam Fray miqrasiya axınlarında

89 Bazarlar üçün həyəcanlı il Baxış olduqca buludludur

Dünya rəqəmlərdə 78 14 sənaye sahəsi üzrə proqnoz

Biznes 82 Böyük qəzəb divarı Zəif inkişafda olan Çinlə yaşama 90 Növbəti Piketti Elen Rey izlənəsi iqtisadçısıdır.

67 Olimpiya oyunları barədə proqnoz Bizim 2015-ci il üçün qalib və məğlublarımız 68 İnam böhranı Biznes və hökumətlər ehtiyat edirlər.

69 Dəyişikliyin qrafikinin tərtib edilməsi Məlumat mərhələləri 70 Ambisiyalı qızlar Malala Yusafzayi təhsil barədə

Gələcək barədə düşüncələr

83 İstehlakçılar hərəkətdədir Çinin onlayn alıcıları mobilləşir 84 Okean biznesi Mavi iqtisadiyyata giriş 85 Virtual reallıq müvəffəqiyyətsizliyə uğrayır İkinci gəliş 91 10 milyard dollarlıq klub “Fintex” ciddi işdir.

92 Bitkoyn arxasındakı inqilab Blis Masters “blockchain” texnologiyasında 94 Fəaliyyət planı Kristian Laqard dünya iqtisadiyyatında

“Dünya 2016“ The World in 2016 Lisenziyaçı: Georgia Today Group

Email:

info@georgiatodaygroup.ge

71 Proqnozları izləmək Filip Tetlok və Den Qardner mənbə axtarışında 72 Həcmli məlumatlardan istifadə Hal Varian və Martin Fleminq “naukastinq” barədə 73 Təcrübəyə əsaslanan gələcək Stüart Kendi “sabah”lar yaradır 74 Belletristika ilə proqnozvermə Marqaret Etvud son fəsildə

Elm və texnologiya

85 Sehrli sıçrayış?

Artırılmış reallığın böyük ümidi 86 Veb müharibəsinin sonu Reklam blokerləri sabitlik gətirəcək

95 Orqanoid ili Bədən üzvlərinin laboratoriyada yetişdirilməsi 96 Böyük “X“ Xərçəng yenidən müalicə olunacaq 97 Zibil qoyarsan, zibil götürərsən Okeanın təmizlənməsi 98 Geniş dünya şəbəkəsi Tim Berners Li açıq məlumatlarda

SATIŞ VƏ DİSTRİBUSİYA:

GT Group Azərbaycan MMC DİREKTOR:

Şahlar İbişov REDAKSİYA:

Nino Edilashvili Lasha Dolidze Ramilya Aliyeva DİZAYNER:

Tariyel Kərimov TƏRCÜMƏ XİDMƏTİ:

LinQuality MMC ISSN: 2346-7665

Redaktordan

9

Dünya

1987-2016

“Y

oqi Berranın fikrincə, “gələcək əvvəllər olduğu kimi olmayacaq” və bu iddia bu nəşr üçün doğrudur. İlk nəşrimiz “Dünya 1987” Ronald Reyqan Amerikası ilə Mixayil Qorbaçov Sovet İttifaqı arasında buzların əriməsini səbirsizliklə gözləyirdi. İndi isə 30-cu ilimizdə biz təcavüzkar Rusiya ilə əzələ nümayiş etdirən Çin barədə narahatıq və mobil-ticarət, fintex və üç valideynli körpələr kimi otuz il bundan əvvəl eşidilməmiş şeylər kəşf edirik.

30-cu ilimizi qeyd etmək üçün bizim gələcəyə baxmağın müxtəlif yolları barədə xüsusi bölməmiz var. Əməkdaşlarımıza kanadalı roman yazarı, amerikalı analitik, innovativ israilli layihəçi və Avstraliyanın favorit astroloqu daxildir. Siz tezliklə “theworldin.com” saytında bizim 30 nəşrimizdən seçmə məqalələrimizi oxumaq üçün yuxarıda göstərilən böyük örtük şəklinə klik edə biləcəksiniz.

2016-a gəlincə, ilə üç sözlə yekun vurula bilər: bəlalar, qadınlar və qələbələr. İnsanlar Suriya və digər viran qoyulmuş yerlərdən axın etməyə davam etdikcə bəlalar, təəssüf ki, ərəb dünyası ilə bağlı olacaq; Avropanın miqrant böhranını həll etməsi, təəssüf ki, qeyri-adekvat olaraq qalacaq. İqtisadi cəbhədə ürək açan az şey ola-

İlə üç sözlə yekun vurula bilər: bəlalar, qadınlar və qələbələr

caq: zəifləməkdə olan Çin də daxil olmaqla inkişaf edən bazarların üzücü fəaliyyəti qlobal artımı ləngidəcək. Korporativ gəlirlərin nəticəsi də qismən üzücü olacaq.

Yeri gəlmişkən, qadınlar 2016-cı ildə bir çox mühüm qərarların mərkəzində olacaq. İnvestorlar Canet Yellenin Federal Ehtiyatlar Bürosunda nisbət artımlarını izləyəcək. Hillari Klinton Ağ Ev yarışında qalib gəlmək üçün namizəd olacaq. Almaniya kansleri Angela Merkel həm miqrant məsələsi, həm də Britaniyanın Aİ üzvlüyünə daxil olmasına dair tələblərinə Aİ-nin cavabının mərkəzində olacaq. Həmçinin, Braziliya prezidenti Dilma Rousseff impiçmentə qarşı çıxmaq üçün mübarizə aparacaq.

Rio Yay Olimpiya oyunları keçirdiyindən Rousseff bəzi böyük qələbələrin arzuolunan yayınmalar gətirəcəyinə ümid edir. Bütün dünyanı idman karnavalı gözləyir. ABŞ Super Kubok keçirir, Fransa “Euro 2016” futbol turnirinə ev sahibliyi edir, kriket dəlisi Hindistan martda T20 Dünya Kubokunda uğur qazanacaq.

2016-cı ilin digər mövzuları okeandan kosmosadək, kiber cinayətkarlıqdan dinədək dəyişir. Bu baxımdan, gələcək, ən azından, hamının öyrəşdiyi kimidir: proqnozlaşdırma bayramına hazırlıq.

Deniel Franklin, redaktor, Dünya 2016

11

Dünya

2016

Liberalın gileyi Zanni Minton Beddoes xəbərdarlıq edir: Açıq, qloballaşmış dünya artan təhlükələrlə üzləşir və onlarla mübarizə aparmaq üçün az iş görülür.

2

Zanni Minton Beddoes: baş redaktor, “The Economist”

s

Liberal qaydası üçün ikinci narahat015 sona yaxınlaşdıqca dünyaya baxın. lıq böyük dövlət siyasəti sferasındadır.

Liberal internasionalistlər üçün optiOnun zəmanət verdiyi qlobal təhlükəsizlik mist olmağa səbəblər tapmaq çətindir. sistemi Vladimir Putinin Suriyadakı Bəli, süni intellektdən tutmuş genlərin avantürizmindən tutmuş Çinin Cənub Çin dəyişməsinə qədər rəqəmsal idarə olunan dənizində əzələ nümayişinədək əsrin dörddə texnoloji proses göz qamaşdırır və rəqəmsal birində ən böyük maneələrlə üzləşdiyindən giriş kasıb ölkələrdə çox insanın həyatını ABŞ öz daxilinə dönür. Cənab Putinin kruiz dəyişir. Lakin üç mühüm iddia ilə son illərin raketləri müharibədə Suriya diktatoru Bəşərkosmopolit qloballaşması narahatedici əl-Əsəd üçün qalib gəlməyəcək. Lakin onlar dərəcədə pis haldadır. münaqişəni uzadacaq, qaçqınların Avropaya İlk təhlükə Çinin zəifləməsindən doğur. Baş internasionalist? axınını çoxaldacaq və beləcə, Avropa İttifaqıPul siyasətini yumşaltmaqla və bir-iki stimulverici paket hazırlamaqla Çin “çətin eniş”dən yayına biləcək. Lakin nın üzləşdiyi ən böyük siyasi böhranı gücləndirəcəklər. 2016-cı il burada xidmət və canlanmaq üçün istehlak yönümlü iqtisadiyyata Avropa üçün acı ittihamlar və tədrici çözülmələr ili olacaq. Şengen lazım olan borcların silinməsinə, dövlət müəssisəsi islahatlarına və vizalı səyahət sistemi rəsmən qalarsa, “müvəqqəti” sərhəd nəzarətləri inhisarların yenidən ciddi yoxlanmasına dair ehtiyac var. Çin qeyri- yayılacaq və Avropa sərhədləri miqrant düşərgələrinin tikanlımüəyyən görünür: keçmiş inkişaf modelinin vaxtı keçib, onu əvəz məftilli çərçivələri ilə dağıdılacaq və yüz minlərlə qaçqın yenə də buraya axın edəcək. etməyə yenisi yoxdur. Üçüncü risk isə zəngin dünyaZəifləyən Çin o deməkdir ki, qlobal ÜDM artımı gələcəkdə də nın daxili siyasətindən irəli gəlir. zəifləyə bilən tempi qaldırmaq üçün mübarizə aparacaq (qalanları Əlbəttə ki, bu, deflyasiya təzyiqini azaltmaq üçün lazımi surətdən çox aşağıdır). Bu, nikbin olmaq üçün Atlantik okeanının hər iki tərəfində hökumətə ictimai inam kəskin azamaliyyə bazarlarını qorxuya salır və əsas bankirlərin planlarına əngəl ciddi səhvdir lıb və populist siyasətçilər artan ola bilər. FEB qısa müddətli faiz dərəcələrini dörddə birədək artıra bilər, lakin 2016-cı ildə heç bir ciddi pul-kredit sıxılması gözlənilmir. populyarlıqdan həzz alırlar. Populizmin bir qanadı ksenofob sağİnkişaf edən dünyada üzən valyutalara və gəlirli ehtiyatlara baxmaya- çılardır (ABŞ-da Donald Tramp, Fransada Marin Lö-Pen timsaraq il zəifliklər ifşa edəcək. Bu zaman, əlbəttə, bir neçə borc böhranı lında). Digəri isə varlı şəxslər üzərinə maliyyə və vergi yükü qoyan da olacaq (Venesuela? Ya qalmaqallardan təngə gələn Malayziya?). solçulardır (Britaniyanın Leyboristlər Partiyasının yeni solçu lideri Zəngin dünya iqtisadiyyatlarının cəlbediciliyini itirdiyi və kasıb Ceremi Korbin və ya Demokratlar Partiyasının namizədi Hillari ölkələr boyunca sürətli artım erasının bitdiyi aydın olduqca ən pisi Klintonun rəqibi olan, özünü “demokratik sosialist” adlandırmış Berni Sanders). Bu şəxslər praqmatik siyasi mərkəzlə ümidsizlik onun gətirdiyi ümidsizlikdir.

12

Liderlər

s

içində bağlantı qururlar. Onlar hətta bir il əvvəl gözlənilənlərdən daha çox şey ediblər.

Bu narahatlıqların çoxu ötəri ola bilər. Britaniyada cənab Korbinin hökuməti müxalifdir və qarışıqlıq içindədir. Amerikada prezidentliyə namizədin irəli sürülməsi üzrə səsvermələr səsküylü populizmlə müşayiət olunur. Bu isə ümumi seçki gələndə mərkəzçiliyə yol açacaq. Bəzi risklər bir-birinə qarşı duracaq. Avropanın miqrant böhranı dövlət xərclərində qısa müddətli artıma səbəb olacaq. Bu, tələbi artıracaq və iqtisadi uğuru Çindəki zəif artımdan da aşağı salacaq. Əlbəttə ki, bu, nikbin olmaq üçün ciddi səhvdir, xüsusən də ona görə ki, 2016 ABŞ-ın prezident seçkilərindən tutmuş Britaniyanın Aİ-ə üzv olub-olmaması barədə referendumadək həlledici səsvermələr ili olacaq. Bu il heç də həmişəki kimi adi deyil. 2016-cı ildə veriləcək qərarlar Barak Obamanın dediyi kimi tarixin gedişatını dəyişəcək. Buna görə də açıq, liberal dünya düzəninə inananlar özlərini müdafiə etməkdə daha cəsarətlə hərəkət etməlidirlər. Siyahının başında cənab Obamanın özü durur. ABŞ prezidenti liberal internasionalizmin ən mühüm individual müdafiəçisidir. Onu qorumaq üçün onun bu vəzifədə qalan ili xüsusən də Suriya böhranına və onun doğurduğu qaçqın axınlarına Amerikanın daha fəal cəlb olunması ilə yadda qalmalıdır.

Dünyanın liberal internasionalistləri, birləşin!

Obamanın müstəsna məsuliyyəti var, lakin açıq internasionalizmi qiymətləndirən bütün siyasətçilər buna qarşı mübarizə aparmalıdır.

Onlar ksenofobiyanı dəstəkləyən əsassız məntiqi aşkar etməlidir.

ABŞ-ın 20-ci əsrin əvvəlinin təcrübəsindən tutmuş Vyetnamın “qayıq adamları”nadək sübut aydındır. Əgər onlar işçi qüvvəsinə tez öyrəşərsə və inteqrə olunarsa, miqrant axını iqtisadi nemət olacaq ki, bu yaşlanan cəmiyyətlərdə getdikcə belədir. Almaniya kansleri Angela Merkel bu məsələni əhəmiyyətli edən, əfsus ki, kifayət qədər cəsur ilk Avropa lideridir. Əgər hamı Aİ-ni yaşatmaq istəyirsə, digərləri də Merkelə qoşulmalıdır.

Eyni zamanda, zəif artım və durğun əməkhaqları kimi ümumi problem populist cəld düzəlişlər deyil, cəsarətli həll yolları tələb edir. Böyük ideyalar infrastrukturda iri həcmli investisiya və ya təlim və təhsildə dramatik islahatlar olduğu yerdə mövcud olur.

Lakin çox sayda siyasətçi dar düşüncəli mentalitetin toruna düşüb: mövcud sxemə bir təkan vermək bəs edər ki, vergi dərəcəsi ilə əlləşəsiniz. Qərarvermə səlahiyyətinin aşağı orqana verilməsindən tutmuş məktəblərin ciddi yoxlanılmasınadək işləyən kasıbların vergi güzəştlərini kəsmək kimi yanlış arzu ilə korlanmasına baxmayaraq Britaniyanın Mühafizəkar hökuməti hazırda radikal-mərkəzçi gündəliyi nəticəsində zəngin dünyaya çox yaxındır. Digərlərinin onun ambisiyasını yamsılamağa ehtiyacı var. Əgər bazar internasionalizmi çiçəklənməli olarsa, dar düşüncə işə yaramayacaq. 2016-cı il mərkəzdə radikalizmin zamanıdır. n

DÜNYA 2016

Böyük “giqa”ya çevrilir Henri Triks böyük ambisiyanın yeni növünü tərənnüm edir.

“H

eç vaxt böyük düşünə bilməzsən”. Tədqiqatçıların 2016-cı ildə ilk sınaq uçuşu səbəbilə dünyanın ən böyük təyyarəsi olan “Stratolaunch”u tikdiyi ABŞ-ın Moxave səhrasında anqarın çölündəki tozlu işarədə belə yazılıb. Bu, dünyanın ən böyük batareya zavodu “Gigafactory”nin qlobal diqqət cəlb edəcəyi və ən böyük radio teleskopunun (30 futbol meydançası ölçüsündə) kosmosu tədqiq etməyə başlayacağı il üçün uyğun şüar ola bilər. Bizim eramız Çinin artımı və dərin neft quyuları və böyük mədənlər üçün əmtəə yönümlü istəyi sürətləndirmiş meqalayihələrdən biri olmuşdur. Hazırda isə texnologiya inkişaf edir.

Kosmik yarışı götürək. “Microsoft”un həmtəsisçisi Pol Allenin beyninin məhsulu olan “Stratolaunch” orbitə peyk daşıyan raketlərə və astronavtlara rəqib olmağı hədəfləyən uçuş meydançası olacaq. Əgər bu təyyarə havaya qalxarsa, nəzəriyyəyə görə, raketlər istənilən yerdən orbitə buraxıla bilər; bu, Yerdən buraxılmadan daha ucuzdur və onlar aşağı qiymətli səma səyahətinin “Ryanair”i ola bilər.

Radioastronomiyada da texnologiya mütəxəssisləri böyük düşünürlər, xüsusilə də yad planetlərdə ən cüzi həyat elementləri tapmaq cəhdlərində. Çinin cənub-qərbində tikilmiş 500 metrlik Apertura sferik teleskopu dünyanın ən güclü “qulağ”ı olacaq. Bu, Rusiyanın texnologiya maqnatı Yuri Milner tərəfindən dəstəklənir. Stefen Hokinq kimi alimlər yerdən kənarda həyat axtarmaq üçün Rusiya texnologiya maqnatı Yuri Milner tərəfindən dəstəklənən “Böyük Nailiyyət Təşəbbüsü”nə başlayıblar.

Silikon Vadisini iri miqyaslı fəaliyyət varlandırıb. Elektrik avtomobilləri şirkəti “Tesla”nın və raket istehsalçısı “SpaceX”in banisi Elon Mask insanları qazıntı halında olan yanacaqlardan uzaqlaşdırmaq və onları Marsa göndərmək istəyir; onun üçün ölçü və sürət vacib amillərdir. Onun Nevadada Rino yaxınlığında “Gigafactory”sinin inşası 2014-də başlayıb. “Tesla” 2016-cı ildə ilk akkumulyatorlarını istehsal edəcəyinə və iqtisadi miqyas effektlərinin onların qiymətini üç dəfə azaldacağına ümid edir.

Növbəti böyük hadisələr

Əlbəttə, nəhəng infrastuktur layihələri hələ də həyata keçiriləcək. Çin dünyanın ən uzun körpüsünü, sualtı tunelini və qaz borusunu inşa edir. Kiçik olsa da sürətlə inkişaf edən digər ölkə Panama 2016-da öz genişlənmiş kanalını təqdim edərək diqqəti özünə cəmləyəcək. 20 illik qazıntı işlərindən sonra dünyanın ən uzun qatar tuneli “Gotthard Base Tunnel” İsveçrədə açılacaq.

Bəlkə də Çinin inkişafının ən yüksək zirvəsinə çatılsa da, ekstremal qənaətcillik hökumət büdcələrini məhdudlaşdırır və əmtəələrin “supertsikli” bitir. Hazırda texnologiya tsikli tam sürətlə hərəkət edir və meqalayihələr erası giqalayihələrə çevrilir. n Henri Triks: Enerji və əmtəə malları xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist”

14

Liderlər

DÜNYA 2016

İnkişaf etməkdə olan bazarlar: nəzarəti itirirlər?

Qlobal ÜDM artımına töhfələr, % 50

Batan dünya Leo Abruzzesin gözləntisinə görə, zəngin iqtisadiyyatlar inkişaf etməkdə olanları kölgədə qoyacaq.

2

009-cu ildə tənəzzülün bitməsindən bəri inkişaf etməkdə olan bazarlar dünya iqtisadiyyatına öz gücünün çoxunu verib. Lakin 2016-da bu onillik üçün qlobal artımın ən böyük payı zəngin ölkələrin üzərinə düşəcək (qrafikə bax). Çin də daxil olmaqla bir çox inkişaf etməkdə olan bazarlar böhrandan qaçmağa nail olacaq.

BRICS ölkələri bərbad vəziyyətdədir. Braziliya hökuməti səlahiyyətsiz və korlanmış haldadır. Rusiya hökuməti hərbi dairələrdəki qərəzkarlıqla razılaşmır. Hər iki iqtisadiyyat 2016-cı ildə ən yaxşı halda dayanıb qalacaq. Bu il, 2015-ci ildə hər ikisinin düşüşündən sonra yüksəlişə ehtimal ola bilər. Bunlar keçmiş ulduzlardan kiçik gözləntilərdir. Çin 2016-cı ildə olduqca yaxşı fəaliyyət göstərəcək. Əlbəttə, əgər siz hökumətin rəqəmlərinə inanırsınızsa. Bu hesablama ilə ÜDM təxminən 6.5% artacaq. Reallıq, əlbəttə, aşağı olacaq. Çin borc içində batır və qlobal iqtisadiyyat vasitəsilə şoklar göndərərək valyutasını və səhm bazarlarını bərbad şəkildə idarə edib. Çində 2016-cı ildə artmaqda olan kredit defoltları, müflis banklar və çökən investisiyanın kombinasiyası tərəfindən yaranmış əsl böhran ehtimalı epoxada ən yüksək olmaqla üçdə birdir. Həmçinin, Çinin böhranı dünyanın böhranı deməkdir.

Hindistan daha pozitiv görsənir: burada 7%-dən çox artım olacaq. Lakin bu, onun 2005-10-cu illərdəki orta 8.5% artımından pisdir. Hindistan artımda Çini geridə qoymağının sevincini yaşayacaq, lakin o hələ xeyli yol qət etməlidir: Çinin iqtisadiyyatı 10 il əvvəl Hindistanın iqtisadiyyatı böyüklükdə olanda o, təxminən ABŞ-ın məşğulluq ilə 14% artırdı. idarəsi 6 ardıcıl Bütün bunların fonunda il üçün tez bir zəngin dünya etibarlı görünəcək.

ABŞ iqtisadiyyatı 2.5% civazamanda ən azı 2 rında genişlənəcək və ABŞ-ın milyon yeni iş yeri məşğulluq idarəsi 6 ardıcıl il üçün açacaq tez bir zamanda ən azı 2 milyon yeni iş yeri açacaq. Bu, 1990-cı illərdən bəri baş vermiş ilk belə hadisədir. Avropa artıq tənəzzül və ya deflyasiya ilə təhdid edilməyəcək və avrozonanın ən aydın zaman bombası olan Yunanıstan hələlik zəifləyib. Avropa Mərkəzi Bankı və onun pul çap edən həmkarı Yaponiya Bankı öz iqtisadiyyatlarını yaxşı vəziyyətdə saxlayacaq. Həm avrozonada, həm də Yaponiyada artım 1.6% normadan daha yaxşı olacaq. Aİ-nin dörd böyük iqtisadiyyatını ən yaxşı idarə edən Britaniyada artım 2%-dən yuxarı

İnkişaf etməkdə olan bazarlar* İnkişaf etmiş bazarlar*

45

40

35

2010

2011

* Səkkiz əsas iqtisadiyyat

2012

2013

2014

Hesablama

Proqnoz

2015

2016

Mənbə: The Economist Intelligence Unit

olmalıdır, baxmayaraq ki, ev təsərrüfatları faiz dərəcələrində artıma həssas olacaq. Əgər inkişafda bazarlar digər maliyyə böhranına aldanarsa, zəngin iqtisadiyyatlar üçün inkişaf etməkdə olan bu perspektiv yox ola bilər.

ABŞ-ın FEB-i faiz dərəcələrini artıranda onlar çaxnaşmaya meyil edir; 2015-ci ildə FEB-də dərəcənin artmasının ən sadə göstəricisi və onun yaratdığı güclü dollar inkişaf edən bazar valyutalarının düşüşünə səbəb oldu. ABŞ-da dərəcələrin 2016-cı ildə artacağına baxmayaraq, artımlar şok riskini azaltmaq üçün az və arabir olacaq.

Cana doymuş

Hətta bu yanaşma özü təhlükə daşıyır. Məsələn, daha çox investisiya kapitalını inkişaf edən bazarlardan itələyib çıxaran daha qüvvətli dollar. İnkişaf etməkdə olan kövrək iqtisadiyyatlar (Venesuela) kənara atıla bilər. Heç nə 1997-98-ci illərin inkişaf etməkdə olan bazar böhranları kimi ehtimallı görünə bilməz, çünki əksər ölkələr öz xarici valyuta rezervlərini yaradıblar və davamsız valyutalarının üzməsinə imkan veriblər. Lakin Türkiyə və Cənubi Afrika kimi ölkələr hələ də risk altındadır, əgər yerli satışların həcmi azalarsa və onların valyutaları qiymətdən düşərsə, əvvəllər xarici valyutalarda çətinliklə borc almış şirkətlər öz maliyyələrinin gərginləşdiyini görə biləcəklər.

Heç olmasa, əmtəə malları istehsalçılarının daha az pis olmaq üçün səbəbləri olacaq. 2011-15-ci illər arasında 30-50% düşmüş enerji, metal və ferma məhsullarının qiymətləri 2016-cı ildə artacaq; neft qiymətləri ötən bir ildən 10% artacaq. Bu, istehlakçılara şad olmağa səbəb verərək xam neft istehsalını bir neçə il əvvəlkinin yalnız yarısına çatdıracaq.

Dünya iqtisadiyyatı 2010-cu ildən bəri 4%-dən çox arta bilməyib.

ABŞ-ı çıxmaqla 2016-cı il əksər ölkələr üçün bərpa, yaxşılaşma, islahat və risk ili olacaq. Davamlı istehlak tələbinin, biznesə inamın və siyasi sabitliyin üstündə qurulmuş, artımı qlobal olaraq gücləndirən sinxronlaşdırılmış artımın perspektivləri növbəti il üçün əlçatmaz olaraq qalacaq. n

Leo Abruzzes: İctimai siyasət xəbərləri üzrə direktor və icraçı redaktor, “The Economist Intelligence Unit”

DÜNYA 2016

“Brexit”,ya“Bremain”?

Con Pitin proqnozuna görə, britaniyalılar Avropa İttifaqında qalmaq barədə dəqiq qərar verəcəklər.

2

015-20-ci illərdə Britaniya parlamentinin ən vacib məsələsi Avropa İttifaqına üzv olub-olmamaq barədə referendum keçirmək olacaq. Devid Kameron 2017-cı ilin sonunadək referendum keçirməyə söz verib. Bəzi “Tori”lərin 2017-nin sonunadək seçkini təxirə salmaq barədə danışmalarına baxmayaraq, üç səbəbdən onun 2016-da keçirilmə ehtimalı var. Birinci səsvermə Aİ-ni qalib gəlmək üçün tərk etmək istəyən avroskeptiklər üçün çətin olacaq, çünki cənab Kameron orta müddətli melanxoliyaya girənədək bal ayında olacaq. “Mühafizəkarlar”ın növbəti oktyabr konfransınadək məsələni kənara qoymaq daha yaxşı olardı. 2017 referendum üçün xüsusilə pis il olacaq: Fransa və Almaniyada da seçki keçiriləcək (onlar Britaniyaya kömək etmək əhval-ruhiyyəsində olmayacaq) və 2017-ci ilin ikinci yarısında Britaniya Aİ-nin növbəli prezidentliyini həyata keçirəcək.

Bir müddət belə ehtimal edildi ki, Kameron avropalı həmkarlarından bir neçə kiçik güzəşt aldıqdan sonra qalmaq üçün təşviqat aparacaq və asanlıqla qalib gələcək. Leyborist baş nazir Harold Uilson ölkə 1975-ci ildə eyni məqsədli referendum keçirəndə belə etmişdi. İndi isə bu, optimist görünür. 1975-ci ilin əksinə, Aİ-dən çıxmaq kampaniyasının çox pulu var və yaxşı təşkilatlanıb. Bir neçə əsas qəzet çıxmağa səs verəcək. 1975-ci ildə isə bunu yalnız kommunist “Morning Star” Kontinental tapmaca qəzeti etmişdi.

Digər iki hadisə seçiciləri Aİ əleyhinə yönəldib. Biri Britaniya iqtisadiyyatının avrozonadan daha yaxşı işləməsidir. Bu, Aİ-nin ölü əllərindən qurtulmaq üçün yaxşı an olduğunu düşünənləri ruhlandırır. İkincisi, bir çox britaniyalının ağlında insanların sərbəst hərəkəti ilə əlaqələndirilmiş immiqrant və qaçqınlar barədə daim artan narahatlıqdır ki, bu, Aİ-ə üzvlüyün əsas şərtidir. Avroskeptiklər iddia edir ki, Britaniya yalnız Aİ-dən çıxmaqla sərhədlərinə nəzarəti yenidən ələ ala bilər.

Bu, o deməkdir ki, cənab Kameron öz məsuliyyəti çərçivəsində bir zamanlar ümid etdiyindən də böyük mübarizədə olacaq. “Brexit”in mənfi nəticələri üzərində dayansa belə, o, yenə də qalib ola bilər. Aİdən çıxmağın iqtisadi riskləri aydındır: bir çox iri bizneslər və xarici investorlar bunun iş yerlərinin itirilməsinə və xarici birbaşa investisiyanın yayınmasına gətirib çıxara biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.

Con Pit: Siyasi redaktor, “The Economist”

Liderlər

15

“Brexit”dən sonra Britaniyanın Aİ ilə necə əlaqə yaradacağı aydın deyil. Əgər o, Norveç və ya İsveçrə kimi vahid bazara girişi saxlamaq istəyirsə, onda Aİ qaydalarını izləməli və Avropa büdcəsinə xeyli pul ödəməli olacaq. Lakin əgər o, Aİ qaydalarından qaçmaq və bu qədər pul ödəməyi dayandırmaq istəyirsə, onda vahid bazara girişini itirəcək. Şübhəsiz ki, Burada Şotlandiya da var. Britaniya Britaniyanın Aİ-dən çıxmağa səs verərsə, Şotland Millətçiləri (liderləri Nikola Stercenin bu yenidən jurnaldakı məqaləsində təklif etdiyi kimi) qoşulmasına dərhal ikinci müstəqillik referendumuna səy göstərəcəklər. Onlar qalib gələcəklərinə heç vaxt icazə demək olar ki əmindirlər. Beləliklə, “Brexit” verilməyəcək Birləşmiş Krallığın bölünməsi demək olar.

Yeri gəlmişkən, bu, həm də cənab Kameronun istefasına və onun daha avroskeptik Tori lideri ilə əvəz olunmasına gətirib çıxara bilər. Şotlandiyada 2014-cü ilin sentyabrında keçirilmiş referendum göstərir ki, mənfi təbliğat keçirmək və risklər üzərində dayanmaq burada qalmağı təmin edə bilər. Burada ətalət kömək edə bilər: status-kvo və gözlənilmədən naməlum sonluğa tərəf tullanmaq arasında seçimlə üzləşmiş neytral seçicilər birincinin lehinədir. Lakin əgər cənab Kameron mənfi təbliğata həddən çox inanarsa, o, çıxmaq istəyənlərə həyəcan və yaxşı xəbərləri verməyi riskə atır. Buna qarşı çıxmaq üçün o, müsbət ismarıc hazırlamalıdır.

Kameronun müzakirə mövzuları

Bu, Aİ-ni vurmağa çox vaxt sərf etmiş birisi üçün çətin olacaq. Amma Kameron dörd məsələni vurğulayacaq. Biri odur ki, bu üzvlük təkcə vahid bazar barədə deyil, həm də ABŞ ilə yeni böyük ticarət razılaşmasının - Trans-Atlantik Ticarət və İnvestisiya Əməkdaşlığı (TTİP) sazişinin - potensial faydaları barədədir. Azad ticarət edən ölkənin TTİP yaxınlaşan kimi Aİdən çıxması düzgün olmaya bilər. İkincisi, “Brexit”ə sevinən Putinin rəhbərliyi altında olan aqressiv Rusiya ilə üzləşdiyi bir zamanda, Avropa ilə işləməyin geosiyasi üstünlüklərini önə çəkməkdir. Üçüncüsü isə Britaniyanın təsiri altında Aİ-nin nə qədər islahat etdiyini vurğulamaqdır: bu, əvvəlki ilə müqayisədə daha liberal, daha azad ticarət edən və rəqabətə daha davamlıdır.

Kameronun vurğuladığı son məsələ odur ki, Aİ-dən çıxmaq barədə hər hansı bir qərar qaçılmaz olacaq. Britaniya Avropadan çıxarsa və xaricdə narahat həyatla qarşılaşarsa, şübhəsiz ki, onun yenidən qoşulmasına icazə verilməyəcək. Lakin əgər qalmağa üstünlük verərsə, on və ya iyirmi il ərzində istənilən zaman fikrini dəyişə bilər. Nəzəriyyəçilər və seçicilər belə bir nəticəyə gəlir ki, qalmaq seçimi gələcək üçün daha çox imkana malikdir. n

www.railway.ge

18

Liderlər

İşlər çətinə düşür Endryu Palmer xəbərdarlıq edir: “Bizneslər özlərini hər tərəfdən hücuma məruz qalmış kimi hiss edir”.

B

ankirlər razılaşmayacaq, lakin bizneslərin yaxşı vaxtları 2008-ci ilin maliyyə böhranı ilə yekunlaşmayıb. Hökumət və mərkəzi banklar yüksək səhmlər çıxararaq və şirkətlərə inanılmaz dərəcədə aşağı faizlərdə pul borc götürməyə imkan verərək əllərindən gələni etdi. Çinin böyük stimulu əmtəə mallarının qiymətini yenidən qaldıraraq onun genişlənməsinə həyat verdi. Əməkhaqlarının azaldılmasına təzyiq edən həssas iş bazarları sayəsində korporativ gəlirlər artıb: 2014-cü ildə Amerika şirkətlərinin vergi çıxıldıqdan sonrakı gəliri 1929-cu ildən bəri görünməmiş səviyyədə artıb. 2016-cı ildə bizneslər məclisin artıq bitməsi faktı ilə razılaşmalı olacaq. Çin və inkişaf etməkdə olan dünyayla başlayaq. İllər boyu bizneslər investorlara onların inkişaf etməkdə olan bazar strategiyası barədə danışaraq onların artım barədə yersiz narahatlıqlarını sakitləşdirə biliblər. Bu insanlar potensial orta-sinif istehlakçılarıdır.

Nəticədə, korporativ gəlirlərin bölüşdürülməsi dəyişdi: “McKinsey”də mürəkkəb hesablama kompüterlərinə görə, 1980-ci ildə qlobal korporativ gəlirlərin 20%-i inkişaf edən bazar2016-cı ildə lardan gəlirdi; 2013-cü ilədək isə bu, 40% Hazırda inkişaf edən dünya əvvəlkindən gizlənməyə idi. daha az cəlbedici görünür. Artım dərəcələri yer 2010-cu ildə 7.7%-dən 2015-ci ildə 4.5%-ə düşüb. 2016-da isə inkişaf ehtimalı azdır və olmayacaq ya yoxdur. Şirkətlər pulu bir anda bir regiondan kənara çıxararaq o birinə itələyən maliyyə investorları kimi deyil. Qərb icraçıları Çin kimi oturuşmuş bazarlara və Hindistan kimi vədlər verən bazarlara tez arxa çevirmək istəmirlər. Lakin iclas zallarına yönələn diqqət 2016-cı ildə qərb istiqamətində, anemik sağalmanın daha ağır olacağı Avropa və Amerikaya doğru dəyişəcək. Böhrandan sonra inkişaf edən bazar franşizaları ilə öyünən HSBC və “Standard Chartered” kimi banklar baş qərargahlarını Asiyaya köçürmək ideyasından vaz keçəcəklər.

ABŞ-ın 2014-cü ildə Çində əməliyyatlarını dayandırmış “Best Buy” elektronika mağazası və Fransanın 2015-ci ildə Braziliyadan çıxmış “Vivendi” media şirkəti kimi nümunələri təkrarlayan bir neçə şirkət inkişaf edən dünyanın borclarını tam ödəyə bilmədikləri yerlərini gizlicə tərk edəcək. Qərb icraçıları əsas bazarlara fokuslanmaq barədə danışacaq.

Bununla belə, 2016-cı ildə zəngin dünyadakı həyat da mürəkkəbləşəcək. Bir səbəb odur ki, Qərb biznesləri inkişaf edən bazarlar barədə fərqli düşünən tək bizneslər deyil: inkişaf edən Endryu Palmer: Biznes xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist”

DÜNYA 2016

dünyanın özündə də belə firmalar çoxdur. Ölkədə artım zəiflədikcə bu şirkətlər xaricə çıxmağı hədəfləyir. Çin bunun başında dayanır. 2015-ci ildə Çin firmaları pulu başqa yolla əldə etməkdənsə daha çox xarici investisiya etmək barədə düşünüb: proseslərə Çinin Milli Kimya Korporasiyasının satınalması olan İtaliya şin istehsalçısı “Pirelli”, “Ninebot”un satınalması olan iki təkərli elektrik skuterlərinin rəqib istehsalçısı “Segway” və “Didi Kuaidi” taksi sifarişi tətbiqetməsi tərəfindən ABŞ-ın “Uber”ə rəqibi “Ly”ə investisiyası daxildir. Avropa bankının səhmlərinin ilk dəfə Çin tərəfindən alınması da daxil olmaqla 2016-cı ildən çox şey gözlənilir. Bu, aktivlər, işəgötürənlər və müştərilər üçün rəqabəti kəskinləşdirəcək.

Narahatlığın ikinci səbəbi dəyişən faiz dərəcəsi mühiti olacaq.

Federal Ehtiyatlar Bürosu və İngiltərə Bankının faiz dərəcələrini artırması üçün uzun bir gözləyiş 2016-da bitəcək. Bir çox şirkətlər buna əhəmiyyət verməyəcək. Dərəcələrin yalnız tədricən artacağına baxmayaraq borclar üzrə məsrəflərdə dəyişikliklər kredit şkalasının ən aşağısında güclənəcək. Bura son illərdə kredit götürmənin ən çox görünən yeridir: 2012-14-cü illərdə 5 yeni ABŞ emitentinin dördü reytinq agentlikləri tərəfindən “tullantı” kimi təsnifləşdirilirdi. “Standard & Poor’s” analitikləri 2016-da bu borcalanlar arasında defolt dərəcəsinin 2014-cü ildəki yerini iki dəfə artırmağı gözləyir; gözlər aşağı ne qiymətlərinin və yüksək borcun iqtisadi durğunluq təlqin etdiyi ABŞ-ın şist ne istehsalçılarına dikiləcək.

Ümid işığı haradadır?

Nəzəri baxımdan artan faiz dərəcələrinin ümid işığı var. Onlar iqtisadiyyatların hazırda inflyasiya təzyiqləri yaratmaq üçün kifayət qədər güclü olduğunu göstərir. Əməkhaqlarının yerində saydığı illərdən sonra bu, istehlakçılar və oxşar bizneslər üçün yaxşı xəbərdir. Lakin yeni qaydalar bəzi sənaye sahələrində əməkhaqlarına həmişəkindən daha güclü təkan verə bilər. Britaniyada yaşı 25 və yuxarı olanlar işçilər üçün yeni “yaşayış minimumu” apreldə qüvvəyə minəcək; ABŞ-da minimum əməkhaqqı artımları kampaniyasının iştirakçıları ödənişlərdə böyük sıçrayışlar üçün qalib gələn tərəflərdir. Aşağı ödənişli işçilər üçün yüksək əməkhaqları təyin etmək üzrə arqumentlər güclüdür, lakin bu artımlar qeyri-adi dərəcədə sərtdir və onlar pərakəndə satış və sosial təminat sektorları üçün baş ağrısı olacaq.

Bu onilliyin ilk yarısında çox şirkət onları əhatə edən iqtisadi çətinliklərdən ayrılacaq. 2016-cı ildə gizlənməyə yer olmayacaq. İnkişaf edən bazarlar sərt, zəngin olanlar isə daha da rəqabətli olacaq. İşçi qüvvəsinə çəkilən xərclər aşağı faiz dərəcələri kimi cüzi dəyişməyə başlayacaq. Rekord korporativ gəlirlər erası bitməyə başlayacaq. n

DÜNYA 2016

Təkbuynuzlular ili Aleksandra Suiç inanır ki, startapların öz dəyərlərini sübut etməyə və ya axmaqlarla üzləşməyə ehtiyacı var.

U

nikornlar - təkbuynuzlular bir zamanlar təxəyyül uydurmaları olub. 2016-cı ildə onlar hər yerdə olacaq. Vençur kapitalçısı Eylin Li dəyəri $1 milyarddan artıq olan özəl texnologiya şirkətini təsvir etmək üçün “unicorn” sözünü yaradıb. Bu, mifik varlığı görmək kimi qeyri-adi haldır. Artıq yox. Oktyabrın ortasında bütün dünya üzrə $504 mlrd dəyəri olan 141 unikorn vardı. 2010-cu ildə isə dəyəri $21 mlrd olan 8 unikorn olub.

Texnologiya unikornlarına “Uber” (dəyəri $51 mlrd olan taksi sifarişi şirkəti), mənzil kirayəsi ilə məşğul olan “Airbnb” ($25.5 mlrd) və mesajlaşma proqramı “Snapchat” ($16 mlrd) kimi manşetləri zəbt edən şirkətlər daxildir. İnvestorlar növbəti dəfə gəlir götürmək ümidi ilə bəzən də bilməyərəkdən texnologiyaya pul qoyurlar. FOMO (itki vermək qorxusu - ing. fear of missing out) Silikon Vadisində tez-tez baş verən hissdir ki, onun öz akronimi vardır.

2016-da gözlər unikornların üstündə olmalıdır. Aşağı faiz dərəcələri mühitində artım izləyən bir çox investorlarla startaplara kapital qoyuluşu asan tapılır. 2015-ci ildə dəyəri $2.8 mlrd olan proqram təminatı unikornu “Slack”ın lideri Stüart Batterfild deyib: “sənayedə olan istənilən tipli biznesə pul ayırmaq bütün tarix boyu ən yaxşı seçim olmuşdur, qədim misirlilərin vaxtından bəri olduğu kimi”.

Bu səxavətliliyə bel bağlamaq çətin olacaq. Bir çox unikornlara gəlirlilik üzərində artımı və bazar payını vurğulamış investorlar tərəfindən azadlıq verilib. 2016-cı ildə investorlar gəlir əldə etməyi planlaşdırmayan unikornlara görə hövsələdən çıxacaqlar. Əlləri pulla oynayan, yüksək “israf dərəcəsi”nə malik bəzi şirkətlər başqa bir maliyyə qoyuluşu etməyə çalışacaq və imtina ilə qarşılaşacaqlar. İstehlakçıları qida məhsulları, ərzağın çatdırılması, daşınma və ev təmizləmə kimi xidmətlərlə təmin etmək üçün smartfon tətbiqetmələrindən istifadə edən “tələb əsasında” işləyən şirkətlərin xüsusilə çətin zamanı olacaq, çünki onlar çox pullarla yanıb kül olurlar və güclü rəqabətlə üzləşirlər. Unikornların çoxu iqtisadiyyatın zəiflədiyi Çində olacaq.

Aleksandra Suiç: ABŞ texnologiya xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist”

Liderlər

19

Çox sayda unikorn “düşmənlər”i proqnoz verir ki, startapların bu elit qrupu tezliklə son texnologiya partlayışının baş verdiyi 2001-ci ildə bir çox şirkətlərin başına gəlmiş dəhşətli tale kimi kütləvi yox olma ilə üzləşəcək. Lakin tam məhv olma gözləyənlər yanılacaq. Şirkətlər üçün tutulmamış bazar smartfonlar sayəsində 1999-2000-ci illərin “dotcom” bumu ərzində olduğundan daha böyükdür; indiki unikornlar bazar payı əldə etməyə xərc çəkməyi dayandırarsa, onların çoxunun gəlir gətirə biləcək dayanıqlı biznesləri ola bilər. Bir çox sahibkarlar bazarın onlara qarşı çıxacağı ehtimalına qarşı sakitcə nağd pul ehtiyatlarını yaradıblar. “Airbnb”-nin Tam məhv $2 mrld dəyərində tədarükü var. olma Çox pula malik bu unikornların səhmdar cəmiyyətə təcili çevrilməyə ehtiyacının olma- gözləyənlər masına baxmayaraq bəziləri çox sayda investoryanılacaq lar qrupuna öz əsas güclərini qiymətləndirmək şansı verərək 2016-cı ildə ilkin kütləvi təklif üçün müraciət edəcək.

“Cloud” saxlama şirkəti olan Airbnb və Dropbox qarşıdakı ildə öz səhmlərini listinq edə bilən şirkətlərlərdən ikisidir. 2016-da səhmdar cəmiyyətə çevrilməyən şirkətlər bunu etmək üçün 2017-ci ildə təzyiqlə üzləşəcəklər, çünki özəl investorlar bəzi ciddi pul gəlirlərini görmək istəyəcək.

Texnologiya zəlzələsindən ehtiyat edin

2016-cı ildə bir çox startapların uğursuzluğunu görmək pis olmayacaq.

Bu, texnologiya sənayesində təbii hadisədir. Dövlət şirkətləri ilə eyni ciddi maliyyə standartlarına sahib olmayan özəl şirkətlərə qarşı mübarizə aparmış dövlət şirkətləri və güclü startaplar üçün hər hansı bir tələf rəqabəti azaldacaq. Unikornlar iş bazarını saxtalaşdırıb; dövlət şirkətləri üçün hər yerdə kapital və digər vençur kapitalı ilə maliyyələşən imtiyazların cəlb etdiyi top işçiləri işdə saxlamaq çətindir.

Bir çoxları texnologiya sənayesində titrəyişlər görməyi gözləyərkən həm də faktiki zəlzələnin mümkünlüyünü də nəzərə almalıdırlar. Əksər ABŞ unikornlarının baş qərargahlarının yerləşdiyi SanFransisko və Silikon Vadisi fay xəttində oturub. Ərazidə son böyük zəlzələ 1989-cu ildə olub və kim bilir, o biri də 2016-da ola bilər. Texnologiya startaplarının öz əməliyyatlarının çoxunu “Cloud”da apararaq fiziki infrastruktur üzrə qismən rahatlığa meyilli olmalarına baxmayaraq, güclü bir zəlzələ hələ də onların bizneslərini məhv edə bilər. Təbii fəlakətlərin vaxtı və təsirlərini heç zaman proqnoz etmək mümkün deyil, lakin unikornlar reallığa çevrildiyi kimi “qara qu quşları” adlanan böyük sürprizlər də üzə çıxa bilər. n

20

Liderlər

Narkotik müharibəsi üstündə müharibə

DÜNYA 2016

Bu boşa çıxmaların hamısı apreldə UNGASS-da dalana dirənəcək.

Narkotik vasitələri qadağan edən konvensiyaları dəyişmək 200 tərəf arasında həmfikirlik tələb edir. Lakin Rusiya hər il yüzlərlə narkotik cinayətkarını edam etmiş İran və Çin də daxil olmaqla müttəfiqlər tərəfindən ABŞ-ın baş dəstəklənən ABŞ-ın baş narkotik döTom Uaynraytın fikrincə beynəlxalq narkotik narkotik yüşçüsü kimi keçmiş rolunu ələ alıb. qanunları işləmir. Çox ölkələr onlara sadəcə döyüşçüsü kimi Yaponiya mühafizəkardır; Afrikanın çox ölkəsi əleyhinədir; Avropanın bəzi məhəl qoymurlar. keçmiş rolunu hissələri, xüsusilə İsveç laqeyddir. Əsas ələ alıb nəticə daha çox danışıqların verdiyi arkotiksiz dünya: bunu biz edə bilərik”. 1998-ci ildə vədlər olacaq.

Rekreasiya məqsədli həşişdən tutmuş müalicə məqsədli BMT-nin Baş Assambleyasının narkotik vasitələr siyasəti üzrə xüsusi sessiyasının (UNGASS) optimist heroinədək məntiqli narkotik vasitə siyasətləri istəyən ölkələr BMT şüarında belə yazılmışdı. 18 il sonra isə narkotikin olmadığı dünya konvensiyalarını dəyişməyi deyil, onları sarsıtmağın yollarını tapçox-çox uzaqdır. Həşiş və kokain istehlakı yarıyadək artıb, tiryəkdən mağı hədəfə alacaq. ABŞ dövlət katibinin narkotik vasitələr üzrə istifadə təxminən üç qat artıb, həmçinin, sintetik narkotik vasitələrin köməkçisi Uilliam Braunfild ABŞ-ın həşişi kommersiyalaşdırması və vergi qoyması ilə qadağaya dəstək verməsini yoluna qoymaq üçün böyük sayı insanları yeni və təhlükəli yollarla kefləndirir.

2016-cı ildə bir çox ölkə 1998-ci ildən bəri ilk dəfə narkotik vasitələr daha mürəkkəb hüquqi və linqvistik tədbirlər icra edib. Həşişi 2015-ci üzrə yeni UNGASS üçün Nyu-Yorkda yenidən görüşəcək. Vəziyyət ildə qismən qanuniləşdirmiş Yamayka kimi ölkələr bir vaxtlar Dövlət Departamentinin qəzəbi ilə üzləşmişdi. daha real olacaq: artmaqda olan ölkələr İndi onlar çaş-baş halda çiyinlərini açıq şəkildə uğursuz qadağan etmə çəkir. sistemindən gileylənir. Lakin bu konfBoliviya konvensiyalardan çıxmaqla rans keçən dəfəki kimi böyük uğursuzluq və sonra kokain yarpağından xüsusi imolduğunu sübut edəcək. tina edərək yenidən onlara qoşulmaqla bir neçə özünəxas yaradıcı hüquqi Dəyişilmiş ştatlar manevr edib. Niderland belə uydurur 1998-ci ildə dünya narkotik vasitələri ki, kafelərin həşişlə təmin olunması yer üzündən silmək əzmində yekdil qanunsuzdur, lakin buna göz yumur. idi. Yalnız ekzotik “qəhvə mağazaları” Portuqaliya sərhədləri boyunca dekriolan Niderland bununla razılaşmadı. minallaşmaya BMT konvensiyalarının Əksinə, 2016-ci il görüşündə dünyaaşağıdakı bəndi ilə haqq verilib: “Ölkə nın hər yerindən tam yeni yanaşmalar “onun hüquq sisteminin konstitusional irəli sürüləcək. Portuqaliya bütün növ prinsiplərini və əsas anlayışlarını nəzərə narkotik vasitə istifadəsinə görə cinayət Corablar, narkotik vasitələr və rok-n-roll alaraq” narkotik vasitə cinayətlərini məsuliyyətini ləğv edib. Latın Amerikasında Uruqvay həşişi qanuniləşdirib; Boliviya kokain yarpağı üçün kriminallaşdırmalıdır”. Bu, külli miqdarda heroin üçün kifayət qədər bazar açıb; Kolumbiya və Meksika isə onun qadağan olunmasına qarşı böyük əl yeridir. Bir çox varlı ölkələrdə polislər həşiş cinayətkarlarına, nəzəri baxımdan cinayətkar olmasına baxmayaraq, “üstünlük alternativlər irəli sürüb.

1998-ci ildə qadağanın baş təhrikçisi olan ABŞ hazırda dünyanın ən verməməyi” seçir. Britaniyanın bir qrup parlament üzvü təklif edib çox qadağan olunmuş narkotik vasitəsi olan qanuni həşiş bazarlarının ki, BMT konvensiyaları narkotik vasitələrinin “elmi” məqsədlər üçün canlanmasını müşahidə edir. 4 ştat onu qanuniləşdirib; bu, biri Kaliforni- istifadə edilməsinə imkan verdiyi üçün hüquqi bazar sosial-elmi yada olmaqla otların rekreasiya məqsədilə istifadəsinə dair seçki kampa- tədqiqatın bir növü kimi müdafiə oluna bilər.

Bu, ümidsiz vəziyyətdir. Gələcək, ölkələrin zidd qanunları yerinə niyaları planlaşdırılmış 6 ştatda davam edəcək. Bu, Meksikada dəyişikliyə səbəb ola bilər. Belə ki, əgər bu maddə San Dieqo sərhədinədək bir neçə yetirərkən qadağan barədə konvensiyalara tərəf olduqları üçün hükilometr boyunca sərbəst şəkildə mövcud olarsa, bu, Tixuananı mari- quqi olaraq “Vəhşi Qərb”in olacaq. Sonuncu UNGASS imtina ilə xuana qadağası fikrindən daşındıracaq. Yeri gəlmişkən, Kanadanın yeni xarakterizə olunub; 2016-cı ilin UNGASS-ı isə riyakarlıqla xarakterizə ediləcək. n baş naziri Trüdo həşişi qanuniləşdirmək planları ilə irəliləyəcək.

“N

Tom Uaynrayt: Britaniya üzrə redaktor, “The Economist” və “Narkonomiks: Narkotik Kartelini necə idarə etməli” kitabının müəllifi (İctimaiyyətlə əlaqələr/Ebury nəşriyyatı, fevral 2016)

Liderlər

DÜNYA 2016

21 Ş AB

95

N Çİ

Qızıl axtarışı ilə

84

K YÜ

Gümüş

7

24

38

20

14

7 3

9

11

14

16

47

11

38

21

23 29

47

24

21 40

14

13

11

13

31

9 19

10

7

YA

23

38

YA Lİ RA ST AV YA

İ AN SA AN FR YA Nİ PO YA

YA RE KO Bİ YA NU Dİ AN EL İZ

Den Rozenhek: Məlumat redaktoru, “The Economist”

CƏ

2

015-ci ilin manşetlərinə əsasən deyə bilərik ki, 2016-cı ilin Olimpiya oyunlarını əhatə edən ən böyük sual Rio-de-Janeyronun oyunlara ev sahibliyi etməyə müvəffəq ola bilib-bilməyəcəyidir. İnşaat işlərinin təxirə salınması, xarici atletlərin xəstələnməsinə səbəb olan çirkli su və Braziliya prezidenti Dilma Russeffə qarşı etirazlar barədə hekayələr dolaşır. Lakin qeyri-kafi hazırlıq barədə narahatlıqlar son vaxtlar hər Olimpiya oyunundan əvvəl yayılır və həmişə də hər şey hazır olur. Ən təhlükəsiz proqnoz odur ki, məşəlin açılış mərasiminə yaxınlaşdığı an əhali stadionlar barədə narahatlığı unudub içəridə nə baş verdiyi barədə fikirləşməyə başlayır. Əksər izləyiciləri hər şeyi bilmək marağı Xanım ruhlandırır. Məsələn, az adam müasir beşnövçülük və milliyyətçilik qaydalarını bilir. Yəni Russeff “halo oyunlar dövlətlər arasında sülhü önə çəkmək effekti”nə məqsədlərinə nail olmağa yaxınlaşdıqca ən ümid az maraqlı olanlar təsadüfi müşahidəçilər olacaq. Oyunları yayımlamağa ümumilikdə etməlidir $2.8 mlrd xərcləmiş televiziya şirkətləri üçün xoşbəxtlikdən, Rusiya və Qərb arasında geosiyasi gərginliklərin qayıtması izlənəcək soyuq müharibə tipli vəziyyət yaradacaq.

Rusiya 2016-cı ilə Qış Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi etdiyi və medal siyahısına rəhbərlik etdiyi 2014-cü ildəki kimi təkəbbürlə girməyəcək. Enən valyutası və azalan idman büdcəsi ilə onun komandaları Rionun tropik şəraitlərinə uyğunlaşmaq üçün zəruri olan xaricdə təlim vaxtını azaldıb. Bundan başqa, əgər ölkə beynəlxalq səlahiyyətli orqanları antidopinq tədbirləri gördüyünə inandıra bilməsə, onun atletlər komandasının yarışması qadağan edilə bilər.

Bununla belə, Rusiya heç vaxt yarışı medal hesabında 4-cü yerdən aşağıda bitirməyib. ABŞ-la baş-başa mübarizə aparmaq üçün ən yaxşı şans 2012-ci ildə 4 medal qazanmış Aliya Mustafinanın hərtərəfli çempion Qebbi Duqlas və yeni parlayan ulduz Simon Bilslə qarşılaşacağı gimnastikada ola bilər.

Böyük medal qəniməti əldə edən ölkə ev sahibi olacaq. İmpiçment təhlükəsi ilə üzləşən Russeff “halo effekti”nə ümid etməlidir.

Gözləntilər həmişə əhəmiyyətlidir: çünki o, atletləri futbola istiqamətləndirməyə meyil edir. Braziliya əksər Olimpiya oyunlarında ortabab rəqib olub. Ev sahiblərinin voleybola, xüsusilə də çimərlik voleyboluna böyük ümidləri var. Bundan əlavə, üzgüçülük, qayıqçılıq kimi su idman növlərində, həmçinin, atletika, döyüş incəsənəti və gimnastikada yaxşı iştirak edə bilər. Hollandiyanın “Infostrada Sports” şirkəti Braziliyaya layiq 21 medal proqnoz edir ki, bu, onun heç zaman görünməmiş ən yaxşı performansı ola bilər.

N YE

Den Rozenhek Rioda real yarışları öncədən izləyir.

Nİ MA AL

İT BR

Qızıl

Oyunlar başlasın!

70

BÖ

Bürünc

YA Sİ RU

2016 Olimpiya oyunları üçün medallar proqnozu

34 26

14

15

18

Mənbə: Infostrada Sports

Oyunlarda xoş sürpriz etmək ehtimalı ən çox olan ölkə Yeni Zelandiyadır. “Infostrada” zelandiyalıların 2016-da 9 medalla ilk onluğa yaxınlaşacağını gözləyir. Onların iqtisadiyyatının onlardan öncəki ölkənin iqtisadi həcminin 1/7-i qədər olduğunu nəzərə alsaq, bu, diqqətəlayiq qələbədir (qrafikə bax). Reqbi yeddiliyinin debütü dünya reqbisinin elektrostansiyası olan Yeni Zelandiyaya, şübhəsiz, fayda verəcək. (Bu, həm də kiçik Ficiyə öz ilk medalını aparmaq imkanı da verə bilər).

Vladimir Putin 1992-ci ildən bəri hər yay olimpiya oyunlarında ABŞ-ın ən çox medal qazanma dövrünün bitdiyini görməkdən şaddır.

Lakin uduşa pul qoymaq cəzası davam edir. 112 ildən sonra qolfun dönüşü ABŞ qolfunu dəstəkləməlidir. Onun 4 ən yaxşı kişi qolfçusu dünyanın top 8-liyindədir. ABŞ həm də kişilər arasında 100 metrlik qaçışda qızıl medalı geri ala bilər: yamaykalı rekordçu Useyn Boltun 2015-ci ildə Dünya Çempionatlığında öz titulunu qoruyub saxlamasına baxmayaraq o, amerikalı Castin Getlini sadəcə saniyənin yüzdə biri hesabı ilə uddu.

“Citius (daha sürətli), Altius (daha böyük).” Bizi aldadırsınız?

Rio oyunları uğur kimi görünən iki maneəni aradan qaldırmalı olacaq.

Biri dopinqdir. 2015-ci ilin avqustunda atletçilərdən götürülən 12.000 qan testi barədə məlumatlar sızdı. Hər yeddi yarışçıdan götürülən nümunələrdən birində “yüksək ehtimallı dopinq qəbulu” nəticələri aşkar edildi. Cənab Getli inkar etsə də ondan iki dəfə şübhələnmişdilər.

“Həmrəylik və ədalətli oyun” məsləyini heç nə bu qədər fövqəlbəşəri yönümlü çıxışlardan daha saxta səsləndirmir. İkincisi, yarışın Rioya təsiri barədə olacaq. Tarixən oyunlar investisiya üzrə pis gəlirlər gətirib. Tokio 2020 təşkilat şurası çox pul xərcləmək barədə sərt tənqidə məruz qalıb. Sadəcə 2 şəhər – Pekin və Almatı 2022-ci il qış oyunlarında iştirak etmək üçün müraciət edib. Əgər Rio oyunları triumf olarsa, 2017-ci ildə keçiriləcək 2024 yay oyunları üçün səsverməyə etiraz ediləcək. Digər tərəfdən, əgər onlar keçmiş Olimpiya oyunları modelini izləsə və “valehedici şəhər”i milyardlarla kasıb və ağ fillərlə çirklənmiş halda buraxsa, Beynəlxalq Olimpiya Komitəsini islahat keçirməyə məcbur etmək üçün kifayət qədər ev yiyəsi iştirakdan imtina etməklə öz etirazını bildirə bilər. n

22

Təqvim

2016

DÜNYA 2016

Dünya hadisələrindən seçdiklərimiz

Yanvar

İyul

Niderland Aİ prezidentliyini altı aylıq ələ alacaq.

Vikipedia 15-ci ad gününü keçirəcək.

“Böyüklər” və “yaxşılar” (və bir neçə “cazibədarlar”) Davosda Dünya İqtisadi Forumuna toplaşacaq.

Aİ-ə prezidentlik etmək indi Slovakiyanın növbəsidir.

Birinci dünya müharibəsinin ən böyük müharibəsi olan Somma döyüşünün yüzilliyi təntənəli mərasimlərlə qeyd ediləcək.

Respublikaçılar milli konvensiyaya görə Ohayonun Klivlend şəhərinə öz namizədlərini Ağ Evə təqdim etmək üçün yığışacaqlar. Demokratlar isə bir həftə sonra Filadelfiya şəhərinə toplaşacaq.

“Sonsuzluğa doğru: Star Trek” filmi ilk televiziya seriallarının başlanmasından 50 il sonra kinoteatrlara çıxır.

2011-ci ilin avqustunda buraxılmış NASA-nın “Juno” kosmik gəmisi təyinata - Yupiterə çatacaq.

FEVRAL Nyu-Hempşirdə ilkin seçkilərdən bir neçə gün sonra Ayova partiya yığıncaqları ABŞ-ın 45-ci prezidentliyi uğrunda yarışa başlayacaq.

Amerika futbolunun 50 yaşlı Super Kuboku San-Fransisko 49-larının vətənində keçiriləcək.

Los-Ancelesdə “Oskar” müfakatlarının yoluna qırmızı xalı döşənəcək.

Bütün dünyada çinlilər üçün meymun ili başlayır. Meymun ilində doğulan insanların fərasətli və zirək olduğu deyilir.

MarT İlk “Twitter” tvitinin atılmasından 10 il keçir.

“Bayerische Motoren Werke” və ya “BMW”nin yaradılmasından da 100 il keçir (baxmayaraq ki, o, əvvəlcə avtomobil deyil, mühərrik istehsal edirdi). İlin bu vaxtı İndoneziya səmaları buludlu olur, lakin əgər onlar təmizdirsə, indoneziyalılar (və Sakit Okean zolağı boyunca başqaları) 9 martda tam günəş tutulmasını müşahidə edəcək.

Kriket dəlisi olan Hindistan indiyədək ən çox gəlir gətirən 6-cı ICC T20 Dünya Kubokuna ev sahibliyi edəcək. 16 komanda iştirak edəcək.

Prezident Barak Obama nüvə terrorçuluğu təhlükəsinə qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə Vaşinqtonda Nüvə Təhlükəsizliyi Sammitinə ev sahibliyi edəcək.

AprEl Hürüşmə və parçalama: Küçə heyvanlarının sayını azaltmaq üçün Britaniyada itlərə mikroçip qoyulmalıdır.

Kraliça Elizabet 90 yaşını qeyd edəcək. Şekspirin ölümünün isə 400-cü ildönümüdür.

Sizin sağlığınıza! Almanlar badələrini Bavariyanın 23 aprel 1516-cı ildə imzalanmış “Reinheitsgebot” qanunu sayəsində təmiz pivəbişirmənin 500-cü ili şərəfinə qaldıracaq.

Hər şey 100 il müddətinə nisbi olub: bu il Albert Eynşteynin “Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsinin Əsasları” məqaləsinin nəşr olunmasının (almanca) yüzüncü ilidir.

May Filippinlilər prezident və parlament seçkisi keçirəcək. Şotlandlar parlament üçün, londonlular isə yeni mer seçmək üçün seçki keçirəcək.

Futbol üzrə Dünya Çempionatının finalı Milanda San-Siro stadionunda baş tutacaq.

Qərbin ən nüfuzluliderləri G7 sammiti üçün Yaponiyaya toplaşacaq.

İyun Futbol azarkeşləri “Euro 2016” turnirində 24 milli komandanın yarışacağı Fransaya axışacaq.

Dünya Beynəlxalq Yoqa Gününü birgə qeyd edəcək.

“Müstəqillik Günü” filmindən iyirmi il sonra davamı çəkilir, lakin orijinaldakı ulduzlardan biri - Uill Smit olmadan.

AVQust Amerika Milli Park Xidməti 100 yaşını qeyd edəcək.

Rio-de-Janeyroda yay Olimpiya oyunları keçirildiyindən idman karnavalı gözləyin.

30-cu illik “Yanan Adam” festivalı üçün Nevada səhrasında nəhəng incəsənət qurğuları və 70.000 çadır şəhərciyi salınacaq.

Sentyabr Karnaval Rioda Paralimpiya Oyunları ilə davam edəcək.

Avropalı və amerikalı qolfçular Minnesota ştatının Çaska şəhərində ikiillik Rayder kuboku üzrə yarışacaqlar.

Demokratiya üçün sınaq: ruslar parlament seçkilərində səs verəcək.

Böyük London yanğını 350 il əvvəl şəhəri viran etmişdi.

Oktyabr Dünya Bankı və BVF Vaşinqtonda illik görüşlərini keçirəcək.

Təbrik edin: oktyabrın ilk cümə günü Dünya Təbəssüm Günüdür. Bu, “smaylik”in yaradıcısı Harvi Bell tərəfindən irəli sürülüb.

950 il əvvəl normanların İngiltərəni işğal etməsinə yol açmış Hastinqs döyüşünə ithafən havada oxlar uçuşacaq.

Noyabr Amerikalılar prezident və konqres seçkilərinə hazırlaşacaq. Həmçinin, Konqo Demokratik Respublikası da. Çin dünyanın aparıcı iqtisadiyyatlarının G20 sammitinə ev sahibliyi edəcək. Yeri gəlmişkən, çinlilər internetə çıxış əldə edib “Subaylar Günü”ndə dəlicəsinə alış-veriş edəcəklər.

Barbados, çox güman ki, dövlət başçısı kimi kraliçanı təntənəli prezidentlə əvəz edərək Britaniyadan müstəqillik əldə etməyin 50 ilini qeyd edəcək.

Dekabr Talibanın müvəffəqiyyətləri səbəbilə ABŞ bütün döyüş qüvvələrini Əfqanıstandan çıxarmaq üçün qoyduğu son tarix keçir.

Uzadılmış son müddət 30 milyon dollarlıq Google Lunar XPRIZE rəqibləri üçün yenə də əlçatmaz görünür. Halbuki, o, robotu Aya endirməyi idarə edən şəxsi maliyyələşdirilmiş komanda ilə mükafatlandırıla bilərdi.

Amerikalılar prezident Ruzveltin Yaponiyanın Perl Limanına hücumu ilə bağlı “tarixə düşəcək bədnam gün” çıxışının 75-ci ilini qeyd edirlər.

İllüstrasiya www.foresightnews.co.uk veb saytının dəstəyi ilə “The Economist”in karikaturaçısı Kelvin Kallaufer (KAL) tərəfindən hazırlanmışdır.

DÜNYA 2016

Təqvim

23

25

DÜNYA 2016 Bu bölmədə həmçinin: Robert F.Cekuta 25 Cavid Qurbanov 27 Edvard Stroon 30

Azərbaycan

Cəmilə Ömərova 32 Mamuka Baxtadze 34 Vahid Mürsəliyev 35

Bölüm “Georgia Today Group” redaksiyası tərəfindən hazırlanıb – “The World in 2016”-in eksklüziv lisenziyaçısı

2016-cı il Azərbaycana çətinliklər və imkanlar vəd edir Robert F. Cekuta

A

s

zərbaycan regional sabitliyin və çiçəklənmənin dəstəklənməsində oynadığı artmaqda olan əhəmiyyətli rolu ilə Birləşmiş Ştatların əsas strateji tərəfdaşıdır və tərəfdaşı olmağa davam edir. Əsas ne və qaz layihələri, o cümlədən Şahdəniz 2 qaz layihəsi və Cənub Qaz Dəhlizi daha çox diqqət cəlb edir və bu layihələr qlobal enerji təhlükəsizliyinə həlledici töhfə verirlər.

Gələcək perspektivdə eyni dərəcədə əhəmiyyət daşıyan digər təşəbbüslər də vardır, o cümədən potensial olaraq regionda köklü dəyişikliklərə səbəb olacaq “Yeni İpək Yolu” layihəsi. Qədim İpək Yolu sadəcə nəqliyyat marşrutu deyildi, bu, iqtisadi artımı sürətləndirən və sahibkarlıq fəaliyyətlərini özündə birləşdirən mərkəzlərdən ibarət olan şəbəkə idi. Yaradıcılıq və əlavə dəyər baxımından

Azərbaycan regional sabitliyin və çiçəklənmənin dəstəklənməsində oynadığı artmaqda olan əhəmiyyətli rolu ilə Birləşmiş Ştatların əsas strateji tərəfdaşıdır və tərəfdaşı olmağa davam edir. Əsas neft və qaz layihələri, o cümlədən Şahdəniz 2 qaz layihəsi və Cənub Qaz Dəhlizi daha çox diqqət cəlb edir və bu layihələr qlobal enerji təhlükəsizliyinə həlledici töhfə verirlər

26

Azərbaycan 2016

Robert F. Cekuta: ABŞ-ın Azərbaycanda səfiri

bütün bölgəyə iqtisadi artım və inkişaf gətirəcək “Yeni İpək Yolu” layihəsində Azərbaycan həmin mərkəzlərdən birinə çevrilə bilər. Biz, artıq Türkiyə və Ukrayna kimi ölkələrin Azərbaycandan keçməklə öz tranzit marşrutlarını şərqə doğru şaxələndirmək imkanlarını nəzərdən keçirdiklərini müşahidə edirik. Ələt Limanı və Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu layihəsi də daxil olmaqla yeni tranzit infrastrukturu sayəsində bu potensial daha da artacaqdır. Bu yaxınlarda Birləşmiş Ştatlar və Azərbaycan arasında imzalanmış hava nəqliyyatı sazişi ölkənin mərkəzi rolunu, eləcə də bizim ticarət əlaqələrimizi daha da artıracaqdır.

Tranzit imkanlarının artırılması “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf Konsepsiyasının yalnız bir tərəfidir və bu konsepsiya ölkənin karbohidrogenlərdən asılılığının azalmasına və gələcək iqtisadi tərəddüdlərə qarşı daha möhkəm olmasına imkan verəcək real hədəfləri özündə ehtiva edir. Son dövrlərdə qlobal iqtisadiyyatda baş verən hadisələri, o cümlədən dünya bazarında nein qiymətindəki dəyişiklikləri nəzərə alsaq, “Gələcəyə Baxış 2020” konsepsiyasının həyata keçirilməsi bəlkə də indi əvvəlkindən daha aktualdır. “Gələcəyə Baxış 2020” konsepsiyasını reallığa çevirmək özündə bir çox çətinlikləri ehtiva edir, lakin bizim uzun-müddətli ikitərəfli tərəfdaşlığımız bu çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə kömək edə bilər.

ABŞ-ın Azərbaycandakı iqtisadi artıma verdiyi dəstək ölkə Sovet İttifaqından ayrılıb öz müstəqilliyini elan etdiyi dövrdən həyata keçirilir və bu gün də davam etməkdədir.

Beynəlxalq bazarlara çıxış imkanlarını artırmaqla 1994cü ildə Əsrin Müqaviləsinə verdiyimiz dəstək Azərbaycan xalqının ölkənin enerji resurslarından faydalanmasına kömək etmişdir. Azərbaycan inkişaf etdikcə bizim tərəfdaşlığımız da inkişaf etmişdir, Sülh Korpusu kimi proqramların vasitəsilə icmada iqtisadi və kənd təsərrüfatı sahəsində inkişaf dəstəklənmişdir. ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAİD) vasitəsilə həyata keçirilən iqtisadi proqramlara bir neçə milyon dollar vəsait ayrılmışdır və Azərbaycanda iqtisadi siyasət islahatlarının həyata keçirilməsinə, kənd təsərrüfatı sahəsində istehsalın və ixracın artırılmasına, rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsinə və xarici bazarlara çıxış imkanlarının artırılmasına, eləcədə sahibkarların dəstəklənməsinə kömək etmiş bu cür layihələrin bir neçəsinin icrası Azərbaycan hökuməti ilə birgə maliyyələşdirilmişdir. Qadınların və gənclərin iqtisadiyyatda hərtərəfli iştirakını təmin etmək məqsədilə bu yaxınlarda USAİD və BMT-nin İnkişaf Proqramı arasında saziş imzalanmışdır. Bütün bunlarla bərabər Dövlət Departamenti tərəfindən həyata keçirilən proqramlar təhsil və mübadilə imkanlarını təmin etmişdir, belə ki, İngilis dilinin tədrici və biznes bacarıqlarının öyrədilməsi azərbaycanlıların mürəkkəb qlobal bazarda daha effektiv rəqabət aparmasına imkan yaradır. Bu yaxınlarda, 2015-ci ilin noyabr ayında ABŞ-ın aparıcı şirkətlərinin nümayəndələrindən ibarət olan ABŞ Ticarət Missiyası Bakıya səfər etmiş və müxtəlif sektorlarda biznes əlaqələrinin qurulması imkanlarını nəzərdən keçirmişdir.

Azərbaycan özünün iqtisadi potensialından geniş şəkildə istifadə olunmasına imkan verən islahatları həyata keçirdikcə bizim

DÜNYA 2016

Azərbaycanın daha güclü, rəqabət qabiliyyətli və daha dayanıqlı iqtisadiyyat qurmağa potensialı və imkanları vardır tərəfdaşlığımız da davam edəcəkdir. Azərbaycan hökuməti tərəfindən müəyyən olunmuş tədbirlərə iqtisadiyyatın diversifikasiyasının daha da artırılması, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə daxildir.

Qeyd olunan sahələrlə bərabər, qanunun aliliyinin təmin olunması, şəffaflığın və cavabdehliyin artırılması, eləcə də fərdi yaradıcılıq imkanlarının təşviq olunması yeni müəssisələrin yaranmasını və inkişafını gücləndirəcək mühitin formalaşması baxımından həlledici əhəmiyyət kəsb edirlər. Amerikanın təcrübəsi islahatlar prosesinə kömək edə və iqtisadiyyatda diversifikasiyanın artırılması məqsədilə turizm, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı və yüksək texnologiyalar sənayesində yeni imkanlar yarada bilər.

Bir çox digər ölkələrdə olduğu kimi bu il Azərbaycan da çətinliklərlə üzləşir. Azərbaycanın daha güclü, rəqabət qabiliyyətli və daha dayanıqlı iqtisadiyyat qurmağa potensialı və imkanları vardır. Birləşmiş Ştatlar bu potensialın həyata keçirilməsi istiqamətində Azərbaycanla əməkdaşlıq etməkdə maraqlıdır və mən 2016-cı ildə və qarşıdan gələn illərdə bu imkanların reallaşmasına kömək edəcəyimizə böyük ümid bəsləyirəm. n

DÜNYA 2016

Azərbaycan 2016

27

”Azərbaycan Dəmir Yolları” inkişafın yeni mərhələsində Cavid Qurbanov

A

zərbaycan Dəmir Yollarının tarixi inkişafının başlanğıcı 19-cu əsrin sonlarına təsadüf edir. Belə ki, 1880–ci ildə ilk magistral dəmir yolu Bakı şəhərini Sabunçu–Suraxanı-Sabunçu əsas ne yataqları ilə birləşdirmiş və bu da Azərbaycan ne sənayesinin inkişafına böyük töhfə verməklə yanaşı, ölkədə dəmir yol infrastrukturunun formalaşmasına və inkişafına stimul yaratmışdır. Nəticədə dünyada birinci dəfə qara qızılı sisternalar vasitəsilə daşımaqla Azərbaycan dünya sənaye-infrastruktur tarixində bir ilkə imza atmışdır. Sonrakı dövrlərdə ne sənaye hasilatının inkişafı və artımı nəticəsində Azərbaycan neftinin dünya bazarlarına irihəcmli nəqlinin dəmir yolları vasitəsilə həyata keçirilməsi təmin edilmişdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, 1880-cı ildə salınan ilk dəmir yolunun uzunluğu 20 km. təşkil etmiş və bu dövr “Azərbaycan Dəmir Yolları”nın yaranması kimi tarixə düşmüşdür. Sevindirici haldır ki, ötən ilin sonunda “Azərbaycan Dəmir Yolları”nın yaranmasının 135 illiyi tamam oldu.

Müasir qloballaşan beynəlxalq münasibətlər sistemində dəmir yolu nəqliyyatının fəaliyyətinin səmərəli təşkili və davamlı inkişafı müasir texnalogiyaların və elmi-texniki innovasiyaların vahid platforma şəklində tətbiqi təmin edilmədən mümkün deyil. Belə ki, qatarların hərəkətinin idarə olunması üçün yeni avtomatlaşdırılmış mərkəzlərin tikilməsi, elektron idarəetmə sistemlərinin yaradılması, vaqon və lokomotiv parkının daha güclü və qənaətyönümlü modellərlə əvəz edilməsi, infrastruktur şəbəkəsinin tam yenilənməsi, kreativ, müasir düşüncəli gənclərin işə cəlb olunması və daxili potensialın artırılması, habelə institusional islahatlar və normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi yaxın 5 ildə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin qarşısında duran əsas prioritet vəzifələrdəndir.

Azərbaycan Respublikasının Avrasiya məkanında əlverişli coğrafi mövqeyi ölkənin tranzit potensialının artırılması baxımından böyük imkanlar yaratmış və bu imkanlardan faydalanmaq üçün nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı, dayanıqlı və rəqabətə davamlı nəqliyyat sisteminin yaradılması, habelə nəqliyyat sektorunda xidmət keyfiyyətinin beynəlxalq standartlara uyğun olaraq qurulması hökümətin davamlı olaraq diqqət mərkəzində saxladığı prioritet məsələlərdən biridir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin düşünülmüş və məqsədyönlü siyasəti dayanıqlı və tarazlı iqtisadi artıma, habelə sosial-iqtisadi inkişafa şərait yaratmışdır.

Bu gün, qlobal və regional çağırışlar fonunda ölkəmiz bir çox transmilli layihələrin təşəbbüskarı və əsas iştirakçısı kimi çıxış edir və bu layihələr çərçivəsində müasir tələblərə cavab verən nəqliyyat infrastruktur sisteminin yaradılması, strateji coğrafi mövqeyimizdən faydalanmaqla dünya bazarlarına çıxışın və bu bazarlarla daha səmərəli ticarət əlaqələrinin qurulması məqsədilə ölkədə kompleks tədbirlər görülür.

Azərbaycanın dəmir yolu şəbəkəsinin diversifikasiyası siyasətinə uyğun olaraq Avropa-Qafqaz-Asiya və “ŞimalCənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin mütərəqqi standartlar əsasında modernizasiyası, habelə dəmir yolu sektorunda xidmət keyfiyyətinin artırılması əsas vəzifələrdən biri kimi qəbul edilmişdir. Belə ki, tarixi İpək Yolunun bərpası məqsədilə 21-ci əsrin əsas tikintilərindən olan və təkcə 3 xalqı və 3 ölkəni deyil, həmçinin onlarla xalq və ölkə arasında körpü rolunu oynayacaq Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti bağlantısının icrası

istiqamətində hal-hazırda işlər intensiv şəkildə davam edir. Ölkə başçımız cənab İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi “Bu tarixi layihədir. Uzun illər bu layihə ətrafında danışıqlar, müzakirələr gedirdi. Ancaq Azərbaycan həm öz vəsaitini, həm də iradəsini ortaya qoyduqdan sonra bu layihə artıq reallaşmağa başlamışdır”.

Müasir çağırışlar kontekstində dəmir yollarının inkişafı bilavasitə vaqon və lokomotiv parkının və dəmir yolu infrastrukturunun vəziyyətindən asılıdır və bu səbəbdən dəmir yolunun vaqon və lokomotiv parkının yenilənməsi istiqamətində vaxtında atılan addımlar göstərilən xidmətlərin keyfiyyətcə yeni müstəviyə qaldırılması baxımından olduqca vacibdir. Yük daşımalarına olan tələbatın ödənilməsi, xidmət səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi, vahid marketinq strategiyası çərçivəsində əlavə yüklərin cəlb olunması və daşınan yüklərin mənzil başına təhlükəsiz şəraitdə çatdırılması üçün texniki vasitələrin yeniləşdirilməsi zamanın tələbidir. Bu isə öz növbəsində Azərbaycanı regionun ticarət mərkəzinə çevirmək məqsədilə ölkənin strateji coğrafi mövqeyindən səmərəli istifadə etməklə tranzit və nəqliyyat xidmətlərinin inkişafına, əlavə xarici valyuta resurslarının və birbaşa xarici investisiyaların cəlbinə, həmçinin ölkənin istehsal və investisiya mərkəzi kimi cəlbediciliyinin artırılmasına və ümumiyyətlə post-ne dövründə qeyri-ne sektorunun da dayanıqlı və davamlı inkişafına töhfə deməkdir.

Görülən işlər Azərbaycanı regionun nəqliyyat mərkəzinə çevirmək məqsədilə müasir standartlar əsasında logistika şəbəkəsinin yaradılması və inkişafı, müəyyənləşdirilmiş strateji hədəfin əsas innovativ istiqamətlərindən biridir.

Dəmir yolunda xidmət keyfiyyətinin kəmiyyət və keyfiyyət baxımından inkişafı istiqamətində görülən işlər çərçivəsində yük axınının idarə olunması üzrə yeni logistik texnologiyaların tətbiqi müştərilər üçün “Qapıdan Qapıya” xidmətlərinin “Vahid Pəncərə” prinsipi ilə həyata keçirməyə geniş imkanlar yaradacaqdır.

“Azərbaycan Dəmir Yolları” qlobal nəqliyyat şəbəkəsinin bir hissəsi olduğu üçün beynəlxalq əlaqələrin inkişafı qarşımızda duran əsas strateji vəzifələrdən biridir. Beynəlxalq nəqliyyat marşrutlarının diversifikasiyası, dövlətin xarıcı iqtisadi əlaqələrinin gücləndirilməsi üçün əlverişli nəqliyyat infrastrukturunun təminatı, xaricdə logistik mərkəzlərin açılması, böyük nəqliyyat şirkətləri ilə birgə infrastruktur layihələrin icrası, hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi beynəlxalq münasibətlər sistemində daha sıx və dərin əməkdaşlıq üçün zəmin yaradır.

Cavid Qurbanov: ”Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədri

28

Azərbaycan 2016

Bu istiqamətdə görülmüş işlərin məntiqi nəticəsi kimi avqustun 3-də Beynəlxalq Transxəzər Nəqliyyat Marşrutu üzrə “Şixezi (Çin)-Dostik-Aktau-Ələt limanı” istiqamətində hərəkət edən “Nomad Ekspress” ilk sınaq konteyner qatarı Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanına çatdı. Çindən gələn ilk konteyner qatarı Beynəlxalq Transxəzər Nəqliyyat Marşrutunun inkişafı üzrə Koordinasiya Komitəsinin səyi nəticəsində mümkün olub. Bu komitə Azərbaycan, Qazaxıstan, Gürcüstan, Türkiyə və Çinin nəqliyyat və logistika şirkətlərini, o cümlədən Bakı, Aktau, Poti və Batumi limanlarını özündə birləşdirir. Artıq bu marşrutla üç qatarın hərəkəti təmin olunmuşdur.

Tranzit yüklərin cəlb olunması, böyük yük potensialına malik olan “Şimal-Cənub”, “Şərq-Qərb” Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizləri təkçə regional deyil, artıq qlobal əhəmiyyətə malikdir.

Bu layihələrin uğurlu icrası digər nəqliyyat növləri və alternativ nəqliyyat dəhlizləri ilə rəqabəti təmin etmək üçün kompleks təşkilati, institutsional, iqtisadi və texniki tədbirlərin icrasını tələb edir.

Bildiyiniz kimi, hal-hazırda Çin Avropa Birliyinin (AB) əsas ticarət partnoyurudur və Çin ilə AB arasında ticarət dövriyyəsi illik təxminən 100 milyon ton təşkil edir və bu dövriyyənin 90%-i (Çin ixracı) və 97%-i (Çin idxalı) Şərq-Qərb tranzit dəhlizinə alternativ olan dəniz yolu ilə daşınır.

Maliyyə ekvivalenti ilə Çindən AB-nə ixrac 369 milyard USD, AB-dən Çinə ixrac isə 200 milyard USD təşkil edir. ABnin ümumi idxalının 18%-i Çinin payına düşür, Çinin isə ümumi idxalının 9,7%-i AB-nin payına düşür.

Hal-hazırda qarşımızda duran əsas məqsəd, TRACECA dəhlizini aktiv hala gətirmək və dəniz xətti üzərindən olan dövriyyənin bir hissəsini yaxın gələcəkdə adıçəkilən dəhlizə keçirməklə, Çin – Qazaxstan – Xəzər dənizi – Azərbaycan – Gürcüstan – Qara dəniz – Türkiyə – Avropa Birliyi nəqliyyat marşrutuna yönləndirməkdir. Gələcəkdə, Bakı-Tbilisi – Qars dəmir yolu xəttinin açılışı ilə isə, Qara dəniz ilə daşınma dəmir yolu üzərinə keçəcəkdir.

Hal-hazırda Şərq-Qərb (TRACECA) dəhlizinin inkişaf etdirilməsi üzərində fəaliyyətə başlanılmış və bu istiqamətdə atılmış addımlardan biri də Qazaxıstan, Gürcüstan, Türkiyə və Çin Dəmir Yolları, Aktau, Bakı, Batumi limanları və Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi qurumlarının birgə fəaliyyəti nəticəsində Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun inkişaf etdirilməsi üzrə 2014 cü ilin fevral ayının 20-də Koordinasiya Şurası yaradılmasıdır.

Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşurutu (TXBNM) Çindən Türkiyəyə və eləcə də Cənub və Cənub Şərqi Avropaya

DÜNYA 2016

və əks istiqamətdə konteyner yük daşınmalarının artırılmasına və bu nəqliyyat dəhlizinin digər alternativ marşrutlarla müqayisədə rəqabətə davamlı hala gətirilməsinə və inteqrasiya olunmuş logistik konteyner xəttinin hazırlanmasına xidmət edir.

Sözü gedən marşrutun inkişaf etdirilməsi və idarə olunması yaradılmış Konsorsiumun üzvləri tərəfindən həyata keçirilir. Konsorsiumun üzvləri Çin ərazisi üzrə Minşenq, Qazaxıstan ərazisi üzrə KTZ Ekspress, Xəzər dənizi üzrə Xəzər Dənizi Gəmiçiliyi, Azərbaycan üzrə Karvan Logistiks, Gürcüstan üzrə Trans Qafqasus Terminals Şirkətləridir.

Bu dəhliz üzrə ilk “Nomad Ekspress” blok qatarı 28 iyul 2015-ci ildə Çinin Şihezi stansiyasından Aktau Dəniz limanında və bərə vasitəsi Xəzər dənizini keçərək Ələt limanı və Keşlə stansiyasi istiqamətində 6 günə hərəkət edərək, gün ərzində ortalama 1100 km məsafə qət edərək (toplam 4768 km ) 3 avqustda son məntəqəyə çatıb. Blok qatar 41 vaqon platforma və 82 konteynerdən ibarət idi.

Oktyabr ayında ikinci konteyner qatarı mənzilbaşına çatıb. Çinin Urumçi-Xinjiang vilayətinin Alaşanko eksport stansiyasından çıxan 44 ədəd vaqon platformadan ibarət konteyner qatarı Cin-Qazaxistan-Rusiya-Azərbaycan-Gürcüstan dəmir yolları marşrutu ilə hərəkət edərək, 8 gün ərzində Gürcüstanın Tbilisi Uzlovaya stansiyasına çatıb.

Növbəti “Nomad Ekspress” blok qatarı 29 noyabr 2015ci ildə Çinin Lianyunqanq portundan yola çıxıb. Blok qatar içərisində elektrik avadanlıqları ilə yüklü 21 ədəd 40 futluq konteynerden ibarətdir. Həmin qatar 3 dekabr 2015-ci ildə Qazaxıstanın “Dostık” stansiyasından yola salınıb. Dekabrın 7-də isə Qazaxıstanın Aktau Limanından Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinə məxsus bərə ilə Ələt Limanı istiqamətində yola salınması gözlənilirdi. 8 dekabr 2015 -cil ildə Nomad Blok qatarı Ələt limanında qarşılanıb Böyük Kəsik dəmir yolu stansiyasına yola salıb. 14 dekarbr 2015-ci ildə Nomad qatarı Gürcüstanın Poti limanına çatıb və oradan konteynerlər yük avtomobilləri ilə Türkiyəyə daşınıb.

Nomad qatarının Lianyunqanq limanından Poti limanına qədər 8556 min km olan məsafəni 12 günə qətt etmişdir. Xəzər dənizində hava şəraiti ilə bağlı olaraq təhlükəsizliyi təmin etmət məqsədi ilə “Nomad Qatarının” gəlişi 4 gün gecikdi.

Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun təqdimatları noyabrın 10-da Çinin Çuntsin şəhərində, noyabrın 16-da isə Kiyevdə, noyabrın 24-də İstanbulda, noyabrın 27-də Litvanın Klaypeda şəhərində uğurla həyata keçirilib.

Bu gün konteyner qatarlarının Çin – Qazaxıstan – Azərbaycan – Gürcüstan yolu üzrə daimi hərəkəti, tranzit vaxtının optimallaşdırılması və gömrük orqanlarının qarşılıqlı əməkdaşlığına dair nəqliyyat şirkətlərinin əməkdaşlıq texnologiyası istiqamətində ciddi işlər aparılır.

Biz gözəl başa düşürük ki, bizim marşrutun loqistikası tarif siyasətinin düzgün implementasiyası, beynəlxalq müştəri etimadının doğruldulması və daşınan yüklərin daimiliyinin təmin olunması müstəvisində rəqabətədavamlı ola bilər, beynəlxalq konteyner və digər yüklərin daşınması sahəsində olan potensial bizə bu imkanları verir.

Cənub-Qərb marşrutundan söz açmışkən, biz Azərbaycandan keçməklə ilk dəfə olaraq yeni marşrutu müəyyən etdik və bu marşrutu Azərbaycan Brendi adlandırdıq. Artıq Cənub-Qərb marşrutunun ideyası Azərbaycana aiddir. Belə ki, indiyə qədər Şimal-Cənub, Şərq-Qərb marşrutları,

DÜNYA 2016

dəhlizləri var idi. İndi isə bizim müəyyən etdiyimiz Cənub-Qərb marşrutu Hindistandan başlayaraq Bəndər Abbas limanına gəlir, ordan Astara vasitəsi ilə keçərək Böyük Kəsiyə, Gürcüstana və ordan da Qara dənizə - Poti və Batumi limanlarına çıxır.

Bu limanlara çıxdıqdan sonra yüklərin Avropanın hər hansı limanına qısa zaman ərzində çatdırılması təmin edilmiş olur. “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin inkişaf perspektivi Avropa birliyi, xüsusilə də Skandinaviya ölkələri ilə ticarət dövriyyəsini ildən-ilə genişləndirən Hindistan dövlətidir.

Avropa Birliyi ilə Hindistan arasında cari ticarət dövriyyəsi illik 25,5 milyon ton təşkil edir və bu dövriyyənin 94% hissəsi Hind Okeanından Süveyş kanalı və Aralıq dənizi vasitəsilə Avropa Birliyinə daşınmaqdadır. Şimal-Cənub Tranzit Dəhlizi daşıma müddəti baxımından 40% qısa və tranzit qiyməti baxımından isə rəqabətə davamlı olmasına baxmayaraq, dəmir yolları ilə daşınma cəmi 0,3% təşkil edir. “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi digər marşrutlarla müqayisədə (xüsusilə, Süveyş kanalından keçən dəniz yolu) əsas üstünlüyü tranzit məsafəsinin və tranzit vaxtının 2-3 dəfə az olmasıdır. Misal üçün, əgər dəniz yolu ilə daşıma İran körfəzi və Hind Okeanı, Süveyş kanalı, Aralıq Dənizi, Baltik Dənizindən keçərək Helsinki şəhərinə 45-60 gün ərzində daşıma müddəti təşkil edirsə, Şimal-Cənub Tranzit Dəhlizi ilə bu müddət 20-30 gün təşkil edir. “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin iqtisadi cəhətdən cəlbediciliyi bir neçə alternativ marşrutların yaranmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, Rusiya ilə İran arasında 2014-cü il üzrə ticarət dövriyyəsi 3,3 milyon ton təşkil etmiş, bu dövriyyə əsasən 3 marşrutdan istifadə olunaraq daşınır.

1. Xəzər dənizi hövzəsindən (Həştərxan, Ənzəli, Əmirabad limanları) 2. Məşhəd-Seraxs sərhəd keçid məntəqəsindən Türkmənistan, Özbəkistan və Qazaxıstan ərazisindən dəmir yolları ilə keçərək Rusiya ərazisinə daxil olur.

3. Cüzi bir miqdar Etrek-Qorqan sərhəd-keçid məntəqəsindən Türkmənistan ərazisindən Xəzər dənizinin sağ sahili boyunca davam edərək Rusiya ərazisinə Lakin, hər üç marşrutun “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin Xəzər dənizinin sol sahili boyunca (Qəzvin-Rəşt-Astara dəmir yolu xətti) davam edən alternativ marşrutu ilə müqayisədə rəqabətə davamlılığı aşağıdır. Belə ki, Xəzər dənizi vasitəsilə daşınma zamanı liman-terminal əməliyyat xərclərinin yüksək olması və Həştərxan limanının qış vaxtı donması bu marşrut alternativ marşrutlarla müqayisədə zəifləmiş olur. Seraxs terminalından keçən dəhlizin bir neçə ölkənin ərazisindən və dağlıq ərazidən keçməsi bu marşrutun da mahiyyətini çoxaldır.

Hal-hazırda Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında dəmir yolu xətti mövcud olmadığı üçün yüklərin bir qismi sərhəd-keçid məntəqəsini yük avtomobilləri ilə keçir. Statistik göstəricilərə əsasən, 2014-cü ildə İran ilə Azərbaycan arasında təxminən 50 min ədəd yük maşını hərəkət etmiş, həmin maşınların 50%-i Rusiyaya ünvanlanmışdır. İran körfəzi-Qara Dəniz Tranzit dəhlizi ilə bağlı Qəzvin-Rəşt-Astara (İran) – Astara (Azərbaycan) dəmir yolu xəttinin birləşdirilməsi layihəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir və bu layihənin tezliklə başa çatdırılması “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin inkişafına təkan verəcəkdir.

Bu gün artıq Mumbaydan, Poti, Batumi, Moskva, Sankt-Peterburq, Helsinki marşrutları üzrə konteyner daşımaları üçün özəl tariflər təsdiqlənmiş və mart ayının sonuna qədər daşımaların başlanması nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan 2016 Atılan bütün addımlar İran Körfəzi, Qara Dəniz hövzəsində yerləşən eləcə də Rusiya, Finlandiya və digər Avropa ölkələri arasında ticarət dövriyyəsini artıracaq, iqtisadi və mədəniyyət əlaqələrini gücləndirəcək.

Son görülən işlərə nəzər salsaq, 2016-cı ilin əvvəlində “Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi: yeni istiqamətlər, inkişaf və perspektivlər” adlı Beynəlxalq Forum-Dialoq keçirilib. Tədbirdə “İran Dəmir Yolları”, İran Nəqliyyat və şəhərsalma nazirliyi, “Gürcüstan Dəmir Yolu”, Ukrayna infrastruktur Nazirliyi, “Ukrayna Dəmir Yolları” SC-nin nümayəndələri iştirak ediblər. Forumun sonunda protokol imzalanıb və bunun ardinca, yəni Forumdan 1 gün sonra, Gürcüstan və Azərbaycan ərazisindən keçməklə Ukraynadan ixrac olunan yüklərin Qazaxıstan ərazisinə daşınmasının təşkilində imtiyazlı tarif şərtlərinin müəyyən edilməsi ilə bağlı danışıqlar aparılıb və razılıq əldə olunub.

Həmçinin Qazaxıstan, Azərbaycan, Gürcüstan və Ukrayna arasında yükdaşıma həcmi, Avropadan Çin və Ukrayna, Gürcüstan, Azərbaycan və Qazaxıstan ərazisindən keçməklə geriyə konteyner qatarları üçün rəqabətədavamlı kompleks dərəcələrin müəyyən edilməsi məsələləri müzakirə edilib.

Görüşün yekununa dair dördtərəfli sənəd və Azərbaycanla Gürcüstan arasında ikitərəfli sənəd imzalanıb.

Keçirilən mühüm görüşlərdən biri də bizimlə Türkiyə Respublikası nəqliyyat, dənizçilik və kommunikasiya naziri Binalı Yıldırım arasında Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsinin icra vəziyyətinin müzakirəsi olub.

Qeyd edim ki, hazırda Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsində bağlantının Gürcüstan hissəsindən Türkiyə sərhəddinə qədər olan hissədə yolun üst quruluşu işləri tamamlanıb, artıq dizel ilə işləyən lokomotivlər bütün yol boyunca maneəsiz hərəkət edə bilirlər. Həmçinin, bir çox tamamlama, eyni zamanda elektrik təchizatı, işarəvermə və rabitə işlərinin ilin sonuna kimi başa çatdırılması nəzərdə tutulub. Yaxın gələcəkdə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə rəsmilərinin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun istismar şərtləri və tarif siyasətinin müəyyən edilməsi üçün üçtərəfli görüşün keçirilməsi barədə artıq razılıq əldə etmişik.

Yekunda bir daha vurğulamaq istərdim ki, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC artıq özünün keyfiyyətcə yeni tarixi inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Bütün səylərimizi səfərbər edərək, ölkə rəhbərliyi tərəfindən qarşımıza qoyulan vəzifə və tapşırıqları layiqincə yerinə yetirərək yaxın gələcəkdə Azərbaycan dəmir yollarının dövrün tələblərinə uyğun olaraq inkişafının təmininə nail olacağıq. n

29

30

Azərbaycan 2016

DÜNYA 2016

planlaşdırmışıq. Bütün bu tədbirlər nəzərdə tutulan qrafik üzrə Bakı Ekspo Mərkəzində keçiriləcək. Bu tədbirlər üzrə işlər tam sürətlə davam edir və göstərilən marağın dinamikasına əsasən deyə bilərik ki, bir sıra tədbirlər, xüsusilə də qeyri-ne sektoruna aid olan “TransCaspian”, “CaspianAgro”, “Bakutel” və “BakuBuild” kimi sərgilər ötən ilin göstəricilərini qoruyub saxlayacaq. Bu isə çox vacib bir göstəricidir.

Risk etməkdən çəkinməyən insanlar üçün yeni imkanlar dövrü Edvard Stroon

B

ildiyiniz kimi, sərgilər sənayenin katalizatoru olmaqla yanaşı, inkişafı stimullaşdıran qüvvədir. Çağdaş reallıqlar istər Azərbaycanda, istərsə də bütün dünyada biznesin yeni qaydalarını diktə edir. Ekspertlərin əksəriyyəti dünya iqtisadiyyatının yeni qlobal böhran astanasında olduğunu bildirir və ehtiyat edirlər ki, 2008-ci ilin ən pis ssenarisi təkrarlana bilər. Bəs belə bir şəraitdə sərgi və konfrans tədbirləri necə davam etdiriləcək? Sərgi təşkilatçılarının belə bir şəraitə rəğmən irəliləmələrinə nə kömək edir? Onlar cari vəziyyətdə hansı vasitələrdən istifadə edirlər? Biz inkişaf edən bazarlarda tanınmış sərgi operatoru olan “ITE Group Plc.” şirkətinin regional direktoru cənab Edvard Stroondan yaxın gələcək üçün sərgi sənayesinin taleyi barədə danışmağı xahiş etdik.

Edvard Stroon: ITE Group şirkətinin icraçı direktoru

Cənab Stroon hazırkı böhran bütün ölkələrə, eləcə də iqtisadiyyatın bütün sahələrinə təsir edib. Bəs sərgi və konfrans sənayesi bu cari iqtisadi prosesləri necə əks etdirəcək?

Sərgilər bazarda baş verən hər hansı dəyişikliyə qarşı daim həssas olmuşdur. Son bir-iki il ərzində dünya sərgi sənayesinin inkişafı zəifləmişdir. Əlbəttə, onu da qeyd etmək lazımdır ki, bunun səbəbi iqtisadi amillərlə yanaşı, həm də bir sıra ölkələrə qarşı sanksiyaların tətbiqi kimi bəzi geosiyasi amillərlə bağlıdır. Lakin buna baxmayaraq, iqtisadi tənəzzül sərgi sənayesinə də təsir edib. Biz bu neqativ təmayülləri Azərbaycanda da müşahidə edirik, belə ki, apardığımız hesablamalara əsasən, eksponentlərin sifariş etdikləri sərgi sahəsi orta hesabla 10-15% azalacaq. Biz tərəfdaşlarımızla birlikdə bir sıra sərgi layihəsinin həyata keçirilməsini

Bugünkü şəraitdə şirkətlərin sərgidə iştirak edib etməyəcəyi barədə qərarına hansı iqtisadi təmayüllər təsir edir?

Hesab edirəm ki, yaxın vaxtlarda biznes sahəsində ciddi dəyişikliklər baş verəcək ki, bu da sərgilərdə öz əksini tapacaqdır.

Ola bilsin ki, biz sərgilərdə daimi iştirakçılardan bəzilərini görməyək, belə ki, səmərəli olmayan biznes modelləri ağır iqtisadi duruma davam gətirə bilməyəcək, investorlar isə daha ehtiyatlı davranacaqlar. Artıq bu gün biznes sahəsində ən tanınmış təmayül olan iqtisadi proteksionizmin güclənməsi get-gedə vüsət alır. Müştərilərin öz puluna, şirkətlərin isə xərclərə qənaət etmələrinə imkan yaradan tədbirlər daha çox tələbat doğurur.

Buna görə də, şirkətlərin bir çoxu sərgidə iştirak xərclərinə daha rasional yanaşır, yəni daha ucuz stendi seçir və iştirak strategiyasını daha ətraflı şəkildə işləyib hazırlayırlar. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bütün bunlara baxmayaraq, sərgidə iştirak ən səmərəli reklam vasitəsi hesab olunur, belə ki, bu tədbir müştərini birbaşa satıcı ilə görüşdürür.

Lakin məhz buna görə indiki dövrdə sadəcə kənardan müşahidə etmək və gözləmək düzgün olmaz. Artıq hərəkətə keçməyin vaxtıdır və bunu anlayan şirkətlər bütün sənaye sahələrinin toplandığı sərgilərdə iştirak edib etməmək xüsusunda tərəddüd etmirlər. Çünki, məhz böhranlı və mürəkkəb vəziyyətlərdə öz aktuallığını itirmiş səmərəsiz köhnə iqtisadi sxem və qaydalar sıradan çıxır, yeni konsepsiya və yanaşma tərzləri, eləcə də yeni ideya və imkanlar yaranır. Bir sözlə, biznes sahəsinə yeni nəfəs verilir. Əgər belə bir vaxtda siz sərgilərdə, inkişaf edən şirkətlər arasında deyilsinizsə, o zaman nə baş verəcəyini özünüz də ehtimal edə bilərsiniz. Yadda saxlamaq lazımdır ki, böhran bəzi təchizatçılarla olan münasibətlərin digərlərinin xeyrinə nəzərdən keçirildiyi bir vaxtdır. Əlbəttə, mən yaxşı başa düşürəm ki, sərgidə iştirak etmək heç də ucuz deyil və xüsusilə də xarici şirkətlər üçün baha başa gəlir. Lakin unutmaq olmaz ki, sərgidə iştirak eyni anda satış, istehsal, marketinq, reklam, nüfuz və kommunikasiya kimi bir necə biznes tapşırığının həllinə imkan verir və bu da maddi vəsait çatışmazlığının olduğu, gəlirlərin azaldığı, marketinq büdcələrinin minimum həddə çatdığı və ya heç olmadığı bir şəraitdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu tədbir biznes sahəsinə yatırılan investisiyadır. Çünki, sərgi həm yeni əməkdaşlıqların qurulduğu, həm də gələcək layihələrin və birgə müəssisələrin yarandığı platformadır.

Sərgi sənayesində dövlətin dəstəyi nə dərəcədə vacibdir? Şübhəsiz, sərgi fəaliyyətində dövlətin dəstəyi çox vacibdir.

Mən dəfələrlə qeyd etmişəm ki, ölkə rəhbərliyinin sərgilərə göstərdiyi diqqət, eləcə də maraqlı dövlət strukturlarının dəstəyi sərgilərə olduqca müsbət təsir göstərir və sərgilərin

DÜNYA 2016

qazandığı uğurun təminatıdır. Ölkə prezidentinin sərgiləri ziyarət etməsi həmişə sənayenin inkişafı üçün əlavə impuls olmaqla yanaşı, həm də bazar iştirakçılarına göstərilən qayğı və diqqətin nümayişidir. Əlbəttə, Azərbaycanın sərgi sənayesi hələ çox gəncdir. Bu ölkədə sərgi sənayesinin yaşı 20 ildən bir qədər çox olsa da, biz böyük nailiyyətlər əldə etmişik. Bizim “Iteca Caspian” kimi peşəkar sərgi və konfrans təşkilatçılarından ibarət əla yerli komandamız və həm dinamik, həm də aktiv rəhbərli olan Bakı Ekspo Mərkəzi kimi müasir sərgi kompleksimiz var. Bakı şəhərində bütün dünya ictimaiyyətinin diqqətini cəlb edən “Xəzər Ne və Qaz” tədbiri kimi sərgi və konfranslar keçirilir. “WorldFood Azerbaijan”, “BakuBuild”, “Bakutel” və digər sərgilər Azərbaycanın hüdudlarından kənarda da yaxşı tanınır. Bir sözlə, Bakı şəhəri regionda sərgi sənayesinin qovşağı (“hab”) statusunu qazanmağa müvəffəq olub və şirkətlər işgüzar danışıqlar üçün müxtəlif ölkə və bölgələrdən bu şəhərə axışırlar.

Buna görə də düşünürəm ki, gələcəkdə eksponentlərin dövlət subsidiyaları sayəsində dəstəklənməsi məsələsini müzakirə etmək imkanımız olacaq. Belə ki, sərgi sənayesinin ən yüksək səviyyədə inkişaf etdiyi İtaliya, Almaniya və Çin kimi ölkələrdə eksponentlərə bu cür dəstək verilir. Subsidiyalaşdırmanın müsbət amillərindən biri də odur ki, subsidiyalar kiçik bizneslə məşğul olan şirkətlərin bazara çıxmasına kömək edir. Ölkə prezidenti öz çıxışlarında dəfələrlə qeyd etmişdir ki, kiçik sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi dövlətin iqtisadi siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biridir.

Mən həmçinin bir faktı da qeyd etmək istərdim ki, sərgi və konfrans fəaliyyəti müstəqil bir sahədir. Bu sahə vergitutma bazası yaradır, ÜDM-un formalaşdırılmasında iştirak edir və yeni iş yerləri açır. Sərgi tədbirlərinin maliyyə səmərəliliyini də dərk etmək vacibdir. Praktik olaraq, bütün şəhər infrastrukturu – logistika və ictimai nəqliyyat, reklam sektoru, ticarət və ictimai iaşə, mehmanxana / rabitə xidmətləri, ekskursiyaların təşkili və digər sahələr eksponent və ziyarətçilərə xidmət prosesində iştirak edir.

Sərgilər ölkənin işgüzar turizm sahəsinin inkişafına töhfə verməklə yanaşı, həm şəhər, həm də ümumilikdə ölkə üçün böyük və faydalı bir bayramdır.

Azərbaycan 2016 Sərgi və konfrans təşkilatçılarına yaxşı məlumdur ki, əgər sərgini ziyarət edən yoxdursa, o zaman bu layihə bağlana bilər. Siz bu istiqamətdə nə kimi iş görürsünüz? Şirkətiniz xaricdən ziyarətçiləri necə cəlb edir?

Ziyarətçi sayının azalacağını gözləyirsinizmi?

Biz 2015-ci ilin yekunlarına əsasən fəxrlə deyə bilərik ki, sərgiləri 60 mindən artıq insan ziyarət edib və bu da bütün sərgilər üzrə ziyarətçilərin artdığını göstərir. Zəruri hədəf auditoriyanın sərgilərə cəlb edilməsi üçün şirkətimizin çox dəqiq iş aparan marketinq şöbəsində bütün kollektiv birgə fəaliyyət göstərir. Artıq müəyyən müddətdir ki, biz ziyarətçilərin cəlb edilməsi üzrə ənənəvi metodlarla yanaşı, sosial şəbəkələrdə də təşviqat kampaniyası aparırıq.

Biz xarici ziyarətçilər üçün sərgi layihəsini reklam etməklə yanaşı, həm də onları Azərbaycan barədə maraqlı faktlarla, eləcə də ölkənin adət-ənənəsi və mədəniyyəti ilə tanış edir, Azərbaycanın beynəlxalq ictimaiyyətlə əlaqələrinin əhəmiyyətini vurğulayır və biznes fəaliyyəti üçün Bakının münasib və qonaqpərvər bir şəhər olduğunu göstəririk.

Mən indi şirkətimizin bütün metodlarını sadalamayacağam, lakin qeyd edim ki, biz iştirakçıların, o cümlədən ziyarətçilərin cəlb edilməsi üçün müxtəlif ölkələrin ticarət və sənaye palataları, səfirlikləri, mədəniyyət mərkəzləri, beynəlxalq təşkilat və cəmiyyətləri, biznes-klubları, eləcə də müxtəlif nəşriyyatlar, televiziya və digər mətbuat orqanları ilə fəal şəkildə əməkdaşlıq edirik. Fürsətdən istifadə edərək, mən Azərbaycanda keçirilən sərgilər çərçivəsində bizimlə əməkdaşlıq etdikləri üçün onlara şirkətimiz adından təşəkkür edirəm.

Siz eksponent və ziyarətçilərə nə məsləhət görərdiniz?

Sərgilər uğurlu biznes mühiti yaratmaq üçün ən mühüm və səmərəli vasitələrdən biridir. Sərgilər yeni ticarət markalarının Azərbaycan bazarına daxil olmasına, eləcə də qabaqcıl elmi məhsul və texnologiyaların tətbiqinə kömək etməklə yanaşı, biznes əlaqələri, məhsul təqdimatı və yeniliklərlə tanışlıq üçün də əla imkan yaradır. Önəmli olan isə dayanmadan işləmək, pozitiv düşünmək, təkmilləşmək və təşəbbüs göstərməkdir. İşgüzar aləmdəki əlaqələrinizi genişləndirin, biznes formatlı tədbirlərdə daha çox iştirak edin və nəhayət, inkişaf edərək uğurlara imza atın! n

31

32

Azərbaycan 2016

DÜNYA 2016

Uğur hekayəsi: Komfort zonasından real biznesə Cəmilə Ömərova

A

li iqtisadi təhsil aldıqdan sonra beynəlxalq təşkilatlarda işləməyə başladı, bir neçə ildən sonra isə biznes sektoruna keçməyə qərar verdi.

Bu gün Cəmilə Ömərova ilk dəfə nə üçün bu qərarı verməsindən, eləcə də özündə həm qadın iş adamının sərtliyini və həm də azərbaycan qadının xanımlığını daşıyan rəhbəri cəmləşdirməyin necə bir hiss olmasından danışacaq.

Cəmilə xanım, bir qadın olaraq rəhbər vəzifə tutmaq nə dərəcədə asan və ya çətindir?

Biz, kişilərin idarə etdiyi dünyada yaşayırıq və Azərbaycan ənənəvi olaraq kişilərin dominant olduğu bir ölkədir ki, bu da yerli şirkətlərdə korporativ mədəniyyətə böyük təsir göstərir.

Qadınlara çətindir, mütəmadi olaraq öz yerini tutmaq üçün həmin yerə layiq olmasını sübut etməyə məcbur olur və ona eyni səviyyəli vəzifədə olan kişi-kolleqaları ilə müqayisədə az əmək haqqı verilir. Bu tendensiya təkcə bizdə deyil, bütün dünyada belədir, ona görə də bu şərtlərə qarşı dayana bilməyi öyrənmək lazımdır.

Lakin, bütün bunlara baxmayaraq mən liderə kişi və ya qadın siması vermək istəməzdim.

Qadınlar bu barədə düşünməməli və öz beyinlərində hər hansı bir maneələr yaratmalı deyillər. BMT strukturlarında qadın sahibkarların dəstəklənməsinə dair beynəlxalq proqramlarla iş təcrübəsi əldə etmiş olduğum halda, artıq çoxdan anladım ki, belə qruplaşdırmanın əleyhinəyəm.

Hesab etmirəm ki, biz sadəcə qadın olduğumuz üçün bizə daha rəhmli şərtlər lazımdır, təcrid edilmişik və bizim biznesə xüsusi dəstək lazımdır.

Bir rəhbər olaraq istedadlı qadın əməkdaşı məsləhət verməklə, nümunə göstərməklə və ya kömək etməklə hər zaman dəstəkləyir və istiqamətləndirirəm. Mənim üçün vacibdir ki, o, başa düşsün ki, zəif bənd deyil, əksinə kişi kolleqalarına layiqli bir rəqibdir. Onun kiçik bonusu da var – o, qadındır, xanım kimi geyinməyi, sevimli qadın və ana olmağı, hətta emosiyaları güc gələndə ağlamağı da özünə icazə verə bilər.

Cəmilə Ömərova: KARE Design brendinin regional layihə direktoru

Bir lider kimi özünüz barəsində hansı fikirdəsiniz?

Bu barədə mənimlə işləyənlərdən – mənim komandamdan, iş yoldaşlarımdan, rəhbərimdən soruşmaq daha düzgün olardı. Mən isə bir şeyi vurğulaya bilərəm ki, ətrafımda olan insanların inkişafı və böyüməsi mənim üçün vacbidir. Çün ki, mən özüm də birdən birə bu gün olduğum kimi olmamışam.

Bügünkü rəhbərimin mənim lider kimi formalaşmağımda

böyük rolu olub. Məhs o, məni öz nümunəsi və tövsiyələri ilə “heç zaman heç nədən qorxmamaq”, “çevik qərarlar qəbul etmək” və “heç zaman nədəsə ilişməmək” kimi keyfiyyətlərə öyrədib.

10 ildir ki, EMBAWOOD şirkətində işləyirsiniz. Bu illər hansı təəssüratlarla müşaiyət olunub?

Bu 10 il həqiqətən də çox maraqlı illər oldu və sürətlə keçdi. Mən şirkətə Avropa Rekonstruksiya və İnkişaf Bankının layihəsindən gəlmişəm. Layihədən gedişim isə öz xoşumla olmayıb, məndən çıxmağı istədilər, çünki, yerli layihə rəhbəri yüksək kvalifikasiyama görə məni özünə rəqib və təhlükə kimi görürdü. Lakin, bunun üçün zərrə qədər də olsun peşmançılıq çəkmirəm. Çünki, oradan getməyim sayəsində bu günkü müvəffəqiyyətə nail oldum Beynəlxalq sektorda işləmək stabillik arzusunda olan insan üçün yaxşıdır, böyük bir mexanizmin tərkib hissəsi kimi özünü komfortlu hiss edirsən, ancaq orada dinamika yoxdur. Biznes sektor isə komfrot zonasından çıxmağa, real həyatın turbulentliyini hiss etməyə imkan verir və təbii ki, öz işinin real nəticələrindən böyük həzz alırsan.

10 il böyük müddətdir, ancaq sərhəd deyil. Hər cür vəziyyətlər olub, həm böyük müvəffəqiyyət, həm məyusluqlar, həm də səhvlər, amma məndə bütün bunların fonunda indiyə qədər də ilk iş ilimdə olduğu kimi şirkətə marağın sönməyən atəşi yaşayır.

Səhvləriniz çox olub?

Olub, əlbəttə. Real biznes çərçivəsində ədalətli, düzgün və humanist qərar qəbul etmək heç də asan məsələ deyil.

Kadr məsələlərində bəzi səhvlər etmişəm, düzgün olmayan kadr tövsiyələri də olub, lakin mən bunları səhv kimi yox, dərs kimi qiymətləndirirəm.

DÜNYA 2016

Öz işçilərinizə hansı səhvləri bağışlamazsınız?

Xəyanəti heç vaxt bağışlamıram. Heç vaxt və heç kimə.

Bu gün hansı işlərlə məşğulsunuz?

Aparıcı Alman brendlərindən olan KARE Design-a rəhbərlik edirəm. İki ölkəyə -Azərbaycan və Gürcüstana işləyirəm, Bakıda və Tiflisdə mağazalar açmışıq.

KARE Design – mebel biznesində təmamilə yeni bir istiqamətdir. Bu, qeyri-standart və kreativ həll, sərbəst dəb, öz evini dərk etməkdə bir yenilikdir. Mebel və ev aksesuarları sadəcə interyer elementi deyil, onlar səni, sənin xarakterini və həyat tərzini təsvir edən şeylərdir.

Həmçinin yeni bir layihəyə də direktor təyin olunmusunuz. Bu barədə məlumat verərdiniz.

Bəli, bununla yanaşı EMBAWOOD komandası öz alıcıları üçün yeni bir layihə hazırlayır. Bu layihə mebel sektorunda böyük bir inqilab edəcəkdir və hal-hazırda biz alıcılarımızın özlərinin də hələ güman etmədikləri tələblərini belə ödəyəcək dəyərlərin yaradılması üzərində işləyirik.

Bu gün Azərbaycanda biznesin əsas çətinlikləri nədən ibarətdir və onların öhdəsindən necə gəlirsiniz?

Müasir dünyada hər şey böyük sürətlə dəyişir, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya ilə əlaqədar daxili və xarici qeyri-stabillik bizi adaptasiya etməyə və qətiyyətli olmağa məcbur edir.

Eləcə də hər bir xırdalıq nəzərə alınmalı, öncədən hesablanmalıdır. Həyata keçirilməsi mümkün olan maraqlı ide-

Azərbaycan 2016

yalar həddindən artıq çoxdur, lakin, bütün imkanları və riskləri öyrəndikdən sonra dərk edirsən ki, yaşadığımız qeyri-stabil dövrdə heç də hər ideya real və rentabelli deyil.

Bu gün alıcı böyük seçim qarşısındadır və kifayət qədər detallardan baş açan və tələbkardır. Buna görə də sən öz bacardığını deyil, istehlakçının istədiyini istehsal etməli və satışa çıxarmalısan.

Müvəffəqiyyət formulanızı paylaşmağınızı xahiş edirəm.

Xüsusi bir formulam yoxdur – hər kəs öz müvəffəqiyyətini təyin edən məqsədlərə nail olur. Ancaq bəzi amillər vardır ki, onlar istənilən vəziyyətdə insanın köməyinə gəlir: inadkarlıq və ətrafında səni anlayan və dəstəkləyən düzgün insanların olması. n

EMBAWOOD komandası öz alıcıları üçün yeni bir layihə hazırlayır. Bu layihə mebel sektorunda böyük bir inqilab edəcəkdir və hal-hazırda biz alıcılarımızın özlərinin də hələ güman etmədikləri tələblərini belə ödəyəcək dəyərlərin yaradılması üzərində işləyirik

33

34

Azərbaycan 2016

“Gürcüstan Dəmir Yolu” ASC-nin yeni vizyonu: Dəmir yolu logistik mərkəz kimi Mamuka Baxtadze

B

Mamuka Baxtadze: “Gürcüstan Dəmir Yolu” ASC-nin baş direktoru

iz 2016-cı il üçün yeni layihələr planlaşdırırıq. Sərnişin daşıma baxımından irəliləyiş yetərincə nəzərəçarpan olacaq. Qeyd edim ki, “Gürcüstan Dəmir Yolu” sərnişinlərin bir yerdən digər yerə daşınması ilə yanaşı, tərəfdaşlarına yük daşınması və logistika kimi xidmətlər təklif etməklə də seçilir. Bizim uzunmüddətli hədəfimiz məhz budur. Dəmir yolunun yeni biznes modeli yalnız “Gürcüstan Dəmir Yolu” istifadəçiləri üçün deyil, eyni zamanda ölkənin rifahına da şərait yaradacaqdır..

Gürcüstan dəmir yolu Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin əsas tərkib hissəsindən biridir. Bu dəhliz Mərkəzi Asiyanı Xəzər və Qara dəniz, eləcə də, Cənubi Qafqazı keçməklə Avropa ilə birləşdirir.

Biz dəmir yolu magistralının tam modernləşdirilməsi layihəsini davam etdiririk və inanırıq ki, müasirləşdirilmiş dəmir yolu ölkəmizin tranzit sahəsindəki rolunu gücləndirməyə yardımçı olacaq. Bizim məqsədimiz effektli idarəetmə yolu ilə tərəfdaş ölkə və şirkətlərlə əlaqələri möhkəmləndirmək, dəmir yolu xətti ilə səyahəti isə ucuz və rahat etməkdir.

Məqsədimiz odur ki, “Gürcüstan Dəmir Yolu” ASC Avrasiya bazarında rəqabətə davamlı multimodal nəqliyyat və yük daşıma şirkətinə çevrilsin. Buna isə infrastrukturun, hərəkətli tərkiblərin və logistika xidmətinin daima inkişaf etdirilməsi və strategiyanın düzgün müəyyən edilməsi ilə nail ola bilərik.

DÜNYA 2016

Bu gün ətrafımızda mövcud olan mühüm geosiyasi dəyişikliklərə baxmayaraq “Gürcüstan Dəmir Yolu” yeni əməkdaşlıqlara nail oldu.

Belə bir ehtimal var ki, QazaxıstanAzərbaycan-Gürcüstan dəhlizi tarixən İpək Yolunun daşıdığı əhəmiyyətə malik olsun. Son on il ərzində bir çox layihələrin müzakirə olunmasına baxmayaraq, yalnız indi qonşu ölkələrin siyasi, iqtisadi maraqlarının üst-üstə düşməsi bu dəhlizin genişləndirilməsi vacibliyini ön plana çəkdi və Çinin Türkiyə və Avropa ilə birləşməsini mümkün etdi.

Bu, Gürcüstanın tranzit imkanlarının artması və yeni bizneslərin inkişafı baxımından yeni dövrün başlanğıcıdır.

2015-ci ildə Çindən Gürcüstana ilk qatar daxil oldu. Layihə ilkin mərhələdə Gürcüstan limanlarına təxminən 50-60 min yeni konteynerin daxil olmasını nəzərdə tutur. Bu limanlar Gürcüstanda kiçik və orta biznesin inkişafı üçün çox vacibdir. Layihə İpək Yolu layihəsinin bir hissəsidir və Gürcüstan, Qazaxıstan dəmir yollarının sıx əməkdaşlığı və Çinin Sinszyan əyalətinin vasitəçiliyi nəticəsində həyata keçirilib.

Trans-Asiya-Qafqaz qatarı dəniz daşınması ilə müqayisədə beş dəfə tranzit vaxtının azalmasına imkan verir. Dəniz yolu ilə yük daşınması üçün daha əvvəl 40-45 gün tələb olunurdusa, bu halda yük Çindən Gürcüstana 9 günə çatdırılır. Bu isə indiyədək mövcud olan dəniz əlaqəsinin alternativini təqdim edir. Layihə vasitəsi ilə yük az bir vaxtda maneəsiz Çindən Gürcüstana, Qara dəniz limanlarına doğru hərəkət edəcək və daha sonra onun Avropaya, eləcə də Aralıq və Qara dəniz hövzələri ölkələrinə doğru daşınması təmin ediləcək.

Bu layihənin həyata keçirilməsi ilə Gürcüstan limanları və Gürcüstan Dəmir Yolunun yük dövriyyəsi yalnız bir istiqamətdən ölkə iqtisadiyyatı üçün təxminən 100120 milyon dollar miqdarında əlavə pul axınını təmin edəcək. Gələcəkdə blok qatarının hər iki istiqamətdə (ÇinGürcüstan, Türkiyə-Qazaxıstan) işi nəticəsində bu göstərici iki dəfə artacaq.

Məqsədimiz odur ki, “Gürcüstan Dəmir Yolu” ASC Avrasiya bazarında rəqabətə davamlı multimodal nəqliyyat və yük daşıma şirkətinə çevrilsin “Fars körfəzi - Qara dəniz” yeni dəhlizinin vacibliyi də vurğulanmalıdır. Burada Azərbaycan, İran İslam Respublikası, Gürcüstan və Ukraynanın birləşmiş dəhlizi nəzərdə tutulur. Bu gün böyük həcmli yüklər Fars körfəzindən və Hindistandan Avropaya daşınır. Buna təxminən 30-40 gün tələb olunur. Təklif edilən yeni marşrut ilə yük Avropaya 15 gündə, Azərbaycan, Gürcüstan və Qara dəniz hövzəsi ölkələri – Ukrayna, Macarıstan və Bolqarıstan limanlarını keçməklə çatdırılacaq. n

DÜNYA 2016

Azərbaycan 2016

35

Azercell yeni nəsil texnologiyalarının önündə Vahid Mürsəliyev

A

zərbaycanda mobil rabitə sahəsində hansı dəyişiklik və inkişaf proseslərini müşahidə edirsiniz?

Qeyd edim ki, bütün dünyada mobil rabitə sahəsində müşahidə olunan ümumi mənzərə qeyri-səs xidmətlərinə, yəni, ənənəvi zənglər və SMS əvəzinə, mobil internetdən istifadəyə keçidin davam etməsidir. Eyni tendensiyanı Azərbaycan mobil rabitə bazarında da müşahidə etmək olar. Hazırda Azərbaycanda mobil telefonların penetrasiya səviyyəsi 110%-ə çatıb ki, bu da çox yüksək bir göstəricidir. Bu gün Azercell-in hər ikinci abunəçisi mobil internet istifadəçisidir. Mobil cihazlar istifadədə rahat və əlçatandır və biz onları daim özümüzlə götürüb, istədiyimiz zaman kəsintisiz ünsiyyət qururuq.. Amma artıq telefonlar yalnız səs ötürücüsü kimi sadə funksiya yerinə yetirmirlər. Mobil telefon televizor, foto və video kamera, şəxsi kompüter, kitab və sair funksiyalara malikdir və üstəlik əsas rabitə ehtiyacımızı da təmin edir. Həlledici amillər sırasında 3G və 4G texnologiyaların tətbigi, bu texnologiyaları dəstəkləyən smartfonların istehsalı, son illərdə OTT xidmətləri və sosial şəbəkələrin əhəmiyyətli dərəcədə yayılmasıdır. Məhz bu səbəbdən, xüsusilə də regionlarda, müştərilərimiz üçün mobil interneti daha əlçatan etməyi və smartfonların penetrasiyasını artırmağı qarşımıza əsas məqsədlərdən biri kimi qoymuşuq.

Rəqabətədavamlılığı qoruyub saxlamaq üçün Azercell-in strategiyası nədən ibarətdir?

Biz istənilən makro-iqtisadi vəziyyətdə yüksək rəqabətli mühitdə işləməyə hazırıq. Azercell artıq demək olar ki, 20 ildir ki, telekommunikasiya bazarında fəaliyyət göstərir və həmişə Azərbaycanda lider mövqeyini qorumağa müvəffəq olmuşdur.

Dinamik inkişaf edən telekommunikasiya sektorunun bizi yeni zirvələri fəth etməyə məcbur etməsinə baxmayaraq, prioritet sahələrimiz əsasən olduğu kimi qalmaqdadır: yüksək keyfiyyətə malik şəbəkə, hamı üçün əlçatan mobil internet və mükəmməl müştəri xidmətləri. Bu gün 4,5 milyon abunəçi Azercell-i seçir.

Biz müştərilərimizin hər şeyin ən yaxşısına layiq olduğunu bilirik. Buna görə də, planladığımız və həyata keçirdiyimiz hər bir işin əsasında bu yanaşma dayanır. Biz texnoloji dünyanın sürətlə dəyişən innovasiyalarına çevik reaksiya verməyi və onları ölkəmizə gətirməyi bacarmış, hər zaman yenilikçi olmaq strategiyası əsasında da irəli addımlamışıq. Bundan başqa, hesab edirəm ki, uğurlu biznesdə korporativ vətəndaşlığa və sosial məsuliyyətə diqqət vermək çox vacibdir. Biz bu amilləri əsas biznes maraqlarımızdan heç zaman ayrı tutmamışıq. Bilirik ki, qeyri-sağlam mühitdə sağlam biznes aparmaq mümkün deyil. Azercell-in yeni müasir Sosial Məsuliyyət strategiyası texnoloji tərəqqini, bu sahədə gənc sahibkarlığın inkişafını, təhsildə mobil texnologiyaların istifadəsini və innovativ xidmətlərin tətbiqini stimullaşdırmaq məqsədlərinə xidmət edir.Sosial məsuliyyəti biznesimizə yaxın tutur, mütəxəssisi olduğumuz işin bu sahəyə də fayda verməsinə çalışırıq. Şirkətin son dövrlərdə biznes inkişafını necə qiymətləndirisiniz?

2016-cı ildə fəaliyyətimizi müəyyən etdiyimiz istiqamətdə davam etdirəcəyik. Bu gün bütün ne ixrac edən ölkələrdə böhran tendensiyası əhəmiyyətli dərəcədə hiss olunur. Öz növbəmizdə, biz də mövcud vəziyyətə uyğunlaşmaq məqsədilə

planlarımızda bəzi dəyişikliklər etməli idik. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, islahatlarımız bəhrə verməkdədir. Belə ki, 2016da rüblük gəlirlərimiz 1,5% olan hədəf rəqəmini üstələmişdir.

Fəal abunəçilərinin sayı və bazar payımız dəyişməz olaraq qalmaqdadır. Bu o deməkdir ki, biz devalvasiyadan sonrakı dövrdə həyata keçirdiyimiz biznes siyasəti və tədbirlər planı sayəsində işlərimizi sağlam bir şəkildə davam etdirməyə müvəffəq olduq.

Biz Azərbaycana yeni texnologiyaların gətirilməsi, bazarda innovativ xidmətlərin tətbiqi işini davam etdiririk. Azercell regionda 4G xidmətlərini kommersiya əsaslarda təmin edən ilk mobil operatordur. Mobil interneti hər kəsə əlçatan etmək üçün regionlarda 4G şəbəkəsini genişləndirmək ən vacib addımlardan biridir və biz bununla ciddi məşğul oluruq. 2015ci ilin sonunda Azercell-in təqdim etdiyi Mobil Data Trafiki istifadəsində əvvəlki illə müqayisədə 48% artım müşahidə olunmuşdur. Mobil internet istifadəçilərinin sayı 4% artmışdır. İlk növbədə, bu, bizim qiymət siyasətinin nəticəsidir. Biz mobil internetin daha geniş yayılması üçün gəlirlərimizin müvəqqəti azalmasından qorxmuruq. Yalnız 2015-ci ildə biz mobil internet tariflərini 55% endirdik. İnamla deyə bilərəm ki, yerli bazarda Azercell qiymət və keyfiyyət baxımından ən əlverişli və cəlbedici mobil internet təklif edir.

Mobil rabitə xidmətləri sahəsində geniş sayda şəxsi və biznes ehtiyaclarının qarşılanması üçün planlarınız nədən ibarətdir? İnsanların düşüncəsində Azercell-in adı keyfiyyətli şəbəkə ilə bağlıdır. Əvvəlki illərdə olduğu kimi, şəbəkənin gücləndirilməsi bizim üçün prioritet olaraq qalmaqdadır. Bu gün, biz Azərbaycanda ən çox seçilən mobil operator kimi, müasir texnologiyalar və yeni həllər təqdim etməklə müştərilərimizin gözləntilərini qarşılamalıyıq. Genişzolaqlı internetin inkişafı sayəsində hər gün biznesin idarəedilməsi proseslərini daha da effektiv etməyə qadir olan yeni-yeni həllər yaranacaq. Cari tendensiya istifadəçilərin həyatını asanlaşdıran və gündəlik proseslərə nəzarət etməkdə onlara yardımçı olan vahid, çoxfunksiyalı və kiçik cihazlara tələbatın artmasını göstərir. Azercell yeni həllər təmin edən biznes siyasətini uğurla reallaşdırır. Bu gün Azercell Azərbaycanda fəaliyyət göstərən mobil operatorlar arasında ən geniş M2M həllərinini təqdim edən şirkətdir və biz gələcəkdə də yenilikçi olmaq və Azərbaycana dünyanın ən innovativ texnologiyalarını gətirmək strategiyamıza sadiq qalacağıq. n

Vahid Mürsəliyev: Azercell Telekom MMC-nin prezidenti

36

DÜNYA 2016

Britaniya Bu bölmədə həmçinin: Londonun yeni meri 37 İqtisadiyyat barədə acı həqiqət 38

Mümkündür ki… 38 Nikola Stercen: Şotlandiya və Avropa 39

İtaətsiz hegemonluq Ceremi Kliff

2016 QISACA Maliyyə Nazirliyi £2 mlrd ($3 mlrd) məbləğində səhmlərini “Lloyds Banking Group”da satır. Satış maliyyə böhranı ərzində qismən milliləşdirilmiş bankı tam olaraq şəxsi əllərə qaytarır.

2

016 başlayandan Devid Kameron zamana qarşı yarışdadır. Onun 2015-ci il seçkilərində gözlənilməz gurultulu qələbəsindən dərhal sonra növbəti seçkidən əvvəl istefa verəcək baş nazirin iki məqsədi var: vəzifədən öz razılığı ilə getmək və bunu “milləti dəyişən miras” üsulu ilə etmək. O, bunları edəcək ilk britaniyalı nazir olacaq.

Onun bunların hər birinə nail olmaq perspektivləri barədə qarşıdakı ildə, həmçinin, bir tərəfdən, onun hökumətinin uzun müddətli proqramı ilə, digər tərəfdən gözlənilən və gözlənilməyən separatçı yayınmalar arasında münaqişə baxımından əhəmiyyətli dərəcədə qərar veriləcək.

Bunlar bir yana, Kameron 4 əsas məqsədi həyata keçirmək üçün (və həyata keçirməyi müzakirə etmək üçün) axtarışlara başlayacaq: çoxlu binalar tikmək, aclığı azaltmaq, sosial mobillik, gənc britaniyalı müsəlmanların radikallaşmasının qarşısını almaq. Həmçinin, Mühafizəkarlar Partiyasının “bir millət” dominantlığını siyasi mərkəzdə birləşdirmək və onun keçmiş nüfuzunu murdar irticaçılar partiyası kimi birdəfəlik qovmaq üçün iddialı təklif də irəli sürürlər.

Lakin çox vaxt bu layihə ilə bağlı işləri pozan və hökumətin vaxtını və siyasi kapitalını alıb bitirən ixtilaflar qalib gəlir. Mühafizəkarlar və yerli əhali aeroportun genişlənməsinə və şəhərsalma qanunvericiliyinin zəifləməsinə qarşı çıxmaq üçün birləşəcək. İşləmək üçün stimulları kəskinləşdirmək məqsədilə tərtib edilmiş

birləşmiş sosial ödəniş olan problemli “United Credit” planının təqdimatı cənab Kameronun şəfqətli ritorikası ilə toqquşacaq. Sistem baş tutmur və ehtiyac içində qalmış ailələr sensasiya doğurur. “Tori” parlament üzvləri onlardan mənfəət kəsimlərini azaltmaq və ya ləğv etməyi xahiş etdikləri üçün nazirlər sərt müqavimət göstərir. Yaxın Şərqdə minlərlə qaçqının zorakılıqdan qaçdığı növbəti yayda humanistlərlə şovinistlər arasından yenidən baş nazir seçiləcək.

Və burada Avropa olacaq. Kameronun BritaniyaO, bir neçə nın Aİ-ə üzvlük şərtlərinin sələfi kimi yenidən razılaşdırılması onun siyasi parlament üzvlərindən bir çoxunun və hər bir avroskeptik mənzərəyə şəxsin gözləntilərinə cavab göstəriş verəcək verməyəcək. “Brexit” üçün Parlament partiyasının üçdə biri ilə yanaşı, Toridən, ən az, bir nəfər çıxacaq. Bir və ya iki parlament üzvü Birləşmiş Krallığın Müstəqilliyi Partiyasına keçəcək. Bu, 5 mayda keçiriləcək yerli seçkilərdə uğur gətirəcək. Avropa debatı baş nazir vəzifəsini tutmaq üçün gedən döyüşdə etibarnamə rolunu oynacaq: cənab Kameronla və Osbornun əks istiqamətdə gedən rəqibləri ilə müqayisədə Corc Osbornun səhmlərinin qalxması və düşməsi. Anti-Aİ kampaniyasına yönəlmiş hər bir addım Şotlandiyanın müstəqilliyi üçün çağırış edəcək. Bu isə yazda Edinburq parlamentinə keçirilən seçkilərdə separatçı Şotlandiya Milli Partiyasına seçki qələbəsi gətirəcək.

s

Ceremi Kliff: “Bagehot” köşə yazarı, “The Economist”

Mühafizəkarlar Partiyası hökuməti 2016-nı parçalanmış və dominant halda bitirəcək.

Britaniya

DÜNYA 2016

37

Şəhər əhli Emma Hoqan

“Leyboristlər” London mer seçkisində qalib gələcək. Lakin güclə.

K

eçən 15 il ərzində Londonda mer seçkilərinə iki ekstravaqant, separatçı şəxs hakim olub: 2008-ci ilədək “Leyboristlər”in qatı sol qanadçı meri Len Livinqston və xarizmatik, lakin özünə əmin mühafizəkar siyasətçi Boris Conson. 2016da “Leyboristlər” partiyasından Sadiq Xanın qalib gələcəyi seçki şəxsiyyətdən çox siyasətə yönələcək.

2000-ci ildə Londonda seçilmiş merin yaradılması kapitalın axın istiqamətini dəyişdirdi. Nəqliyyat və cüzi dərəcədə də planlaşdırma və mənzillə təmin olunma gücü ilə iki London merinin hər biri öz şəhərlərində iz qoydu. Livinqston şəhər mərkəzində ictimai nəqliyyatdan istifadə haqqı müəyyən etdi və paytaxtın cırıldayan boru sisteminə investisiya etmək üçün hazırlaşdı. Consonun rəhbərliyi altında velosiped nəqliyyatı məşhurlaşdı; yeni nəhəng dəmir yolu “Crossrail”ə yaşıl işıq yandı.

2016-da mənzillə təmin olunma, aeroLondonlular portun sahəsi və Siticənab Xanın Holl üçün daha çox ev tikmək imkan növbəti mer üçün 3 böyük məsələ üçün daha olacaq. “Mühafizəambisiyalı karlar”ın namizədi planlarını Zak Qoldsmit Xitrou aeroportunun geniş- alqışlayacaq lənməsinə güclü müqavimət göstərdiyi üçün dəstək alacaq, xüsusilə də yaşıllar arasında. Həmçinin,

Bəli, o, Xandır

ev tikintisini də artırmağa söz verib. Bu, onun artıq güvənmiş olduğu şəhərətrafı Tori seçicilərindən dəstəyini artıraraq onu mərkəzdə yaşayan əhali arasında məşhurlaşdıracaq. Sürətli seçki mexanizmi və öz şəxsi sərvətinin dəstəyi ilə cənab Qoldsmit xüsusilə də məşhur yerli parlament üzvü olduğu üçün güclü rəqib olacaq.

Buna baxmayaraq cənab Xan cüzi fərqlə qalib gələcək. London “Leyboristlər”ə ölkənin digər hissəsindən daha meyillidir.

2015-ci ilin ümumi seçkilərində partiya öz səs payını 2010-cu illə müqayisədə 37%-dən 44%-ə artırmışdır. Bu, “Mühafizəkarlar”da isə 35% idi.

Cənab Xan Uendsvortda mikrorayonda böyüyüb və onun ev tikintisi üçün daha ambisiyalı planlarını alqışlayacaq sadə lon-

s

Buna baxmayaraq, 31 dekabr 2016-cı ildə şəhərkənarı malikanəsinin yerləşdiyi Çekerzdə bir şüşə klaret qonaqlığı verən cənab Kameron (keçən 12 ayın uğursuzluqlarına xəyanət edən ağ saçlı və qırışlı şəkildə) məmnun olduğunu bəyan edəcək. Sələflərindən bir neçəsinin etmiş olduğu kimi o da siyasi mənzərəyə göstərişlər verəcək.

Kameron irsini formalaşdırmaq 5 may seçkiləri ona sevinc gətirəcək. Birləşmiş Krallığın Müstəqilliyi Partiyasının yüksəlişi “Leyboristlər”i Torilərdən çox vuracaq. Rut Devidsonun kefli rəhbərliyi altında Şotland Mühafizəkarları partiya üçün Britaniyanın bir zamanlar qapalı zona hesab edilmiş hissəsindən faydalanacaq. Həmçinin, baş naziri bəzi hadisələr dəstəkləyəcək: onun hakimiyyətini Avropa referendumundakı qələbə (lakin əsəbləri oynadan çətin qələbə) və onun Suriyada – ölkə üzərində axır ki uçuşlar edən Britaniya təyyarələri ilə - və ölkədə islam ekstremizmini dayandırmaq məqsədilə etdiyi cəhdlər parladacaq.

donluları ən yaxşı şəkildə təmsil edə bildiyini iddia edir. O, yeni, münasib qiymətli yaşayış yerlərində bazarın 50%-ni tutmaq (hazırda bazar icarələrinin 80%-ni tutur) və icarə həcmi təqdim etmək istəyir. Xan həm də işgüzar lobbi üzərində də qalib gələcək.

Onun Xitrouda başqa bir uçuş zolağına qarşı olmasına baxmayaraq bunun əvəzində Qetuikin genişlənməsini görmək istəyir. O, Qoldsmitdən daha az avroskeptikdir. Ən vacibi isə cənab Xan London merinin vergi artırılması səlahiyyəti və planlaşdırma üzərində daha güclü imkanlarla (paytaxtda hər ikisinə ehtiyac var) böyüməsi üçün azad olunmasının tərəfdarıdır. 2016-cı ildə Londonun yenə “Leyborist” meri olacaq. O, həm də getdikcə daha güclü biri olacaq. n Emma Hoqan: Britaniya üzrə müxbir, “The Economist”

O, hər şeydən çox müxalifətlə ziddiyyətdən faydalanacaq. Onun yeni sol qanad lideri Ceremi Korbinin rəhbərliyi altında “Leyboristlər” vəziyyəti dəyişəcək. İcmalar palatasında bir manşeti tutan stenddən başqa (“Leyboristlər”in bir neçə parlament üzvünün yenilənməsi barədə olduğu kimi) “Leyboristlər” sadəcə seçilə bilməyən kimi deyil, həm də qeyri-münasib kimi görünəcək. Korbinin ciddi partiya lideri olmaması barədə öncədən qərara gəlmiş seçicilər müxalifətə vaxt verməyəcək. Siyasi baxımdan kənar sahələrdə qeyri-mütənasib olaraq baş tutacaq şura seçkilərində “Leyboristlər” bəzi məğlubiyyətlərdən əziyyət çəkəcək.

2015-ci il qələbəsinin solmaqda olan şəfəqləri ilə birgə cənab Kameron daxili opponentlərini mühüm cavabla təmin edəcək: “Mən bu partiyanın ən böyük nemətiyəm”.

Bu arqument ona Mühafizəkarların ambisiyalarını özününkü ilə təkrar tənzimləmək imkanı verəcək (tərəddüdlə də olsa): Britaniyanın siyasi spektrini yenidən formalaşdırmaq və beləcə, “Leyboristlər” partiyasını yalnız bir neçə ilə dağıda biləcəyi Kameron irsini yaratmaq. n

2016 QISACA Sağlamlığa dair qrafik xəbərdarlıqlar siqareti yeni, standart paketlənmədə brendloqolarla əvəzləyir.

Britaniya

38

DÜNYA 2016

İnşaatçılar axtarılır:

Britaniya evlərinin ‘000 illik səlahiyyət müddəti tamamlandı.

31 Martda bitən il üçün

220

Özəl müəssisə

200 180 160 140 120 100 80

Yerli haki orqanları miyyət

60

ti Mənzil-tikinər i kooperat ivl

40

2012

2014

2010

2006

2008

2002

2004

1998

2000

1994

1996

1992

1990

1988

1984

1986

1982

1980

1976

1978

1972

1974

0

1970

20

Mənbə: milli statistika

Osbornun danılmaz faktı Kallum Uilyams

İnkişaf yaxşıdır, məhsuldarlıq isə zəif

B

ritaniya iqtisadiyyatı 2016-a güclü hazırlaşır. Real ÜDM üzrə proqnozlar G7-nin orta göstəricisindən yuxarı olmaqla 2.5% civarında dəyişir. Britaniyalılar gərgin işləyəcək: işçi qüvvəsinin iştirak göstəricisi 1990-cu illərin əvvəlindən bəri, güman ki, ən yüksək həddə çatacaq. Əmtəələrin qiyməti ötən illərlə müqayisədə çox aşağı düşdüyü üçün inflyasiya hazırki ən minimal səviyyələrdən yuxarı qalxmalıdır. Ölkəyə xarici investisiyaların axını (hazırda əhəmiyyəti var) yenidən qalxacaq.

Güclü artım İngiltərə Bankının faiz dərəcələrini 2007ci ildən bəri ilk dəfə qaldıracağı deməkdir. Amma bunu çox ehtiyatla, zəifləməyə mane olmaqla edəcək. Bank rəhbəri Mark Karni hesab edir ki, baza dərəcəsi (2009-un martında 0.5%-ə düşüb və belə də qalır) “tarixi göstəricilərin yarısı qədər yüksək” və ya 2% səviyyəsində müəyyən ediləcək.

Bunlar Britaniya iqtisadiyyatının 2016-cı ildə möhtəşəm görünəcəyini deyir. Lakin bu mənzərədə bir ləkə var: zəif məhsuldarlıq. Çünki maliyyə böhranı Britaniyanın saatlıq hasilatını çətinliklə yerindən tərpədib. Amerikada bu, 9% artıb, Fransada isə 2% daha yüksəkdir. Britaniyada məhsuldarlığın artmasına baxmayaraq əməkhaqları mühüm dərəcədə arta bilmir və britaniyalılar “konvertləri” artırmağa dərin ehtiyac duyurlar: ailənin vergi çıxıldıqdan sonra adambaşına düşən orta gəliri hazırda böhrandan öncəki yüksək göstəricidən 1% aşağıdır.

Məhsuldarlığı artırmağın bir yolu investisiyanı çoxaltmaqdır. Təlimə, yaxşı kompüterlərə və qeyri-adi texnikaya pul xərcləmək işçiyə az vaxtda çox istehsal etmək imkanı verir. Lakin Britaniyanın investisiya effektivliyi pis haldadır. Aİ-nin statistika agentliyi “Eurostat”ın məlumatına görə, ÜDM-in faiz nisbəti kimi Britaniya hökumətinin investisiyası 26 ölkə arasında arxadan 7-ci yerdədir və hazırda maliyyə böhranı ərzində daha aşağıdır. (Biznes investisiyasına gəlincə burada bir qədər yaxşıdır). Qəribə deyil

2016 QISACA Yanvar 18-ci əsrdən bəri Britaniyada dərin dağ-mədən sənayesinin olmadığı ilk aydır.

ki, yollar pis durumdadır, xəstəxanalar dolub-daşır. Bu da yanlış iqtisadiyyatdır, xüsusilə də pulun bu qədər ucuz olan vaxtında. Hökumət qiymətli kağızları üzrə gəlirlilik rekord aşağı həddə yaxındır; uzunmüddətli faiz dərəcələri müsbətə ancaq çatır (inflyasiya üzrə tənzimləndikdə).

Lakin Britaniya hökuməti indi ÜDM-in 5%-i civarında olan büdcə defisitini azaltmaqla saxlamaqda maraqlıdır.

Nəticədə, qarşıdakı ildə investisiyanı artırmaq ehtimalı azdır. Dövlət nəzarət xidməti Milli Audit İdarəsinin hesabatına görə dövlət sektoru üzrə ümumi investisiya 2016-cı ildə yenidən aşağı düşməklə 2009Britaniyanın 10-cu illərdə olduğunun 1/3-i qədər aşağı olacaq. Həmçinin, artmaqda investisiya olan daha yüksək faiz dərəcələri ilə effektivliyi biznes investisiyası çox artmayacaq. pis haldadır Hökumət “narahat olmayın” deyir; məhsuldarlıq artımı başqa yerdən gələ bilər. Hökumət “məhsuldarlıq planı” hazırlayıb ki, o, əsasən mənzillə təmin olunma məsələsinə fokuslanır. Britaniyanın disfunksional mənzil bazarı məhsuldarlıq üzərində böyük məhdudiyyətdir. Yüksək mənzil qiymətlərindən yaxa qurtarmaq üçün bir çox işçilər ölkənin daha az dinamik olan hissələrində yaşamağa qərar verirlər; başqaları isə uzaq məsafələrdə vaxt itirirlər.

Daha çox evə ehtiyac var və ev tikməni sürətləndirmək üçün maliyyə naziri Corc Osborn planlaşdırma qanunvericiliyinə əl gəzdirəcək. O, hökuməti bürokratiya və ya mübahisələr içində batıb qalmış planlaşdırma təkliflərini həyata keçirmək üçün qaydaları dəyişdirmək istəyir. Yeri gəlmişkən, londonlulara gələcəkdə təchizatı artırmaqla evlərinə əlavə mərtəbələr əlavə etmək imkanı veriləcək.

Bu, həssas plandır, amma ümumi bina tikmə göstəricisində az artım şansı var. Hökumət 1980-ci illərdə sabit aktivlərindən imtina etdi (diaqrama bax). Həmçinin, ev tikmədən əldə edilən gəlirləri aşağı saxlamaq istədiyi üçün bina tikmə assosiasiyalarına (sosial mənzillə təmin edən qeyri-kommersiya təşkilatları) icarə haqlarını növbəti 4 il üçün ilə 1%-dək azaltmağı tapşırdı. Bu, çox bina tikmək üçün cəlbedici deyil. “Standard & Poor’s” reytinq agentliyi 2016-da ev qiymətlərinin 5% artacağını proqnozlaşdırır.

Yaşayış minimumu, ya bağlanan iş yerləri?

Belə aşağı investisiya və yüksək ev qiymətləri Britaniyada məhsuldarlığın artımını yenə ləngidəcək. Bu, Osborn üçün xüsusi məsələdir. Hökumət siyasətinin əsas istiqaməti sosial təminat xərclərinə qənaət etmək üçün mənfəət vergisi kreditlərinin, yalnız işləyən şəxslərə verilən müxtəlif müavinətlərinin limitlərini dəyişməkdir.

Zərər edən işçilərə kompensasiya etmək üçün 2016-cı ilin aprelində kansler yaşı 25-dən yuxarı olan işçilərin minimum əməkhaqqını 7% artırır (və bunu “yaşayış minimumu” adlandırır). Lakin əgər məhsuldarlıq yaşayış minimumunda artımla uyğun gəlməzsə, qaçılmaz nəticə zəif ixtisaslı işçilərin işsizliyini artıracaq. Ümumi iqtisadi mənzərə kifayət qədər parlaq ola bilər, amma bəzi britaniyalılar üçün vəziyyət o qədər də ürəkaçan deyil. n

Mümkündür ki…

90-cı ad günündə kraliça vəzifədən getdiyini elan etsin və III Çarlz taxta çıxsın.

Kallum Uilyams: Britaniya iqtisadi müxbiri, “The Economist”

Leyboristlərin ziyalıları yeni partiya yaratmaq üçün ayrılsınlar.

Londonda mülkiyyət bumu baş versin.

Britaniya

DÜNYA 2016

39

Şotlandiya və Avropa məsələsi

2

5 il əvvəl dünya əsrlər boyunca görünməmiş bir sürətlə dəyişməkdə idi. 1945-ci ildən bəri hakim olan qlobal siyasətin sabit nöqtələrinə qarşı çıxmağa başlanıldı və danışıqlar yeni dünya düzəni ortaya çıxaran kimi bu, hətta devrildi də. Soyuq müharibənin bitməsinə siqnal verən Avropada Berlin Divarlarının sökülməsindən Cənubi Afrikada irqi ayrıseçkiliyin sonunu müjdələyən Nelson Mandelanın azadlığa çıxmasına qədər keçmiş şübhə doğurmayan faktlar kənara qoyuldu.

Mənim ilk seçki müsabiqəmlə qarşılaşmaq üçün o vaxtın gənc siyasətçisi kimi bu dəyişiklik burulğanı tərəfindən nəzərə çatdırılan imkanlar ruhlandırıcıdır. Lakin əsrin keçən dörddə biri keçmiş atalar sözünün doğruluğunu sübut etdi: əşyalar nə qədər çox dəyişərsə, o qədər çox da eyni qalar.

Az sayda insan iqlim dəyişikliyi və enerji təchizatı kimi iki mühüm məsələdən tutmuş Avropanı müasir zamanlarda görünməmiş qaçqın axını ilə mübarizə apardığı bir zamanda cənginə alan humanitar böhran kimi irili-xırdalı böhranların nəticələrinədək dünya üçün fon yaradan maliyyə böhranı ilə keçən bir neçə ilin gedişatını əvvəlcədən görə bilib. Belə ki, vəd edilmiş yeni dünya düzəni həyata keçirilməyib.

Lazım olan isə əvvəllər olduğu kimi proqnozlaşdırıla bilməyən dünyada problemlərini həll etməyin yeni yollarıdır. Ölkəmin keçən 25 il ərzindəki siyasi səfəri qeyri-adi olub. İlk əvvəl, təxminən 300 illik boşluqdan sonra öz milli parlamentimizi yenidən yaratmaq məqsədilə, öz partiyam Şotlandiya Milli Partiyasından əvvəl, Şotlandiya insanlara yenidən müstəqil dövlət olmaq uğrunda səs verməyi təklif edib.

Keçirdiyimiz referendum mən və bir çoxlarının şövqlə arzu etdiyi “Lehinə” ilə bitmədi.

Lakin bu kampaniya və yarışdan həqiqətən diqqətəlayiq nəticələr əldə olundu. Hazırda inkişaf etmiş dünyanın digər yerləri ilə müqayisədə Şotlandiyanın siyasətlə ən çox məşğul olan və coşğulu əhalisi var.

Bu iş mənə dünyanın əksər ən böyük problemlərinə 2016-cı ildə necə müraciət ediləcəyinə dair böyük ümid verir. Ona görə yox ki Şotlandiya dünya problemlərinin açarıdır və ya bizim onların həll yollarına unikal yanaşmamız var, ona görə ki, bizim öz şəxsi təcrübəmizdən aldığımız mesaj – ölkə və onun cəmiyyətləri sadə müdaxilələr etməklə daha yaxşıya dəyişə bilər - universal şəkildə tətbiq edilə bilər. Demokratiya, iştirak və əməkdaşlıq qlobal problemləri həll etmək üçün birgə yanaşmaya əsaslanmalı olan əsas sütunlardır.

Bunların ilk ikisi əl-ələ gedir. Demokratiya zəif və kövrək məqamlarda möhkəmləndirilməlidir, lakin demokratik proseslərdə iştirak da, xüsusilə, qadınların bütün səviyyələrdə daha yaxşı təmsil edilməli olduğu zamanda dəstəklənməlidir. Mən fəxr edirəm ki, hazırda mənim Şotlandiyada rəhbəri olduğum hökumət balanslaşdırılmış gender hökuməti olan bir neçə ölkədən biridir, lakin bunun özü də digər ölkələrin gender bərabərliyi məsələlərinə necə ehtiyacı olduğunu göstərir.

Bir çox yerlərdə xalq kütlələrinin yarısının vətəndaşlıq hüququndan məhrum edildiyi zaman bəşəriyyət onların istedad və ideyalarından faydalana bilməz.

Mənim sələfim, Şotlandiyanın ilk naziri Aleks Samond eynilə bu səhifələri dörd il bundan əvvəl yazmışdır: məsələ ölkənin həcmində deyil, onun ideyalarının həcmindədir. Bu sadə həqiqət ideyaların bütün dünyada millisaniyələr ərzində yayıla bildiyi və dövlətin innovasiya gücünün ölkənin hərbi gücü üçün məna kəsb etdiyi bir zamanda hər keçən il daha da uyğun olur.

Daha bir referendum Mən 2016-cı ildə özümü bir əsas müşahidəyə həsr edəcəyəm: Avropada Birləşmiş Krallığın mövqeyi üzrə debat potensial baxımdan nəhəng siyasi və iqtisadi nəticələrə malik olan çox önəmli məsələ olacaq. Açıq desəm, mənim baş nazir Devid Kameronun planlaşdırdığı Avropa Birliyinə üzv olub-olmamaq üzrə referendumun nəticəsi barədə əminliyim əvvəlkindən azdır. Ümid edirəm ki, Birləşmiş Krallıq üçün nəticə AB-də qalmaq olacaq və bu, mən və mənim partiyamın qəti şəkildə təşviq edəcəyimiz nəticədir. Həmçinin, mən artıq bildirmişəm ki, Birləşmiş Krallığın iradəmizin əksinə olaraq bizim Avropadan çıxarıldığımızı görərək yekdilliklə AB-dən çıxmaq üçün səs verdiyi halda Şotlandiyanın orada qalması üçün səs verdiyini göstərən nəticə ikinci müstəqillik referendumuna olan ehtiyacın qarşısıalınmaz olduğunu daha yaxşı görə bilər. Lakin mən cənab Kameron və onun hökumətinin Birləşmiş Krallığın üzvlük şərtləri barədə onun vəd etdiyi danışıqlardan hansını həyata keçirəcəyi ilə bundan nə gözlədiyi arasında uçurumu nəzərə alaraq bu ssenarini riskə atdığına inanıram.

Yuxarıda qeyd etdiyim üçüncü sütun olan dövlətlərarası əməkdaşlıq dünya problemlərinə müraciət etməyin açarıdır. Mən Britaniya hökumətinin avropalı həmkarlarımızla işləmə yanaşmasının bunun əksinə getməsindən qorxuram. n

Şotlandiyanın ilk naziri və Şotlandiya Milli Partiyasının lideri Nikola Stercen deyir ki, daha bir müstəqillik referendumuna olan tələbat qarşısıalınmaz ola bilər

Birləşmiş Krallığın Avropadakı mövqeyi üzrə debat çox önəmli məsələ olacaq

40

DÜNYA 2016

Avropa Bu bölmədə həmçinin: Avropanın texnologiya sənayesi üçün model 41 Yeni almanlar 44

İtaliya xidmət rejimində 46 İrlandiya ruhları 46 Putinin təzyiqi 47 Mümkündür ki… 47

Federika Moqerini: diplomatiyanın Avropa tərzi 48

Uzun və gərgin iş İstehlak qiymətləri illik % dəyişikliyi (solda)

3.0

1.2

2.5

1.0

ÜDM 2.0

1.5

0.8

Keçən rüb ÜDM-də % dəyişikliyi (sağda)

0.6 Proqnoz

1.0

0.4

0.5

0.2

0

0 2011

2012

2013

2014

2015

2016 -0.2

-0.5

-1.0

Mənbələr: Eurostat; Barclays Research; The Economist Intelligence Unit

Həmişəkindən daha böyük…

-0.4 -0.4

Pol Uolles

2016 QISACA Rusiya Beynəlxalq Buzüstü Xokkey üzrə Dünya Çempionatına ev sahibliyi edəndə Putin özü ilə dəyənək daşımaq şansı qazanacaq. Oyunlar Sankt-Peterburq və Moskvada keçiriləcək.

2

015-ci il ərzində Almaniyada fövqəladə böhran diqqətini avrozonada perspektivli bərpadan yayındırmışdı. Almaniyanın valyuta ittifaqında olan yerinə baxmayaraq 2016-cı ildə əsas diqqət avrozonanın bərpasının davamlı olub-olmayacağına və deflyasiya yanaşmasını başa çatdırmaq üçün kifayət qədər sağlam olub-olmayacağına veriləcək. Qərar tutmuş zəif inflyasiya ilə birgə artımda yavaşıma riskləri mühümdür və bu, Avropa Mərkəzi Bankının kəmiyyət yumşalması (KY) proqramını 2016-cı ilin sentyabrından sonra, AMB-nin bunu əvvəlcədən başa çatdırmağı planlaşdırdığı zaman, davam etdirəcəyi deməkdir. İl xoşagəlməz təəssüratlar buraxacaq xəbərlərlə başlayacaq. Fevralda statistiklər 2015-ci ilin sonunda avrozona ÜDM-nin 2008-ci ilin əvvəlində baş vermiş maliyyə və avro böhranlarından əvvəlki pik həddi keçdiyini aşkar edəcək.

Bu, valyuta təşkilatı iqtisadiyyatının 2015-ci ilin ikinci yarısında 2014-ün sonu və 2015-in ortasına olan orta sürəti keçdiyi halda baş verəcək; hətta bu göstərici avronu zəiflətsə belə, avrozona 2016-cı ilin əvvəlində məqsədinə çatmalıdır.

Xoşagəlməz təəssüratlar buna nail olmaq üçün 8 il vaxt aparacaq. Bundan fərqli olaraq, Amerika iqtisadiyyatı üçün 2007-ci ilin sonunda böhran öncəsi pikə qədər genişlənmək 4 ildən az vaxt apardı. 2011-ci ilin payı-

zında bu mərhələni keçəndən bəri Amerikanın ÜDM-i təxminən 10% artıb. Əgər avrozona artıq faktiki olaraq itirilmiş onilliyin ən yaxşı hissəsini sınaqdan keçirmiş olarsa, 2016-cı il üçün sual 2013-ün yazında başlamış bərpanın güclənə və mükəmməlləşə bilib-bilməyəcəyidir. 2011-2013-cü illərdə genişlənmiş tənəzzüldən sonra gələn bu irəliləmənin özü zəif və qətiyyətsiz idi. O, 2014-cü ilin sonunda və 2015-ci ilin ilk yarısında iqtisadiyyat rüblük 0.4% orta sürətə çatanda güc qazandı (diaqrama bax).

Hətta artımda bu yaxşılaşma Alman diqqətçəkici deyildi. Əslində, ixracatçıları avrozona iqtisadiyyatının altəhlükəyə dığı stimulun miqdarını nəzərə alsaq, bu, acınacaqlı idi. Bir açıqdırlar təkan 2014-cü ilin ikinci yarısında qlobal ne qiymətlərində, ikincisi isə avrozonada enerji qiymətlərindəki düşüşdə oldu. Bu da istehlakçı xərclərini artıraraq vergilərin azaldılması kimi çıxış etdi. Üstəlik, AMB deflyasiyaya mane olmaq üçün yüksək artımı gücləndirmək məqsədilə çox sayda tədbirlər toplusu qəbul etdi. Buraya mənfi faiz dərəcələrinin, özəl sektora kredit verməyi inkişaf etdirən banklar üçün ultra-ucuz maliyyələşmənin təqdimatı, ən vacibi, 2015ci ilin əvvəlində tammiqyaslı KY-nin qəbulu daxil idi.

Bu təşəbbüslər 2014- cü ilin yazında $1.40-dan 2015-ci

s

Pol Uolles: Avropa iqtisadi xəbərlər üzrə redaktor, “The Economist”

Avrozona iqtisadiyyatı sərt sınaqlarla üzləşir.

Avropa

DÜNYA 2016

Qorxma, “Apple”!

qaytarmaqdır. Bizim məqsədimiz ABŞ-ın ən yaxşı şirkətləri ilə rəqabət apara biləcək şirkətləri inkişaf etdirməkdir, lakin bunu Endryu Palmer əsas Avropa dəyərlərini əks etdirəcək şəkildə Avropanın texnologiya etməkdir. Biz artıq dörd şirkətdən ibarət portfel seçmişik. sənayesinin rəsmi modeli Avropanın yeni sosial şəbəkəsi bizim əlimizə düşür.

“Rulebook” adlanacaq. Bəziləriniz “Rulebook”un hekayəsini bilirsiniz. O, BRÜSSEL 2014-cü ildə yaradıldı və ilk əvvəl Brüsseldə Bizim Avropa Komissiyasında Atlantik ən cəlbedici Avropa ali komissarlarını boyunca texnologiya nəhənglərinə qarşı heç qiymətləndirmək məqsədilə (təbriklər, Jan bir öhdəliyimiz yoxdur, əgər onlar qaydalara Klod!) stajçılar tərəfindən istifadə edildi. Lakin uyğun oynayırsa. Lakin biz avropalılar həm onun Avropa dövlətləri icmasının virtual yaratmalı, həm də tənzimləməliyik. Amerika təcəssümü kimi daha çox tanınmaq potensialı şirkətləri onlayn dünyaya gedən yeganə kanal var. “Rulebook”un üzvlərindən öz mesajlarını ola bilməzlər. Belə ki, vahid rəqəmsal bazar Avropa Birliyinin 25 rəsmi dilində yayımlamaq təşəbbüsümüzün bir hissəsi olaraq biz 2016-da tələb olunacaq: biz kortəbiilikdə nə itiririksə, Avropa Komissiyasının Yeni İqtisadi Təşkilatlar həmrəylikdə də onu qazanırıq. Qoşulmaq Şurasını (texneo) işə salacağıq. Onun missiyası üçün bütün digər üzvlərin razılığı olmalıdır.

Avropanın internet şirkətlərinin yeni dalğasını Bir dəfə “Rulebook”a qoşulanda siz birtərəfli qala bilməzsiniz, amma 2016 DOSSIER alman üzvlər tərəfindən kənarlaşdırıla bilərsiniz.

“Amazon”un faktiki olaraq heç zaman gəlir gətirməyən biznes modelini Jeff Bezos Avropadan götürmüşdü.

Bizim yeni e-ticarət portalımız “Fluß” avropalılara mal, xidmət və rəqəmsal məzmun almaq üçün “universam” verəcək. Bizim bir neçə mövcud mədəni irsimizi əldə etmək şansı verməklə yanaşı biz Fluß vasitəsilə yayımlanmaq üçün original məzmun da hazırlayacağıq.

s

ilin yay-payızında $1.10-dək düşmüş avronu zəiflətməyə kömək etdi.

2016-cı ildə bərpa barədə əsas narahatlıq stimulun böyük bir hissəsinin azalacağıdır. Hətta əgər neft qiymətləri zəif olaraq qalsa belə, enerji qiymətlərində düşmədən istehlakçının alıcılıq qabiliyyətində artım mahiyyətcə birdəfəlik təsirdir. Eynilə, əgər avro ixracatçılara doğru təkan verərək qalarsa, qiymətdəndüşmə tədricən yox olacaq.

Almansayağı sual Digər bir narahatlıq odur ki, inkişaf etməkdə olan bazarların, xüsusilə də Çinin geriləməsi avrozonanı da narahat edəcək.

Xüsusilə də alman ixracatçıları Çinin investisiya yönümlü artımının onların istehsal vəsaitləri buraxmaqda olan sənaye güclərinə təkan verdiyi uzun bir müddətdən sonra narahatlıq keçirirlər. Əlavə narahatlıq isə “Made in Germany” yarlığına kölgə salan VW skandalına görə geniş beynəlxalq gözlənilməz nəticə ilə bağlıdır. İxracata olan zərərin miqrantlara çəkilən ictimai xərclərdən gələn yerli tələbata dəstək vermək üzərində üstünlük təşkil etməsi görünür.

Almaniyada zəifləmə geniş avrozona üçün 2 səbəbdən xoşagəlməz olacaq. Birincisi, bu, avrozona istehsalının

41

Taksi sürücülərinin qeyri-qanuni rəqabət təhlükələrini dəf edən mini-seriallar artıq istehsal olunur. Veb sayt bazar günləri və avqustda bağlı olacaq.

“Eyfel” bizim Avropadakı axtarış mexanizmimizdir. Onun iş prinsipi belədir: məlumatın qorunması hüquqdur, seçim deyil.

Nəticələrdə yalnız üstünlük verilən şəxslər və şirkətlər çıxacaq. (Britaniya istisnadır, belə ki, o, iştiraka razılıq əvəzinə iştirakdan imtina barədə razılığa gəlib). Bu, o deməkdir ki, axtarış nəticələrinin həcmi inanılmaz dərəcədə azdır, amma yüklənmə vaxtları həqiqətən də sürətlidir.

Nəhayət, “Damson”. Bu, bizim Avropanın texnologiya texniki təminatçısına verdiyimiz addır. Biz “Apple”in mövcud məhsulları ilə rəqabət aparmağın çətin olduğunu bilirik, lakin tamamilə yeni məhsul xətləri olan (məsələn, hər bir sorğuya iqtisadiyyata dair uzun mühazirə ilə cavab verən “Varoufakis” adlı mobil telefonlar üzrə şəxsi köməkçi kimi) amerikalı dostlarımızı qabaqlamaq imkanımız var. L. Damson həm də açılması hər adam üçün mümkün olmayan “Schäuble” mobil partmonetini sınaqdan keçirir. Şirkətin araşdırma və inkişaf komandası anlaşılmaz tətbiqetmələr üçün “Hollande” adlı cihaz üstündə işləyir.

Bəziləri Avropanın “techneo”ya ehtiyacı olub-olmamasını soruşa bilər. London, Berlin və Stokholmun uğurlu başlanğıc səhnəsi var.

Komissiyada olan bizlər isə avropalıların buna həqiqətən də ehtiyacı olduğunu bilmək üçün bütün imkanlara malikik. Həmçinin, bizim 2017-ci ildə “Eurotech”in ikinci dalğası üçün “Unter” və “Oiseau” kimi kod adları olan layihələrimiz var.

Endryu Palmer: biznes xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist”

təxminən 30%-ni təşkil edən valyuta institutunun əsas iqtisadiyyatıdır. İkincisi, onun keçən bir neçə ilki elastikliyi həm ikiqat tənəzzülü sürətləndirmək, həm də sonrakı bərpa olunmanı dəstəkləmək üçün zəruridir. Avrozonanın dördüncü ən böyük iqtisadiyyatı olan İspaniyanın gözlənildiyindən daha da yaxşılaşmasına baxmayaraq müvafiq olaraq ikinci və üçüncü ən böyük iqtisadiyyatları olan Fransa və İtaliya belə inkişafa nail olmaq üçün çox cəhd edib.

Təklif budur ki, AMB bunu bir də etsin. Mərkəzi Bankın rəhbəri Mario Draqi 2015-ci ilin yanvarında güclü KY-nin qəbulunu elan edərək icrasında martda başlanmış, ay ərzində 60 milyard avroluq dövlət aktivlərini almaq proqramının 2016-cı ilin sentyabrın sonunadək davam edəcəyini dedi. Lakin o, əlavə şərt qoydu ki, “istənilən halda biz inflyasiya yolunda davamlı tənzimlənmə görənədək həyata keçiriləcək” alış-satışlar AMB-nin təxminən 2% orta müddətli məqsədi ilə uyğun olmalıdır. Dəyərli bərpaetməni təmin etmək məqsədilə proqramın 2016-17-ci illərdə davam edəcəyi üçün bu, ağıllı şərtdir. Digər mərkəzi banklar kəşf olunduğundan AMB KY-ni başlatmağın dayandırmaqdan daha asan olduğunu düşünəcək. n

2016 QISACA Hitlerin “Mənim mübarizəm” əsəri oxuculara təqdim edilir, lakin Bavariya hökuməti (müəlliflik hüququ var) tənqidi baxımdan annotasiya yazılmış nüsxəsi üçün dəstəyi geri götürüb.

44

2016 QISACA Beş alman əyaləti seçki keçirməklə almanların Angela Merkel və onun hakim partiyasından bezib-bezmədiyini yoxlayır.

Avropa

Yeni almanlar Andreas Klut, BERLİN

Alman olmağın nə demək olduğunu yenidən müəyyən etmək vaxtıdır.

Ə

srlər boyunca almanlar onları Azadlıq heykəlinin “azad nəfəs almaq həsrəti ilə toplaşan kütlələr” arasında salamlamış ABŞ kimi ölkələrə emiqrasiya etməklə öz vətənlərini tərk etməyi adət halına gətirmişlər. Lakin öz ölkələrində qalan almanlar üçün milliyyət seçim və ya doğum yeri kimi deyil, “qan” məsələsi kimi qaldı (latınca “jus sanguinis”). Bu identiklik dilin özünə də təsir etmişdi. Mənşəyi orta əsrlərə gedib çıxan “deutsch” sözü “xalqa aid” deməkdir. Bu yaxınlaradək “insanlar”, yəni “Volk” sözünün etnik məna çaları vardı. Bu günədək onun sifət forması “völkisch” nasistlərlə eybəcər irqçi assosiasiyasını saxlayır.

Bunlar hekayədir və 2016-da mütləq şəkildə yox olacaq. Hazırda Almaniya cəlb etdiyi immiqrantların sayına görə ABŞ-dan sonra ikincidir. Bəziləri AB daxilindən, çoxları isə çox uzaq yerlərdən gəlir. Varlı ölkələr arasında Almaniya həm də indiyədək ən çox qaçqın (bu günün “toplaşan kütlələr”i) qəbul edən ölkədir. Təkcə 2015-ci ildə 1 milyonadək qaçqının gəlişi gözlənilirdi; 2016-da bu rəqəm daha böyük olacaq.

Tam alman

Andreas Klut: Berlin bürosunun rəhbəri, “The Economist”

Suriya, Əfqanıstan, Afrika və s. yerlərdən gələnlərin beşdə biri artıq “miqrasiya zəmini” olan ölkəni seçirlər.

Alman bürokratik jarqonu belələrini əcnəbi köklü sözlərlə çağırır. Bura 1950-60-cı illərdə xüsusən Türkiyə, İtaliya və Yunanıstandan Qərbi Almaniyaya alman əsilli uşaqlar və nəvələrlə yanaşı işlə təmin olunmaq üçün gəlmiş “qonaq işçilər” daxildir. Daha sonra 1990-cı illərdə keçən böyük qaçqın böhranı ərzində gəlmiş keçmiş yuqoslavlar, hazırda isə AB vətəndaşları kimi ölkəyə sərbəst şəkildə daxil ola bilən polyaklar, rumınlar, bolqarlar və digərləridir.

DÜNYA 2016

Etnik baxımdan “saf ” nəslin nümayəndələri kimi almanları hazırda almanca üzvi qida termini istehzalı slenqlə çağırdıqları üçün təbii olaraq bu miqyasda axın bəzi “bio-almanlar” arasında narahatlığa səbəb olur. Bir çoxları xüsusən müsəlmanlardan narahatdır: onlar cinsi bərabərlik, dünyəvi dəyərlər və Almaniyanın İsrailə qarşı tarixi öhdəliyi kimi sosial normaları qəbul edəcəklərmi?

Həyatın ədviyyatı Bu qədər çox əcnəbini birləşdirmək işi 2016-da alman siyasətini və cəmiyyətini sınaqdan keçirəcək. Lakin əksər alman qaçqınların sığınacağa layiq olduğunu və immiqrantların ölkəni varlandırdığını başa düşdüyündən Almaniya “Willkommenskultur”u (“xoş gəldin mədəniyyəti”) qalib gələcək. Günün ən əhəmiyyətli alman yüngül qəlyanaltısı ya türk dönər-kababı, ya da ədviyyat souslu tipik alman kolAlmaniya basasından ibarət “Currywurst”dur. immiqrant Yuxarı və aşağı mədəniyyətdə Almaniyanı belə “yad” təsirlər olmaölkəsinə dan təsəvvür etmək olmaz. Ölkə çevrilir 1990-da futbol üzrə Dünya Kubokunu qazananda onun bütün milli oyunçuları “bio-almanlar” idi. 2014-də kuboku yenidən qazananda ikisi polyak idi, digərlərinin isə Özil (Türkiyə), Xedira (Tunis), Boatenq (Qana) və Mustafi (Albaniya) kimi soyadları vardı.

Korporasiya bossları və siyasətçilər də Almaniyanın immiqrantlara ehtiyacı olduğunu bilir. “Bio-almanlar”ın çox az uşağı olur. Bu gün sığınacaq barədə iddiaları üzərində iş getdiyinə dair barmaq izləri götürülmüş yeni almanlar sabah yaşlıların qayğısına qalacaq və yaxşı dövlət rifahını maliyyələşdirən vergilər ödəyəcəklər.

Almaniyanın rəsmi olaraq immiqrantlar torpağı olması üçün sadəcə bir maneə var bu, siyasətdir. Angela Merkelin idarə etdiyi mərkəz-sağ Xristian Demokratlar İttifaqı və onun Bavariyadakı mühafizəkar partiyası Xristian Sosial İttifaqı iddia edir ki, Almaniyanın daimi “immiqrant”ı yoxdur (Einwanderer), lakin ölkəni bir gün tərk edəcək “qonaq işçilər” kimi müvəqqəti “gələnlər”i var (Zuwanderer).

Bu, reallığı təhqir etməkdir və mərkəzsol partiyaların bölüşdürülməsi istehza kimidir. 2014-cü ildə Almaniyada doğulan əksər uşaqlar üçün hər iki vətəndaşlığı qeyrimüəyyən şəkildə saxlamağı asanlaşdıran qanuna düzəliş edildi. Lakin mini-liberallaşma xaricində Almaniya xüsusi vəziyyətlər üçün (məsələn, almanların həyat yoldaşları) qaydalar yığımına malik olan zəngin ölkələr arasında müstəsna olaraq qalır, lakin onun məntiqli immiqrasiya qanunu, ümumiyyətlə, yoxdur.

2016-cı ildə Almaniya belə bir qanun imzalayacaq, çünki hətta Xristian Demokratlar da hazırda hər kəsə məlum olan durumu etiraf edəcək: Almaniya sadəcə buraya gəlməklə öz növbəsində ölkənin yaşlanmaqda olan cəmiyyətini dinamik saxlayan bir çoxları üçün ümid və imkanlar torpağına - immiqrantlar ölkəsinə çevrilib.

Qanla tanınma fikri illər əvvəl ölüb. Bu il almanlar onu rəsmən bir qırağa atacaq və bunu etməklə qürur duyacaqlar. n

46

2016 QISACA Xristo İtaliyanın İseo gölündə piyadalar üçün 70.000 kvadrat sahəni tutan sarı üzən dokları – “The Floating Piers” təqdim edir.

Beppe Severnini: köşə yazarı, “Corriere della Sera”; rəyçi, “International New York Times”

Avropa

Bütün tıxaclı yollar Romaya aparır Beppe Severnini, MILAN

İtaliya xidmət rejimində olacaq.

“D

üzəliş edək!” – bu, İtaliyanın növbəti 12 ay üçün qeyri-rəsmi şüarı olacaq. Çünki 2016 Xidmət İli olacaq.

Bəzi işlər kifayət qədər yaxşı gedir. İqtisadiyyat bir qədər yaxşılaşır (artım dəyişiklik üçün ən azı, 1% olacaq); işsizlik aşağı düşür (12%-dən 11%-ə). Əmək bazarında, təhsil və qanunvericilik sistemində bəzi islahatlar aparılır.

Lakin daha çox işlərdə düzəliş etməyə ehtiyac var: immiqrasiya, iri şəhərlər, infrastruktur, vergi sistemi və çoxsaylı güzəştlərlə dövlət xərcləri. İtaliyanın Milli Turizm Agentliyi “ENIT”i götürək: o, 18mln Avro ($20mln) büdcənin ən böyük hissəsini əməkhaqlarına ayırmaqla turizmin faktiki olaraq tanıdılmasına yalnız kiçik bir hissə ayırır.

Siyahının başında miqrasiya dayanır. Xəritəyə sadəcə qısa baxış aşkar edir ki, mütəmadi olaraq Avropanın Brüsseldə yığışan ən yaxşı beyinləri bir şeyi uzun müddət görə bilməyiblər: İtaliya turbulent şimali Afrika və müharibədən viran qalmış Yaxın Şərqdən yuxarıdadır. İtalyanlar onun hər şeydən əvvəl gəldiyini görürlər.

Lakin bəsirət kifayət deyil. 2016-cı ildə onlar immiqrasiyanı idarə etməyə və bunu hərtərəfli şəkildə etməyə

1916-cı ilin kabusları Con Hoyay

İrlandiya Pasxa Həftəsində üsyanı yad edi.

1

916-cı ilin pasxa bazar ertəsi 800 irland respublikaçısı Dublində strateji məntəqələri tutdu. 6 gün sonra onların sayı ikiqat artdı, lakin kral qüvvələri tərəfindən məğlub edilərək təslim oldular. Pasxa Həəsi (262-si mülki əhali olmaqla 485 nəfər ölmüşdü) zəiflədi, çünki qarşı tərəfin silahların köməyi ilə irlandların azadlığını Britaniya hakimiyyətindən almaq cəhdi uğursuz oldu. Lakin Patrik Pirs hazırda O’ Konnel küçəsində yerləşən Baş Poçt Şöbəsinin pillələrində respublika olduğunu elan etməklə üsyana başlayanda tarixçi F.S. Lyonsun dediyi kimi, İrlandiya “bütün sonrakı irland tarixi üçün gediş məntəqəsinə” çatdı. 1916-cı ildən İrlandiya tarixi 1919-21-ci illərin müstəqillik müharibəsinə, 1921-ci ilin anqlo-irland razılaşmasına, bölünməyə və vətəndaş müharibəsinə hazırlaşırdı.

Britaniyada hərbi vəziyyət elan olundu və qiyamçılara əvvəllər azacıq simpatiyası olan bir çoxu tutularaq kütləvi həbs və axtarış göstərişləri verildi. Ən böyük ağılsızlıq məxfi hərbi tribunalar və edamlarla edildi: 3-12 may arasında güllələnməklə 15 nəfər öldürüldü. Təslim olduqdan sonra Dublində izdihamların qəzəbinə tuş gəlmiş qiyamçılar şəhid elan edildilər.

Siravi irland kişi və qadınları respublikaçılara qoşuldu.

2015-ci ilin aprelində İrlandiya hökuməti bir illik Pasxa Həəsi üsyanını anma proqramı tərtib etdi. Onun əsas məqsədi “barışıq” idi: anqloirland münaqişəsi bitib. Şimali İrlandiyanın həmkarlar ittifaqının üzvləri başqa bir yüzilliyi də qeyd edəcəklər: 2.300 olsterlinin vəfat etdiyi Sommada “qan qurbanları”.

Döyüşün ilk günü 1 iyul 1916-cı il onlar üçün müqəddəs sayılır. n Con Hoya: regional redaktor, Avropa, The Economist Intelligence Unit

DÜNYA 2016

məcbur olacaqlar (identifikasiya, yenidən bölüşdürmə, sosial inteqrasiya, iş). Bu isə milli müstəvidə çətindir.

Onların şəhərlərinin də diqqətə ehtiyacı var. Roma korrupsiya, bərbad ictimai nəqliyyat, çala-çuxur küçələr və qanunların işləmədiyi şəhər kənarları ilə tənəzzül vəziyyətindədir. Papa Frensis ili Katolik həccinin bir növü olan Yubiley ili elan edib. Romaya 30 milyondan çox zəvvarın gələcəyi gözlənilir ki, bu da nəqliyyat sistemini gərginləşdirəcək. 700 yeni avtobus sifariş edilib, lakin Fiumicino hava limanı, Termini dəmiryol stansiyası, metro və taksilər də hazır vəziyyətdə olmalıdır.

2015-də onların hər biri bu və ya digər şəkildə korlanmışdı. Əlavə büdcə vəsaiti üçün çağırış şəhər bələdiyyə orqanlarının buna cavabı idi. Şəhərin uğursuz meri İqnazio Marino oktyabrda istefa verdi. Şimalda Milan yeni görünüşü, effektiv nəqliyyatı, həmçinin, nəfis və yenilənmiş su yolları ilə daha yaxşı vəziyyətdədir (şəhərin La Darsena limanı hazırda dəbli görüş yeridir). “Expo 2015” 20mln ziyarətçi cəlb edərək dönüş nöqtəsi oldu. 2016-cı ildə sərgidən qalan nəhəng mərkəz barədə qərar verilməlidir. Universitet kampusu? Yoxsa texnologiya mərkəzi? Böyük bir ərazi cavab gözləyir. Yunanıstandan Cənubi Afrikaya qədər çox sayda belə hadisə özündən sonra azalmaqda olan daşınmaz əmlak və bahalı ağ filləri miras qoyub.

Baş nazir Matteo Renzi ölkəsində gələcəyə fokuslanmaq üçün öz dünya turuna son qoyacaq. 2018-ci ilədək ümumi seçki keçirilməyəcək, lakin gənc Florentin seçici kontingenti ilə üzləşməyə can atır. 2014-cü ildə Enriko Lettanı Demokratlar Partiyasının rəhbərliyindən devirdikdən sonra baş nazir vəzifəsinə varis olduqdan bəri bu, onun üçün ilkdir. Həmçinin, onun qalib gəlmək şansı var, çünki müxalifət Beppe Qrillonun “Beş ulduz hərəkatı”, Matteo Salvininin anti-immiqrasiya Şimal Liqası və dəyişkən xarakterli Silvio Berluskoninin yeni obrazlı Gənc partiyası arasında bölünür.

Cənab Renzinin prioritetləFlorentin rinə sadə vergi məcəlləsi, uzaq seçici məsafələr üçün genişzolaqlı inkontingenti ternet şəbəkəsi, bərbad məktəb binalarının yenilənməsi və ilə üzləşməyə BMT-nin sülhməramlı miscan atır siyaları üçün daha çox qoşun göndərmək daxildir. O, Avropa Komissiyasından borcu azaltmaq üçün bir qədər əlavə vəsait istəyə, həmçinin, ən azı, üç əlavə populist gediş gözləyə bilər: mülkiyyət vergisini ləğv etmək, təqaüdləri artırmaq və 2024-cü il olimpiya oyunlarına ev sahibliyi etmək üçün kampaniya keçirmək (hansı ki, İtaliya bunlardan heç birini edə bilməz). Çatışmayan nədir? Üç böyük səhv gözlənilir. Kasıblamış cənub üçün az addımlar atılacaq. Bir zamanlar 16 milyard avro dəyərində əmanət elanı vermiş, hər yerdə təriflənən “xərclərin təhlili” artıq yarıya düşüb və yükdaşımadan tutmuş at sürməyə qədər xüsusi maraq qruplarının “yol yoxdur” deməsindən sonra daha da azalacaq. Tullantılardan tutmuş ictimai nəqliyyatadək hər şeylə məşğul olan 7500 qismən dövlətə mənsub şirkətə (società partecipate) ayrılmış illik 26 milyard avro xərc əhəmiyyətli dərəcədə işlənməyəcək. Niyə? Çünki müzakirə mövzusu olan çox səs var. n

Avropa

DÜNYA 2016

Putinin təzyiqi Arkadiy Ostrovskiy, MOSKVA

Xaricdə macəralardan sonra daxildə repressiya baş verir.

R

usiya televiziyasını açın. Ekranda gördüyünüz ölkə ABŞ-ın dünyanı idarə etmək üçün ağılsız cəhdinə meydan oxuyan yeni (daha doğrusu, yenidən bərpa edilmiş) supergücdür. ABŞ-ı Rusiyanın Ukraynadakı ərazisindən geri çağıraraq ölkə öz güclərini hazırda keçmiş Sovet İttifaqının əraziləri arxasında planlaşdırır. Suriyadakı bomba və raketlər onu regional gücdən qlobal gücə çevirib. Cənab Putin Ukraynadakı müharibədən qovulmadan dünyanın ən nüfuzlu fiquruna çevrildi.

Rusiya televiziyasını söndürün. Cənab Putinin nailiyyətləri yox olmağa başlayacaq. Ukraynanın içərilərinə doğru irəliləyə bilməyən və daha çox sanksiyalar cəlb etməkdən yayınan Rusiya Donbas konfliktini dondurmalı və “Novorossiya” (bu, Ukraynanın cənub hissəsinin keçmiş adıdır) planından imtina etməlidir. Krımın ilhaRusiya qından sonrakı iki il vətənpərvər uzunmüddətli eyforiya dalğasına səbəb oldu.

Cənab Putinin hərəkətlərinin durğunluq əzablı nəticələri getdikcə aydın dövrünü olur. yaşayır Rusiyanın iqtisadi problemləri Ukraynaya qarşı qəzəbdən əvvəl də aşkar idi, lakin onlar ölkənin əsas ixracatı olan neftin qiymətində kəskin düşmənin vurduğu ikiqat zərbə və Rusiyanı beynəlxalq kapital bazarlarından ayrı salan sanksiyalar ilə pisləşmişdi. Onun iqtisadiyyatı hazırda tənəzzül edir, investisiyası təhlükəli tempdə aşağı düşür və biznesmenləri öz pullarını və ailələrini ölkədən çıxarır. İnflyasiya 15%-dir. İki reallıq (bir tərəfdən, Rusiya televiziyasının yaratdığı, digər tərəfdən, siravi rusların şahid olduğu) 2016-nın əsas mövzusu olacaq.

Neftin qiymətində qəfil irəliləmə olmadıqda zəifləmənin olması gözlənilmir. 2009 iqtisadi böhranından sonra baş verdiyi kimi “V” formalı bərpa ehtimalı yoxdur: Rusiya uzunmüddətli durğunluq dövrünü yaşayır. Lakin cənab Putinin təbliğat maşını insanları Rusiyanın xaricdə yüksəlməsinə fokuslanmış olaraq saxlamağa çalışır, onların diqqəti artıq televiziya ekranlardan öz soyuducularına doğru yönəlir. Geniş bürokratlar və yüksək gəlirlər nisbəti olan Moskva etirazlara gəlincə hərəkətsiz olduğunu sübut edə bilər, lakin şəhər ətrafında təzyiqlər artacaq. 2016-cı ildə parlament seçkiləri hakim “Birləşmiş Rusiya” partiyası üçün mənfur sürprizlər gətirə bilər.

Rusiya rəsmiləri böhrandan çıxış yolu kimi idxalı əvəzetməyə böyük ümidlər bəsləyir. Nein qiymətinin

Mümkündür ki… Şengen ölkələri miqrant böhranının ağırlığı altında qalsın. İsveç və hətta Finlandiya Rusiya üçün qəzəb doğuraraq NATO-ya qoşulmaq qərarına gəlsin.

Kataloniya İspaniyada böhranı qığılcımlandıraraq birtərəfli müstəqillik elan etsin.

düşməsi rublun güclü devalvasiyasına səbəb oldu. Bu da nəzəri baxımdan ixraca yönəlmiş sənayeləri daha rəqabətli etməlidir. Bu, 1998-ci ildə də rublun devalvasiyasından sonra baş vemişdi.

Hazırda isə vəziyyət başqa cürdür. Kremlin rəqabətdən sarsılıb və mülkiyyət hüquqlarını o dərəcədə sarsıdıb ki indiyədək devalvasiyanın əsas təsiri yerli sənayeləri artırmaqdansa inflyasiyanı artırır. Ölkənin siyasəti və investisiya mühiti haqqında qeyri-müəyyən olan çox az biznesmen ölkəyə investisiya etməyə hazırdır.

47

2016 QISACA Çernobılın nüvə xarabalıqlarını əhatə edən poladbeton “sarkofaq” nəzərdə tutulmuş həyat müddətinin sonuna yaxınlaşır və yeni birisi hələlik hazır deyil.

Diktatorun alətlər dəsti Buna görə də Putin üçün iqtisadi dinamika barədə xəyal etmək mümkünsüzdür. Əslində, həyat səviyyələri uzun müddət eyni qaldıqca və Krım barədə eyforiya çəkildikdə o, hər bir avtokrat liderə tanış olan üç resursa tərəf geri gedəcək: populizm, müharibə və repressiya.

Rusiya iqtisadiyyatı indiyədək pul çap etməyə və ya kapitallara nəzarət qoymağa qarşı mücadilə etmiş liberal texnokratlar tərəfindən idarə olunub. Lakin Qərblə bağlı gərginlik artdıqca və Rusiya seçki dövrünə qədəm qoyduqca iqtisadi populizm üstün gələ bilər.

Təmizləməyə hazırlaşırıq?

Bu, həm də repressiyanın artması ilə birləşdirilə bilər.

Cənab Putin rüşvətxorluq və ədalətsizliyin əksər ruslar üçün böyük problem olduğundan yaxşı xəbərdardır.

O, artıq korrupsiya səbəbilə çox saylı uzaq regionların qubernatorlarını həbs etdirməklə “mükafatlandırıb”. Təmizləmə işləri davam edəcək. Qeyri-hökumət təşkilatları sıxışdırılacaq və cənab Putinin artıq sarsılmaz siyasi opponentləri daha böyük təzyiq altına düşəcək.

Soyuq müharibənin bəlağəti Rusiya təbliğatına hakim olacaq. Putin öz hərbi gücünü nümayiş etdirməyə, ABŞ-la konfliktlər aparmağa və hətta bəzən nüvə silahlarının gücü ilə təhdid etməyə davam edəcək. Məqsəd yaxşı şou təqdim etməkdir, lakin onun hərəkətləri böyük risklərə malikdir: Rusiya Suriyada ilişib qala bilər, onun silahlı qüvvələri “təsadüfən” NATO ilə toqquşa və təxribatları Pribaltikada münaqişəyə səbəb ola bilər. Və cənab Putinin ağılsızlığının ən böyük qurbanı elə Rusiyanın özü olacaq. n

Arkadiy Ostrovskiy: Rusiya bürosunun redaktoru, “The Economist” və “Rusiyanın kəşfi: Qorbaçov Azadlığından Putin Müharibəsinə” kitabının müəllifi (Atlantic Books).

48

Avropa

DÜNYA 2016

Diplomatiyaya şans ver

2 Avropa Birliyinin xarici siyasət üzrə ali nümayəndəsi Federika Moqerini iddia edir ki, İranla sövdələşmə regionda daha böyük nailiyyətlərə yol aça bilər

Daha kooperativ regional və beynəlxalq müstəvidə Suriyada sülhə nail olmaq əslində mümkündür

015-ci ilin iyulunda bizim İranla əldə etdiyimiz razılıq sayəsində dünya 2016da daha təhlükəsiz yer ola bilər. Razılıq İranın heç bir halda atom bombası hazırlamayacağına zəmanət verir. O, dünyanı Tehranın razılığını təsdiq etmək üçün effektiv alətlərlə təmin edir və bunu minimum 10 ilə edir, hətta bəzi həssas məsələlərdə, uzun müddətə. Biz bu zaman mümkün qədər ən yaxşı üsul istifadə etdiyimizə əmin olmalıyıq. Biz 10 il sonra yuxudan ayılmağa və daha kooperativ regional və qlobal düzən yaratmaq dövründə ən yaxşı şansımızı itirdiyimizi dərk etməyə izn verə bilmərik.

Bu imkanı tutmağa bütün icraçıların necə cəlb olunmasından çox şey asılı olacaq. İranın yeni liderliyi onun beynəlxalq cəmiyyətə daha fərqli yolla təsir göstərmək üçün hazır olduğunu nümayiş etdirib. Mən iranlı vasitəçilərin qarşılıqlı şəkildə mümkün həll yollarına nail olması öhdəliyinin bilavasitə şahidi olmuşam. Həmçinin, biz razılaşmanı Tehran küçələrində qeyd edən gənc iranlıların sevincinə də şahidlik etmişik. Onlar razılaşmanın siyasi və simvolik mənasını alqışlayırdılar: İran üçün imkanlara açılmaq şansı. Bu, elə bir şansdır ki, biz onu rədd edə və ya ondan imtina edə bilmərik.

Zaman hər kəsin xoş məramını sınayacaq.

Bizim Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planını imzalamağımızdan keçən ilk bir neçə ay perspektivli oldu və İran indiyədək Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi ilə “yol xəritəsi”ni tam olaraq tərtib edib.

Lakin xoş məram kifayət deyil. Biz ümumi problemləri həll edərkən ümumi gələcəyimizi formalaşdırmaq üçün cəsarətə və ağıla ehtiyacımız var. Həmçinin, hazırki Yaxın Şərqdə çox sayda problem var.

Bəziləri uzun illərdir ki oradadır, bəziləri yenidir, bəziləri isə güman ki uzun müddət qalacaqlar. İnam və etnik məsələlər regional hegemonluq üzrə döyüşlə qarışıb. Regional icraçılar tarixi səbəblərdən və hazırki maraqları ucbatından müxtəlif məqsədlərin arxasınca gedirlər.

Belə bir partlayıcı qarışıqlar fonunda gənclər illər əvvəl həmişəlik itirilmiş kimi görünən region istiqamətində daha böyük imkanlar uğrunda mübarizəyə qalxdılar.

Bu gənclərin çoxunun uğrunda mübarizə aparmaq üçün yeni döyüşləri var: insan hüquqları, azadlıq və çox vaxt ən sadə ehtiyaclara cavablar. Digərləri terrorçu qruplara qoşulur.

Cavab olaraq, ümumi təhlükələrlə üzləşən ölkələrin keçmiş münaqişələri aradan qaldırmaq və qüvvələrə qoşulmağa ehtiyacı var.

Siyasi baxımdan İranla razılaşma yeni imkanlar yaradır. Düzgün həyata keçirilərsə, o, Fars körfəzi ölkələri və İsrail də daxil olmaqla

regionun bütün ölkələrinin təhlükəsizliyini təmin etməklə Yaxın Şərqdə heç bir nüvə qarşıdurmasının olmayacağına zəmanət verir.

Lakin bu, hamısı deyil. Razılaşma inam və ya ən azı, ümumi maraqların müştərək tanınması əsasında yeni əlaqələr üçün səhnə yaradır. O, yeni regional dinamika üçün yol hazırlayır.

Qondarma İslam Dövləti (İD) və digər terrorçu qruplaşmalar öz güclərini İraq, Suriya və region daxilində bölünmələr üzərində qurublar.

Sünni və şiə qüvvələri arasında və ya müsəlman dövlətləri ilə onların beynəlxalq tərəfdaşları arasında əməkdaşlıq ən qorxulu şeylərdir.

Hətta dövrümüzün ən qəddar konflikt səhnəsi olan Suriyada da böhrandan çıxış yolu olmalıdır. BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası açıqaydın bildirib ki, vətəndaş müharibəsinin hərbi yolla həlli yoxdur və siyasi keçid dövrünü və əl-Nüsra Cəbhəsini məğlub etmək çətindir. Regional və beynəlxalq icraçıların Suriya tərəfləri üzərində böyük təsirləri var. Onları BMT-nin rəhbərlik etdiyi çərçivə daxilində ciddi danışıqlar üçün masa arxasına gətirmək vaxtıdır. Bu, asan olmayacaq. Bu, zaman, kollektiv liderlik və müəyyən qədər çətin qərarlar tələb edəcək. Lakin daha kooperativ regional və beynəlxalq mühitdə Suriyada sülhə nail olmaq, əslində, mümkündür.

Avropa tərzi Vaxtından əvvəl nekroloqların yazılmasına baxmayaraq multilateralizm ölməyib. İranla razılaşma çoxtərəfli sistemə inam bəsləyənlərə güc verir. Bu, davamlı həll yollarına baxarkən heç nəyin birgə işləmək qədər effektiv olmadığını göstərir. Bu, Avropa tərzidir: dialoq, diplomatiya, əməkdaşlıq, dözümlülük, “hər iki tərəf qalib” yanaşması. Bu, İran razılaşması baxımından yaxşı nəticələrə səbəb oldu. Hazırda biz Liviyadan Yaxın Şərqədək sülh prosesində ətrafımızı korlayan digər böhranların idarə olunmasına yeni ümidlər bəsləyə bilərik.

Bəziləri bu yanaşmanın bizi heç yerə aparmayacağına inanır. Bəziləri isə bunun sadəlövh yanaşma olduğunu deyir. Onlar “az sadəlövh” yanaşmalı bir çox böhranın necə alovlandığını xatırlamalıdırlar. Lakin biz birləşməliyik. İranla razılığa gəlmək bizdən 12 il danışıqlar aparmaq və təxminən 40 il inamsızlıq tələb edir. 40 il uzun müddətdir. Bu, mənim bütün həyatımdır. Bununla belə, biz yadda saxlamalıyıq ki, siyasətdə heç nə əbədi deyil. Bizim çətin işimiz tarixin gedişatını dəyişə bilməkdir.

Bizə səbr və məram lazımdır: 2016-cı ildə əldə etmədiklərimizi 2017-ci ildə də əldə etmək mümkün ola bilər. Lakin milyonlarla didərgin və yüz minlərlə qurban bizə təcili tədbir görmək hissini aşılayır. Qarşıdakı bu il hərəkət ili olmalıdır. n

49

DÜNYA 2016

Birləşmiş Ştatlar Bu bölmədə həmçinin: Barak Obamanın son dövrü 50 “Mall”da yerləşən yeni muzey 51

İqtisadiyyatın zəif bərpası 51 Rocer Qudell: Super Kubokun yarım əsri 52

Ağ Evə gedən yolda yumruqlaşmaq Devid Renni, VAŞİNQTON

Kampaniya amansız, bahalı və qapalı keçiriləcək.

S

2016 QISACA Qida və Dərman Adminstrasiyası zəncirlərdən və “gəl-götür” tipli restoranlardan 2016-cı ilin dekabrınadək ərzaqların kalorisini hesablamağı tələb edir.

s

əbrsiz seçicilər ümid verən namizədin qarşısına toplaşdığından bəzi prezident seçkiləri paradı xatırladır. Digərləri öz qoşunlarını toplamağa və qələbəni kənara qoymağa fokuslanmış iki tərəflə daha çox səngər müharibəsinə oxşayır. 2016 yarışı kənara qoyma tipli olacaq.

Amerikalılar mühafizəkar və ya liberal baxışlar vasitəsilə vergilərdən tutmuş Yaxın Şərq siyasətinə qədər bütün məsələlərdə partizan əhval-ruhiyyəsindədir. Bir çox sorğuların nəticəsi göstərir ki, siyasi opponentlər ölkənin yaxşı rifahı barədə sadəcə yanılmırlar, həm də onu təhdid edirlər.

2016-da axmaqlar partiyanın siyasi kursu istiqamətində fikirləri dəyişməyə çalışacaq.

2016-cı ilin Ağıllı namizədlər fəallığı öz tərəflərinə çəkmək üçün inilkin seçki sanların cəsarətindən istifadə edəcəklər. Rekord məbləğlər mövsümü qısa və kəskin olacaq xərclənəcək. Maliyyə qanunları kampaniyasının yumşadılmasından sonra namizədlər, partiyalar və kənar qrupların ümumi xərcinin $5 milyardı keçməsi gözlənilir. Bu, 2012ci il prezident seçkilərinin hesablanmış xərcindən iki dəfə çoxdur.

Demokratik liderlər özlərinin 2012-ci ildəki nailiyyətlərini təkrarlaya bilməyəcəklərini bilirlər. Baxmayaraq ki, Obama faktiki olaraq bəzi qruplar, xüsusilə, qaradərili seçicilər arasında fəallığın 2008-dəkindən yuxarı qalxdığını müşahidə edib. Bu “Obama zərbəsi” ikinci

dəfə seçilmək istəyən prezident üçün qeyri-adidir. 2016da qaradərililərin fəallığı düşəcək. Gənc seçicilər seçkidən əvvəl 69 yaşını qeyd edəcək, qəzəblə idarə edilən fiqur olan Hillari Klintonun (onun namizədliyi bəzi səbəblərdən qəbul edilməsə də partiyanın namizədi olacaq) namizədliyi barədə həyəcanlı deyillər. Keçmiş dövlət katibi və Birinci Xanım qaradərili xanımlar və kollec dərəcəsi olan qadınlardan ibarət sadiq tərəfdaşlarını həvəsləndirməklə itirilmiş Obama seçicilərini əvəz etməyə çalışacaq.

Respublikaçı liderlər onların partiyasının uzun, bahalı seçki yarışı ərzində immiqrasiya kimi məsələlər barədə ekstremal sağ mövqelər tutmağa məcbur edilmiş texnokrat Romninin namizədliyini irəli sürdüyü kimi 2012-ci ilin fəlakətlərini təkrarlamamalı olduqlarını bilirlər. Əgər partiya başbilənləri tərəfindən qoyulmuş yeni qanunlar planlaşdırılmış kimi işləsə, 2016-cı ilin ilk seçki dövrü qısa və kəskin olacaq. Fevralda işini bilən namizədləri otaqla təltif etmiş Ayova, Nyu-Hempşri, Cənubi Karolina və Nevada kimi 4 kiçik ştatda seçki keçiriləcək. Fəaliyyət Cənubda olmaqla təxminən 12 ştatın müsabiqə keçirdiyi 1 mart- “Super Çərşənbə axşamı”ndan sonra daralacaq. Partiya başçıları namizədin yarışı aprelin əvvəlində bitirəcəyinə ümid edirlər.

Respublikaçı seçki yarışlarında dominantlıq edən ekstremal sağçı aktivistlər siyasi xəttə bu qədər asanlıqla düşməyəcək. Tam mühafizəkar və Respublikaçılar cənab Romninin məğlub olma səbəbi ilə qətiyyən razılaşmırlar. Aktivistlər isə bildirirlər ki, o, milyonlarla cansıxıcı mühafizəkar ölkədə qaldığı vaxt sadəcə məğlub edilmiş bilgisiz mötədil elitar idi. Aristokratlar Massaçusetsin keçmiş qubernatoru və şəxsi kapital bossu cənab Romni-

Devid Renni: Vaşinqton bürosunun rəhbəri, Leksinqton köşə yazarı, “The Economist”

Birləşmiş Ştatlar

50

Floyd Meyvezer yenidən uçuş edərsə, o, itki vermədən Roki Marsianonun 49 dövrəlik rekordunu təzələyə bilər.

s

2016 QISACA

nin uduzma səbəbinin onun subay qadınlardan ispan və asiyalılaradək sürətlə inkişaf edən, demokratik meyilli seçici qrupları ilə pis davranmasının olduğunu hesab edirlər.

Rəqəmlər aristokratlara aiddir. 2012-ci ildə cənab Romni ağdərililərin səs payını Ronald Reyqanın 1980-ci ildə ilk prezidentlik qələbəsi ilində qazandığından çox qazanmışdır. Əgər o, hər 10-da 9 seçicinin ağdərili olduğu Reyqan Amerikasında eyni yarışı apararsa, tam qələbə qazanar.

O, 2012-ci ilin demoqrafiyası qarşısında məğlubiyyətdən əziyyət çəkdi. Elektorat 2016-cı ildə qaradərililər tərəfindən verilmiş 30% səslə daha müxtəlif olacaq.

Respublikaçılar üçün təəssüf ki, öz prezidentlik namizədlərini seçən aktivistlər birliyi ümumi elektoratın müxtəlifliyini əks etdirmir. Orta amerikalıdan nisbətən yaşlı, ağdərili və mühafizəkar olan, sayı ümumən 20 milyon olan Respublikaçılar namizəd seçmək üçün səs verəcəklər.

Onlar Demokratlara həqiqətən nifrət etdikləri üçün sonda böyük donorlar və partiyanın əsas fiqurları üçün müvafiq namizədi seçəcəklər. Məsələn, Florida senatoru Marko Rubio kimi. Lakin proses namizədləri abort və silahlar-

DÜNYA 2016

dan tutmuş immiqrasiyaya qədər hər şeyə sərt davranış göstərməyə məcbur edən qəddar döyüşlərə şahid olacaq. İki əldən düşmüş partiya özlərini finiş xəttinə çatdıracaq. Demokratlar Respublikaçılardan bir az yaxşı vəziyyətdə olacaq. 2 prezidentlik dönəmindən sonra, hətta seçicilərin yaxşı əhvalda olduğu zaman belə Ağ Evi saxlamaq çətindir.

2016-da onların əhvalı pozulacaq. İdarəetmədə illərin təcrübəsinə malik siyasi mütəxəssis xanım Klinton cazibəli olduğundan daha təsirlidir. Bəzi demoqrafik dəyişikliklər bir çox demokratların gözlədiyindən az həlledici olacaq.

Latın amerikalıların fəallığı məyusedici olacaq və onların səsləri yalnız bir-iki ştatda həlledici olacaq.

Yekun nəticə istənilən namizədin nəzarətindən kənar faktorlardan asılı ola bilər. Əgər qlobal qüvvələr 2016-cı ildə ABŞ-ın bərpasını pozsa, Demokratlar uduzacaq. Əgər iqtisadiyyat çabalamağa davam edərsə, xanım Klinton zəif qələbə ilə qalib gələ bilər. O, düşmənlərinin hakim olduğu Konqresslə üz-üzədir: Nümayəndələr Palatası bu il Respublikaçıların əlində qalacaq, bəlkə Senat da. Bu halda prezident Klintonun müsibətləri yenicə başlayacaq. n

Obamanın prezidentliyinin son dövrü Con Prido

O, dövrünü “müvəffəqiyyət” ilə bitirə biləcəkmi?

2

016-nın sonunda Barak Obama indikindən daha məşhur olacaq.

Proqnozlar davam etdikcə bu, nisbətən təhlükəsiz olanıdır. 1945-ci ildən bəri bütün prezidentlərdən yalnız ikisi öz dövrlərinin sonunda şəxsi reytinqlərində yüksəliş müşahidə ediblər. Bu istisnalar, Kennedi və Nikson, öz müddətlərini başa vura bilməyərək, qaydanı təkzib ediblər.

Buna baxmayaraq, cənab Obamanın yeni qanunvericilik imkan- Daha bir il ları 2010-cu ildə Respublikaçıların Nümayəndələr Palatasında idarəçiliyi ələ tərəfindən devrilə bilən federal bürokraaldığı kimi məhdud olacaq. O və Konqres tiyaya verilən tapşırıqlara prezidentlər öz respublikaçıları nəzəri baxımdan şirkətlərin karyerasının sonunda üstünlük verir. Cənab ödədiyi gəlir vergisi dərəcəsini aşağı salmağa Obama da buna istisna deyil. O, immiqramaraqlıdırlar. Bunun həyata keçməməsinin siya, iqlim dəyişikliyi, federal işçi qüvvəsinin bir səbəbi onun adətən daha geniş vergi ödənişlərini və imtiyazlarını artırmaq islahatına bağlı olmasıdır. Əgər bu ambibarədə göstərişlər verib. siya çıxarılarsa, onda ümumi mənfəət üzrə Suriyadakı Konqresə məhəl qoymaəlverişli vergi tutulması (vergi məcəlləsində fəlakət mağa öyrəşmiş Obama Donald Tramp, Berni Sanders, Ceb Buş və bunu etməyə davam Hillari Klinton tərəfindən rədd edilən qeyri- ona qarşı edəcək. adi fərqə malik hissə) ilə bu dərəcələri aşağı qoyulacaq Onun diktatlarının salan razılaşma əldə etmək mümkün ola çoxu 2 qaydaya uybilər. Bununla belə, ABŞ 2016-nı ən yüksək ğundur. Onlar onun kampaniya keçirdiyi korporativ vergi dərəcəsi olanlar arasında sahələrdə olmalı və ictimai rəy sorğularında başa vuracaq. amerikalıların çoxunun dəstəyini almalıƏgər cənab Obama öz nüfuzu naminə dır. Hər iki kampaniyanın mövzusu olan gələcək qanunvericiliyə bel bağlaya immiqrasiya islahatına və istixana qazları bilməzsə, onda icraçı fəaliyyətlər necə ola- emissiyalarını azaltmağa doğru gedən yolcaq? Konqres tərəfindən təsdiqlənməyə lar Konqres tərəfindən məhdudlaşdırılsa da ehtiyacı olmayan, lakin növbəti prezident çoxluğun dəstəyini alıb. Beləcə, prezident

öz səlahiyyətini yayıb və hər kəsə təqdim edib.

Bu model 2016-da daha iki sahəyə də tətbiq edilə bilər: silahlar və Quantanamo. Silah nəzarətinə dəstək azalıb, lakin verilənlərin sağlam şəkildə yoxlanması kimi tədbirlər aktuallığını saxlayır. Cənab Obama hər il baş verən təsadüfi silah açılması ilə nəticələnən yüzlərlə ölümü azaltmaq cəhdi ilə Səhiyyə və Sosial Xidmətlər Departamentindən istifadə etmək üçün kreativ yol tapa bilər. Həmçinin, silah istehsalçılarını Ağ Evə dəvət edə və onları təhlükəsizlik tədbirləri qəbul etməyə məcbur edə bilər.

Quantanamoda qalan 100-dən artıq dustaq barədə tədbir görmək çox çətin olacaq, çünki Konqres onların köçürülməsini aşkar şəkildə məhdudlaşdırıb. Lakin cənab Obamanın dəyişməz mövzularından biri odur ki, ABŞ tabe olduğu qaydaların çoxunu 11 sentyabr hücumlarından sonra milli təhlükəsizlik adına gücləndirməlidir. Şübhəlilər mühakimə olunmadan edilən qeyri-müəyyən həbslərlə göz önündədir. İkinci müddətə seçilmiş prezidentlərin çox vaxt tutduğu xarici siyasət barədə bizim bir yekun proqnozumuz var. İraq və Əfqanıstan müharibələrini bitirməyə önəm verən prezident ilk səhvini düzəltmək cəhdi ilə Yaxın Şərqə daha dərindən cəlb olacaq.

Onun mirası müzakirədə olduğundan, Suriyadakı fəlakət ona qarşı qoyulacaq. Komandası onun 2013-cü ilin ən vacib anında hərbi fəaliyyət üçün səs yığa bilməməsinə diqqət çəkəcəklər. Lakin onların məsuliyyəti altında baş verənlər üçün təşviq tələb edən prezidentlər onların nəzarətində olmayanlara görə də günahlandırılacaqlar. n Con Prido: ABŞ üzrə redaktor, “The Economist”

Birləşmiş Ştatlar

DÜNYA 2016

51

Qara mədəniyyət öz layiqli yerini tutur İvonn Rayan

“National Mall”da yerləşən muzey

K

eçən 4 il ərzində bürünc rəngli bina Vaşinqtonda “National Mall”un qalan son hissəsi üzərində kök salıb. 2016-cı ilin payızında qapılarını açarkən Smitson İnstitutunun, nəhayət, Afrika-Amerika tarixinə və mədəniyyətinə həsr edilmiş muzeyi olacaq. Qaradərililərin uğurlarını əks etdirən məkan yaratmaq təklifi ilk dəfə 1915-ci ildə bir qrup qaradərili mülki müharibə veteranları tərəfindən gəldi, beləcə, muzeyin direktor Sərgilərə müavini Kinşasa Holman qeyriKonvil dedi ki, bu ideyaadi və nın vaxtı çoxdan gəlib.

“National Mall”da effektiv digər əsas muzeylərlə əşyalar yanaşı yerləşən Milli Afrika-Amerika Tarix daxildir və Mədəniyyət Muzeyi mühüm əhəmiyyətlidir. “O, bu mədəniyyəti Amerika həyatında tam şəkildə anlaşılmayan, lakin əslində layiq olduğu yerə qoyur, - xanım Konvil belə deyir. Binanın özünə gəlincə Devid Adjaye və onun gənc memarları Yoruba incəsənətinə, Amerikanın

cənubundakı qaradərili metallurqların muzeyin eksteryerini əhatə edən par-par yanan bürünc rəngli şəbəkə işində özünü əks etdirən bacarıqlarına istinad etdilər.

Kuratorlar Smitson çardaqlarını qazmaq əvəzinə, ölkəni gəzərək insanların qiymətləndirmə üçün əşyalar gətirdiyi çox sayda tədbirlər keçirdi. Bu, ictimai maraq cəlb etdi, Vaşinqtonun yeni abidəsi lakin muzey kuratorların 40.000 eksponatın böyük hissəni ələ keçirdiklərini aid videolar, şəkillər və başqa eksponatlar aşkar etdi. Sərgilərə qeyri-adi (əsir götürül- toplayır. müş uşaqlar üçün istifadə edilmiş qandallar Onun ən çox narahat olduğu məsələ muvə 1955-ci ildə dəhşətli qətldə mülki-sağçı zeyin 2017-ci ilin yanvarında Barak Obaaktivistləri ruhlandırmış Emmett Til- manın prezidentlikdən getməsindən əvvəl lin tabutu kimi) və effektli (əksər coşğulu açılmasıdır. Direktor Lonni Banç deyib ki, konsertlərin mərkəzi olmuş, müğənni Corc ABŞ-ın ilk qaradərili prezidenti qırmızı lenti Klintonun “P-Funk Mothership” uçan kəsən ilk adam olmalıdır. Bu, mümkün ola nəhəng səhnə avadanlığı və s.) əşyalar da- bilər. Tikinti briqadaları həədə yeddi gün xildir. işləyir. $500mln maliyyə vəsaiti ilə qalan Lakin bunların hamısı keçmiş barədə hissələri tamamlamaq üçün son işlər görüdeyil, muzey həm də cari hadisələrə də lür. Bir əsr gözlədikdən sonra növbəti 12 ay tez cavab vermək istəyir. O, hadisələrdən ən uzun vaxt kimi gəlir. n gələcək tarixçilərin agah olması üçün Rayan: məsul redaktor, “The World in 2016”; polislər tərəfindən silahsız qaradərililərin İvonn “Roy Uilkins: Sakit İnqilabçı və NAACP” öldürülməsinin səbəb olduğu nümayişlərə (Kentukki universitet nəşriyyatı)

Qeyri-adi bərpa olunma Henri Kerr, VAŞINQTON, KD

Yavaş-yavaş edir.

A

BŞ iqtisadiyyatı bəzi göstəricilərə görə sağlam görünür. İşsizlik səviyyəsi böhran öncəsi minimuma, 5%-ə qayıdıb. Artım son standartlara görə, olduqca yüksək tempə yaxınlaşır. Bir çox amerikalı ucuz yanacaq və enerji sayəsində bir neçə il əvvəlkindən daha yaxşı vəziyyətdədir. Lakin qəfil maliyyə enişindən sonra əziyyətli bərpa olunma hələ də natamamdır. İnflyasiya və faiz dərəcələri minimum tarixi səviyyəsindədir: əməkhaqqı artımı çox aşağıdır. Bu, 2016-da yenidən, lakin çox yavaş dəyişməyə başlayacaq.

Birinci, faiz dərəcələri qalxacaq. FEB-in sədri Canet Yellen inflyasiya yaranmazdan əvvəl faiz dərəcələrinin qalxmasına olan tələbatı vurğulamışdı. Tarix cəld qalxmaya işarə edir. FEB-in faiz dərəcələrini artırma tsiklinə başladığı son tarix 2004-cü ilin iyunu olub. Bir il sonra dərəcələr 2% yüksək idi.

Lakin vəziyyət indi fərqli görünür. Sürətlə böyüyən iş bazarı ilə artmaqda olan ödəniş paketləri arasında əlaqə zəifləyib. Keçən il öz ödəniş cədvəllərinə təxminən 3mln heyət əlavə etmiş şirkətlərə baxmayaraq əməkhaqqı artımı 2% ətrafında güclə sürünür. Güclü əməkhaqqı artımının konkret əlamətləri olmayınca FEB ehtiyatlı olacaq. Üç səbəbdən əməkhaqlarında sürətli artım ehtimalı azdır. Birincisi, həmkarlar ittifaqına azalan üzvlük və qlo-

bal rəqabət işçiləri zəif sövdələşmə mövqeyində qoyub.

Məşğulluğun milli gəlir payı 63% ətrafında dayanıb; minilliyin astanasında 70%-i keçmişdi. Hətta gərgin məşğulluq bazarında işçilər üçün böyük ödəniş artımları barədə danışıqlar aparmaq çətin olacaq. İkincisi, əmək bazarında iştirak aşağıdır, bu, bəzi işçilərin əməkhaqqı artımlarının sürətlə qalxmasından əvvəl işçi qüvvəsinə geri qaytarıla bilməsi deməkdir. Üçuncüsü, əmək məhsuldarlığında artım - orta ödənişin mühüm determinantı - az olub. 2010-2015-ci illərdə əvvəlki 5 ildə illik 2%-lə müqayisədə orta hesabla ilə 0.5%dir. İşəgötürmə çətinlikləri ilə üzləşmiş şirkətlər mövcud işçilərindən daha çox əldə etməyə çalışdığından bu, 2016-cı ildə bir qədər inkişaf edəcək. Lakin məhsuldarlığı artırmağa yönəlmiş investisiyaların ödənməsi bir neçə il çəkir. Ən qeyri-müəyyən olan isə inflyasiya perspektividir. Zəif əməkhaqqı artımı qiymətləri aşağı saxlamalıdır.

Lakin FEB-də nisbət təyinedicilərin bir çoxu aşağı ne qiymətlərinin və rəqəmlərdən kənar güclü dolların aşağı düşüşünün inflyasiyanı sürətlə qaldırmasını gözləyirlər.

Onlar yanıla bilər. Çinin zəifləyən iqtisadiyyatı və Avropanın bərpasının Amerikanınkından geridə qalması ilə dollar daha güclənəcək. Həmçinin, zəif inflyasiya bütün dünyada inadla sabit olduğunu sübut edib.

Qarşıdakı il iqtisadiyyatın uzunmüddətli perspektivlərini işıqlandıracaq. Gələcək zəif məhsuldarlıq artımı pessimistlərin həyat səviyyələrinin yalnız zəif artdığı “yeni norma” yaratdığını görəcək. Faiz dərəcələri artsa və inflyasiya zəif qalsa, tələb və investisiyada xroniki çatışmazlıq “dünyəvi durğunluq” ittiham ediləcək. n

2016 QISACA Hastala vista, Donald: Arnold Şvarstneger Donald Trampı “The Apprentice” şousunun ev sahibi kimi əvəz edir.

Henri Kerr: ABŞ-ın iqtisadi müxbiri, “The Economist”

52

Birləşmiş Ştatlar

DÜNYA 2016

50 yaşlı Super Kubok

M

illi Futbol Liqası (MFL) və Amerika futbol oyunu ən reytinqli televiziya şousu (“Sunday Night Football”) və ABŞ-ın televiziya tarixində ən çox izlənən şousu (son mövsümün Super Kuboku) olmaqla ABŞ-da indiyədək ən çox azarkeşə malik olub. Lakin dünyamız sürətlə dəyişir. Biz bizim oyun və azarkeşlik təcrübəmizi inkişaf etdirməyə imkan verən texnologiya səbəbindən bütün dünyada gənclərin müxtəlif idman növlərinə necə qoşulduğunu diqqətlə öyrənirik.

Super Kubokumuzun 50-ci mövsümünü qeyd edərək növbəti ilə baxarkən biz coğrafiya və zamanın sərhədlərini adlamış bugünkü qlobal idman mənzərəsinin əsas hissəsi olmağın zərurətini dərk edirik. Hazırda idman fanatları dünyanın hər bir yerindən, istənilən zaman və istənilən cihazdan idman əyləncələrinə giriş edə bilirlər.

Texnologiya dəyişikliyi idarə edir. Televiziyanın amerikalıların MFL təcrübəsinin əsası olaraq qalmasına baxmayaraq istehlakçılar indi əvvəlki ilə müqayisədə çoxsaylı cihazlarla çox videolara baxırlar. 2013-cü ildə ilk dəfə olaraq amerikalılar internetdə və ya öz mobil telefonları ilə televiziyaya baxmağa daha çox vaxt sərf etmişlər və bu boşluq genişlənməkdə davam edir.

Nəticədə, insanlar idmanla və bir-birilə yeni üsullarla əlaqədə olurlar. Sosial-media platformaları insanlara onlara ən çox maraqlı gələn hadisələri bölüşməyə, müzakirə etməyə və dəstəkləməyə imkan verir. Bu, heç bir yerdə “milleniallar” sözündən çox tələffüz olunmur.

Bu, tarixdə ən böyük nəsil deməkdir. “Milleniallar” indi də televiziyaya baxır, lakin bu baxışın yarısını TV-lərdə deyil, ekranlarda edirlər.

Onlar passiv izləyicilər deyil, rəqəmsal media əhlidir. Onlar öz seçdiyi cihazlarda və yerlərdə sevdikləri məzmunu qüsursuz şəkildə tapmağı və paylaşmağı sevirlər. Biz buna uyğunlaşırıq.

Texnologiya bizə həm də oyunçunun tibb xidmətinin həyata keçirilməsində, həmçinin, komandalar üçün gələcəyin yüksək texnologiya imkanını və azarkeşlər üçün daha yaxşı stadion təcrübəsini yaratmaqda irəliləyişlər etməyə kömək edir. Buraya video və daşınabilən texnologiya əsasında oyunçu və komandaların növbəti nəslinin statistikası daxil olacaq.

Bu, fanatları oyunçuların necə sürətlə hərəkət etməsi və ya istiqaməti dəyişməsi kimi maraqlı məsələlərlə oyuna gətirəcək. İllər boyunca televiziyada edildiyi kimi Amerika futbolunun bu yeni mobil və sosial platformalara kütləvi auditoriyalar toplamaq kimi unikal imkanı var. Biz Snapchat, Twitter, YouTube və digərləri ilə əməkdaşlıq qurmuşuq.

MFL Mobil, MFL Game Pass və digər istehlak-

çıya yönəlmiş MFL platformalarında çox böyük artımlar müşahidə edilir. Yalnız internetə qoşulmuş cihazlar üzərindən oynanılan “Fantasy Football” heç vaxt bu qədər populyar olmayıb.

Keçən beş il ərzində bu oyunun qadın oyunçuları arasında mühüm artım müşahidə edilib.

Fanatlar il boyu MFL futbolu ilə bu və ya başqa üsulla gündə 24 saat məşğul olurlar.

Sabah, dünya MFL bizim canlı oyunlarımızla mümkün qədər çox azarkeş toplusuna nail olmaqla yaradılıb.

Hazırda texnologiya bizə buna bütün dünyada nail olmağa imkan verir. 2015-ci ilin oktyabrında biz ilk dəfə olaraq Yahoo vasitəsilə bütün dünya auditoriyalarının istifadəsinə onlayn oyun təqdim etdik: Londonda Ceksonvillə qarşı oynayan Buffalo.

Biz media hüquqlarının yayılması ilə azarkeşlərin oyunlarımıza dünyanın hər yerindən girə bilməsi üçün platforma yaratdıq və indi onlar daha çoxunu istəyir. Hazırda Londonda ilə üç müntəzəm mövsümi oyun oynayırıq, lakin öz üfüqlərimizi genişləndiririk.

Bizim ikinci ən populyar oyun kimi güclü dayaq nöqtəmizin olduğu Kanada və Meksikada daha çox imkanlarımız var. Həmçinin, inkişafımızı Çin, Almaniya və Braziliyada da sürətləndirmək üçün imkanlarımız var.

Bu genişlənmə qeyri-amerikalı fanatların əhatə dairəsini və ehtirasını kökündən dəyişəcək və daha çoxuna tələb yaradacaq. Bu tələb nəyə oxşayacaq? Potensial olaraq bu, ABŞ-dan kənarda yerləşən komanda və ya komandalar, Meksika, Latın Amerikası və Avropada müntəzəm mövsüm oyunları və Amerika xaricində təlim düşərgələrinə, mövsüm öncəsi oyunlara malik komandalar deməkdir.

Qlobal səhnə özü ilə mühüm məsuliyyət gətirir. Biz oyun sahəsində və ondan kənarda öz dəyərlərimizə uyğun yaşamaqla hər gün cəmiyyətin rəğbətini qazanmalıyıq. Bu, oyunumuzu daha yaxşı, həyəcanlı, əlçatan və təhlükəsiz etmək deməkdir. Bu, doğru olanı etmək və məsələlərə uzun müddət ərzində “ən yaxşı”nın bələdçilik etdiyi düşüncəli, real qaydada məsələlərin həllinə müraciət etmək deməkdir.

Texnologiya ilə idarə olunan, hiper-qoşulu mobil dünya səhnəsində başqa cür ola da bilməz.

7 fevral 2016-cı ildə Kaliforniyanın Santa-Klara şəhərində Levi’s Stadionunda oynanılmış “Super Kubok 50” MFL üçün yarım əsrlik inanılmaz inkişafı və nailiyyəti göstərəcək. Həmçinin, o, bizim oyunumuzun inkişaf edəcəyi və yeni torpaqlarda yeni azarkeşlərlə yeni yollarla çiçəklənəcəyi növbəti 50 ilin başlanğıcı olacaq. n

Milli Futbol Liqasının komissarı Rocer Qudellin dediyinə görə, Amerika futbolu qlobal səviyyəyə qalxır

Bu, ABŞ-dan kənarda yerləşən komanda və ya komandalar deməkdir

53

DÜNYA 2016

Asiya Bu bölmədə həmçinin: Çox səs, bir vacib məsələ 54 Yaponiyanın natamam işi 55 “Hindistan Milli Konqresi” partiyası 56

Kriketsevər Hindistanın böyük razılaşması 56 Avstraliyanın yeni naziri Ternbulun sınaqdan keçirilməsi 57

Mümkündür ki... 57 Narendra Modi: Hindistan buxar toplayır 58

Seçməməyə çalışmaq Saymon Lonq, SİNQAPUR

Çin və Amerika arasındakı region.

Ş

2016 QISACA Monqolustan paytaxtı Ulan-Bator Asiya və Avropa İttifaqı liderlərinin ASEM sammitinə ev sahibliyi edir.

s

ərqi Asiya beynəlxalq əlaqələrdə görünməmiş təcrübələrin baş verdiyi səhnədir. Bu vaxtadək heç vaxt bu qədər çox ölkə bir böyük güclə (Çin) iqtisadi baxımdan güclərini birləşdirərkən, təhlükəsizliyinin vacib zəmanətçisi kimi başqa birinə (Amerika) üz tutmamışdı. Bu təcrübə son dərəcə heyrətləndirici uğur nümayiş etdirmişdir. Amerika 40 ildir ki təkcə sülhü dəstəkləmir; həm də kontinental iqtisadi buma imkan yaradır. Bundan ən çox faydalanan da Çin olmuşdur. Lakin Çin Amerikanın idarə etdiyi dünya düzəninə, onun yüksəlişinə və regionda təbii üstünlüyünə olan maneə kimi görünməsindən narahat olduğu üçün bu qayda indi qorxuludur. 2016-cı ildə bu qorxunun yaratdığı təzyiqlər Asiyanın digər ölkələri üçün yöndəmsiz suallar ortaya çıxarmaqla sərtləşə bilər. Çin prezidenti Xi Jinpinq 2015-ci ilin sentyabrında ilk rəsmi səfərini Amerikaya edəndə iki ölkə arasında artıq bir sıra mübahisəli Paralel məsələlər var idi: Çinin Tibet və Şinji- institutlar anqda insan hüquqları və repressiya kimi toplusuna daimi problemləri, kiber-təhlükəsizlik və kosmosun hərbiləşdirilməsinə dair yeni meyil var narahatlıqlar və s. Həmişəki kimi səfər əməkdaşlıq sahələrini vurğulamaq cəhdilə yadda qaldı; məsələn, iqlim dəyişikliyi; lakin iki böyük güc hazırda bir çox sahələrdə rəqibdirlər. Asiya rəqabətin ən kəskin olduğu yerdir. Bu, üç əsas səbəbdən daha da kəskinləşəcək.

Birincisi, iki ölkə Cənubi Çin dənizinə dair dərinləşməkdə olan fikir ayrılığındadırlar. İki illik inşaat bumu ərzində Çin Tayvan, Filippin və ya Vyetnamın

(bəzən də hər üçünün) iddia etdiyi mübahisəli sularda süni adalar yaradır. Amerika bu qaya və rif qırıntıları üzərində suveren mövqe tutmur. Lakin o, süni strukturların “ərazi suları”nda (12 dəniz mili məsafəsi) heç bir hüquqa malik olmamasına dair beynəlxalq dəniz hüquqlarına əsasən qanunun bu davranışa qarşı olduğunu iddia edir. Amerika bu sulara hərbi gəmilər və onların üzərindən uçmaq məqsədilə aviasiya təyyarələri göndərməklə “naviqasiya azadlığı” hüququnu bəyan etmək istəyir. Çin buna araqarışdırıcı kimi yanaşır. İkincisi, Çin özüllər tikməklə və ya 2013-cü ildə ŞərqiÇin dənizində etdiyi kimi hava hücumundan müdafiə zonası yaratmaqla çox güman ki daha açıq-aydın hərbi əməliyyatlarla bu sularda öz fəaliyyətini genişləndirəcək.

Bu prosesi Amerikanın seçki tsikli daha da sürətləndirəcək.

Bu, Obama hakimiyyətinin zəif olduğu qənaətinə gətirir.

Xüsusən, administrasiyanın qalan aylarından ən yaxşı şəkildə istifadə etmək üçün başqa yerlərdə böhranlardan yayınmalar prezident seçkisi kampaniyasına əlavə olunacaq. Amerikanın dənizdə hərbi qarşıdurmaya girəcəyinə az ehtimal qalır; lakin Çin və onun qonşularından biri (məsələn, Vyetnam) arasında olan toqquşma riskləri regiondakı və Vaşinqtondakı siyasətçiləri narahat edir. Üçüncü isə Çin Amerikanın regionun təhlükəsizlik strukturunun əsası olan Avstraliya, Yaponiya, Filippin, Cənubi Koreya və Taylandla ikitərəfli ittifaqlar şəbəkəsinə qarşı durmaqla daha aydın mövqedədir. Amerika Tayvanı dəstəklədiyi kimi Çin də bunları soyuq müharibə izləri kimi pisləyir; Amerikada yanvarda keçiriləcək seçkilər (qutuya bax) iki böyük güc arasında daha gərgin strateji təzyiqin başqa səbəbi ola bilər.

Saymon Lonq: Banyan köşə yazarı, “The Economist”

Asiya

54

DÜNYA 2016

Çin faktoru Saymon Lonq, SİNQAPUR

Region seçkilərində ortaq məxrəc.

R

egionda və dünyada artmaqda olan nüfuzunu qorumaqla Çin öz regionunun daxili siyasətində böyük rol oynayır. Bu təsir Çinin yalnız zaman məsələsi kimi yanaşdığı Tayvan və onun Honq Konq və Makao muxtar regionları üçün də keçərli olmuşdur. Lakin Çinlə bağlı siyasət hazırda Asiyanın digər bir çox ölkələrində də siyasi məsələdir.

Tayvanda 16 yanvarda prezident və qanunverici orqan seçkiləri keçirildi. İki əsas partiya Çinlə bağlı öz mövqelərini bildirir.

Nəzəri olaraq hələ də vahid Çin ideyasına sadiq hakim Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının və ya “Kuomintang”ın (KMT) tarixən rəsmi müstəqilliyə doğru meyl etmiş müxalif Demokratik Proqressiv Partiyaya (DPP) uduzacağı gözlənilir.

Bu, Çin üçün yaxşı xəbər deyil. O, DPPdən prezidentliyə namizəd Tsai İnqveÇin Filippin nin (şəklə bax) “1992-ci il konsen- prezidentinin susu”nu rədd etməqayıdışını sindən xüsusilə görməkdən narahatdır. Burada şad olacaq Tayvan boğazının hər iki tərəfində fərqli şəkildə anlaşılan yeganə Çin var. Bu qarışıq ikimənalılıq uzun müddətdir ki qalıb.

DPP Çin siyasətinin uğursuzluğunu xüsusi vurğulayır: hətta ticarət və digər əlaqələri geniş şəkildə yaymış, birləşmənin tərəfdarı olmuş, hər zaman aşağı olan, bir qədər də az sevilən KMT hökuməti altında belə. s

2016 QISACA ABŞ-ın Dieqo Qarsiya aviabazasında 50 illik icarəsi bitir.

Onun yenilənməsi ərazidən çıxarılmış yerli əhali ilə bağlı münaqişəni alovlandırır.

Çinin Honq Konq siyasəti də 2016da seçki testi ilə üz-üzə gələcək. Sentyabrda ərazinin Qanunverici Şurası üzrə seçkilər keçiriləcək. 2014-cü ildə “Çətir” etirazlarının uğursuzluğundan əzab çəkən Honq Konq “Pan-demokratları” Pekin hökumətinin 2017-ci ildə “baş icraçı” seçmək məqsədilə mükəmməl seçkilər keçirməsinə icazə verməkdən imtina etməsinə qəzəb nümayiş etdirən nəticəyə ümid edəcək. Bu bölünmənin hər iki tərəfi üçün narahatedici haldır ki, Honq Konqda bir çoxlarının siyasi proseslərlə bağlı tamamilə gözü açılıb. Çin üçün bir seçki keçirmək müsbət amil olmalıdır. O, mayda keçiriləcək seçkidən sonra namizədliyini geri götürəcək Filippin prezidenti Beniqno Aquinonun qayıdışını görməkdən şad olacaq. Aquino ad-

Çin mövcud qaydaya qarşı olduğundan Asiyanın kiçik ölkələrinə eyni vaxtda Çin və Amerika ilə mükəmməl olan əlaqələrini saxlamaq çətin olacaq. Onlar bu iki ölkə arasında seçim etmək istəmədiklərini iddia edirlər. Bir çox ölkələrin Cənubi-Çin dənizində daha iddialı ABŞ mövqeyini dəstəkləməsinə baxmayaraq, çox güman ki, yalnız birbaşa təsirə məruz qalmış ölkələr bunun üçün şifahi dəstək təklif edəcək.

Lakin Asiya ölkələri getdikcə seçim edirlər. Onlar təhlükəsizliklə bağlı qərar verərkən bunu etməlidir.

Məs., Sinqapurun Amerikanın yeni hərbi gəmilərinə ev sahibliyi etmək haqqında razılaşması və ya Filippinin Amerika qüvvələrinə qarşı mövqeyini zəiflətmək haqqında qərarı. Lakin onlar iqtisadi məsələlərdə də tərəf seçimi edirlər. Hətta sadiq Amerika müttəfiqləri öz etirazlarını rədd edir və 2016-cı ilin ikinci rübündə layihələri nəzərə almağa başlayacaq Çinin yeni Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankında təsisçi səhmdarlara çevrilmişdir. Bu il həm də iki regional ticarət razılaş-

ministrasiyası Çini Cənubi-Çin dənizindəki “gizli proses” taktikasını tənqid etməklə və Çinin iddialarına dair rəsmi qərar qəbul etmək üçün beynəlxalq tribunal çağırmaqla qəzəbləndirdi. Çin diplomatları onun vitseprezidenti, əsas müxalif namizəd olacaq (Filippin siyasətinə xas qəribəlik) Jejomar Binaya açıq dəstək vermişdir.

2015-ci ilin noyabrında Myanmarda seçilmiş seçici kollegiyasından və Vyetnamda isə Kommunist Partiyasının konqresindən sonra ölkədə yeni liderlər təyin olunacaq. Həmçinin, Avstraliyanın yeni baş naziri Ternbull da sentyabrda seçkilərlə üzləşəcək. Başqa yerlərdə olduğu kimi bu üç ölkədə də, konfliktlərdən uzaq olan Çinlə konfliktsevər Çin arasında mövqe tutmaq yeni hökumətlərin ən mürəkkəb tapşırıqlarından biri olacaq. n

ması da başa çatacaq. 2015-ci ilin oktyabrında ABŞ-ın imzaladığı və 2016-cı ildə ratifikasiyasına dair narazılıqlar olan “Trans-Sakit Okean Əməkdaşlıq” sazişi Obama tərəfindən Çini Sakit okean ölkələrinin iqtisadiyyatı üçün “qaydalar yazmaqdan” saxlamaq cəhdi kimi açıq-aşkar bəyan edilmişdir. Bu saziş, 15 digər Asiya ölkəsi ilə birgə “Regional Hərtərəfli İqtisadi Əməkdaşlıq” sazişini başa çatdırmağa çalışan Çini (baxmayaraq ki, o, 2016-cı il hədəfinə nail olmaq üçün mübarizə aparacaq) regionda qərarvermədən xaricetmə məqsədi daşıyır.

Nəzəri olaraq, hər iki razılaşma tamamlayıcıdır və hər ikisinə Yaponiya, Malayziya, Sinqapur və Vyetnam kimi bir çox ölkə daxildir. Lakin diplomatiyada olduğu kimi iqtisadiyyatda da tendensiya paralel institutlar toplusuna doğrudur: ABŞ-ın aparıcı rol oynadığı “köhnə”lər və ABŞ-ın olmayıb, Çinin dominant olduğu “yeni”lər. Bu, daha təhlükəli və yalnız 2016-cı ildə intensivləşmə ehtimalı olan bir tendensiyadır. n

Asiya

DÜNYA 2016

Yaponiyanın natamam işi Tamzin But, TOKİO

Diqqət yenidən iqtisadi islahata keçir.

2

2016 QISACA Yaponiya seçki yaşını 20-dən 18-ə azaldaraq seçici kontingentinə 2.4 milyon şəxs əlavə edir.

015-ci ildə öz hökumətinin yüksəlişinin ilk mərhələlərindən sonra Şinzo Abe hakimiyyətə qayıtdı. Bu, siyasətdən bezmiş Yaponiya üçün qəribə idi.

Yayda bir müddət onun ictimai rəy sorğuları keçmiş yapon baş nazirlərini az qala istefa vermək məcburiyyətində qoyub. Bunun səbəbi silahlı qüvvələrin müttəfiqlərə, xüsusən ABŞ-a, kömək etməsinə icazə verən pasifist konstitusiyasını yenidən şərh edən aztanınan təhlükəsizlik qanunları toplusu idi.

2016-cı ildə iqtisadiyyat cənab Abenin maraq dairəsində olacaq. Ancaq çoxları onun konstitusional və təhlükəsizlik məsələləri barədə etdiyinə nəzərən iqtisadi məsələlərdə daha az narahat olduğunu zənn edir. Çinin iqtisadi düşüşü daxil olmaqla kənar amillərin təsirinə həssas olmasına baxmayaraq, iqtisadiyyat normal bərpa modelinə uyğun inkişaf etməlidir. Struktur islahatları sahəsində 2015-ci ildə korporativ idarəetmə və qadınların məşğulluğu kimi bəzi sahələrdə inkişaf əldə edildi, lakin Tamzin But: bürosunun proqramın mühüm bir hissəsində dinamika zəifləyib. Tokio rəhbəri, Məsələn, 2012-ci ilin dekabrında hakimiyyətə qayıtmış “The Economist” Abe Yaponiyanı Dünya Bankının “Doing Business” sorğusunda İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ölkələri arasında Top 3-lüyə daxil edəcəyinə söz vermişdi. Lakin əksinə olaraq Yaponiya varlı ölkələr siyahısında 14-cü yerdən 19-a düşdü.

12 ölkənin imzaladığı “TransSakit Okean Əməkdaşlıq” ticarət paktına dair 2015-ci ilin oktyabrında razılıq əldə edilib və o, 2016-da ratifikasiya edilə bilər. İqtisadiyyatın iri sahələrində islahatları dəstəkləyəcək bu sazişdən savayı cənab Abe Yaponiyanın potensialını və faktiki artım göstəricilərini əsaslı şəkildə artıracaq addımlardan yayınacaq.

Buraya aşağı ödənişli natamam iş günü və ömürlük məşğulluğun aşağı düşməsi səbəbilə işçi qüvvəsinin artan payını təşkil edən müvəqqəti işçilər üçün əməkhaqqını və təhlükəsizliyi artırmaq məqsədilə əsaslı əmək qanunvericiliyi islahatı ilə birgə irihəcmli və daimi immiqrasiya imkanları da daxildir. Bu addımlar cənab Abenin Liberal Demokratlar Partiyası (LDP) üçün çox radikal hesab edilir.

Yaponiya Bankı 2016-cı ilin sentyabrında inflyasiyanı 2%-ə çatdırmaq hədəfinə çata Kaş iqtisadiyyat çiçəklənəydi…

55

bilməyəcək. Bütün hallarda məqsədə çatmaq sonraya saxlanılıb. Lakin zəifləmiş iqtisadi artım cənab Abeyə bir daha istehlak (əlavə dəyər) vergisini 8%-dən 10%-ə kimi ikinci dəfə artırmağı ləngitmək imkanı verməyə yetərli səbəb olmayacaq. Bu ikinci artım 2014-cü ilin noyabrına təxirə salınmışdı və qərar hələ də 2016-cı ilin sonuna qədər gecikir. Hökumətin daha çox maliyyə stimulları daxil olmaqla çoxsaylı əvəzləşdirmə tədbirləri ilə 2017-ci ilin yazında qüvvəyə minəcək vergi artımı ilə irəli getməsi gözlənilir. İstiqraz bazarının sabitliyini pozma riski yenə aşağıdır, lakin Cənab Abe buna baxmayaraq Yaponiyanın Yaponiyanın ümumi borcu hazırda ÜDM-in potensial artım 246%-i qədərdir.

Cənab Abe konstitusiyanı göstəricisini yenidən yazmaq cəhdlərini mühüm şəkildə kənara qoymaqla iqtisadiyyatı artıracaq önə çəkməyi düşünsə, 2015in narazı əhval-ruhiyyəsi və addımlardan onun sezilən despotizminə yayınacaq qarşı artmaqda olan antaqonizm yatırılacaq. Əks halda, seçicilər Seymin (parlamentin) yuxarı palatası üçün yayda keçiriləcək seçkidə LDP və onun koalisiya müttəfiqi, Buddistlərin tərəfdarı “Komeito” partiyasını cəzalandıra bilər. Seçicilər son seçkilərdə dəyişkənlik nümayiş etdirib və LDP-ə azacıq dərin yanaşma var.

Lakin ən ehtimal olunan nəticə belədir ki, LDP və “Komeito” öz təsir güclərini daha güclü aşağı palata üzərində cəmləşdirərək yuxarı palatada öz üstünlüklərini rahatlıqla saxlayacaq. Müxalifət hissələrə bölünüb və cazibəsizdir. Yaponiyanın ən böyük müxalif qruplaşması olan Demokratlar Partiyası üçün seçki xüsusilə çətin olacaq, çünki o, 2010-cu ildə yığdığı səslərin böyük bir hissəsini geri yığmağa çalışacaq (yuxarı palata üzvlərinin yalnız yarısı hər üç ildən bir seçki müzakirəsinə qatılır).

Bunlar nə üçündür?

Yeri gəlmişkən, hətta digər partiyanın əsas fiqurları 2018-ci ildə onun hakimiyyət dövrünün sonunda varis olmaq üçün cəhd etsələr də Abe öz varisini LDP rəhbərliyinə hazırlamağa çalışacaq. 2012-ci il seçkilərində LDP liderliyi üçün Abedən sonra ikinci yeri tutan keçmiş müdafiə naziri Şigeru İşiba özünü əsl varis hesab edir. Abenin favoritinin onun kimi babası hərbçi olmuş liberal Sadakazu Taniqaki olduğu deyilir. Taniqaki hazırda LDP-nin baş katibidir. Keçmiş Abe erasına olan diqqət 2016-cı ildə artdığından bir çox mütəxəssis və seçicilərə Abenin hakimiyyətdə olduğu uzun müddət ərzində nələrə nail olduğu maraqlıdır. n

56

Asiya

2016 QISACA

Partiyanın sonu

50 milyondan artıq hindu zəvvar Haridvar və Ujjaində Kumb Mela festivallarını keçirmək məqsədilə Qanq və Şipra çaylarında çimmək üçün toplaşır.

Rahul Yaqub: redaktor müavini, “Business Standard”

Rahul Yaqub, DEHLİ

Hindistan Konqres Partiyası yox olmaq üzrədir.

H

indistana 1947-ci ildə müstəqillik qazandırmış və ölkəni keçmiş müstəmləkə tarixi boyunca idarə etmiş Cəvaharlal Nehrunun rəhbərliyi altında Konqres Partiyası 2016-da siyasi güc kimi yox olmaq riski ilə üzüzədir. Konqres hazırda parlamentdə baş nazir Narendra Modinin təmsil etdiyi 282 yerlik Bha- Əlvida, sülalə! ratiya Canata Partiyası (BCP) ilə müqayisədə sadəcə 44 yerə malikdir; bu, ona əsas müxalifət adı verməyə Partiya liderləri ilə görüşməyə razılıq verərkən cənab də kifayət deyil. 2016-cı ildə o, çox güman ki çox sayda ştat Qandinin elektron poçtları gözdən keçirmə vərdişi onları seçkisini itirəcək. Əsas ştatlar arasında o, gücünü yalnız təhqir etmiş kimi oldu. Konqresin Pəncab lideri Qandipaytaxtı Banqalor olan və Konqresin 2015-ci ildə şəhər nin vaxtının çoxunu telefonda keçirdiyi görüşdən çıxşurası seçkilərində təhqir olunduğu Karnatakada saxlaya- dıqdan sonra Rahulun anası, partiya prezidenti Sonya caq. Nüfuzunu itirəndə nə Konqres, nə də BCP fəxr etmək Qandiyə şikayət etdi. Qandinin nadir hallarda mediaya üçün virtual baxımdan heç bir regional əsaslara malik ol- verdiyi müsahibələrdəki kəsik-kəsik çıxışlarını, həmçinin, madığından son dərəcə dəhşətli durumda idi. parlamentdəki səhv nitqlərini izləmək əzabvericidir.

Belə rüsvayçılıq etməkdə günah Konqresin gözləmə Cənab Qandiyə Konqres daxilində çürümə getdiyinə mövqeyində olan lideri Rahul Qandidədir. Assamda dair çağırış gözlənilə bilər. Əsla! Onun Nehrunun qızı Konqres üzvlərinin ən son nöqsanlarının başında duran və ikinci dəfə seçilmiş baş nazir İndira Qandinin göyçək keçmiş dövlət naziri Himanda Bisva Sarma cənab Qan- nəvəsi kimi məşhur adı var. dinin çıxışında onun üçün kəskin ittiham aktı yazmışdı.

2016-cı ilin ortasınadək Hindistanın 4 əsas ştatında Cənab Sarma onu öz ətrafında xəndək qazmış siyasətçi səsvermə keçiriləcək: şimalda Bihar, şərqdə Uest-Benkimi təsvir etmişdi; cənab Qandi ilə danışmaq üçün bir qal və Assam, cənubda Tamil Nadu və Kerala. Konqneçə ay uğursuzcasına çalışdıqdan sonra cənab Sarma res heç birində qalib gəlməyəcək. Bu, bəzi proqnozlara yalnız BCP prezidentinin ofisində oturarkən nöqsanlarını əsasən Konqresdə parçalanmaya səbəb olmayacaq, lakin bəyan etdiyi zaman geriyə telefon zəngi aldı. Təəccüblü 2016, əsası 1885-ci ildə qoyulmuş partiyanın Hindistan deyil ki, cənab Sarma zəngə cavab vermədi. siyasətində əhəmiyyətsiz olduğu il olacaq. n

İldırım sürətli Hindistan Ceyms Astill

Mükəmməl kriket oyununa hazırlıq.

H

DÜNYA 2016

indistan kriketin ən qısa formatı olan T20-ni kəşf etməyib, heç vaxt da T20 üzrə Dünya Kubokuna ev sahibliyi etməyib. Lakin 2016-cı ilin mart və aprel aylarında 8 Hindistan şəhərindən 16 komandanın qatıldığı turnir keçiriləndə kriket oyununun ölkəyə gəldiyi hiss olunacaq.

T20 İngiltərədə kriketin özü kimi səsküylü, coşğulu, 3 saatlıq, gərgin keçən oyundur. Hindistanın kriket bossları ilk əvvəl formatdan ehtiyatlanırdı. Lakin onlar 2008-ci ildə Hindistanda lüks həyat sürən gənclərin kriketin daha da köhnəlmiş ənənələrini yadırğadığından narahat olaraq yerli T20 turniri- Hindistan Premier Liqası (HPL)- keçirildi ki, bu da hazırda televiziya ilə yayımlanmış ən məşhur idman növlərindən biridir. İngilis və avstraliyalı kriket fanatları hazırda da sakit izdihamlar və ağ paltarlı kişilər haqqında xəyal etməyə davam edirlərsə, orta statistik hind fanatları üçün kriket şeytan zərbəsi, hind döyüşləri və qotazlar geyinmiş əsas azarkeşlərdir. Yarım milyarda yaxın insan potensial televiziya auditoriyası olan bir ölkədə bu coşğu “2016 T20 Dünya Kuboku”nun kriket üçün heç zaman olmamış ən böyük televiziya izdihamı yaradacağına əmin edir. Əlbəttə, əgər Hindistan milli komandası finala çıxarsa. Əks halda, milyonlarla qəzəbli hind televizoru söndürəcək.

Nə yaxşı ki, Hindistanın uğur qazanmaq şansı var. Virat Kohli və Ravindra Jadeja kimi HPL-də yetişmiş hind ulduzlar T20-də xüsusilə məşhurdurlar. T20-də qələbə şansa bağlı olduğuna və HPL-də bir çox ən yaxşı xarici ulduzların da Kriketdə milyonlarla dollara heç zaman oynadığına görə Hinolmayan ən distanın qələbəsinə proqnoz vermək böyük TV çətindir. Dünya kuizdihamları bokunda HPL üçün yaxşı müqavilə əldə edə biləcəklərini bilmək onlara stimul verəcək.

Mühafizəkarlar Hindistanın oyunda malik olduğu böyük gücdən narahatdır. Çünki Hindistanın kriket şurası düşmənçilik və korrupsiyaya imkan yaradır. Hindistan Ali Məhkəməsi burada islahat keçirəcəyini bəyan edib və 2016-da bu prosesə başlanacaq. Lakin 2016-cı ildə bunu Hindistan kriketində böyük skandal korlayacaq. Hər il, ən azı, biri olur. n Ceyms Astill: Vaşinqton üzrə müxbiri, “The Economist”; “Böyük Tamaşa: Kriket, Korrupsiya və Müasir Hindistanın Turbulent Yüksəlişi” kitabının müəllifi (Wisden)

DÜNYA 2016

Bal ayından sonra Robert Milliken, SİDNEY

Yeni Avstraliya lideri çətin sınaqlar önündə.

B

Asiya Lakin iqtisadiyyat cənab Ternbulun ən çətin sınağıdır. Artım 2-3% civarında dəyişəcək. Bəzi pessimistlərin proqnozuna görə, bu, mədən sənayesi sonrası bumun tənəzzülünə işarədir. Avstraliya dollarının Amerika dollarına qarşı düşməsi (2015-ci ilin sentyabrına qədər ilə dörddə bir qədər düşmüşdür) fermerlərin daha çox mal əti və yun ixrac etməsinə kömək etməklə və xüsusilə, Çin və Hindistandan daha çox turist və tələbə cəlb etməklə, ən azı, şok effekti verəcək. Ən çox əhalisi olan Yeni Cənubi Uels ştatı iqtisadiyyatın yenidən balanslaşmasını mədənçilik ştatlarından uzaqlaşdıracaq. Liberal dövlət hakimiyyəti (cənab TernCənab Ternbull bulun müttəfiqi) Sidney icbiznesə inamı timai nəqliyyatına və digər bərpa etmək infrastruktura milyardlar xərcləyəcək. Təkcə Baranüçün optimist qaru layihəsinin dəyəri ritorika tədbiq 6mlrd Avstraliya dollarıdır edəcək (4.3mlrd ABŞ dolları).

ritaniyalılar 1788-ci ildə Sidneydə məskunlaşanda Kameraiqal qəbiləsindən olan Baranqaru adlı qadın onların rast gəldiyi ilk aborigenlər arasında idi.

Hadisələri qeydə alan dənizçi Uatkin Tenç onu “qəddar və itaət etməyən” adlandırmışdı. Baranqarunun ruhu 228 il sonra Avstraliyanın iqtisadi uğurlarının üstündə hərlənəcək.

Sidney Limanının qərb sahilinin Baranqarunun şərəfinə adlandırılan maliyyə bölgəsinə dəyişilməsi 2016cı ildə gerçəkləşəcək. Avstraliyaya 25 illik bitməyən artım vermiş tərəqqi indiyədək Qərbi Avstraliya və Kvinslend kimi uzaq mədənçilik ştatlarına bağlıdır. Lakin Çinin zəifləməsi həqiqəti açacaq. Poladın əsas komponenti olan dəmir filizi Avstraliyanın ən böyük ixracatıdır. Lakin Çin bundan az aldığı üçün Avstraliyanın mədənçilikdən maliyyəyə, xidmətlərə, texnologiya “startap”larına və Baranqaruda tikilən qalaları əhatə edəcək digər sənaye sahələrinə kifayət qədər investisiya yönəldə bilib-bilməyəcəyi sual altında olacaq.

Malkolm Ternull Avstraliyanın bu keçidi uğurla edə bilib-bilməyəcəyini müəyyən edəcək. 2015-ci ilin avqustunda kommunikasiya naziri cənab Ternbull Baranqaruda möhtəşəm parkın açılışında əhalini salamlamışdı.

Xatırladaq ki, ilkin transformasiyanın simvolu olan Sidney Opera Evi Baranqarunun ərinin şərəfinə adlandırılmış Bennelonq-Pointin yaxınlığında yerləşir. Üç həftə sonra cənab Ternbull mühafizəkar Liberal Partiyanın lideri kimi Toni Abbottu devirərək Avstraliyanın baş naziri oldu. Aztanınan Abbottun rəhbərliyi altında Liberal-Milli Baranqaru əhval-ruhiyyəsi Koalisiya hökuməti 2016-cı ilin sentyabrında keçiriləcək seçkilərdə məğlubiyyətə doğru gedir.

Son Avstraliya liderlərindən daha çox Ternbull biznesə Cənab Ternbull müxalif Fəhlə partiyasına qarşı daha sərt inamı bərpa etmək və investisiya cəlb etmək üçün optiyarış edəcək. O və onun həyat yoldaşı, keçmiş Sidney meri mist ritorika tətbiq edəcək. Seçicilər onun “Avstraliya Lusi hüquq və biznes sahələrində potensiala malikdirlər. müstəsnalığı” haqqında danışdığını və onları “zirək” olO, başlamaq üçün bal ayı-yüksək rəy-ictimai rəy sorğuları mağa və “dəyişikliyi qəbul etməyə” həvəsləndirdiyini daha keçirdi, lakin seçki qutusundan qalib çıxmaq üçün bir il çox eşidəcək. Baranqaru hətta onun az ehtimalla mənəvi sonra cənab Ternbull qonşuları arasında Avstraliyanın bir sələfi ola bilər. “Baranqaru bizə özümüzü müdafiə etməyi neçə ən varlı şəxsinin olduğu Sidneyin ən əlçatmaz liman öyrətdi”,- qəbilənin son üzvü Enn Ueldon deyir, - “hətta rayonlarından birində öz seçki dairəsindən kənardakı tək qalanda da”. n Avstraliyaya çatmalıdır.

Cənab Ternbull mütərəqqi liberal kimi ilk öncə iki keçmiş baş nazirin – Con Hovard və onun havadarı Cənab Mümkündür ki…

Abbottun rəhbərliyi altında onun yayınmasını dəstəkləmiş “Trans-Sakit Okeanı Əməkdaşlıq” sazişini imzalayan 12 Liberial Partiyasının irticaçılarını məğlub etməli olacaq. tərəfdən biri, böyük ehtimalla Amerika, ratifikasiya etməsin.

Cənab Ternbull xarici siyasətə bu iki şəxsdən daha çox fərqli Taylandın monarxiya üzərində konstitusional böhranı olsun. yanaşma sərgiləyəcək, xüsusilə də Avstraliyanın əsas strateji müttəfiqi Amerika və ən böyük ticarət tərəfdaşı Çinlə Şimali Koreyanın digər nüvə sınağına qəzəblənən Çin Amerika ilə Pxenyanda rejimin iflasına necə cavab vermək münasibətlərini balanslaşdırmaq mövzusunda. O iddia barədə gizli danışıqlar aparsın. edir ki, Avstraliya öz milli maraqlarından yayınmaq üçün Amerika ilə “sadəlövhcəsinə cazibə”yə imkan verməməlidir.

57

2016 QISACA Martda Yeni Zelandiya 2015-ci ilin dekabrında seçicilər tərəfindən seçilmiş hazırki bayraqlarını yenidən dizayn edibetməməyə səs verir.

Robert Milliken: Avstraliya üzrə müxbiri, “The Economist”

58

Asiya

DÜNYA 2016

Buxar toplamaq

B

əşəriyyətin altıda birindən ibarət olan Hindistanın dünya üzərində xüsusi iddiası və buna xüsusi cavabdehliyi var.

Nəticə etibarilə, o, iqtisadi baxımdan güclü, sosial baxımdan yekdil, siyasi baxımdan möhkəm, beynəlmiləl olmalıdır. Bu məqsədlə, mənim hökumətim Sabka Saat, Sabka Vikas (hamının iştirakı, hamının inkişafı) yanaşmasını izləyir. Bu demokratik yanaşma bizim siyasətimizə sadəcə daxildən deyil, həm də qonşularımız və daha iri xarici siyasət istiqamətində bələdçilik edir.

Biz 2022-dək (Hindistan müstəqilliyinin 75-ci il dönümü) bütün hindliləri nəzərə çarpacaq dərəcədə yaxşı yaşayışla təmin etmək məqsədilə sürətli və daxilə yönəlik artım əldə etmək üçün təşəbbüslər irəli sürmüşük. Buraya aclığı demokratik siyasət çərçivəsində bəşər tarixində görünməmiş miqyasda azaltmaq daxildir. Həmçinin, bu işi tərəddüd edən dünya iqtisadiyyatı ilə transsərhəd terrorizm təhdidləri fonunda həyata keçirəcəyik.

Biz güclü makroiqtisadi əsas yaratmaq üçün maliyyə konsolidasiyasına başlamışıq. Maliyyə defisitini azaldarkən şəxsi investisiyada multiplikator effektinə malik infrastruktur üzrə kapital xərclərində mühüm artımlar etmişik. Buna yanacaq qiymətlərində nəzarəti götürmək, karbon vergilərini artırmaq və texnologiyadan sosial rifah proqramlarımızın daha yaxşı inkişafı üçün istifadə edilməsi təsir etmişdir.

Maliyyə sisteminə kiçik ev təsərrüfatları qoşulmaqdadır və onların bank hesabları biometrik identifikasiya nömrələri və mobil ödəniş platformaları ilə əlaqələndirilir. 2014-cü ilin avqustundan bəri kasıblar təxminən 4mlrd dollar depoziti olan 190milyondan artıq yeni bank hesabı açıb. Məişətdə istifadə etdiyimiz yenilənmiş qaz dotasiya proqramı hazırda dünyanın ən böyük nağd ödəniş proqramıdır və 2.5mlrd dollar dəyərində dotasiya sızmasının qarşısını alıb.

Bankçılıq sistemimizi gücləndirmək məqsədilə biz qəti surətdə qeyri-işlək kreditlərə keçmişik. Biz dövlət banklarına kapital ayırırıq və bir neçəsi özəl sektordan olmaqla yeni, dinamik rəhbərlər təyin etmişik. Bizim flaqman proqramlarımız gənclər arasında riskə getməyə və sahibkarlığa həvəs yaratmaqla demoqrafik dividendə töhfə verir. Hətta qlobal investorlar buna inam bəsləyib. Xalis xarici birbaşa investisiya artırılıb və 2016-cı ildə iqtisadi artım əsas iqtisadiyyatlar arasında ən yüksəkdə duracaq.

Hindistan plüralizm daxil olmaqla böyük sosial güclərə, möhkəm ailə dəyərlərinə və güclü işgüzar etikaya malikdir. Bizim məqsədimiz vətəndaş mədəniyyətinin aspektlərini təkmilləşdirməkdir. İlk dəlil

“Swachh Bharat” (“Təmiz Hindistan”) kampaniyasının və “Beti Bachao Beti Padhao” (“Qızını qoru və oxut”) hərəkatının gigiyena və gender bərabərliyi sahəsində münasibətlərdə dəyişiklik yaratmağı təklif edir.

Biz anlayırıq ki, bizim inkişafımız, inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən daha davamlı olarsa belə, müəyyən qədər ekoloji təsirə malik olacaq. Biz siyasət və həyat tərzi seçimlərinin davamlı inkişaf üçün əsas olduğuna inanırıq. Karbon vergilərini qaldırmaqdan başqa, biz meşəsalma işinə stimul vermişik və 2022-ci ilədək 175 giqavatt gücündə bərpa olunan enerji əldə etmək hədəfi qoymuşuq.

Həmçinin, 2019-cu ilədək 770min LED işıqlı közərmə lampalarının dəyişdirilməsinə başlamışıq. Təkcə bu, bizim CO2 ilə maksimal yüklənməmizi bir ilə 20 giqavatta qədər, istixana qazları emissiyalarını 79min tona qədər azaldacaq. Biz kasıbların enerji əldə etmə imperativləri ilə iqlim dəyişikliyinə dair məqsədlərimizi tənzimləməli, bütün hindlilərin yaxınlığında münasib, təmiz və bərpa oluna bilən enerji qoymalıyıq. Hindistan qədimdən qalma mühafizəkar ənənələrə və ekologiyaya rəğbət hissinə malikdir ki, onunla bütün dünya səmərəli şəkildə rəqabət apara bilər.

Böyük gözləntilər Bizim xarici siyasətə dair yanaşmamız əsasən Hindistanda edəcəyimiz dəyişikliklərdən ibarətdir. Asiyanın sabitliyə, qarşılıqlı əlaqəyə və inkişafa olan inamı bizim Cənubi Asiya qonşuluğu, Hind Okeanı regionu, Mərkəzi Asiya və s. istiqamətində siyasətimizi canlandırır. Biz artıq bacarıqlar, resurslar və ideyalar baxımından çox faydalar vermişik.

Mən digər dünya liderləri ilə görüşərkən çox zaman artan radikallaşma və terrorizm mövzusunda dərin narahatlıq keçirdiyimizə şahid oluram. Bu, terrorçular və onların havadarları arasında ayrı-seçkilik qoymadan məqsədyönlü strategiya və terrorçuluğu dindən ayırmaq istəyi tələb edir. Ümid edirəm ki, BMT 70-ci ilində, nəhayət ki, Beynəlxalq Terrorizm üzrə Hərtərəfli Konvensiya qəbul edəcək və öz Təhlükəsizlik Şurasında islahat keçirməyə başlayacaq.

Bizim hökumətdən böyük gözləntimiz var: keçən illərdə itirilmiş vaxtın yerini doldurmaq üçün milli əhval-ruhiyyə. Bu gözləntilərdən bir neçəsi bizim hədəfimizdir. 2016-cı ilə yaxınlaşdıqca mən içimdəki inama şübhə edirəm və qəti şəkildə onu bərpa etmək niyyətindəyəm.

1.25 milyarddan az olmayan hindlinin uğuru (beləliklə, bütün bəşəriyyət üçün daha yaxşı gələcək) təhlükə altındadır. n

Hindistanın baş naziri Narendra Modi sürətli inkişaf və geniş təsir barədə planlarını açıqlayır

Buraya aclığı demokratik siyasət çərçivəsində bəşər tarixində görünməmiş miqyasda azaltmaq daxildir

59

DÜNYA 2016

Çin Bu bölmədə həmçinin: Çinin inkişaf edən şəhərləri 60 İqtisadi azalmalar 61

Mümkündür ki... 61 Li Keqianq: Dərin islahat planı 62

Sarsılmış və bulanıq Rozi Blau, PEKİN

Güc dəyişir, əminlik azalır.

B

Çin yuxusuna hələ də inanırsınız?

əraziyə azad namizəd seçiminə imtinasına qarşı yeni etirazlara yol açacaq. Nümayişlər 2014-cü ildəkindən az olacaq, anti-kontinental hisslər hazırda çoxsaylı səbəblərdən parçalanıb. Uzaq qərbdə müsəlman uyğur əhalisi və Xanşuy çinliləri arasında münasibətlərin gərgin olduğu Sinzyanda yenə qeyri-sabitlik olacaq. Ölkənin başqa yerlərində də əlaqəli terrorist hücumlarının baş verməsi üçün yaxşı şans var. Dalay Lama ölənədək (o, 2016-cı ildə 81 yaşını qeyd edir) Tibetdə sakitlik olacaq.

Cənab Xi ölkədə korrupsiyaya qarşı kampaniyaya davam edəcək. Görəsən, o, növbəti yüksək səviyyəli hədəf seçməyə üstünlük verəcəkmi? Kampaniya hələ də kütlə arasında ümumən yaxşı qarşılanacaq. Lakin müharibənin bir neçə ili ərzində rəsmilər barədə bitmək bilməyən xəbərlər tükənəcək və Xinin real islahatlarının cəsarətsizliyi (radikal proqramı ilə müqayisədə) özünü göstərməyə başlayacaq.

Leyboristlərin münaqişələri başlayacaq, lakin dövlətin mükəmməl tərtib edilmiş senzura aparatı sayəsində çox insanlar bu barədə az eşidəcək.

Xinin yolunu o davam etdirəcək Çində 2016-cı ilin ən əsas qərarları möhkəm bağlanmış qapılar arxasında veriləcək. Partiyada ən yüksək səviyyədə 2016 cənab Xi hakimiyyətinin hazırki “Politburo” komitəsinin 7 üzvündən 5-nin yaş səbəbilə istefa verdiyi 2017-ci ildə mərkəzdə güc uğrunda daxili mübarizə apardığı il olacaq. Cənab Xi nəhayət ki öz yeni silahdaşıyanlar

2016 QISACA Çin muzeyləri məşhur yazıçı Lu Xunun vəfatını qeyd edir.

Baxmayaraq ki onun siyasi xaos barədə nağılları narahat pedaqoqların gözündən düşür.

s

ir çox məqamlarda Çin hər zamankından daha güclüdür: Prezident Xi Jinpinq gücünü toparlayıb düşmənləri kənarlaşdırıb, həmçinin, Çin dünya səhnəsinin önünə çıxıb. Lakin ölkə 2016-cı ilə 2015-ci ilin yanlış maliyyə idarəetməsindən sonra hökumətin səriştəliliyi barədə suallarla bir il əvvəlkindən daha çox sarsılmış şəkildə girir. Bir çox çinlinin gələcəyin həmişəkindən parlaq və firavan olması barədə daha az əminliyi var. Bu, 2016-da böyük dəyişkənliyə səbəb ola bilər.

Cənab Xi ticari əlaqələrinin inkişaf etdiyi Yaxın Şərqə etdiyi ilk səfər də daxil olmaqla dünya paytaxtlarına qısa müddətli səfərləri davam etdirməklə nümayiş təşkil edəcək.

Səma belə hüdudsuzdur. Çinin ikinci kosmik stansiyası Tiangong-2 2016-cı ildə orbitə buraxılacaq.

Yerdə isə Çin artıq istehsal gücü ixrac etmək cəhdlərini gücləndirəcək və siyasi təsir əldə edəcək. Şanxaydan Kunminqə yüksəksürətli dəmiryol xəttinin çəkilişi 2016da başa çataraq Çinin Cənub-Şərqi Asiyaya genişlənməsini önə çəkəcək. 2015-ci ildə əsası qoyulmuş Çinin ilk çoxtərəfli maliyyə institutu olan Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı Çinə onun beynəlxalq standartlara cavab verəcəyini sübut etmək şansı verir. Dövlət başçıları ilin sonunda şərqi Çində Xançjouda görüşərək aparıcı ölkələrin G20 sammitində bir araya gələndə Çinin dominantlığını vurğulayacaqlar.

Lakin beynəlxalq əlaqələr tamamilə maneəsiz olmayacaq.

Partiyanın İl əvvəldən sona kimi Tayvan və mədəni ABŞ seçkilərinə həsr olunub. Tayvanda müstəqilliyə meyilli Deinqilaba mokratik Proqressiv Partiyasının başlamasının yanvarda hakimiyyətə qayıdışı 50 ili olacaq təkcə Çin Kommunist Partiyası üçün deyil, həm də “kros-boğaz” münasibətlərində yeni sərinlikdən qorxan bizneslər üçün də baş ağrısı ola bilər. ABŞ-da hər iki tərəf Çini seçki kampaniyasında vuracaq, lakin qalib gələn Çin siyasətini mühüm dərəcədə dəyişəcək. Qarşılıqlı inamsızlıq olacaq. Çin Amerikanın Cənubi Çin dənizində adalar (və yeni aviasiya bazası) tikməyi dayandırmaq çağırışından boyun qaçıracaq. Çinin digər ucqarları da bəzi hallarda qarmaqarışıq ola bilər. 2016-cı ildə Honq-Konq qanunverici şurasına seçkilər növbəti ildə yeni baş icraçı üzrə seçki keçiriləndə Çinin

Rozi Blau: Çin üzrə müxbir, “The Economist”

Çin

60 s

2016 QISACA Dünyanın ən uzun, 122 km.lik (76 mil) dənizaltı tuneli, Bohai Strait tunelində işlər başlayır.

DÜNYA 2016

nəslini kötəkləyə biləcək. Bu, həm də cənab Xinin öz varisini tanımalı olduğu bir məqamdır. O, (mütləq ki O olacaq) rəsmi şəkildə elan edilməyib. Əksər çinli onları əhatə edən çirkli otaqdansa siqaret tüstüsü dolmuş otaq barədə narahatdır. Hökumət paytaxt yaxınlığında bəzi zavodları bağladığı üçün pekinlilər qatı dumanın bir qədər açıldığını hiss etməyə başladı; başqa yerlərdə az inkişaf görəcəyik. Çin 2016-cı ildə dünyanın ən böyük karbon ticarəti sistemini işə salmağa ümid edirdi, lakin o, 2017-ci ilədək təxirə salındı. Həmin vaxtda elektrikli avtomobil təşəbbüskarlığı və ən azı 10 şəhərdə yeni metro xətləri kimi tədrici islahatların olması gözlənilir. Əksər çinli yaşayış standartlarının artmasından zövq almağa davam edəcək. “Pre-5g” texnologiyası və sürətli internet bağlantısını işə salmaqla insanlar öz

Doğan günəş Qyan Lui, PEKİN

Qaynar Nöqtələr

Çinin ən çox inkişaf etməkdə olan şəhərləri*

Əhali sayı

in üçün ikiqat artım günlərinin bitməsinə baxmayaraq, əgər diqqətlə baxsanız, hələ də ultra sürətli inkişafda olan sahələr tapa bilərsiniz. 2016-cı ildə Çin iqtisadiyyatının heç zaman olmayan kimi dəyişkən nümunələrini nəzərə alaraq onun şəhərlərinin dəyişkən taleləri boyunca geniş ölkəyə baxmağa dəyər.

On il əvvəl resurslarla zəngin ölkədaxili şəhərlərin və Anhui əyalətinin Maanşan və Daxili Monqoliya əyalətinin Baotou kimi qərb şəhərlərinin iqtisadiyyatları ilə 2030% artırdı, lakin hazırda onlar 7% (rəsmi) ölkə ortalamasına güclə çatır. Şimal-şərq şəhərləri daha sıx kredit, həddən artıq çox əmlak ehtiyatları və dəyişməkdə olan demoqrafiya uğrunda mübarizə aparırlar. Çində ən böyük əyalət iqtisadiyyatlarından biri olan Liaoninq 2015-ci ilin ilk yarısında sadəcə 2.6% inkişaf edib.

Lakin digər şəhərlər doğan ulduzlardır.

Quyyan, Syanyan və Xenyan kimi az sayda adamın eşitdiyi yerlər 2016-cı ildə parla-

Adambaşına düşən birdəfəlik gəlir, $ $’000

Quyan, Syanyan və Xenyan 2016-cı ildə parlayacaq yacaq, onların iqtisadiyyatları 12%-dək artacaq. Maraqlıdır ki, onların adlarında “-yan” şəkilçisi var. Bu Çin dilində “günəş” deməkdir. Çinin ən kasıb əyalətinin paytaxtı Quyyan bir zamanlar köhnə dəbli dövlət müəssisələrinə olan inamına görə tanınırdı. Lakin o, hazırda “böyük məlumatlar” mərkəzi mövqeyini tutur.

Onun partiya katibi Çen Qanq Pekində Çaoyan rayonunun partiya lideri kimi xidmət edərdi. Onun 2013-cü ildə Quyyana təyin edilməsindən az müddət sonra Pekin “ZhongGuanCun” texnoparkı,

PEKİN

Sıralama 1

Aztanınan şəhərlər göz qamaşdıracaq.

Ç

smartfonlarına baxmağa çox vaxt ayıracaq; Çində sosial media istifadəçilərinin sayı təxminən 450 milyona çatacaq. Bu, dünya üzrə istifadəçilərin təxminən dörddə biridir. Bəziləri oyun oynayacaq: Çin 2016-da dünyanın ən böyük mobil oyun bazarı olmaqda Amerikanı geridə qoya bilər. Çinin internet istifadəçilərinin 2016-cı ildə müzakirə etmək üçün mövzuları çox olacaq. Lakin bir ildönümü onun yoxluğu ilə seçiləcək. 2016-cı ilin mayında Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin mədəni inqilaba başlamasının 50 ili olacaq. İctimai müzakirənin və ya bu barədə debatların olmaması səbəbilə bu zorakılıq və qorxu dekadasının təsiri bu gün də qalır. Çin o vaxtdan bəri tamamilə dəyişib, lakin 2016-da o, kifayət qədər tam dəyişmədiyini yenidən sübut edəcək. n

5,7 4,3

6,5

10

Çendu 7,4m

* Mənbə: real ÜDM; əhali sayı; adambaşına düşən birdəfəlik gəlir; adambaşına düşən istehlak xərci; əsas kapitala investisiyalar; şəhərin tikildiyi ərazi; fiskal gəlir; xarici birbaşa investisiya; ixracat malları

Xiangyang

4,3m 1,0m

2

1,3m

4 Çuntsin

Quyan 1 2,8m

1,0m

4,1

5 Suqian 7 Huaybey 4,7 6 Huaynan 5,0

1,6m

8,9m 5,1

Çjengçjou 9

5,4

ŞANXAY

1,1m

8 Çjuçjou 6,2 3 Xenyan 4,9

1,3m

Mənbə: The Economist Intelligence Unit

Çinin “Palo Alto”su Quyyanda əməliyyat aparmaq üçün saziş imzaladı. Çinin dövlət telekommunikasiya nəhəngləri şəhərdəki məlumat mərkəzlərinə investisiya edib və “Alibaba” kimi özəl şirkətlərin burada bulud texnologiyalı kompüter avadanlıqları var. Quançjou ilə yüksək sürətli dəmiryol nəqliyyatı 2014-cü ilin sonunda açıldı və Çjutszyan çayının deltasından elektrik stansiyasına olan səyahət vaxtını 22 saatdan 4 saata endirdi.

Xenyan və Syanyan “sənaye transferləri”nə dair klassik nümunələrdir. Çinin sahilyanı şəhərləri yüksək dəyərli mallar istehsal etməyə keçdikləri üçün bir çox istehsalçılar ölkədaxili və qərb regionlarına köçür. Xenyan elektronika istehsalçısı “Foxconn”un etdiyi investisiyadan fayda götürür. Xan çayının sahilində yerləşən Syanyan Hubey, Henan, Şensi və Siçuan kimi əyalətlərə birləşmək üçün yaxşı yerdədir. Onun sənaye parkı, kadr ehtiyatı, qənaətbəxş infrastrukturu və yerli hökumətdən dəstəyi investorlar üçün cəlbedicidir.

Bir çox şəhərlər artmaqda olan gəlirləri və istehlakla öyünəcək. Sintzsyanın pay-

taxtı və Çinin qərb regionunun ən böyük şəhərlərindən biri Urumçi növbəti beş ildə ən sürətli gəlir artımından faydalanacaq. Eyni dövrdə Anhuinin Vuhu şəhəri güclü işçi bazarı, yerli avtomatika və cihazqayırma sənayeləri sayəsində istehlak xərclərinin artımına görə Çinin çempionu olacaq. Ümumiyyətlə, Çinin bütün prefektura səviyyəli şəhərlərinin 40%-i 2016-cı ilədək ən azı 30.000 yuan (təxminən $5.000) məbləğində orta xalis gəlirə malik olacaq.

Bu, insanların ərzaq və geyimdən fərqli olaraq mallara xərcləməyə başladığı ən mühüm limitdir.

Doğmaqda olan bu günəşlər Çinin artım nümunəsinin dəyişməsini əks etdirir: ixracdan uzaq, idxala meyilli; investisiyadan istehlaka; və istehsalatdan xidmətə.

Hazırki ölçüsündən 2015-19-cu illərə ehtimal olunan artımın hüdudlarındakı doqquz göstərici ilə müəyyən olunduğu kimi inkişafda olan top on şəhərin 2016-cı ildə birlikdə 30 milyondan çox əhalisi olacaq (xəritəyə bax). Bu şəhərlərdə Çinin bumu davam edir. n Qyan Lui: direktor. “Access China” xidməti, “The Economist Intelligence Unit”

Çin

DÜNYA 2016

Orta Krallıq Saymon Rabinovitç, Şanxay

İqtisadiyyat barədə narahatlıqlar hələlik keçib gedəcək.

K

eçən otuz ilin çoxu üçün Çin dünya iqtisadiyyatının ən qaynar nöqtəsində dayanırdı və onun yorulmaq bilməyən inkişafı qlobal artımı sürətləndirirdi. 2015də o, ən böyük dəyişiklik mənbəyi kimi yeni, daha az arzulanan ad almağa iddia etdi. İflas qorxuları beynəlxalq bazarları bürüdü. Aparıcı iqtisadçılar bunu tənəzzülün kandarı adlandırdılar, əgər belə biri hələ olmayıbsa. Çinin təmin edə bildiyi ultra-sürətli artım barədə erkən optimizmin şişirdildiyi zaman onun anlaşılmaz kataklizmi barədə qəfil narahatlıq dalğası da yersizdir. 2016-cı ildə bu ifrat fikirlər öz təsirini itirəcək: Çinin turbo-güclü günlərinin bitməsinə baxmayaraq insanlar qəbul edəcək ki, onun artımı yox olmaq üzrə deyil.

2015-ci ilin çoşğunluğunu Çin özü yaratmışdı. Birincisi, Çin tənzimləyiciləri digər yola elə baxırdı ki, sanki investorlar qısa müddətli, lakin kəskin bum yaratmaqla səhmlərə investisiya etmək üçün xeyli borc götürüblər. Düşməkdə olan səhm qiymətlərinə limit qoymaq üçün uğursuz cəhdləri onları ağılsız göstərdi.

Sonra mərkəzi bank bir çoxlarını iqtisadiyyatın ehtimal olunan 7%-li artım tempi tərəfindən nəzərdə tutulan formadan daha pis olub-olmaması barədə düşündürərək yuanın valyuta məzənnəsinin zəif düşməsini korladı.

Rəsmi iqtisadi göstəricilərə əslində inam azdır, lakin tənəzzül ilə 6%-li artım və s. arasında böyük fərq var. 2016cı ildə son şəklin dəqiq şəkil olduğu aydın olacaq. Qorxulu “çətin eniş” barədə danışıqlar az olacaq. Çin iqtisadiyyatının hazırki vəziyyəti barədə naraİnşaatın hatlıqların çoxu azalacaq. yenidən Onun səhm bazarı 2015-ci ildə bütün manşetləri tutbaşlanması lakin o, narahatlığın artıma azacıq muşdu, əsas göstəricisindən daha çox gözəllik iqtisadi əsaslardan ayrılmış attraksion idi. 2016-nın başqatacaq laması ilə Çin səhm bazarının çökməsindən bəri yarım illik davamlı pərakəndə satış artımına nail olacaq. Elastik ev təsərrüfatı xərcləri iqtisadiyyatın investisiyadan uzaqlaşıb istehlak istiqamətində yenidən tarazlanmasına kömək edəcək.

Digər uzunmüddətli narahatlıq daşınmaz əmlak bazarının vəziyyəti ilə bağlıdır. Boş qalan 10 milyonlarla evlə kiçik şəhərlərdə əmlak qiymətləri düşüb və yeni inşaat işləri geniş iqtisadiyyata təsir edərək ardıcıl 2 il kəskin şəkildə azalmışdır. Lakin 2015-ci ilin ortasında böyük

Mümkündür ki…

AG20 sammitinin ev sahibi olaraq Çin Pan-Asiya azad ticarət sazişini işə salsın. Çin Olimpiya futbolunda medal qazansın və bu, gözəl oyunda onun yeni güc kimi qalxmasını müjdələsin.

Qarışıqlıq Honq-Konqa qayıtdığından Çin baş icraçı Çuninqi 2017-ci ildə müddəti bitən kimi istefa verməyə məcbur etsin.

61

Rahat, lakin zəif Çin ÜDM-i, % 55

İstehlak 50

45

40

35

Proqnoz

İnvestisiya

30

25

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2016

Mənbə: The Economist Intelligence Unit

şəhərlərdə qiymətlərin özünə qayıtmağa başlaması 2016da kiçik şəhərlərə də keçəcək. Bundan başqa, satışların həcmində artım nəhayət ki, inşaatçıları yeni layihələr üzərində işləməyə sövq edərək yaranmaqda olan ehtiyatları əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa başlayacaq. Tikməyə həvəs olmayacaq, lakin inşaatın yenidən başlanması inkişafa bir qədər gözəllik qatacaq.

Həmçinin, hökumət martda 2016-20-ci illəri əhatə edən yeni beş illik planını dərc edəcək. Bu onilliyin sonunadək 6.5%-li artım tempini saxlamağa çalışacağına baxmayaraq o, orta illik artım hədəfini hazırki 7%-dən aşağı salmağa əmindir. Bu, hökumətin fiskal resurslarının iqtisadiyyatı dəstəklədiyinə (əgər o, tərəddüd edirsə) və bunu etməyə həvəsli olduğuna dair bir siqnal olacaq.

Hökumətin görünən əli Lakin Çin barədə qısamüddətli narahatlıqlar 2016-da azalsa belə, onun uzunmüddətli perspektivləri barədə narahatlıq artacaq. Bəzən inkişafın qeyri-rəvan olmasına baxmayaraq Çin ümumiyyətlə dünyaya açılmaqda və öz iqtisadiyyatını azad etməkdə düzgün istiqamət seçib.

2015-də müəyyən pisləşmələr olacaq: səhm bazarına yersiz müdaxilələr olacaq. 2016-da hökumətin dövlətə məxsus şirkətlərdə islahat aparmaq üçün yeni planının həqiqətən də güclü hökumət nəzarətinə dayandığı aydın olacaq. Bu qədər çox bazar qarışıqlığına şahid olmaqla maliyyə iqtisadiyyatlarına olan maraq mərkəzi bankın mühafizəkar olması ilə azalacaq. Çin iqtisadiyyatı iflasa uğramaq üzrə deyil. Lakin bu daxilə yönəlmə insanları onun öz həqiqi potensialını başa düşüb-düşməyəcəyini soruşmağa vadar edir. n

2016 QISACA Növbəti gecikmələrdən yayına bilsə, Çində ilk Disney parkı açılacaq. Honq-Konq Disneylendindən həcmcə üç dəfə böyük olan Şanxay parkı “əsl disneyli” və “aşkar çinli” olacaq.

Saymon Rabinovitç: Asiya iqtisadi xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist”

62

Çin

DÜNYA 2016

Çinin iqtisadi modeli

Ç

in iqtisadiyyatı üçün 2016 islahatlar, yeni ideyalara açıqlıq və beynəlxalq əməkdaşlıq ilidir. Bu prioritetlər Çində baş verən hadisələri daim izləyənlərə tanış gələ bilər. Onların güclü birləşməsi Çinin onilliklər ərzində artım tarixçəsində vacib olmuşdur. Biz onları gələcəyə aparırıq. Çinin $10 trilyon həcmli iqtisadiyyatını nəzərə alaraq investisiya və ixracatdan ifrat asılılıq etibarlı deyil. Tələb olunan müvəqqəti düzəlişlər deyil: hökumətimiz kəmiyyət yumşalması və rəqabətə davamlı valyuta devalvasiyası tamahına qarşı çıxdı. Əvəzində, biz struktur islahatı keçirməyi seçirik.

Bazar islahatları keçirməklə innovasiya və istehlakın idarə etdiyi davamlı inkişaf modelinə keçidi gözə çarpacaq qədər sürətləndirməyə can atırıq. Məşğulluq, gəlir səviyyələri və ətraf mühit prioritetlər siyahımızın başında durur.

Biz saysız-hesabsız siyasət alətimizi iki əsas artım sürücüsünə birləşdiririk. Birincisi, struktural islahat üçün zəruridir, sahibkarlığı və innovasiyanı xüsusi vurğulayır. İkincisi isə ictimai mal və xidmətlərlə daha yaxşı təmin olunmaya fokuslanır. Bu da öz növbəsində güclü tələbə və daha yüksək həyat səviyyəsinə töhfə verir.

Bu, ayrı-ayrı şəxslərə təklif etməklə dövlət və bazar, kiçik və orta ölçülü şirkətlər arasında biznesin inkişafı və innovasiya üçün mühit yaratmağa imkan verməklə və beləcə, inkişaf potensialı açmaqla əsas korporasiyalar arasında daha yaxşı balans yaratmaq deməkdir. Daha kiçik hökumət makroiqtisadi nəzarətçi, ədalətli rəqabət tənzimləyici, islahat gündəliyinin mübarizi və sistem riskləri təhlükə ilə üzləşəndə son dəstəkçi kimi daha yaxşı rol oynaya bilər.

Bu cəhdlər artıq həyata keçirilir. Çin ÜDM-in yarısını ələ almış xidmət sektoru istehsalat üzərində birinciliyi saxlayır. Sahibkarlıq və innovasiya yeni tendensiyadır. Hər gün 10 mindən artıq yeni şirkət qeydiyyatdan keçir. Yüksək texnologiyalar sənayesində artım sənaye sektorundakı artım üzərində böyük fərqlə liderlik edir. Texnologiya, biznes modelləri və idarəetmədə innovasiyalar iqtisadi aləmi keçmişdə təsəvvür edilməyən yollarla genişləndirməkdə davam edir.

Biz ilə 10 mindən artıq iş yeri açırıq və xalis gəlir artımı ÜDM artımını qabaqlayır.

Artımın 60%-nə məsul olan istehlak güclü və yüksək keyfiyyətli olmağa davam edir. Məsələn, ölkəxarici turlar. Çin vətəndaşları 2014-cü ildə xaricə 100 mindən artıq səfər edib; 2015-ci ilin ilk yarısından ilə 10%-li artım müşahidə edilir.

Qısası, artımda zəifliyə baxmayaraq Çin iqtisadiyyatı güclü yerli tələb və innovasiya

sahəsində arzuolunan istiqamətə doğru gedir.

Hər ikinci mal iqtisadi səmərəliliyi ölçərkən enerji istehlakı, dəmiryolu karqosu və yeni bank krediti kimi göstəricilərin münasibliyində düşüşdür. Lakin “nə qədər çox olsa, o qədər yaxşıdır” fikrindən “az olsun, saz olsun” fikrinə keçmək yaxşı işdir. Yoxsa mən islahatların nəzərdə tutulduğu kimi işləyib-işləməyəcəyi barədə narahat olardım.

Struktur islahatları sadəcə yeni artım mənbələri kəşf etmək deyil, həm də ənənəvi sənayeləri rəqabətli etməkdir. Çinin kütləvi sənaye sektoru bizim artım planımızın mühüm hissəsidir. Biz “Made in China” yazısını “China Manufacturing 2025”, “Internet Plus” və digər ideyalar ilə təkmilləşdirmək üzərində işləyirik.

Biz təkcə xidmət sektorlarında deyil, həm də xarici investisiyalara girişi yaxşılaşdırmaq üçün bir çox sahələrdə də dünya iqtisadiyyatı ilə inteqrasiyanı dərinləşdiririk. Əmin ol! Çin bazarı mükəməlləşdikcə rəqabət daha da çətinləşir. Lakin biz Çinin dəyərli bazar olduğuna, qlobal təchizat zəncirinin dayaq nöqtəsi olduğuna və daha geniş dünya bazarı üçün tərəfdaş olduğuna inanırıq. Ən yaxşı dünya Dünya bolluq dünyası deyil. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə milyardlar iri həcmli sənayeləşmədən və yaxşı infrastrukturdan hələ fayda götürməyib. Tələb hədsiz çoxdur, lakin xeyli dərəcədə lazımi maliyyənin, müvafiq avadanlıq və texnologiyanın olmamasına tabedir.

Bu, dəyişdirilə bilər. Keçid ilə bağlı bizim “Belt and Road” planımız var. Sənayeləşmə və urbanizasiya ilə bağlı biz sənaye gücündə əməkdaşlıq barəsində tərəfdaşlıq təklif edirik. Çinin istehsal peşəkarlığını inkişaf etmiş ölkələrin ən müasir texnologiyaları ilə birləşdirərək biz, sağlam inkişafa təchizat yenilikləri ilə dəstək verərək, inkişaf etməkdə olan dünyanı sərfəli qiymətlərlə və keyfiyyətli avadanlıqla təchiz edə bilərik. 1.3 milyard çinlinin inkişafı dünyanın inkişafına kömək edərsə, təsəvvür edin ki, çoxları üçün belə artım sıçrayışları əmtəə bazarı, istehsalat və s. üçün nələr edə bilər.

Sahibkarlığı və innovasiyanı, yeni ideyalara açıq olmağı və “hər iki tərəf qalib” kimi beynəlxalq əməkdaşlığı əks etdirən struktural islahatlar bizim 2016 və sonrakı illər üçün prioritetlərimizdir. Bu, bizim davamlı inkişaf çağırışına - dünyanı Çinin bazar imkanları və Çin yaradıcılığı ilə bölüşmək modelinə cavabımızdır. n

Çinin baş naziri Li Keqiang: “Dərin islahat perspektivli həll yoludur”

Hökumətimiz kəmiyyət yumşalması və rəqabətə davamlı valyuta devalvasiyası tamahına qarşı çıxdı. Əvəzində, biz struktur islahatlarını seçirik

63

DÜNYA 2016

Beynəlxalq Bu bölmədə həmçinin: Papanın müqəddəs ili 64 Ehkamlı liderin yüksəlişi 65 Konfliktin səbəb olduğu ölümlər artır 66

Ad günün mübarək, yay vaxtı! 66 Keçən il necə etmişdik? 67 İnam böhranı 68 Mümkündür ki… 68

Dəyişikliyin qrafikinin tərtib edilməsi 69 Malala Yusafzayi: Ambisiyalı qızlar 70

Varfolomey Kirillə görüşəndə...

Brüs Klark

Provaslavlar böyük toplanışa hazırlaşır.

İ

üçün Romanın cəhdinə qarşı çıxıblar. Xristian doktrinasına görə, Müqəddəs Ruh (Allahın qüdrəti insanları ruhlandırır və nurlandırır) Ata və Oğul kimi bir Allahda birləşdirilən müqəddəs üçlükdür. Pravoslavların baxışına görə, xristian doktrinası Papanın yer üzünün bənzərsiz “Məsih keşişi” olduğunu iddia etməsindən sonra papalıq onunla əlaqəni kəsdi.

Daha praktik səviyyədə bir-birini dünya pravoslavlığının hissəsi kimi tanıyan 14 kilsədən hər biri inzibati müstəqillik əldə edir. Lakin əgər patriarx Varfolomey bir çoxlarının 787-ci ildən bəri ən vacib pravoslav yığıncağı hesab etdiyi Böyük və Müqəddəs Yepiskoplar Şurası ilə bağlı ümidlərini doğruldarsa, bu kilsələr daha yaxşı koordinasiya edilmiş olacaq. Onun baxışı ilə Moskvanın baxışı arasında gedən güclü rəqabəti nəzərə alsaq, bu, onun üçün görüşün planlaşdırılması belə bir diplomatik qələbədir. Konstantinopol patriarxı pravoslav dünyasında “bərabərlər arasında birinci” kimi tanınır; Moskva çox zaman rəqəmlərin və strateji nüfuzun ağırlığı ilə pravoslavlıqda de-fakto üstünlüyə iddia edir. Əsas doktrina 2016-cı ildə açılmayacaq (bu, pravoslavların dediyinə görə, ilk yeddi şura tərəfindən müəyyən olunur), lakin dini təcrübəyə dair bəzi vacib məsələlər (məs, orucluq, kilsə təqvimi, dinlərarası nigah) rəsmi

2016 QISACA Anqlikan Kilsəsinin rəhbərləri qadın yepiskoplar və homoseksualların evliliyi kimi mübahisəli məsələləri müzakirə etmək üçün Kenterberiyə yığışırlar.

s

stanbulda Osmalı sultan xəlifəsinin yaşayış yeri olan Topqapı sarayının illər əvvəl yaradılmış hissəsində qədim bir binada toplaşan, adlı-sanlı titullara və müxtəlif dərəcəli səlahiyyətlərə malik 300-dən artıq çalsaqqal kişi təsəvvür edin. Yox, 2016-cı ilin yayı ərzində ən vacib toplaşmanın iştirakçıları şeyxlər və ya müilər olmayacaq, baxmayaraq ki, onların seçilmiş görüş yeri hazırda müsəlman şəhərində mərz nişanıdır. Bu ziyarətçilər şəhərin erkən günlərindən və görüş yeri olan – “Hagia Eirene” (“müqəddəs sülh” kimi tərcümə oluna bilər) kilsəsindən nümunə götürürlər.

Onlar Sibirdən Leventin müharibə zonalarınadək izdihamlar yaratmış pravoslav yepiskopları olacaq. Onların Troitsa bayramı ərəfəsində baş tutacaq 19 iyuna düşən görüşü şərqi xristianlığın dünyada gedən proseslərdə iştirakını təmin etməkdir.

Pravoslav kilsəsinin rəhbəri patriarx 1-ci Varfolomeylə prelatların aclıq, ətraf mühit və döyüş hazırlığında olan dini azlıqlar kimi qlobal məsələlər barədə birgə bəyannamə imzalaması gözlənilir. Həmçinin, onların digər xristian kilsələri və bir-birilə olan münasibətlərinə ən mübahisəli şəkildə aydınlıq gətirəcəklərinə ümid var.

Ortodoksal ixtilaflara və ev sahibi olan Türkiyədə gərginliklərə son anadək həssas olacağını nəzərə alsaq, görüş pravoslav xristianlığın yarı gizli mövcudluğuna önəmli səviyyədə diqqət yetirəcək. Necə saymağınızdan asılı olaraq onun tərəfdarlarının ümumi sayı 140 mln və 250-300 mln arası hesablanır. (Birgə əhalisi 200 mln olan Rusiya, Ukrayna və Belarusiyada əksər adamlar sosioloqlara sözdə də olsa pravoslav olduğunu deyirlər; bu, çox Bu, görüşün yüksək qiymətləndirməyi də planlaşdırılması nəzərə almağa kömək edir).

Autsayderlərə elə gəlir ki, belə diplomatik kilsənin dünyada öz sözünü qələbədir demək qabiliyyəti ekstremal demərkəzləşmə ilə məhdudlaşdırılır. Papaya sekulyar dairələrdə tanınmış şəxsi nüfuz qazandıran vertikal Roma strukturuna bənzər struktur yoxdur. Lakin pravoslavlar üçün belə bir vertikal strukturun olmaması prinsip məsələsidir.

Tarixdən bildiyimiz kimi papa qanunsuz olaraq “yuxarıdan aşağı” hakimiyyət iddia etdiyi üçün 1054-cü ildə xristianlıqda şərq-qərb bölünməsi baş vermişdi. Şərq yepiskopları İznik Məsləkinin, onların fikrinə görə “Müqəddəs Ruhu” hiyləgərcəsinə alçaltmış bir qolunu tətbiq etmək

Brüs Klark: redaktor, “Erasmus” bloqu, “The Economist”

Beynəlxalq

64

DÜNYA 2016

Mərhəmət yayan Con Huper, ROMA

Ənənə və dəyişikliyin qarışığı Papa Frensisin Müqəddəs İlini unudulmaz edəcək.

Y

anvarın 1-i Papa Frensis və ya onun kardinallarından biri Sent-Meri Mayoratlığında bürünc qapını açaraq katolik kilsəsində Yubileyin və ya Müqəddəs İlin başladılması üçün tələb olunan mərasimləri tamamlayacaq. Sent-Meri Mayoru Romanın 4 mühüm bazilikasından biridir. Ənənəyə görə, onların Müqəddəs Qapılarının hər biri Müqəddəs Pyotr baş kilsəsindən başlamaqla Yubileyə daxil olmaq üçün açılır (tarixən, o, kərpiclə Bu, hörülmüş, sonraindiyədək lar xarabalıqlardan keçirilmiş bəzilərinin 6-cı Paula ən görkəmli xidmət etdiyi ilədək papa tərəfindən Yubileydir çəkiclə vurulub açılmışdır). Prosesə son milad axşamınadək başlamaq ənənəvidir. Lakin Papa Frensis 2-ci Vatikan Şurasının təkmilləşməsinin sonunun 50-ci ilini - 8 dekabrı seçdi. Bu, onun mərhəmətin “Yubiley ili” elan etdiyi və onun yaymaq istədiyi dəyərlərin aydın əlamətidir.

Yubileyin 2 növü var: hazırda hər 25 ildən bir keçirilən adi Yubiley və Papa Frensisin keçən apreldə etdiyi kimi papanın istədiyi zaman elan etdiyi qeyri-adi Yubiley. Anlayışın tarixi İncil zamanlarından gəlir və başlanğıcdan bəri üzr istəmə və bağışlanma ilə assosiasiya olunub.

Altıncı üçillik Pekin-Paris avtomobil yarışının Böyük Çin Səddindən Vandom Sütununadək davam edən “Vintageant” (1941-ci ilədək) və “Classic” (1942-75) kimi iki kateqoriya üzrə yarışçısı var.

s

2016 QISACA

Günahlarının bağışlanmasına nail olmaq üçün katoliklər Romaya ziyarət etməli, dörd Müqəddəs Qapının hər birindən keçməli, keşişə tövbə etməli və priçastiye ayini icra etməlidirlər.

Lakin bu papa hər şeyi əvvəlcədən başlamaq üçün şərtləri yüngülləşdirdi. Günahların tam bağışlanması ənənəvi “mərhəmət

Gəlin, Yubiley keçirək!

olaraq aktual olacaq. Hətta bu sahələrdə də slavyan konservatizminin hər hansı mühüm dəyişikliyə mane olması gözlənilir.

Lakin Kaliforniyadan Honq-Konqadək pravoslav cəmiyyətlərinin həyatına şurada yaradılmış atmosfer təsir edəcək ki, buraya 14 kilsənin hər biri 24 yepiskop göndərə bilər. Bu atmosfer iki şəxsiyyət- ev sahibi və Moskva patriarxı arasında qarşılıqlı anlaşmadan asılı ola bilər.

1-ci Varfolomey ətraf mühitlə bağlı təşəbbüsləri səbəbilə qlobal nüfuz qazanmış poliqlot etnik yunandır (rəsmən türk vətəndaşı olsa da). Onun digər xristian kilsələri və Qərb dünyasının siyasi liderləri ilə isti münasibətləri var. Rusiya kilsəsinin başçısı patriarx Kirillin prezident Putinlə yaxın əlaqələri var, baxmayaraq ki, onların prioritetləri bir-birinə oxşamır. Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı verdiyi rəylərdə Kirill rus millətçilərinin səbəbini bir neçə dəfə dəstəkləmiş və bəzən də Ukraynanın hökumət yaratmış hissələrində onun əsas səlahiyyəti altında minlərlə kilsə prixodunun olması faktını əks etdirərək daha barışdırıcı mövqe tutmuşdur.

ayinləri”ndən birini icra edən hər kəsə aid olacaq. Onların sayı 14-dür. Buraya acları doydurmaq və dərdliləri sakitləşdirmək daxildir. Bəs Frensis özü dərdli kilsəsi adından bağışlanma istəyəcəkmi? Yəqin ki, Sent Con Pol yəhudilərə, Romaya, kafirlərə, qadın və doğma xalqlara fövqəladə üzrxahlıq etmək üçün 2000 Yubileydən istifadə edib. Lakin o, homoseksuallar və ya dini cinsi təcavüzünün qurbanları barədə heç nə deməyib.

Bu, indiyədək keçirilmiş ən görkəmli Yubileydir. Frensis fərman verib ki, adi keşişlər abortlara tövbə etmiş qadınları bağışlaya bilər: bu, yepiskoplar üçün nəzərdə tutulmuş səlahiyyətdir. O, həmçinin, sonuncu ultra-mühafizəkar arxiyepiskop Marsel Lefebvrenin ardıcıllarına barışıq işarəsilə onu “e Society of St Pius X” təfriqəçilik cəmiyyətinin qabaqcadan seçilmiş üzvləri tərəfindən verilmiş həqiqi bağışlanma kimi tanıyacağını deyib.

Müqəddəs Qapılar hər bir katolik baş kilsəsində və bəzi böyük müqəddəs yerlərdə var və açılacaq. Bundan başqa, fevralın 10-u papa dünya yeparxiyalarına “mərhəmət missionerləri” göndərəcək: bunlar xüsusi olaraq etirafları eşitmək və bağışlama işi tapşırılmış keşişlərdir. Dustaqlar həbsxanaların kiçik kilsələrində dualar etməklə Yubileyə qoşula biləcəklər.

Həmçinin, burada xəstələr və əlillər üçün də xüsusi imtiyazlar olacaq.

Müqəddəs İl noyabrın 20-si bitəcək.

Bundan sonra, Frensis, şübhəsiz, “mərhəmət məlhəmi”ni hər tərəfə yayacaq. O, daxili tənqidçiləri üçün öz sələflərinin tövsiyə etdiyi daha ciddi, qanuna söykənən katolizmi bərpa etməyi daha da çətinləşdirə bilər. n Con Huper: İtaliya və Vatikan üzrə müxbir, “The Economist”

Konstantinopolla Moskva arasında rəqabət papa da daxil olmaqla hər ikisi ilə yaxın əlaqələr istəyən Qərb dini liderlərini çətin vəziyyətə sala bilər. Varfolomey və Kirill bir-birini çoxdan tanıyırlar, lakin onlar ABŞ, Qərbi Avropa və hər şeydən əvvəl, Ukraynada kilsə səlahiyyətlərinə görə fərqlənirlər.

Milliyyətçi ruslar üçün Kirillin Ukrayna pravoslavlığının çoxunu nəzarətdə saxlaması faktı iki slavyan milləti arasında əlaqədir. Bir çox ukraynalı Varfolomeyin himayəsi altında yeni milli kilsə yaratmağı düşünürlər. Varfolomey 2008-ci ildə Ukraynaya səfər edəndə Kirillin vəzifəsini və onun Ukraynanın dini təşəbbüslərində legitimliyini təsdiq edərək ehtiyatlı xətt tutdu. Şuranın məqsədə çatması üçün bu fərqlər dəqiqliklə işlənməlidir. Yepiskoplar üçün bu, effektli təcrübə ola bilər: Ruhun ilahiliyinin 1635 il əvvəl elan edildiyi yerdə Pentekostu qeyd edərkən sevimli himnləri oxumaq, Müqəddəs Ruhun gəlişi. Bəlkə də bu, böyük nailiyyətlər üçün əlverişli andır. n

DÜNYA 2016

Ehkamlı liderlik Gideon Raxman

Şərqdən Qərbə gedən liderlik üslubu.

A

BŞ-da prezident seçkisi ili hər zaman liderliyə dair sualları diqqət mərkəzinə gətirir. Əgər ölkə beynəlxalq tendensiyanı izləsə və hər şeydən əvvəl, “güc”ü önə çəkən lider seçsə, 2016-cı il seçkisi yaxından izlənməlidir.

Rusiyadan Çinədək, Hindistandan Misirədək bütün dünyada ehkamlı liderlik yenidən dəbə minir. Dünyanın ehkamlı liderlərinin havadarı gimnaziyada işləyərkən çılpaq vəziyyətdə əlində silahla yalançı poza verərək, üslubu uzun müddət davam etdirmiş, əlbəttə ki, prezident Vladimir Putindir. Təsadüfi deyil ki, Rusiya lideri Misir prezidenti Əbdül Fəttah əl-Sisi (Putin ona ağac saplı “Kalaşnikov” hədiyyə etmişdi), CAR prezidenti Yakob Zuma və Macarıstanın baş naziri Viktor Orban kimi gənc mətin oğlanlarla şəxsi əlaqələr qurmaqda yaxşı olub.

Avtoritar liderliyin gülməli, eyni zamanda, gülməli olmayan tərəfləri var. Rusiya, Misir, Türkiyə, Macarıstan və Cənubi Afrikada gücü hər şeydən yüksəkdə vurğulayan liderlərin yüksəlişi demokratiyanın aşınması və sivil cəmiyyətə hücumla assosiasiya olunub.

Ehkamlı liderliyə olan meyil Asiyaya da yayılıb. Burada üç böyük güc, Çin, Yaponiya və Hindistan, hazırda öz əzmkar davranışlarını və xaricdə əcnəbilər qarşısında olarkən ölkədə çətin qərarlar vermək üçün hazırlığını məsələ halına gətirmiş xarizmatik milliyyətçilər tərəfindən idarə olunurlar. Hər üçü, Çində Xi Jinpinq,Yaponiyada Şinzo Abe və Hindistanda Narendra Modi, zəif və müştərək liderlik formasına malik liderləri əvəz edirlər. Çətin gediş 2016-cı ildə çətin sual ehkamlı liderliyə olan meyilin əsas Qərb güclərinədək yayılıbyayılmayacağı olacaq. Son illərdə Qərb tendensiyaya qarşı gedir. Prezident Barak Obama yüksək ritorikanı hədələyici baxışlardan üstün tutan ağıllı keçmiş hüquq professorudur. Almaniya kansleri Angela Merkelin ehtiyatlı və mülayim yanaşması var, həmçinin, ona çox zaman “Mutti” (ana) deyilir. Britaniyada Devid Kameron çox ləng və kamera qarşısında güc göstərmək kimi vulqar hərəkətlər etmək üçün çox aristokratdır. Əldən düşmüş və eynəkli Fransa prezidenti Fransua Ollanda karamelli pudinqin şərəfinə “Flanby” ləqəbi verilib.

Lakin əlamətlər bunlardır ki, 2016 Qərb dünyasının gənc oğlan və qızlarla vaxt keçirməyə başladığını görəcək. Respublikaçılar partiyasından namizədlik üçün müsabiqədə ilk lider arsız özünəinam və zərər vurmaq

Beynəlxalq istəyi kimi xüsusiyyətlərə malik olan Donald Tramp olub. Demək olar ki, bütün Respublikaçı namizədlər cənab Obamanın “zəif ” olduğunu və Ağ Evə güclü liderliyi qaytaracağını iddia edərək cənab Trampın nümunəsini izlədilər.

Tarixi səbəblərdən bir çox Qərbi Avropa ölkələri öz çağırışlarını şəxsi dayanıqlıq və xarizmalarına əsaslandıran liderlərdən çox ehtiyatlanırlar. Hitler, Mussolini və Frankodan sonra xarizmatik güclü şəxsiyyət Almaniya, İtaliya və İspaniyada haqlı şübhə ilə yanaşılan bir liderlik modelidir. Lakin Romada Silvio Berluskoninin və Madriddə Xose Maria Aznarın son baş nazirlikləri Əlamətlər bildirdi ki, şərqi Avropa bunlardır ki, siyasətində ehkamlı liderliyə meyil hələ də qalır.

2016 Qərb Fransada bir çoxları hələ dünyasının gənc də Şarl-de-Qollun arzusunoğlan və qızlarla dadır. Hazırda ölkədə daha liderlik seçkilərdə bir vaxt keçirməyə güclü neçə il həsrəti çəkilən cənab başladığını Olland tərəfindən təklif edilmiş üslubdan daha çox görəcək arzu edilir. Fransız liderliyi məsələsi 2016-cı ildə gündəmə gələcək, belə ki, ölkə növbəti ilin prezident seçkisinə hazırlaşır. Seçkilərdə iki lider, mərkəz-sağda Nikola Sarkozi, sağda Marin Lö Pen, Yeliseyə ən həlledici və radikal liderlik üslubu gətirəcəyinə söz verirlər.

2016-cı ilin xanım Merkelin nüfuzunun qəsdən azaldığı bir il olacağı ehtimalı var, xüsusilə də əgər o, qaçqın və miqrant böhranlarının öhdəsindən gələ bilmirmiş kimi d ü ş ü nü l ə r s ə .

Lakin öz sakit tərziylə xanım Merkelin həm öz partiyası, həm də ölkəsi üçün liderlik üzrə ən çox ağlabatan rəqiblərini aradan qaldırdığı görünür.

Avropa siyasətində sosial-iqtisadi situasiyadan çox şey asılı olacaq. Avro üçün problemlərin digər bir mərhələsi, zəif iqtisadi bərpa və Yaxın Şərq və Şimali Afrikadan qaçqın və miqrantların davamlı axını, böhran hissini intensivləşdirə bilər. İndiyədək, Avropa seçicilərinin artmış narahatlıqlarından ən çox faydalananlar azsaylı sağ və sol siyasi partiyaları olmuşdur. Lakin hakim liderlərin populist partiyaların yüksəlişinə təbii reaksiyası onların siyasətlərindən və siyasi davranış elementlərindən bir neçəsini qəbul etməyə meyillidir. Çox zaman Amerika siyasətini öyrənən tələbələrə maraq göstərən avropalı liderlər də Atlantik okeanının o tayında hansı siyasi tipin işlədiyini yaxından görmək üçün Amerikadakı prezident seçkilərini izləyəcəklər. Nəticə 2016-ci ilin ehkamlı liderlik üslubunun Qərb siyasətinə qayıtdığını göstərən il olacaq. n

65

2016 QISACA Amerika partlayıcı maddələr və yanacaq olmadan 160 km-lik (100 mil) mərmiləri (cari artilleriya diapazonundan 3 dəfə artıq) yandıra bilən elektromaqnit dəmir silahın ilk dəniz sınağını həyata keçirir.

Gideon Raxman: xarici xəbərlər üzrə baş köşə yazarı, “The Financial Times”

66

2016 QISACA BMT-nin Davamlı İnkişaf Məqsədləri 2030-cu ilədək nail olunmalı 169 hədəfi ilə qüvvəyə minir.

BMT martadək öz inkişaf istiqamətləri barədə də qərara gəlməlidir.

DÜNYA 2016

Sülhdən daha çox müharibə Con Endryüs

Münaqişələrin səbəb olduğu ölüm sayları çoxalır.

S

entyabrın 21-də dünya Beynəlxalq Sülh Gününü qeyd edəcək. Təcrübədə qeyd etmək üçün az səbəb var: 2016 Asiyadan Amerikayadək münaqişə ili olacaq.

Döyüş zonalarında humanitar müdaxilələrə imkan vermək üçün müvəqqəti atəşkəslərin sayı az olacaq: bu, 1981-ci ildə bu günü sülh günü elan edən BMT-nin məqsədidir. Əvəzində, Suriya, İraq və Afrikanın bəzi hissələri zorakılıqdan əziyyət çəkəcək; öldürücü narkotik kartelləri Latın Amerikasının sabitliyini təhlükəyə məruz qoyacaq; Koreya yarımadasından Qafqazadək “donmuş konfliktlər” yeni

müharibələrlə məşğul olmağı riskə atacaq. Xüsusilə də, inkişaf edən ölkələrdə minlərlə insan ölümü olacaq.

Yaxşı xəbər (nisbətən) odur ki, bədbəxt hadisələr keçmişin dəhşətləri ilə müqayisədə cüzi olacaq. Birinci dünya müharibəsində ölənlərin sayı təxminən 16 mln, ikinci dünya müharibəsində isə, ən azı, 55 mln idi. Lakin Suriyada gedən qlobal əhalinin sayı 2010-cu vətəndaş ilədək 50 il ərzində 3 milmüharibəsi yarddan 7 milyardadək qalxdığından müharibə ilə bağlı tendensiyanın ölümlərin sayı kəskin düşüb: yuxarı hərəkət bu orta soyuq müharibənin etməsi üçün qırx ili ərzində 180.000; 1990cı illərdə ilə 100.000; bu əsrin kifayətdir ilk on ilində isə ilə 55.000 olub.

“Yuxarıdan aşağı” tendensiya 2008-ci ilin Rusiya-Gürcüstan müharibəsi kimi bir neçə istisna olmaqla ölkələrin birbirinə qarşı müharibə aparması üçün artıq öz ordularını göndərməməsi faktını əks etdirmişdir.

Gün işığına qənaət Barbara Bek

Ad günün mübarək, yay vaxtı!

V

axt heç kimi gözləmir, amma saatlar idarə edilə bilər. 30 aprel 2016cı ildə yay vaxtına keçidin 100 illik yubileyi olacaq və o, hələ də əldən düşməyib.

Onun debütü birinci dünya müharibəsinin ortasında Almaniya və onun müttəfiqi Avstriya-Macarıstanın sübh işığından öz xeyrinə istifadə etmək və müharibə cəhdi üçün qiymətli olan kömürə qənaət etmək üçün yay ərzində saatları bir saat irəli çəkməyi qərara alan zaman baş verdi. Bir qədər sonra Britaniya və onun əksər müttəfiqləri bunu təkrarladı. ABŞ isə 1918-ci ildə bunu etdi.

Müharibə bitəndə bir çox ölkələr standart vaxta keçdi; “yay vaxtı” ikinci dünya müharibəsində yenidən təkrarlandı. Bu, yalnız müharibə bitəndə yenidən geri çəkilməli idi. 1970-ci illərin ne böhranları bunu yalnız bir neçə Qərb ölkəsində daimi əsasa keçirdi. Ekvatora yaxın yerlərdə bunun bir Almaniyanın faydası yox idi, çünki ideyanı qəbul gecə və gündüzün etməsi onu uzunluğu il ərzində çox da fərqlənmir Britaniyanın və Asiyanın bir çox da etməsinə hissəsi də bundan məcbur etdi narahat deyil. İdeya həyata keçirilməzdən bir qədər əvvəl məşhur olmuşdu. Benjamin Franklin 1780-ci illərdə ABŞ-ın Fransadakı diplomatik nümayəndəsi olarkən bir səhər tezdən oyandı və gün işı-

ğının pəncərələrdən içəri düşdüyünü görüb təəccübləndi. O, parislilərin səhərin alaqaranlığında şamlara qənaət etməsi üçün oyanmalarını təklif edərək yerli jurnala yumoristik məktub yazdı. Lakin faktiki olaraq saatları dəyişməyi təklif etmədi.

Bu plan ilk dəfə həşərat ovlamaq hobbisi ilə məşğul olmaq üçün daha uzun yay vaxtı istəyən Yeni zelandiyalı Corc Hudzon tərəfindən 1890-cı illərin sonunda irəli sürüldü. Bir neçə il sonra ingilis Uilyam Uillett Britaniyada gün işığına qənaət etmək üçün oxşar plan hazırladı. Gənc Uinston Çörçil bunu dəstəkləyərək izah etdi ki, “biz apreldə bir gecədən bir saat borc götürürük və onu beş ay sonra qızıl faizlə geri qaytarırıq”.

Qanun layihəsi Parlamentə təqdim edilsə də, Almaniyanın ideyanı qəbul etməsinə kimi heç nə baş vermədi.

Yay vaxtına keçid üçün ən yaxşı sübut hər zaman bu olub ki, o, bahalı maksimum elektrik yüklənməsini azaldaraq bütün gün ərzində enerjiyə qənaət edir. Bu mövzuda “Gün işığını qəsb edin” müfəssəl kitabının müəllifi Devid Prerau bunun bir neçə başqa üstünlüklərini göstərir: pik axşam saatları ərzində (səhərlər şəhərin pik saatlarına nisbətən daha çox nəqliyyatın müşahidə edildiyi zaman) qəzaların sayında azalma; cinayətlərin azalması (çünki oğrular qaranlıqda işləməyi üstün tutur, lakin yuxudan tezdən durmağa meyilli deyillər); həmçinin, insanlar axşamlar çöldə daha çox vaxt keçirdiklərindən onların həyat keyfiyyətində artım.

Bir qayda olaraq, turizm və idmana cəlb edilmiş pərakəndə satıcılar və bizneslər şəhər işçiləri kimi yay vaxtını xoşlayırlar.

Yay vaxtı fermerlərə məhsullarını hər gün bazara çıxarmaq üçün az vaxt verdiyindən və inəkləri ildə iki dəfə baş verən keçid ərzində sağım cədvəlində dəyişikliklər səbəbindən deyingən olduqlarından çox zaman buna qarşıdırlar. Azyaşlı övladları olan valideynlər bu hisslə tanışdırlar. Lakin zəngin dünyanın çox hissəsi bunu davam etdirmək, hətta genişləndirmək üçün (ABŞ-ın son illər etdiyi kimi) sistemdə kifayət qədər üstünlüklər görür.

Buna baxmayaraq, bir xoşagəlməz məqam var ki, saatların dəyişməsində transatlantik saat fərqi görüş cədvəllərində illik zərərə səbəb olur. Yay vaxtına keçidin yüzilliyini qeyd etməyin yaxşı yolu 2016-cı ildə bu keçidi sinxronlaşdırmağa başlamaqdır. Mümkün deyil? Bunu yalnız zaman deyəcək. n Barbara Bek: xüsusi hesabatlar üzrə redaktor, “The Economist”

s

Con Endryüs: müəllif, “Dünya Münaqişədə” (The Economist Books, yanvar, 2016)

Beynəlxalq

Beynəlxalq

DÜNYA 2016

Olimpiya oyunları barədə proqnoz Deniel Franklin

Bizim keçən ilki qaliblərimiz və məğlublarımız.

Ə

gər proqnozlar Olimpiya idman növü olarsa, bu, çox zaman yüngül atletikadan çox gimnastikanı xatırladacaq. Bir çox hallarda qalib dərhal bilinmir (Useyn Bolt finiş xəttini birinci keçəndə olduğu kimi), lakin bu, hakimlərin hökmündən asılıdır. Bizim “Dünya 2015”dəki fəaliyyətimiz hansı proqnozların medala layiq görüldüyünü, hansının isə qətiyyən götürülmədiyini deməyin nə qədər mürəkkəb olmasına dair çoxsaylı nümunələr təklif edir. İddiaya görə, “2015-ci ildə avrodollar mübadilə məzənnəsi bir yerdə bərabərləşəcək”. Bu, (hələ) baş verməyib, ona görə də onu istənməyən zəng kimi asanlıqla rədd etmək olar. Lakin bu, əslində, valyutaların hərəkət edə bildiyi istiqamət üzrə mükəmməl yönəltmə idi: biz 2014cü ilin noyabrında çap olunanda avronun dəyəri $1.25 idi, 2015-in martınadək isə sadəcə $1.05-ə düşmüşdü.

Eynilə, mayda Britaniyada keçiriləcək seçkilərdə heç bir tərəfin mütləq çoxluq qazanmadığını düşünməkdə yanılmışıq. Lakin Devid Kameronun baş nazir kimi işində qalacağını doğru zənn etmişik. Biz Amerika və Britaniyada faiz dərəcələrinin faktiki olduğundan tezliklə artacağını düşünmüşdük, ancaq bu dərəcə artımlarının perspektivinin səbəb olacağı maliyyə bazarlarındakı volatilliyi dəqiq göstərmişdik.

Hər şey deyildiyi kimi ola bilər: həqiqətən, uzaqgörən kimi görünən proqnozlar böyük bir məsələdən yan keçə bilərlər. Biz keçən ilki nəşrimizdə karikaturaçılar üçün Parisdə deyil, Pakistanda yüksək risklərin olduğunu göstərmişdik. Biz apreldə “Amerika Sammiti”ndə Barak Obamanın Raul Kastro ilə görüşməsini təsəvvür etmişdik, lakin ABŞ-la Kuba arasında olan münasibətlərdə dəyişiklərdə dramatik dəyişikliyi proqnoz edə bilməmişdik. Biz sadəcə ehtimal edirdik ki, Şimali Afrikadan miqrant axınları İtaliyanı Avropa İttifaqından daha cürətli cavab

tələb etməyə təhrik edə bilər: doğrudur, lakin təəssüf ki, o, 2015-ci ilin ən böyük dramının miqyasını əhatə edə bilmir.

Lakin bəzən nəticə hündürlüyə tullanma yarışının nəticəsi kimi aydın ola bilər. Biz Əbu-Dabidə Luvrun və Şanxayda Disneylendin 2015-ci ildə açıla-

cağını düşünərkən yanıldıq (hazırda hər ikisi bunu 2016-da etməyi planlaşdırır).

Həmişəki kimi biz Nepalı cənginə almış zəlzələlər kimi təbiət hadisələrindən yan keçmişdik. “Volkswagen”i vuracaq emissiya testləri barədə nəhəng skandalı proqnoz etməmişdik. Lakin hazırda Castin Trüdonun Kanada seçkilərində qalib gələcəyini düzgün proqnozlaşdırmışdıq. Həmçinin, Barak Obamanın miqrasiya məsələlərində etdiyi kimi düşmənçi Konqresin yanından keçmək üçün mövcud qüvvələrdən istifadə edəcəyini və Çinin yeni artım hədəfinin 7% olacağını gözləməkdə yanılmadıq.

Hər şeyi nəzərə alsaq, “Dünya 2015”in proqnozlarından hansı qaliblər kürsüsündə

s

Pis xəbər isə odur ki, 2016-cı il tendensiyanın özünü dəyişdirdiyini təsdiq edəcək. Dövlətlər bir-birinə qarşı vuruşmaqdansa dini, ideoloji və ya etnik iğtişaşlar törədir, müttəfiqlərə üsyançıları yatırmağa kömək edir və asan həll yolundan boyun qaçıran vətəndaş müharibələrində dağılır.

Suriyada gedən vətəndaş müharibəsi tendensiyanın yuxarı hərəkət etməsi üçün kifayətdir: 2011-ci ildən bəri ölkənin xaosa girməsi 250.000 həyat bahasına başa gəldi; 2013ün dekabrından Cənubi Sudanda gedən mülki müharibə 50.000-dən artıq həyat bahasına başa gələ bilər.

67

olmağa layiqdir? Bizim bürünc medalımız yoqa üzrə Enn MakElvoya verilir: o, düzgün şəkildə çoxlu “paranayama” göstərmişdi (Narendra Modinin yoqa üzrə nazir təyin etməsindən və BMT-nin Beynəlxalq Yoqa Günü təsis etməsindən dərhal sonra). Adam Barners kriket, reqbi və qadın futbolu üzrə gümüş medalın sahibidir: o, bunların hər üçü üzrə dünya kupoklarının qaliblərini demişdi (müvafiq olaraq Avstraliya, Yeni Zelandiya və ABŞ).

Qızıl isə hakimin xallar kartına görə, Ryan Aventə 2015-ci ildə bazarları korlayacaq üç şeyi fərasətlə müəyyən etdiyi üçün verilir: FEB (2006-dan bəri ilk faiz dərəcəsi artımı istiqamətində yavaş-yavaş hərəkət etdiyindən), Çin (onun fikrincə, “sürətli yavaşıma əmtəələrin qiymətinin düşməsinə səbəb olacaq”) və avrozona. Buna baxmayaraq, hətta qızıl medalçının da fəaliyyəti mükəmməl deyil. Onun fikrincə, çaxnaşmaya səbəb olan avrozona üzvü yeni radikal-solçu liderin rəhbərliyi altında olan Yunanıstan deyil, İtaliyadır. Amma kim bilir, bu, 2016-cı ildə doğru olduğunu sübut edə biləcək. n Deniel Franklin: redaktor, “The World in 2016”

Ərəb baharından keçən beş ildən artıq müddətdə Yaxın Şərqin və Şimali Afrikanın çox hissəsi indiyədək həvəssiz olan Qərb qüvvələri tərəfindən hər hansı müdaxilədən asılı olmayaraq 2016-cı ildə də islam ekstremistləri üçün döyüş zonası olacaq. İslam Dövləti Nigeriyada Boko Haram kimi məğlubedilməz olaraq qalacaq. Əfqanıstan hələ də sabitlik və sülh axtarışında olacaq; Myanmar, Tayland və Filippin inadkar partizan hərəkatları ilə üzləşməkdə davam edəcək.

Qarşıdakı ildə bir çoxları Mao Tzsedunun “siyasi güc silah lüləsindən böyüyür” prinsipinə yenidən diqqət yetirəcək. n

68

Beynəlxalq

İnam böhranı 2016 QISACA FIFA qalmaqallı rəhbər Sep Blatterin davamçısını seçir və islahat təkliflərini dəyərləndirir.

Riçard Edelman: prezident və BİD, “Edelman”

DÜNYA 2016

təminatları və keyfiyyətə nəzarət də daxil olmaqla müştərək iqtisadiyyat əsaslı şirkətlərdən güclü tənzimlənmə gözləyin.

Dördüncüsü, bir çox şirkət və hökumətlər qısa, payRiçard Edelman laşılan və vizual məzmunlar vasitəsilə istehlakçılar üçün öz şəxsi məzmunlarını yaradaraq hakim medianı etiBiznesə və hökumətə xəbərdarlıq. barlı mənbə kimi öz əsas rolunda tənəzzülə sürükləyəcək. BİD-lərə olan nam və ya çox zaman onun olmaması dövrümü- Respondentlər ilk dəfə olainam 2011-ci zün əsas məsələlərindəndir. İnam olmadan insti- raq onlayn axtarışı ilk etibarlı tutlar işləməz, cəmiyyətlər büdrəyər və insanlar öz informasiya mənbəyi kimi ildən bəri 10 liderlərinə olan etimadı itirər. “Edelman Trust Barome- televiziya və qəzetlərdən daha yuxal enərək ter” sorğusu keçən 15 il ərzində institutlara olan inamı xarıda qiymətləndirdilər. Bu, bəra31%-ə izləyir və xəbərdarlıq nişanları hazırda aydın görünür. bərhüquqlu bağlantıya ənənəvi Böyük Tənəzzüldən sonra sorğu keçirdiyimiz ölkələrin “yuxarıdan aşağı” modeldən daha düşmüşdür yarısı “inanmayanlar” kateqoriyasına düşüb (məlumatlı çox inanılan hakimiyyətin ümumi cəmiyyət arasında ümumi inam səviyyəsi 50%-dən aşağı- dispersiya modelini əks etdirir. Respondentlərin dediyinə dır). Bu, birbaşa olaraq əsas institutların qaçqın böhranı, görə, hazırda ən çox inanılan mənbələr elmi işçi, texniki məlumat pozuntuları, Çinin səhm bazarının böhranı, qərbi mütəxəssis, müntəzəm işçi və “özüm kimi işçi”lərdir: bunAfrikada ebola virusu, Ukraynanın işğalı, FİFA-da rüşvət lara BİD-lərdən çox inanılır. skandalı, “Volkswagen”in emissiyalar Beşincisi, 2016-nın qaynar siyasi üzrə məlumatı manipulyasiya etməsi, Ehtiyatlı dünya hadisəsi bərabərlik olacaq. Ötən il 12 “Petrobras”da kütləvi korrupsiya və Hökumət, biznes, media və QHT-lərə olan ölkədə aparılmış əlaqəli araşdırmada dünyanın ən iri bankları tərəfindən orta inam, 2015* respondentlərin 88%-i hökumətin valyuta məzənnələrinin manipulyasi- 100 = institutlara tam inam varlı-kasıb boşluğunu azaltması üçün 84 BƏƏ yası kimi hadisələrə cavablar verməsi işləməli olduğunu deyib, 74%-nin 79 HİNDİSTAN və ya liderliyi təmin edə bilməməsi ilə fikrincə, varlı şəxslər daha çox si78 İNDONEZİYA İNANANLAR bağlıdır. yasi təsirə malikdir. Bu ictimai rəy 75 ÇİN Burdan hara getməli? 2016-da göstəricisi varlılar üzərinə daha yüksək 65 SİNQAPUR diqqət yetirilməli olan 5 inam tendenvergilər qoymağa və imtiyazların 64 NİDERLAND siyasına diqqət yetirin: bitməsinə təkan verəcək.

59 BRAZİLİYA Birincisi, inkişaf etməkdə olan 59 MEKSİKA Hər şey daxil dünyada institutlara olan inam (ha56 MALAYZİYA zırda inkişaf etmiş dünyadan 12 xal yuBütün bunlar hökumət və biznesə 55 QLOBAL ORTA xarıdadır) iqtisadi artım zəiflədikcə və böyük bir problem yaradır. Hökumət BİTƏRƏF 53 KANADA 52 AVSTRALİYA korrupsiya aşkar olunduqca tənəzzülə hazırda ən az etibar edilən institutdur: 52 FRANSA uğrayacaq. Braziliya, Çin, İndoneziya və hökumət və biznesə olan inam ara52 ABŞ Meksikada da ciddi düşüşlər gözlənilir. sında boşluq ABŞ, Meksika, Braziliya, 50 ALMANİYA Eroziyanı dayandırmaq üçün inkişaf Cənubi Afrika, Malayziya və İtaliya 48 İTALİYA edən bazarlar bərabərsizliyə, zəif ekokimi ölkələrdə 19 və ondan yuxarı 48 CƏNUBİ AFRİKA loji standartlara və zəif tənzimləməyə yerdədir. Lakin sorğu götürülənlərin 47 HONQ-KONQ müraciət etməli olacaq. yarıdan çoxu biznesdə, xüsusilə 47 CƏNUBİ KOREYA İkincisi, BİD-lər qısamüddətli qamaliyyə xidmətlərində, enerji və 46 BRİTANİYA zanclar və yeni məhsul buraxılışları ərzaq sahəsində daha çox hökumət 45 ARGENTİNA arxasından cəmiyyətdəki vəzifələrinə İNANMAYANLAR 45 POLŞA tənzimlənməsini istəyir. Həmçinin, daha dərindən baxmalı olacaqlar. korporativ dünya daxilən sevinə bilmir.

45 RUSİYA Bizim sorğumuzda respondentlərin Hətta biznesə inam bərpa edilsə belə, 45 İSPANİYA 81%-i biznesin cəmiyyət üçün fayBİD-lərə olan inam 2011-ci ildən bəri 45 İSVEÇ 40 TÜRKİYƏ dalı iş görərkən öz marağını da güdə inkişaf etmiş bazarlarda 10 xal enərək 37 İRLANDİYA bildiyinə inanır. Məsələn, “Unilever”də 31%-ə düşmüşdür; biznesə inam 50%37 YAPONİYA (“Edelman”ın müştərisi) Pol Polmadir. Qeyri-hökumət təşkilatlarına da nın məramı ətraf mühitə mənfi təsiri *“Məlumatlı cəmiyyət” arasından Mənbə: Edelman “qeyri-effektivlik” səbəbilə inam itir. azaldaraq və müsbət sosial təsiri artıraQısası, inam dönüş nöqtəsindədir. raq biznesin həcmini ikiqat artırmaqdır. Şirkət bu yaxın- Qlobal maliyyə böhranlarının nəticəsi olaraq batıb qalmış larda 2014-cü ildəki artımının yarısının onun ən davamlı inam bəzi bərpa əlamətləri müşahidə etdirdi, lakin 2015brendləri ilə bağlı olduğunu və digər bizneslərdən iki dəfə ci ildə yenidən kəskin düşdü. Hökumət və biznes liderləri sürətlə inkişaf etdiyini bildirdi. üçün 2016 iqtisadi artım və ədalətli dünya əldə etmə Üçüncüsü, innovasiyanın sürəti barədə narahatlıq fəaliyyətlərinin vaxtı olmalıdır. n və onun arxasındakı motivlər güclənəcək. Texnologiya ən çox inanılan sənaye kimi qalır, lakin bu keçən ildə ilk Mümkündür ki… dəfə olaraq sektora olan inam əksər bazarlarda azalıb.

TBMT-nin ilk qadın baş katibi olsun. Əlaqəli soğruda iştirak etmiş istehlakçıların 87%-i deyib Culian Assanc Londondakı Ekvador səfirliyini tərk etsin. ki, bu payız onlar məlumatlara və ətraf mühitə yaradılan Amerika internet ünvanları sisteminə nəzarət edən qurum risklər səbəbilə yeni məhsul və ya xidmət almaqdan imICANN-ın idarə olunmasında güzəştə getsin. tina edəcəklər. Müdafiə tədbirləri, məxfilik, təhlükəsizlik

İ

Beynəlxalq

DÜNYA 2016

Dəyişiklik diaqrammaları Kennet Kuker

2016-cı ilin məlumat yönümlü mərhələləri.

B

ir neçə il aramla qaynayan çox sayda tendensiya 2016-cı ildə tam qaynama halına gələcək və bəzi təəccüblü statistik göstəricilərlə nəticələnəcək. Bunun bir nümunəsi iqtisadi bərabərsizlikdir. “Oxfam”a görə, dünya əhalisinin ən varlı 1%-nin sərvətinin bölüşdürülməsi əhalinin qalan 99%-ni geridə qoyacaq (qrafik 1).

Lakin sadə camaat üçün də bir qədər xoş xəbər var: ən azı, bir özəl investisiya qolu daha dramatikləşir. Qlobal kradfaundinqin miqdarının 2015-ci ildə $34 milyarda çatması gözlənilirdi. 2016-cı ildə isə bu, bütün dünyada investorlar tərəfindən vençur kapitalı fondlarına edilmiş illik pul miqdarını keçəcək (qrafik 2).

Qeyri-bərabər “yarı”lar

İnternet özü inadla irəliləyir. 2015-ci ildə dünya 869 ekzabayt məlumat ötürüb. Bu, dəhşətli dərəcədə çoxdur. 2016-da məlumatın miqdarı 1 zettabaytdan yuxarı qalxdığından o, zettabayt erasına qədəm qoyacaq. Bu, 1 trilyon giqabayt deməkdir (qrafik 3). Onlayn trafikdə axının bir səbəbi videodur. “FBR Capital Markets” brokerinə görə, 2016-cı ildə film icarəsi şirkəti “Netflix” Amerikanın yayım şirkətlərinin hər hansı birindən – ABC, CBS, NBC və FOX – daha geniş reytinq auditoriyasına malik olacaq (qrafik 4). Çinin yüksəlişinin son əlamətinə görə çinli işgüzar səyahətçilər tərəfindən daxilə və xaricə pul xərcləmək 2016-cı ildə, iqtisadi zəifləmədə belə, ABŞ-ın ofisdən kənarda, yolda müasir cihazlardan çox istifadə edən şəxslərinin səxavətliliyini keçəcək (qrafik 5). Sosial dəyişiklik sürətlə davam edəcək və Britaniyada böyük ehtimalla diqqətəlayiq bir yerə çatacaq: burada doğulmuş uşaqların yarıdan çoxunun valideynlərinin evli olmaması gözlənilir; 40 il əvvəl bu rəqəm 10%-dən aşağı idi (qrafik 6). n Kennet Kuker: məlumat redaktoru, “The Economist”

1

Yuxarı 1% Aşağı 99%

Qlobal sərvətin bölünməsi, %

Qrafikə gətirmə

Vençur kapitalı fondlarına ayrılmış* Kraudfandinq

Qlobal fandreyzinq, $ mlrd

60

69

2

60

58

50

56 54

40

52 50

30

48

2019

10 0

2020

2017

2015

2013

2014

2011

2012

2010

2009

2007

2008

2006

2005

2003

2004

2001

2002

2000

Proqnoz 2018

44 42

in xm Tə

20

2016

Təxmin

46

2010

2011

2012

Mənbə: Oxfam

3

Müqəddərat barədə məlumat

2013

2014

2015

* 5 oktyabr 2015 tarixinədək Mənbələr: Massolution; Preqin

4

Netflux

Qlobal internet trafiki, zettabayt

Nielsen reytinqi, % 5

2.5

4

2.0

3

Təxmin Proqnoz

1.5

2 Tətbiqi

Zettabayt dövrü

1.0

1

Ekzabayt dövrü

2014

2015

2016

2017

2018

reytinq

0

2019

Təxmin

2011

2012

2013

Mənbə: Cisco

Hərəkətdə olan Çin biznesi

ABŞ ÇİN

İşgüzar səyahətə çəkilən xərc, $ mlrd

2015

2016

Mənbə: SNL Kagan; Nielsen; company reports; FBR Research

5

350

2014

Proqnoz

6

Oh Körpələr!

Eİngiltərə və Uels, nigahdan kənar uşaqlar; % Ümumi 60 50

300

40

250 30

200

Mənbə: Global Business Travel Association

2016

2010

2005

2000

1995

1990

1985

1975

2016

1980

2015

1970

2014

1965

2013

1960

2012

1955

2011

1945

0

2010

1950

10

Proqnoz

1940

Təxmin

Təxmin Proqnoz

20

150

Mənbə: National statistics; The Economist

70

Beynəlxalq

DÜNYA 2016

Ambisiyalı qızlar

H

ər bir ailənin edə bildiyi ən gözəl və müsbət seçimlərdən biri qızlarını orta məktəbdə oxutmaqdır. Əgər qızlar oxuyarsa, bundan hamı faydalanar. Qızlar öz həyatları barədə qərarlar vermək üçün inam və bacarıqlar inkişaf etdirir və öz cəmiyyətlərinə tam töhfə verirlər. Lakin orta təhsilin qızlara uçmaq üçün qanad verməsinə baxmayaraq, dünyanın bir çox yerlərində qızlara sadə biliklər və hesablama bacarığından daha az şey təklif edilir.

Mən hələ yeniyetməyəm, lakin Pakistanda ənənələrə sadiq, mühafizəkar ailədə doğulmuş olsaydım, indiyədək evli və bir neçə uşaq anası olardım. Mən ailə qurmaq və ya ailə qayğısına qalmaq üçün məktəbdən çıxarılmağa məcbur edilmiş çox qızlar tanıyıram. Digərləri zorakılıq, ayrı-seçkilik, münaqişə və aclıq səbəbləri ilə məktəbdən çıxır. Bir çox hallarda qızların təhsilinə sadəcə olaraq dəyər verilmir və onların getməsi üçün məktəb olmur.

Bu, mənim ürəyimi yaralayır. Mən özümü tanıyandan bəri oxumağı sevmişəm. Pakistanın Svat vadisində olan balaca qız kimi mən xəyalən atamın məktəbində oxuyan qızlara dərs keçir və həkim olmağın xəyalını qururdum (və sonra siyasətçi). Təhsil aktivisti olandan bəri (bu, mənim indilik ən çox üstünlük verdiyim karyera seçimimdir) mənim bir çox nüfuzlu adamlarla görüşmək imkanım olub və mən onlardan heç birinin öz uşaqları üçün yalnız ilkin təhsilə razılaşacaqlarını təsəvvür etmirəm. Təhsilin şəxsi və milli inkişaf üçün ən mükəmməl alət olduğu bir zamanda bizim siyasətçilərimiz nə üçün tanımadığı qızların yalnız ilkin təhsil almasına razılaşırlar?

BMT-nin qlobal təhsil üzrə 2015-ci ilin sentyabrında bəyan edilmiş yeni məqsədi bütün üzvləri 2030-dək sərbəst, bərabərhüquqlu, keyfiyyətli təhsillə təmin etməyə məcbur edir.

Lakin bu sözlər həssas qızları orta təhsillə təmin etmək üçün spesifik öhdəliklər olmayınca heç vaxt reallığa çevrilməyəcək. Onların bir çoxu üçün ilkin məktəb tədrisindən yuxarı təhsil hələ uzaq xəyaldır. Ən kasıb ölkələrdə qızların yalnız 20%-i aşağı orta təhsili başa vurur. Məsələn, Keniyada qızların yarısından da azı ibtidai təhsildən orta təhsilə davam edirlər. Mənim vətənim Pakistanda ən kasıb qızlar yuxarı sinfi ən varlı oğlanlardan 16 dəfə az hallarda bitirirlər. Bir çox ölkələrdə hökumətlər orta təhsilə qədərki məlumatları heç saxlamırlar.

Bunu 12 illik məktəb həyatı və sonrakı təhsil gözlənməsinin getdikcə normaya çevrildiyi zəngin ölkələrlə müqayisə edək. 2016-cı ildə nə qədər insan bir neçə illik təhsilin uğurlu olmaq

üçün kifayət etdiyini düşünür? Yeni qlobal məqsədlərin qoyulduğu 2030-cu ilədək bu, əlbəttə ki, kifayət olmayacaq.

Beləcə, 2016-cı ildə mən öz təhsilimə davam edərək liderlərimizin özlərini 2030-dək hər bir qızı ödənişsiz, təhlükəsiz, keyfiyyətli təhsillə təmin etdiyinə əmin olmaq üçün atam və Malala Fondundakı həmkarlarla birgə işləyəcəyəm.

Bu öhdəliyə dair çox sınaqlar olacaq. Birincisi, bizim gələcəyimizi indi maliyyələşdirmək üçün vəsait və istəkdir.

UNESCO hər bir uşağı 12 il müddətinə ödənişsiz olaraq ibtidai və orta məktəbə göndərmək üçün indi və 2030 arasındakı hər ilə əlavə $39 milyardın sərf ediləcəyini hesablayır.

Bu, çox kimi səslənir. Lakin pul artıq var. İndi isə bu, prioritet məsələsidir. Əgər bütün İƏİT-ə üzv ölkələr inkişafa ÜDM-in 0.7%-ni xərcləyərsə, bu $39 mlrd asanlıqla ayrıla və təhsilə bu yardımın sadəcə 10%-i bölüşdürülə bilər. Başqa bir yol, güllələri deyil, kitabları seçmək ola bilər. Dünyanın səkkiz günlük hərbi xərclərini kəsməklə bir illik təhsil xərci əldə edilə bilər.

Məlumat çatışmazlığının aradan qaldırılması başqa bir çətin problemdir. Biz çox zaman 60 milyondan artıq qızın məktəbə getmədiyini eşidirik, lakin bu rəqəm 12 deyil, yalnız 9 illik təhsili əhatə edir. Yuxarı orta təhsil barədə məlumat olmadan təhsil və maliyyə nazirlikləri necə düzgün planlar qura bilər? Dünya liderləri 2016-cı ildə yeni təhsil məqsədi üzrə uğur meyarları barədə razılaşma üçün görüşəndə, onlar hər bir ölkənin qız və oğlanlarının 12 illik tam təhsilə cəlb olunması üzrə məlumat da toplamalıdırlar.

Mənim qarşıdakı tapşırığın həcmi barədə heç bir illuziyam yoxdur. Nə də mən qızların arzularına çatmaq gücünə şübhə etmirəm.

Təhsil almaq haqqını dilə gətirmək üçün fikrimi ifadə edə bildiyim bir neçə qısa il ərzində mən, öyrənmək əzmi olan bir neçə cəsarətli qızla tanış olmuşam.

Bacılara imkan yaratmaq Mən bu yeni qlobal məqsədlər barədə yazarkən həm də Livan və İordianiya qaçqınları kimi dərs alan suriyalı dostlarımız, Nigeriyada Boko Haram əsarətindən qaçıb və hələ də öyrənmək əzmi olan qızlar, həmçinin, Pakistan və Keniyada ilk dəfə orta məktəbə getmək şansı qazanmış qızlar barədə də fikirləşirəm.

Bacılarım məni bunu davam etdirməyə ruhlandırır. Biz “böyük dünyanın” bir hissəsi olduğumuzu bilirik. Biz öz gücümüzü nümayiş etdirəcəyik. 2016-da bizim səsimiz eşidiləcək. n

Tələbə, Malala Fondunun həmtəsisçisi və ən gənc Nobel laureatı Malala Yusafzayi yer üzünün bütün qızlarının orta təhsil alması üçün dünyanın əlindən gələn hər şeyi etməsini istəyir

Orta təhsilin qızlara uçmaq üçün qanad verməsinə baxmayaraq, dünyanın bir çox yerlərində qızlara sadə biliklər və hesablama bacarığından daha az şey təklif edilir

71

Proqnozları izləmək

Hesab tutmaq Filip Tetlok və Den Qardner, Fİladelfİya

On üçüncü nəşrin xüsusi bölməsi

Bu bölmədə həmçinin:

Proqnozları ölçməkdən nə öyrənirsiniz?

İ

llik büdcəsi $50 mlrd olan böyük bir şirkət təsəvvür edin. Bütün təşkilatlarda olduğu kimi onun icraçıları gələcəkdə nələrin baş verəcəyinə, başqa sözlə, proqnozlara əsaslanaraq qərarlar verirlər. Proqnozvermə bu təşkilat üçün xüsusilə vacibdir, çünki onun pulunun çoxu başqaları ilə bölüşdüyü proqnozlara sərf olunur.

Bu ABŞ-ın 17 hökumət orqanından ibarət xüsusi xidmət orqanıdır. Onun geniş resurslarını və təcrübəsini nəzərə alaraq təxmin etmək olar ki, onun proqnozları insanın edə bildiyi kimi dəqiqdir. Və ya onun mühüm səhvlərini nəzərə alaraq təxmin etmək olar ki, onun proqnozları ümidsizdir. Hansı doğrudur? İndiyədək həqiqəti heç kim bilmir.

Bu, təəccüblü deyil. Bütün təşkilatlar proqnoz verir və başqalarının proqnozuna diqqət yetirirlər. Bu proqnozvermənin çox hissəsinin, bəlkə də əksər hissəsinin dəqiqliyi hələ müəyyən edilməyib. Bu heyranedici nəzarətdir. İnsanlar yalnız minimum informasiyalardan istifadə edərək müntəzəm olaraq cəld, intuitiv mühakimələr edirlər. Bu, bir çox hallarda idarə etmək üçün pis üsul deyil. Lakin söhbət proqnozvermənin mühakimə edilməsindən gedirsə, bu o deməkdir ki, yaddaqalan uğur və uğursuzluqlar (bazarın iflası barədə doğru xəbərdarlıq etmiş analitik, rəqiblərinin təəccübləndirdiyi icraçı) bizim qavrayışımıza çox təsir edəcək. Bu, bizə çox zaman bir şeyi əslində bilmədiyimiz halda onu bildiyimiz hissini verir. Bilin ki, proqnozların dəqiqliyi müntəzəm şəkildə yoxlanmış olmalıdır, ancaq bu olunmur.

Dünya

s

72 Həcmli məlumatlardan istifadə Hal Varian və Martin Fleminq 73 Təcrübəyə əsaslanan gələcək Stüart Kendi 74 Fantastika ilə proqnozvermə Marqaret Etvud 75 Rəy bildirənlər Duq Miller 76 Astrologiya Mistik Meduza 76 Tendensiya göstərmək Feys Popkorn 77 Demoqrafiya və tale Uilliam Fray

Gələcək barədə düşüncələr

Demoqrafiyadan tutmuş astrologiyayadək gələcəyə baxmağın çox yolu var.

Biz bir çox “gələcək müşahidəçiləri”ni öz perspektivlərini izah etmək və proqnozlarını vermək üçün bir araya toplamışıq

2016

72 s

Gələcək barədə düşüncələr Superproqnozçusan? Elə isə gjopen.com/ economist-də keçiriləcək Dünya 2016 yarışında iştirak et Filip Tetlok: professor, Pensilvaniya Universiteti və “Good Judgment” layihəsinin həmtəsisçisi Den Qardner: jurnalist və Filip Tetlokla birgə “Superproqnozvermə: Proqnozvermə sənəti və elmi” kitabının həmtəsisçisi (Random House)

Biz bunu başqa fəaliyyətlərdə başa düşürük. Atleti mühakimə etməyin tək ağlabatan yolu səmərəlilik statistikasını gözdən keçirməkdir. Heç bir ağıllı insan dərman vasitəsinin effektivliyi və təhlükəsizliyi elmi baxımdan sınaqdan keçirilməmiş onu udmaz. Lakin zəruri qərarlar barədə proqnozverməyə gəlincə, təşkilatlar keyfiyyətə dair müvafiq sübut tələb etmədən müntəzəm pul ödəyirlər.

Proqnozverməni yoxlamaq təşkilatların maraq dairəsindədir, lakin bu, çox zaman onları idarə edən şəxslərin maraq dairəsində olmur. Poçt otağında oturan Deyv bazarın necə inkişaf etməsi barədə BİD-in kabinetində oturan Bobdan yaxşı necə fikir yürüdə bilər?

Psixologiya və mənfəətpərəstlik mühüm, lakin aşılmaz maneələrdir. 2011-ci ildə ABŞ kəşfiyyat orqanının bir filialı kəşfiyyat analitiklərinin məşğul olduğu çoxsaylı məsələlər barədə proqnoz vermək üçün axtarış komandalarının istifadə etdiyi metodları bilən 4 illik proqram maliyyələşdirdi.

Rusiya Krımı ilhaq edəcəkmi? Yunanıstan defolt edəcəkmi? Çin iqtisadiyyatı zəifləyəcəkmi? Buradan biz qələbə qazanma metodlarını və aparıcı proqnozçu (və ya superproqnozçu; biz onları belə adlandırırıq) tərəfindən istifadə edilmiş strategiyaları müəyyən edə bilərdik. Bu, ekonometrika üzrə elmlər namizədi olmağı tələb etmir.

Necə superproqnozçu olmalı?

Dərs 1: statistiklərin “öncəki cəhalət” adlandırdığı (bir şeyi təxmin etmək üçün kifayət qədər məlumatlı olmadığınızı hiss edəndə 50% demək tendensiyası) anlayışdan sui-istifadə etməyin. Çox vaxt kifayət qədər məlumatlı olmursunuz. Çoxumuz Misir və Səudiyyə Ərəbistanındakı rejimlərin daxili prosesləri barədə heç nə bilmirik. Lakin onların necə devrilməli olduğunu soruşsalar, yəqin ki, çiyinlərimizi çəkər və 50% nəsə deyərik. Bir dəqiqə dayanın! Ətrafınıza baxın: avtoritar rejimlər müəyyən il ərzində nə qədər tez-tez devrilir? Bunu etsəniz, bu halda daha yaxşı fərziyyə 50%-dənsə 0-a yaxın olacaq.

Dərs 2: ilk hesablamanıza vurulmayın. Ən yaxşı proqnozçular yeni informasiya işığında öz çağırışlarını həvəslə yeniləyirlər. Lakin onlar həm də bunun hər şeyi dəyişdirdiyi barədə düşünmək səhvindən qaçırlar. Onlar bilir ki, həqiqətən böyük dəyişikliklərə - inqilablar, parçalanmalar, məcburi valyuta çevrilmələri və s. az-az rast gəlinir, beləcə, onların yenilənməsinə də təkan verilməlidir. Çox, kiçik yeniliklər etmək əsasən çox az və çox kəskin reaksiya verməyi balanslaşdırmaq üçün effektiv yoldur.

Nəticə: superproqnozvermə bozun çalarlarını, yəni 55/45 və 45/55 bəhsi arasındakı fərqi ayırd etməkdə təcrübəyə əsaslanır. Bu, qeyri-müəyyənliyin qeyri-adi dərəcədə hərtərəfli qiymətləndirilməsini tələb edir.

ABŞ-ın kəşfiyyat orqanları ilə yanaşı digərləri də qeyd götürür. Uoll-Stritdən Silikon Vadisinədək icraçılar onların proqnozverməsinin əslində nə qədər yaxşı olması və daha yaxşı olubolmayacağı barədə soruşur. UBS bankı öz şəxsi daxili proqnozvermə proqramını işə salıb. 2016-cı ildə daha çox insan proqnozvermənin ciddiliyini anladıqca onların proqnozverməsinin, beləcə, qərarvermə qabiliyyətinin inkişaf edəcəyi ehtimalı yüksəkdir. n

Həcmli məlumatlardan istifadə

İndinin aktuallığı Hal Varian və Martin Fleminq, Berkli və Armonk

Proqnozvermənin gələcəyi “naukastinq”dir.

İ Dünya

s

2016

qtisadiyyatda gələcək barədə proqnozvermə çətindir. Gəlin işi sadələşdirək və sadəcə indi barədə proqnoz verməyə cəhd edək. İşsizlik, inflyasiya və ÜDM kimi meyarlar barədə həftə və ya ay gecikməsi ilə məlumat verildiyindən bu, səsləndiyindən də çətindir. Nəticədə, biz hazırda harada olduğumuzu əslində bilmirik. Gələcək barədə proqnoz verməzdən əvvəl biz indi barədə proqnoz verməliyik. ÜDM-i götürək. ABŞ-da iqtisadi fəallığın bu göstəricisi barədə bir aylıq gecikmə ilə rüblük əsasda məlumat verilir. Lakin sonra ÜDM göstəriciləri bu ilk hesabatdan iki ay sonra gözdən keçirilir. 1975-ci ildən bəri orta artım göstəricisi 2.8% olub, lakin ilkin orta baxış 0.54%-dir. İqtisadçılar çox zaman qeyri-dəqiq və vaxtı keçmiş məlumatlarla işləməli olurlar. İndi isə şirkətlərdəki vəziyyətə baxaq. “Walmart” və “Target” kimi iri riteyl şəbəkələri satışlar barədə gündəlik və hətta saatlıq əsasda hesabat verən real zaman məlumatlı sistemlərə malikdir.

“FedEx” və “UPS” real zaman əsasında nə qədər daşınmaların edildiyini bilir. Əlbəttə ki, maliyyə bazarları barədə məlumat millisaniyə-millisaniyə əsasında verilir. Hazırda kompüterlər bir çox iqtisadi əməliyyatların ortasında dayanıb. Bu sistemlərin çoxu daxili hesabatvermənin yerinə qoyulub,

73

Biz hər iki dünyanı ən yaxşı ilə təmin edə bilərik

Hal Varian: baş iqtisadçı, Google

Gələcək barədə düşüncələr

s

lakin ümumiyyətlə, onların qeydə aldığı məlumatlar ümumən iqtisadiyyatda fəallığın sürətini başa düşməkdə faydalı ola bilər və bir çox şirkətlər və tədqiqatçılar hazırda bu məlumatları təmin edirlər.

Məsələn, “Intuit” kiçik bizneslə məşğulluq indeksi təklif edir. “Zillow” əmlak məlumatları verir. “IBM Сommerce” gündəlik pərakəndə ticarət tendensiyalarını izləyir. “MIT”in “Billion Prices Project” layihəsi onlayn məlumat əsasında qiymət indeksləri təklif edir. “Google”un “iş”, “işəgötürmə” və bu kimi axtarışlar üzrə məlumatları hazırki işsizlik göstəricisi barədə yaxşı hesablamalar çıxarmaq üçün istifadə edilir.

Bu verilənlər toplusu rəsmi hökumət verilənləri kimi geniş və hərtərəfli deyil. Lakin onlar vaxtlıvaxtında verilir. Növbəti on il ərzində biz hökumətlər və mərkəzi banklar tərəfindən bu mənbələrin geniş şəkildə istifadəsini görəcəyik. Aşağı tezlikli, lakin diqqətlə tərtib olunmuş yüksək tezlikli özəl sektor məlumatları ilə hökumət rəqəmlərini birləşdirmək üçün statistik metodlardan istifadə etməklə biz hər iki dünyanı ən yaxşı ilə - dəqiq və vaxtlı-vaxtında verilmiş göstəricilərlə təmin edə bilərik. Dövlətə məxsus və özəl məlumatları birləşdirmək bizə iqtisadiyyatın haraya getdiyini proqnoz vermək üçün yol göstərməyəcək, lakin bu, bizim hazırda harada olduğumuz barədə daha yaxşı məlumat verəcək. Bu, daha yaxşı iqtisadi siyasət istiqamətində böyük addım olacaq. n

Martin Fleminq: baş iqtisadçı,IBM

Təcrübəyə əsaslanan gələcək

Göstər və danış Stüart Kendi, TORONTO

Məni sabaha aparın.

B

ir nəslin ömrü ərzində Torontonun sıx şəhər mühitindən kənarda vaxt tapa bilməyənlər “Təbiətlə Əlaqənin Olmaması Sindromu Klinikası”na müraciət edəcək. Onlar burada virtual tropik meşə salınması və beynin skanninqi ilə yanaşı zəruri pəhriz qidaları qəbul edəcəklər.

Sinqapurda məşhur muzey sərgisi ötən bir neçə il ərzində əhalinin rifahını təmin etmək üçün dövlətin maliyyələşdirdiyi sevgi robotlarının təqdimatı da daxil olmaqla romantika, cinsi əlaqə və evlilik baxımından maraqlı sosial dəyişikliklərin planını tərtib edəcək.

Mexiko kəskin daşqının məkanı olacaq və “Operación Axolotl” adlı eynihüquqlu fövqəladə xidmət bir-birinin ən sadə ehtiyaclarını qarşılamaq üçün birləşən vətəndaşlar kimi meydana çıxacaq.

2044-cü ilədək Şimali Kaliforniya gəncləri 18 yaşında mühüm seçimlə üzləşəcəklər: həyatı öz axarına buraxmaq, yoxsa müasir tibbi texnologiyanın qəribəliklərini qəbul edib ölməz olmaq?

Biz mümkün perspektivləri görməklə vəziyyətləri anlaşılacaq şəkildə təsvir edə bilərik

Dünya

Stüart Kendi: “Situation Lab”ın direktoru, Torontoda OCAD Universitetinin strateji proqnozvermə və innovasiya üzrə professor köməkçisi və “Long Now” fondunun aspirantı

2016

Bunlar barədə proqnoz verməyə kimsə iddia edə bilərmi? Əslində, onlara hər kəsdən əvvəl şahid olmağıma baxmayaraq bunların baş verəcəyi barədə proqnoz vermirəm.

Təcrübi futurist kimi mənim işim belə halların düşünülə, hiss edilə və daha yaxşı qərarlar vermək üçün istifadə edilə bildiyi transmedia halları yaratmaq və digərlərinin yaratmasına kömək etməkdir. Bu təcrübədə bütün media interaktiv çıxışlardan tutmuş fiziki eksponatlaradək, videodan qidayadək perspektivləri canlandırmaq üçün ədalətli oyundur: potensial reallıq gözləntisi kimi gələcək ssenarini əhatə edən hər şey.

Əgər Edinburq Universitetinin alimi Endi Klark haqlıdırsa, fikir bizim beyinlərimizin sərhədləri ilə məhdudlaşmır. Biz öz baxışlarımızla düşünürük. Cibinizdəki xəritə və ya smartfon sizin düşüncə proseslərinizin qəsdən uzadılmasıdır.

Biz mümkün perspektivləri görməklə başa düşməyə kömək edən vəziyyətləri təsvir edə bilərik. Bu, ağ kağızlardan, iclas zallarında və BMT sammitlərində gözlərini gələcəyə zilləyən slaydşoulardan daha güclüdür.

Daxili dünyalarımızı canlandıracaq qarşısıalınmaz insan çağırışı ilə idarə olunan ictimai təsəvvür mədəniyyəti sıçrayış etməyə hədəflənib: qarşıdakı illərdə biz təcrübi perspektivlər yaradan və bölüşən daha çox şirkət, hökumət, müdafiə təşkilatları və cəmiyyətlər görməyimizə ümid edə bilərik. Alternativlərimizi dramatikləşdirmək üçün kollektiv təxəyyüldən istifadə etməyi və demokratikləşdirməyi nə qədər tez öyrənsək, dəyişikliyi sadə və dəyərli sonluqlar istiqamətində formalaşdırmaq imkanımız bir o qədər güclü olacaq. n

74

Gələcək barədə düşüncələr

Belletristika

Sağ qalma hekayəsi Marqaret Etvud, Toronto

Son fəslə necə təsir göstərməli?

P

roqnozvermə şübhəli oyundur: onlar ən yaxşı şəkildə verilmiş proqnozları məhv edə bilən bir çox naməlum məchullardır. Biz proqnozçular tendensiyalara, qavrayışlara və insan təbiətinə baxışımıza görə hərəkət etməliyik. Romançılar, ən azı, Jül Vern və Uellsdən bəri gələcək barədə proqnozlar ediblər və hazırki əsərlərin çoxunun “bu tipdə yazmayın” tipli xəbərdaredici nağıllar olmasına baxmayaraq onlar indi də iş başındadırlar. Bu ola bilərdimi? Bəzi belletristik hallarda, bəli. Bu baş verməli idimi? Bəzi belletristik hallarda, yox.

Alətlər dəstində nə var? Burada dayanırıq. 2016-cı ilin başlanğıcında insanlar Yer planetində sağ qalmaq uğrunda apardıqları mübarizədə ən böyük sınaqla üzləşirlər: enerji istehsal edən texnologiyalarımız vasitəsilə oksigen çatışmazlığından ölənə qədər boğulmaqdan, həmçinin, pestisid, fungisid və gübrələr daxil olmaqla zəhərli buxarlarla özümüzü zəhərləməkdən necə qaça bilərik? “Bu, baş verməyəcək” variantının artıq bir çox inandırıcı inkarının olmadığından ağıllı beyinlər həyat qabiliyyətli həll yol-

ları üzərində işləyirlər.

Tapşırıq: istifadə etdiyimiz elektrik enerjisini tam ayırmadan, iqtisadi infrastrukturu zəiflətməklə və aclıq və anarxiyaya təkan verməklə qazıntı yanacaq və toksinlərə olan bağlılığımızı azaltmaq.

Bərpa oluna bilən enerji istiqamətində tendensiya var, lakin bu, sadəcə bizim alışdığımız formada - nəhəng külək və ya günəş fermaları kimi deyil. Dəyişikliyin əsas hissəsi istehlakçı yönümlü olacaq: “Tesla” kimi asanlıqla dolan elektrik avtomobilləri və heç bir şəbəkəyə ehtiyacı olmadan birbaşa günəşdən enerji götürən “Powerwall” kimi ev akkumulyatorları. İnsanların bu məhsulları istəməsi kimi sadə bir səbəbdən bu avtomobillərin və batareyaların effektivliyi artacaq, qiymətlər düşəcək və bu bizneslər gəlir qazanacaq.

Günəş enerjisinin alınması üçün yeni, zəhərsiz materiallar və akkumulyatorlar üçün yeni, zəhərsiz maddələr planlara daxildir. Tələbat yüksək olacaq.

Neft, qaz və kömür yaxın gələcək üçün tamamilə bitməyəcək, buna görə də enerji istehlakının onu saxlamaq, faydalı məhsula cevirmək və ya resikl etməkdən əlavə, havadan daha çox karbon götürən “karbon” texnologiyalarınada ehtiyacı olacaq. Bu texnologiyalar deqradasiya olunmuş tropik meşələrin ucuz, sürətli, karbon soran regenerasiyasından tutmuş oksigen və neft istehsal edən müxtəlif tipli yosun fermalarınadək, “Cool Planet” adlı şirkət tərəfindən yaşıl benzinədək, beton və ya digər vasitə ilə CO2 almaq üçün metodadək hər yerdə mövcuddur. Uğurlu neft-qaz şirkətləri ekoloji baxımdan təmiz olduqlarını sübut etmək üçün bu texnologiyalardan istifadə edəcək. Lakin onlar bu barədə real olmalıdırlar: uydurma keçməyəcək.

Sonra isə daha az pestisid və kimyəvi maddə tələb edən bitkilər gəlir. Südləyən toxumlar neft sızmalarını yaxşı şəkildə təmizləmək üçün becərilir; tezliklə onun tumurcuq və qabıqları qida kimi də istifadə olunacaq; Monarx kəpənəyinin də şansı ola bilər. Ləzzətli, qidalandırıcı (uyuşdurmayan) çətənə toxumu bazarı da böyüdüləcək. Pərpərəng geri qayıdacaq. Şəhər təsərrüfatı yayılacaq.

Qısası, biz hazırda həqiqətən də bizə lazım olan keçid dövrünün ilk mərhələsindəyik. Onu sürətlə keçəcəyik? Belletrist yazarlar müsbət və mənfi imkanlar axtarışındadır. Bu, yaxşı balansdır: çox həvəsdənsalan və motivasiyanı azaldaraq ümidləri alovlandıran balans. Həm də çox müsbət.

Yanlış eyforiya hər şeyin yaxşı olacağını deyir, onda biz özümüzü nəyə görə göstərməliyik? Həqiqət budur ki, biz romanda yaşamırıq: biz sonda baxıb keçə bilmərik. n

Belletrist yazarlar imkanlar axtarışındadır

Dünya

2016

Marqaret Etvud: müəllif. Ən sonuncu hekayəsi - “Ürək sona doğru gedir” 2015-ci ilin sentyabrında dərc olunub (Bloomsbury)

75

Kütlənin hikməti Duq Miller, Toronto

Gələcəklə bağlı ictimai rəy göstəriciləri

B

iz ictimai rəydə son tendensiyalardan yazmaqdan ziyadə, yaxın gələcək barədə proqnozları daha pis verə bilərik. ABŞ Ali Məhkəməsi tərəfindən 2015-ci ildə gey evliliyinin gözlənilmədən qanuniləşdirilməsi eyni cinslilərin nigahının qəbul olunmasında 20 illik sorğuların nəticəsi olmuşdur. 20 ölkədə aparılan ictimai rəy sorğularının dərindən təhlili 2016-cı ildə baş verə biləcək üç hadisəni göstərir.

Birincisi, ABŞ-da böyük siyasi inkişaf “Uoll-Striti zəbt edin” hərəkatı kimi qeyri-bərabərlik barədə müzakirələri sürətləndirdiyi kimi siyasi demokratik yenilənməni də sürətləndirəcək. Qrafik 1 demokratiyanın 2 əsas struktur elementinin ictimai qavrayışlarını göstərir: insanların arzusu ilə idarə olunmaq və sərbəst, ədalətli seçkilər. Hər iki meyarlar ABŞ-da şiddətlə aşağı düşdü və hazırda ilk dəfə olaraq 50%-dən aşağıdır.

2016-cı il seçkisi ərzində təkan olması gözlənilir. Aşağı etibarlı siyasi kontekst siyasi dəyişkənlik, namizəd- autsayderlər və populizmlə ifadə edilmiş invaziv növlərin inkişaf etdiyi gərilmiş siyasi ətraf mühitə oxşardır. Donald Trampın prezidentlik kampaniyası Respublikaçılar partiyasını parçalayacaqmı? Silahsız qaradərili yeniyetmələrin polis atışmaları üzrə Afrika-amerikanlar arasında özbaşınalıq ABŞ-ın ilk qaradərili prezidentinin son həftələrində davamlı üsyana çevriləcəkmi?

Status-kvo üzrə özbaşınalığı nəzərə alaraq bu miqyasda bir şey baş verəcək.

Etik konsyumerizm bu ölkədə ən yüksək səviyyədədir

Gələcək barədə düşüncələr

Rəy bildirmə

Duq Miller: “GlobeScan” fondunun prezidenti; “Dünya yanıla bilərmi” kitabının müəllifi (Greenleaf, 2015).

Dünya

2016

Hakim tendensiyanı dəyişən gənc nəsil İkinci inkişaf tendensiyası təkcə qabaqcıl iqtisadiyyatlarda deyil, həm də Çin kimi bəzi inkişaf etməkdə olan bazarlarda da etik konsyumerizmin mühüm hissəsini əhatə edəcək. Qrafik 2-nin göstərdiyi kimi, özü müraciət edən etik konsyumerizm bu İlk seçkilər əsrdə keçən iki il ərzində kəskin şəkildə artaraq ən yüksək səviyyədədir. Bunun sönük iqtisadiyyatda baş verməsi 1 Ölkəniz insanların iradəsi Seçkilərin sərbəst və ədalətli olduğunu hiss edirsinizmi? ilə idarə olunurmu? diqqətəlayiqdir. 2016-cı ildə etik istehlak (birgə istehlak “hə” deyilmə %-i daxil olmaqla) sərhədləri aşaraq iqtisadi bərpanın və qlo- “hə” deyilmə %-i Ümumi ABŞ Ümumi bal mədəniyyətin sürücüsü kimi tanınacaq. Gənc nəsil ABŞ ortalama* ortalama* (xüsusilə 1980-ci ildən bəri doğulanlar) bunu xüsusi olaraq 58 44 51 yeni müasirliyin mühüm elementi etməyə kömək edir.

48 45 35 Nəhayət, 2016 qlobal ticarət sazişləri imzalamaq üçün 29 29 30 başqa bir sərt il olacaq. Qrafik 3 Çin və Braziliya kimi İƏİT 23 üzvü olmayan ölkələrdə ticarət maneələrinə davam edən yüksək dəstəyi göstərir. Ticarət maneələrini dəstəkləyən 2002 15 2002 15 63% amerikalı ilə Barak Obama administrasiyası Trans- 2002 11 15 2002 11 15 * Daxildir: Argentina, Avstraliya, Braziliya, Kanada, Çili, Çin, Fransa, Almaniya, Sakit Okeanı Əməkdaşlıq (TPP) sazişinin irəliləyişinə Yunanıstan, Hindistan, İndoneziya, Meksika, Nigeriya, Cənubi Koreya, İspaniya, kömək məqsədilə “qısa yol” səlahiyyətinə konqresin razı- Türkiyə və Birləşmiş Krallıq. Sorğu bütün ölkələrdə bütün illərdə aparılmayıb lığını əldə etmək üçün 2015-ci ilin iyununda güclü səylərə 2 Keçən il sosial baxımdan məsul 3 Tariflər və digər maneələrdən başlamalıdır. Cənubi Koreya, Çili və Meksika kimi 20% şirkətləri mükafatlandırmış istifadə etməklə sənayeləri yuxarı olan proteksionist əhval-ruhiyyəli, TPP-ni imzalarespondentlər və işləri qorumaq vacibdir mış digər hökumətlər üçün yerli siyasi çətinlikləri təsəvvür % lehinə % ümumi edin. Bu rəqəmləri nəzərə alaraq 2016-cı ildə bir çox milli 40 80 İƏİT-ə üzv qanunlar tərəfindən uğurla təsdiqlənən TPP və ya digər İƏİT-ə olmayan ölkələri üzv ölkələr 35 75 beynəlxalq ticarət sazişini təsəvvür etmək çətindir.

Qlobal ictimai rəydə tendensiyalar tərəfindən təxmin 30 70 edildiyi kimi kütlələrin hikməti heç də hər zaman qısa 25 İƏİT-ə üzv İƏİT-ə üzv ölkələr müddətə üstünlük təşkil etmir. Demokratiya, istehlakçı 65 olmayan ölkələri davranışı və ticarətlə bağlı hisslərdə güclü dəyişikliklər 20 60 hadisələrin istiqamətini proqnozlaşdırmaq üçün çox yaxşı 15 2002 06 08 13 15 1999 2002 04 07 09 11 13 15 əsas verir. n Mənbə: GlobeScan

76

Gələcək barədə düşüncələr

Astrologiya

Mənə “Mistik”i ifa et Mistik Meduza, Sidney

2016 üçün ulduzlar nə deyir?

A

stroloq üçün gələcək gedişatı qiymətləndirməyin çox yolu var. Dünyanın qarşıdan gələn ili üçün sadə bir qrafik yaratmaq mümkünsüz olduğundan mən efemeridlərə müraciət etməyə üstünlük verirəm.

Bu, planetlərin və digər ulduzların düzgün mövqelərini müəyyən etmək üçün astroloji təqvimdir. Hazırda çox şey baş verir, lakin əsas məsələ mühüm mövzuları müəyyən edərkən səs-küy içindən siqnalı hesablamaqdır. Planetar tsikllər hadisələrin baş verməsinə səbəb olmur; onlar zamanın keyfiyyətini əks etdirir. Belə ki, dəqiq nəticələri proqnozlaşdırmaq üçün ideya kifayət olmasa da trendləşmə həssaslığından xəbərdar olmaq üçün kifayətdir.

2016-cı ilin astrologiyası mövcud meqa-trendi inkişaf etdirir. 2008-ci ildə Pluton tarixən hər zaman fərqli hesab edilmiş oğlaq bürcünə daxil olanda bu, ən azı, bir Roma imperatoru bu zodiak bürcü altında doğulduğunu əks etdirmək üçün bütün doğum qeydlərini saxtalaşdırmışdı.

Oğlağın böyük biznes və qlobal iqtisadi strukturla əlaqələri var. Pluton güc və dramatik dəyişikliyi əks etdirir. Pluton oğlaq bürcünə daxil olandan bəri dünya iqtisadi mühüm metamorfoza məruz qalır.

Skandallar həvəskarı Pluton 2024-cü ilədək oğlaq bürcü

altında çox qısa müddətli böhran müddətində maliyyəyə sarsıdıcı zərbə dəyəcəyi və bərpaetmə barədə düşünün. Plutonun keçidi ağıla gələndə onlara gerçəkliyə əsaslanmış daha sabit həyat yaratmaq tövsiyə olunacaq. Hamılıqla tətbiq edilərsə, bu astroloji keçid uzun müddətli kəmiyyət yumşaldılması, “uzat və aldat” siyasətləri və ya mərkəzi bankın oyunları ilə açıq-aşkar uyğunsuz olar.

2016-cı ildə iqtisadiyyatın və biznes dəyərlərinin intensiv plutonik təkamülü qız bürcündə olan Yupiter tərəfindən gücləndirilir, təhsil və səhiyyə sahəsində böyük nailiyyətlər astroloji baxımdan gəlirlidir. Əgər istefa daha da dəbdəbəli görünərsə, bir çoxları işçiləri uzun müddət işləməyə davam etdirmək üçün sağlamlığa pul xərcləməyin xeyrinə ənənəvi investisiyaları kəsəcək.

Lakin burada başqa bir oyunçu var. Oğlağın “idarəçisi” və bir qədər eyni quruluşa malik Saturn planeti 2015-ci ilin noyabrından 2016-cı ilin oktyabrınadək Neptunla əks aspektdədir. Yüksək fəaliyyətli Saturn korporativ idarəçilik, etibarlı liderlər, qanunla təsbit edilmiş bərabər cəmiyyət və sağlam uyğunluğu simvolizə edir. Şaman və məftunedici olan astroloji Neptunun bir neçə arzuolunan əlamətləri var, lakin bu, yanılmanı, təhlükəli borcu və yalanı ifadə edir.

2016-cı ildə Neptun qovuq, Saturn isə dəlikdir. n Mistik Meduza: astroloq və bloqçu. “Weekend Australian”ın köşə yazarı

Tendensiya göstərmək

Humanoid vəziyyəti Feys Popkorn, Nyu-York

Özünüzü növbəti böyük hadisəyə hazırlayın.

M

Dünya

s

2016

Feys Popkorn: BİD, Feys Popkornun “BrainReserve”

ən proqnozları onların insanları narahat etməsindən, dilxor etməsindən, hətta qəzəbləndirməsindən öncə vermişəm. Lakin bu dəfə mənim ən çox həvəsli olduğum proqnoz fərqli reaksiya yaratdı: bu, insanları dəhşətə gətirir.

Qırx ildir ki, mənim işim müştərilərimizi narahat edən tendensiyaları göstərməkdir. (Məsələn, 1988ci ildə “Kodak”a “filmi unudun, gələcək rəqəmsallıqdadır” deyəndə bizi topa tutdular.) Biz “mədəniyyəti brayl əlifbasında yazırıq” və istehlak mənzərəsində dərin dəyişikliklərin inkişaf etdiyi yeri dərk edirik.

Bizim 127 tendensiya təhlilçisindən ibarət qlobal şəbəkəmiz var və biz gələcəyin indiyə qansızma yaratdığı yerləri kəşf etdiyimiz gəzintilərə - “TrendTreks”ə davam edirik. Siqnallara necə köklənməyi biləndə gələcəyin formasını anlamaq asandır.

Hazırda heç kimin inanmaq istəmədiyi bir proqnoz var: robotlar gəlir. Və biz onlarla birləşəcək, dostlaşacaq və uyğunlaşacağıq.

Düşünün ki, biz artıq mexanikləşirik. Diz və bud əvəzlənməsi: önəmsiz bir şey. Sizin qan təzyiqinizi ölçən “Google” kontakt linzaları: çox yaxşı. İşəgötürənlərə ofisin qapısını açmağa və surətçıxarma qurğusunu yandırmağa imkan verən isveç çipi: asan və təzə. Lakin qarışıq görünür. l Xərçəngdən sağalmış bir ispan ilk 3D çap olunmuş titan sinə protezi alıb. Bir neçə il ərzində bizim aramızda qismən, bəlkə də tamamilə bununla gəzən insanlar olacaq. l Alimlər əzələ ilə deyil, ağılla idarə olunan protezlər hazırlayır. “Johns Hopkins”də iki qoldan əlil olan biri “bu qəhvədən bir qurtum alardım” deyə fikirləşə bilər və onun əlavə olunmuş bədəni buna cavab verir. Çox gözəl. İndi isə bu laboratoriyada hazırlanmış üzvlərdən faydalanaraq sümük və əzələ xəstəlikləri olanları təsəvvür edin. Bədənimizə “uç” deyəcəyimiz gün barədə fikirləşin l Melburn Kral Texnologiya İnstitutunda tədqiqatçılar dünyanın ilk elektron yaddaş hücrəsini yaradıb. Bu bionik beyin tezliklə burada olacaq. Kim yaddaşımızı gücləndirmək üçün təkan

77

Bizim növlərimizi transformasiya gözləyir

Gələcək barədə düşüncələr

s

istəməz ki? Həmçinin, günlərin birində onu uşaqlarımıza ötürməyimizi?

Stanford tədqiqatçılarının dediyi kimi, bizim pis əhval-ruhiyyəmizi unutdura bilən düyü dəninin ölçüsündə simsiz beyin implantı barədə nə düşünürsünüz? Optimizmə necə təkan verməyi təsəvvür edin. Lexapro, Paxil, Zoloft və Prozac kimi serotonin geri alış-inhibitor dərmanları istehsal edən multimilyard dollarlıq dərman sənayesinə nə olub? Nazik çarx kimi çox sürətlə gedir.

Burada isə qorxu faktoru yox olur: biz artıq mexanikləşmiş bədən hissələri ilə məşğul olmuruq. Biz öz ağlımızı, əhvalımızı və ürəyimizi yenidən strukturlaşdırırıq. Bizim növlərimiz “robot dizlər”dən tutmuş “robot beyin”ədək yarışır: doğulduğunuzda malik olduğunuzdan daha ağıllı və daha bacarıqlı, bilik öyrənməyən, lakin hər millisaniyədə bilik yükləyən birisi. Bunu ya qəbul edin, ya da başını buraxın. İnkişaf edən yalnız biz insanlar deyilik, həm də robotlardır. Baş verənlərin ilkin göstəriciləri belədir: l Valehedici robotlar - Echo, Jibo, NAO və Pepper - körpələrimizə ev tapşırıqları və gecə nağılları ilə bağlı kömək etmək üçün evlərimizə daxil olur. l Yaponiyada robot tərbiyəçilər yaşlı olur və delüks otellərdə konsyerj oynayırlar. Mən bu texnologiyanın seks robotlarına necə çevrildiyini təsvir etməyə ehtiyac olduğunu düşünmürəm. Qoy sizin təsəvvürünüz sizin hər bir arzunuzu bilən mükəmməl partnyora aparsın. l İsveçrə laboratoriyalarında robotlar öz hesabına alturizm və bədhərəkətlilik yaradıb.

Və mənim proqnozuma qayıdaq. Bizim qarşımızda nəhəng birləşmə/çevrilmə/kombinasiya var: texnologiyanın gücləndirdiyi insanlar; bəşəriyyətin doğurduğu robotlar. Sonra isə bir-biri ilə seleksiya: onların DNA-sı, bizim DNA və yeni DNA. Növlərimiz transformasiya gözləyir və 2016 insanların “RoboHumanity”nin yeni şəfəqindən xəbərdar olacağı ildir. n l

Demoqrafiya

Tale və gediləcək yer Uilliam Fray, Vaşinqton

Demoqrafik tendensiyalar daha çox immiqrasiya vəd edir.

Ə

halinin uzunmüddətli ehtiyaclarını planlaşdırarkən demoqrafik axınlara əhəmiyyət verməmək olmaz. 1945-ci ildən sonra inkişaf etmiş dünyada yüksək məhsuldarlıq uşaqlara diqqət və resurslar ayırmağın zərurətini diktə edib və gənclərin inkişafı öz növbəsində artımı gücləndirib. Hazırda demoqrafik qüvvələr dəyişib. Qərbin zəngin ölkələri üçün beynəlxalq miqrasiya inkişafda böyük rol oynayacaq.

Avropa və Şimali Amerika qarşıdakı illərdə iki mütləq reallıqla ciddi şəkildə maraqlanmalıdır: dünyada azalmaqda olan demoqrafik iştirak və sürətlə yaşlanmaqda olan əhali. Uzunsürən aşağı məhsuldarlıq 18 Aİ ölkəsində əhalinin azalması ilə nəticələnəcək. Eyni zamanda, yaşlı əhalinin sayı (60+) artacaq.

Məsələyə açıq cavab sürətlə inkişaf edən əhaliyə malik ölkələrdən olan gənc miqrantlara icazə vermək olmalıdır. Düzdür bu, gözlənilən işçi qüvvələrinin azalmasına və qocalıq asılılığına yeganə həll yolu deyil, ancaq yeni insanların infuziyası üçün vacib başlanğıc nöqtəsidir.

Lakin bir çox ölkələrdə yaşlı yerli sakinlər arasında fərqli şəkildə baxan, danışan və dua edən insanlarla birgə gələcək milli identik dəyişikliklərlə bağlı kök salmış qorxu var. Bu, Balkan və Aralıq dənizi ölkələrindən gələn miqrantlar üzrə Aİ-də və Latın Amerikasından gələn sənədsiz immiqrantlar üzrə ABŞ-da hazırda aydın olan ayırıcı siyasətdə əks olunur.

Amerika miqrant qəbul etməkdə Avropadan irəlidədir. İmmiqrantlar və onların uşaqları onun əhalisinin dörddə birini təşkil edir və təhsil, dil və yaşayış meyarlarına sürətlə uyğunlaşırlar. İspanlar və asiyalılar hazırda azyaşlı əhali və planlaşdırılmış işçi qüvvəsi artımından ibarətdir və onlar seçici kimi mövcuddurlar. Lakin siyasətin yaşlılar və gənclər, ağdərililər və immiqrant azlıqlar arasında bölünməsi heç vaxt olmadığı kimi şiddətlə gedir. Bu baxımdan Avropada immiqrasiya üzrə bölünmələr indicə başlayır. Lakin uzun müddət ərzində siyasətçilər və cəmiyyət yeni immiqrantlar qarşılamağın və onların uşaqlarına investisiya etməyin demoqrafik zərurətini başa düşəcək. n

Cəmiyyət yeni immiqrantlar qarşılamağın demoqrafik zərurətini başa düşəcək

Dünya

2016

Uilliam Fray: baş aspirant, Brookings Institution; “Müxtəliflik partlayışı: yeni irqi demoqrafiya Amerikanı necə dəyişdirir?” kitabının müəllifi (Brookings)

78

DÜNYA 2016

Dünya rəqəmlərlə Sənaye Pərakəndə satışlar 81 Telekommunikasiya 81 Səyahət və turizm 81

DOLLARIN AVRO MƏZƏNNƏSİ

2014 2015 2016

2005 2006 2007

DÜNYA TİCARƏTİ 10 % dəyişiklik 8 6 4 2 0

1.00

5

Almaniya “Sənaye 4.0” gündəliyini ötüb keçir. Nəticədə, robotlar və digər müasir cihazlar məhsuldarlığı 30% çoxalda bilər.

Çevrilmiş miqyas

1.10 1.20

2016

2015

1.40

2014

1.30 2013

dərəcələri ABŞ-da yerləşən bankları inkişaf etdirir. 1 avronun orta hesabla $1.10 olduğu güclü dollarla bu, Amerika ixracatçıları üçün əks prosesdir.

2 Kasıb Panama. O, apreldə daha

böyük və yaxşı kanal olacaq, dünya ticarəti isə maliyyə böhranından öncəki 8-9%-lə müqayisədə sadəcə 3% genişlənir.

4 “Big Pharma”

11% artdığından Braziliyanın YAY Olimpiya oyunları reklam xərcləri kampaniyasını ruhlandırır.

Dünya ÜDM artımı (AQP üzrə real göstəricilər), %

3.5 3.0

3.1 2.5

3.2 3.0

2.5

2.9

3.1 3.1

Dünya ticarət artımı ($ üzrə göstəricilər), %

2013

2014

2015

2016

2015 bu qəbildən olmaya bilər, lakin 2016 sərxoşluqdan süst olacaq. İnkişaf etmiş ölkələr qlobal artımın dayaqları olacaq, lakin Yaponiya və Avropa sarsılmaz göründüyündən 2.3%-dək inkişaf edəcəklər. Aşağı neft qiymətləri böyük enerji istehlakçılarına kömək edəcək. İnkişafda olan bazarlar mübarizə aparacaq. Rusiya və Braziliya parçalanır; Çində inkişafda olan xidmət sənayeləri zəif zavod hasilatlarına qarşı gedəcək. Dünya ticarətində artım zəif olacaq, lakin 12 ölkənin imzaladığı “Trans-Sakit Okean Əməkdaşlıq” sazişi, təsdiqlənərsə, ticarəti zaman keçdikcə gücləndirə bilər.

Başqa qeydlər olmazsa, 2016-cı ilin proqrozları.

Dünya ÜDM-in 95%-nin aid olduğu 60 ölkə üzrə ümumdünya göstəriciləri. london@eiu.com Mənbə:

tutmayacaq: pərakəndə satışlarda onun kimi üçüncü böyük birisi olmayacaq.

Lakin onun çirkli kömürə olan meyli Çinin meyli azaldıqca 8% artır.

Hindistan 1.1 Çin 3.3

PƏRAKƏNDƏ SATIŞLAR 2016, $ trilyon

elektrik avtomobilləri satışlarıdır, onlar son zamanlarda Avropada 80% artıb; mart ayında satışa çıxarılması planlaşdırılan, “Tesla” tərəfindən istehsal edilmiş “Model 3” sürət avtomobili gözləniləndir.

AVTOMOBİL SƏNAYESİ

Dünya ÜDM və ticarəti

2012

8

Rusiyadakı bizneslər yenilənmiş sanksiyalardan və bareli $60 olan neftdən özünü itirib. Pərakəndə satışlar yenidən 1%-ə düşür.

7 Hindistan Çinin yerini

uzunömürlülükdən xeyir götürənlərdən biridir.

Hətta QİÇS-ə yoluxmuş Cənubi Afrikadakı həyat müddətləri dünya üzrə əsas məqsəd olan 72.7 ilə yaxınlaşaraq 57.2 il olacaq.

3 Latın Amerikasının ən böyük reklam bazarı

BİZNES MÜHİTİ

6

Sanksiyalardan azad edilmiş İran günə yarım milyondan çox barrel buraxır. Avtomobillərdən tutmuş otellər zəncirinədək hər şeyə investisiya edilir.

Genişlənmə, xərclərin aşağı salınması və kreativlik yöndəmsiz səyahət yoldaşlarıdır, lakin onlar avtomobil sənayesində birgə keçinməyə məcburdur. Çünki bir çox inkişaf edən bazarlar avtomobil istehsalçılarının onlara bəslədiyi ümidi doğrulda bilmir. Mərkəzi və Şərqi Avropada minik avtomobillərinin qeydiyyatları 2016-da 9% artacaq; bir neçə il ümidsiz olan Rusiya dirçələcək. Digər inkişaf edən regionlarda artım 4% qlobal ortadan az yuxarı- 4-5% olacaq. İnkişaf etmiş ölkələr isə az irəli gedəcək, lakin Qərbi Avropada 2016-da hətta 3% artım belə tənəzzül sonrası normaları ruhlandırır.

Xüsusilə cəld, çevik, sürətli olanlar

Yeni modellər çox sürətlə gəlir: “Volkswagen” 2015-16-da şirkətin nüfuzunu korlamış emissiya yayan proqram təminatı olmadan ilə təxminən 50 yeni model buraxır. Daha təkmil qlobal “platformalar” istehsalçılara yerli və hətta şəxsi zövqləri razı salaraq pula qənaət etmək üçün standart komponentlərdən istifadə etmək imkanı verəcək. İnkişaf edən dünyada beynəlxalq brendlər əsas ölkələri hədəfə alacaq: məsələn, avtomobil bazarının 2016-da 8% artacağı Meksikada. Lakin Çin “ya həmişə, ya heç vaxt” tipli bazardır. Çirklənməyə qarşı tədbirlər və əsəbi istehlakçılar 2016-cı ildə burada yalnız 5% genişlənmə göstərir. Hazırda Çinin avtomobil bazarı satışların düşəcəyi ABŞ-da liderliyi ələ alacaq.

9 Əmin olun:

Çinin borcu daha da çoxalır. Kredit 11%-ə qalxır.

150

DAXİLİ KREDİT, trilyon yuan

100 50 0

2016

1 Artmaqda olan faiz

2010

2016-CI İL ÜÇÜN 10 BİZNES TENDENSİYASI

2005

Ərzaq və kənd təsərrüfatı 79 Səhiyyə 80 İT texniki təminatı 80 Media 80 Metallar və dağ-mədən sənayesi 81

2000

Avtomobil 78 Müdafiə və aviasiya 78 Enerji 79 Əyləncə 79 Maliyyə xidmətləri 79

10 Çinin əmtəə mallarına azalan

tələb Avstraliyanı narahat edir.

Nəhəng sıxılmış təbii qaz zavodları fəaliyyətə başladıqca qaz qiymətləri maksimumdan 40% aşağı olmağın əziyyətini çəkir.

Gözləntilər: “General Motors”. GM Hindistana geri qayıdır. Azalmanı dayandırmaq üçün dünyanın 3-cü ən böyük istehsalçısı yeni $1mlrd investisiya edir.

Lakin o, bir zavodunu genişləndirəndə o birini bağlayacaq: əlavə güc çox yayılıb.

Hindistanda (Meksika, Braziliya, Çində də) ucuz hazırlanmış maşınları zəif inkişaf etməkdə olan bazarlara ixrac etmək planı xərclərin çoxunu azaldacaq.

MÜDAFİƏ VƏ AVİASİYA

Aviasiya biznesinin başında duopoliyanı görmək guruldayan iki aerobus arasında yavaş hərəkətli əlbəyaxa döyüşə baxmaq kimidir. “Airbus” və “Boeing” kütləvi, uzunmüddətli müqavilələr üstündə birbirini aldatmağa çalışırlar. Lakin sifariş

Minik maşınlarının qeydiyyatı

2016 DİQQƏT MƏRKƏZİNDƏ

Şərqi və Mərkəzi Avropa Asiya və Avstraliya Yaxın Şərq və Afrika Latın Amerikası Şimali Amerika Qərbi Avropa

Kiçik “startup”lardan tutmuş “General Electric”, “Google” və Çin “Baidu”sunadək çox sayda şirkət tibb texnologiyasında inqilabı sürətləndirir. Tibb texnologiyalarının gəliri bir neçə yüz milyard dollar dəyərindədir və bu sahədə rəqəmsal dirçəliş yenicə başlayıb. Çiçəklənən sahələrdən biri “mobil tibb xidmətləri”dir (“m-tibb”): mini-sensorlar kimi inkişaf etmiş daşına bilən texnologiyalar smartfon sahiblərinə öz sağlamlıqlarını kontrol etmək imkanı verir. Buynuz qişası implantları zəif görməni düzəldəcək; robotlar cərrahlara kömək edəcək; xərçəng hüceyrələrini məhv edən nanotexnologiya geniş yayılacaq. İnsanların beyninə yeridilmiş kompüterlər günlərin birində özünü müalicəyə gətirib çıxarmaq və ya qan laxtalarının qarşısını almaq üçün genetik çeviricilər yeritməklə bioloji implantlara birləşdirilə bilər.

2016, ötən il üzrə % dəyişiklik

8.8 5.7 3.8 3.6 3.6 3.1

Dünya rəqəmlərlə Sənaye

DÜNYA 2016

İnkişaf etməkdə olan hava yollarına ehtiyac aşağı neft qiymətlərinə olan təkanı zəiflətməsinə baxmayaraq daha effektiv təyyarələr sifarişini artırır. “Moody’s” reytinq agentliyi tədarüklərin 2% artacağını gözləyir. Hərbi sənaye, xüsusilə Qərb firmalarının üzərinə yük olacaq.

ABŞ-ın müdafiə xərclərini proqnoz etmək (ümumi xərclərin 2/5-i) incə məsələdir.

Nəticədə, xərclərin Konqresin qoyduğu $498 mlrd limiti keçib-keçməyəcəyindən çox şey asılıdır. Çətin vəziyyətlərdə ən dəqiq proqnoz gələcək büdcə mübahisəsidir. Ümumiyyətlə, qlobal müdafiə xərci yalnız bir az düşə və ya eyni qala bilər.

Müdafiə şirkətlərinin bəxtindən inkişaf etməkdə olan dünya sürətlə silahdan istifadə edəcək. İran Qərblə münasibətlərini bərpa edərsə, qonşuları öz qüvvələrini gücləndirəcəklər. Asiyada Çinin özünəgüvəni silah satışlarını lazımınca dəstəkləyəcək. 2016-da Filippin hökuməti köhnəlib dağılmış qüvvələrə etdiyi investisiyasını ikiqat artırmaq istəyir. Lakin Çin Filippindən 50 dəfə çox pul xərcləyir.

Gözləntilər: Səmanın sərhədləri var.

Rusiyanın manevri və Avropanın miqrant böhranını izləmək ehtiyacı pilotsuz təyyarələrə tələbi artıracaq. Lakin Avropa-nın pilotsuz təyyarə texnologiyası və beləcə, İsrail və Amerikaya olan davamlı inam havaya uçacaq. İspaniya 2016-cı ildə 5 illik €171 mln büdcəsindən 4 “American Reaper” pilotsuz kəşfiyyat təyyarəsinə €25 mln ($28 mln) pul xərcləyəcək.

ENERJİ

Enerji bazarlarında həyəcan əsasən təchizat tərəfdən gələcək. 2016-da qlobal enerji istehlakı sabit, lakin aşağı templə, 2.5% artacaq. Baxmayaraq ki, neft istehsalatçıları arasında qərarlaşmış, aşağı qiymətli Fars körfəzi təchizatçıları ilə ABŞ-ın üsyançı, amma borclu şist neft şirkətləri arasında münaqişə güclənəcək. İndiyədək Səudiyyə Ərəbistanının bazar payına meyl etməyə olan qətiyyəti bir neçə şist oyunçusunu kənarlaşdırıb. Bu strategiya qiymətlərin yenidən normaya düşməsini saxlayacaq. Şist qazmaçıları xərcləri növbəti dəfə aşağı salma hiylələri kəşf edəcəklər. ABŞ-ın faiz dərəcələri qalxdıqca çoxları tərəddüd edəcək, lakin barreli orta hesabla $55 olan “West Texas Intermediate” çoxları üçün gəlirli olmalıdır; Amerikanın neft hasilatı 2016-da sadəcə 4.5% düşəcək.

Beynəlxalq standart olan “Brent”in əksinə, $60-a bir barrel yüksək qiymətli ofşor istehsalatçıları, Yaxın Şərqdə olmayan OPEC üzvləri və Kanadanın neftli qum oyunçuları üçün uğursuz perspektivdir. Sanksiyalardan azad olmuş İran 2016-da 470,000 barrel/gün çıxartdığından onların narahatlıqları daha da pisləşir. 96m barrel/günə çatan qlobal neft təchizatı ilə “Big Oil” investisiyanı kəskin sürətdə azaldacaq.

Qaz bazarlarında şist qaz istehsalında Şimali Amerikanın “inqilabı” hazırda status-kvo vəziyyətindədir. Bu, mayeləşmiş təbii qaz daşınmalarına imkan yaradacaq: 2016-cı ildə böyük həcmlər təkcə Amerika, Malayziya və Avstraliyanın zavodlarından çıxacaq.

Neft şirkətləri xərcləri azaltdığından bir çox yeni mayeləşmə-terminal sxemləri təxirə salınacaq.

Hindistan 8%-ə çatan istehlakla kömür istehsalçıları üçün nadir parlaq ləkədir.

Yeri gəlmişkən, tənzimləyicilər bərpa olunan enerjinin qlobal enerji istehlakının 14% payını almağa kömək edəcək.

ƏYLƏNCƏ SƏNAYESİ

ABŞ filmləri özünəinam üstünlüklərinin tərifini göylərə qaldırır, Hollivud isə dəyişməkdə olan sənayeyə uyğunlaşmaq üçün Asiyanın əməkdaşlıq və harmoniya dəyərlərinə müraciət edir.

PwC-ə görə, qlobal kino gəlirləri 2016da 5% artıb $44 mlrda çatdığından ABŞ və Hollivud bazarının birinciliyi danılmazdır. Lakin yerli filmlər və inkişaf etməkdə olan bazarın izləyiciləri böyük rol oynayacaqlar. Braziliya və Argentinada gəlirlər 8-9% artır. Çində vəziyyət necədir? Çin filmlərinin gəlirləri 2016-cı ildə 15% artıb $6 mlrda çatacaq. Burada proteksionizmə üstün gəlmək üçün Hollivud studiyaları Çin avadanlıqları ilə təchiz olunacaq.

2016-cı ilin yanvarında buraxılacaq “Kunq Fu Panda 3” “DreamWorks Animation”la onun Çin tərəfindən maliyyələşdirilən qolunu bir araya gətirən birgə istehsaldır.

Elektrik ev videoları çoxsaylı və sürətli internet bağlantıları olan ölkələrdə filmlərə çox təhlükə yaradır (qlobal gəlirlər baxımından 14%). Nə yaxşı ki, gəlirlərin sürətlə artdığı yerdə onların çiçəklənmək üçün şəraiti var.

Onlayn əyləncə reklam dollarlarını cəlb edir. Onlayn yayım 2016-da 22% daha çox dollar cəlb edəcək ki, bu da televiziyaya yönəlir. Ən azından, TV-lərin reklamdan götürdüyü pullar sənayedən irəli gəlmir.

Televiziya icraçıları rəqəmsal yayımla ayaqlaşmaq üçün öz biznes modellərinə də düzəliş etməlidirlər (bax: “nəzər nöqtəsində” bölməsinə).

2016 DİQQƏT MƏRKƏZİNDƏ “Netflix” izləyicilərə komplekt məzmunlar üçün (“Apple”da albomlar) ucuz alternativ verməklə TV biznesini bir vaxtlar “iTunes” musiqini sarsıtdığı kimi sarsıdır. Lakin “Netflix”in gəlirləri ziyan çəkir: alınmış məzmun bahalaşdıqca öz proqramlarına (“House of Cards” kimi) investisiya etmək də ucuz deyil. Hər bir mala xüsusi qiymət qoyanlar kəskin ekspansiyadan nicat yolu axtarır. ABŞ-ın öz yayım şirkətlərinin abunəçilərinin sayı 43 milyondur; xaricdə isə 25 milyon. Onun məqsədi 2016-cı ilədək 200 ölkədə olmaqdır. Lakin Hindistanda Rupert Merdokun “Star India”sı və “Eros International” Ballivud studiyası “Hindistanın “Netflix”i” olmaq üçün mübarizə aparacaq. Bürokratizm “Netflix”in Çin debütünü təxirə saldığından “Alibaba” və “Beijing Gehua CATV Network” şirkətləri öz yayım ambisiyalarının ardınca gedəcək. “Netflix”ə ölkədə “Amazon”un yayımlanmış proqramları hücum edir. “Netflix”i qarşıda çox problem gözləyir.

Gözləntilər: Pop izdihamı? Qədim vinil plastinkalar cazibə qüvvəsinə və zamanın özünə müqavimət göstəriblər.

“IFPI”ə görə, satışların həcmi 2014-cü ildə $347 milyona çataraq 10 il geriyə qayıdıb. Lakin bu, şişirdilmiş görünür: plastinkalar bahalı, yayım ucuzdur, rəssamlar isə vinil presslərin çatışmazlığından şikayətlənir.

MALİYYƏ XİDMƏTLƏRİ

Maliyyə böhranından 8 il sonra bir çox maliyyəçilər özlərini yenə də narahat hiss edəcək. Kreditlərin artımı 7%-ə qalxacaq. Bu, maliyyə böhranı öncəsi olan ikirəqəmli maksimumlarla müqayisədə heç nədir. Birjalardan sığortaçılaradək kompüterlər bankirlərin işini oğurlayır; ən qorxuducu tənzimləmənin gəlirləri ələ keçirilən tələlərdir. 2016-da bankların kapital ehtiyatları üzrə qlobal Bazel-3 qaydaları kəskinləşəcək. 2016-cı ilin iyulunadək 1 illik təxirə salınmış müddət Amerikanın Bizansın “Volker qanunu”na uyğunlaşması üçün qoyduğu müddətdir.

O, bankların “miras” fondlarına təsir edir.

Qayda bankları öz hesablarını bağlamağın qarşısını almaq niyyəti daşıyır (“öz vəsaitləri hesabına qiymətli kağızlarla ticarət etmək”), lakin onların dolaşıq qlobal şəbəkələri onu Sizif əməyi edir.

larını yüksəltməlidir, lakin onun səbəb olduğu eniş-yoxuşluq baş ağrısı verəcək. İngilis tənzimləyiciləri bankların riskli investisiya bankçılığından depozit götürməyi necə mühafizə edəcəklərini müəyyən edəcək. Bu, HSBC kimi diversifikasiya olunmuş banklara milyardlara başa gələcək. Bəzi kreditorlar qaydalara öncədən sahib olacaq: “Barclays” əksər daxili maneələrinin 2016-ci ilin 1-ci rübünədək təsis edilməsini istəyir. Bir çox Qərb bankları artıq ixtisar edilib: Şotlandiya Kral Bankı ABŞ-dan çəkilir və öz investisiya bankını daraldır. İnkişaf etməkdə olan bazarların kreditorları qanadlarını geniş açacaq. Çin mandarinləri kredit artımını nəzarət altına alıb (bununla belə, bu, 11%-ə çatacaq) faiz dərəcələrini liberallaşdırmağa çalışacaq. Qərbdə olduğu kimi inkişaf edən ölkələrdə texnologiyanın inkişafı istehlakçılara xüsusilə mobil bankçılığın yayılması ilə faydalar gətirəcək.

Gözləntilər: Robot-məsləhətçilər.

Maliyyəçilərə inam azaldıqca virtual məsləhətçilər Uoll-Stritdə möhkəmlənir.

Müştərilər maliyyə maraqları və üsullarını ətraflı təsvir etdikdə, kompüterlər investisiya strategiyasını tərtib etdikdə, ticarət də müvafiq olaraq aktivlərin qiymətinə nəzarət edir. Süni intellekt cah-cəlallı avtomobilləri təqib etmir, o, insan səhvini aradan qaldırmaqla yanaşı daha ucuz olmağa söz verir.

ƏRZAQ VƏ KƏND TƏSƏRRÜFATI

ABŞ-da artan faiz dərəcələri yerli bankların faiz marjalarını və mənfəət artımBank kreditləri və depozitlər, $trln 20

De po Kr zitl ed ər itl ər

portfellərində rekord qırmış cütlüklər 2016-cı ildə 1400 kommersiya təyyarəsi istehsal etməyi planlaşdırırlar. Səmalar hər ikisi üçün kifayət qədər böyükdür.

Heç bir çağırılmamış qonaq hadisələri dəyişməklə hədələmir (hələ ki).

79

ABŞ Çin

15

10

5

0

2012 44 49

2013 44 49

2014 42 45

Dünyanın qalanı: Depozitlər

2015 40 41 Kreditlər

2016 42 44

Qarşıdakı il kənd təsərrüfatı bazarları üçün dönüş nöqtəsi olacaq. İnkişaf etməkdə olan dünya zəruri məhsullar üçün heç vaxt olmayan kimi acdır.

Lakin bir neçə il qiymətlər rekord taxıl məhsulları səbəbilə endi və 2015-ci ildə artdı. Nəhayət, fermerlər müxtəlif qruplara və ucuz bitkilərə keçməklə cavab verir. Ekspertlər xəbərdarlıq edir ki, El Niño effekti (Sakit Okeanda hava fenomeni) ən ciddi effektlərdən biri ola bilər. Təchizata olan təhlükə musson yağışlarının dualara cavab vermədiyi Hindistan və Avstraliya kimi yerlərdə

Sənaye Dünya rəqəmlərlə

4.8

Yaxın Şərq və Afrika

4.1

Latın 1.9 Amerikası -1.3 -4.8

Şərqi və Mərkəzi Avropa Qərbi Avropa

Gözləntilər: Əməliyyat xərclərinə nəzarət. ABŞ-ın səhiyyəyə çəkdiyi xərc “Obamacare” islahatları altında genişlənmiş əhatəsi sayəsində 4% artacaq. Hökumət xərclərini lazımi səviyyədə saxlamaq cəhdləri nəticəsini xəstəxanalara edilən, qayğının keyfiyyətindən və qiymətindən asılı olaraq dəyişəcək “paket” ödənişləri formasında verir. Lakin ÜDM payı kimi ABŞ-ın səhiyyə xərcləri 17% olmaqla ən yüksəkdə qalacaq.

İT texniki təminatı

Top fərdi kompüter istehsalçısı 1/5 bazar payına iddia edirsə və sonra dərhal 20 işçini işdən çıxarırsa, o, FK biznesinə baxış barədə optimizm təlqin etmir.

2015-ci ildə “Lenovo”nun irəliləyişində məqsəd ilə $1.35 mlrda qənaət etmək idi. Bununla belə, o da həmkarları kimi həssas qalacaq. “Windows 10”un pulsuz yenilənmələri ümumi FK satışlarını azaldacaq. IDC-ə görə, stolüstü kompüterlərə olan tələb tədricən azaldığından 2016da 1% də az satılacaq. Köhnə dəbli planşet arzusu bir tərəfdən “fabletlər”lə (böyük ekranlı telefon-planşetlər), digər tərəfdən sensor ekranlı noutbuklarla cilovlanacaq. “İkisi birində” modellər (ayrılan ekranlı noutbuklar) çoxaldıqca bu kateqoriyada rəqabət qızışacaq, qiymətlər düşəcək və satışların həcmi sürətlə artacaq. Hətta onlar bu hibrid vasitələri azaltmaqla planşet daşınmaları 2016-da 11% də azalacaq.

Texniki təminat istehsalçılarının ağır əməklərinə sevinənlər texnologiya alış-verişi edən şirkətlərdir. Onlar çətin sövdələşmələr aparacaq. Onlar proqram təminatından çox texniki təminata və kommunikasiya avadanlıqlarına (router, kommutator və s.) daha həvəsli yanaşa-

İT proqram təminatı və xidmətləri

Bəzi zamanlarda şirkətlərin İT xərcləri mövcud texnologiya xərclərini azaldaraq onu sabit saxlamağa yönəlmişdi. 2016-cı ildə investisiya imkanları üzə çıxartmaq istiqamətində gedəcək. “Forrester”in proqnozuna görə, rəqəmsal informasiya axınını idarə etmək üçün texnologiyalar 18% artacaq. Buraya analitik təhlil daxildir: IDC-nin proqnozuna görə, irihəcmli verilənlər üzrə xərclər 2016-da $25 mlrd-ı keçməklə ilə 1/4 qədər artacaq. Biznes tətbiqetmələrində olan bum “Apple”in çox sayda yeni proqramlar ilə biznes arenasına atılmasına əsas verəcək. Bununla məşğul olan nüfuzlu şirkətlər (məs., Microsoft) həddən çoxdur.

Proqramı xidmət kimi təmin etməkdən gələn gəlir ucuz, lakin buludla artaraq $100 mlrd-ı keçəcək. Bizneslər “Cloud”da mövcud standart tətbiqetmələr üçün məlumat mərkəzləri və xüsusi proqram təminatlarından imtina etdikcə autsorsinq şirkətləri əziyyət çəkəcək. Onun təhlükəsizliyi barədə narahatlıq Amazon kimi “Cloud” provayderlərinə qədər çatıb.

Verilənləri “Cloud”da təhlükəsiz saxlamaq üzrə qlobal xərclər mühüm yerlərdən birinin şifrələnməsi ilə 2016-da 50% artacaq. Bir çox kiçik şirkətlər təhlükəsizliyi təmin etmək üçün qısa məsafələrə əl atır, bəziləri təşəbbüskar eks-casuslar tərəfindən idarə olunur: buludda da izdiham?

“Forrester”ə görə, ABŞ-ın və ümumən dünyanın İT xərcləri 2016-cı ildə 6% artacaq. Braziliya İsrail, Hindistan və Çin kimi bir qrup sürətlə inkişaf edən texnologiya istehlakçılarına qoşulacaq.

Gözləntilər: Otur və çatdır. Keçən günlərdə alıcılar əsasən marketlərdə alış-veriş edirdi; indi isə onların smartfon və rahat stuldan başqa heç nəyə

Media sənayesi

Reklam mütəxəssisləri illəri sevir; xurafatdan uzaq deyillər, çünki onlar iri məbləğlər qazandıran idman yarışları və ABŞ seçki kampaniyalarını gətirir. Latın Amerikasının reklam bazarı 11% artdığından Braziliyada keçiriləcək yay Olimpiya oyunları reklam xərcləri karnavalını ruhlandıracaq, ABŞ-da maqnatlar prezident siyasətbazlığı üçün TV reklamlarına xərcləndiyi hesablanmış $868 milyonu azaltmağa ümid edəcəklər. PwC-nin proqnozuna görə, dünyada reklam gəlirləri 5%-i keçərək $1.9 trilyona çatacaq.

Hər şeydən öncə, rəqəmsallıq artımı stimullaşdıracaq. Artım bəzi yerlərdə çap redaksiyalarından daha əziyyətli dağılmalara səbəb olur. Mətbuat pessimistləri acıqlanmağa yeni səbəblər tapacaq: “eMarketer”ə görə, ABŞ reklamçıları 2016-cı ildə “proqrammatik” reklamlara $20.4 mlrd xərcləyəcək; bu, 2014-cü ildəki rəqəmin ikiqatı və ABŞ-ın ümumi rəqəmsal reklam xərclərinin təxminən 2/3-dir. Bunlar reklamların alış-satışını ucuz və asan edəcək,lakin sənədlərin aldatmaq qorxusu qısa müddətli olacaq.

Lakin 2016-nın optimizm üçün səbəbləri var. İnkişaf edən bazarlarda artmaqda olan savadlılıq, iqtisadi yüksəliş və əhali artımı qəzet oxuyanların sayını artıracaq.

Dövriyyədə olan qəzet kağızının yarısı Çin və Hindistanda olacaq; hər biri 7% gəlir artımı müşahidə edəcək. Bir çox inkişaf etmiş bazarlarda perspektivlər inkişaf edir. Yaşlı oxucular köhnə dəbli çap üsulundan əl çəkə bilmir; ən yaxşısı, rəqəmsal dövriyyədən gələn gəlir düşməkdə olan fiziki satışları əvəz edir. Ümumiyyətlə, qəzet reklamlarına çəkilən xərcin 2016-da

Media gəlirləri

Ümumdünya, $ mlrd Ənənəvi

Rəqəmsal

Reklam

Qəzet*

2012

133

Şimali Amerika

15

Lakin qlobal ÜDM payı kimi səhiyyə xərci də 10% civarında qalacaq. Hökumətlər təchizatçıları qiymətləri azaltmağa və dəyəri artırmağa məcbur edəcəklər; səhiyyə peşəkarları üzrə beynəlxalq rəqabət sonralar da onları əzəcək.

Lakin rəsmi qənaətcillik ən çox dərman şirkətlərini vuracaq. 2016-da onların ümumi satışlarının həcmi qeyri-bərabər yayılmış mükafatlarla 3% artacaq. “Big Pharma” çiçəkləndikcə digərləri solacaq.

2016-da ABŞ-da “AbbVie”nin revmatizm-artrit dərman preparatları, xolesterol dərmanı Humira və AstraZeneca’s Crestorun lisenziyaları bitəcək. Bu mərhələlər və hökumətin simicliyi

8.9

395

Yaşlanan əhali səhiyyə sistemlərindən çox əziyyət çəkir, lakin 2016-cı ildə 72.2 ilə çatacaq qlobal orta ömür müddətini qeyd etməyə dəyər. Xüsusilə də QİÇS-in yayılmasından sonra həyat müddətlərinin yenidən yüksəldiyi Cənubi Afrikada.

Bu, iyulda Durbanda “AIDS 2016” konfransının keçirilməsi üçün zəmin yaradır. Şübhəsiz ki, səhiyyə və dərman biznesində olanlar yaşlanma, əhali artımı, daha yaxşı (oxu: bahalı) müalicə üsulları və səhiyyə sistemlərinin yayılması ilə səhiyyəyə çəkilən xərclərin 2015-ci ildə azalmasından sonra 2016-cı ildə dollar baxımından 4% artmasına minnətdar olacaqlar. Hindistan sığorta əsaslı sistem yaratmaq istiqamətində işlədiyindən burada 2016-da tibb şəbəkələri yayılacaq. Çin 12% artımla əhatəsini ölkə ətrafınadək genişləndirəcək. Daha varlı şəhərlilər isə şəxsi həkimlərə üz tutacaq.

Asiya və Avstralaziya

Gözləntilər: “Sənaye 4.0”. Onun çox sayda digər yeni yaranmış texnologiya terminlərini (internetin koməyilə fiziki obyektlərə nəzarət etmək imkanını, 3D çapı) bir yerə yığan digər bir İT termini olmaq əlaməti var. İlk dəfə Almaniyada istifadə edilmiş Sənaye 4.0 smart maşınların zavodu işə salması üçün bu tendensiyaların birləşdirildiyi gələcək məramlardan bəhs edir. Bu, nəticə etibarilə, bəzi sənayelərdə məhsuldarlığı 30% artıra bilər. Sənaye avtomatlaşdırma sistemlərinin satışlarının həcmi 2016-cı ildə $200 mlrd arta bilər.

189

Səhiyyə

2016, ötən il üzrə % dəyişiklik

ehtiyacı yoxdur. Çatdırılma xidməti biznesinə Amazon kimi çətinliklə sıxışdırılıb çıxarılacaq nüfuzlu nəhənglər hakimlik edir. Lakin pərakəndə satıcılarla birləşmək və malları alıb çatdırmaq üçün tədarükçülər işə götürmək istəyən “ani çatdırılma iddiaçıları” yaranır. İki nümunə: “Instacart” onlayn baqqal və hətta 2016-cı ilədək gəlir gətirməyə ümid edən “Postmates” universamı.

143

Bununla belə, əmtəə mallarının canlanması zəif olacaq. Çinlilərin qeyri-sabitliyi bir səbəbdir, hökumət müdaxiləsi isə digər. Son zamanlar cənub-şərqi Asiyada hökumətlər illərini sərf edərək kütləvi ehtiyatlar toplayan fermerlərin ehtiyat hasilatlarını alaraq onlara dayaq olublar.

Taylandın başı düyüyə görə bəlaya girib.

Sonralar Çin illik pambıq ehtiyatının çoxunu zavodları tədarüklə təmin etmək üçün sərf etdi. Pambığın qiyməti 2016-da 3% düşəcək: bu, heç olmasa, parça istehsalçıları üçün yaxşı xəbərdir.

İstehlak səhiyyə xərcləri

caqlar. “Forrester”ə görə, şirkətlər işgüzar məqsədlə planşet və digər cihazlar aldıqda onlar birlikdə $780 mlrd gəlir gətirəcək. “Apple” bu tendensiyadan öz yeni, irihəcmli “iPad Pro”su ilə faydalanacaq.

9

Ərzaq qiymətlərində az artım neft qiymətlərində zəif bərpadan yaranacaq. Əmtəə malları qara məhsulu izləməyə meyil edir, xüsusilə qənd kimi enerji ilə dolu olanları. Qənd qiymətləri 2011-ci ildəki pikin yarısında güclə dayanıb qalacaq.

ucuz, patentləşdirilməmiş dərmanların tədarükçülərinə kömək edəcək. İnnovasiya davam edəcək: Amerika 2014cü ildə 41 yeni dərman təsdiqləyib ki, bu 1996-cı ildən bəri ən çox olandır.

380

xüsusilə kəskindir. Buğda, qarğıdalı və soyanın növbəti ildə az məhsuldarlıq verəcəyi nəzərdə tutulur, düyü istehsalı isə yalnız cüzi miqdarda artacaq. EIU-nun qiymət indeksi 2016-cı ildə 2.1% artacaq.

Kənd təsərrüfatı mallarının canlanması formalaşa bilər.

DÜNYA 2016

107

80

Reklam

Qəzet*

2016

*Dövriyyə və reklam Mənbə: PwC qəzeti

Dünya rəqəmlərlə Sənaye

Gözləntilər: Sönük cazibə. ABŞ-da faiz dərəcələri qalxdıqca yüksək gəlirlilik imkanları hər yerdə qızılın qiymətinə təzyiq edərək meydana çıxacaq. Nağd qiymətlər böhrandan əvvəlki səviyyələrdən çox yuxarıdır. Onların aşağı düşməsi üçün imkan çoxdur. Əlbəttə ki, əgər başqa yerlərdə olan qeyri-müəyyənlik (məs, Çinin səhm bazarı və ya Avropanın təlaşı) alverçiləri yenidən cəlb edəcəksə.

10

Çin Hindistan

8 6

ABŞ Braziliya Britaniya

4 2 0 -2 -4 -6

Rusiya 2015

-8 -10 2016

keçəcək. “Alibaba” şəhərlərdən əldə etdiyi gəlirdə azalmaya qarşı çıxmaq üçün ucqar yerlərdə maddi-texniki maneələri həll etməyə çalışır. Çin zəiflədikcə Hindistan (7% artım planlaşdırır) daha çox maraq cəlb edəcək. Onun e-ticarət bazarı Çininkinin bir hissəciyidir, lakin onlayn alıcılar toplusu 2014-dən üç dəfə artaraq 2016-da 100 milyona çatacaq. İnvestorlar Hindistanın e-ticarət liderləri “Snapdeal” və “Flipkart” tərəfindən mümkün listinqləri gözləyir.

Top mobil telekommunikasiyalar bazarı olan Çində hekayə fərqlidir. Çin şirkətləri 4G xidmətlərinin viral videodan daha sürətlə yayılmasına imkan verəcək şərtlər yaradırlar. Buna görə də, Çin smartfonlarında zəifləmə həyəcanı bu təsadüfü təsdiq edəcək. “Bernstein Research”ə görə, “China Mobile” 2016cı ilə təxminən 300 milyon 4G müştərisi ilə başlayacaq. Həmkarı “ZTE” ilə “China Mobile” 4G-dən 10 dəfə sürətli olacaq “pre-5G” qoşulmalar buraxmağa ümid edir.

Gözləntilər: “Samsung” və “Apple”.

Böyük ekranlı telefonlar, smart saatlar və mobil ödənişlər sistemi 2015-ci ildə “Apple” üçün böyük nailiyyətlərdir.

Bunlar onun əsas rəqibi “Samsung”un 2016-cı il uğurunu müəyyən etməkdə böyük rol oynayacaq. Koreya firması geriləyərək bazar payını itirir, lakin 2016-cı ilin əvvəlində buraxılacaq güclü reklamı gedən Galaxy S7 smartfonu ona kömək edəcək.

Gözləntilər: Taksi rəqabəti. “Uber” taksi tətbiqetməsi üçün pulsuz səfər olmayacaq. “Didi Kuaidi” Çinin 360 şəhərində fəaliyyət göstərərək bazarın 80%-nə sahib olduğunu deyir. O, 2016-da gəlirlərin $12 mlrd-ı keçəcəyini proqnoz edir. O, hazırda “Uber”in Amerikadakı rəqibi “Lyft”la, həmçinin, Malayziyadakı “GrabTaxi” şəbəkəsi ilə əlaqələr qurmaqla xaricə doğru genişlənir.

Qlobal səyahət xərcləri Real % dəyişiklik İstirahət Biznes

2012

4.0

% dəyişiklik, seçilmiş ölkələr

Qiymət rəqabəti hava yollarını “vura” bilər, lakin aşağı yanacaq qiymətləri sənaye üçün kömək olacaq. “China Southern” və “Air China” şirkətləri Asiya marşrutlarını sürətlə genişləndirdiyi halda Amerika hava yolları öz diqqətlərini ölkələrinə yönəldir.

3.9 3.8

Düşən qiymətlərə və bəzi yerlərdə müvəqqəti dayandırılmış istehsala baxmayaraq alüminium təchizatı artmağa davam edəcək; qiymətlər 2016-da 2015-in əvvəlində olduğu kimi 7%-ə qayıdacaq.

Bir çox hökumətlərin metal bazarına qarışması (daxili istehsalçıları əlavə dəyərli istehsalata keçirmək məqsədilə qalay və nikel filizlərinin ixracatına qoyulmuş İndoneziya qadağası) Myanmar və Filippinin başqasının işini yerinə yetirməsinə səbəb oldu. Hər iki metalın təchizatı 2016-cı ildə artacaq

Pərakəndə satışlar

Kabelləri və digər infrastrukturları quraşdırmaq mühüm məsələdir.

Dünyanın 2-ci ən böyük mobil şirkəti olan “Vodafone” “dördüncü nəsil” (4G) xidmətini yaratmağa £19 mlrd ($29mlrd) sərf edəcək; 2016-cı ildə kapital xərcləri üçün £9 mlrd ayrılıb. Rəqəmsal epoxaya adaptasiya olmaqla nəticələnmiş maliyyə gərginliyini nəzərə alaraq bir çox böyük şirkətlər şəbəkələrini yaxşılaşdırmaq üçün resurslarla aktivləri birləşdirmək istəyir. Avropa və Amerika tənzimləyiciləri birləşdirmənin istehlakçılara zərər verəcəyindən qorxur.

STR tədqiqat şirkətinə görə, dünyada ən çox oteli olan Asiya-Sakit okean regionunda yarım milyondan artıq otel otaqlarının olması planlaşdırılır. Çin boyunca böyük şəbəkələr yayılır.

WTTC-nın proqnozuna əsasən, 2016-da istirahət turizmində 7% artım gözlənilir.

Korrupsiya və süni təmtərağı qadağan edən siyasi kampaniyaya baxmayaraq dəbdəbəli mülklər artır: nəticədə, “InterContinental”ın məqsədi onun gənc “Hualuxe” brendini Çinin 100 şəhərinə gətirməkdir.

3.3

2016-cı ildə xammal qiymətlərində zəif təkana stimul vermək üçün çox gecdir. Yenicə tamamlanmış layihələrə əsas metalların təchizatı daxil olacaq.

Ehtiyatlar artdıqca rafinə olunmuş mis qiymətləri 1% düşəcək; ümumiyyətlə, sənaye əmtəə mallarının EIU indeksi yalnız 2.3% dəyişəcək.

Yüksək faizlər istehlakı boğduğu kimi, ABŞ-da artım köhnə diş pastasından da bərk - 2% sıxılacaq. İnkişaf edən dünyaya baxan brendlər üçün Braziliya və Rusiyanın narahatlıq içində olması pis xəbərdir. Qlobal zəncirlər Asiyaya fokuslanacaq. Pərakəndəçilər Çinə yığılacaq ki, burada pərakəndə satışların 8%-ə yaxın artımını səbirsizliklə gözləsinlər. Qanunsuz tacirlər “Alibaba”nın vətənində xüsusilə qəddar onlayn döyüşlə üzləşəcəklər. Çin təxminən yarısı mobil telefon üzərindən olmaqla artıq digər ölkələrdən daha çox elektron ticarət edir: “iResearch”ün məlumatına görə, e-ticarət 2016-cı ildə 30% artaraq 5 trilyon yuanı (təxminən $800 mlrd)

Uzunmüddətli investisiyaları və sürətlə hərəkət edən istehlakçı şıltaqlıqlarını uyğunlaşdırmalı olan telekommunikasiya xidmətlərinə heyif! Dünya əhalisinin 85%-dən çoxunun hələ də giriş edə bilməməsi səbəbilə genişzolaqlı infrastruktur 2016-da sürətlə və hədd-hüdud bilmədən yayılacaq.

Stasionar xidmətlərdən gələn ənənəvi gəlir mənbələri tükəndikcə genişzolaqlı və mobil şəbəkə açmaq həvəsi sadəcə artacaq. Dünyanın 60 ən böyük ölkəsində mobil abunəliklərin sayı 6 mlrd-ı keçəcək.

“Carlson Wagonlit Travel” agentliyinin fikrincə, bu il səyahət qiymətləri üçün rəvan ildir. Lakin bəzi otel sahibləri yaxşı zamanları səbirsizliklə gözləyirlər.

Güclü ABŞ iqtisadiyyatı otel reytinqlərini 4%-dək artıraraq tələbi təklifdən qabağa itələyə bilər. Yeri gəlmişkən, Latın Amerikasında Olimpiya oyunları üçün 400 yeni otelin hazır olması gözlənilir.

Optimizm İranı da əhatə edir: sanksiyalar götürüldüyündən bir çox autsayderlər 30 il müddətinə adını yazmış ilk xarici otel sahibi Fransa Akkorunu təqlid edəcəklər. Ümumiyyətlə, Dünya Səyahət və Turizm Şurasının (WTTC) hesablamasına görə, qlobal turizm xərcləri 2016-cı ildə 4% artacaq.

3.4 3.4

Çin tələbinin qarabasması xammal bazarlarını təqib edəcək. Bu tələb bir neçə il mədənçilərə asan əldə olunan resursları yer altından çıxararaq həvəslə investisiya etməyə rəvac verdi. Çin iqtisadiyyatı infrastruktur investisiyasından uzaqlaşdıqca və digər inkişaf edən bazarlardan gələn tələb məyus etdikcə böyük mis istehsalçısı “Glencore” BİD-nin məsləhətinə əməl edəcək; “onu yer altında saxlayın ki, istənilən zaman qazıb çıxara biləsiniz”.

O, qiymətləri kəskin düşmüş mis istehsalını 18 ayda 400,000 tonadək azaldacaq.

Digərləri də belə edəcək.

Hətta qismən optimist Britaniyada da qənaətcillik və istehlakçı hüquqlarının qorunması real hesablamalarda sadəcə 2% artan pərakəndə satışla mübarizə aparacaq. Minimum əməkhaqlarında artım istehlakçıların cibinə pul qoyacaq, hətta ixtisarlar bunu hökumət işçilərinin əlindən alsa belə. Endirimli mağazalara xarab mallar satılır. Bu, Yaponiyada da geniş yayılmış mövzudur.

Telekommunikasiya şirkətləri

Səyahət və turizm

3.5

Metallar və dağ-mədən sənayesi

Avropa iqtisadiyyatı bərpa olunur, lakin o, çətin ki sağlamdır. Bu, həm də tənəzzül və “kəmərsıxma” illərindən sonra 2016-cı ildə mağazalara qaçmayan əsəbi Aİ istehlakçılarının uğurlu təsviridir.

Gözləntilər: Gender fərqi olmayan şoppinq. Bəzi mağazaların əsas prinsipi kimi cins məsələsi dəbdən düşəcək.

Dəb brendləri illərdir ki, “unisex” geyimlər istehsal edirlər və Britaniyanın “Selfridge” univermağı “kişi” və “qadın” bölmələrini “Agender” “unisex” bölməsinə dəyişib. Bu, sonralar ayrıca bir mağaza kimi ayrıla bilər.

81

2.7

Gözləntilər: Ümumdünya veb müharibəsi. İnternet reklamçılığı üstündə mübahisə başlayır; reklam bloklama rəqiblərin silahıdır. Güman ki, FK istifadəçilərinin 5%-i proqram təminatından bu məqsədlə istifadə edir. Yeni iOS 9 əməliyyat sisteminin istifadəçilərə zəhlətökən reklamları blok etmək imkanı verən Apple sayəsində internet istifadəçiləri reklamçıları mobil telefonlarla çox vururlar. Yeri gəlmişkən, telekommunikasiya xidmətləri “Google”un onların bahalı infrastrukturları sayəsində reklamdan gələn gəlirlərini bölüşdürməkdən imtinasına hiddətlənir.

Pərakəndə satış

3.9

0.4% düşməsi nəzərdə tutulur, jurnallarda isə 0.5% artım olacaq.

2.3

DÜNYA 2016

2013

2014

2015

2016

Mənbə: Dünya Səyahət və Turizm Şurası

82

DÜNYA 2016

Biznes

Bu bölmədə həmçinin: Çinin səyyar alıcıları 83 Okean biznesi 84 Virtual reallıq geri qayıdır 85 Sehrli sıçrayış 85 Reklam bloklanmasına daxil olmaq 86 Kütlələr üçün elektrik avtomobilləri 87 Travis Kalanik: birgə istehlak iqtisadiyyatı 88

22 İnformasiya texnologiyası

Asiyanın səhmləri “S&P” şirkətlərinin gəlir vəziyyəti, % ümumi 2014-cü ilin illik məlumatları əsasında sektorlar üzrə*

10

Çin

9

Sənaye sahələri

7

Asiyanın digər hissələri

10

Materiallar

7

S&P 500 ümumi

Maliyyə göstəriciləri

3

3

İstehlak sektoru

İstehlak malları

1

2

2

1

Böyük qəzəb divarı

2

2

Səhiyyə

Enerji

* 6 avqust 2015-ci il tarixinə olan göstəricilər.

Mənbə: “Goldman Sachs”

Patrik Fulis, NYU-YORK

2016 QISACA BƏƏ dünyanın ən uzun fasiləsiz kommersiya uçuşunu həyata keçirir: Dubaydan Panamaya, 17 saat 35 dəqiqəyə.

Ç

inin zəifləməsi haqqında soruşduqda “Goldman Sachs”ın rəhbəri Lloyd Blankfein 20-ci əsrin Amerikaya aid olmasına baxmayaraq onun iqtisadiyyatının da müvəffəqiyyətsiz illərinin olduğunu deməyi xoşlayır. 2016-da dünyanın biznes planları 1989-1990-cı illərdə Tiananmendə baş vermiş qiymət düşüşündən bəri Çinin ən zəif artım göstəricilərini əks etdirmək üçün yenidən yazılacaq. Əksər bosslar Çinin sürətinin belə zəifləməsinin onlara çox az təsir etdiyini anlayacaq. Ən cəsarətlilər isə bunu imkan kimi görəcək.

Bum illəri ərzində Qərb bosslarının Çinə necə tələb irəli sürdüklərini nəzərə alsaq, bu, sürpriz ola bilər. Çin dünya fabrikidir. “Walmart”, “Ikea” kimi riteylerlər öz məhsullarının 20-30%-ni buradan götürür. Lakin bir çox transmilli korporasiyalar Çinin eyni zamanda satış və gəlirlərin də böyük mənbəyi olması arzusundadırlar. İcraçılar mandarini öyrənməyə, Çin bazarının hüdudsuzluğunu və onların firmalarının bundan istifadə etmək üçün üstün imkanlara malik olduğunu vurğulayan strategiyalar yazmağa başlayıb.

Bunun çoxu şişirtmədir. 20 illik bumdan sonra listinq olunmuş iri Qərb şirkətlərinin gəlirlərinin 5%-dən azı Çindən gəlir. Bütün listinq olunmuş şirkətlər tərəfindən burada əldə edilmiş gəlirlərin yalnız 10%-i xarici şirkətlərin payına düşür. “S&P 500” indeksli Amerika şirkətlərinin yal-

nız 19-u, xüsusilə də texnologiya istehsalçıları və çinlilərin bir müddət ən sevimli ağız dadı olan “fast-fud” şəbəkəsi, “Kentucky Fried Chicken”ə sahib “Yum!Brands” satışlarının dörddə birini Çindən edir. “S&P 500” şirkətlərinin Asiyanın digər hissələrində olan satışları Çində olandan daha yüksəkdir (diaqrama bax). Çinin bumu epoxal idi, amma bu, dünyanın biznes iyerarxiyasını yenidən qurmadı. Kanban, lin və yerində istehsal prosesləri kimi yapon ideyaları 1980-ci illərdə idarəetməni kökündən dəyişdi. Çin keçən onillikdə $16 trilyonluq mal ixrac etmişdi, lakin Çinin düşüşü bu, böyük biznes ideyası deyil.

Onun dövlətə mənsub firmaları dünya borc və istehsal gücünün artıqlığı içində batıb. Qlobal iyerarxiyada biznesini böyük dəyişiklik “Apple” (Çində iki yolla satışlarının həcmi $30 milyarddır), dəyişəcək həmçinin, Manhettan “hot-doq” vendorundan fərqli olaraq Çində mərkəzləşməmiş “Berkshire Hathaway” və “AT&T” də daxil olmaqla $200 milyarddan artıq bazar dəyəri olan super-elit amerikan şirkətlərinin yüksəlişidir. Çinin zəifləməsi 2016-da apokalipsisə səbəb olmayacaq, lakin o, dünya biznesini iki yolla dəyişəcək. Birinci, burada Çinə satış etməklə pul çap etmiş bir qrup kiçik şirkətlər arasında Çində olmayan, edilə bilməyən və ya müqavimət göstərilməli olan qatı defolt dalğası və udulmalar olacaq.

s

Patrik Fulis: Nyu-York bürosunun sədri, “The Economist”

Dünya liderləri zəif inkişafda olan Çinlə yaşamağı öyrənəcəklər.

İstehlakçılar hərəkətdədir Vijay Vaitesvaran, ŞANXAY

Çinin onlayn alıcıları dünyanı mobilləşməyə doğru aparırlar.

O

nlayn alış-verişi Qərb kəşf etmiş ola bilər, amma onun gələcəyini formalaşdıran Çindir. Ölkənin e-ticarət bazarı 2013-cü ildə ABŞ-dan böyükdür.

Onun yerli çempionu “Alibaba”da “Amazon” və “eBay”ın birgə əməliyyatlarından daha çox əməliyyat aparılır. Hazırda Çin mobil Çin “sosial ticarətin gələcəyinə də ticarət”in yol göstərir. qlobal 2016-da Çində bütün onlayn alış-satışların mərkəzi yarısından çoxu ilk dəfə kimi inkişaf olaraq “m-ticarət”dən gələcək. Smartfon, etməkdədir planşet və digər mobil cihazlardan edilmiş pərakəndə alış-veriş 2014-cü ildə $180 milyard təşkil etmişdir.

Bu, araşdırma şirkəti olan “eMarketer”in hesablamalarına görə həmin il bütün Çin e-ticarətinin təxminən 38%-ni təşkil edir və o, bu rəqəmin 2016-cı ildə $506 milyarda yüksələcəyini gözləyir. Bu rəqəm bütün e-ticarət əməliyyatlarının təxminən 56%-dir.

Hətta texniki yeniliklər dəlisi olan amerikalılar e-ticarətlərinin yalnız beşdə birini mobil cihazlardan edir. 2019-cu ilədək ABŞ-da e-ticarətin ümumi onlayn alış-satışların 30%-nə çatacağı proqnoz edilir. O zamanadək Çinin m-ticarət satışlarının

bütün yerli onlayn alış-verişin 70%dən çoxuna malik olması gözlənilir. İndi çinlilər internetə birbaşa mobil cihazlardan daxil olur.

Dövlət kommunikasiya şirkətləri tərəfindən edilmiş investisiyalar rabitəliliyi inkişaf etdirir. “Tencent” və “Baidu” kimi yerli internet nəhəngləri kiçik ekranlı cihazlar üçün optimallaşdırılmış şoppinq saytları təqdim edən şirkətlərin partlayışı ilə ayaqlaşmaq məqsədilə mobil təklifləri artırır. “Juniper” araşdırma şirkəti ictimai nəqliyyata Kiçik ekran, böyük rəqəmlər daha yaxşı bağlanmanın aviaxətt ticarətində partlayışa gətirdiyini düşünür. sisteminə keçib. 2016-nın sonunadək Asi2016-cı ildə “Apple” Çində “Apple Pay” yanın bütün Marriott otelləri də “Alipay”dan mobil ödəniş sisteminin genişlənməsini istifadə edərək mobil ödənişlər edəcək. başa çatdırmaqla Çin m-ticarət “azÇin m-ticarətinin yüksəlişinin daha çox ğınlığına” qoşulacaq. 10 ən gur “Apple” təsirləri ola bilər. “Ogilvy & Mather” reklam pərakəndə bazarından 6-sı Çindədir və agentliyinin sədri Mayls Yanq Çinin “soölkə tezliklə şirkət üçün dollar baxımından sial ticarət”in qlobal mərkəzi kimi inkişaf ən böyük bazar olacaq. O, sanki ziyafətə etdiyinə inanır. Yerli sakinlərin sosial media sonradan qoşulan qonaq kimidir, alıcı- və mobil şoppinqə böyük marağı var. “Tenlar artıq güclü yerli rəqiblər tərəfindən cent” tərəfindən yaradılmış qabaqcıl “WeCtəklif edilmiş mobil ödəniş sistemlərinin hat” platforması e-ticarət və mesajlaşmanı münasibliyindən zövq alıb. ödənişlər, mərc oyunları və digər xidmətlərə “Alibaba” tərəfindən yaradılmış ilk onlayn inteqrə edir. Öz təqlidçi biznes modellərinə ödəniş sistemi “Alipay”in qeydiyyatdan keç- və saxta mobil telefonlarına görə bir zamiş 400 mindən çox istifadəçisi var və onla- manlar ələ salınmış Çin şirkətləri m-ticarət rın çoxu sistemdən mobil cihazlarda istifadə sahəsində dünyanın aparıcı innovatorları edir. Dünya üzrə 30 mindən çox pərakəndə kimi tanınacaq. n mağaza və turistik yer hazırda Çin ödəniş Vijay Vaitesvaran: biznes xəbərləri üzrə redaktor,, Çin, “The Economist”

s

Oliqopolist Ozzi dəmir filizi mədənçiləri, Las Veqasın kazino baronları, ABŞ-ın yerqazan maşın istehsalçıları və fransız likörü istehsalçıları üçün həyat heç vaxt belə yaxşı olmayacaq.

Bu şirkətlərin çoxu borclar yığmaqda kifayət qədər ağılsızdır.

Qlobal əmtəə firmalarının $1 trilyon borcu var. İkincisi, burada xammal üzrə Çin firmaları ilə rəqabət aparan bir çox şirkətlər üçün yüngül təkan olacaq. Bir çox şirkət Çinin zəifləməsinin səbəb olduğu aşağı əmtəə qiymətlərindən faydalanacaq. Hindistanın enerji firmalarının gəlir marjaları kömürün hazırda ucuz olması səbəbindən artacaq. Qida istehsalçıları soyanı daha ucuz qiymətə alacaq. Lakin ucuz Çin rəqabətinin sildiyi Filadelfiya zavodları və Avropa telekommunikasiya təchizatı şirkətləri geri qayıtmayacaq. İstehsalatda öz yüksək potensialını dayandırmaq Çinin çox illərini aparacaq və bu vaxta qədər qiymətlər aşağı qalacaq. Çinə onları cihaz, geyim və yığılmış maşınlarla təmin edən təchizat zəncirləri vasitəsilə ayrılmaz şəkildə bağlanmış çox sayda şirkət üçün qəribə də olsa, az dəyişiklik olacaq. Əməkhaqlarının artmasına və yuanın digər valyutalardan fərqli olaraq dollara nisbətən bahalı olmasına baxmayaraq Çin hələ də istehsal sahəsində dünyada ən yaxşı yeri tutur. İllər sonra robotlar zavodlarda insanları əvəz edə bilər, lakin Çin avtomatlaşmanın qurbanı deyil, qabaqcılı olacaq.

2016-cı ilin ortasında rəhbərlər bir çox Qərb bosslarından Çinin haraya getdiyini və 1992-ci ildə etdiyi kimi dərin islahatlar keçirməklə zəif artıma reaksiya verə bilibbilməyəcəyini soruşacaq. Bəziləri Konfutsi cəmiyyətində əqli mülkiyyət hüquqları və ya azadlığın təbiəti barədə danışmaqdan ustalıqla imtina edəcək və özlərini itirmə riskindən sığortalayacaq. Çində mövcud investisiyası olmayan şirkətlər üçün bu, asan olacaq. Onlar Çindən kənarda olan bizneslərini Çin firmalarına satmağa hazırlaşmalıdır. Əgər düşüş daha dərinləşsə, burada Çindən kapital axını dalğası olacaq. Çin islahat edərsə, öz kapital hesabını açmalı olacaq ki, bu da fiziki şəxslər və firmalar diversifikasiya edəndə pulu ölkədən çıxarmağa vadar edəcək.

Bir neçə Qərb şirkəti Çindən qaçmağı seçəcək. Yum öz əməliyyatlarını başa çatdırmağı planlaşdırır. Lakin əlverişli imkanlar 2 il əvvəl satılıb. İndi cəhd edənlər layiqli qiymət almayacaq. Ən cəsarətlilər yatırımı artıracaq və maraqlı təkliflərinin olduğunu irəli sürərək istehsalata, brendlərə, istedada və inam zəif olan zamanlarda qalib gəlmək üçün stimula investisiya edəcək. Tənqid edilsələr, 1907, 1929, 1973, 2000 və 2008-ci illərin ABŞ böhranlarında işləmək üçün kapital qoymuş şəxsləri göstərə bilərlər – bunu edəndə barmaqlarını çarpazlasınlar. n

2016 QISACA 1964-cü ildə “Blue Mountain Sports”un həmtəsisçisi olmuş və 1971-ci ildə onu “Nike” adlandırmış Fil Nayt “Nike”ın sədri kimi istefa verir.

84

Biznes

DÜNYA 2016

Okean biznesi Çarlz Qoddard

Mavi iqtisadiyyatın yüksəlişi və ritorikası.

D

ərin dəniz mədənçiliyi yeni okean iqtisadiyyatı üçün həm totem, həm də tabudur. O, “mavi iqtisadiyyat”ın geniş mənada nə demək olduğunu, həmçinin, onun təhlükə və çətinliklərini izah edir. Kanada şirkəti “Nautilus Minerals”ın Papua Yeni Qvineyada “Solwara-1” yatağında suyun 1600 metr dərinliyindəki dəniz yatağından mis çıxarmaq kimi ilk kommersiya mədən əməliyyatları 2018ci ilədək başlamayacaq. Lakin dərin dəniz mədənçiliyi dənizlərdə inkişaf və mühafizə arasında - ərazi imkanlarının işarə verdiyi kimi yeni iş təminatçıları ilə təbii resurslar arasında - gərginliyi və okean ekosistemlərinin sağlamlığında enişi azaltmaq səbəbilə rəmzləşdirməyə çalışır.

Yeni iqtisadi sərhəd kimi okean barədə, dənizlərin sənayeləşməsinin yeni mərhələsi barədə danışıqlar 2016da daha geniş yayılacaq. Okeanın artıq öz sənaye payı var: daşınma, sualtı kabellər, ofşor neft və qaz, balıqçılıq, turizm və s. Tükənmiş ehtiyatların bərpasının çox sayda islahatlar tələb etdiyi balıqçılıq istisna olmaqla əksər sahələrin artmaqda olan qlobal gəlirlər, istehlak və əhali sayı ilə yanaşı olaraq qarşıdakı onilliklərdə sürətlə artması gözlənilir. Bəzi hesablamalara görə, daşınma 2030-cu ilədək 2-3 dəfəyədək arta bilər; ofşor nefti ümumi neft istehsalının 40%-dən 50%-dək çoxala bilər.

Yeni mavi iqtisadiyyat Buraya çox sayda inkişaf etməkdə olan sənayelər əlavə edilir. Avropa Komissiyası 5 inkişaf sahəsi müəyyən edib: akvakultura, çimərlik turizmi, dəniz biotexnologiyası, okean enerjisi və dəniz dibinin mədənçiliyi. Yəni bunlar 2020-ci ilədək 1.6 milyon yeni iş yeri deməkdir. Çin, ABŞ, Hindistan, İndoneziya və kiçik ada dövlətlərinin hər biri inkişaf və biznes imkanının mənbəyi kimi okeana müraciət edən çoxal- Bənzəri olmayan maqda olan ölkələr siyahısına qoşulur.

Bu inkişaf yaşıl artımla yaşıl iqtisadiyyatın paralellərinə əsaslanmaqla mavi rəngdədir. Çinin mavi iqtisadiyyat planları “davamlı inkişaf və mühafizə”yə fokuslanır; digərləri isə sadəcə iqtisadi artımı okean sahələrinin payının sağlamlığını möhkəmləndirməklə əlaqələndirir.

Lakin mavi inkişaf vədini okean iqtisadiyyatının səs ölçməsinin olmaması kimi xüsusiyyəti az maddi təsir göstərir. Heç də bütün ölkələr öz “okean ÜDM”lərini hesablamır. Edənlərin nəticələrinin müqayisəsi çox zaman müxtəlif ölçmə sistemləri, sahilyanı və okean xətləri arasındakı qarışıq xətlər tərəfindən mürəkkəbləşdirilir. Qlobal okean iqtisadiyyatında mal və xidmət axınlarının həcmini hesablamaq mürəkkəbdir. Ekoloji qrup olan WWF 2015ci ildə verdiyi hesabatda ilk cəhd etdi: o, dünyanın illik “ümumi dəniz məhsulu”nun $2.5 trilyon olduğunu yazdı.

Çarlz Qoddard: redaksiya direktoru, “Asia Pacific”, “The Economist Intelligence Unit”

Okeanlar tərəfindən təmin olunan qeyri-bazar malları və xidmətləri barədə hələ də az məlumat var: riflərin fırtına dalğalarından qorunmasının dəyəri və ya okeanın karbon dioksid udması gücü. WWF əsas “aktiv” bazasının $24 trilyon olduğunu hesablayır. Bu təbii kapitalın insan fəaliyyəti səbəbilə nə qədər korlanması və buradan nə qədər fayda əldə edildiyi (həm şəxsi, həm də ümumi) Kövrək dərin dəniz barədə bilgisizlik var və ekosistemlərinin qərar qəbul etməyə maneə düzgün istifadə kimi BMT-nin ilk “qlobal dəniz qiymətləndirilməsi”ni edilməsinin başa (2015-ci ildə nəşr edilmiş) düşülməsindən vurğulayır. əvvəl korlanacağı Digər bir narahatlıq Avropa Dəniz Şurasından qorxusu var gəlir. O, son hesabatında 200 metrdən dərin olan dənizlərdə inkişaf etməkdə olan “dərin mavi iqtisadiyyat”ın təhlükələrini vurğulayır. Yeni texnologiyalar indiyədək kəşf olunmamış və əlçatmaz suları kəşf edir, elm, siyasət və idarəetmə isə bununla ayaqlaşmağa çalışır. Kövrək dərin dəniz ekosistemlərinin düzgün şəkildə başa düşülməyəcəyi qorxusu var. Dərin dənizlərin sadəcə 0.0001%-dən bioloji nümunələr götürülüb.

Avropa Parlamentinin AB-nin “mavi inkişaf ” strategiyasını araşdırması dənizin flora və faunası, dəniz dibi resursları və Avropa dənizlərinin gələcək iqtisadi fəallıq imkanları üzrə bilik boşluqlarını nəzərə alaraq siyasətin necə həyata keçirilə bildiyi barədə suallar ortaya qoyur. Okean akvatoriyası üzrə rəqabət gücləndikcə hüquqi və instusional məhdudiyyətlərin mürəkkəbləşdirdiyi həmin çatışmazlıqlar okeanda iqtisadi artımı dəstəkləmə və okean ekosistemlərinin sağlamlığını möhkəmlətmə arasında balans yaratmağa çalışan əksər ölkələr üçün bu, mürəkkəb və uzun müddətli öhdəlik olacağı mənasına gəlir.

Qarşıdakı il, şübhəsiz, okeanların sağlamlığında düşüş və ciddi inkişafın təhlükələri barədə başqa xəbərdaredici hesabatlar toplusu verəcək. Dənizlərə iqlim dəyişikliyindən, torpaq çirklənməsindən və balıq ehtiyatlarının tükənməsindən gələn təhlükələr hələ də üstünlük təşkil edəcək. Mavi iqtisadiyyat heç yaranmamış arzu olaraq qalacaq. Buna səbəb tənqidçilərin “yayındırma”sı ola bilər: Onlar “mavi”dənsə daha çox iqtisadi gücü quruda “yaşıl”ın qorunmasına yönəltməyi üstün sayırlar.

Bu qədər sərt olmaq üçün çox tezdir, amma əgər hökumətlər qarşıdan gələn fəallıq dalğasının önündə durmağa və okeanların sağlamlığını qorumaq, hətta bərpa etmək barədə ağıllı seçimlər etməyə hazırlaşsa, onlar düzgün planlaşdırma və öz okean akvatoriyalarını idarə etmək barədə daha planlı şəkildə hərəkət etməli olacaq. Bizneslər onların planlarının daha yaxşı nəticələr verəcəyi şübhəli yaşılları (və ya maviləri) izləmək istəsələr, şirkətlərin 2016cı ildə işi çox olacaq. n

Biznes

DÜNYA 2016

İkinci gəliş Tom Stendic

1990-cı illərdə müvəffəqiyyətsizliyə uğramış virtual reallıq 2016-da qayıtmağa cəhd edəcək.

V

Sehrli sıçrayış?

Tom Stendic

Abrakadabra! Bu, kino reallığıdır.

B

u “Apple”in növbəti gedişi barədədir, yoxsa gəlirli “startaplar” tərəfindən atılmış ipuclarının açmasıdır? Texnologiya sənayesinin həll etməyə yaxşı tapmacası var. 2016-da texnologiyada ən sirli və haqqında ən çox danışılan şirkətlərdən biri startap “Magic Leap”in keçən 5 il ərzində nə üzərində işlədiyini açıqlaması gözlənilir. Şirkətin veb saytına və onun sirli yaradıcısı Roni Abovits tərəfindən deyilmiş elliptik fikirlərə görə, mühakimə etməklə “Magic Leap” kompüter qrafikasını oyunçunun reallığına əks etdirən başlıq hazırlayır: bu texnika “artırılmış reallıq” adlanır (“Virtual reallıq” bunun əksinə olaraq istifadəçinin görmə sahəsini tamamilə süni görünüşlə doldurur). Ekranları oyunçuların gözü önünə qoymaqdansa onun işığı birbaşa retinaya salması düşünülür. Həmçinin, proqnozlaşdırılan açıqaşkar iki ölçülü şəkil deyil, “işıqlı sahə” adlanan kompleks modeldir. Bu, virtual obyektlərin ekrana tam olaraq uyğun

gəlməsi deməkdir. “Magic Leap” nəticəni “kinomatik reallıq” adlandırır.

Artırılmış reallıq (AR) hərəkət istiqamətlərindən tutmuş ad yarlıqlarına qədər

2016 QISACA “Amazon Prime” Ceremi Klarkson da daxil olmaqla “Top Gear” komandası və layihəsini “kosmik xəcalət” adlandırmış Vudi Allenin iştirakı ilə yeni şoular yayımlayır.

s

irtual reallığın (VR) gücünə şübhə edən şəxs sizi real üçölçülü dünyaya aparan yüksək texnologiyalı eynək cütü olan “Oculus Rift” başlığı geyinmiş, “Don’t Let Go” adlı oyunu təcrübədən keçirməlidir. Masa arxasında oturub oyunu oynamaq üçün başlığı və qulaqcıqları keçirib qarşınızdakı noutbukun klaviaturasında iki düyməni basıb saxlayın. Bu zaman özünüzü oyunda da masa arxasında oturub noutbukda düymələri sıxıb saxladığınız üç ölçülü virtual dünyada görəcəksiniz. Başınızı çevirib virtual ofisinizə baxanda qarşınızda virtual qollar görəcəksiniz. Nəticə isə güclü “təcəssüm etdirmə” hissidir: siz oyun dünyasında malik olduğunuz virtual bədənin öz fiziki bədəniniz olduğunu düşünürsünüz.

Sonra əyləncə başlayır və bir çox qorxulu şey peyda olub bu hissi darmadağın edir. Otaq vızıldayan eşşək arıları ilə dolur; dinozavr gəlib düz qarşınızda nərildəyir; tavandan yerə bıçaqlar tökülür və əlinizi sıyırıb stolun üstünə batır; noutbuk ekranının arxasından iri hörümçək çıxır və qolunuzdan qulağınıza tərəf sürünür və s. Əgər hər hansı mərhələdə sıxıb saxladığınız düymələrdən birini buraxsanız, oyun bitir və uduzursunuz. Bu, kağız üstündə qorxulu səslənməyə bilər, amma eşşək arılarını vurmaq və ya hörümçəyi qovmaq istəyinə qarşı çıxmaq çətindir.

Yəni, realizm virtual otağın illüziyasıdır. Bu, 1990-cı illərdə

müvəffəqiyyətsiz olmuş, 2016-da geri qayıtmağa cəhd edəcək virtual reallığın iştirak effekti yaratma gücünə dair bir çox nümunədən sadəcə biridir.

Nə dəyişib? Realistik 3D dünyanın göstərilməsi 3 şey tələb edir: böyük ölçülü ekranlar, hərəkət sensorları və emal gücü. Ekranlar dərinlik illüziyası vermək üçün hər bir gözə bir qədər müxtəlif şəkillər göstərir. Hərəkət sensorları şəkillərin görünüş sahəsi dəyişdikcə müvafiq olaraq tənzimlənə bilməsi üçün sahibinin başının hərəkətinə nəzarət edir. Kifayət qədər realist görünmək üçün (və ürək bulanmasına səbəb olmamaq üçün) bunu cəld etmənin hesablama gücünə ehtiyacı var. İyirmi il əvvəl VR-nin növbəti mühüm hadisə kimi ilk dəfə reklam edildiyi zamanlarda texnologiya lazımi qaydada deyildi. Hazırda isə xoşbəxtlikdən qaydasındadır, çünki bu üç şeyin hər birini getdikcə daha ucuz və daha güclü olan smartfonlar daxilində tapa bilərik. “Biz bu imtiyazları smartfonlar olmayan ərazilərə smartfon müharibəsinin “sülh dividentləri” kimi yaymaq istəyirik” - bunu “Oculus”a investisiya etmiş vençur kapitalı şirkətindən Andressen Horovitz deyir.

Digər böyük fərq odur ki, kompüter sənayesinin nəhəngləri razıdır. Onlar VR-nin insanların fərdi kompüter və smartfonlardan sonra kompüterlərlə ünsiyyət qurma üslubunda növbəti böyük dəyişiklik olacağına inanır. “Facebook”un yaradıcısı Mark Zukerberq hesab edir ki, “immersiv 3D məzmunu videodan sonra aydın olan növbəti şeydir”. Onun şirkəti “Oculus”u 2014-cü ildə $2 milyarda alıb. “Google” VR-i çoxsaylı məhsulu ilə təmin edir, həmçinin, smartfonlar sahəsində geridə qalmış “Microso” VR-nin yaxın dostu olan “artırılmış reallığ”a (AR) güclü təkan etdiyi halda “Google” “Magic Leap” (əvvəlki səhifədəki qutuya bax) adlı yeni şirkəti dəstəkləyir.

85

Tom Stendic: redaktor müavini, “The Economist”

informasiyanın qırıcı pilotun yuxarı alətlər paneli kimi real dünyadan yuxarı çıxmasına imkan verir. O, yeni əyləncə səltənətləri açmağa vəd verir (“Magic Leap”ın atışma oyunu göstərir ki, burada robotlar real dünyanın arxasında gizlənir). Şirkət $540 Nəticə etibarilə, bu, milyondan mobil cihazlardan çox pul sonra kompütinqin növbəti nəsli cəlb edib üçün fiziki dünyanın həm çıxış (displey), həm də giriş qurğusu (əl hərəkətləri və səs kontrolu vasitəsilə) kimi istifadə edilməsinə imkan verir. “Microso” bir neçə ilə həyata keçirdiyi ən innovativ texnologiya olan AR başlığı “HoloLens” də eyni yanaşmanı izləyir.

“Magic Leap”ın investorları şirkətin “Google” və digər böyük sponsorlardan $540 milyondan çox pul cəlb etdiyinə açıq-aşkar inanır. Toxunma ekranlar smartfonlar üçün olduğundan AR dönüş ola bilər. Virtual reallığın kütləviləşməyə ehtiyacı var. Cənab Abovitsin şirkətinin nə qədər sirli və nə qədər sıçrayışlı oyun yaratdığı qarşıdakı illərdə aydın olacaq. n

Biznes

86

DÜNYA 2016

Veb müharibəsinin sonu Leo Mirani

Reklam blokerləri sabitlik gətirəcək.

Reklam blokerlərinin çağırışı aydındır. Reklamları və veb səhifənin ölçüsünü 015-ci ilədək veb zəif, qəliz və eybəcər kiçiltmək interneti daha ucuz və sürətli olacaq. Veb saytlar illər ərzində çox etməklə xərcləri 25-40%-dək azaldır. sayda zəhlətökən reklamlar əlavə Analitikləri və digər casusları bloklama ediblər: yanıb-sönən qutular, bağlan- istifadəçilərin məxfliyini artırır. Səhifədə ması çətin “pop-up”lar, ən pisi, öz-özünə daha az yayınma göz üçün oxumanı asanaçılan videolar. Həmçinin, veb saytların laşdırır. istifadəçilərdən külli miqdarda məlumat Bu yaxınlaradək reklam bloklama yalnız toplayan reklam və analitik şəbəkələr ca- stolüstü kompüterlərdə mümkün idi. Bu, susu vardı. Təəccüblü deyil ki, təxminən sentyabrda “Apple”in öz telefonları üçün son 200 milyon insan hazırda müxtəlif tipli əməliyyat sistemi IOS 9-u təqdim etməsi reklam blokerlərindən istifadə edir. Bəzi ilə dəyişdi. Buraya reklam blokerlərinə veb saytlar istifadəçiləri öz blokerlərini bağ- dəstək daxil idi. Ödənişli reklam bloklama layana qədər girişə imkan verməməklə əks tətbiqetmələri tətbiqetmələr bazarında ən hücuma keçirlər. yuxarı yerdə durdu. Reklamların azaldıl2016-cı ildə reklamçılarla oxucular ara- ması ilə bağlı xərclər sürətlə artır (diaqrama sında müharibə bitəcək. Hər iki tərəf qalib bax). gələcək. Uduzanlar isə ikisinin arasında Son illərdə veb naşirlər aşağı keyfiyyətli qalanlar (reklametmə şəbəkələri, aşağı onlayn reklamlara həll yolu 41.4 keyfiyyət tədarükçüləri və dəyişikliyə tez kimi “milli reklam” barədə cavab verə bilməyən onlayn naşirlər) olacaq. danışırlar. Çoxlarına bu, baş məqalə olmağa çalışan reklamlar kimi təhlükəli Reklamlar azaldılmışdır səsləndi. Lakin düzgün Reklamların bloklanması ilə itirilmiş 21.8 həyata keçirildikdə bu, şərti qlobal gəlirlər, $ mlrd reklametməni mühitə uyğunlaşdırmaqdır. Kinolarda 11.7 gedən reklamlar bir zaman7.2 lar (reklamçılar şəkilləri hərəkət etdirmənin yeni mühitinə adaptasiya olun2013 2014 2015* 2016** mağı öyrənənədək) şəffaf *Hesablama **Proqnoz Mənbə: PageFair və Adob slaydlarda əks olunurdu.

2

Mobil internet reklamçılığı televiziya və internetdən sonra üçüncü ən böyük reklam mediası kimi qəzetləri üstələyir.

s

2016 QISACA

Kommersiya reallığı Bu, texnologiya sənayesinin təbliğatıdır, yoxsa VR məhsullarına həqiqətənmi ehtiyac var? Cavab isə 2016-da aydın olacaq, çünki onların axını istehlakçıların diqqəti və birdəfəlik gəlir uğrunda mübarizə aparır. Ən böyük sıçramanın səbəbi bir zamanlar yalnız proqramçılar üçün “inkişaf aləti” kimi mövcud olan və 2016-cı ilin əvvəlində satışa çıxacaq “Oculus Ri” başlığının buraxılışı olacaq. Eyni zamanda, “Sony” çox güman ki PlayStation4 oyun konsolunda istifadə edilmək üçün öz başlığını satışa çıxaracaq.

Tayvan firması HTC “Vive” adlı başlıq istehsal etmiş başqa rəqibdir. Dünyanın aparıcı smartfon istehsalçısı “Samsung” artıq öz “Gear VR”-nin yenilənmiş versiyasını buraxıb. Bu, böyük ekranlı smartfona artırılmış reallıq effekti ilə baxmağa imkan verən adaptordur.

Bilavasitə diqqət VR-nin tam uyğun olduğu mərc oyunlarına ayrılacaq. Cənab Russellin qeyd etdiyi kimi, oyun həvəskarları müasir versiyalara uyğunlaşmaq üçün cihazlarını müntəzəm yeniləyir, beləcə, onlar $300 xərcləməli olacaq və ya VR başlığı bu qiymətə başa gələcək.

Sənayedə təlim və vizuallaşma məqsədilə VR-dən istifadə daha geniş yayıla bilər. Həmçinin, çox insan istənilən smartfonu adi VR başlığına çevirən, dəqiqliklə “Cardbo-

Hazırda veb naşirlər yanıb-sönən qutuların vebin hazırki cəld təqdimatına uyğun gəlmədiyinə müştəriləri inandırmağa başlayıb. “Facebook” da daxil olmaqla bir çoxları reklamçılara bu yeni reklamları yaratmaqda kömək edir.

Yaxşı reklametmə isə bahadır, o, xüsusi olaraq yaradılmalı və çox zaman müddəti məhdud olmalıdır. Əksər onlayn reklametmələr ucuz və standart formatlarda olduqda bu, çətin dəyişiklikdir. Əslində, blokerlər tərəfindən ən çox təsirə məruz qalacaq, yox olmağa ən layiq reklamlar bunlardır: səhifənin aşağısında aldadıcı (“Windows” bildiriş qutusu kimi görünən) və ya tamamilə saxta formatlarda olanlar.

Böyük gəlir mənbəyinin yox olması veb biznesin köklü dəyişməsinə səbəb olacaq.

O, bir çox kiçik veb naşiri məhv edəcək və ya subsidiya ayrılmış kommersiya saytlarında istifadəçilər üçün xərcləri artıracaq.

Proqramla və ya avtomatik idarə olunan şirkətlər üçün reklam alış-satışı hit olacaq.

Gəlirlərinin çoxunu veb reklam etməsindən götürən “Google” blokerlər ətrafında necə hərəkət etmək üstündə işləməli olacaq; reklamları blokerlər üçün immun olan “Facebook” daha çox güc yığacaq.

Durum düzələndə 2016-da veb insanların bir zamanlar təsəvvür etdiyi ictimai fəzaya oxşamayacaq. Əvəzində, onun böyük parçaları “Facebookland”, “Appleworld” kimi istifadəçilərin, naşirlərin və reklamçıların özlərini necə aparmasına dair sərt qaydaları olan qapalı korporativ cəmiyyətlər olacaq. n Leo Mirani: xəbər redaktoru, “The Economist”

ard” adlandırılmış $10-lıq sadə karton adaptordan istifadə etməklə texnologiyaya qarışacaq. Hazırda çox sayda VR tətbiqetməsi, oyunu və videosu mövcuddur və şübhəsiz ki, sənədli film istehsalçıları, rəssamlar, naşirlər və reklam agentlikləri 2016-cı il ərzində növbəti misallar da verəcək.

Bəs VR sonra hara gedəcək? Bu, 1994-cü ilin vebini xatırladır: vədverici, lakin primitiv. Amma belə bir fikir var ki, 10 il əvvəlin smartfonları kimi VR də kütləvi qəbula kifayət qədər hazır deyil.

Smartfonları cəlbedici oyuncaqlardan bütün zamanların ən uğurlu istehlak mallarına çevirmiş innovasiya “Apple”in buraya “toxunma ekran” əlavə etməsi oldu.

Keçmiş iPhone smartfonları kimi hazırki VR başlıqları yöndəmsiz və eybəcərdir. Günlərin birində VR başlıqları gün eynəyinə və ya qulaqcığa oxşaya bilər: daşımaq üçün çox rahatdır. Beləcə, onları lazım gələndə çantadan çıxarmaq olar. Lakin virtual dünyalarla əlaqə yaratmağa ehtiyacı olan kontrol sistemlərinin də təkmilləşməyə ehtiyacı var. Smartfonlar onlardan öndə gedən “şəxsi rəqəmsal köməkçiləri” üstələdiyi kimi bəlkə də TR VR-ni üstələyəcək. Aydındır ki, VR-nin kütləvi qəbulu texnologiyanın sürətli inkişafına təkan verəcək. Bu səbəbdən 2016 zəruri il olacaq. n

DÜNYA 2016

Kütlələri düşünən Mask Saymon Rayt

“Tesla”nın yeni modeli elektrik avtomobillərinin benzin enerjisini tam əvəzləməsinə çox yaxın olacaq.

E

lektriklə işləyən avtomobil almamağın çox səbəbi var.

Batareya ilə işləyən nəqliyyat vasitələri hökumət subsidiyalarından sonra belə yenə də bahalıdır. Əlavə pul müqabilində sürücülər batareyaların enerji yığması üçün məhdud sayda ictimai infrastrukturdan istifadə etməyə razılaşırlar. Heç də hər kəs dünyanın böyük avtomobil istehsalçılarında Model 3-ün qeyri-adi üslublu elektrik modellərini qiyməti tapa bilməyəcək. Lakin “Tesla” martda $35,000 ənənəvi maşına uyğunlaşmağa lap yaxın olan, nasosa qoşulan kimi enerji civarında yığan və kütləvi bazar üçün nəzərdə olacaq tutulmuş kiçik elektrik salonlu “Model 3”ü təqdim etməyə hazırdır. Özünü texnologiya firması hesab edən özünə əmin avtomobil istehsalçısı bossu Elon Mask artıq çağırılmamış qonaq kimi daxil olduğu biznes qaydalarının çoxunu yenidən yazıb. 2003-də yaradılmış Tesla geniş marketinq büdcəsi və diqqətçəkən reklamı olmadan bunu edib.

Onun 2012-ci ildə buraxdığı lüks salonlu “Model S”i və 2015-ci ilin sentyabrında yola çıxmış yolsuzluq avtomobili “Model X” xəbəri yaymaq üçün sosial mediaya və əhli-kef sahiblərinə arxayındırlar. Onlar ənənəvi cihaz paneli əvəzinə iri toxunma ekranlarla öyünürlər. Sifariş və ödənişlər tamamilə onlayn aparıla bilir. Qızğın ticarət mərkəzlərindəki “şou-rum”lar daha çox “Apple” mağazalarını xatırladır. Şirkət özünü endirimlərdən saxlamaqla diler şəbəkəsi ilə deyil, birbaşa satış edir.

“Tesla” rəqiblərin elektrik maşınları barədə təəssüratlarını korlamış iki nöqsana müraciət etməklə çiçəklənib. Litium-ion batareyaları qismən bahadır, çünki avtomobil istehsalçıları onların makroelementlərini özləri hazırlayıb. “Tesla” əksər noutbuklarda olan yüzlərlə müxtəlif tipli batareyaları

Texnologiya təkərlərdə

Biznes bir-birinə bağladı və toplu şəkildə almaqla qiymətləri aşağı saldı. Həmçinin, batareyaları kiçik şəhər maşınlarına qoymaqdan və yüksək qiymətlər və aşağı silsilələr təqdim etməkdənsə o, onları çəki və qiymətin asanlıqla udula bildiyi böyük sedanlara yerləşdirdi. Nəticədə, Model S sürətli, lüks və arzuolunan model oldu. Daha bahalı modellər isə bir dəfə enerji yığmaqla 300 mildən (480km) artıq yol gedəcək.

“Tesla” bu hiyləni daha da ucuz maşınlar üçün etməlidir. Maskın fikrincə, “Model 3” təxminən $35,000 (ilkin qiymət) civarında olacaq. Bu, hazırda dünyanın ən çox satılan və bu seriyadan ən bahalı elektrik avtomobili olan “Nissan LEAF”ın qiymətinə yaxındır. BMW istehsalı olan “i3” $40,000-dən başlayır. Aşağı qiymət (qismən) “Tesla”nın hazırda Nevadada tikilməkdə olan “Gigafactory” batareya zavodunun uğuruna əsaslanır. Daha çox sayda batareya hazırlamaqla cənab Mask qiymətlərin 30% düşəcəyinə və 2015-ci ildə 55.000 olan avtomobil sayını 2020-dək 500.000-ə qədər artırmağa imkan verəcəyinə ümid edir.

Elektrik avtomobilləri bir qayda olaraq 80-100 mil məsafə təklif edir, baxmayaraq ki, “LEAF”ın yeni versiyası 150 milə söz verir. “Tesla” “Model 3”ün enerji dayanacaqları arasında 250 mil gedəcəyini bildirir. Əgər “Model S” özünü doğrultsa, onun üslubu kübar və zərif olacaq. Bu da sürücüləri dombagözlü LEAF və futuristik BMW i3 və ya Kia “Soul”a aldanmamağa və “Volkswagen”in e-Golf modeli kimi mövcud modellərin elektron versiyaları üzrə tendensiyaları seçməməyə ilhamlandıra bilər. İmic Elektrik avtomobilləri ilə heç də bütün problemlər həll olunmayacaq. “Model S”in batareyasını doldurmaq yoldan kənar parkinqi və şəxsi enerji doldurma stansiyaları olan varlı sahiblər üçün bəzən maneədir (yüksək spesifikasiyalı versiyasının qiyməti $100,000-dan artıqdır). Ucuz avtomobillərin potensial alıcıları “Tesla”nın “Supercharger”lərinə və digər ictimai vəsaitlərinə şübhə ilə güvənə bilərlər. Lakin dəyişdikləri ənənəvi modelin xüsusiyyətlərinə malik olan avtomobil istəyən mütəmadi avtomobil alıcılarını, həmçinin, ən yeni avadanlığı almağa can atan texnikasevərləri inandırmaq üçün “Tesla” çox şey edib. n

87

2016 QISACA Sınaq robot-keblər Tokionun müxtəlif hissələrinə buraxıldığı üçün Yaponiya sürücüsüz avtomobillərlə təcrübə aparır.

Saymon Rayt: sənaye xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist”

88

Biznes

DÜNYA 2016

Birgə istehlak iqtisadiyyatının üstünlükləri

Y

eniyetmə vaxtımda ilk işlərimdən biri Los-Ancelesdə yuxarı sinif şagirdlərini kollecə qəbul imtahanlarına hazırlamaq idi. Bu, mənim hazırda insanların “qiqnomika” adlandırdığı sahədə ilk təcrübəm idi. Siz o zaman bu barədə soruşmuş olsaydınız, mən sizə sadəcə olaraq öz təhsil haqqımı ödəməyə kömək etmək üçün əlavə pul qazandığımı deyərdim.

Hazırda orta yaşlı şəxslərin 38%-i də daxil olmaqla ABŞ-da bu cür çevik, sərbəst işlə məşğul olan 53 min nəfər var. Onlar evlərə ərzaq çatdırır, qrafika tərtib edir və ya sürücülük edirlər. Ciddi rejimli işlərdən sərbəst işlərə keçid əməkhaqlarının durğun, iş artımının asta olduğu zamanda baş verir; siyasətçilər onilliklər ərzində bunun üstündə çalışırlar.

ABŞ-ın Əmək Nazirliyinin məlumatı göstərir ki, əsrin əvvəlindən bəri real gəlirlər 7.2%-dən aşağı olduğu halda işçi qüvvəsində fəal iştirak edən şəxslərin faiz nisbəti qırxda bir aşağıdır. Hazırda Avropada ümumiyyətlə işsiz olan 23 milyon nəfər var – onların yarıdan çoxu bir ildən artıq müddətə işsiz olanlardır. İqtisadi reallıq “Uber” kimi şirkətlər tərəfindən irəli sürülmüş imkanları 2016cı ildə və daha sonralar çox vacib edir. Bir çoxları üçün bu, əlavə pul qazanmaq yolu olacaq: ABŞ-da Uber sürənlərin 60%-i artıq tam və ya sərbəst qrafikli işdə işləyir və bütün sürücülərin yarısı isə həədə 10 saatdan az işləyir. Bunlar ödənişlərini kreditləri ilə uyğunlaşdırmağa çalışan insanlar, icarə haqqını ödəyə biləcəklərinə əmin olmaq istəyən sahibkarlar və yay tətili üçün pul saxlayan valideynlər üçün olan işlərdir. Orta səviyyəli ailələr üçün ilə əlavə $10,000 və ya daha çox qazanmaq həyatı dəyişdirən bir şans ola bilər.

Digər insanlar bu işə sadəcə olaraq işə ehtiyacı olduqlarından girişəcəklər. Fransızların apardığı ən son nəticə göstərir ki Uber sürən insanların 24%-i əvvəllər işsiz olub, 40%-i isə bir ildən artıqdır ki iş yerini tərk edib. Bu, Hindistan kimi rikşa sürücülərin yeni müştəri tapmaq üçün smartfona toxunaraq Uberdən heç vaxt istifadə etmədiyi inkişafda olan iqtisadiyyat üçün doğrudur: müştərilər düyməni sıxa və sifariş verə bilərlər.

Bu və digər insanlar belə etməyi ona görə seçib ki, o, təkcə təhlükəsizliyi deyil, - məsələn, icarə haqqı və ya kreditlərlə kömək - həm də sərbəstlik təmin edir. Sürücülər özlərininin müdiri olmağı və öz qrafikləri ilə işləməyi sevdiklərini deyirlər. Onlardan bəzi imtiyazları və sabit maaşı olan normal “09:00 – 18:00” rejimli işi, yoxsa Uber kimi daha sərbəst işi

seçdiklərini soruşsaq, demək olar ki, dörddə üçü ikincini seçdiyini deyərdi.

Bunun səbəbini başa düşmək çətin deyil.

Riteyl sektorunda aparılan son araşdırma göstərdi ki, işçilərə əvvəlcədən planlaşdırılmış növbələr vermək əvəzinə şirkətlər tələb yüksək olanda xəbərdarlıq edərək işçiləri sabit zaman müddətləri üçün işə gətirməklə onları “tələbə uyğun olaraq” saxlamağı seçir. Bu, işdən kənar həyat üçün plan qurmağı çətinləşdirir, xüsusilə də sizin uşağa və ya valideynə qulluq etmək kimi öhdəlikləriniz olduqda.

Daimi gediş Paylaşma yaşayış minimumunu da azaltmağa kömək edə bilər. Avtomobil insanların aldığı ən bahalı aktivlərdəndir və bununla belə, onlar 96% zamanlarda sürülmürlər. Lakin Paris, Nyu-York, Banqalor və Pekin kimi şəhərlərdə çox sayda eyni gedişlərin olduğunu görə bildiyimiz xidmətdən çox insan istifadə edir. Bunlar eyni zamanda tam olaraq eyni məkana getmək istəyən müştərilərdir. 2016-cı ildə bir çox şəhərə gələcək “Uberpool”la onlar eyni avtomobildən istifadə edə biləcəklər.

Zaman keçdikcə bu səfərlər daimi gedişə çevrilir: sürücü əvvəlcə bir nəfəri, sonra o birini götürür, sonra birini düşürür və başqasını götürür. Bu, tələbə görədir və səfərin qiyməti müştərək olduğundan daha münasibdir.

Böyük şəhərlərdə bu, avtomobil almaqdan ucuzdur və dəyişikliklərə səbəb ola bilər.

Maşın almaqdansa ucuz alternativ verməklə biz avtomobillərin ümumi sayını azaltmağa başlaya bilərik.

Həmçinin, biz avtomobil almağı azaltmağa onu ictimai nəqliyyata qoşmaqla da kömək edə bilərik. Nyu-Yorkda Manhettanda başlayıb və ya bitən Uber səfərlərinin yarıdan çoxunun metro stansiyası yaxınlığında dayanacaq məntəqəsi var. Həmçinin, Portlandda şəhər kənarında hər dörd səfərdən biri şəhərlərarası dəmiryol stansiyasında bitir. Hər iki şəhərdə tranzit sərnişin daşınması inkişaf edir.

On il əvvəl mən maaşımı bu aydan o biri aya güclə çatdıra bilən mübarizə aparan sahibkar kimi valideynlərimlə birgə yaşayanda sərbəst iş tapmaq imkanları məhdud idi. Bir neçə ay əvvəl bizim milyonuncu sürücümüz ilk səfərini edəndə mən birgə istehlak iqtisadiyyatı olan şirkətlərin həqiqətən daha perspektivli gələcəyə yol göstərdiyini, bizim nə zaman, harada və nə qədər müddətə işləmək üçün imkanlarımızın olduğunu anladım. Bu, insanlara həyatlarında, işlərində və gəlirlərində daha çox azadlıq, daha çox sərbəstlik və daha çox nəzarət imkanı verən potensiala malik dəyişiklikdir. n

“Uber”in rəhbəri Travis Kalanik iddia edir ki, insanlara daha çox sərbəstlik və nəzarət imkanı verən şirkətlər daha perspektivli gələcək vəd edir

Orta təbəqə ailələr üçün ilə əlavə $10,000 və ya daha çox qazanmaq həyat dəyişdirən bir şans ola bilər

89

DÜNYA 2016

Maliyyə Bu bölmədə həmçinin: İzlənməli iqtisadçı 90 “Fintex” yoldadır 91 Blayt Masters: bitkoyn arxasında 92

Növbəti skandallar 93 Krisintin Laqard: dünya iqtisadiyyatı üçün plan 94

Sonra haraya?

ABŞ-ın onillik hökumət istiqrazlarının gəlirliliyi, % 6

100

5

80

4

60

3

40

2

20

1

0

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

0

Mənbə: ə: Thomson Thom mson Reuters

MSCI dünya səhm bazarı indeksi, 1 yanvar 2008=100 120

Bazarlar üçün həyəcanlı il Filipp Koqqan

Baxış olduqca buludludur.

İ

Gözləmə mövqeyi İstiqraz investorları elə hiss etməlidir ki, sanki onlar dayandırılmış animasiya vəziyyətindədir. Hər il əksər şərhçilər artımda və inflyasiyada yaxşılaşma və ya monetar siyasətdə dəyişiklik səbəbilə aşağı gəlirlilik erasının sona çatdığını proqnoz edir. Lakin güzəştli satış baş verməyib (qrafikə bax); 2015-ci ildə Avbir neçə dövlət istiqraz Əmtəə malları ropanın bazarı bir müddət mənfi gəlirlilik üçün vəziyyət əldə etdi. Korporativ istiqrazlar əhval-ruhiyyə üzrə defolt dərəcəsi keçmiş standartlardan aşağı qalır və şirkətlər dəyişəcək pul vəsaitləri üzərində gərginliyi qədər pisdir azaltmaqla aşağı dərəcələrə qapanıb qaldı. İnflyasiyanın yenidən artmasınadək istiqrazların nəyə görə güzəştli qiymətə satıldığını görmək çətindir və düşməkdə olan əmtəə qiymətləri və zəif artım qlobal inflyasiyanın zəifləmiş olaraq qalacağı deməkdir. (Rusiya və Venesuela kimi pis idarə edilən ölkələr istisnadır) Əmtəə malları üçün vəziyyət əhval-ruhiyyə dəyişəcək qədər pisdir. İnvestorlar “supertsiklin” aşağı mərhələdə

2016 QISACA BVF “kredit alma barədə xüsusi qanunları”, onun daxili valyutasını əhatə edən toplunu yeniləyir. Böyük qərar buraya Çin yuanını daxil edibetməməkdir.

s

nvestorlar hər il qeyri-müəyyənliklə üzləşir. Lakin 2016-cı ilə baxışı başa düşmək iki səbəbdən xüsusilə çətindir: Çin və digər inkişaf edən iqtisadiyyatlarda zəifləmə davam edəcəkmi? Federal Ehtiyatlar Bürosu (və bəlkə də İngiltərə Bankı) pul siyasətini sərtləşdirmək üçün nə kimi tədbirlər görəcək?

Son illərin nümunəsi investorların yalnız yay ərzində həvəslərini artırmaq məqsədilə, ilə iqtisadi inkişaf və korporativ gəlirlər baxımından optimist ruhda başlaması üçün idi. İndi isə zaman başqadır. “Moody’s” reytinq agentliyi 2016-cı ildə G20 iqtisadiyyatları üçün ÜDM artımı hesablamasını 3.1%-dən 2.8%-dək azaltmışdır. Qlobal ticarət acınacaqlıdır: həcmlər 2009-cu ildən bəri ilk dəfə 2015-ci ilin birinci yarısında aşağı düşmüşdür.

Maliyyə böhranından bəri investorlar mərkəzi banklara siyasətin yumşaldılması üçün yaxşı bəhanə verərək zəif iqtisadi göstəricilər göstərmişlər. 2016-cı ildə FEB-dən bunu gözləmək düzgün deyil, lakin əgər faiz dərəcələrində az və arabir artım olarsa, investorlar məmnun qalacaq. Avropa Mərkəzi Bankı və Yaponiya Bankı monetar ekspansiya etməyə məruz qala bilər. Lakin Çinin öz zəifləməsinə bəzi siyasi stimullarla, yəni inkişaf etməkdə olan bazarlara, xüsusilə əmtəə malları istehsalçılarına böyük bir təkan verəcək hərəkətlə cavab verəcəyi gözlənilir. İnkişaf etmiş ölkələrin kapital bazarları zəifləmiş əməkhaqqı təzyiqi sayəsində aşağı faiz dərəcələrindən (bu, investorları nağd puldan çıxarıb riskli aktivlərə tərəf

aparmışdı) və sağlam gəlir marjalarından yararlanmışdı.

Lakin ABŞ-da mühüm dərəcədə aşağı düşmüş işsizliklə real əməkhaqları zəifləmiş inflyasiya səbəbindən qalxır.

Zəifləməkdə olan inkişaf edən bazarlar isə o deməkdir ki, şirkətlər gəlirləri nəzarətdə saxlamaq üçün qlobal tələbatda güclü zərbəyə bel bağlaya bilməz.

Filipp Koqqan: “Buttonwood” köşə yazarı, “The Economist”

Maliyyə

90

DÜNYA 2016

Növbəti Piketti Rayan Avent

Elen Rey 2016-cı ilin izlənəsi iqtisadçısıdır.

İ

qtisadçılar öz uğurlu addımlarına görə tanınmırlar. Lakin qlobal hadisələrin və vaxtında aparılan araşdırmaların qarşılıqlı təsiri tüvit jaketli qəmgin alimi ictimai rəyə göz yummağa sürüklədi.

2014-cü ildə Tomas Pikettinin qlobal bərabərsizlik barədə yazdığı nüfuzlu “21ci əsrdə kapital” kitabı bestsellər olanda o gözlənilməyən ulduza çevrildi. 2016cı ildə digər fransız iqtisadçısının qısa müddət üçün doğru mesajı ola bilər.

London Biznes Məktəbinin müəlliməsi Elen Reyin qlobal iqtisadiyyat ətrafına yayılmış kütləvi pul axınları barədə araşdırması qlobal kapital axınının bir daha dövr etdiyi zamana çox uyğundur.

Xanım Rey “qlobal maliyyə dövriyyəsi”nin salnaməçisidir. Bu, yeni fenomendir. Keçən 30 il ərzində kapital bazarlarının liberallaşması və qloballaşması bütün dünya marketlərini birləşdirdi və külli miqdarda pulun onlar arasında dövr etməsinə imkan yaratdı. Malların ticarəti bir zamanlar maliyyə aktivlərinin ticarətindən daha böyük görünürdü, indi isə yox. İnkişaf edən iqtisadiyyatlarda ümumi xarici maliyyə vəziyyəti ÜDM qədər genişdir. Varlı iqtisadiyyatlarda nisbət daha yuxarı qalxa bilər. Axınların həcmini nəzərə alsaq, onların hərəkətində dəyişiklik yerli iqtisadi şərtlərə çox böyük təsirə malik ola bilər.

Kapitalın sərhədlər boyunca hərəkəti yaxşıdır. Açıqlıq çox zaman varlı ölkələrdəki investorlara inkişaf prosesini dəstəkləyərək kapital həsrətində olan inkişaf edən iqtisadiyyatlarda böyük mənfəətlər axtarmağa imkan verir. Lakin Rey iddia edir ki, axın həmişə bu qaydaya uyğun getmir. Əslində, pul başqa istiqamətə də axa bilər. İnkişaf etməkdə olan ölkələr çox zaman böyük miqdarda xarici valyuta ehtiyatlarını yığaraq

Kristin Laqardın BVF başçısı kimi müddəti iyulda bitir; o, vəzifəyə yenidən təyin edilə bilər.

s

2016 QISACA

Başqa bir il, başqa bir fransız superstarı

özlərini dəyişkən qlobal bazarlardan qorumaq üçün saxlayır. Bu kütləvi ehtiyat toplama “qlobal əmanətlər bolluğu”nu yenidən yaratmağa kömək edir: bu, ayrı-ayrı iqtisadiyyatları örtə bilən pul dənizidir.

Xanım Rey düşünür ki, FEB dönüş nöqtəsini tam olmasa da xeyli dərəcədə müəyyən edir. ABŞ-ın valyuta siyasəti dolların qlobal maliyyədə üstün mövqeyi səbəbindən Axın riskə qlobal meyil formalaşqəfil dırır. FEB kursu dəyişəndə aktivlərin qiyməti, risk üzrə təzyiqlə gəlirlilik və dəyişkənlik öz dəyişə axarı ilə digər ölkələrə də bilər təsir edir.

Axın 2008-də ABŞ maliyyə sisteminin riskli şəxsi aktivlərdən təhlükəsiz hökumət aktivlərinədək kapital axınlarında dönüş nöqtəsi ilə üzləşdiyi kimi qəfil təzyiqlə dəyişə bilər. FEB faiz dərəcələrini kəsməklə və istiqrazlar almaq üçün pul çap etməklə Amerika iqtisadiyyatını gücləndirməyə başlayanda gəlirə həris investorlar kapital dənizini sürətlə inkişaf etməkdə olan ölkələrə tərəf göndərərək xaricdə daha yaxşı mənfəət əldə etməyə çalışdılar. Çoxları şikayət etdi. 2010-cu ildə Braziliyanın maliyyə naziri Quido Manteqa FEB-i

olduğuna inandırılıblar; bol təchizat durğun tələbatı geridə qoyur. Neft ən yaxşı misaldır: Səudiyyə Ərəbistanının 2015-də ABŞ neft istehsalçılarını biznesdən çıxarmaq cəhdi işləyənə oxşamadı və 2016-da sanksiyaların götürülməsindən sonrakı istehsalatla İran bazarı ələ alacaq.

Lakin bir neçə bəd xəbər də ola bilər. Əlbəttə ki iqtisadi və gəlir əsasları 2016-cı ilin investisiya qərarlarına təsir edə bilən yeganə amillər deyil; siyasət hərəkətə keçə bilər. Yunanıstan böhranı 2015-ci ildə bir neçə ay bazarları sarsıtdı. 2016-cı ilin böyük siyasi hadisəsi ABŞ-da prezident seçkiləri olacaq. İnvestorlar BuşKlinton yarışının nəticəsi barədə nikbin olacaqlar, lakin

“valyuta müharibəsi” aparmaqda günahlandırdı.

Lakin FEB öz siyasətini gücləndirməyə başlayanda fəryad səsləri ucadan eşidilirdi.

2015-ci ildə o, bazarlar üçün təxminən on ilə ilk faiz dərəcəsi artımı üçün hazırlaşanda inkişaf edən bazar valyutaları qəfil düşdü. Çində düşməkdə olan əmlak qiymətləri və zəif artım səbəbilə bir çox inkişaf edən bazarlar kəskin zəiflədikcə xarici pullar da tükəndi. Bəzi mərkəzi banklar (məs. Braziliya) kapital sızmasını zəiflətmək və valyuta düşdükcə qəfil dəyişən inflyasiyanı aşağı saxlamaq məqsədilə iqtisadiyyat tənəzzül edən kimi faiz dərəcələrini artırdı.

Xanım Rey əksər iqtisadiyyatların fundamental dilemma ilə üzləşdiyini iddia edir: onlar inkişaf edən bazarların öz iqtisadiyyatlarını gücləndirmək üçün lazım olan xarici investisiyaya imkan verməklə açıq kapital bazarları seçə bilərlər. Bu, onların yalnız biznes tsikli üzərində yerli nəzarəti itirməyə razı olduqları halda baş verə bilər. Bir çox iqtisadiyyatlar üçün bu, ədalətli qiymətdir.

Amma FEB faiz dərəcəsini artıranda güman ki bu, 2016-da baş verəcək- güzəşt daha az cəlbedici görünəcək və Reyin işi rezonans yaradacaq. n Rayan Avent: iqtisadi xəbərlər üzrə köşə yazarı, “The Economist”

əgər alternativlər Berni Sander və Donald Tramp olarsa, əsəbiləşəcəklər. Britaniya investorları ölkənin Aİ-ə üzvlük referendumunu gözləməkdən bezəcəklər.

Qeyri-müəyyənliyin son səbəbi bazarların likvidliyi ola bilər. Tənzimlənmə məqsədləri ilə banklar uzun müddətdir market-meykinqdə böyük rol oynamırlar. 2015-ci ilin avqustunda güzəştli satış göstərdi ki, qiymətlər sövdələşmə axtarmağa həvəssiz olan investorlarla bir müddətlik krater rolu oynaya bilər. Ənənəvi “fleş-kreş” də bir səbəbdir: əgər onlar hər ay baş verərsə, investorlar pul üzərində sıfır gəlirliliyi əvvəl olduğundan daha cəlbedici hesab etməyə başlaya bilərlər. n

DÜNYA 2016

Maliyyə

91

10 mlrd dollarlıq klub Stenli Piqnal

“Fintex” onu əhatə edən yalançı reklam kimi sürətlə olmasa da, inkişaf etməyə davam edəcək.

N

əhayət ki, dünya bankları 2016-cı ildə “təqaüdə çıxaraq” “Fintex”lə əvəzlənəcək. Maliyyə-texnologiya “start-up”ları özlərini belə təqdim edir. Bu, ən azı, tenniska geyinən sakinlərinin bankların “21-ci əsrin Kodaks”ı (vaxtı bitmiş vəzifəli şəxslər) olduğunu düşünən Silikon Vadisində konsensusdur. Vençur kapitalının çoxsaylı yardımlarının dəstək verdiyi, tətbiqetmələr yaratmaqda olan 20-29 yaşlı gənclər sürünən bankların 2015-ci ilədək vəziyyətdən necə çıxa bilməsi barədə narahatdır.

Maliyyəni əldə etmək asandır. Hətta Uoll-Stritin titanları belə çaşıb qalıblar. “jpMorgan Chase”in rəhbəri Ceymi Daymon 2015-ci ildə səhmdarlarına yazdığı məktubda “Silikon Vadisi gəlir” deyə xəbərdarlıq etmişdi. Üsyançıların iddiaları şişirdilir. Şübhəsiz ki “dağıntı” sonda maliyyəyə, yaxşı tənzimlənmiş və siyasi cəhətdən birləşdirilmiş sənayeyə çatdı. Bu, bir zamanlar yeni iştirakçıların təhdidindən üstün görünürdü. San-Fransisko, London, Stokholm və ya Şanxayda ilk fintex ulduzlarından bəziləri bizneslə bir zamanlar köhnə firmaların qoruğu hesab edilmiş səviyyələrdə məşğul olurlar. 50-dək şirkətin dəyəri $1 milyarddan artıqdır və bu onlara mistik “unikorn” statusu verir.

Lakin hətta $1 milyard da 2016-da özünü “köhnə papaq” kimi hiss edəcək. Kreditvermədən ödənişlərə və aktivlərin idarə edilməsinədək sahələrdəki ən böyük fintex avadanlıqları on milyard dollarla biznes görməyi qeyd edəcəklər, əlbəttə əgər onların səciyyəvi böyümə templəri qalarsa. 2016-cı il üçün təhlükəsiz proqnoz belədir ki, birisi belə firmalar üçün zarafatyana ləqəb fikirləşib tapacaq. $10 milyardlıq liqaya ilk qoşulan artıq pulları olan insanlar və borc pul götürmək istəyənləri birləşdirən “bazar lendinqi” platforması “Lending Club” olacaq. “Airbnb” otellər üçün nədirsə, bu da banklar üçün odur: ələkeçməz rəqib; nəzərə alsaq Hətta $1 ki, o, xidmətlər təminatçısından milyard da daha çox vasitəçilik platforması 2016-cı ildə kimi çıxış edir. Banklar 2012ci ildə San-Fransisko şirkətinin özünü “köhnə pərakəndə əmanətçilərindən pul papaq” kimi resikl etməklə ayda sadəcə $60 mln hiss edəcək kredit ayırdığı bir zamanda onu asanlıqla rədd edə bildi. Hazırda hedc fondları kimi iri institutlar ayrılmış kapitalın mühüm bir hissəsini kreditə verirlər. “Lending Club” 2016-nı ayda $1 milyarddan artıq kreditə verməklə başa vurmalıdır.

Məqsədləri investisiya məsləhətini əvəz etmək olan (məsələn, istefanı necə təxirə salmaq barədə) avtomatlaşmış sərvət məsləhətçiləri $10 mlrd nişanı ilə rastlaşa bilərlər. Bu halda, onlar aktivləri müştərilər adından idarə edir. Palo Altoda yerləşən “Wealthfront” və Nyu-Yorkda yerləşən “Betterment” ilə hər biri $3 milyarddan artıq sərvəti idarə etməklə başlayacaq. Onlar bir zamanlar aktivləri hər altı aydan bir ikiqat artıra bilirdilər, lakin onların artımı rəqibləri “Charles Schwab” və “Vanguard”ın rəqabətli məhsullarını azaltdı. Köhnə üsullara qayıdış onların hər birinin sərvətinin ilin sonuna yaxın $10 milyarda çatdıra bilər.

Belə olmazsa, onlar fintex sevimlilərinin sərvətlərinin necə yönəldiyi barədə “dərs” kimi xidmət edəcəklər.

Yeniyetmələrin pulu bir-birinə ötürmək üçün istifadə etdikləri “Venmo” xidməti klubun başqa bir $10 milyardlıq üzvü olacaq. “PayPal” sistemi olaraq o, bankların tətbiqetmələrini yöndəmsiz göstərməklə cüzi məbləğdə pulların, bəzən də sadəcə bir neçə sentin pulsuz, rahat köçürülməsini təklif etməklə bankları bezdirib. O, “Facebook” və “Apple”-ın yeni rəqabəti ilə üzləşir; onların hər ikisi keçən il ödəniş proqramları yaradıb.

Fintexin digər hissələri yüksəkliklərə qalxacaq; 2016 ABŞ-da şirkətlərin sadəcə bir neçə dollar investisiya etmək istəyən sponsorlara (kiçik) səhmdarlar verməklə “kütləvi fondlaşdırma”nı həyata keçirəcəyi ilk tam il olacaq. Pul köçürmə biznesi tədricən banklardan və “Western Union” kimi qeyri-rəqabətli valyuta məzənnələri təklif edən mütəxəssislərdən alınır. “TransferWise” kimi sürətli onlayn əməliyyatlar sürətlə inkişaf edir. Bitkoynlar əsasında işləyən innovativ “Blockchain” texnologiyasının yaradılmasına həddən çox pul xərclənəcək. Yeni iştirakçılar dalğası cari hesablar vasitəsilə gündəlik bank əməliyyatları təklif etmək istəyir. Bu, köhnə bankların indiyədək belə bir rəqabətlə üzləşmədiyi sistemdir. Pərakəndə depozitlər yığmaq $10 milyardlıq kluba sürətli yol ola bilər.

Yuvarlaqlaşdırma səhvi olub?

Silikon Vadisinin bankların tənəzzülü barədə möhtəşəm iddialarına şübhə ilə yanaşılmalıdır. Hətta $10 milyard böyük qlobal maliyyə sxemində yuvarlaqlaşdırma səhvidir: “jpMorgan”ın ümumi aktivlərinin təxminən 0.4%-i. Robotməsləhətçilər “UBS” və ya “BlackRock”la müqayisədə xırdaxuruş iş görürlər. Fintexin 2015-ci ilədək əsas təsiri bankları onların oyunlarını kəskinləşdirməyə məcbur etmək olub.

Lakin əgər onların artımı davam edərsə və perspektivləri parlaq qalarsa, fintex çempionları bütövlükdə maliyyə bazarlarının təsiredicisi olmaqdan çəkinməyəcəklər. n

2016 QISACA Dünyanın sistematik baxımdan ən vacib bankları (G-SIB) 1 yanvardan daha çox kapitala malik olmalıdır.

Stenli Piqnal: bank xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist”

92

Maliyyə

DÜNYA 2016

Bitkoyn arxasındakı inqilab

2 “Digital Asset Holdings”in BİD-i Blis Mastersin proqnozuna görə “blockchain” texnologiyası maliyyədə sürətlə yayılacaq

Xərclər qəfil kəsilir, çünki hər bir maraqlı tərəf öz şəxsi uçotunu aparmaq əvəzinə bir əsas şəxs bunu edə bilər

015-ci ildə “blockchain” texnologiyası sadə qurğudan hakim tendensiyaya çevrildi. Bir tərəfdən, bitkoynla digər kripto-valyutalarla, digər tərəfdən, onları dəstəkləyən texnologiya bir-birindən fərqləndirildi (bu, hazırda “bölüşdürülmüş reyestr texnologiyası” kimi tanınır). Hazırda virtual baxımdan hər bir iri maliyyə institutu bunu tədqiq edir. Vəzifəli şəxslər üçün böyük dağıdıcı qüvvə kimi başa düşülən anlayış artıq böyük stimula çevrilib. 2016-cı ildə ilk kommersiya reallaşması həyata keçəcək.

Bəs bu nədir? Kriptovalyutalar barədə deyilənlərdən, rezonans yaratmış cinayətlərdən və əlaqəli hadisələrdən uzaqlaşanda bölüşdürülmüş reyestrlərin ağıllı və yeni formalı məlumat bazası texnologiyasından başqa heç nəyi yoxdur.

Onlar internetdəki nailiyyətlərdən, açıq mənbə protokollarından, kompütinq gücündən və kriptoqrafiya elmindən yaranır. Onlar müştərək, təkrarlanmış, desentralizasiya edilmiş məlumat bazalarıdır.

Bazaya qeyd edilmiş əməliyyat ondan əvvəlkilərin hamısına əlavə edilir və dəyişməz reyestrin bir hissəsi kimi sonadək qalır. Heç kimin reyestrin arxivini redaktə etmək və ya yenidən baxmaq kimi birtərəfli səlahiyyəti yoxdur. Heç kim administrator kimi çıxış edə bilməz. Bu reyestrlər davamlı şəkildə təkrarlanır və sinxronlaşdırılır. Möhkəmlik əsas uğursuz hissələrin aradan qaldırılması ilə gücləndirilir: əgər bir yer hücum və ya çökmədən əziyyət çəkirsə, digərləri reyestrin bütövlüyünü saxlaya bilir. Təhlükəsizliyə və məxfiliyə etimadnamənin kompleks şəkildə yoxlanma texnikaları ilə nail olmaq olar və məlumatlar şifrələnərək qorunur.

Bunların sadə nəticəsi odur ki, bölüşdürülmüş reyestlər ayrı-ayrı şəxslərə informasiyanın eyni, müştərək, təhlükəsiz mənbələrinə inanmağa imkan verir. Maliyyə əməliyyatı barədə bilməyə ehtiyacı olan müəssisələr sadəcə alıcı, satıcı və onların brokerlərini deyil, həm də mühafizəçiləri, qeydiyyatçıları, hesablaşma və klirinq agentliklərini, mərkəzi depozitarları və ən vacibi tənzimləyiciləri də daxil edir. Xərclər qəfil kəsilir, çünki hər bir maraqlı tərəf öz şəxsi uçotunu aparmaq əvəzinə bir əsas şəxs bunu edə bilər. Bu, bir uçotun təkrar aparılmasını azaldır, son yoxlamaya ehtiyacı aradan qaldırır, səhv sayını minimallaşdırır və sürətli hesablaşmaya kömək edir. Öz növbəsində, sürətli hesablaşma maliyyə sistemində aşağı kapital tələblərində aşağı risk deməkdir. Əksinə, miras maliyyə infrastrukturu mərkəzləşmiş, şifrələnməmiş, şaxələnmiş məlumat bazası infrastrukturuna əsaslanır. Bu, bahalı, səmərəsiz və həm əməliyyatın uğursuzluğu, həm də kiber-hücum baxımından

həssasdır. Ayrı-ayrı məlumat bazaları arasındakı fərq bahalı tutuşdurulma tələb edən, ardıcıl olmayan məlumat yaradır. Beləcə, maliyyə institutları geniş həcmli məlumatların yaradılması, ötürülməsi və tutuşdurulmasına çoxlu istismar xərcləri çəkirlər. Bütün bunlar qeyri-şəffaflıq və ləngimə yaradır və tənzimləyicilər üçün baş verəcəklərdən xəbərdar olmağı çətinləşdirir.

Texnologiya sürətlə inkişaf edir. İctimai şəbəkədə bir-birindən xəbərsiz olan və tərəflər arasında geri qaytarılmayan ödənişləri həyata keçirmək üçün yaradılmış ilk bitkoyn “blockchain” tənzimlənmiş maliyyə institutları üçün bir neçə problemli xüsusiyyətə malikdir. Bunun əsl məqsəddən, yoxsa dizayn dahisindən yayındığı barədə qızğın debatlar arasında alternativlər (şəxsi və ya icazəli “blockchain”lər kimi tanınan) işlənib hazırlanmışdır. Bunlar tanınmış və təsdiqlənmiş tərəfləri məhdudlaşdırmaqla məxfiliyi, şəffaflığı və məhsuldarlıq gücünü (tənzimlənmiş kapital bazarlarında vacib xüsusiyyətləri) inkişaf etdirir.

Bununla belə niyə ağıllı baza dizaynları qəfildən populyarlıq qazanmalıdır? Hər şeydən əvvəl, ənənəvi maliyyə infrastrukturu illərdir, müasirləşdirilməyib. Cavab nisbətdədir. Dünyanın əsas bankları üçün kapital üzrə orta gəlirlilik 2014-cü ildə 10.8% olub. “Autonomous Research” tədqiqat şirkətinin məlumatına görə, bu, 2013-cü ildə 11.1% və 2004-cü ildə 15.8% olub.

Nəticədə, bankların gəlirlilik dərəcələri onların kapital qiymətinə yaxın və ya aşağıdır.

Bu, böhran sonrası islahatların nəticəsi olaraq çətin gəlir mühitini, qalxan qiymətləri və azaldılmış leverici (bu yaxşıdır) əks etdirir. Bu, o deməkdir ki, banklar üçün öz aktivlərinin baza qiymətini kəskin şəkildə restrukturlaşdırmaq və şəffaflıq naminə yeni tənzimləyici tələblərə eyni anda cavab verərkən kapitala olan tələblərini azaltmaq üçün yollar tapmağı zəruri edir. Bu səbəbdən, bölüşdürülmüş reyestr texnologiyası bu qədər çox diqqət cəlb edir.

Zəncirvari reaksiya Bu, ən mühüm kommersiya reallıqlarına müraciət etmək imkanına malik texnologiyadır.

Problem axtaran texnologiya olmaqdansa bu, real problemləri həll edən birisidir. Başqa sözlə, vaxtı çatmış texnologiyadır.

2016-da biz xüsusi icazəsi olan “blockchain” texnologiyası əsasında bölüşdürülmüş reyestr texnologiyasının topdan satış maliyyə bazarlarına məhdud tətbiqetmələrini görəcəyik.

Həmçinin, onlar ən sonda yeni normaya çevrilənədək növbəti 5-10 ilə biz bunların inkişaf etdiyini, təkmilləşdiyini, standartlaşdığını və çiçəkləndiyini görəcəyik. n

DÜNYA 2016

Mahircəsinə çevik Metyu Valensia

Növbəti skandalı harada axtarmalı?

Q

lobal maliyyə böhranı maliyyə fırıldaqçılarına danışmaq üçün çox mövzu verdi. “LİBOR” və həvəsli treyderlər tərəfindən həvəskarcasına hesablanmış “faiz dərəcəsi bençmarkları”nın manipulyasiyası tarixin ən böyük maliyyə fırıldağına rəqibdir. Bu, kifayət qədər təhlükəsiz istinaddır. Digər bençmarkların davamlı yoxlanması (xarici valyutanın, qiymətli metalların və digər bazarların) maliyyə firmalarını və onların tənzimləyicilərini çətin vəziyyətə salacaq. Hazırda avtomobil sənayesinin LİBOR yalanları ekvivalenti - “Volkswagen”in dizel mühərrikləri üçün emissiya testləri aparmaq məqsədilə gizli proqram təminatından istifadəsi – 2016-cı ildə digər avtomobil istehsalçıları üçün də çatlar yaradaraq xoşagəlməz nəticələr verməsi gözlənilir. Skandallar başqa haradan gələ bilər? Gələn il ərzində neqativ manşetlər yarada bilən biznes və maliyyə sahələri üçün bir neçə təklif var: Art-market vəhşi qərbi xatırladan, tənzimləməyə işıq salan və digər bazarlara son qoymuş fərasətli təcrübələrlə korlanmış vasitədir. Ən çox nəzarət tələb edən yer məşhur rəssamların əl işlərinin hərraca çıxarılmasıdır. Lakin hətta burada da gizli qiymət dəstəyinin ümumi olduğu düşünülür: məsələn, zəif hərracın rəssamların əl işlərinin dəyərinə təsir edəcəyindən qorxan kolleksiyaçılar tərəfindən etibarsız təklif (faktiki olaraq qalib gəlmək niyyəti olmadan).

Vasitəçilərin bazarın özəl satışlar hissəsindəki (pula gedən rəsm əsərlərinin və heykəllərin sövdələşmələr aparan və qiyməti kəsən ekspert-məsləhətçilərinin dəstəyi olan yer) rolu daha çox araşdırma cəlb edəcək. Bu əməliyyatlar çox zaman öz müştərilərini aldatmaq üçün olan kifayət qədər imkanlarla daha az vicdanlılıq təmin edən, brokerlərin Təmizləmə vicdanla işlədiyinə inanan alıcı və satıcılarla sənədin tərtibatına işıq salır. Pikassonun əsərlərini sataraq bir milyarderi aldatmaqla guya öz haqqını şişirtmiş brokerə (və qəbahəti inkar edən şəxsə) qarşı Fransa və Monakoda araşdırmalar xüsusilə tutqun olan incəsənət dünyasını göz önünə sərdi. Digər varlı kolleksiyaçıların da öz sazişlərini diqqətlə oxumaqları tövsiyə olunur.

Hesablanan iş saatı Hüquq şirkətləri tərəfindən qoyulmuş qiymətlərə əks reaksiyanın vaxtı keçib. ABŞ-da son debatlar saxta hesabların tərtibi üçün imkan barədə narazılıqlar yaradıb. Lakin o, skandal yaratmaq üçün qeyri-qanuni deyil.

Bəzi hüquq şirkətləri var gücü ilə “hesablanan iş saatı”na keçməyə davam edir; bu, əməkdaşlarının il ərzində müştərilərə xidmət etməli olduğu minimum iş saatları üçün ən azı 1.500-2000+ hədəflər qoyan sistemdir. Bu, onların effektivliyini və bonuslara uyğunluğunu müəyyən etmək üçün istifadə edilir. Bəzi şirkətlər gənc əməkdaşlar üçün əlavə ödəniş etməyə hazırdırlar.

Maliyyə

93

“Hesab-faktura auditorları”nın servis haqlarının artması barədə ittiham və qəzəbli müştəri sayı ilə narazılıq xeyli artıb. Əlbəttə ki hesablanan iş saatı modeli onun çox zaman qiymət barədə şikayət ərizələrində istifadəsini tələb edən məhkəmələrlə və qonorarın alternativ ödənilməsi barədə Hüquq razılaşmalar əldə etmək üçün məhkəməsi olmayan müştərilərlə şirkətləri birbaşa bağlıdır. Lakin hüquq tərəfindən biznesi yetişmiş hesab tərtib etmə qoyulmuş böhranından bir skandal uzaq ola bilər. qiymətlərə əks Kiçik hüquq şirkətləri bütün reaksiyanın tipli ofşor maliyyə oyunları vaxtı keçib da daxil olmaqla qeyri-aktiv şirkətlərin apardığı əməliyyatlarda oynadıqları qapıçı roluna görə güclü yoxlamalarla üzləşir. Çiçəklənən ofşor tədqiqatçıları ordusunun uzun müddət hədələnmiş, lakin siyasətçilərin gündəliklərinin zirvəsinə çıxa bilməmiş inkorporasiya hüquqşünaslarının sərt qaydalarına tabe olmaq üçün kifayət qədər böyük skandalın üstünü açanadək bu, yalnız zaman məsələsidir.

Tesco və Toshiba daxil olmaqla müxtəlif böyük brendlərin qısamüddətli maliyyə hədəflərinə çatmağa kömək məqsədilə yaradılmış mühasibatlıq təcrübələri ilə bağlı problem yaşadığı bir il sonra 2016-cı il yeni korporativ mühasibatlıq skandalları dalğası ilə gələcək. Kompüter kodu kimi maliyyə hesabatlarında da kreativ ola bilən texnologiya sənayesinə nəzər yetirin. Klik edən kimi avtomatik olaraq öz məlumatlarını mobil cihazlara yükləyən, beləcə, iddia etdikləri istifadəçi sayını süni şəkildə azaltmaqla öz vençur kapitallarının çoxunu reklamlara yönəldən tətbiqetmə provayderlərinə fikir verin.

Mühasibatlıq cəbhəsini izləməli olduğumuz ölkə son illər bir çox korporativ alverçinin vətəni Çin olacaq.

Menecerlər iqtisadi geriləmənin təsirlərinə qarşı çıxmaq üçün ümidsizcəsinə gəlirləri qeydə almağın yollarını axtaranda mühasibatlıq qeydlərini dəyişmək tamahı daha legitim şirkətlərə yayılacaq. Uorren Bafitin dediyi kimi, axın dəyişəndə bəzi şirkətlər lüt üzürmüş kimi görünməmək üçün hər şey edəcəklər . n

2016 QISACA Britaniyada yeni qanunlar banklardan provakotorları mühafizə etmək məqsədilə baş menecer təyin etməyi tələb edir.

Metyu Valensia: xüsusi layihələr üzrə redaktor, “The Economist”

94

Maliyyə

DÜNYA 2016

Dünya iqtisadiyyatında hərəkət vaxtıdır

2

016-cı ildə qlobal iqtisadiyyat iki əsas keçidlə üzləşəcək. Çin daha davamlı inkişaf modelinə keçir. ABŞ-da valyuta siyasətinin dəyişməsi gözlənilir. Əmtəə mallarının son illərdə olduğundan daha aşağı olma və uzun müddət belə qalma ehtimalı var.

Cavablandırılmalı sual çoxdur. Daha güclü və balanslaşdırılmış iqtisadi artıma necə nail ola bilərik? Həddən artıq bərabərsizliyi həll etmək üçün nə edə bilərik? İqlim dəyişikliyi ilə üzləşərkən kövrək planetimizi necə mühafizə edə bilərik?

Yaxşı xəbər odur ki, mən BVF-in 188 üzvü arasında təcili hərəkət etməyə olan ehtiyaca artmaqda olan inam görürəm. Növbəti addım “yerinə yetirmə”- doğru şeyləri indicə etmək olmalıdır. Mənim qarşıdakı il üçün “doğrular”ım bunlardır: 1. Bu günkü artımı qaldırmaq BVF 2015-ci ilin 3.1%, 2014-cü ilin 3.4% artımı ilə müqayisədə qlobal artımda 2016cı ildə 3.6%-dək sürətlənmə gözləyir. Buna görə də bilavasitə prioritet qeyri-müəyyənliyi azaltmaq və inkişafın hazırki səviyyəsini möhkəmləndirmək üçün daha güclü siyasi qaydalar tətbiq etməkdir.

Buna görə də, mən buna nail olmaq məqsədi daşıyan hərəkətlər kombinasiyası tələb etmişəm. Siyasətçilərdən tələb olunan iş gözləntiləri artırmaq, investisiyanı çoxaltmaq və işsizliyi azaltmaq məqsədilə edilən tələb, maliyyə sabitliyi və struktural islahatlar üçün dəstək verməkdir.

Biz həm də “siyasi təkmilləşdirmələr” təklif etmişik. Məsələn, əsas mərkəzi banklar onların siyasi qərarlarından yaranmış risklərə daha çox diqqət yetirməlidirlər. Həmçinin, inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar korporativ leveric və xarici borcu tədricən artırmalıdırlar.

Nəticə odur ki, bütün ölkələrin onlar üçün doğru olan siyasi birliyi həyata keçirməyə, həmçinin, bunu ləngimədən etməyə ehtiyacı var. BVF milli siyasətlərin inkişaf üçün əlaqəli qlobal metoda töhfə verməsinə dəstək olacaq.

2. Artımı orta perspektivdə gücləndirmək İkinci prioritet potensial artımı orta perspektivə qaldırmaqdır. Bu, hazırda zəif məhsuldarlıq, əhalinin yaşlanmasının təsiri və qlobal maliyyə böhranının miraslarını həll etmək üçün doğru şeylər etmək deməkdir.

Bu baxımdan, oyun qaydalarını dəyişənlərin sayı yetəri qədər çoxdur.

Kimisi yüksək keyfiyyətli infrastruktura investisiya edir. BVF-in araşdırması göstərir ki, qabaqcıl iqtisadiyyatlarda ÜDM-in 1 faiz dərəcəsi dəyərində olan investisiya xərclərində artımı ümumi istehsal səviyyəsini həmin ildə 0.4%, xərcin artmasından sonrakı 4 ildə isə 1.5% artırır.

Məşğulluq və məhsul bazarlarında islahatlar da inkişafı orta perspektivə daşımaq üçün zəruridir, çünki onlar imkan və innovasiyaya olan məhdudiyyətləri aradan qaldırır. Təhsilə investisiya etmək gənclərə gələcəyə dair yeni ümid verə bilər.

Oyun qaydalarını dəyişənlərdən biri də gender bərabərliyidir. Araşdırma təklif edir ki, əgər qadın işçilərin sayı kişilərlə eyni səviyyəyədək artırılarsa, ABŞ-da ÜDM 5%, Yaponiyada 9%, Hindistanda 27% artacaq.

Qadınlara səlahiyyət verməklə ölkələr bütün vətəndaşlar üçün daha çox ədalətlilik və tərəqqi yarada bilər.

3. Davamlı, uzunmüddətli artıma imkan yaratmaq Üçüncü prioritet artımı uzun müddət ərzində davamlı etməkdir.

Burada əsas məsələ “2015 Beynəlxalq İnkişaf İli”ndə verilmiş vədləri həyata keçirməkdir. BMT-nin yaxınlarda qəbul etdiyi Davamlı İnkişaf Məqsədləri növbəti 15 il ərzində inkişaf üçün iddialı plan təmin edir.

Biz kasıbçılığı azaltmaq, iqtisadi diversifikasiyanı önə çəkmək və insan kapitalının inkişafına investisiya etmək üçün cəhdlərimizi gücləndirməliyik.

BVF bu cəhdin fəaliyyət mərkəzindədir.

Biz bütün güzəştli kredit vasitələrimizdən istifadəni 50% artırmışıq. Bundan əlavə, əsas şoklar və təhlükələrlə üzləşən ölkələr üçün kreditlərimiz üzərində sıfır faiz dərəcəsini saxlayırıq.

Nəhayət, əsas uzunmüddətli problem iqlim dəyişikliyinə effektiv cavab verməkdir.

Bütün ölkələr qlobal istiləşmənin təsirlərini makroiqtisadi strukturlara inteqrasiya etdirməlidir. Enerji qiyməti bunun özəyini təşkil edir. BVF 2015-ci il üçün $5.3 trilyon və ya qlobal ÜDM-in 6.5%-i qədər (bu, kütləvi iqtisadi yayınmadır) qlobal enerji subsidiyaları planlaşdırır. Onu düzgün başa düşmək üçün biz onu düzgün qiymətləndirməliyik. Şübhəsiz ki, növbəti 12 aylıq qlobal iqtisadi gündəlik geniş və mürəkkəbdir. Lakin süründürməçilik ağıllı seçim deyil. Bu səbəbdən, 2016 “doğru şeylər” etmə ili olmalıdır. n

BVF- in icraçı direktoru Kristin Laqard qarşıdakı il üçün qlobal iqtisadi gündəliyi müəyyən edir

Növbəti addım “yerinə yetirmə” - doğru şeyləri indicə etmək olmalıdır

95

DÜNYA 2016

Elm və Texnologiya Bu bölmədə həmçinin: Xərçəngin müalicəsi 96 Okeanın təmizlənməsi 97

Tim Berners Lİ: Daha geniş dünya şəbəkəsi 98

Orqanoid ili Ceffri Karr

Laboratoriyada yetişdirilmiş bədən üzvlərindən ibarət yeni, gözəl dünya.

“B

də yarada bilir. İndividual şişin biopsiyasından yaranmış yüzlərlə tumoroid ayrı-ayrılıqda yetişdirilə və faktiki olaraq nəticəni görmək üçün hər bir dərmana qarşı skrinninq edilə bilər.

Dr. Klevers bu yanaşmada tək deyil. Məsələn, Melburnda Kral Uşaq Xəstəxanasından Melissa Litl bundan polikistik böyrək xəstəliyinin (PBX) müalicəsini başa düşmək üçün istifadə etməyi planlaşdırır. O, böyrəyin kök hüceyrələrini orqanın sidik yaradan hissəcikləri olan nefronlara çevirir. Sonra bunlar bir neçə millimetrlik “kidnioidlər” əmələ gətirir. Dr. Litl yarı PBX hallarının genetik problemlərə əsaslandığından şübhələnir. O, qarşıdakı ildə nəyin nəyə qarşı işlədiyini müəyyən etmək üçün dərmanların skrinninqinə başlamağı ümid edir. NyuYorkda “Memorial Sloan Kettering” xərçəng mərkəzində Yu Çen prostat şişlərinin laboratoriya versiyalarına oxşar yanaşma aparır. “Özünüz böyüyün” tipli qaraciyər Yokohama şəhərində Takanori Takebe və həmkarları qaraciyər orqanoidləri üzərində işləyir. 2016-da həyata keçmək ehtimalı olmasa belə, qaraciyər böyümə və özünü bərpa edə bilmə imkanı səbəbilə faktiki transplantlar üçün istifadə olunmuş ilk orqanoidlər ola bilər. Lakin qarşıdakı il onların dərman vasitələrinin toksiklik testi üçün istifadə edildiyini görəcək. Bu, xüsusən, texnologiyanın dəyərli istifadəsi üçün olacaq. Qaraciyərin bir vəzifəsi dərman vasitələrində olan potensial zəhərləri azaltmaqdır. Lakin dərmanların heyvanlar üzərində aparılan testlərinin nəticəsi insanlar üzərində aparılan testlərə nisbətən fərqli cavablar verir. Orqanoidlərdən istifadə dərmanların çox

2016 QISACA Beynəlxalq Stratiqrafiya Komissiyası Antropogen epoxasını bəşəriyyətin Yeri əsaslı şəkildə dəyişdirdiyi geoloji zamanı - xarakterizə etmək üçün toplaşır.

s

alonda beyin” elmi fantastikanın qorxunc ideyalarından biridir. 2016-cı il bu qədər dəqiqliklə bədənsiz insanların reallıq olduğunu görməyəcək. Bu tam etibarlı bir proqnozdur. Bu il alimlərin beyinə, həmçinin, qaraciyərlərə, böyrəklərə, bağırsaqlara və digər bədən üzvlərinə oxşayan süni orqanları laboratoriyalarda şüşə qablarda yetişdirməsinə imkan verən texnologiyanın çiçəklənməsinə şahid olacaq.

2016-cı il ərzində orqanoidlər kimi tanınan bu xəyali göstərişlər dərman vasitələrinin sınaqdan keçirilməsi üçün gündəlik tibbi istifadəyə veriləcək. Onlar həm də real orqanların inkişaf yolunu işıqlandırmaqla embrionların inkişafı ərzində yaranmış xəstəliklərə də aydınlıq gətirəcək.

2016-da olmasa da, onlardan bəziləri insanlara transplantasiya olunmaq, yəni xəstə və ya işləməyən təbii orqanları əvəz etmək üçün kifayət qədər yaxşı hazırlanacaq.

Hubrext İnstitutunun alimi Hans Klevers dərman vasitələrini 2 ən yeni üsulla sınaqdan keçirməyə imkan verəcək “intestinoidlər” yaradıb. Bu, tam həcmdə 2016-cı ildə həyata keçirilməyə başlanacaq. Biri pasientin ölümünə səbəb olan, ağciyərləri və bağırsaqları zibilləyən kistik fibroz xəstəliyi üçün, digəri isə bağırsaq xərçəngi üçündür.

Faktiki olaraq mövcud orqanlardan və ya dəri hüceyrələrinin kök hüceyrələrinə çevirmək üçün çalışan bəzi biokimyəvi vasitələrlə müalicəsindən əldə olunmasına baxmayaraq, orqanoidlər embrionlarda tapılmış hüceyrələrə uyğun olan kök hüceyrələrindən yetişdirilirlər.

Beləcə, yaradılmış orqanoidlər götürüldüyü insanın ümumi xarakteristikasına “İntestinoidlər” malik olur və dərmanlara həmin şəxsin müvafiq ordərmanların qanının cavab verdiyi kimi cavab verir. iki ən yeni fibrozun səbəbi üsulla sınaqdan hər Kistik hansı bir gendə çatışkeçirilməsinə mazlıqdır. Lakin bu gendə olan müxtəlif çatışmazlıqicazə verəcək lara baxmayaraq müxtəlif müalicələrə yaxşı cavab verirlər və detallar yaxşı başa düşülmür. Dr. Klevers Niderlandda bütün könüllü kistik fibroz pasientlərini bir yerə yığmağı, bağırsaq hüceyrələrindən götürülmüş intestinoidləri böyütməyi və nəticələri çoxsaylı dərmanlara qarşı yoxlamağı planlaşdırır. Bu, hər bir pasient üçün ən yaxşı müalicə üsulunu müəyyən edəcək. Bağırsaq xərçəngi genetik baxımdan mürəkkəbdir, lakin eyni prinsip tətbiq olunur. Orqanoid yanaşması “tumoroid”lər

Ceffri Karr: Elmi xəbərlər üzrə redaktor, “The Economist”

Elm və Texnologiya

96

Böyük “X” Nataşa Loder

2016-cı ildə xərçəng yenidən müalicə olunacaq.

B

əzi şeylər 2016-cı ildə böyük elmi nailiyyətlərin xərçəng barədə hesabatlarından daha aydındır. Biri odur ki, bəziləri xərçəngin mümkün müalicə üsulunu təsvir edəcək. Təəssüf ki, əksər pasientlər üçün bunların heç biri doğru deyil. Bir neçə il biologiya və müalicə sahəsində irəliləyişlər barədə hesabatlar yayılmışdı. Lakin faktiki olaraq xəstəliyə yoluxmuş əksər insanlarda sadəcə bir neçə kiçik irəliləyişlər əldə olunmuşdu. Ürək xəstəlikləri və insult səbəbindən ölümlər dramatik şəkildə azalıb, xərçəngdən sağ qalma şansları xeyli dərəcədə artmışdır, çünki həkimlər onları əvvəlcədən yaxalayır (uşaqlarda xərçəngin müalicəsində irəliləyişə baxmayaraq).

Doğrudur, xərçəng olduqca mürəkkəb xəstəlikdir, amma irəliləyişlər əldə olunur.

Bundan başqa, insanlar uzun müddət yaşadıqca, bu düşmənlə qarşılaşmaq şansı da artır.

Buna baxmayaraq, müalicənin tam yeni və perspektivli sinfini (mövcud olanlar: cərrahiyyə, radioterapiya, kimyaterapiya, hormonal və hədəf terapiyası) dəstəkləmək üçün daha çox sübutlar yarandıqca 2016cı ildə xoş xəbərlər də eşidiləcək. Yeni sinif immunoterapiya xərçəngə qarşı mübarizə aparmaq üçün bədənin öz immun sistemindən istifadə edir. Müalicə üsulları immun sistemini aşkar etmək və şişlərin sağlam toxuma kimi görünməsinin qarşısını almaq üçün anticisimlərdən istifadə edir. (T-hüceyrələrini şişi tərk etməyə inandıran molekulyar razılaşma ilə bir çox şiş hüceyrələri immun sisteminin T-hüceyrələrinə bağlanan səthlərinin kontrol zülalları üzərində özlərini göstərirlər.)

2011-ci ildə dərman preparatları şirkəti “Bristol-Myers Squibb” bu aldadıcı kontrol nöqtələrindən birini birləşdirən və immun sistemini “aldatmaq” üçün onun

DÜNYA 2016

cəhdlərinə mane olan “Yervoy” anticismini təqdim etdi. “Yervoy” melanoma xəstələrinin həyatını uzadan ilk dərmandır.

Standart müalicə üsulları ilə müqayisədə bu, xəstəlikdən ölüm riskini 3 dəfəyədək azaldır.

Pasientlərin 17%-də şiş yeddi il ərzində geri qayıtmır. 2014-də digər bir Terapiyanın dərman şirkəti “Merck” bu sinfi hər müxtəlif kontrol zülallakəs üçün rını dağıdan “Keytruda” deyil anticismini yaratdı.

Bir il sonra “Keytruda” qəbul edənlərin 74%-i “Yervoy” qəbul edənlərin 57%-i ilə müqayisədə hələ də sağ idi. “Bristol-Myers Squibb” bu tipli başqa bir dərman - “Opdivo” hazırladı; “Roche and AstraZeneca” və digər bir çox dərman şirkətlərinin də oxşar müalicə üsulları var.

Birlikdə daha yaxşıdır?

Müxtəlif immuno-onkoloji dərman vasitələri müxtəlif kontrol zülallarına təsir etdiyi üçün 2016-cı ildə cavabı gözlənilən bir sual yaranır: hansı tipli kombinasiyalar yaxşı işləyir? Mümkündür ki, 2 immuno-

İkisinin birliyi

s

zəhərli olduğunu sübuta yetirən, insanlar üzərində kliniki əlamətlərdə aparılan lazımsız və potensial təhlükəni test etməyi dayandırmalıdır.

2016 orqanoidlərin tədqiqatçılara real orqanların necə inkişaf etdiyini və bu prosesdə nəyin səhv getdiyini başa düşməyə kömək edən vasitələr kimi öz imkanlarını sınağa çəkdiyini görəcək. Bu zaman “balonda beyin” özünü göstərəcək, çünki burada onların şizofreniya və autizm kimi sinir əlaqələrinin inkişaf sirrlərini öyrənmək şansı var.

Bu yanaşma autizmlə bağlı artıq bir nəticə verib. Yeldə Flora Vakkarionun qrupu autizmin müəyyən növü olan

onkoloji dərman birlikdə daha yaxşı olsun.

Melanoma üzərində aparılan kombinasiya testində “irəliləyiş olmadan sağ qalma” (pasientin xərçənginin pisləşmədiyi “müddət”) “Opdivo” istifadəçilərində 6.9 ay, “Yervoy” istifadəçilərində 2.9 ay, birgə istifadə edənlərdə isə 11.5 aydır. Ən yaxşı müalicə üsulunun kimyaterapiya olduğu ağciyər xərçərginin ən son mərhələsində 5 ildən sonra hələ də yaşayan insanların sayı sadəcə 5%-dir. İmmuno-onkoloji dərman kombinasiyaları bunu 20-30% artırıb. Qarşıdakı il həm də yeni dərman vasitələrinin nə qədər müxtəlif xərçəng tipi üzərində işlədiyinə aydınlıq gətirəcək. İlkin əlamətlərə görə, onlar bir çoxlarında effektiv ola bilər.

Lakin aydındır ki, terapiyanın bu sinfi hər kəs üçün deyil. Səbəbini başa düşmək qarşıdakı illərdə artan irəliləyişlər nəticəsində aydın olacaq digər zərur məsələlərdən biridir. Xərçəng müharibəsinin verdiyi dərslərdən biri budur ki, bu, olduqca çox tipli xəstəlikdir və molekulyar səviyyədə nələrin baş verməsi önəmlidir. Üzdən bir-birinə bənzəməyən xərçənglər göründüyündən də oxşar ola bilər. Onları yaradan genetik və molekulyar qüsurları başa düşmək üçün daha çox cəhd edilərsə, bəlkə də nəticə daha tez əldə oluna bilər.

Səbirsizliklə gözlənilən cavablar budur ki, digər immunoterapiyalar nəzarət inhibitorları ilə yaxşı işləyə bilərmi və bu yeni texnikalar xərçəng müalicəsinin hazırki dayaqları ilə ən yaxşı şəkildə necə işləyə bilər? Bu, məsələn, cərrahiyyədən sonra cərrah bıçağının dəymədiyi hər hansı ayrılmış hüceyrəni təmizləmək üçün lazımdır. Onlar şiş inkişafının qarşısını mənbəyində almağa çalışan terapiyalarla yaxşı işləyə bilər.

Növbəti bir neçə il ərzində xərçəngin müalicəsində böyük elmi perspektivlər açılacaq. Onun məhsulları çox bahalıdır.

ABŞ-da “Yervoy”un bir pasient üçün illik qiyməti $130,000-dır. “Optivo” isə $150,000.

Dərman vasitələrinin qiyməti keçməyən dəhşətli baş ağrısıdır. Beləliklə, 2016-cı ildə prezidentliyə namizədlərin müalicə üsulları üzrə təklifləri rəqabəti maraqlı edəcək. n Nataşa Loder: Tibbi xəbərlər üzrə müxbir, “The Economist”

insanlardan götürülmüş breynoidlərdə daha fəalliyyət üçün neyron yaradılmasında zəruri olduğu bilinən gen yaradıb. Digər genlər, əlbəttə ki, gizlənir və 2016-da üzə çıxacaq. Dr. Vakkario öz axtarışında tək deyil. Stanford Universitetindən Serjiu Paska da bunun üzərində işləyir, xüsusən də şizofreniya ilə bağlı. O və Kembric Universitetinin ilk breynoidi yaratmış alimi Madelin Lankastr Homosapiensləri bu qədər spesifik edən anlayışları işıqlandıran yollarla insan breynoidlərində olan əsəb toxumalarının digər növlərdən yaradılmış breynoidlərdən fərqlənibfərqlənmədiyi barədə ekzistensial sual üzərində işləyirlər. n

DÜNYA 2016

Zibil qoyarsan, zibil götürərsən Alan Anderson

Okeandan plastik zibilləri təmizləmək məqsədilə innovativ yanaşma üzrə aparılan böyük sınaq

M

Elm və Texnologiya yuyulduğunu görən Tsuşima adası üçün hazırlanan 2 kmlik bonla böyük sınaq keçiriləcək.

Layihə okean zibilxanası üzrə debatı artıq intensivləşdirir. Bəziləri bütün cəhdlərin okeanın daha sonra təmizlənməsinə deyil, ilk növbədə, okeanlara zibillərin atılmasının qarşısını almağa yönəldilməli olduğuna inanır. Lakin plastiklərin dənizə atılmasının qarşısını almaq məqsədilə yaradılmış mövcud qaydalar bunu həyata keçirməyin çətin olduğunu sübut edib. Belə tez bir zamanda, effektiv qaydalar qəbul edilə bilərmi? Əməliyyat nə qədər uzadılarsa, o qədər də çox Okeanın Təmizlənməsi kimi iddialı layihənin həyata keçməsi ləngiyər. Alimlər bu yaxınlarda kəşf ediblər ki, üzən plastiklər kiçik “mikroplastik” hissəciklərə asanlıqla bölünür. 2014-cü ildə aparılmış sorğunun hesablamasına

ühəndis və alimlər okeanları minlərlə ton üzən plastik zibildən təmizləməyin metodunu sınaqdan keçirərək 2016-cı ildə dünyanın ən xoşagəlməz problemlərindən biri ilə məşğul olacaqlar. Layihə tamamilə qeyri-ənənəvidir. İlk dəfə qeyri-mümkün kimi tənqid olunmuş layihə holland tələbə Boyan Slat tərəfindən, hökumət qrantlarının deyil, “kraudsorsinq” saytı olan “Indiegogo” vasitəsilə maliyyələşdirilərək həyata keçirilmişdir.

2016-cı ildə Okeanların Təmizlənməsi layihəsi Yaponiyanın Tsuşima adası sahilində dənizlərin heç görmədiyi ən uzun struktur olmağa iddia edən 2 km uzunluğunda üzən bon tikməyi əhatə edir. Əgər o, üzən zir-zibili səmərəli təmizləyə bilsə, onda okeanın ən zibilli hissələrini təmizləyəcək 100 km-lik strukturun tikintisinə başlanacaq. Bunlara Kaliforniya və Havay arasında yerləşən məşhur “böyük Sakit okean zibilxanası” daxildir.

Siz açıq dənizdə gəmilərdən atılmış, çayların yuduğu və ya zibilliklərdən sovrulmuş zibilləri görməmiş olmazsınız. Bu zibili əvvəlki vəziyyətə qaytarmaq hər zaman mümkünsüz görünüb. Bu, böyük ərazilərə yayılıb və təklif olunmuş həll yolları (böyük torları gəmilərin arxasına yedəkləmək kimi) çox enerji aparır və vəhşi təbiəti təhlükəyə məruz qoyur. Bu, bir gənci Ana, ata, axı sizə demişdim, zibilinizi dənizə atmayın fərqli düşünməyə məcbur etdi.

Boyan Slat dayvinq tətilində dənizlərin zir-zibillə dolu görə, dənizdə, ən azı, 5.25 trilyon plastik hissəcik üzür olduğunu görəndə 16 yaşı vardı. O, dənizdə bir cüt uzun və və onlardan təxminən 4.8 trilyonu 0.33 mm və 4.75 mm üzən maneəni dayaz qövsdə çox təsadüf edilən axınla üz- diametr həcmindədir. Belə ki, onların çoxunun nümunə üzə qoyaraq bir-birinə bağlamaq fikrinə düşdü. Dəniz zi- götürmək üçün həddən çox kiçik hissələrə parçalandığını bili maneəyə gətirəndə o, sahə boyunca və mərkəzə doğru nəzərə alsaq, plastiklərin miqdarı gözlənildiyindən daha yırğalanır ki, burada o, su toplusunda batmayanadək azdır. Bunlar kiçik canlılar tərəfindən yeyilə və ya köçürülə, toplana bilər. Su axını zibili bir yerə həmçinin, dərinliklərə bata bilər. toplayır və canlı varlıqlar bonun alBu, bir Altında nə gizlənir? tından təhlükəsiz şəkildə keçir. gənci fərqli TEDx konfransında böyük Okean səthinin görünən hissəsinin zibillənməsi həyat düşünməyə populyarlıq qazanmış 2012-ci üçün təhlükəli kimyəvi maddələri birləşdirən və onil çıxışından sonra cənab Slat ları ətraf sulardan toplayan mikroplastiklər səbəbilə vadar etdi mühəndisləri, okeanoqrafları və görünməz zəhərlənmə yaya bilər. Alimlər artıq plasdonorları cəlb etdi. 40 metr uzun- tik hissəciklərin ticarət məqsədilə yığılmış midilərə və luğunda bonların sınağı anlayışın sübutunu verdi və 100- istridiyələrə təsir etdiyini bilirlər. Hazırda plastiklərin dən artıq alim, mühəndis və şirkət tərəfindən yazılmış hara getdiyi və onların daşıdığı risklər araşdırılır.

535 səhifəlik texniki icmal texnologiyanın geniş yayıla Təcrübəsiz dənizçilər inanmaq istəyirlər ki, dəniz bilməyəcəyinə dair etirazları səngitdi. 2016-cı ildə Slatın onlar üçün bu zir-zibili təmizləyir, lakin onlar hər an 22 yaşı olanda hər il sahillərində 12.000 kub metrlik zibilin xoşagəlməz sürprizlə qarşılaşa bilərlər. n

97

2016 QISACA Alimlər qeyriadi dərəcədə güclü Ninonun (Sakit Okeanın dünya iqlimini dəyişən dövri istiləşməsi) səbəb olduğu mərcan riflərinin kütləvi yox olmasından qorxurlar.

Alan Anderson: Elmi xəbərlər üzrə jurnalist və müəllif

98

Elm və Texnologiya

DÜNYA 2016

Geniş dünya şəbəkəsi

İ

lk vebsaytın ictimaiyyətə təqdim edilməsindən 25 il sonra, veb 2016-cı ildə biznes, dövlət və insanlar üçün daha vacib olacaq. Hökumətlər bizim rəqəmsal dövrümüz üçün qanunları böyük cəhdlərlə yeniləməli olacaq.

2015-də tipik onlayn biznes modeli şəxsi informasiyanı toplayıb onu “pula çevirmək”dən (məs., reklamçılara satmaqla) ibarət idi. 2016-da insanlar öz məlumatlarını idarə etməyə, onlardan öz mənfəətləri üçün istifadə etməyə can atırlar. Bu, yeni məhsullar üçün maraqlı bazar yaradaraq mövcud biznes modellərinə çağırış edəcək.

Tətbiqetmələr həyatın müxtəlif aspektlərindən - maliyyə, tibb, məişətin avtomatlaşdırıması - məlumatları birləşdirəcək, lakin ayrı-ayrı şəxslərə paylaşımlara nəzarət etməyə icazə verəcək. Hazırda, təqvim tətbiqetmələr ev, iş və məsələn, sevimli qrupunuz barədə informasiyaları birləşdirir. 2016-cı ildə sağlamlıq tətbiqetmələri həkimlərdən, baş çəkdiyiniz xəstəxanalardan və istifadə etdiyiniz sağlamlığa nəzarət cihazlarından məlumatları birləşdirərək eyni qaydada işləməyə başlayacaq. İnsanlar onlara aid məlumatlar üzərində nəzarəti təsdiqləyəndə, veb texnologiya nəhəngləri üzərində asılılığı azaldaraq, gücü fərdlərə və bizneslərə qaytararaq, proqram yaradıcılarına innovasiya üçün zəngin mühit yaradaraq “yenidən demərkəzləşəcək”.

Yeri gəlmişkən, hökumətlərin mühüm bir hissəsi ictimai məlumatı ictimai maraq üçün açacaq. Açıq hökumət məlumatları (ictimai verilənlərin yenidən istifadəyə yararlı formatlarda və açıq lisenziyalarla onlayn dərc edilməsi) çox məqsədlə istifadə edilir. Pul çətinliyi çəkən hökumətlər açıq məlumatın yayılma səbəbini korrupsiyaya və tullantıya qarşı mübarizə vasitəsi kimi istifadə edə bilərlər.

Məsələn, şirkət reyestri və ianə hesabatları olan minlərlə hökumət alış-satışlarına çarpaz istinad etməklə “Transparency International Georgia” aşkar etdi ki, hökumət müqavilələri bir çox hallarda siyasi ianələr barədə mümkün əlaqələrə dair suallar yaratmaqla siyasi baxımdan əlaqəli şirkətlərə təltif edilir.

“Web Foundation”ın araşdırması göstərdi ki, ölkələrin 8%-dən azı hazırda korrupsiya və tullantının qarşısını almaq üçün ən zəruri verilənləri dərc edir. 2016-da hökumətlərin dəstəyi ilə yeni beynəlxalq Açıq Məlumat Xartiyası, nəhayət ki, məlumatları hamı üçün açmaq istiqamətində həlledici addımlar atacaq.

Yeni dövr üçün yeni qanunlar 1990-cı illərdə bəzi kiber libertarianlar internet üçün az tənzimləmənin hər zaman daha yaxşı

olduğunu sübut etdi. Lakin şirkətlərin vebin gəlir əldə etmək imkanını pozmaq arzusu daha güclü olduğu halda ciddi kriminal fəaliyyətlər rəqəmsal dünyaya tətbiq edilmiş qanunların hər bir limitini (bir çoxları vebdən əvvəl gəlir) sınaqdan keçirib. Fərd, şirkət və dövlətlərin maraq və hüquqlarını internetin özünün universal strukturunu dağıtmadan balanslaşdırmaq getdikcə çətinləşir.

Bu, məxfilik, şifrələmə və anonimlik kimi artan mübahisələrdən daha aydın deyil. İnsanlar öz “məlumat izləri”nin həddini və dəyərini başa düşdüyündən qarşıdakı il məlumatın təhlükəsizliyi və şifrələnməsinə olan tələb artımı ilə üzləşəcək. Hüquq-mühafizə orqanları şifrələmə texnologiyasına qanunun icazə vermədiyi ünsiyyətə imkan yaratdığı səbəbilə qarşı çıxır. Lakin güclü şifrələmə bir çox sənayelər, xüsusilə, maliyyə xidmətləri üçün zəruridir. “Arxa qapılar” sistemi cinayətkarların hücum etməsi üçün zəifliklər əks etdirdiyi üçün ümumi qadağa işləməyə bilər.

Belə çətin problemlərlə üzləşmiş ölkələr internet üçün yeni hüquqi çərçivələr axtaracaq.

Görəsən, bunlar şəffaf və demokrat olacaqmı və açıq interneti qoruyacaqmı?

Pis düşünülmüş “kibercinayətkarlıq” qanunları toplusu siyasi baxımdan motivasiya olunmuş senzuradan tutmuş dolaşıq müşahidəyədək hər şeyə səlahiyyət verməklə, eyni zamanda mühəndisləri yaxşı niyyətlər və sərt cəzalara açıq olan maraqla təmin etməklə inkişaf edir.

Həmçinin, ABŞ-da və digər yerlərdə şirkətləri istifadəçilərin məlumatlarını hüquqi proses olmadan təhlükəsizlik orqanları ilə könüllü şəkildə bölüşməyə vadar edən cəhdlər narahatlıq doğurur.

Bununla belə, proqressiv hökumətlər şirkətlərin gəlir əldə etmək və hökumətlərin cinayətkarlıqla mübarizə aparmaq üçün qanuni ehtiyaclarını anlayaraq insan hüquqlarını möhkəmləndirən və innovasiya üçün yer təmin edən, cəmiyyətin geniş iştirakına əsaslanan milli internetin “Hüquqlar haqqında Bill”ini inkişaf etdirir.

Braziliya 2014-cü ildə bu yanaşmanı irəli sürdü, İtaliya 2015-də təkrarladı. Nigeriya, İordaniya, Qvatemala və bütün Afrika İttifaqında oxşar proseslər gedir. 2016-da “Hüquqlar haqqında Bill”in çoxu qanuna çevriləcək. Qlobal səviyyədə internet üçün yeni Maqna Kartada rəqəmsal dövr üzrə əsas prinsiplər barədə razılığa gəlmək məqsədilə cəhdlər güclənəcək.

Qarşıdakı çətin problemləri həll etmək və yaratdığımız çoxsayda məlumatların şəxsi imkan və iqtisadi innovasiya üzrə alətlərə çevrildiyinə əmin olmaq üçün məlumatlı debatlarla açıqlanmış siyasətlərə ehtiyacımız var. n

Ümumdünya hörumçək torunun ixtiraçısı və “Web Foundation”ın direktoru Ser Tim Berners Li rəqəmsal dövrün gələcəyi üçün planlar barədə məlumat verir

Hökumətlərin mühüm bir hissəsi ictimai məlumatı ictimai maraq üçün açacaq