Tatarstan 02 2014 tat by Общественно-политический журнал "Татарстан"

Татарстан №2 февраль 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

иҗтимагый - сәяси басма

Мөхәррир сүзе

16 р 420066, Казан, Декабристлар ур., 2, тел. (843) 222-09-79 tatarstan@tatmedia.com б Артем Дмитриевич Тюрин, tyurin@tatmedia.com Әскәр Сабиров, Sabirov@tatmedia.com б Нияз Әхмәдуллин, Ahmadullin@tatmedia.com Рөстәм Шакиров, Shakirov@tatmedia.com җ Фәридә Әхмәтҗанова, Ahmetzanova@tatmedia.com и Владимир Матылицкий җ Василина Олейник ә Николай Коновалов в Олеся Бондаревская ф Солтан Исхаков а Юрий Алаев, Рөстәм Батров, Александр Игнатьев, Мөршидә Кыямова, Рузилә Мөхәммәтова, Алсу Сәлахетдинова,Гадел Хәеров, Марат Хәйруллин, Клим Шаньгин Виктор Шуматов, Владимир Сухарев т ria.ru

Яңа ел һәрвакыт шундый тиз узып китә, безгә вакыйгалар агышы, очрашулар, сөйләшүләр, зур һәм зур булмаган эшләр бер дә тукталып тормагандай тоела – быел ул ничектер аеруча ачык, үзенчәлекле кебек. Чынлыкта

Виктор Шуматов, Shumatov.tatarstan@tatmedia.com в Виктор Шуматов Игорь Глушков

исә мәгълүмати лентада вакыйгалар саны да артмады, сыйфаты да үзгәрмәде

Айсылу Корманова

адекватсызлыгы градусы белән бергә үсә бара. Адекват булмау – безнең за-

1 20 Журнал Элемтә, мәгълүмати технологияләр һәм массакүләм коммуникацияләр өлкәсендә күзәтчелек буенча федераль хезмәттә теркәлгән. Теркәлү таныклыгы ПИ №ФС77-37630, 01.10.2009 г

шикелле, чөнки төп тәэминатчылар шул ук: тынгысыз Украина һәм дә төрле закон чыгару җыеннары. Мәгълүмати шау-шу яңалыклар генераторларының манга хас сыйфат. Симметрияле булмаган җавап – үзеңне текә итеп күрсәтү, икенче яңагыңны куйганчы, аяк чалу – модада. Сәбәбен табу, рөхсәт итмәү, ябу, өзү, ялгыш тиеп киткән өчен башка арттан кирпеч белән сугу – тренд билгесе. Бигрәк тә кирпеч заводың булса. Бу закон чыгаруның яхшы кагыйдәсе. Бик кечкенә рейтингка ия, әмма эчтәлеге белән шактый зәһәр телеканалда

данә, шул исәптән татар телендә – 1250 б Редакциянең язма рөхсәтеннән башка «Татарстан» журналындагы материалларны күчереп бастыру тыела. Күчереп бастырганда, журналның исемен күрсәтү мәҗбүри. Автор фикере редакция фикере белән туры килмәскә мөмкин. Реклама материалларының эчтәлеге өчен редакция җавап бирми. «Промо» һәм «Медиа» рубрикалары материаллары реклама-коммерция нигезендә басыла. Журнал «Татмедиа» ААҖ филиалы «Идел-Пресс» полиграфия-нәшрият комплексы типографиясендә : 420066, Казан, Декабристлар ур., 2 Заказ № А-231 Басарга кул куелды: 12. 02. 2014

эшләүче яшь, янып торган, мөгаен шуңа да бик адекват булмаган хезмәткәрләр эфирга бөтенләй адекват булмаган сорау элеп куйдылар. Нишләгәннәрен абайлап өлгерделәр-өлгерүен, сорауны алдылар, гафу үтенделәр. Ә хәзер бу каналны сүндерделәр, югары трибуналардан гомумән ябарга чакыралар. Ә нәрсәгә нигезләнеп? Әхлаксызлык өчен гаепләү – бер, каналны кисеп ату – бөтенләй башка. Мондый фикер йөртүләрдән соң, илдә сүз иреге турында ничек сөйләшергә була?! Закон чыгаручы әфәнделәр, кайда монда закон? Менә шундый тойгылар әлегә... Шау-шу куәтләнә бара. а

м Евита Саможенова, e-mail: samozjenovaei@tatmedia.com Вероника Лукьянова, e-mail: lukjanova@tatmedia.com, тел.: 222-09-79 т

Татьяна Чернова, сhernova.tatarstan@tatmedia.com б Любовь Сорокина, тел. 222-09-80

г «Татмедиа» ААҖ: 420097, Казан, Академическая ур., 2 Тел./факс (843) 570-31-13

Индекс Индекс

— татар телендә — рус телендә

2014 елның 6 аена татар телендәге журналга язылу бәясе – 44

Юлия Мельник, melnik@tatmedia.com

ә е

Хакимият

Икътисад

Җәмгыять

Килешү. Киләчәктән килгән тарих

Россия киң вә иркен, ә менә арзанлы торак төзергә җир юк

Владимир Леонов турында ике фикер

« ткәнгә күзе җиткән киләчәген күрер»

Күрсәтегез шашкаларны

Оят юкта иман юк

Татар киносы: безне берләштерүче һәм дөньяга танытучы

«Әхлаксыз интернационалның» мескен иманы

6 12

Безне селкетәләр, ә без ныгыйбыз гына

«Акыллы» шәһәр: киләчәктән караш

Кафил Әмировның тормыш линиясе

Казан кремленең «икенче төбе»

Афиша

рс

и р

12825 никах Казанда узган

елда теркәлгән. Бу, 2012 ел белән чагыштырганда, 459 парга артыграк. Аерылышуларның төп өлеше элеккечә үк биш елдан да артыграк яшәмәгән яшь гаиләләргә туры килә. зган ел, мәсәлән, 5291 гаилә аерылышкан.

75–80

% – ңа ел бәйрәмнәре чорында Казан кунакханәләрендәге урыннар әнә шул дәрәҗәдә файдаланылган.

21533яңа туган бала

Татарстанда 2013 елда теркәлгән – барысы 11045 малай һәм 10490 кыз дөньяга килгән. 265 гаиләдә – ике игез, биш гаиләдә өч игез бала туган. Казан бала туу буенча алдынгылыкны Татарстан Республикасы чикләрендә генә түгел, Идел буе федераль округының миллионлы шәһәрләре, шул исәптән фа, Самара, Түбән Новгород арасында да тота.

100 ìëí сум – яңа соци-

аль программа – балаларны сәламәтләндерү лагерьларена капиталь ремонт ясау өчен биреләчәк финансларның күләме әнә шулкадәр сумманы тәшкил итәчәк. 2014 елда 13 лагерьны ремонтлау күздә тотыла.

876

мең – республикада узган ел күчемсез милеккә кагылышлы әнә шулкадәр хокук һәм башкару документы теркәлгән. Торак мәйданнарга милекчелек хокукы турында 448 мең документ теркәлгән, бу 2012 ел күрсәткеченнән 12,5 ка кимрәк. Торак өчен каралмаган мәйданнарга милекчелек хокукын теркәү 5,5 ка кимегән һәм 90 мең документ тәшкил иткән.

70 мең хокук документы

370факел йөртүче

Татарстандагы Олимпия уты эстафетасында катнашты. Аларның 80е республикабыз вәкилләре булса, калганнары бөтен Россиядән килгәннәр иде.

Татарстанда күп балалы гаиләләргә җир мәйданнары бүлеп бирү программасы гамәлгә кертелгәннән бирле 14 мең җир мәйданы буенча теркәлгән.

янгын очрагы республикада 31 декабрьдән 8 гыйнварга кадәр исәпкә алынган. зган елның шушы чорында бу сан 80гә җиткән. Җиде кеше һәлак булган. Массакүләм чаралар үткәрелгән урыннарда һәм башка мөһим объектларда янгын чыгуларга юл куелмаган.

824

42 ìëðä ñóì –

2013 елда терлекчелек продукциясеннән алынган керем әнә шулкадәр сумманы тәшкил итте. 480 мең тонна терлек һәм кош ите җитештерелгән. 2014 елда бу санны 500 мең тоннага җиткерү күздә тотыла.

күп балалы гаилә – аларда биш һәм аннан да артыграк бала тәрбияләнә – торак бирүнең чагыштырма исемлегенә кертелгән. 2014 елда күп балалы 45 гаиләне торак белән тәэмин итү күздә тотыла. Бу максатлар өчен 122 млн сум, ә 2015 елда 128,1 млн сум акча каралган. 2014 елда 100 яшь гаиләне торак белән тәэмин итү планлаштырыла. Татарстан

февраль 2014

Ramada Kazan City Center 4*

кызыклы факт отель турында:

«Рамада» отеле Казанда 2013 елның җәендә ачылды һәм кунакларны җәлеп итәргә дә өлгерде. Россиянең иң эре бронь порталларыннан берсе Booking.com белешмәләре буенча, кунакханә инде сорауларның күплеге, уңай бәяләмәләр һәм югары рейтингы белән аерылып тора.

Отель Кремльгә, күпсанлы музейларга һәм концерт залларына бик якын, шул ук вакытта тимер юл вокзалы һәм «Аэроэкспресс» терминалына 3 минутлык җәяүле юл ераклыгында урнашкан.

Реклама.

Американың бөтен дөньяга танылган Ramada, Wyndham Hotel Group Int. кунакханәләр челтәренең яңа отеле Америка стиленең затлылыгын, уңайлылыгын һәм эстетикасын чагылдыра. Әгәр дә сез югары дәрәҗәдәге уңайлылыкны, шәхси якын килүне һәм үзегезгә аерым мөнәсәбәтне бәялисез икән – дүрт йолдызлы «Рамада» отелен сайлагыз. «Рамада Казань Сити Центр» кунакханәсе – эшлекле кунакларны кабул итү өчен тулысынча уйланылган дүрт йолдызлы отель. Ул номерларның югары технологик комплектациясен тәкъдим итә: Smart TV телевизоры белән спутниклы телевидение, чикләүсез бушлай Wi-Fi Internet, шул исәптән – бөтен отель территориясендә дә. Кунакханәнең барлык «Бизнес», «Делюкс», «Люкс» һәм «Президент люксы» номерлары да 68 см биеклектәге Serta Америка караватлары, минибар, чәй станциясе, үтүк һәм үтүкләү тактасы, тропик душ белән тәэмин ителгән. Кунаклар үзләрен уңайлы хис итсен өчен, номерның мәйданы 27 кв. метрдан башлана.

Казанда «Рамада» Америка отельләре челтәре. Америка хыялы тормышка аша башлады. www.ramadakazan.kom

380 кв. м мәйданлы «Сенатор» конференц-залы 30дан алып 200 гә кадәр кеше сыйдырышлы 5 әңгәмә бүлмәсенә бүленә ала. Отельнең эшлекле чараларда катнашучылар өчен 65 дюйм диагональле һәм колакчалы синхрон тәрҗемә системасы булган үз интерактив мониторы бар.

120 утыру урыны булган һәм күпмилләтле кухняга ия «Американо» рестораны тәкъдим итә: «швед өстәле» системасындагы иртәнге аш, а-ля карт – төшке һәм кичке ашлар; 190, 250 һәм 390 сумлык бизнесланчлар; тере музыка: сишәмбе – 18.00 – 21.00, җомга, шимбә – 19.00 – 22.00.

Рәхим итегез, үзегез өчен иң яхшы шартларны белешү өчен телефон: (843) 294 00 00

5 Казан, Чернышевский ур., 39 Тел. (843) 294 00 00

«А» класслы бизнес-үзәк – урамнан аерым керү юлы һәм бүлмәләрне үзгәртеп кору мөмкинлеге дә булган 400 квадрат метр мәйдандагы офис заллары.

өс ә

Ми

ех

ТР Президенты, – табибларның корпоратив этикасы турында:

Ми е и и ре е ие и р әә с р р и ә и е р ер әр ә ирә ә р сез е е и ә е р р и р х з ие

ә р

әре ә е ер хез ә әр әр е р ө е үз әре и и ер и р х р өс е рә р р р өе ө е ә и р ез ә ирә и ә р з ис з ез е и ә

РФ Дәүләт Думасы депутаты, – РФ авыл хуҗалыгы министрының компетентлыгы турында:

ере ө и

е ир үзе е е з ө е ә р с з р ә с р М ө е ез е х з ә үзе ө е ер ә ие ә үз е е ә е е ә ә әр е ер р р с

з р ә р

өзи әр и ис р с р р р

и М

«Татнефть» ААҖнең генераль директоры, – Татнефтьнең нефть базарындагы башка уенчылар белән йотылу ихтималлыгы турында:

үе е ө ә и и ә с р и ә әс и е ә и и сүз и ә и ә ә и әр ер ә е ә ерс е и р

р р

ез е и үзе

ер е Мир

Казан шәһәр башкарма комитетының балалар һәм яшьләр эшләре комитеты рәисе, – яшьләр тормышында Интернетның урыны турында:

ү е ез ә з ә с

е е е е исә үе ә ә и р р и р р есс р

өрә е ә и есә әре ә е р үә

«Ростов» ФКның элекке спорт директоры һәм тренеры, – Россия футбол чынбарлыгы турында:

е ө и е е әре и ә е е е и ә сә ә и ә и р с р р Ми әр ә е ә е ә ез з р е ә и Ми и ә сси ә и ә ә и ери ә ре ер ә е ә и р р ирә е е р р ә ә ер ә ер р

е с

р ис р

Казанның «Ак Барс» ХК һөҗүмчесе, – хоккейда җиңүләр рецепты турында:

үе и е р ер ә ре ир р 4

ө и ер ә е Ми и е и әр ә әр ә ирә р ер ер ә ө рә ер ә Татарстан

февраль 2014

РОСКОШНАЯ МЕБЕЛЬ 3 000 000

РАСПРОДАЖА МЕБЕЛИ ИТАЛИИ И ФРАНЦИИ: БОЛЕЕ 200 МОДЕЛЕЙ

ДЛЯ НАСТОЯЩИХ ЦЕНИТЕЛЕЙ

БОЛЕЕ ПОСЕТИТЕЛЕЙ С 2000 ГОДА

15 000 КВ.М. МЕБЕЛИ

есть ли что то слаще ВЫГОДНЫХ ЦЕН? KENYA Умение пользоваться выгодным моментом —

Многолетний опыт испанских мастеров для удачливых людей! позволил создать коллекцию мебели «Kenya» в стиле экзотического и парадоксального КОЛЛЕКЦИИ ВОЗВРАЩЕНИЕ барокко. Подлинное произведение искусства, ИТАЛЬЯНСКОЙ ЛЕГЕНДЫ! выполненное вручную с использованием массива ценных пород дерева, натуральной кожи, мрамора и благородного серебра. Яркий альянс элитарности и Диваны экстравагантности является своеобразным свидетельством тонот мастера Джузеппе Николетти! кого эстетического вкуса владельца мебели и показателем его высокого социального статуса.

НА ЛЮБОЙ ВКУС

ИСПАНСКОЙ МЕБЕЛИ! мебель, сочетающая в себе, на первый взгляд, противоречивые формы и материалы, для истинных ценителей нестандартных решений в интерьерах. Диван 4-х местный

125 460 руб. Стол журнальный

РАСПРОДАЖА РОСКОШНЫХ ЛЮСТР итальянский дизайн, от 8000 руб.

К АРТИНЫ ДЛЯ ИНТЕРЬЕРОВ И ПОДАРКОВ

масло, холст, богатые рамы.

от 2 900 руб

90 890 руб.

PRESTIGE CASA

Бамбук, ротанг, тиковое и красное дерево, алюминий - эти оригинальные Потрясающий обеденный гарнитур, достойный комбинации материалов делают королевского зала. Восхитительная мебель, мебель актуальной изготовленная вручную в лучших традициях и востребованной для итальянских мастеров с использованием квартир и коттеджей.

эксклюзивных

ОЧАРОВАНИЕ СТАРИНЫ – СТИЛЬ ПРОВАНС

ФОНТАНЫ ДЛЯ ИНТЕРЬЕРОВ от 3 400 руб.

LUDOVICO

мебель и предметы декора: Благородная классика отличается особым Коллекция JAMAICA представлены шармом благодаря ручной отделке. При шкатулки, ее создании используются исключительно интерьерные натуральные материалы с применением игрушки, часы, декоративные изысканной инкрустации. Каждая деталь, клетки, несущая тепло рук мастера, вызывает для подсвечники, неповторимые ощущения – используются такие эмоции увлажнения воздуха, зеркала, посуда, классическая мебель дарит кажатмосферу дый день. создают текстиль, Эксклюзивная мебель из Италии – украшение уюта и комфорта, цветочные горшки интерьера, атмосфера коши и способствуютрос здоровому ивашего другие милые дыханию. комфорта. мелочи.

(843) 5-119-702, 5-119-709

натуральных материалов. смелые фантазии в интерьера.

Стол обеденный cо стеклом Она воплощает самые 41 100 руб. офорСтул млении дворцового с подушкой 11 150 руб. Книжный шкаф 49 660 руб. Книжный шкаф овальной формы 104 630 руб.

простой и современный дизайн, комфорт, практичность, морозо- и влагоустойчивость делают мебель идеально подходящей для сада, зоны у бассейна или террасы. Кресло

47 360 руб. Диван 3-х мест. 121 400 руб. Стол кофейный 31 430 руб. Стол приставной 14 530 руб. Оттоманка 14 180 руб.

Часы работы: ежедневно 10:00 - 20:00

сә сә

и ер

Килешү. Киләчәктән килгән тарих

ТР дәүләт хакимияте органнары арасында предметларны чикләү һәм үзара вәкаләтләрне бүлешү буенча Килешүгә кул куелуның 20 еллыгын билгеләп үтәбез. Икенче юбилей – ил Конституциясе кабул ителүнең 20 еллыгына да ерак калмый. 6

ңа оссия тарихының янәшә торучы ике этабы оссия һәм атарстанның гасыр ахырындагы гомуми сәяси үсеш логикасы белән бәйле. ССС ның күпләр өчен көтелмәгәндә таркалуы һәм кичекмәстән чын демократия һәм федерализм прин ипларына нигезләнгән яңа дәүләт институтларын төзү зарурлыгы әлеге ике сәясихокукый документлар барлыкка килүгә юл ачты. Нәкъ менә шуларның кабул ителүе яшь оссия дәүләтенә күп бәлаләр белән янаган елгы сәяси кризистан чыгарга мөмкинлек бирде. Нык искергән, оссия халык депутатлары съезды тарафыннан күп тапкырлар ямау салынган елгы С С онститу иясе хакимиятнең башкарма һәм закон чыгару тармакларының, шулай ук федераль үзәк һәм төбәкләрнең үзара конструктив яраклашуын инде тәэмин итә алмый иде. Нәкъ менә шул сәбәпле, Мәскәүнең федераль онституияне хәл итүен дә көтеп тормыйча, атарстан еспубликасы үзенең яңа онститу иясен елда ук кабул итүне тизләтте. Ә Мәскәүдә бу вакытта Татарстан

февраль 2014

Фото: archive. ov.tatarstan.ru

15 февральдә РФ һәм

и ер

т м

сәяси элитаның төрле төркемнәре арасында ил белән идарә итү хокукы өчен үзара каршылык бара иде. әтерләсәгез, әлеге каршылыкны ил резиденты Борис ль ин бер үк вакытта көч кулланып һәм конститу ион юл белән туктатырга мәҗбүр булды: алык депутатлары съездын һәм гары Советны таратып, аны корал белән яклаучыларны армия ярдәмендә бастырып, яңа оссия онститу иясенең президент проектын референдумга чыгарып һәм илнең яңа парламенты – едераль ыенга сайлаулар уздырып. атарстан халкының күпчелек өлеше конститу ион референдумга һәм илдәге парламент сайлауларына бойкот белдерүе дә мәгълүм. Сәбәбе, югарыда билгеләп үтелгәнчә, атарстанның бер ел алдарак яңа онститу ия кабул итүендә. Ул исә республика статусы турындагы елгы референдум нәтиҗәләренә нигезләнгән һәм кайбер сораулар буенча яңа федераль өп закон белән каршылыкка керә иде. Шулай итеп, безнең республика оссиянең сәяси системасыннан һәм конститу ион кырыннан төшеп кала булып чыкты. оссия һәм атарстан өчен җитди нәтиҗәләргә китерердәй бу коллизияләрне чишкәндә онститу иясенә нче маддәне кертү мөһим роль уйнады: ул үзәк һәм төбәкләр арасындагы ике яклы килешүләрне законлаштырды. Шулай да бу вакытта рус һәм татар халыкларының бер-берсенә карата туганнарча ихтирамлы мөнәсәбәтен саклап калуда Мәскәү һәм азан ягыннан булган җаваплылык беренче урында иде. Аннары ның беренче резиденты Борис ль инның тәвәккәллеген: меңьеллык оссия тарихында һәм дөнья федерализмы практикасында моңарчы булмаган адымга – едера ия субъектының берсе белән ике яклы килешүгә барудан курыкмавын да һәм атарстанның беренче резиденты Минтимер Шәймиевнең зирәклеген һәм сәяси ихтыярын да билгеләп үтәргә кирәктер... оссиянең икенче бер субъекты – Чечен еспубликасы белән булган вакыйгалар бу шартларның ни дәрәҗәдә кирәклеген күрсәтте. Ни өчен елның башы һәм азагы төрлечә килеп чыкты соң? үпмилләтле, катлаулы төзелешле илдә четерекле проблемаларны ивилиза ияле юл белән дә чишеп булу үрнәген күрсәтеп башланды да, Чечняга федераль гаскәрләрне кертеп, оссия онститу исенең бу республика территориясендә идарә итүен раслау белән тәмамланды. Сәбәбе – ул вакыттагы Чечня һәм атарстан җитәкчеләренең үз суверен хокукларын төрлечә тормышка ашырырга омтылуында. атарстан җитәкчелеге баштан ук федераль үзәк белән сөйләшүләр алып бару юлы белән китте, ул ел ярымга – елның августыннан елның февраленәчә – сузылды. Шул вакыт эчендә илдәге иҗтимагый строй үзгәрергә, ил үзе исемен алмаштырырга өлгереп, аңа елның октябрендә башкала үзәгендә локаль гра даннар сугышы кичерергә туры килсә дә, оссия һәм атарстан җитәкчелеге арасында алып барылган сөйләшүләр өзелмәде. Союз дәүләте таркалганнан соң һәм елның февралендәге илешүгә кадәр Мәскәү белән азан арасындагы мөнәсәбәтләр оссия һәм атарстан өкүмәтләренең

сә сә

вакытлы килешүе белән җайга салынды, ул айдар–Сабиров килешүләре буларак билгеле ил һәм республиканың шул чактагы премьер-министрлары фамилияләре белән аталды . атарстан еспубликасы дәүләт суверенитеты турындагы еклара ия белән бергә бөтен халык катнашында беренче тапкыр республика резидентын сайлау, референдум нәтиҗәләре һәм елда атарстан онститу иясен кабул итү – болар бар да атарстанның Мәскәү белән сөйләшүләрен дә, алар арасында төзелгән илешүнең дә легитим характерда булуын тәэмин итте. Ул ике арада озак елларга сузылган тотрыклы мөнәсәбәтләргә юл ачты. Шулай итеп, елгы илешү башыннан ук үзенең күп нәрсәләрне колачлый торган документ булуын раслады. Ул атарстанны оссиянең сәяси-хокукый өлкәсенә кайтарды һәм һәр ике якка да нинди генә четерекле хәлләрдә дә үз йөзләрен саклап кала алу мөмкинлеген бирде. окумент, асылда, туплау көченә ия булды, нәкъ шул ягы аны Мәскәүнең алга таба башка едера ия субъектлары белән дә төзегән ике яклы килешүләреннән аерып тора. ладимир утин азанга бер килүендә тикмәгә генә атарстанның беренче резиденты Минтимер Шәймиевне чын патриот һәм дәүләтче, яңа оссия дәүләтчелегенә нигез салучыларның берсе дип атамады. Соңгы вакытта, елгы илешү – ул үткәндә калган тарих, бүгенге көнгә аның бернинди мөнәсәбәте юк, бигрәк тә хәзерге замандагы Мәскәү– азан багланышларында, дигән фикер таралды. еспубликаның алдагы уңышлары нәкъ менә шушы илешүгә нигезләнүе һәм аның республикабызга, хәтта республикага гына түгел, бөтен оссиягә китергән казанышлары онытыла кебек. Соңгы елда атарстанның өч мегапроектны тормышка ашыруы барыбызга да мәгълүм. Болар елгы илешү, азанның еллыгы һәм Универсиада. Бу вакыйгаларның тарихи әһәмияте, аларның республика өчен финанс-икътисадый һәм әхлакый-сәяси кыйммәте яхшы билгеле. Шулай да тарихи хакыйкатьне онытмаска кирәк: елгы илешүдән башка, елда азанның еллыгы да, ә үз чиратында, аннан башка атарстан башкаласында Универсиада тә уздырылмас иде. Әлеге өч мегапроект та атарстан ини иативасы белән түбәннән күтәрелеп, югарыда Мәскәү тарафыннан күтәреп алынды һәм хуплап кабул ителде. Аның уңышының сере шунда, аны үзәк белән республиканың бердәм уңышлы проект үрнәге итеп карарга кирәктер. Менә ни өчен елгы илешүне, азанның еллыгын һәм елгы Универсиаданы бары атарстан мегапроекты гына итеп түгел, ә бәлки гомумроссиянеке дә дип карарга кирәк. илешү буенча эшләп, атарстан ини иативалы булырга өйрәнде. ССС таркалганнан соң да, оссия дөньяның эре территориаль дер авасы булып калды. едератив дәүләт төзелешеннән башка гына түгел, үзәк белән төбәкләр арасындагы чын федератив мөнәсәбәтләрдән башка да аны чын мәгънәсендә төзеп бетерү мөмкин түгел.

р е

Трансмиссия үтәлерлек 8

Татарстан

февраль 2014

р е

21 гыйнварда Татарстан Республикасы Президенты р Чаллы шәһәрендә КамАЗ һәм ahnrad abrik немец концернының уртак предприятиесе – « -Кама» заводының яңа корпусы ачылышы тантанасында катнашты. Предприятиедә «КАМАЗ» автомобильләре өчен механик тапшыру коробкалары җитештерелә.

ravtatarstan.ru сайтыннан Марсель Бадыйкшин фотосы

Россия миллионерлары: якыннары һәм ераклары р

1 42

11 с

11 2 11 1 11 1 104

10 в

1 01 1 01 1 014

1 004

Бүген Россиянең 15 шәһәрендә бер миллионнан артык халык яши. Миллионлы шәһәрләр үзләренең кыяфәтләре һәм тормыш шартлары буенча бик төрле, әмма, мөгаен, төп нәрсәдә алар охшаштыр: әлеге шәһәрләр кешеләрне тарту, инвестицияләрне җәлеп итү һәм масштаблы икътисадый проектларны тормышка ашыру үзәге булып торалар. Илнең үсешен билгеләүче параметрлар, гомумән алганда, аларга бәйле. Нәкъ менә шуңа күрә дә без кайбер мөһим күрсәткечләр буенча аларның кайберләрен (беренче чиратта Казан һәм аның якын күршеләрен) чагыштырып карарга булдык. кучыбызның миллионлы шәһәрләрнең бер-берсенә никадәр «якын» һәм «ерак» икәнлеге турында үз фикере туар, дип уйлыйбыз. 10

24 94 1 62 69 73 ,2 18 70 00 00

02 1 24

0 Ка зан

Уртача хезмәт хакы (2013 елның гыйнвар ы-окт ябре ), сум нард Яшәү минимумы (2013 елның III квар а талы), сумн а рт ч у а ң г а ы о н м к е ы р р л озынлыг Ха да ы Еллык бюджет күләме (2013 ел), мең с умна рда

Тү бә н

17 048 000 68, 7

71 16 24 000

ог оро д Татарстан февраль 2014

әү

кат е р и н б рг 28 881

7 801

69 29 075 117

У а 3 21 75

6 436

000

әск

37 57

7 13

4 79 , 1 15 75

69 0 14 30

27 09 5

18 8 54 00 0

74 49 69

и р и

ама ра 22 6

и ер

Чиркәүләргә ут төртү, «Түбән Кама Нефтехим»ны утка тоту омтылышы, Базарлы Матактагы «шәригать патруле», «гаепләнүче мөселманнарны җәзалау» – монда чынбарлык кайда да (һәм бу сорау ни өчен туа әле ), Татарстан өстенә ислам радикализмы куркынычы булып асылынган мифны тудыруга юнәлтелгән мәгълүмати һөҗүм кайда – без моны ачыкларга тиеш.

атарстанда радикаль кәефләр тудыру һәм шуның аша вазгыятьне тагын да тирәнәйтү омтылышы факты берәүдә дә шик уятмый, дип уйлыйм. Бөтен хикмәт шунда – боларны кем эшли? Чиркәүләргә ут төртү мөселманнарга шик күләгәсе ташлау исәбе белән эшләнде, күрәсең, – янәсе, алар арасында радикаль исламчылар да бар. Шул ук вакытта без исламның радикаль тәгълиматларында да мондый явыз гамәлләрнең тыелуын белеп торырга тиеш. әтта бүген кайбер экстремистлар тарата торган җиһадның урта гасырлардагы кагыйдәләрендә дә гыйбадәтханәләрне ут төртеп яндыру, җимеш бирүче агачларны юк итү, руханиларны, хатын-кыз, картлар һәм балаларны үтерү тыела, дип язылган. Шуңа да мондый гамәлләр кылучы кешеләр – гап-гади җинаятьчеләр. кенче бер мәсьәләне һәрвакыт истә тоту мөһим: ислам радикаллары беренче чиратта христианнар белән түгел, ә мөселманнарның үзләре белән сугыша. өньяк авказ төбәгендә террорчылар кулыннан, төрле мәгълүматларга караганда, дән алып гә кадәр дин әһеле вафат булды. Чөнки оръән һәм Сөннәт тәфсирләрен бозып шәрехләгән секталарның юлын-

Рөстәм Шакиров язып алды

Татарстан

февраль 2014

Фото: h te ture.com

«Әхлаксыз интернационалның» мескен иманы

и ер

тр р

да нәкъ менә алар тора, радикалларга гади кешеләрне алдарга алар комачаулый. ин кешеләрне чиркәүләр яндырырга өндәми, шулай булгач, бу җинаятьчеләрнең кайсы дингә һәм милләткә каравы турында сүз йөртү дөрес түгел. Моңа аерым басым ясый торган булсак, без тулы бер дин һәм тулы бер милләт турында ялган күзаллау формалаштырабыз. әкин атарстанда вазгыятьне тотрыксызландырырга тырышучы көчләр нәкъ шуның өчен тырыша да: алар чиркәүләрне ут төртеп яндыруны дини мотива ияле җинаять, дип расларга омтыла. Бу нәрсәләрдә күренә соң? Мәсәлән, хәзерге вакытта соиаль челтәрләрнең ислам өлешендә ут төртүдә гаепләнүче мөселманнарны җәзалау турында мәгълүмат күпертелә. Әлбәттә, аек акыллы кешеләр, һәм шул исәптән мөфтият тә, мондый җәзалауларга нинди генә шартларда да юл куелырга тиеш түгел, дип саный. Без кешеләрне яратырга тиеш. ешелек тормыш итүнең канлы нормаларыннан китү өчен ивилиза ия төзеде дә инде. Шуның өчен дә безнең мөфти әлеге хәбәрләргә карата үзенең борчулы мөнәсәбәтен прокурорына шәхсән җиткерде, һәм прокурор бу мәгълүматны үз контроленә алды. Шулай да монда хәйлә бар. әзалаулар турында мәгълүмат ташлау һәм алга таба шул турыда сүз куерту аша безне сүз нәкъ менә мөселманнар хакында бара, дигән фикергә ияләштерәләр. Ягъни без игътибарыбызны җәзалауларга юнәлтәбез, булганмы ул хәл, юкмы, дигән темага бәхәсләшәбез, ул мәгълүматны кат-кат тикшерәбез – бу вакытта гаепләнүчеләрнең кайсы диннән булуын инде билгеле мәгълүмат итеп кабул итәбез. атарстанга шактый җитлеккән яшьтә күчеп килгән кеше буларак, шуны әйтә алам: монда конфессияара тынычлык һәм килешеп яшәү өчен нигез нык, тотрыклылыкның бик зур запасы бар. ади кешеләр чиркәүләрне яндыруга ничек карады соң? Бу хәлләрдән соң, күп кенә мөселманнар, янгынга эләккән гайбадәтханәләрне торгызу өчен дип, мөфтияткә акчалар китерде. Бу акчаларны кая илтергә белмибез, православиелеләргә бирерсез, диде алар без аларны митрополиягә тапшырдык . атарстанның баш руханилары – митрополит Анастасий белән мөфти амил хәзрәт Сәмигуллин әлеге вандаллык кыланышларын уртак чыгышта гаепләп чыктылар. Бу бик мөһим – алар һәркайсы үз өммәте өчен аерым-аерым түгел, ә берләшеп чыгыш ясады. Ягъни чиркәүләрне яндыру гомуми чаң буларак кабул ителде, һәм ул, бу җинаятьне эшләүчеләрнең ниятләренә каршы, безнең җәмгыятьләрне берләштерде. Бу инде бездә рефлекс һәм генетик хәтер дәрәҗәсендә. Әйе, безнең халыкларның тарихында төрлесе булган, әмма моңа фәлсәфи күзлектән карарга кирәк. Аллаһ безнең халыкларны һәм конфессияләрне бер түбә астына төрле юллар һәм ысуллар белән җыйган. әм нәтиҗәдә без, бик күп тарихи борылышлар аша үзгә ивилиза ия барлыкка китереп, бербөтен булып укмашканбыз. Бу өнбатыш та, өнчыгыш та түгел, ә нәкъ менә мәдәниятләр һәм рухи тради ияләрнең уникаль эретмәсе. әм шуның аркасында

оссия һәрвакыт дөнья аренасында хәлиткеч роль уйнаган. әкин бу безгә иркенәергә дигән сүз түгел – янәсе, безнең күршелектә яшәү инер иясе көчле һәм чир үзеннән-үзе узар, диясе юк. к, безнең һәркайсыбыз җирдә конфессияара тынычлык өчен җаваплылык хисен тоеп яшәргә тиеш. ини сугышлар бик бәләкәйдән – аш бүлмәсендә сөйләнә торган чукча, рус, татар һәм башка халыклар турындагы анекдотлардан башланып китә бит. әркайсыбыз күпьяклап ирра иональ һәм шул сәбәпле үтә дә нечкә, нәзберек милләтара һәм конфессияара мөнәсәбәтләрнең гомуми торышына тамчы кадәр булса да йогынты ясый. Чиркәүләргә ут төртүдән соң булган вакыйгалар хәзер әхлаксыз интерна ионал дип йөртелүчеләр эшчәнлекләрен максатлы һәм шул ук вакытта принипсыз рәвештә алып баруларын күрсәтте. Чиркәүләрне яндырдылар – моннан бернәрсә дә килеп чыкмады, мөселманнар белән христианнар үзара якынайды гына. Шуннан соң вазгыятьне күпертү өчен нигез булмагач, аны уйлап чыгара башладылар – мәсәлән, Әлки районындагы шәригать патруле турындагы сю ет. Монда хәтта чебеннән фил ясадылар, дип тә әйтеп булмый. Чебен юк иде, бәйләнергә җеп очы да. Мәгълүмати таяк юктан барлыкка китерелгән! Мин үзем белгән каналлар аша мәгълүмат тупладым, шул исәптән мөхтәсибләр аша да, ничек бар шулай итеп сөйләүләрен үтендем, чөнки хәлләрнең чынбарлыкта ничек булуы беренче чиратта безне кызыксындыра. Барысы беравыздан шуны әйтә: аңа охшашлы хәл бөтенләй булмаган! Бөтен конфессияләрдә дә үзләре иман китергән диннең идеалларын ахырына кадәр аңлап җиткермәгән кешеләр бар, шуңа күрә дә гөнаһ кылалар һәм җинаять эшлиләр. Билгеле, без барыбыз да гөнаһлы һәм камиллектән ерак. ин кешегә хайвани халәттән чыгып, рухи яктан югарыга күтәрелү өчен бирелгән дә инде. әм әгәр дә үзен ислам динендә дип йөртүче кеше җинаять кыла икән, ул моны ислам аның тормышына килеп кергән өчен түгел, ә аның тормышына иман нуры җитеп бетмәү сәбәпле эшли. үз алдына китерегез: кеше караңгы бүлмәдә утырганда, бүлмәдә сүрән генә ут кабыздылар, ди. Ул яктылыкка таба атлыйм, дип өстәл почмагына бәрелә. Әгәр якты ут кабызсалар, ул почмакларны әйләнеп узар иде. Чиркәүләргә ут төртүче кешеләр, кем генә булмасын, бу гамәлне күңелләрендә иман нуры җитмәү сәбәпле кылган.

Аллаһ безнең халыкларны һәм конфессияләрне бер түбә астына төрле юллар һәм ысуллар белән җыйган. әм нәтиҗәдә без, бик күп тарихи борылышлар аша үзгә цивилизация барлыкка китереп, бербөтен булып укмашканбыз. 13

ис

өзе е

Россия киң вә иркен, ә менә арзанлы торак төзергә җир юк

2014 елның беренче эш көне Россия халкын фатир мәсьәләсен шактый бозарга өлгергән карар өлкәсендә чираттагы яхшы хәбәр белән сөендерде: РФ Хөкүмәте башлыгы Дмитрий Медведев мартка кадәр министрлыгына «Россия гаиләсе өчен торак» дигән программа эшләргә

Фото: r

йөкләгән күрсәтмәгә кул куйды. Юрий Алаев тексты 14

eb ame.com

Төзелеш министрлыгы, Финанслар министрлыгы һәм Икътисадый үсеш

Татарстан

февраль 2014

өзе е

Ничектер күңелгә җылы йөгерде, чөнки кабул ителергә тиешле программаның исеменә караганда, безнең илдә торак кем өчен генә төзелмәгән, бары тик оссия гаиләләренә генә түгел. өкүмәт бу хәлне күреп, кайгырып торган һәм менә – хәл иткән дә! өрмәтле министрлыклар өчлеге март аена кадәр тиз арада һәм бик зур күләмдә нәрсә генә эшләп өлгертер – кем әйтмешли, анысын күз күрер, әмма максатлы күрсәткеч бил-

геле инде: югарыда искә алынган программа елга алдан планлаштырган торак мәйданына өстәп, тагын миллион кв. м дан да ким булмаган торак төзү мөмкинлеге бирәчәк . м-м. миллион саны безнең хакимиятләр өчен үзенә бер эчке мәгънәгә ия ахры: резидент утин елгы сайлаудан соңгы указларының берсендә миллион югары квалифика ияле эш урыннары булдырырга кушкан иде, хәзер менә миллион квадрат ... Шулай да, эш урыннарындагы кебек, мине монда да кайбер детальләр шикләндерә. Шул детальләрне сүтеп җыеп карыйк әле. Беренче сорау – яңа программа ни дәрәҗәдә яңа булачак? Моның өчен алдан планлаштырган күләмгә өстәмә рәвештә дигәннең нәрсә аңлатуына төшенергә кирәк. ем планлаштырган аны, кайчан һәм абсолют саннарда төгәл күпме? емага кагылышлы иң соңгы чыганак – елның гыйнварында өкүмәте эшчәнлегенең нәкъ елга кадәрге чорга расланган өп юнәлешләре . Бу документ оссия едера иясе резидентының елның маендагы санлы указларының һәм елда оссия едера иясе резидентының оссия едераиясе едераль ыенына лламасының нигезләмләрен һәм шунда митрий Анатольевичның миллионны күктән алып әйтмәгәне ачыклана гамәлгә ашыру өчен эшләнгән, ә юнәлешләрнең өченче бүлегендә торакны кулланылышка тапшыру күләме ел саен – млн кв. метрга кадәр артачак диелә. гарыдагы ике сан арасында аерма – миллион квадрат турындагы ният, ничәнче елда кимендә миллионга җитәчәгебезнең аңлашылып җитмәве кебек үк, өкүмәттә юл картасын төзүчеләрнең аппарат эшендә булдыклылыгын күрсәтә. Минем дә сакчыллык күрсәтеп, миллионны иң аз күрсәткечкә, ягъни гә кушасым килер иде, аннан соң инде елга чыннан да миллион квадрат метр торакны төгәллек кертеп үтәм, теләсә кайсы түгел, ә оссия гаиләләренең күпчелеге сатып алырдай, ягъни эконом-класслы кулланылышка тапшыра алуыбыз турында сүз йөртергә була. әкин! әкин шуны истә тотарга кирәк, әле елда ре-

ис

зиденты ладимир утин амби иоз бурыч куйган иде – елга ел саен миллион квадрат метр күләменә җитәргә! Мин дә өзелеш министрлыгы белән бергә хафага калам, димәк, иң зур санга таянып санарга һәм миллионны га кушарга кирәк. Барыбер ладимир ладимирович җиде ел элек хыялланганча килеп чыкмый, шулай да бәлки Сталин, хәтта Бре нев чорындагы кайбер бишьеллыклардагыча арттырып үтәрбез? Соңгыларындагы кебек арттырып язмабыз, ә чыннан да тиз һәм күп күләмдә эшләп тапшырырбыз. ызганыч, алга таба алып барылган архив-статистик эзләнүләр мондый экстраполя ияләр өчен тулы нигез бирми. Статистика да кирәк түгел: игътибар итсәгез, утин елына миллион квадрат тапшыру бурычын куйганда, илебез акчага коена иде, әле шул вакытта ул бу мәсьәләне хәл итү өчен тугыз ел кирәк, дип санады. Бүген исә, икътисадының үсеше нульдә торганда, шул ук күрсәткечкә биш ел эчендә ирешү бурычы куела. Әмма, бәлки, узган елларда оссиядә төзелеш индустриясе үсешенең һәм шул исәптән торак төзелешенең дә чәчәк аткан чагы күзәтелгәндер? ич кенә дә юк шул: кризислы – елларда да, аннан соңгы елларда да ел саен торак тапшыру күрсәткече миллион квадрат метр тирәсендә тибрәлә килде. Әле аның да про енттан артыгы халыкның үз акчасына төзелгән торакка туры килә – авыл өйләреннән алып яңа байларның мәһабәт сарайларына кадәр. Бәйләнчек миллион саны каян алынган соң? үз алдына китерегез, россиялеләр саныннан чыгып: максат – ел саен кеше башына берәр квадрат метр торак төзеп тапшыру. Бу оссиягә, шартлы рәвештә әйткәндә, ортугалияне куып тоту исегездәме? һәм вропа стандартларына туры килү мөмкинлеге бирә торган бурыч. Әлегә халык санына карап торак белән тәэмин итү ягыннан без вропадан ике тапкырга, ә А Штан биш тапкырга калышабыз. кенче төрле әйткәндә, резидент утин спортта югары казанышларга ирешү өчен тырыша торган тренер кебек: спортчының өч метр биеклеккә сикерә алмаячагын белгән хәлдә дә, ахыр чиктә ике метр ярым булса да сикерер, дигән исәп белән планканы һаман шул биеклеккә куя. әм бу рекорд булачак. 15

ис

өзе е

201

Узган гасырның нчы еллары уртасында атарстанның беренче резиденты Минтимер Шәймиев та шулайрак эшләгән иде. Аерма шунда гына: аңа княгиня Марья Алексеевна нәрсә әйтер, дип борчыласы юк иде. еспублика тулысынча идарә ителешле иде, һәм Минтимер Шәрип улы җирлегендә урнашкан предприятиеләр табышының бер проентын оброк итеп түләүнең ни дәрәҗәдә законга ярашлы булуы турында артык кайгырмады – тузган торактан котылу программасына дигән ресурсларны мобильләштерү кирәк иде, һәм программага дигән акчаларны чыбыркылап та, прәннек белән дә таптылар. Нәтиҗәдә программа гамәлдә вакытта елдан елга кадәр торак фондында тузган торак өлеше, рәсми мәгълүматлар буенча, , про енттан – , кә, азанда исә – дән , про ентка калды. орак

фондының тузу дәрәҗәсе тулаем республика буенча елга тан про ентка кадәр төште, тузган торак фондыннан гаилә күчерелде. Шуның белән резидентының указы нигезендә, программа төгәлләнде, дип игълан ителде, ә елның декабрендә торак төзелеше үсешенә дәүләт ярдәме турында закон кабул иттеләр. гътибар со иаль дип аталган ипотекага юнәлтелде, гап-гади коммер ия ле ипотека кредитлавын үстерүгә көч салынды, һәм республика өкүмәте нәкъ шул вакытта, елда, республика территориясендә уртак финанслау шартларында федераль өкүмәт раслаган Уңайлы һәм арзанлы торак – оссия гра даннарына өстенлекле гомумдәүләт проектын гамәлгә ашыруга актив кушылып китте. Бүгенге көнгә йомгаклар шундый. Соңгы сигез ел эчендә буенча ел саен уртача ике миллион квадрат метрдан ар-

тыграк елда , миллион диярлек торак тапшырыла килде, шуның проенты тирәсе со иаль ипотекага туры килә, ә атарстан гра даннарны авария хәлендәге торактан күчерү буенча чираттагы бишьеллык программаны үтәргә кереште. Нәрсә килеп чыкты? омумән алганда, әллә нәрсә түгел. Беренчедән, торакның искерә торган сыйфаты бар, һәм яңа торак төзеп тапшыру темплары иске торакның тузган торакка әйләнү тизлегеннән югарырак булуы да факт түгел әле. кенчедән, авария хәлендәге торак күп вакыт нинди булса инфраструктура белән тәэмин ителгән урыннарда урнашкан, ә бу исә акча чыгымнары һәм вакыт ягыннан ялан кырда төзи башлау белән бер түгел. Ниһаять, федераль дәрәҗәдә бер-бер артлы берберсен кабатлый торган оптимистлар өчен – бер-берсен тулыландыра торган һәм һәркайсы азмы-күпме финан-

2014 ЕЛДА ТРДА ПЛАНЛАШТ Р ЛГАН ТОРАК Т ЗЕЛЕШЕ

Республикада яшәүче бер кеше башына кулланылышка тапшырылган торак 0,624 кв. м булыр, бер кешенең торак белән тәэмин ителеше 24,8 кв. м булыр, дип планлаштырыла. Социаль ипотека программасы буенча

Күпфатирлы инвестицияле торак

41%

100%

Азкатлы торак төзелеше

42%

17%

992,8 МЛН КВ. М

987,4 МЛН КВ. М

2399 МЛН КВ. М

Социаль ипотека программасы буенча 7,2 мең фатирлы 136 йорт төзелер, дип планлаштырыла. Инвестицияләр хисабына 10,5 мең фатирлы 98 йорт төзеләчәк. Азкатлы торак буенча – нигездә, ул шәхси йорт төзелеше – 10 меңнән артыграк торак йорт төзелер, дип планлаштырыла. 16

Татарстан

февраль 2014

Фото: otokanal.com

418,8 МЛН КВ. М

өзе е

ис

т а

ем әйтмешли, тагын шул егерме биш , ягъни биш – елга оссиядә чираттагы резидент сайлауларына. Билгеле, ул елга йөз миллиард булмаса да, шушы һәм башка программалар өчен саллы гына сумма мөмкин булган һәм булмаган юллар белән барыбер табылачак.

әкин, үз вакытында шау-шу кубарган ся королевская рать романы каһарманнарының берсенең яраткан гыйбарәсендәгечә, акча нәрсә эшли алса, шуны гына эшли, ә барысын да элемтәләр булдыра. лемтәләр турында берничә сүз. ксез-чиксез туган илебезнең барлык төбәкләре өчен дә әйтә алмыйм, әмма атарстанда теләсә кайсы торак төзелеше программасын тормышка ашыру гади гра даннар өчен булсынмы, оссия гаиләсе, аз керемле, күп балалы, яшь гаиләләргәме соңгы вакытта төзү өчен мәйдан җитмәү кебек проблемага килеп терәлә башлады. сегездә булса, күп балалы гаиләләргә бушлай җир кишәрлекләрен төзелеш өчен яраксыз урыннардан бүлеп бирү тирәсендә нинди гауга купкан иде. әм Бюд еттан тыш торак фонды башлыгы әлгать Абдуллин җирле хакимиятләрдән торак төзелешенә җир бүлдерү өчен күпме сөңге ваткандыр. Миңа калса, проблема ике өлештән тора. Беренчесе – федераль структураларга караган җир кишәрлекләре һәм монда Мәскәүнең югары кабинетларында элемтәләр булу күп нәрсәне хәл итә ала . әм икенчесе – шаукымлы нчы елларда тиешле мәгълүматка ия булган дәүләт һәм муни ипаль чиновниклар тарафыннан өч тиенгә сатып алынган һәм оста гына хосусый милек итеп рәсмиләштерелгән азанның тирәягындагы җирләр. әм менә шушында нинди элемтәләрнең кирәге чыгачагы аңлашылып җитми. нытылган элеккеләреме димәк, әшнәләрчә түгел, ә гаделлек буенча килешү , әллә яңа урнашкан сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләреме? Ягъни атарстан резиденты башкала тирәли үтеп бара, ди һәм, Шарль ерро әкиятендәгечә, сорый: июнь аеның аяз күге астында кемнең болыннары зөбәрҗәт кебек балкый соң? Ә аңа: билгеле инде кемнеке – арабас маркизныкы, диләр. Ә кемнең иркен кырлары офыкларга кадәр сузыла? Ә аңа: кемнеке икәнен үзегез беләсез инде... Ә ул вакытта безнең маркиз, аксөякләргә хас булганча, үзенең фран узча иркен вә зур сараенда утыра һәм, гәүһәрләр сибеп бизәлгән смартфонында актарынып, уйга бата: нәрсә яхшырак соң – җирнең

100

1 0

000

00 4

Монтаж «под ключ»

с 2

20 0 4

Реклама.

слар белән тәэмин ителгән программалар кабул ителгәндә, елгыррак төбәкләр ул программаларны тузан суырткычыдай рәхәтләнеп суыртып торачак. узан ның ни дәрәҗәдә күп булуын яхшырак аңлау өчен, төзелеш, архитектура һәм министры рек әйзуллинның чыгышыннан бер өзек белән таныштырам. узган торак программасының яңасы башланып китүе турында хәбәр иткәндә, министр аның , миллиард сумлык бәяләнүен дә искәртте, шуның , миллиардын федераль үзәк үзгәртеп коруга булышлык итү фонды аша бүлеп бирә. Якынча мең квадрат метрдан артык мәйдан биләүче йорттан мең кешене күчерү планлаштырыла. әкин төп мәсьәлә анда түгел: әйзуллин әфәнде бәяләвенчә, программаны уңышлы итеп тормышка ашыру өчен, коммуналь инфраструктураны да су керү-чыгу каналларын, җылылык белән тәэмин итүне яңартырга, төзелүче йортларга илтүче инфраструктураны кулланылышка яраклы итеп тотарга кирәк. әм боларның барысы өчен дә шәхси инвести ия акчалары түгел, ә бюд ет чыгымнары таләп ителә, аның суммасын атарстан министры аз да түгел, күп тә түгел, миллиард сум, дип бәяләде. ненерлык инфраструктурасы төзелешенә турыдан-туры бюд еттан субсидияләр бүлеп бирүгә күчәргә кирәк яисә озын акчалар табарга , – дип билгеләде министр, утырышта катнашкан үзгәртеп коруга булышлык итү фонды башлыгы онстантин и инга туп-туры мөрәҗәгать итеп. Билгеле, тегесе тәгаен генә бернинди җавап та бирә алмады, бары тик өкүмәте федераль бюд етта аз гына мөмкинлек чыгуга, аны, программаны үтәү өчен, бюд еты җилкәсенә төшкән йөкне киметүгә юнәлтергә тырышачак, дип вәгъдә итте. Ә сүзен безгә биш ел эчендә барыбер бу проблеманы хәл итәргә кирәк , дип төгәлләде.

өзе е

бер өлешен өч йөз про ент керем бирә торган итеп сатаргамы, әллә иркен кырларга алмашка, азанның тарихи үзәгендәге өч дистәләп бинаны сораргамы, өстәвенә, кемдер куйган бәягә түгел, ә үзем куйганга? Яхшы уйлар, әйтергә кирәк, ватанпәрвәрләрчә. Бәлки, мондый хикмәтләр өчен махсус программа уйлап чыгарыргадыр, мәсәлән, атарстан аиләсе өчен торак ? арарбыз, гәрчә вакыт аз калып барса да.

б Мөгаен, өкүмәт программалаштыруларына кайбер нәтиҗәләр дә ясарга буладыр. Шулай итеп, безнең Уңайлы һәм арзанлы торак – оссия гра даннарына стенлекле гомумдәүләт проекты бар, ләкин аның күзгә күренеп торган контроль саннары һәм координа ияләүче органы юк бу вазыйфаны башкаручы ведомствоара эш төркеме, сәбәпләре аңлатылып тормыйча, елның көзендә бетерелде . агын безнең шул ук елның ноябрендә өкүмәте тарафыннан расланган – елларга оссия едера иясе гра даннарын арзанлы һәм уңайлы торак һәм коммуналь хезмәтләр белән тәэмин итү дәүләт программасы бар. Шулай ук безнең дистәләгән махсус программалар бар – потека торак кредитлавы буенча агентлык А белән уртак ипотека төзелеше, яшь гаиләләргә, күп балалы гаиләләргә, ветераннарга, аз керемле гаиләләргә торак программалары... ичшиксез, мартка оссия гаиләсе өчен торак программасы да булачак. әм бу программаларның барысында

2013 елда Татарстан башкаласының яңа төзелгән йортларында фатир бәясе алты процентка диярлек арткан, ә анда фатир алырга теләүчеләр өлеше нибары 20 процент кына тәшкил итә. 18

да торакның үзкыйммәтен, димәк – квадрат метрның да хакын киметүгә исәп тотыла. Барысында да җир бүлү, проект-смета документларын әзерләү эшен җиңеләйтү кирәклеге турында әйтелә. үпчелегендә теге яки бу формада федераль һәм төбәк бюд еты хисабына якынча инфраструктура булдыру идеясе бар – төзүчеләр үз бюд етларыннан проентка якын акчасын туздырмасын өчен... Әйе, ришвәтчелеккә һәм откатларга каршы көрәш турында да языла, әлбәттә! Бер нәрсә юк аларда – ул программаларны бер-бер артлы үрчетеп, шулар эчендә чумарга кирәкме – шуны аңлау юк, ә бит бары бер генә программа кирәк һәм ул артия һәм өкүмәт программасы дип атала. Белешмә өчен: сугыштан соңгы чорда ССС да торак төзелеше ике тапкыр иң югары ноктасына җитте: нче елларда – фран уз технологиясе буенча панельләрдән биш катлы йортларның массакүләм төзелеше алып барылды һәм нче елларның беренче яртысында йорт төзелеше комбинатында Мәскәү һәм енинград планировкалы йортларның ике-өч сериясе агымга куелды. Әлеге торак фонды әкрен-әкрен тузуга таба бара, һәм аларны массакүләм рәвештә шундый ук бер типтагы йортлар төзеп кенә алыштырып була. әм дәүләт хисабына – төзүче оешмаларның мөмкин булган югалтуларын дәүләт үз өстенә алган очракта гына. Башкасы, миңа калса, күз буу гына. Сүз уңаеннан, әгәр белмәсәгез, белеп калыгыз: елда атарстан әлеге мәкаләдә сөйләнелә торган оссия гаиләсе өчен торак программасын сынау кысаларында елда экономкласслы торак төзелешен башлаган җиде төбәк арасына кертелде. өкүмәте утырышында чыгыш ясаганда, оссиянең төбәкләр үсеше министры горь Слюняев, программа елга торакның бер квадраты бәясен про ентка киметү мөмкинлеге бирәчәк, диде. ел йомгаклары буенча, азанның күчемсез милек порталы мәгълүматларына караганда, атарстан башкаласының яңа төзелгән йортларында фатир бәясе алты про ентка диярлек арткан, ә анда фатир алырга теләүчеләр өлеше нибары про ент кына тәшкил итә. ем әйтмешли, башлана башлады.

әм тагын – яңа торак программасы белән кызыксынучылар өчен. Мәгълүмат бирүче бердәм порталга шушы программа кысаларында торак алырга хокуклы граданнарга таләпләр кую буенча өзелеш министрлыгының боерыгы проекты һәм методик күрсәтмәләре эленгән. Менә болай: эконом-класслы торак сатып алучылар арасында авария хәлендәге йортларда яшәүчеләр, күп балалы гаиләләр, ана капиталына ия булганнар торак сатып алу өчен кулланылган очракта , шулай ук со иаль найм килешүе буенча торакка мохтаҗ гра даннар исәбендә торучылар өстенлекле хокукка ия . Шул ук вакытта булачак сатып алучыларның торак мәйданы белән тәэмин ителеше һәм кереме ниндидер бер күләмнән артмаска тиеш – күрсәтмәләр текстында нинди күпме икәне әйтелмәгән. Мартны көтәбез. Татарстан

февраль 2014

all a erscra t.com

ис

Фото:

из ес ре и

Дөньяның иң танылган сатучыларыннан берсе кабат Казанга килә 15 марттан 17сенә кадәр Казанда бөтен дөньяга танылган бизнесконсультант Майкл Бэнгның ВusinessForward халыкара эксперт компаниясе тарафыннан оештырылган «Сатулар белән ничек нәтиҗәле

Реклама.

идарә итәргә» дигән өч көнлек семинары уза. Сатулар буенча аеруча зур ихтыяҗга ия Майкл Бэнгның барыннан да ешрак кабатларга яраткан гыйбарәсе – ул да булса Ленинның мәгълүм «Укырга, укырга һәм укырга» дигән сүзләре. Нәкъ менә даими белемен арттыруы һәм биеклекләргә омтылуы сәбәпле, Майкл бөтен дөньяга танылуга ирешкән дә инде. Майкл бизнесменнарга булышуны – ягъни аларга, тормышта иң мөһим бизнес-принципларга таяну нәтиҗәсендә, эштә тагын да мотивациялерәк, оптимистрак һәм компетентлырак булырга ярдәм итүне үзенең төп миссиясе дип саный. Ә иң төп принциплар сату, сервис өлкәләрендә, вакыт белән идарә итүдә кулланыла һәм шулай ук, һичшиксез, яшәешебезнең башка өлкәләренә дә туры килә. «Без барыбыз да сатучылар, безнең һәркайсыбыз тумыштан ук сатучы, бары тик үзебездәге бу сәләтне үстерергә генә кирәк. Тумыштан сәләтле яисә өметсез сатучылар юк. Профессиональ яисә бигүк профессиональ булмаганнар гына бар. Минемчә, сиңа профессиональ булырга ярдәм итәчәк универсаль технологияләрне генә белү зарур», – бу Майклның төп принципларыннан берсе, һәм ул аңа күп еллар дәвамында нәтиҗәле эшләргә мөмкинлек бирә. Бэнг искиткеч зур халыкара тәҗрибәгә ия, һәм бу аңа сатуларның механизмын һәрьяклап аңларга булышкан. Бу юлы бизнес-консультант сатуларның нәтиҗәле технологияләрен Казан компанияләре җитәкчеләре белән уртаклашырга булган. Шунысын да әйтергә кирәк, бу визит беренчесе түгел: Майкл Бэнг, 2012 елда Казанда бер семинар үткәреп, чын фурор тудырган иде инде. Ул чакта семинарда ике йөздән артык бизнесмен катнашты. Майкл Бэнгның семинарлары гаҗәеп эмоциональлеге белән аерылып тора. Аның уңай энергиясе бар халыкны тоташ биләп ала һәм катнашучылар, гадәти укулар белән чагыштырганда, 10 тапкыр озаграк вакыт шул «корылышта» йөриләр. «Моны хәзер үк фай-

даланып була. Моны аңлау бик җиңел, һәм моның һәммәсе дә эшли. Мин шундый шат, мин хәзер үк барып, моны кулланырга әзер! Мин хәзер профи», – ди катнашучылар. Майкл Даниядә, Копенгагенда туган. Укып чыккач, нефть табу эшендә Африкада, туризм бизнесында Испаниядә эшләгән. Дөньяның күп илләре буйлап сәяхәт иткән һәм эшләгән, идарә итү һәм кризис очракларында карарлар кабул итү өлкәсендә киң тәҗрибә туплаган. Сату, персонал һәм мотивацияләр белән идарә итү өлкәсендә белгеч буларак, ул бизнес-консультант һәм бизнес-тренер лицензияләренә ия булган. Майкл гаять нәтиҗәле «i-Sell System» («Система мин-Сатам») һәм «iSpeech System» («Система мин-Чыгыш ясыйм») системалары булдырган, алар аның «Total Sales System» сатулар системасының бер өлеше булып тора. «i-Care System» («Система мин-Хезмәт күрсәтәм») һәм i-Manage System» («Система мин-Идарә итәм») дигәннәре дә эшләнеп бетү алдында тора. Ул шулай ук актив сатулар, вакыт белән идарә итү һәм клиентларга хезмәт күрсәтү буенча да видеокурслар серия-

се төзегән, аларны корпоратив укытуларда файдалану компанияләрнең нәтиҗәлелеген күтәрергә һәм табышын арттырырга мөмкинлек бирәчәк. Бэнгның тренингларында халыкара компанияләрнең (мәсәлән, Panasonik, Toyota, Volvo, Nestle, Unilever, Heineken) һәм эре Россия компанияләренең (мәсәлән, Саклык банкы, МТС, МегаФон) вәкилләреннән 5000нән артык сатучы, сату бүлекләре җитәкчеләре, топменеджер һәм бизнесменнар катнашкан инде. Чыгыш ясаучы сыйфатында Майкл бөтен Европада, АКШта, Мексикада, Япониядә, Израильдә һәм Россиядә үткән бик күп чараларда катнашкан. Россиядә аның семинарлары Калининградтан Камчаткага кадәр бар җирдә дә мәгълүм. Алардан иң беренчеләре 1997 елда оештырылган һәм Россия икътисадының актив үсеше һәм бизнесбелемгә ихтыяҗ артуга бәйле рәвештә аларның саны да арта барган. Төрле товарлар һәм хезмәтләрне сатуның һәм шулай ук инвестицияләр җәлеп итүнең 30 елдан артык тәҗрибәсенә ия буларак, Майкл теорияне һәм күп төрле реаль һәм гамәлдә кулланылырлык мисалларны үзара бәйләп алып бара. Нәтиҗәдә, катнашучылар сатуларның нәтиҗәле һәм шул ук вакытта гади системасын кыска вакыт эчендә үзләштерә. Урыннарның саны катгый рәвештә чикләнгән. Катнашу өчен алдан түләгәндә зур ташламалар каралган.

Оештыручы: BusinessForward халыкара эксперт компаниясе Белешмә мәгълүмат телефоннары: 8 (843) 240-97-41 8 (917) 282-30-93. Сайт: businessforward.ru

ис

Безне селкетәләр, ә без ныгыйбыз гына

Җылы фатирның бар рәхәте аеруча тәрәзә артында буран уйнаганда яки коеп яңгыр яуганда сизелә. Дистәләрчә Россия финанс учреждениеләрендә барган бөлдергеч «чистартуларны» кылалар – Татарстан «акча букчалары» федераль давылларның аяусыз җилләреннән яхшы сакланганмы Владимир Матылицкий тексты 20

Татарстан

февраль 2014

Фото: otokanal.com

читтән ваемсыз гына күзәтүче акча саклаучылар төрлечә фараз

ис

Фото: bankoboev.ru

с ел йомгаклары буенча оссиянең берләштерелгән тышкы бурычы, зәк банкы бәяләвенчә, про ентка арткан һәм миллиард доллар тәшкил иткән. акимиятнең резидент утинның май ае указлары белән катгый бюд ет кагыйдәләре арасында бәргәләнүләреннән мантыйк эзләгәндә, нәкъ шушыңа таянырга кирәк тә инде. Банклар даирәсендә таралган имешмимешләргә караганда, иң югарыда тышкы кредиторлардан проблемаларсыз гына котылу өчен якынлашучы кризис алдыннан акча чүлмәге булдырырга рөхсәт бирелгән. оссия предприятиеләренең валютадагы займнары исә – күктәге йолдызлар кадәр. зәк банк белән инанслар министрлыгы акча әлләми. Шуңа да дәүләтнеке булмаган пенсия фондларының акчаларын өч елга Бга югары про ентлар белән күчерделәр , банкларны да акча салучыларының депозитлары белән бергә дәүләт секторына тапшырып сирәкләп баралар. Мегарегуляторның кыланып торырлыгы юк, күптән түгел банкларны селкетеп алу ның хроникасын гына искә төшерәсе. ноябрьдә оссиянең беренче биш банкы арасындагы Мастер-банкны яптылар. екабрьнең енә туры килгән җомга топбанкның өчесе өчен куркыныч төш кебек булды: нвестбанк, роектлы финанслау банкы һәм Смоленск банкы ли ензияләрен өстәлгә салырга мәҗбүр булды. зәк банкка львира Нәбиуллина килү белән, оссия Банкы ч и с т а р т у эшенә кереште – ноябрьдән алып банк ли ензиясез калды. гыйнварда символик рәвештә авос

белән бер көнне орстон сәүдә-күңел ачу үзәгендә ачылган Беренче республика банклар форумында чистарту темасы рефрен булып яңгырап торды – бу аңлашыла да, акча салучылар паникага бирелмәсен өчен, банк җәмәгатьчелеге моны эшләргә тиеш иде. оссия өбәк банклары ассо иаиясенең ви е-президенты оссия ассо иа иясе , форумның модераторы Ян Арт вазгыятьне болай дип аңлатты: – онсерватив ысулларга кайту бара, кризис вакытында катгый чаралар эзлиләр. зәк банкның яңа җитәкчелеге тәвәккәл адымнар ясый, исап палатасы җанланып китте. Банклар моңа тискәре карашта, уңай якларына караганда, җитешсезлекләре күбрәк, дигән фикердә. апиталның читкә агуы күзәтелергә мөмкин. зәк банк быелга миллиард доллар дип фаразласа да, капиталның читкә агуына нигез юк. Узган ел миллиард китте. Шулай булгач, зәк банкның йә фаразлаучылары йомшак, яисә алда әйтелгән нәтиҗәләргә ирешү өчен, аларга банкларның яртысын чалырга кирәк булачак. Чөнки тере акча итеп алудан тыш, транзак ияләргә дә канәгатьсезлекләр бар бит. үп нәрсә зәк банкның алга таба гамәлләреннән һәм корбан тәкәләре ннән файда булырмы, юкмы – шуннан тора. Акча салучыларга килгәндә, аларның про енты салынган акчаларны иминиятләштерү системасы белән якланган. меңгә кадәр депозитларын алар банкларның ли ензиясен алган очракта барыбер кайтарып алачак: күп дигәндә, ике атна эчендә, хәтта өч көн эчендә кайтарып алган очраклар да бар. Шуңа да банкларның ли ензиясен алу уңаеннан акча салучыларның

ыгы-зыгысы банкирларның үзләренә дә аңлашылып җитми. Банкта шундый суммада акча саклаган вак шәхси эшкуарларга исә чыннан зыян килде. Әмма ел башыннан салынган акчаларны иминиятләштерү турындагы законга төзәтмәләр кертелде, һәм шәхсиләрнең акчалары, физик затларныкы кебек үк, мең сумга кадәр иминиятләштерелә.

т атарстанлыларның республика банкларының хәле һәм аларның ли ензиясен алу куркынычы турындагы борчуларына мегарегулятор вәкиле, Милли банкы рәисе урынбасары еннадий Шаров тулы җавап бирде: – Мондый борчылулар банк тармагында булырга тиешле үтәкүренмәлелек системасы булмау сәбәпле килеп чыга. ак банкларның кайберләре үзләренең язмышын гына түгел, ә тулаем вазгыятьне боза – шулар аша регулятор тарафыннан катгый чаралар күрелә дә. Банкның ли ензиясен алу мәсьәләсе бер сәгать эчендә генә хәл ителми. Бу банкларның һәркайсы озак вакыт дәвамында күзәтү астында була. и ензияләр алу динамикасы тотрыклы, ниндидер дәррәү ли ензиясез калу ихтималы юк. ре банклар да ли ензияләреннән колак какты, күпләрне Мастер-банк очрагы куркытты.

ис

б и

т сы, про ентка артып, миллиард сум булган. Салынган акчалар да арта – ел дәвамында юридик затлардан җиде про ентка, физик затлардан про ентка арткан. иквидлыкны тотып тору өчен оссия Банкыннан миллиард сум җәлеп ителгән. әм бу акчалар тик ятмый, эшли: миллиард сумлык кредит бирелгән проент үсеш . өрес, икътисадка кредит бирүнең үсеш темплары елына про ент булган, ләкин бу да үсеш. алыкка кредит бирү өчтән бер тапкырга арткан.

еспубликадагы банкларның берсенә дә мондый куркыныч янамый. атарстанның банк системасы гадәттәгечә оссиядә иң көчлеләрдән: төбәкләр арасында күрсәткечләрнең күпчелеге буенча икенче-өченче урыннарда. дел буе федераль округындагы банкларның үз средстволары күләменең яртысы атарстан банкларына туры килә. Бу мөстәкыйль оешма һәм башка шәһәрләрдән килгән банкның филиалы. банкның барысы да эшкә сәләтле һәм тикшерүчеләрнең каты шелтәсенә эләккәннәре юк. Устав капиталын алар, законга ярашлы, елга миллион сумга җиткерәчәк. зәк банк вәкиленең сүзләренә караганда, атарстан икътисады, гомум оссиядәге белән чагыштырганда, уңай үсеш күрсәтә. ел йомгаклары буенча республикада төп капиталга инвести ияләр кертү күләме, күрше төбәкләргә караганда, ике тапкырга күбрәк булган, ә ның тулаем төбәк продукты беренче тапкыр триллион ярым сумнан артып, ел дәвамында , проент үсеш күрсәткән. Шунысы шатлыклы, эшкәртү тармагында үсеш , про ент тәшкил иткән, оссиядә исә сәнәгатьнең нәкъ шушы тармагында артка тәгәрәү күзәтелә. Безнең банклар да ныгый бара. Аларның предприятиеләр, оешмалар һәм физик затлардан кергән акчалар хисабына җыелган ресурс база22

атарстан банклары ассо иа иясе Советы рәисе юдмила итай еваның сүзләренә караганда, ның банк системасы ике дистә ел инде тотрыклы. Шушы вакыт эчендә республикадан бер генә эре банк та китмәгән, өстәвенә, монда алар яшәү өчен көрәшми , ә активларын һәм кредит портфельләрен арттыруга да ирешә. атарстанның Милли банкының, регулятор буларак, коммер ия нигезендәге финанс оешмалары белән мөнәсәбәтләренең аерым стиле барлыкка килде, – ди юдмила омановна. – үзәтүче орган йомшак булганга түгел, ә җәзалау максаты куелмыйча, ярдәм итү өчен тырышканга . Нәтиҗәләр күзгә күренерлек: оссиянең үз капиталы миллиард сумнан арткан иң эре банкының ике дистәсе, аңлашыла, – Мәскәүдә һәм етербургта. Ә менә калган биш банкның өчесе ! бөтен ил буенча – атарстанда урнашкан: Ак Барс Банкы, атфондбанк һәм Аверс банкы. агын ике банк анты-Мансийск белән Самарада. Әңгәмәдәшемнең фикеренчә, банклар өчен нормативлар барысына да бердәй булса да, дел буе федераль округының башка төбәкләрендә өч-биш банк калды, ә атарстанда ике дистә ел буена банк бар иде, шуның кадәр калды да. Әлбәттә, безнең финанс учре дениеләренә һәм, ахыр чиктә, банкка салган акчаларыбызга якын киләчәктә бернинди куркыныч та янамавын белеп

22 тору шатлыклы хәл. Шулай да бу тотрыклылык нәрсәгә тотынып тора соң? Милли банк коммер ия нигезендәге банклар өчен, закон буенча, җавап бирми, – дип аңлата юдмила итай ева. – Әмма вгений Борисович Милли банкының рәисе вгений Богачев уңган хуҗалыкчы буларак, аларның хәлен анализлап тора һәм кайчак ак ионерларга бара: менә бу банкның ликвидлыгы төшмәсен һәм имид ына зыян килмәсен өчен, устав капиталы өстәү кирәк. айбер банкларда катнашы булган хакимияткә дә шундый тәкъдимнәр белән чыга. ирәк булса, зәк банкка да вазгыятьне аңлатып бирә. Без хокук саклау органнары белән биш ел хезмәттәшлек итәбез. өрле мәсьәләләр буенча, шул исәптән җинаятьчел юл белән кергән керемнәрне легальләштерү турында зәк банкның законы буенча да җыелабыз. л саен ике тапкыр кешеләр җыябыз, шул исәптән чке эшләр министрлыгының кътисадый куркынычсызлык һәм ришвәтчелеккә каршы көрәш идарәсеннән вәкилләр чакырабыз. Әгәр аларның тере акчалар, акчаларны кайтармау, дөрес булмаган хисап, нормативларны төшерү буенча банкларга дәгъвалары бар икән, әйтәләр, һәм Милли банк чаралар күрә. роблемалы банкларга аерым игътибар белән карыйлар. риминал түгеллегенә, акча юдыру схемасы булмавына инангач кына, банк белән эшлиләр, проблемасын хәл итәргә ярдәм итәләр. Моның өчен банкка финанс ярдәме кирәк булса, ул ярдәм күрсәтелә. Банк гаепле түгел, ә аның белән җитәкчелек итүче кешеләр гаепле була. Аларны тулысынча алыштырырга, кирәк икән, закон тәртибендә җәзага тартырга була, ләкин банкны ябарга кирәкми. Бездә дә берән-сәрән генә булса да, кагыйдә бозучы банклар бар иде. Анда бары тик акча салучыларга зыян китермичә генә, менед ерларны алыштырдылар. Ябылган банкларны ике ел алдан кисәттеләр . Шушы вакыт эчендә алар теләгәннәрен эшләделәр, акчаларын читкә чыгардылар, дөрес булмаган хисап бирделәр. имәк, зәк банктан контроль булмаган. Анда һәр банк буенча баланс өстәлгә көн саен салына. Акчаларның кайсы тарафка хәрәкәт иткәнен күрмәгәннәрмени? Татарстан

февраль 2014

Фото: otokanal.com

е и

Очраклы булмаган гонорар «Казан вертолет заводы» ААҖ тарафыннан «Эшче һөнәрләре һәм инженер белгечлекләренең абруе» дигән темага ММЧдагы иң яхшы язмага игълан ителгән журналистлар конкурсына нәтиҗә ясалды. 2013 ел нәтиҗәләре буенча Татарстан Республикасы Хөкүмәтенең сыйфат өчен премияләре белән республика конкурсы лауреатларын һәм дипломатларын бүләкләү кысаларында җиңүчеләр саллы акчалата премияләргә һәм аларга бәйле статуэткалар һәм дипломнарга ия булды. Бу конкурста җиңүче журналистларның исемнәре билгеле инде. Эшче һөнәрләренең һәм инженер белгечлекләренең абруен күтәрә торган мәкаләләр сериясе һәм тематикага тугрылыгы өчен Гран-при һәм 100 000 сум күләмендәге акчалата премия «Республика Татарстан» газетасыннан Ирина Деминага тапшырылыды. «Басма ММЧның иң яхшы материалы» номинациясендә (50 000 сум акчалата премия) «Зачем девушки идут на завод?» мәкаләсе өчен беренче урын «Казанские ведомости» газетасыннан Любовь Порываевага бирелде. «Радио һәм телевидениедәге иң яхшы материал» номинациясендә шундый ук премияне «Кем булырга?» дигән сюжеты һәм «Трибуна нового века» программасын булдыру инициативасы өчен «Яңа гасыр» телеканалыннан Роман Королев алды. Өстәмә премияләр Альбина Асылгәрәевага (KZN-Звезда), Эльнар Байназаровка («Ялкын» журналы), Владимир Дынникка («Казанские ведомости»), Зөфәр Дәүләтшинга («Яңа гасыр») бирелде. Конкурс предприятие тарафыннан «Россия вертолетлары» холдингы, ТР Сәнәгать һәм сәүдә министрлыгы, «Татмедиа» матбугат һәм массакүләм коммуникацияләр республика агентлыгы ярдәме белән, эшче һөнәрләр һәм инженер белгечлекләренең уңай имиджын булдыручы иң яхшы журналист эшләрен ачыклау һәм бүләкләү максатында оештырылды. Машина төзелешендә кирәк булган эшче һөнәрләренең абруе кискен түбән төшү хәзерге вакытта эре сәнәгать предприятиеләрендә пенсиягә китүче профессионалларга алмашка яшь кадрлар җитмәвенә китерде. Еш кына тупланган тәҗрибәне

«Казан вертолет заводы квалификацияле кадрлар җитмәү проблемасын предприятиедәге хезмәкәрләрне җәлеп итү, аларны профессиональ яктан әзерләү һәм адаптацияләү, яраклаштыру проектларының инновацион характеры хисабына хәл итә, – дип сөйли заводның генераль директоры Вадим Лигай. – Әмма эшче образы турындагы тискәре стереотиплар яшьләрнең эшче һөнәре алырга теләкләрен сүндерә. Тиз арада иҗтимагый фикерне үзгәртергә керешергә кирәк. Мондый конкурс үткәрү, һичшиксез, эшче кешенең объектив образын булдыруда мөһим роль башкарыр һәм яшьләрнең кыйммәтләр системасын үзгәртүгә үз өлешен кертер».

һәм профессиональ осталыкны тапшырыр кеше дә табылмый. Шул ук вакытта яңа меңьеллыкның сәнәгате совет чоры индустриясеннән дисклы телефон айфоннан аерылган кебек үк аерыла. Бүген Казан вертолет заводы Татарстанда гына түгел, ә бәлки бөтен Россия сәнәгатендә җитештерүне модернизацияләү һәм техник яктан үзгәртеп коруда әйдәп баручыларның берсе булып тора. Төп цехларны югары токлы станоклардан торган автомат линияләр белән җиһазлау яшь эшчеләрдән югары дәрәҗәле белем таләп итә. Шуңа да завод персоналны укытуны һәм эшчеләрнең квалификациясен күтәрүне, шул исәптән, мәсәлән, Япониянең өр-яңа җиһазлар җитештерүче заводларында укытуны да финанслый.

«Казан вертолет заводы» ААҖ – дөньяның 110нан артык илендә кулланылучы Ми-8/17 вертолетларын җитештерә. Бу машиналарның кайбер модификацияләрен: транспорт, пассажир, коткару, десант-транспорт һәм башка күп максатларга ярашлыларын чыгара. Ми-38 уртача транспорт-пассажир вертолеты җитештерүгә әзерләнә. 1997 елдан «КВЗ» ААҖ вертолет техникасын эшләүче сертификатына ия: бүген ике двигательле «Ансат» җиңел вертолеты серияле җитештерүгә тапшырылган.

ис

ерс е

«Акыллы» шәһәр: киләчәктән караш

кынча мартта, nvest in atarstan форумы кысаларында «Смарт-СитиКазанның» беренче объекты – кунакханә-офис үзәгенә нигез салу тантанасы узачак. Шуннан соң инжиниринг кампусы һәм Халыкара арада элек авыл хуҗалыгы җирләре саналган 650 гектар мәйданда тылсымлы рәвештә тагын нәрсәләр калкып чыгачак соң Александр Игнатьев тексты 24

Татарстан

февраль 2014

Фото: tida.tatarstan.ru

күргәзмәләр һәм конференцияләр үзәге төзелеше башланачак. кын

ерс е

– елларда яңа халыкара күргәзмәләр үзәген төзү идеясе бизнесинфраструктуралы бар яктан да инноваияле булган шәһәр төзү кон еп иясенә әверелде: Малайзиянең һәм , ореядәге һәм арәп Әмирлекләрендәге га охшаган. роектның гомуми бәясе миллиард долларга бәяләнә, ул атинвестгра данпроект дәүләт унитар предприятиесе катнашында Малайзиянең һәм компанияләре консор иумы тарафыннан әзерләнде. шлекле, укыту һәм фәннитикшеренү активлыгын үстерү өчен каралган яңа шәһәр киңлеге атарстан башкаласы үзәгеннән көньяк-көнбатышка таба чакрым ераклыкта урнашачак. азан халыкара аэропортыннан аны фәкать өч чакрым ераклыкта урнашкан урман полосасы гына аерып торачак.

и үз алдына китерик: Столби е, ече абан бистәләре һәм азан алыкара аэропорты аралыгында хәзер бушап калган кырларны инде акыллы шәһәр тутырды, ди. азан үзәгеннән аэроэкспресста ун минутлык юл үткәч тә, без инде урында. Заманча вокзал янында – зур бассейнлы мәйдан. Әйләнә-тирәдә – биек пыяла биналар: кунакханә, сәүдә үзәге, бизнес-парк, офис үзәкләре. Бу Столби е авылы каршындагы тимер юл артында урнашкан яңа шәһәрнең азанга иң якын урнашкан микрорайоны – алыкара иҗтимагый-эшлекле үзәкнең җәяүлеләр зонасы. Микрорайон эшлекле үзәгенең төп архитектур доминантасы һәм икътисадый объекты – катлы халыкара күргәзмәләр һәм конферен ияләр үзәге. унакханә-офис һәм төбәкара сәүдә үзәкләре дә бирегә оссия һәм чит ил компанияләрен җәлеп итәргә тиешле халыкара бизнес-мәйданның нигезе булачак. Аларның офислары һәм СмартСитиның төп эш урыннары әр катлы биек биналарда булачак. Шушы ук микрорайонда, тик аның чикләрендәрәк, уңайлы йортларда мең кеше яшәячәк.

Смарт-Ситида мең кеше яшәр дип ниятләнә, аларның меңе биредә эшләячәк. Акыллы шәһәрдә берәмлек заманча, уңайлы төрле типтагы торак каралган: бу фатирлар, кунакханә номерлары, кампус бүлмәләре, шәхси коттед лар әм нинди торак әле! зәктә урнашкан бизнесинфраструктураның уңайлы мохит тудыра торган тормыш ваклыкларын күмеп китмәве күзгә ташлана. Заманча өслекле киң урамнар, теннис аллеяләре, саф һава... Зонаның периметры буенча сузылган проспектларда транспорт күп түгел – аның экологик зарарсызлыгына таләпләр бик югары, шунда ук җәяүлеләр өчен каплаулы кичү юллары да эшләнгән. Биналар кеше өчен зарарсыз, энергетик яктан файдалы материаллардан төзелгән. Бу исә су, җылылык һәм электр энергиясен куллануны көйли торган заманча технологияле системалар белән беррәттән, фатир өчен түләүдә шактый экономия ясарга мөмкинлек бирә. үп кенә йортларны кояш энергиясен электр энергиясенә әверелдерә торган фотопанельләр кулланып төзиячәкләр. Шәһәр яшәешен тәэмин итү системасына киң күләмдә -технологияләр һәм идарә итүнең автоматлаштырылган системалары кертеләчәк, алар шәһәрлеләргә яңа хезмәтләр китерүкүрсәтү, тәэминат аша шәһәр хуҗалыгы белән идарә итүне башкарачак. нвести ияле үсеш агентлыгы җитәкчесе енар Якупов, акыллы шәһәрнең интеллектуаль ягы – аның мәгълүмати-коммуника ия инфраструктурасы һәм аңа нигезләнгән сервислар турында сөйләде. Шул исәптән, бердәм мониторинг системасы һәм ин енерлык челтәрләре белән идарә итү хакында да. Аның сүзләренчә, шәһәр, җәмәгать транспорты белән идарә итү үзәге һәм, мониторинг һәм ин енерлык челтәрләре, үзәкләштерелгән машина кую урыннары белән идарә итү кебек, шәһәр сервислары системасын төзү планлаштырыла. Сүз тиз һәм дөрес карар кабул итәргә мөмкинлек бирә торган бердәм җанлы организм булдыру хакында бара. Смарт-Сити азан белән идарә итү һәм мониторингның гомуми систе-

ис

масында һәр бина файдаланылачак, – ди енар Якупов. – Без шулай ук коммуналь хезмәтләргә чыгымнар схемасын үтәкүренмәле итәргә мөмкинлек бирә торган торак-коммуналь хуҗалыкны бердәм мониторинглау систамасы турында да сөйлибез. уркынычсызлык мәсьәләләренә күп игътибар бирелә: бу ашыгыч һәм оператив хезмәтләр эшчәнлеге белән нәтиҗәле идарә итү дә, юл хәрәкәтен көйләү дә, юл йөрү кагыйдәләрен бозу очракларын теркәү һәм экологик мониторинг та. Бердәм система булдырганда ресурслар белән тәэмин итү һәм идарә итү оешмаларының өстенлекле юнәлешләре – санау приборларыннан мәгълүмат туплауны автоматлаштыру, түләү счетларын формалаштыру һәм контрольдә тоту, энергия саклау технологияләрен һәм ресурсларын куллануны фаразлау, ин енерлык челтәрләренең табигать шартларына бәйле үзгәрешләрен күзәтеп бару, табигый һәм техноген һәлакәтләр килеп чыккан вакытта системаларны автомат рәвештә һәм диспетчер тарафыннан сүндерүне, төзекләндерүләрне планлаштыру. Мәгълүмати һәм коммуника ион технологияләр кертүнең һәм алар ярдәмендә алынган зур күләмдәге мәгълүматны стратегик куллануның акыллы шәһәрләргә биналарны файдалануда нәтиҗәлелекне арттырырга, энергия куллану күләмен киметергә, калдыкларны үтилләштерүне оптимальләштерергә һәм яңатылган энергия чыганакларын кулланырга мөмкинлек бирүен истә тотабыз . ространствоның компактлы булуы һәм җиһазландырылган махсус юллар велосипедны иң җайлы һәм халык күпләп куллана торган транспорт төренә әверелдерәчәк. Аны вакытлыча куллануга алу мөмкинлеге дә карала. әр бина янында диярлек ике тәгәрмәчле атларны куеп тору урыны булдырылачак. Әлбәттә, велосипед шәһәрнең бердәнбер хәрәкәт итү чарасы булмаячак, тирә-як мохит өчен зыянсыз электромобильләр, газ белән йөри торган автобуслар киң кулланыш алачак. Шәһәрнең бу өлешендә, урамда очраган кешеләрнең күпчелеге якын-тирәдә эшләүчеләр яисә 25

ис

ерс е

монда килгән бизнес-туристлар булып чыгачак. Соңгылары елына меңгә якын килер дип көтелә, әлбәттә, аларның барысы да шәһәргә бары тик эшлекле сәфәр белән генә килүчеләр булмаячак. үпләрне киләчәкнең уникаль шәһәрен күрү теләге җәлеп итәчәк.

Аэропорт янында гектар җирдә урнашкан махсус икътисадый зона, фәнни зонага караганда, ике тапкырга кечерәк. ик техник-гамәли типтагы махсус икътисадый зона статусы аны аеруча әһәмиятле итә. Бу ннополис М Зның икенче мәйданчыгы, анда белгеч югары өстәмә кыйммәт тудыра торган югары технологияле продукт җитештерә. Аның резидентлары – биредә үз эшчәнлекләренен җәелдергән меди ина производствосы, био-һәм югары технологияләр өлкәсендәге халыкара компанияләр, шулай ук экологик яктан чиста, фән сыйдырышлы продук ия җитештерә торган оссия предприятиеләре. Смарт-Сити азан меди ина кластеры, шәхси секторны җәлеп итеп, медиина һәм иннова ияләр бәйләнешенең экосистемасын формалаштыра. алыкара операторларның хосусый укыту клиникасында, диагностикага, җирле фәнни-тикшеренү үзәкләренең дәвалау методлары һәм препаратларга өстенлек бирүче туристлар үзләрендә дәвалауның яңа ысулларын сынап карый. Әлеге , меди ина технопаркы булу, М Зда биомеди ина продуктлары һәм меди ина җиһазларының югары технологияле компонентларын җитештергәнгә, үз юнәлешләрендә алдынгылардан санала. оссия һәм чит ил партнерлары белән бергә иннова ияле меди ина продуктлары һәм хезмәтләре

үсеше өчен инфраструктура булдыру баштан ук куелган мөһим бурычларның берсе иде. Алар Смарт-Ситида клиникаларын ачсын өчен, чит илләрнең эре хосусый госпитальләре белән инде бүген үк сөйләшүләр алып барыла. үрше төбәкләрнең төрле шәһәренә рейслар башкарыр өчен – урынга исәпләнгән самолетлар сатып алына. Акыллы шәһәрнең транспорт ягыннан уңайлылыгы, аэропортка якын булуы, шәһәр төзелеше үзенчәлеге, меди ина, мәгариф, урбанистик һәм, әлбәттә, бизнес-туристлыкны җәлеп итәчәк. илүчеләргә кунакханәофис үзәге, күргәзмәләр һәм халыкара конферен ияләр үзәге, фәннитикшеренү үзәге, заманча сәнгатьнең парк һәм музейлары хезмәт күрсәтә. Урбанистларга шәһәрнең киңлеге, биналар, парклар һәм төрле : күргәзмәләр, экспози ияләр, демонстра ияләр һәм башка чаралар күңелләренә хуш киләчәк.

и Смарт-Сити азан ның , миллиард долларга бәяләнгән беренче чиратын елда кулланышка кертергә планлаштыралар. Бу акчаның миллион долларын гына атарстан бирә, калганын – инвесторлар. Якын өнчыгыш инвести ия компанияләре консор иТатарстан

февраль 2014

Фото: commons. ikimedia.or

Смарт-Сити дүрт тематик микрорайонга бүленгән: иҗтимагый-эшлекле үзәк, фән һәм укыту үзәге, махсус икътисадый һәм парк зоналары. алыкара иҗтимагый-эшлекле үзәк – бертуктаусыз бөек эшләр башкарыла торган, гектардагы тоташ халыкара бизнес-мәйдан. Аның ыгы-зыгысыннан иң яхшысы зәк паркта ял итеп алу. Ул шәһәрнең эшлекле өлешен башкасыннан аерып тора. Әлеге гектар яшеллектән, су каналлары һәм агач астында күләгәле сукмаклардан тыш, территориядә үзара яшел полосалар белән берләштерелгән башка ял итү зоналары да булдыру каралган. ик зәк парк аларның иң эресе, һәм ул шәһәрнең башка микрорайоны – фән һәм укыту үзәге зонасына күчеш булып тора. Әлеге микрорайонның төп объекты дип, компози иянең үзәгендә үрмә касә формасындагы зур корылмасы булган Менед мент һәм кунакчыллык университеты комплексын атарга була. Биредә үк тикшеренү үзәкләре һәм урта сыйныф вәкилләренең, әлбәттә инде, өметле балалары өчен халыкара башлангыч мәктәп урнашкан. Университетта белем бирү, нигездә, инглиз телендә алып барылачак, бу исә оссия һәм элеккеге совет иле чикләреннән генә түгел, ерак чит илләрдән дә студентларны җәлеп итәчәк. Бу зонада – меди ина һәм сәүдә үзәкләре, фәнни технопарклар һәм торак квартал урнаша. Зур проспект университет касәсен студентлар яратып йөри торган спорт аренасы белән тоташтырачак. Студент яшьләр бу микрорайондагы меңлек халыкның яртысын тәшкил итә, аларның күпчелеге, яшь белгечләр белән бергә, университет шәһәрчегенең укыту бинасы артындагы кампусларында яши. Аэроэкспресс юллары янында, пыяла гөмбәз астында тагын бер тукталыш платформасы бар.

ерс е

с т умы вәкиле компаниясе халыкара күргәзмәләр һәм конферен ияләр үзәге, төбәкара сәүдә үзәге һәм бизнес-парк төзелешенә миллион доллар инвести ия кертергә әзер. Сингапурның компаниясе Менед мент һәм кунакчыллык университеты, кунакханә-офис үзәге һәм апарт-отель төзелешен миллион доллар күләмендә инвести ия кертә. Б Ә Нефть-сервис компаниясе фәнни-тикшеренү үзәге, мәгариф паркы төзергә һәм югары технологияле җитештерү башларга ниятли. өзелеш барышында инвесторларга челтәрләр тоташтырылган әзер мәйданнар, ризалык бирә торган документларны килештерүне тизләтү бер тәрәзә , проектка ташламалы салым салу һәм төзелеш вакытында салым каникулларын бирү тәкъдим ителә. әкиллекләрен ачу вакытында виза про едураларын җиңеләйтеп, юридик ярдәм күрсәтеп һәм ташламалы салым салып, резидентларга стимуллар бирү дә күздә тотыла. гары өстәмә кыйммәткә ия тикшеренү, югары технологияле җитештерүчәнлек һ.б. хезмәтләр булдыруга юнәлдерелгән эшчәнлек белән шөгыльләнә торган

201 б

ис

2 2 0

компания һәм шәхси затларга салым күләме киметеләчәк: компанияләр өчен – керем өлешенә, ә бу өлкәдә эшләүче физик затлар өчен – керемнәргә һәм со иаль түләмнәргә. төшенчәсе үзе үк идарә карарларының нәтиҗәлелеген арттыруда, транспорт магистральләрендәге бөкеләрдән алып, коммуналь хуҗалык өлкәсендәге аварияләр кебек шәһәр проблемаларын чишүдә шәһәр хезмәтләре арасында мәгълүмат алмашуны һәм ресурслар координаиясен тәэмин итүдә мәгълүмат куллануны күздә тота. нергетик һәм су ресурслары белән эш итү, җинаятьчелек дәрәҗәсе кимүе, шәһәр транспорт челтәре һәм өлкәсе белән идарә итү шәһәрнең икътисадый нәтиҗәлелеген арттырачак. Акыллы шәһәрдә транспорт белән идарә итү өчен спутник навига иясе технологияләре кулланылачак. Алар машина агымнарын көйләргә, бөкеләр булдырмаска, төп транспорт төеннәре белән идарә итәргә булышачак, юлтранспорт һәлакәтләрен профилактикалауда ярдәм итәчәк. НАСС спутник навига иясе технологияләренә, геомәгълүмати һәм веб-технологияләргә таянган навига ия-мәгълүмати тәэмин ителеш, шәһәр пасса ир транспорты

һәм җыештыру техникасы, ашыгыч хезмәт бригадалары хәрәкәте белән идарә итүнең һәм мониторинглауның де ур-диспетчер хезмәте автоматлаштырылган идарә системасы белән берләштерәчәк. компаниясе акыллы шәһәр белән идарә итү үзәген булдырырга һәм төзергә, шулай ук ин енерлык һәм транспорт челтәрләре белән идарә итү системасын кулланышка кертергә әзер. белән СмартСити азан мастер-планын булдыруда хезмәттәшлек итү турында сөйләшүләр бара. , , ехнологика компанияләре белән сөйләшүләр алып барыла, алар да проектта кулланырга мөмкин. Шәһәр – ел дәвамында төзелергә тиеш. ехнополис фазалап үсеш алачак, аларның беренчесе – елларга туры килә: ин иниринг үзәге, Менед мент һәм кунакчыллык университеты, кунакханә-офис үзәге, апарт-отель һәм экспоүзәк барлыкка киләчәк. утбол буенча дөнья чемпионатына, бүген без виртуаль үткән маршрутның күп өлеше чынлыкта инде әзер булачак. Ә дистәләгән елдан азанга кичке авиарейслар белән килүче һәм китүче кунаклар тормышка ашкан киләчәк шәһәре белән хозурлана алачак.

èêå ôèêåð

и ир е

Уеннар триумфаторы өчен рубин таҗ

Татарстан

февраль 2014

и ир е

èêå ôèêåð

Алсу Сәләхетдиновадан уңай портрет Владимир Леоновның «Рубин» футбол клубы генераль директоры итеп билгеләнүе күпләр өчен көтелмәгән хәл булды. ниверсиада-2013 үткәннән соң Леоновка Мәскәүдә яки Казанда югары вазыйфа тәкъдим ителер, дип фаразлаганнар иде. әм менә көтмәгәндә – футбол. Нәрсә соң бу, югары урыннан колак кагумы Моны түбәнәюгә санасаң,

Фото: ickr.com

й Моннан ике еллап элек, А Шта вакытта, мин очраклы рәвештә Мексика консулы белән бер компаниягә эләккән идем. Ул минем азан, безнең мәдәниятебез һәм горефгадәтләребез турында сөйләвемне игътибар белән тыңлады, әмма аның күзләре авызымнан убин сүзе ычкынгач кына яна башлады. убин ? – дип сөенеп китте ул. – Әлбәттә, мин убинны беләм. азан – Барселона! атаннан еракта үткәргән ун ел эчендә мондый очрашулар күп булды. әм һәрвакыт, әңгәмәдәшләребезгә безнең кем булуыбызны һәм кайдан килүебезне аңлата алмаганда, убин ярдәмгә килә иде. алыкара футбол тарихы һәм статистикасы федера иясе версиясеннән күренгәнчә, планета клуб командалары рейтингында ел нәтиҗәләре буенча урында торган команда атарстанны дөньяга танытуда уннарча күргәзмә һәм йөзләрчә юл күрсәткечкә караганда уңышлырак эшләде. әм менә шул планетар ориентир бүген ладимир еонов кулында. Нәкъ менә аңа клуб структурасын үзгәртергә, маркетингка кагылышлы һәм юридик мәсьәләләрне хәл итәргә, менед ерлар командасы эшен җайларга, җанатарлар белән мөнәсәбәтләр урнаштырырга туры киләчәк. Универсиада вакытында ул нәкъ менә шундый эшләр белән уңышлы шөгыльләнгән иде. Әмма убин очрагында ставкалар югарырак. Әгәр бу аның хәленнән килсә, ул команданы хәзерге кризис халәтеннән чыгара алса һәм якут йолдызны дөнья футбол күгенең түренә кире кайтарса – еоновның урыны югары дәрәҗәдәге перспективалы менед ерлар тописемлегендә дигән сүз. Булдыра алырмы икән?

рибуналарның командага мөнәсәбәте – мөгаен, әлеге про есста иң мөһим фактордыр, һәм еонов моны яхшы аңлый. анатарлар – ул бөтен нәрсә , – дип белдерде ул вазыйфасын үтәргә керешер алдыннан халыкка үз фикерен җиткергәндә. емнәр соң алар, уен кыры тирәсендә дулкынланып йөрүче кешеләр? Бу – урыннарыннан куптарып алынган утыргычлар белән кайвакыт бәрешергә әзер җанатарлар гына түгел, бу – команданы үзләренең энергетикасы һәм билет өчен түләнгән акчалары белән һәрвакыт хупларга әзер кешеләр. Алар клуб символикасы төшерелгән сувенирларны сатып ала, иганәче була, спортчыларны башка шәһәрләрдәге матчларга озатып йөри, клубны рекламалый һәм аның популярлыгын арттыра. Әгәр еонов җанатарлар санын арттыра алса, бүгенге җайсыз шартларның күбесе аның файдасына үзгәрер иде. Әлегә исә һәр татарстанлының күңеленә якын команда юл чатында тора, ә аның җанатарлары аптырашта. олдызлы команданы төзүче, әмма аның югарырак күтәрелүен тәэмин итә алмаучы орбан Бәрдыевның отставкасы трибуналарны үз иткән җанатарлар өчен зур югалту булды. әм Бәрдыев белән клубның элекке җитәкчеләренең шулай озатылуы , ирексездән, аларга алмашка килгәннәргә тискәре мөнәсәбәт тудырды. Шуңа күрә әлегә убин җанатарлары еоновка шикләнебрәк карый. Әмма ул әлеге мөнәсәбәтне үзгәртергә әзер һәм инде үзенең җанатарлар күңеленә ошарга тырышачагын белдерде, аерым алганда, дәвамчанлыкны сакларга вәгъдә бирде. Без тотрыклылык, тради ияләрне саклау яклы, һәм коллектив та, убин футбол клубы белән ассо иа ияләнгән һәрнәрсә дә сакланачак һәм дәвам итәчәк , – дип белдерде ул үз вазыйфасына керешкәч үк клуб әгъзалары белән очрашуы вакытында, револю ия юлына караганда эволю ияне юлын хуплавын да өстәде. Шул очрашуда еонов үзенең ышаныч мандатына вакыт та билгеләде – өч ел. Нәкъ менә шул вакытка убин үзенең элекке финанс партнерларын саклап калачак. Шул елларда еонов безнең убинның йолдызлы киләчәгенә ышанычыбызны кире кайтарып өлгерергә һәм командага иганәчеләрнең юмарт ярдәмен гарантияләргә тиеш. әм менә нәкъ шул өлкәдәге бай администраторлык тәҗрибәсе безнең каһарманыбызга уңышка ирешергә мөмкинлек бирер, дип ышанасы килә.

уңай

шәп түбәнәю бу.

зенең яшенә ладимир еонов җитди оештыручы һәм идарәче абруен яуларга өлгерә инде. Яшь чагыннан бирле ул һәрвакыт үзенә ни кирәген бик шәп белә һәм куйган максатларына ирешә килә. кътисадчы, кыйммәтле кәгазьләр базары белгече белгечлеге буенча азан финанс-икътисад институтын тәмамлаганда, еонов активында ике көчле һәм бик төрле 29

и ир е

Элемтәләр элемтә белән, тик «Рубин» яхшы уенсыз кабат балкып китә алмаячак. Бары тик футболдагы яңа җиңүләр генә гендиректорга яңа һәм иске җанатарларның тануын китерәчәк.

сәләт була. Аңардагы финансчы сәләте юмор анрында чыгыш ясаучы артист таланты белән гаҗәеп рәвештә яраша. атарстанның атаклы үрт татар Н командасы шаяннар һәм тапкырлар дөньясында легендага әйләнеп кенә калмый, ладимир еонов тормышында да тулы бер чорга әйләнә. нститутның Н студентлар клубы белән елдан бирле җитәкчелек итеп һәм аны җиңүдән-җиңүгә алып барып, ул командага призлы ивиннар тупланмасын җыярга ярдәм итеп кенә калмыйча, бәлки уңыш өчен көрәш, туктаусыз яңа идеяләр эзләү һәм зәгыйфь уенчылар бөтенләй дә булмаган даирәдә исән калу сәнгате кебек бик җитди эшкә дә өйрәнә. икмәгә генә ладимир еонов, Н нәрсә бирде, дигән сорауга ышанычлы һәм кыска итеп: Барысын да , – дип җавап бирмидер. реативлык, көрәш һәм соңгы тамчы кангача юмор еллары аның холкын чыныктыра, җил уңаен чамаларга һәм перспективаны күрә белергә өйрәтә. Студент Уеннарын үткәрү хокукын даулау өчен, азанга нәкъ менә шундый кеше кирәк була, һәм билгеле бер мизгелдә ладимир еонов Ннан җайлы гына итеп Универсиаданың заявка бирү комитетына килеп эләгә.

еонов хаклы рәвештә Универсиаданы үзенең баласы дип атый ала. Чөнки ул аны оештыру өчен җаваплы иде, ә тагын да элегрәк, елның маенда, Брюссельдә азанның заявкасын тәкъдим итте. Ә бит әле моңа кадәр азан ел Универсиадасын үткәрү хокукын да дәгъвалап караган иде, без финалда ытайның Шэньч энь шәһәренә оттырдык. 30

кенче шансны әзерләүгә ике ел китте. Студентлар психологиясе белгече еонов әзерләгән заявка азандагы яшьләр тради ияләренә таяна иде: күпсанлы студентлар кардәшлеге, яшьләр спортын үстерү, Уеннар әзерләүгә һәм үткәрүгә яшь казанлыларны җәлеп итү. Яшьләргә таяну үзен аклады. олливуд продюсеры уперт ейнрайт төшергән видеороликлар һәм федераль хөкүмәтнең проектны тулысынча финансларга гарантиясе белән ныгытылган еонов презента иясе көндәшләр заявкасын күпкә артка калдырды. Әмма Уеннар хокукын яулау әле Универсиадага таба беренче адым гына иде. Масштабы буенча чагыштырырдай спорт чаралары үткәрү тәҗрибәсе советлардан соңгы оссиядә бөтенләй булмыйча, әллә кайчан Мәскәүдә үткәрелгән Универсиада- һәм лимпиадатурында хатирәләр генә ярдәм итәрлек түгел иде. Шунлыктан елгы Студент Уеннары Башкарма дирек иясе генераль директоры сыйфатында ладимир еоновка әзерлекне абсолют нульдән башларга туры килде. шлекле команда әлеге бурычны башкарып чыкты – билгеле инде, федераль масштабтагы матди-техник ярдәм белән. Универсиадатөгәлләнгән мәлгә азан планета халкына дөньяның иленнән килгән мең спортчы һәм кунакны кабул иткән Студент Уеннарын үрнәк дәрәҗәдә оештырган шәһәр буларак танылды. ланета нәрсә ул – хәтта күп елларга сузылган удар төзелеш һәм шуңа бәйле юл бөкеләреннән интеккән казанлылырга да бик кыйммәткә төшкән спорт бәйрәме ахыр чиктә ошады... Шәһәр халкы кәефенең шулай тылсымлы рәвештә үзгәрүе шул исәптән еонов хезмәте нәтиҗәсендә дә булды, ул, Универсиадага заявка әзерләгән чорда ук вәгъдә иткәнчә, атарстан башкаласы халкын аны үткәрү про ессына җәлеп итә алды. Ни рәвешлеме?

А Шның хәзерге резиденты Барак бама беренче президент сайлауларында Әйе, без булдырабыз! шигаре белән җиңгән кебек, Универсиада слоганы итеп лозунгын тәкъдим иткән азан оештыручылары да Ндагыдай сүз уйнату белән казанлыларны вакыйгага җәлеп итә алды. Андагы символик аны Универсиада дип тә, син дип тә укып була иде һәркемгә Син ул – дөнья дип белдергән Универсиада дирек иясе һәм шәһәр халкы арасында үзара хезмәттәшлекне җайлауда төп тәгъбиргә әйләнде. әм бик күпләр әлеге дөньяга якынаерга теләде. Уеннарны әзерләү һәм үткәрү чорында эшләү өчен волонтерлар җыю игълан ителгәч, бөтен оссиядән күбесе, әлбәттә Татарстан

февраль 2014

Фото: ickr.com

èêå ôèêåð

и ир е

инде, азаннан мең булышчы үзләренең түләүсез ярдәм итәргә әзер булуын белдерде. олонтерлар җыю – зур чаралар үткәргәндә бөтен дөньяда гадәти эш, әмма оссия һәм азанга әлеге

Фото: ickr.com

Леонов хаклы рәвештә ниверсиаданы үзенең баласы дип атый ала. Чөнки ул аны оештыру өчен җаваплы иде, ә тагын да элегрәк, 2008 елның маенда, Брюссельдә Казанның заявкасын тәкъдим итте.

мир еонов үзе генә беләдер. Барак бамага рәхәт аңа – елгы резидент сайлауларында ул һәрбер сайлаучыга юнәлтелгән мәгълүмат, яхшылап уйланган технологияләр нәтиҗәсендә җиңүгә иреште. Ә менә ладимир еонов җитәкчелегендәге Универсиада дирек иясенең әзер фишкалары юк иде, барысын да әкренләп үзләренә уйлап табарга туры килде.

еоновның уңай сыйфаты – ачыклык, моны бөтен урналистлар билгеләп үтә. мор баталияләрендә үткәргән яшьлек чорыннан бирле ул каләм әһеле белән бик теләп һәм дустанә аралаша. Ә бит шунысы мәгълүм – сезнең кешеләргә мөнәсәбәтегез нинди, аларның да мөнәсәбәте шундый. Матбугат белән дуслашырга кирәк, чөнки ул реклама һәм популярлык китерергә дә, хурларга һәм бөтенләй сезнең турында онытырга да мөмкин. Моны аңлау, мәгълүмати технологияләрне бик шәп белүе һәм ачыклыгы белән беррәттән, еоновны заманча лидерга әйләндерә дә куя. Ягъни бүген бәладәге убинга иң кирәкле кеше итә. әм әле ул тагын элемтәләр урнаштыра белә. ч ел буена убинның финанс партнерлары алмашынмаячагын онытмадыгызмы әле? ч еллык гарантия ул – әлбәттә, бик яхшы, әмма бу вакыт эчендә клубның партнерлары артыр, дигән өмет бар. Универсиада заявкасын әзерләү командасына Метшин кешесе буларак килеп эләккән еонов хәзер үзен Миңнеханов кешесе буларак та тәкъдим итә ала. Нәкъ менә Миңнеханов, убин попечительләр советы башлыгы буларак, аны клубның генераль директоры итеп билгеләде дә инде. еоновның оссия спорт министры һәм танылган футбол фанаты италий Мутко белән дә мөнәсәбәте әйбәт. еонов чорында убинның Универсиадага махсус төзелгән азан–Арена яңа футбол стадионы дирек иясе белән элемтәләре дә ныгыр, дип фаразлана. лемтәләр элемтә белән, тик убин яхшы уенсыз кабат балкып китә алмаячак. Бары тик футболдагы яңа җиңүләр генә гендиректорга яңа һәм иске җанатарларның тануын китерәчәк. иңүләрдә ышаныч булса, иганәчеләр дә, фанатлар да, финанс уңышы да булачак. өнья рейтингындагы унберенче урынга уен белән генә түгел, бәлки клубның имид ы белән дә тәңгәлләшергә кирәк, әлегә исә ул шактый аяныч хәлдә.

уңай

яңа тәҗрибәне туплау кирәк иде әле. Билгеле инде, иң күбе студентлар җәлеп ителде – яшьләр, инглиз телендәге белемнәрен тиешле дәрәҗәгә җиткереп, үзләренең университет һәм институтлары базасында барлыгы югары уку йортында берничә айлык махсус әзерлек үтте. азандагы волонтерлык хәрәкәтен оештырудагы бай тәҗрибәнең Сочи лимпиадасын оештыруда да кирәге чыкты. Спортчылар, кунаклар, урналистларны йөртергә шоферлар кирәкме? азан машина йөртүчеләрен чакырдылар әлбәттә инде, мондый җаваплы эшкә бик әйбәт репута ияле кешеләрне генә сайлап алдылар . Билетларга һәм юлга әллә ни күп акча түкмичә генә мөмкин кадәр күбрәк ярыш карыйсыгыз киләме? Арзанлы билет алыгыз да, шул билет белән шәһәр транспортында көн буе бушлай йөрегез. Уеннарны ачу тантанасына эләгә алмыйсызмы? Шуннан алдагы көнне килеп, генераль репети ияне бушлай карагыз! агын шунысын да хәтерегездән чыгармагыз: Универсиада атарстан еспубликасы башкаласында үткәрелә, һәм бу әле тагын Мәдәни Универсиадада катнашу – Сабан туе, татар күргәзмәләре һәм кон ертлары белән хозурлану мөмкинлеген дә бирә... Боларның барысын да уйлап табарга, оештырырга һәм уңышлы үткәрергә кирәк иде бит – һәм, мөгаен, моның никадәр катлаулы булуын бер лади-

èêå ôèêåð

и ир е

Өлкәннәр өчен уеннар Журналистлардан берсе бервакыт шаярткан иде: Владимир Леоновның төскыяфәте – идеаль. Профессиональ разведчик өчен идеаль – янәсе, халык арасында бер очратсаң, аны берничек тә тасвирлый алмыйсың. Кешеләр белән аралашу манерасы да хәтергә уела торган түгел: тапкыр гыйбарәләр дә, искиткеч идеяләр дә, оста шаяртулар да юк аның телендә. Әйтерсең лә безнең героебызның скетчлар, импровизацияләр, кыю сүзгә бай КВН чоры бөтенләй булмаган. 32

Татарстан

февраль 2014

и ир е

èêå ôèêåð

Боларның барысы урынына – классик чиновникбашкаручының ышанычлы салмак чыгышы. Әйтерсең лә аның төп максаты – ялгыш артык сүз әйтмәү. Менә ул үзенең Универсиада дирек иясенә ничек килеп эләгүен аңлата: янәсе, барысы да тарихи килеп чыккан – Уеннарны үткәрү буенча заявка кампаниясеннән дирек иягә кереп киткән, Ә Н АН А М ЧА У Н ӘЗ Ә ӘМ Ә... Ә ничек итеп ул, еонов, заявка кампаниясе белән шөгыльләнә башлаган? М ӘН ӘМ Ш Ә А А А Ә М ӘН... сталыгын сизәсезме? үп сүз әйтелгән, тик бер генә исем дә аталмаган. Явкалар һәм парольләр өчен ватан тыныч була ала. аршы килеп тә булмый кебек: халыкка үзе белергә тиешне генә җиткерә белү осталыгы – чиновник өчен иң кирәкле сыйфат. ң гаҗәбе шунда ки, еонов матбугат өчен абсолют ачык кеше, дип санала. Ул беркайчан да урналистлар һәм фоторепортерлар белән аралашудан баш тартмый, диләр. Чынбарлыкта исә әлеге аралашуның бик еш булмавы – башка эш. ксклюзив интервью һәм фотосессияләр турында килешүләр кайчагында үзләреннән-үзләре юкка чыга – табигый ки, объектив сәбәпләр буенча һаман күчерелә, күчерелә дә... Бу – күптәннән мәгълүм технологияләрдән берсе. ормаль яктан исә беркем дә берәүгә дә каршы килми... әер, бу турыда җиткәндер. Ахыр чиктә, ладимир еоновны киләчәктәге карьерасы өчен трамплин булган түрәлек вазыйфасына без алдарак атаган сыйфатлары өчен чакырмаганнардыр бит. ышкы элемтәләр һәм туризм комитеты җитәкчесе вазыйфасына моңа кадәр халыкара элемтәләр белән дә, туризм белән дә профессиональ дәрәҗәдә шөгыльләнмәгән яшь кешене алганда, башкала мэриясе һәм шәһәр башлыгының, күрәмсең, үз сәбәпләре булгандыр. хтимал, бу очракта безнең героебызның форма буенча киенә белү сәләте затлы костюмнар аңа ул чакта ук бик килешә иде һәм инглиз телен камил белүе дә зур роль уйнагандыр. иемең белән кешене шаккатыра аласың икән – ерак китәчәксең. иемеңә карап каршы алалар, акылыңа карап озаталар дисәләр дә, беренче тәэсиргә нигезләнеп эш итү безнең халыкка хас нәрсә. Башта команда әгъзасы, аннары үрт татар Н клубы директоры булган ладимир еоновның ул вакытка хакимият коридорларында урнаштырган файдалы танышлыкларына без тукталып тормыйбыз. Шунысын гына әйтми китми булмый, аның юмор өлкәсендәге тәҗрибәсе яңа вазыйфада хәл итәргә тиешле бурычларына бер дә тәңгәл килми. имия-технология һәм финанс-икътисад институтларында укый, студклубта җитәкчелек итә, банкта кыйммәтле кәгазьләр буенча әйдәп баручы белгеч була. Сүз уңаеннан, банктан ике елдан соң ук китүен исәпкә алсаң, белгечлеге буенча әллә ни уңышка ирешми. ызганычка, безнең илебездә моңа охшаш карьера кульбитлары хупланмаса да, гаепләнми дә. илологлар катнаш азык заводын җитәкли, агрономнар электроника белән сәүдә итә, химик-технологлар реклама менед ерларына

әйләнә, юристлар исә авыл хуҗалыгы белән идарә итә. Безнең күп кенә күренекле нәтиҗәләребез һәм парадоксаль законнарыбыз шуннан түгел микән? ик алдан ук нәтиҗә ясарга ашыкмыйк әле. Бәлки, туристлык комитетында нәкъ менә ладимир еонов башкалар эшли алмаганны майтаргандыр?

Башта – мәхәббәт турында. Мәгълүм ки, безнең күп кенә түрәләребез төрле маркетинг фирмаларына, бигрәк тә чит илләрнекенә, мөкиббән. агыйдә буларак, соңгылары аларга хәерхаһ. Әлеге үзара мәхәббәтне прагматик алиби белән аклап була: маркетинг һәм консалтинг фирмаларының тикшеренүләре, мәсәлән, җитди максатчан программалар эшләгәндә бик булыша. Алар эшне фәнни нигезгә кора, дип әйтеп була. өрес, икенче фикер дә бар: әлеге мавыгу еш кына үз мәнфәгатьләрен кайгырту өчен файдаланыла, чөнки бер генә исап палатасы да тикшеренү нәтиҗәләренең чит ил консультантларына күчерелгән акчага караганда кыйммәтлерәкме-юкмы икәнен билгели алмаячак. Англиянең маркетинг фирмасы экспертлары нәтиҗәләренең җирле бюд етка күпмегә төшүе билгесез. ладимир еонов башкаланың туристлык комитеты рәисе булганда, нәкъ менә шул фирма җирле туристлык базарын анализлауга җәлеп ителә. Мөгаен, ул шактый кыйммәткә төшкәндер, чөнки бурыч җиңелләрдән булмый. Мәсәлән, безнең гүзәл табигатебезнең кайсы ил гра даннарын җәлеп итә алачагын мөстәкыйль рәвештә ачыклап кара әле син. Яки туристлык базарының мөмкинлекләрен дөрес итеп исәпләп бир. Чит ил белгечләре исә, хисаплардан күренгәнчә, әлеге бурычны, яхшымы-яманмы, хәл иткән. Архивларда ладимир еоновның – елларда башкалада туристлыкны үстерү программасын кабул итү уңаеннан сөйләгән чыгышы сакланган, анда ул азан шәһәр умасы депутатларын маркетинг фирмасының бик кызыклы нәтиҗәләре белән таныштыра. Чит ил белгечләре, мәсәлән, төгәл фаразлар бирә: программаны гамәлгә кертүнең беренче этабында азан ермания һәм Бөекбритания гра даннарын кызыктырырга мөмкин, бераз соңрак исә – ран ия һәм Бенилюкс халкын. елга талия һәм Скандинавия илләре дә безнең белән кызыксына башлар, дип фаразлана... – Ни өчен ермания соң, ә ытай түгел? – дип сораганнар иде ул чакта еоновтан. – ытайлыларның чит илләргә чыгу күрсәткече түбән, алар өчен безгә килү кыйммәткә төшә, безнең аралар да бик ерак, – дип җавап бирде еонов әфәнде. Ә хәзер, игътибар, кырыс статистика. ел башында нтерфакс бастырган саннардан күренгәнчә, елның ае нәтиҗәләре буенча азанга килгән туристлар саны про ентка арткан, иң күп кунак исә өркиядән килгән. Әлеге илдән килгән туристлар агымы берьюлы про ентка арткан. Ә иң күп үсешне – ике тапкырга – перспективасыз дип фаразланган ытай биргән. Марке-

тискәре

Фото: ickr.com

Клим Шаньгиннан тискәре портрет

èêå ôèêåð

и ир е

тинг фирмасы нәтиҗәләренә таянып бирелгән фаразның төгәлсезлеге ярылып ята. ак-төякме? Алай димәгез. Базарны тикшерүгә таянып, елга кадәр туристлыкны үстерү программасы төзелгән иде, аны гамәлгә кертүгә шәһәр бюд еты миллион сум акча бүлде. Әлеге акчаның шактый өлеше перспективалы илләрдән туристларны җәлеп итүгә, алардан урналистлар чакыруга, гаммәви мәгълүмат чараларында реклама бирүгә, чит илләрдәге күргәзмәләрдә катнашуга тотылды. Башкача әйткәндә, бу акча, бөтенләй бушка булмаса да, минималь файда белән сарыф ителде. Ә программаны гамәлгә кертүнең төп сәбәпләре арасында еонов үзе, мәсәлән, гаммәви мәгълүмат чараларында яктыртудан кертемнәрдән дүрт тапкырга артыграк икътисадый файда алуны атаган иде, барып чыкмады...

Ни өчен ул чакта чиновниклар тулысынча чит ил экспертлары фикеренә таянган һәм өркия белән ытайның мөмкинлекләрен чамалый алмаган, бу турыда хәзер сүз алып бару файдасыз. әрчә күпләр өчен ап-ачык иде: мәдәниятләр якынлыгы, өркия белән атарстанның күптәннән килгән элемтәләре, җитди икътисадый бәйләнешләр – болар барысы да аннан туристлар агымын арттыру өчен менә дигән җирлек булып тора. Шулай ук ытайның көнләп түгел, сәгатьләп үсә торган бизнесмәнфәгатьләренең мөмкинлекләре дә һәркемгә мәгълүм. Акчаны бу юнәлешләргә тоткан очракта файданың никадәр зур булачагын хәзер фаразларга гына кала. Минемчә, бу туристлык комитеты һәм аның җитәкчесенең бердәнбер җитешсезлеге түгел. Нәкъ менә шул елларда азан теплоход круизлары туризмы базарында да үз пози ияләрен югалта. Безгә кунакларны җәлеп итү өчен креатив идеяләр кирәклеге турында һәрдаим сөйләп торган шәһәр хакимияте дә әлеге хәвефле тенденияне ничек булса да туктату өчен бернәрсә дә эшләмәде. Нәтиҗә: бездә чит ил туристлары өчен делдә круизлар оештыра торган туроператорлар бөтенләй диярлек калмады. Ә бит кайчандыр, елларда, азанны дел круизлары башкаласы дип йөрттеләр. Чит ил туристлары төркемнәре бирегә самолетта килеп, теплоходка күчеп утыра һәм бөек елга буйлап Мәскәүгә, Санкт- етербургка яки остов-на- ону шәһәрләренә сәфәрен башлый иде.

Хәтерләсәгез, идарәче биографиясенең йолдызлы бу этабы уңышсызлыктан башланган иде. 2007 елда Туринда Казанның үзендә 2011 елгы Студентлар еннарын үткәрүгә заявкасы Кытайның Шэньчжэнь шәһәре заявкасыннан калышты. Бюджетка әлеге фальстартның күпмегә төшүен фаразлап кына була. 34

Ә ске атар бистәсе? Чиновник һәм маркетологлар азанның кызыксындыру нокталары турында гәп куертканда, мондый урыннарның берсе тузуын һәм җимерелүен дәвам итте. әм, әгәр резидент дилбегәне үз кулына алмаса, ишелеп юкка да чыккан булыр иде. Әмма кем генә хаталарсыз яши соң? ң мөһиме бит аларны эшләү түгел, иң мөһиме – аларның нәтиҗәсеннән вакытында саклана белү... әм бу урында еонов әфәнденең шул ук шәһәр умасы утырышындагы тагын бер тарихи белдерүен искә төшерү зарур. Шәһәрне туристлык базарларында таныту берничә этап үтә: билгесез – таныла торган – аңлаешлы – аңлау – сәфәр чыгу, дип аңлата ул депутатларга. Янәсе, хәзерге вакытта төп туристлык базарларында азан беренче этапта гына санала. Бер этаптан икенчесенә күчү өч елга сузыла, шул рәвешле, азанга туристлар тагын елдан соң гына агыла башлаячак. Барыбызга да мәгълүм хикәяттән белүебезчә, дистә ярым елдан йә ишәк үләчәк, яки патша, төгәлрәге, чиновник эш урынын алыштырачак... үрәгә карата нәкъ шулай булып чыкты да. аделлек өчен шуны да искәртергә кирәктер – кайчандыр ладимир еонов авызыннан чыккан шәһәрнең ел буе таТатарстан

февраль 2014

Фото: ickr.com

и ир е

нылуы турындагы пессимистик теорияне соңрак аның үзенә үк кире кагарга туры килә. Универсиада ярдәм итә. Әмма, хәтерләсәгез, идарәче биографиясенең йолдызлы бу этабы уңышсызлыктан башланган иде. елда уринда азанның үзендә елгы Студентлар Уеннарын үткәрүгә заявкасы ытайның Шэньч энь шәһәре заявкасыннан калышты. Бюд етка әлеге фальстартның күпмегә төшүен фаразлап кына була. Әмма хәзер инде моны беркем дә хәтерләми. ладимир еонов әзерләгән икенче заявка кампаниясе искиткеч уңышлы төгәлләнә: башка көндәш шәһәрләрдән бер башка өстен чыгып, азан Универсиадане үткәрү хокукын яулап ала. Соңрак гаммәви мәгълүмат чараларында пәйда булган саннан күренгәнчә, җиңүле заявка кампаниясен үткәрүгә миллион акча сарыф ителгән.

Артык кунакчыллык синдромы да оештыручыларга аю хезмәте күрсәткәндер, дип уйлыйм. -кунакларга һәм спортчыларга максималь уңайлы шартлар тудырырга теләп, оештыручылар алар өчен кирәгеннән күпкә артыграк урыннар калдырган иде. Нәтиҗә: кунаклар өчен калдырылган буш трибуналар һәм еш кына гади халык белән шыплап тулган трибуналар. Бу бигрәк тә зәк стадиондагы җиңел атлетика буенча ярышларда күзгә ташланды. Анда гадәттә мең урын – ярты ! стадион, шул исәптән иң уңайлы өнбатыш трибуна да буш торды. Акчаны уйламыйча түгүгә тагын бер гаҗәеп мисалны ярышларны яктырткан урналистлар ачыклый. Аларны спорт объектларына гадәттә зур автобусларында йөртәләр. Уңайлы, иркен, тиз. Барысы да яхшы булыр иде, тик салонда еш кына нибары ике-өч матбугат вәкиле утыра. Мондый схема буенча бер урналистны күчереп йөртүгә киткән акчаның кирәгеннән күпкә артыграк булуын аңлар өчен, финанс вузы дипломы да таләп ителми. ирек ия хезмәткәрләренә әлеге максатта микроавтобуслар яки җиңел машиналар кулланырга нәрсә комачаулаган соң? Әмма ладимир еонов идарәсендә казна акчасын экономияләү турында уйлап та карамаганнар ахры. Әллә чиновник өстенлекле юнәлешләрне алдан ук билгеләп куйганмы? Янәсе, беренче чиратта оештыру сыйфаты өчен җавап бирергә туры киләчәк. Нәтиҗә була икән – детальләрдә казынып ятмаячаклар. Акча нәрсә ул – барыбер эш файдасына тотылган бит, кемнеңдер кесәсенә кермәгән. Нишлисең, безнең ил өчен бу – чыннан да, бик зур казаныш шул.

Уңышлы үткәрелгән Универсиададан соң ладимир еоновның идарәчелек талантын ничек кенә мактамасыннар, мин әле аның эшлеклелек сыйфатларын җитди тикшерү башлана гына, дип уйларга җөрьәт итәм. Яңа вазыйфада – убин футбол клубы генераль директоры сыйфатында. әм биредә җитди уңышка ирешү бөтендөнья масштабындагы колачлы чара үткәрүгә караганда күпкә катлаулырак булачак. Астыртын көлә, дисезме? ич юк. скә төшерик әле: олы чараны финанслауга ил дә, атарстан да, аның башкаласы да акча кызганмады. роектта катнашкан менед ерларга җитәрлек акчаны акыл белән бүләргә генә кирәк иде. әзер исә еонов каршында бөтенләй башка бурыч тора: идеаль финанслау булмаган шартларда яраткан команданы уңышка ирештерү. Шунлыктан хәзер перспективалы идарәчегә кризис менед еры ролен үзләштерергә туры киләчәк, һәм моннан нәрсә килеп чыгасын бер Аллаһ кына белә. Ни булса да, еоновка, һәр тиенне санап кына калмыйча, акча эшләргә өйрәнергә туры киләчәк. әм шуның белән беррәттән үзе өчен бөтенләй яңа дөнья – футбол дөньясын үзләштерү зарур. Әмма бу бик үзенчәлекле дөнья һәм дилетантларны бер дә яратмый.

тискәре

ладимир еоновның УниверсиадаБашкарма дирек иясе җитәкчесе вазыйфасындагы эшенә бәя бирү – безнең эш түгел. президенты лод- уи альен Уеннарны ябу тантанасында ачык әйтте: азандагы Универсиада Бөтендөнья студент Уеннары тарихында иң яхшысы булды . әм шуның белән кунакларны кабул иткән якка максималь балл куйды. Әмма шунысын да онытмаска кирәк: Уеннарны оештыру, аларны үткәрүгә әзерлек белән башкарма дирекия генә шөгыльләнмәде. Ул де-факто резиденты өстәм Миңнеханов җитәкләгән абруйлы зур команданың бер өлеше генә иде. ичшиксез, дирек ия һәм аның җитәкчесе әлеге командада гаять зур роль уйнады, тик, әлбәттә инде, анда еонов беренче скрипка булмады. әм әгәр объектлар төзелеше, шулай ук ярышларга әзерлек өстән каты контрольдә тотылмаса, тарихта иң шәп Уеннарның булуы икеле иде. Алай гына да түгел – Универсиада партнерларына әйләнгән зур фирмалар аны үткәрүдә катнашырга Санкт- етербург урамындагы офиста сөйләшүдән соң түгел, бәлки азан ремлендәге югары дәрәҗәдәге очрашудан соң гына ризалашты... Сүз уңаеннан, азандагы Уеннар ярышлар саны һәм оештыру дәрәҗәсе белән генә иң масштаблылардан саналмый. Аларны үткәрүгә киткән чыгымнар да бик зур. Аңлашыла ки, спорт корылмалары, юллар һәм киселешләр юкка чыкмаячак һәм шәһәргә калачак, һәм бу чыгымнарны аклый да. Уеннардан кергән табыш – күбрәк, аларны үткәрүгә киткән чыгымнарның азрак була алу ихтималы исә – башка эш. Мәсәлән, еонов әфәнде җитәкләгән башкарма дирек ия минем карашка шактый җитди булган берничә хата җибәрмәгән булса. Беренче чиратта бу Универсиаданың билет программасына кагыла – потен иаль ихтыяҗ бөтенләй дөрес бәяләнмәгән иде. Моның нигә китерүен күпләр белә: Уеннар башланган көннәрдә халык ярышларга эләгә алмый аптырады – билет алыр өчен, кешеләргә бик озын чиратта торырга туры килде. Шул ук вакытта ареналар яртылаш буш калды.

èêå ôèêåð

«Татарстан» бүләк тарата аран

артн р ар

б рф 2 1

Татарстан

февраль 2014

ат

артн р ар

28 гыйнварда «Корстон» КСККнда «Татарстан» журналы редакциясе версиясе буенча «Главный по факту» премиясен тапшыру тантанасы узды. Редакциянең бәйсез премиясе Казан, республика бизнесы, мәдәнияте, фәне һәм сәясәтенең иң алдынгы вәкилләренә тапшырыла. «Без бу премияне ниндидер бәйгеләр үткәреп тапшырмыйбыз. Бу безнең субъектив бәя, без республика үсешенә иң зур өлеш кертүче үз эшенең осталарын билгеләп үтәргә телибез»,– дип аңлатма кертте баш мөхәррир Артем Тюрин. Премия җиде номинация буенча тапшырылды: «Ел медиаперсонасы», « әрвакыт әзер », «Алга карап эш итүче инвестор», «Мультипрофессионализм», «Булдырды », «Генераль спонсордан премия» һәм «Главный по факту». «Ел медиаперсонасы» номинациясендә ТР Фәннәр академиясенең вице-президенты Рафаэль Хәкимов җиңүче дип табылды. Чараның мәртәбәле кунагы, «Татмедиа» ААҖ генераль директоры Фәрит Шаһиәхмәтов « әрвакыт әзер » номинацисендәге премияне тапшырды. Журналистлар белән аралашудагы ачыклыгы һәм беркайчан да мөгамәләдән баш тартмавы өчен әлеге номинициядә премияне ТР Дәүләт Советы депутаты Марат Галиев алды. «Премия субъектив булуына карамастан, залдагы барлык ММЧ җитәкчеләре Марат Гадыевич кандидатурасын якларлар дип уйлыйм»,– дип билгеләп үтте Фәрит Шаһиәхмәтов. «Алга карап эш итүче инвестор» номинациясендәге премиягә эре коммерцияле предприятие һәм банк җитәкчеләре ия булды. Алар арасында – «ТрансТехСервис» компаниясе Директорлар советы рәисе Вячеслав Зубков, «Татарстан Банкы» бүлеге идарәчесе Рушан Сәхбиев, «Росгосстрах-Татарстан» ААҖ генераль директоры Фәрит Хәмәдиев бар иде. «Мультипрофессионализм» номинациясендәге бүләкне тапшырып, ТР Дәүләт Советы рәисе урынбасары Римма Ратникова, «Главный по факту» проекты матур традициягә әверелсен иде, дигән теләктә калды. Әлеге проект турында үз фикерен бүләкләнгән «мультипрофессионал» – ТРның элеккеге прокуроры Кафил Әмиров та әйтте. «Мине бүләкләгәннәр икән, димәк, яхшы конкурс » – дип шаяртты ул бүләк алганда. ТР ДСО җитәкчесе Александр Сладковский ТР мәдәният министры Айрат Сибгатуллин кулыннан «Булдырды » номинациясе буенча бүләген алганда болай дип билгеләп үтте: «Бу номинациянең исеме бик кызык. Алга таба да булдырырга сүз бирәм»,– диде ул. Ә инде «Главный по факту » номинациясендә редакция үзенең иң ышанычлы һәм даими язылучысын бүләкләүне максат итеп куйды. л коллектив язылучы булып чыкты – менә инде алты ел рәттән «Татарстан» журналына Россиянең ТР буенча Федераль салым хезмәтенең 18нче инспекциясе языла икән. Бүләкне инспекция башлыгы Ринат Кәлимуллин кабул итеп алды.

ТАТАРСТАН Солтан Исхаков фотолары

ТАТАРСТАН

ә ә

«Үткәнгә күзе җиткән киләчәген күрер»

Камил хәзрәт Сәмигуллин, һичшиксез, Татарстанның дин тормышындагы иң яшь мөфти буларак тарихка кереп калачак. Аңа Татарстан Диния Республикабыз мөселманнарының лидеры булган беренче көннәрдән үк Диния нәзарәтенең уңышлы эшчәнлеген фәкать бердәмлектә һәм дус-татулыкта икәнен раслады ул. Мөршидә Кыямова тексты 38

Татарстан

февраль 2014

Фотолар автордан алынды

нәзарәтен шактый катлаулы чорда җитәкли башларга туры килде.

слам артта калган дин түгел, без моны үз гамәлләребез белән күрсәтергә телибез. Нишләп иния нәзарәте хәзер генә шундый масштаблы проектлар гамәлгә ашыру белән шөгыльләнә башлады, дигән сорауны безгә еш бирәләр. имәк, ата-бабаларыбыздан калган китап бастыру тради ияләрен дәвам итәргә вакыт килеп җиткән , – ди ул. Мөфти фәнгә, мәгарифкә зур игътибар бирү мөһим, дип саный. атар халкының күпгасырлык мирасы яшьләрне рухи яктан тәрбияләүдә таяныч. атарның дини-рухи мирасын өйрәнгән, белгән халыкара дәрәҗәдәге дини белгечләр әзерләүне мөһим эш икәнен ассызыклый амил хәзрәт. ин өлкәсендә белеме җитәрлек, ә менә үгетләү, оештыру, үз артыңнан ияртеп бару эшчәнлегендә яшен яңа тутырган егетнең тәҗрибәсе җитәрме икән? үпләребезне нәкъ шул мәсьәлә борчыган иде. Шунда ук яңа мөфти белән атарстан мөселманнар өммәтенә татар халкы рухи мирасын заманча яңа масштаблы проектлар, гамәлләр белән кайтару дәвере килүен күрдек.

а стан

а р а сат ар т р аа н с

р т т т

н р

н Татар а а а ан с н са

– Бисмилләһир-рахмәнир-рахим. Аллага шөкер, төрле юнәлешләргә җаваплы урынбасарлар, мөхтәсибләр, хәзрәтләр – барыбыз бердәм булып, киңәшеп-сөйләшеп, килешеп корылтайда әйтелгән ниятләрне тормышка ашырырга керештек. Әлбәттә, бер ел күп вакыт түгел, нәтиҗәләр һәм уңышлар өчен күбрәк вакыт кирәктер. Баштан ук җиң сызганып тотынган эшләргә килгәндә, дәгъвәт, со иаль мәсьәләләр, имамнарны кайгырту һәм мирасны өйрәнүне нәзарәтнең төп эшләре дип билгеләдек. әгьвәтне һәм со иаль эшчәнлекне ныгыту, китаплар нәшер итү, яшь имамнарга грантлар бирү, мәдрәсәләргә укыту программаларын әзерләү, хаҗны югары дәрәҗәдә оештыру, хәләл өлкәсен үстерү – боларның һәркайсын дәвам итү бик мөһим. Шуны да әйтергә кирәк, татарлар, оссиядә беренчеләрдән бу-

лып, исламны кабул иткән. слам оссия күләмендә Болгардан тарала башлаган. азан дин галимнәрен дөнья күләмендә белгәннәр. Бүгенге көндә гарәп галимнәре, дөнья күләмендә сламның яңа үсешен дә оссиядән башланачак, диләр. атарстан оссиянең дини-рухи үзәге дип саналырга тулы хокуклы һәм бу дәрәҗәне саклар өчен барлык тырышлыкны куябыз. Мирасны кайтару, толерантлыкны, тынычлыкны саклау зур әһәмияткә ия. Безнең тарихта төрле авыр вакытлар булган, әмма мөселманлык, Алланың рәхмәте яусын, иман беркайчан югалмаган. Алга таба да шуның өчен тырышырбыз, инша Аллаһ.

н Татарстанн на т сс н р н а ас р н н с с т т т ан ас нн рат рс т с н н рс р р р сан с

– Бүгенге көндә кайберәүләр исламны сәясиләштерә һәм үз ихтыяҗларында файдаланырга тели. Алар иң башта гыйлеме җитмәгән, рухи мирасны ныклап белмәгәннәрнең башын бутый. Без моңар дәгъвәт белән каршы тора алабыз. Шуның өчен нәзарәт дәгъвәт эшен үстерүгә игътибарны арттырды да. Без һәркем белән мөгамәлә корырга, сөйләшергә әзер. Әмма экстремизм һәм террорчылыкны яклаучылар, юньсезлеккә баручылар белән бер юлда түгел. Берәүнең дә башка кеше гомерен өзәргә, исламны астыртын, сәяси максатларда файдаланырга хокукы юк. Әһәмиятле мәсьәләләр бабаларыбыз тәҗрибәсенә, тарихи мираска таяну кирәк. Мөселманнарга хас проблемалар элек тә, йөз ел элек тә булган. Аларны чишү юлларын танылган татар дин әһелләре хезмәтләреннән табарга мөмкин. абаттан нидер уйлап табарга да кирәкми. Бу – безнең көч һәм өстенлегебез.

р т н т ат р ат н т т р нр т н р н т нт рна ст ар р

с р н

ә ә

ар р а а арн н а н аннар нн н а тт

– ин әһелләрен һәм урналистларны бер юлдан баручылар дип әйтергә дә мөмкиндер. мамнар мәчетләрдә җыелган халыкны нәсихәтли, ә урналистлар газета, телевидение аша халыкка ислам кыйммәтләрен җиткерә ала. Бүгенге заманда дини гыйлемле профессиональ урналистларга ихтыяҗ зур. У, менә шушы ихтыяҗны истә тотып, урналистлар әзерли башлады, дип әйтергә мөмкин. нша Аллаһ, алга таба бу бүлекне тәмамлаучылар динебезгә хезмәт итәрләр. Соңгы вакытларда мөселманнарга карата тискәре караш тудыручы мәгълүматлар таралуы күзәтелә. Бик күпләр җиһад , хиҗап , шәригать һәм башка дини терминнарны бутый, дөрес аңлатмый. алыкка ислам хакыйкатен дөрес, төгәл итеп җиткерү аеруча актуаль була башлады. Шуңа күрә дә нәзарәтнең республика, район күләмендә тарала торган массакүләм мәгълүмат чараларын булдырдык. ин вә мәгыйшәт, Умма газеталары, Шура урналы, . , . , . һәм башка сайтлар эшләнде. ус һәм татар телләрендә сөйләүче Азан беренче дини интернет-радио ачтык. Быел без видеостудиябезне эшләтеп җибәрергә һәм февраль аеннан махсус дини тапшырулар да эшли башларга җыенабыз.

Татарстан с ан нар н р ан т а а т на са та ар н р т с т р та ар

– Башта әстәгъфирулла дип әйтергә кирәктер, чөнки галим булырга әле омтылабыз гына, бу – шундый зур бер хыял. Чөнки галимлек бик тирән гыйлемгә ия булу, зур гыйльми дәрәҗәгә ирешү бит. Ә шәхси тормышка килгәндә, мөмкинлегем җиткән кадәр вакытымны гаиләмә бирергә тырышам. Саба районына баргач ишеткән бер гыйбарә истә калган. Аралашкан-сөйләшкән вакытта район җитәкчесе: Яхшы, тәрбияле бала үстерү өчен, аңар ике тапкыр азрак акча 39

ә ә

тотарга һәм ике тапкырга күбрәк вакыт сарыф итәргә кирәк , – дигән иде. Менә шушы сүзләр күңелгә кереп калды. Әмма шул ук вакытта, мөһим бурычлар барлыгын һәм алар өчен нәрсәнедер корбан итәргә туры килүен дә аңлыйм. Борынгылар әйткән бит, ни өчен яшәгәнеңне дә белмичә яшәүгә караганда, идея өчен яшәү һәм үлү күпкә әйбәтрәк, дип. Мәгънәсез яшәгәнче, бер нияткә, бер максатка омтылып яшәү күпкә яхшырак.

ар тн с т татар р н а н р р т н т н т ар р н а т

а р р ан а с с р т

– Узган ел оештырылган узур нәшрият йорты алты айда китап әзерләп бастырды. Әхмәтһади Максудиның ыйбадәте исламия дәреслеге рус һәм татар телләрендә, Мөгаллим сәни китабы шәр мең тира белән басылды. әлил хәзрәтнең окман әким нәсыйхәтләре , әлиулла хәзрәткә багышланган китап, бүгенге заман хәнәфи мәзхәбе галиме Сәет Али ушавчи хезмәтләре дөнья күрде. Шиһабетдин хәзрәтләренең Нәзурәтел-хак хезмәте һәм башка басмалар нәшер ителде. Нәшрият йорты тарафыннан . – онлайнмәдрәсә, . – китапханә һәм башка төрле юнәлештә эшләүче күп сандагы сайтлар оештырылды. атар дин әһелләренең китапларын хәзерге татар әдәби теленә тәрҗемә итәбез. атар халкының рухи мирасын өйрәнү өчен аларның электрон вариантын сайтларга урнаштырырга һәм кабат нәшер итәргә кирәк. Быел, Алла боерса, ләп китап бастырырга ниятлибез.

Татарстан т р т с с н

н ар т н р н р т ра

– атарстан дөнья күләмендә төрле илләр, төбәкләр белән хезмәттәшлек итә. Бу нәзарәткә бик зур йогынты ясый. Чит илләр атарстандагы дини тормыш, татар халкы тарихы белән кызыксына. Мөфтияткә чит ил 40

вәкилләре еш килә. инляндиядән, ерманиядән, ольшадан, увәйттан, өркиядән, әләстыйннан, азахстаннан һәм оссиянең төрле төбәкләреннән хезмәттәшлек тәкъдим итәләр. оссия күләмендә мөфтиләр, имамнар үзара булышып эшләргә тиеш. Чөнки барыбызны бер ният – дингә хезмәт итү берләштерә. Универсиадага аерым тукталасы килә. Спорт чарасы булса да, аны күркәм итеп уздыруга безнең өлешебез дә күп керде, Аллага шөкер. Универсиада авылында, спорт корылмаларында махсус намаз бүлмәләре эшләде, имам билгеләнде. унакларга әләл комитеты ярдәмендә хәләл туклану оештырылды. оръән – азан басмасы таратылды. Нәзарәт татарларның дини-рухи

байлыгын кунакларыбызга матур итеп тәкъдим итү өчен зур тырышлык куйды. кенче яктан, чит илләр белән хезмәттәшлегебез аҗ атарстан еспубликасы мөселманнарының иния нәзарәте программасын тормышка ашыруда күренә. Узган ел хаҗ кылучылардан бик күп җылы сүзләр ишеттек, Аллага шөкер. Быел да хаҗны шулай күркәм итеп оештырырга язсын. аҗиларга Барысы да исәпкә алынган дип исемләнгән яңа стандарт буенча хезмәт күрсәтелә. Бу стандарт гыйбадәтне үтәүнең барлык мәҗбүри һәм өстәмә шартларын үз эченә ала. Согуд арәбстаны орольлеге җирләрендә, хәтта Мина һәм арәфәт үзәнлекләрендә булганда хаҗиларга ашау-эчү оештырыла. Согуд арәбстанына уңайлы заманча Татарстан

февраль 2014

әйгамбәребез өйрәткәннәрне үтәү булып тора. Нәзарәт тарафыннан елда Уразада зурлап амазан – мәрхәмәт ае ак иясе, орбан бәйрәмендә Сөючеләр фида кыла ак иясе үткәрелде. Беренче тапкыр дини телемарафон оештырдык. елемарафонда оссиянең төрле төбәкләреннән меңгә якын кеше катнашты. Беренче со иаль үзәк – азанда Ярдәм мәчетендә сукырларга ярдәм итү үзәге эшләп килә, икенче үзәк итеп, инвалид ятим балалар үзәген булдырырга телибез. Нәзарәт тарафыннан тәкъдим ителгән со иаль ислам юнәлеше халыкта зур кызыксыну уята. Мәчетләребездә эшләүче имамнар да моны аңлап, мәхәллә халкына файда итеп, үзара ярдәмләшүне оештырып эшләргә тиешләр. Шул чакта дин әһелләренең халык арасында мәртәбәсе тагын да артыр.

т ра с

очкычларда очу һәм кире әйләнеп кайту, Мәккә шәһәрендә Әл- әрәм мәчетеннән өч километр ераклыкта яшәү каралган. Боларның барысына да төрле илләрнең структуралары: тамо ня, аэропорт хезмәткәрләре, меди ина министрлыгы һәм башка ведомстволар белән хезмәттәшлек итү нәтиҗәсендә ирешелә.

р т с а рн н ар тн т р нн н сана а с ар а р а ат а р т с

– Мөхәммәд әйгамбәр сгв : Аллаһ башкаларга карата мәрхәмәт күрсәтмәүчеләрне кичерми , – дигән. җтимагый хезмәт аша мәрхәмәт кылу,

рн

н с

т р

р а та т

– Бу тормышта бар гамәл Аллаһы әгалә ризалыгы белән генә кылына. Безгә быел Аллаһы әгалә Мәүлид бәйрәменә Болгарга җыелырга насыйп итте. Аллага шөкер, җыеныбызда мөхтәрәм җитәкчеләребез дә катнашты. алыкка һәм ак әгаләгә яхшы фикердә булу – гыйбадәтнең күркәме, дигән әсүлебез. алкына терәк булган, җирен бәрәкәтле иткән җитәкчеләребезгә Аллаһы әгалә үзенең олуг әҗерләрен юлласын. Алда рухи мирасыбызны күтәрү, киләсе буыннарга тапшыру, үзебезнең галимнәрне тәрбияләү бурычы тора. ткәнгә күзе җиткән, киләчәген дә күрер, дигән борынгылар. Шуның өчен дә Мәүлид көнендә уздырылган пленум җыелышында елны ини гореф-гадәтләрне торгызу елы – од возро дения религиозных традиий дип атарга килештек. Быел барыбыз өчен татар халкының дини рухын ныгыту елы булырга тиеш. Бу ни дигән сүз соң? Беренчедән, дини эшчәнлектә татар халкының бөтен дөньяга таралган фәнни дини гыйлеменә таяну мөһим. мамнардан башлап, мәдрәсәләрдәге шәкертләргә кадәр дини мирасны

ә ә

белергә, аңларга, өйрәнергә тиешле. кенчедән, дини гореф-гадәтләрне торгызу ул, дини йолаларын тәртипкә китерү, гадәти татар авылларында мәчеткә йөрү гадәтен кайтару дигәнне дә аңлата. Безнең бабайлар исламны халык дине итеп кабул иткән. слам ул – яшәү рәвеше. Мәчетләргә йөрү дә, ислам кушканча яшәү дә гадәти тормыш гамәлләре. ченчедән, быел имамнарга хөрмәт күрсәтү, алар алып барган дини эшчәнлекне барлау өчен л имамы н сайларбыз, ягъни мәхәллә халкы смс-хәбәрләр аша имамына тавыш бирә ала. Мөхтәсибләр үз районнарыннан берәр имамны тәкъдим итәләр. Шуннан соң смс-хәбәрләр аша ң яхшы имам ны сайлау уздырыла. Әхлаклы-әдәпле, гыйлемле татар имамнарын халык белеп торсын. ем дини укулар оештыра, кем дини чаралар уздыра, кем мәхәллә халкы белән уртак тел табып эшли – болар барысы да әһәмиятле.

б Камил Сәмигуллин 1985 елның 22 мартында Мари Иле Республикасының Звенигово районы Красногорск бистәсендә туган. Гарәп һәм төрек телләрендә иркен аралаша. Татар телен үзлегеннән өйрәнгән. 11 яшеннән мәчеткә йөри башлаган, ундүрт яшендә намазга баскан. 2000 елда «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә укыган, 2003 елны Төньяк Кавказ ислам университетында дини белемнәр алган, 2004–2007 елларда Истанбул шәһәре мәдрәсәсендә укып, фикыһ, фикыһ ысулы, гакыйдә, хәдис, хәдис ысулы, хөсне хат, сарыф (морфология) һәм нәһү (грамматика) буенча иснәд белән иҗазәт (шәригать фәннәрен укыту өчен рөхсәт) алган. Россия Ислам университетының ислам фәннәре факультетында гыйлемен тирәнәйткән. 2008 елдан Мирный бистәсендәге «Тынычлык» мәчетендә имам-хатыйп булып торган. Мөфти алты китап тәрҗемә итүдә һәм бастыруда катнашкан, 2 ел дәвамында Казан ислам көллиятендә гакыйдә, фикыһ буенча сабак биргән. Ислам лагерьлары оештыруда, islam-today сайтына язмалар әзерләүдә актив катнашып, «Онлайн-мәдрәсә» проектын эшләгән. йләнгән, 3 бала атасы.

ре

Күрсәтегез шашкаларны

Соңгы вакытта җәмәгатьчелек арасында таксиларга бәйле шау-шу уяткан вакыйгалар чылбыры – Ольга Шамышеваның (клиент) һәм Вячеслав Будыринның (таксист) үлеме, шулай ук Казандагы таксомотор компанияләре шоферларының тарифларның түбәнлегеннән шундыйларның берсеннән үзен иптәшкә утыртып йөрүен үтенергә мәҗбүр итте. Таксистларның «Лаеш шулпасын» бераз чөмереп алгач, хәбәрче үзенең җылы якты офисына һәм редакциядә бергә эшләүче хезмәттәшләренә – аек, ипле кешеләргә яңача карый башлады. Рөстәм Шакиров тексты 42

Татарстан

февраль 2014

Фото: caminsymas. les. ord ress.com

канәгатьсезлеге «Татарстан» хәбәрчесен төнге сменада эшләүче

ре

епорта ны таксист белән әңгәмәдән башлама , – ди урналистларның бер кагыйдәсе. Бу алым бик кызыктыргыч булса да, бер генә кулланышлы. ик шулай да каядыр килеп төшкәннән соң, әйтик, чит бер шәһәргә, иҗади уй-фикерләрен дөрес якка юнәлтү өчен, репортер кеше шушындагы таксисттан сораштырмый калмый инде. Боларның бер дә белмәгәне юк, һәрнәрсәдән хәбәрдар. үпләре исә тора-бара бөтенләй дә үзешчән со иологларга әверелә. Аларга бит мәгълүматны кемнән алырга дип кайгырасы да юк. Шундый хәбәрдар кешенең берсе – яшьлек Азат белән без дә әңгәмә корып алыйк әле. Азатның азанда таксист булып эшләвенең анык максаты бар: туйга акча җыя. уйган максатына инде бик якын ул. әм алга таба да уңышлы гына эшли алсын өчен, без аңа исемне үзебез уйлап чыгардык – җитди сәбәбе бар моның. урналистны рейс та катнаштыру хакында зур гына бер диспетчерлык хезмәте белән сөйләшүләребез уңыш китермәде. әрчә бу хезмәтләр таксистларга указ булмаса да, машинада чит кешеләрнең булуы өстенлекләрдән колак кагу белән яный. Әмма һәммәсен үз тәртибе белән сөйлик әле.

Фото: korablik.ru

м н ар та Азат белән кич, эш башланырга минут кала, очрашырга сөйләштек. Алдагы пасса ир урындыгына кереп утырам да, әлегә бер нәрсә дә комачаулаганда, иң мөһим соравымны биреп калырга ашыгам: Шамышеваны үтерүдә гаепләнүчене, биш мәртәбә хөкем ителгән һәм әле бер ел элек кенә иреккә чыккан кешене, нигә таксига эшкә алганнар? Нәрсә, анда бернинди дә иләк юкмыни? – Ул кешенең ничек урнашканын белмим, мин үзем өчен генә әйтә алам, – дип, беравык уйланып торганнан соң җавап бирә Азат. – Монда бер нәрсәне аңларга кирәк, азандагы таксистларның күбесе таксопаркта хезмәт килешүе белән эшләми. аксопарклар безнең шәһәрдә дүртәү. Болар үзләренә үзләре хуҗа – ипэшниклар , оошниклар

яки инде башка эшмәкәрләргә ялланып эшләүчеләр. Заказлар кабул итү өчен, алар махсус компанияләр белән мәгълүмати диспетчерлык хезмәттән файдалану килешүе төзи. Бу килешүне төзегәндә паспорт, өч елдан да ким булмаган ста лы машина йөртү таныклыгы, техпаспорт, СА иминияте кирәк. Әгәр дә машина йөртүче үзен такси дип атый икән, димәк, аның машинасына шашкалар беркетелгән, наклейкалар ябыштырылган һәм машина түбәсендә яктыртыла торган табло урнаштырылган – аның әле болардан тыш, такси дигән искәрмәсе булган техосмотры, тиешенчә иминиятләштерелгән һәм такси хезмәте күрсәтү өчен рөхсәте булырга тиеш. Ул рөхсәтне ранспорт министрлыгы биш елга дип бирә. – Син боларның барысын да узгансыңдыр бит? әм синең биографияң белән беркайда да кызыксынмадылармы? – Бер дә кызыксынмадылар, димим – диспетчерлык хезмәте күрсәтүче компаниядә анкета тутырырга туры килде. Анда минем кайда эшләвемне таксистларның про енты тагын кайда да булса эшли яки элек эшләгән урынымны сораганнарын хәтерлим. аксопаркларда, билгеле инде, контроль көчлерәк. Анда рейска чыкканчы медосмотр узу мәҗбүри, машинаның төзеклеге өчен механиклар җаваплы. әкин менә бер мәсьәлә бар – кеше анда эшкә бармый. ланнары югары, әллә ни күп эшләп булмый. ранспорт министрлыгының рөхсәтеннән тыш кына, диспетчерлык хезмәтләре белән эшләүчеләргә бернинди дә медосмотр каралмаган. өхсәт ителгәннәр көн саен юл кәгазе тутыра. Анда берәр җиргә барсаң, көнен, вакытын, юлның озынлыгын, күпме ягулык киткәнен язарга тиешсең, медосмотр белән механик тамгасы булу да кирәк. Әмма чынлыкта күпләр моның белән баш катырып тормый. өхсәт белән эшләве уңайрак, чөнки андыйларга эш күбрәк. ш шунда, диспетчерлык компанияләрендә өстенлекләр системасы дигән нәрсә бар, заказларны бүлешкәндә ул таксистларны билгеле бер тәртиптә тезә. өхсәт кәгазе

әнә шуларның берсе. агын машинаңның С-класслы булуы, компания логотибы төшерелгән наклейка ябыштырылганлыгы, юридик статус хосусый эшмәкәр, җитәкчесе һәм башкалар керергә мөмкин. Беренче нәтиҗә: без, клиентлар, еш кына үз гомеребезне аеклыгы, адекватлыгы, законнарга буйсынуы, эшкә сәләтлелеге һәм һөнәри осталыгы беркем тарафыннан да тикшерелмәгән кешеләргә ышанып тапшырабыз.

н арта Азат үзенең телефонындагы махсус программаны кабыза һәм тиздән заказ хакында белдерү килеп ирешә. лиент Чуйков урамында, юнәлеш – Университет урамындагы сыраханә. орак йорт янына килеп туктыйбыз, биш минутлап көткәннән соң, ярымхипстер кыяфәтле өч егет чыга. Сөйләшүләре казанча тагын үзләренең: – Братан, башта Сахаров урамына, аннан соң зәккә. Сахаровка бармыйча булмый. үпме әйтсәң, шуның кадәр түлибез. Азат диспетчерга шалтыратып, яңадан исәпләтә һәм егетләргә бәяне әйтә. гетләр юл буе сөйләшмичә, караңгы чырай белән бара – аларның сөйләшү сәләтләре, Азат әйтмешли, кире кайтканда гына ачылып китәчәк, һәм аны инде башка таксист бәяләячәк. Әмма бер дә белмәгән өч егетнең, синең арт чүмечеңә текәлеп, ләм-мим баруы, бераз шөбһәләндерә. атын-кыз таксистлар нишли икән? – Әгәр дә берәр нәрсә килеп чыкса, ничек сакланачаксың? – дим Азатка, беренче клиентлар машинадан чыккач. – әр таксист үзе белән нәрсә дә булса йөртә, отверткамы, гайка ачкычымы, электрошокермы... ткен пәке дә бик әйбәт, буа башласалар, бауны кисәргә яхшы. ормышыңа куркыныч яный башласа, телефондагы хәвеф төймәсенә басарга була, өлгерә алсаң, әлбәттә. әлләр чынлап та куркыныч якка борылса, үзеңә чын-чынлап менә шулай гына булыша аласың. Мондый очракта диспетчер сиңа ярдәмгә иң якындагы машинаны җибәрә. – Ул төймәгә басарга туры килгәне булдымы соң? 43

ре

– к, гәрчә сәбәбе булмады түгел. – Ул-бу була калса дип, үзең белән нәрсә йөртәсең? – невматик корал. – улланганың бармы? – Бер мәртәбә. Анда минем тормышыма куркыныч янамый иде – болай гына, акылга утырту өчен генә аттым. Бик төшемле заказ иде ул – шәһәр читенә һәм кирегә. ке клиент. зем ахмаклык күрсәттем, акчаны алдан ук алып куясы иде. Әгәр дә еракка барасы булса, шоферның алай итәргә хакы бар. илеп җиткәч, болар түләп тормый гына машинадан төштеләр дә киттеләр. Мин пистолетымны тартып чыгардым да: уктагыз! әзер атам! – дип кычкырдым. Алар йөгерә башлады. Берсенә тиде булса кирәк. Зыянлы түгел, итенә генә тиде. Мин үзем андыйны хупламыйм, нинди генә конфликт булса да, сүз белән генә хәл итәргә тырышырга кирәк. әер, аның кешеләре дә төрлечә була бит. Берәүләр, мәсәлән, көндез әйбәт кенә була да, төн җиткәч, акылын югалта. серекләр белән наркоманнар турында әйтеп тә тормыйм. Әле алданрак сөйләшкәндә үк җомга һәм шимбә төнендә, яшьләр баш ташлап ял иткәндә, бер псих булса да очра44

мый калмый, дип әйтеп куйган иде Азат. Бүген нәкъ менә җомга... ксперимент өчен артка, шофер артындагы урындыкка күчеп утырам. т р ра н а р ст ран Яхшы гына киенгән ир-ат чыкты, салмыш булуы күренеп тора, әмма үзен белештермәслек түгел. есәсеннән сумлап чыгарып, Азатка сузды: – ус кеше, минем иптәшләремне илтеп куй инде, яме? Әмма бар да тәртип булсын, алар исерек. одъездларына кадәр илт. кәү чыга. Берсе алга утыра һәм шунда ук көрмәкләнгән теле белән: – Син миңа алай карама, аңладыңмы! Минем баш сау түгел, белешмәм бар. ульгә ябышырга да күп сорамыйм. ычак та тыгып чыгарыра алам. лтеп куй, аңладыңмы һәм сүз дәшмә, кәефем юк, – дип җикеренә башлады. – Син дә авызыңны чамалап ач, яме? Мин дә күп уйлап тормыйм, бер нәрсә булса – баганага китереп чәпим, – Азатның җавабы инструк иядә язылганча түгел түгелен, аның каравы, бик тә үтемле. Бу булыша. Арттагы пасса ир да тынгысыз дустына кисәтү ясый, тегесе бераз мыгырдана да тына. – Менә болар белән башкача ничек итәсең тагын? – ди Азат, теге куркыныч

б рейсны төгәлләгәннән соң. – ндәшми калсаң, тагын да азыналар. айберләре юри ачуны чыгара, килешмәгән сораулар яудыра. Нишләп мичне кабызмадың, нишләп ишекне ачмадың? Нишләп син автобус артыннан барасың? Нишләп монда туктадың, нишләп анда түгел? Ә анда тукталыш ярамый дигән билге эленеп тора, ул бит аны белми дә. уктадыңмы – мең ярым штраф. Яисә: Син нишләп бу лыгырдыкны тыңлыйсың, менә моны куй . Әгәр дә шулай диләр икән, нишләсәм дә, куймыйм. Соңгы очракта, баганага чәпим дип, Азат бераз арттырып җибәрде, билгеле. Әмма кайчакта, күрә торып клиент белән мондый бәрелешүләргә бару бердәнбер ысул булырга да мөмкин. – Узган ел Чаллыда шундый хәл булды. ке наркоман автомобильле булырга ниятләп, бизнес-класслы машина чакырталар. кенче шәһәргә илтергә кушалар. рассада берсе шоферның муенына элмәк сала, икенчесе эченә ниндидер очлы әйбер белән суга. Шофер каршы як юлга чыгып, туп-туры йөк машинасына юнәлә. Арттагысы барган көйгә сикереп төшеп кала, таксист элмәктән ычкынып, бәрелешне булдырмый һәм машинаны туктата. кенчесен бәйлиләр һәм якындагы поли ия бүлегенә илтеп тапшыралар. кенче нәтиҗә: гадирәк булыгыз, һәм сезгә гайка ачкычы булган таксистлар бәйләнмәс.

н а ар ра л буе, балаларым йокламыйча мине көтә, дип ышандырып килгән ханым, чәйлек акча исәпләп бирә. – Азат, чәйлек акчаны еш бирәләрме? – ш димәс идем. үбесенчә байлар яки урта катламга караучылар түгел, ярлырак кешеләр бирә. ади кешеләр. үрәсең, кеше баерак булган саен, саранрак була бара. атын-кызларга караганда, ирләр ешрак калдыра чәйлек акчаны. Ялга каршы төннең үзенчәлеген аңлый башладым шикелле. Сменаның яртысында без кешеләрне күңел ачу урыннарына илттек, икенче яртысында аларны аннан кире барып алдык. Берүк кешеләр, әмма Татарстан

февраль 2014

Фото: my azeta.com

ре

ә шушы вакыт эчендә танымаслык булып үзгәргәннәр. стр с ра н а р ст ран ке туташ. Чибәрләр һәм үз-үзләрен карап кына йөртүчеләр, тик хәзер алар аякларында көчкә басып торалар. – й, малайлар, сез нигә икәүләшеп? Сезнең мәхәббәтме, дуслыкмы? – дип көләләр тагын үзләре. – атын өйдән куып чыгарды, – дигән булам, үзләренчәрәк итеп. – Менә дуста кунарга туры килә. Мондый җаваптан канәгать калган кызлар... җыр сузып җибәрә. ычкырып. уки верх! ны. Бераздан радионы кабызуны сорыйлар. атырак кычкыртыгыз, диләр. Болай, туташлар сөйкемле күренә һәм безгә куркыныч янамыйлар. Шулай булгач, алар белән җылы саубуллашабыз. – Уйлап чыгарсаң да, болай ук булмас, дигән очраклар да булгалый, – ди Азат. – Ниндидер бер төркем исерекләрне утырттым. Биш кеше – өч кыз, ике егет барырга тели икән. Берегез калсын, сыймыйсыз, дим. Әмма бөтенесен дә утыртырга үгетләп, тәки күндерделәр. Ябыграгы арттагы урындыкка сыешты. Мондый очракта, гадәттәгечә инде – туктатты. еге ябыгы күршеләренең алдына сузылып ятты. хезмәткәре тәрәзә аша салонга да күз салды: Нәрсә ята анда сезнең? – еләм . Ә теге юләр, үпкәләп, кычкырып җибәрмәсенме: Мин келәм түгел! хезмәткәре белән бик озак аңлашырга туры килде аннан соң... ченче нәтиҗә: бу эш авыр булса да, гаҗәп хәлләр, мәзәк хәлләр дә очрап тора.

Фото: otokanal.com

т Мин үзем таксида эшләүне берәр нәрсә була калса, эшкә урнашуның бер варианты итеп караганлыктан, Азаттан сорамый кала алмадым – бу эштә күпме акча эшләргә мөмкин һәм аның белән бәйле нинди чыгымнар бар. – Бу эшкә алынганчы, йөз мәртәбә уйла, – минем юлдашым һәрвакыттагыча сүзен нигезләп һәм төгәл итеп әйтә. – Әгәр дә аена көн шәр сәгать эшләсәң бер сәгате төшке аш өчен , бер меңләп эшләп була. Шуннан диспетчер компаниясенә абонент түләве н –

меңне, ягулыкка тоткан мең акчаны, медсестра белән механик хезмәтенә түләүне – сумны чигерәбез. ик тормас, гел хәрәкәттә булу өчен, оештырып, рөхсәт алсаң, яхшырак. имәк, пенсия фондына һәм салымнар өчен түлисе була. елда салымнарны патент системасы буенча түләгәндә елына сум иде, әмма елда бу сумма миллионлы шәһәрләр өчен мең булды. Ул вакытта барысы да вмененка системасына күчте. Бу очракта пенсия фондына һәм иминиятләштерүгә вакытында түләп барсаң елына мең , салымнардан азат итәләр. Боларга өстәп, елга ике тапкыр техник карау бар. Машина яңа булса, амортиза ия чыгымнары юк диярлек, май һәм фильтрларны алыштыруны санамаганда. Боларга елына – мең сум китә. ксплуата ия көчәйтелгән ре имда узганлыктан, машинаның башка элементларын да ешрак алыштырырга туры килә – покрышка, механизмнар, сыеклыклар һәм башкалар. лына чакрымнар да аз җыелмый – меңнән артыграк, безнең ил машиналарын ике-өч елда туздырып була. әм мәҗбүри программа – штрафлар белән кайчак эвакуатор. Болардан качып котылу мөмкин түгел.

– Ягъни, боларның барысын да кушкач, көнгә сәгать эшләгәндә, кулга – мең сумы кала? – Әйе, гәрчә монда күп нәрсә уңыштан тора. Әмма эшнең мораль ягы да бар бит. Мораль таушалу, дияр идем мин аны. Беренчедән, бу эшне беркем дә бәяләми. аксистлар мондый тормышка ияләшә, син үзеңә графикны үзең төзисең, кайчан телисең, шунда эшлисең. үпләр хәтта горурлана да башлый: минем җитәкчем юк, мин берәүгә дә буйсынмыйм. Ә чынлыкта син утырткан һәр клиентка буйсынасың. әркемгә ошарга кирәк, аныңча сөйләшергә, аны котыртмаска тиешсең. Аларның яртысы синең күпме эшләвең белән кызыксынуны яки, дөрес йөртмисең дип, акыл сатуны үзенең бурычы саный. акси – безнең көндәлек культурабызны зурайтып күрсәтүче пыяла ул. үпләрнең кешеләрдән күңеле кайта. кенчедән, син үзеңнең сәламәтлегеңне бетерәсең. алган күңелле яклары турында мин инде сөйләдем шикелле. Шәхси тормышың хакында да онытырга туры киләчәк. Соңгы нәтиҗә: тормыш итү өчен таксистның акчасы җитәрлек. ик тормышмы инде бу? 45

Оят юкта иман юк Хәйриячелек белән шөгыльләнүче кешеләр аларны үзара «токсинлы җыючылар» дип йөртәләр. Аларны атау өчен уйлап табылган икенче термин төгәлрәк һәм зәһәррәк – «сволонтерлар». Җиңел акча артыннан куып, кешенең иң саф һәм якты хисләре – шәфкатьлелек һәм миһербанлылыгында уйнап, оятсызларча акча җыючыларны шулай

Солтан Исхаков фотосы

дип атыйлар.

Василина Олейник тексты 46

Татарстан

февраль 2014

оксиклар хәйриячелек өлкәсендәге мошенниклыкның иң әшәке төре белән шөгыльләнәләр: авыру балаларга булышабыз дип, беркатлы гра даннарны алдап, зур акчалар җыялар. нтернетта ярдәм сорап язылган үтенечләр бик күп, һәм чынлап та тиз арада ярдәм таләп ителгәннәргә торган саен ешрак ялганчылар өстәлә бара. Аларның эшчәнлек кыры гадәттә – со иаль челтәрләр. Шунда алар авыру балаларның фотоларын урнаштырып, акча күчерү өчен реквизитлар һәм исәп-хисап счетларын язып, ярдәм сорыйлар. отографияләр авыр тәэсир итә, текстларда ярдәмгә өмет ярылып ята – һәм битараф булмаган, йөрәкләренә якын ала торган кешеләр, сөйләнгән тарихның дөреслегендә һич шикләнми кем инде шундый әйберләр белән шаярта ала! – дип уйлый нормаль кеше , күпме булдыра ала, шуның кадәр акчасын җибәрә. ик менә акчалар опера ия көтеп үлем түшәгендә яткан сабыйларга түгел, матур тормыш яраткан сау-сәламәт һәм оятсыз кабахәтләргә китә. Безнең илдә иганәчелеккә киткән уртача сумма, экспертлар исәпләвенчә, сум. онтакте кебек оссиядә иң популяр со иаль челтәрдән кулланучылар саны йөз миллионнан артык. әм һәр йөзенче кеше генә дә сум гына җибәрсә дә, гаять зур, фантастик саннар килеп чыга. әсми хәйриячелек, ягъни рәсми рәвештә теркәлгән фондларда эшләүче кешеләр чаң кага: илдә бөтенләй контрольсез һәм шундый ук дәрәҗәдә әхлаксыз акчаларның күз алдына китерә алмаган күләмдәге әйләнешенә ия кыргый базар өлгереп килә.

азанда Миһербанлы эшләр көне дип аталган хәйрия фонды директоры өстәм әсәнов нтернет киңлекләрендә мондый мошенниклыкның төрле вариантларына бер генә тапкыр тап булмаган. Берничә

схема бар, ди ул. Шуларның иң оятсызы – акчалар дәвалап булмаслык авыруга тарыган балага, өмет булмавын белә торып, акча җыю. Ата-ана соңгы саламга ябыша – чит илдә дәвалау, ә инде дәвалауны оештыруга еш кына бик тә чая, елгыр, әмма намуслары саф булмаган кешеләр алына. адәттә мондый очракларда инде алга киткән чит ил меди инасы да көчсез була, тик соиаль челтәрләрдә истерия осталарча көчәйтелә бара: вакыт минутларга бара, зинһар, ярдәм итегез, бала үлә! айвакыт атмосфераны ярдәмчеләрнең тагын бер төре – мәгълүматның дөреслеген тикшереп тә тормыйча, аны актив таратырга әзер торучылар да куертып җибәрә. ызганыч, әмма мондый рупорлар булып кайчак җирле ММЧ да хезмәт итә. Нәтиҗәдә акчалар килә, әмма төгәл кемгә – һәрвакытта да ачык түгел. – айбер очракларда балаларны чит илгә алып чыгалар, анда ниндидер меди ина ярдәме күрсәтелә, аңлашыла ки, югарырак бәядән, чөнки монда инде чит илгә чыгуны оештырган арадашчы фирма хезмәтләренә дә түләүләр исәпкә алына. ик күбесенчә балалар бу көнне көтеп җиткерә алмыйлар, – дип сөйли өстәм. – Акчалар җыелган, аның күпмедер өлеше юлга, про едураларга һ.б.га тотылган. Ә бер өлеше калган. ридик күзлектән караганда, бу акчалар – йә бүләк, йә максатчан кертемнәр. Соңгы очракта, акчаларны игълан ителгән максатка тота алмаганда, алар хәйриячегә кайтарылырга яки хәйрияче теләге буенча кулланылырга тиеш. әкин, кагыйдә буларак, моның белән беркем дә башын катырып тормый, суммалар да бит психологик чиктән түбән – – сум тирәсе. еләсә кайсы хәйрияче күзлегеннән караганда, акчаларны кире сорау яхшы да түгел, техник яктан да бик мәшәкатьле, шуңа күрә беркемнең дә исе китми. Әмма шундый бәләкәй суммалардан бик эре акчалар туплана. Нәтиҗәдә алар авыру балага бөтенләй катнашы булмаганнар кесәләрендә югала. Ачыктан-ачык уликлар да бар, алар фаҗигале берәр тарих уйлап табып, шуны нтернеттан алынган берәр фотосурәт белән ныгыталар. Челтәрдә уйлап табылган тормыш белән яшәве

җиңел бит. Ул-бу килеп чыга икән, тиз генә аккаунтыңны бетерәсең дә яңасын булдырасың. Узган ел азанда нәкъ менә шуңа охшаш очрак гауга тудырды. Со иаль челтәр кулланучысы Мария алиуллина баласына опера ия өчен акча җитмәве турында тетрәндергеч тарих сөйли һәм, бернәрсәдән дә оялып тормыйча, ярдәмчел халыктан акча җыя. ешеләр әлләп, әлеге ханымга шактый зур суммадагы акчалар китерәләр. Ә хәсрәткә чумган ана, күз яшьләренә буылып, берүзе ике бала үстерүе, авыру сабыеның еспублика балалар клиник хастаханәсендә ятуы һәм опера ия өчен мең сум ачка таләп ителүе турында сөйләвен дәвам итә. Нәтиҗәдә артык гаугалы итеп газап чигүче ханымның артистлыгы киресен эшли: акча белән ярдәм итүче шәфкатьле җаннарның берсе, хисләргә бирелеп, республика резиденты өстәм Миңнехановка әлеге хәлгә игътибар итүен сорап, хат юллый. гътибар итәләр – һәм шунда ук бик кызыклы фактны ачыклыйлар: Сәламәтлек саклау министрлыгы мәгълүматларына караганда, алиуллина тасвирлаган балага бераз гына да охшаш сабый Б палаталарында бөтенләй булмый. Мариянең исә ике сау-сәламәт баласы үсүе һәм бик тә матур тормышта яшәргә теләве ачыклана. Челтәрдәге сәхифәсендә әлбәттә инде, күңелләрне тетрәндергеч итеп ярдәм сорап язганында түгел ул кыйммәтле әйберләренең ихтимал, хәйриячеләрдән килгән акчаларга алынган фотоларын урнаштыра. айбер мәгълүматларга караганда, бәхетсез хатын , дистәләгән киң күңелле кешене кармакка эләктереп, миллион ярым сумнар тирәсе акча җыйган. Сүз уңаеннан, әлеге мәрхәмәтлеләрнең күбесе интернет-аудиториянең бай булмаган, әмма иң нечкә күңелле өлеше – бәләкәй балалары булган яшь аналар. Әлеге күңелсез вакыйга шау-шу уяткач, эш белән Мның кътисадый җинаятьләр белән көрәш идарәсе кызыксына башлый. икшерү бара, бәлки, алдакчы ханым тиешле җәзасын алыр. Бу вакытта ниһаять башка шуңа охшаш хәлләр өчен пре едент барлыкка килер иде. 47

Шунысын да танырга кирәк, кайчак бала кайгысыннан чит алдакчы-ябышкаклар гына түгел, авыру сабыйның үз ата-анасы да файдаланырга тырыша. әйләкәррәкләре профессиональ теләнче булып китәләр һәм хәйриячеләрдән килә торган акчаларга бик теләп ияләшәләр. үбесенчә андыйларның балалары үлемгә китерә торган авыру белән чирләми, алар хроник авырулар. Ул балага тәрбиякарау һәм аз гына савыктыру про едуралары уздырырга кирәк. стәвенә, ата-аналар тарафыннан армый-талмый акча җыела торган чит илләрдәге шәхси меди ина үзәкләрендә түгел. әкин кешедән бит бәхетсезлекнең нечкәлекләре турында сораштырып тормыйсың: тәрбияле кешеләр – гадәттә алар мохтаҗларга ярдәм күрсәтә – моны эшләргә яхшысынмый һәм бу психологик яктан да җиңел түгел. Сораучыга бирәләр – бездә инде гомер-гомергә шулай кабул ителгән. Әмма хәзерге вакытта бу борынгы тради ия юкка чыгарга мөмкин, чөнки алдакчылар оятсызлана бара, ә җәмәгатьчелекнең сабырлыгы һәм миһербанлыгы чиксез түгел.

я айбер исәпләүләр буенча, безнең илдә ялган хәйриячелек җыемнары базары әйләнеше елына якынча дүрт миллиард сумны тәшкил итә. аять зур акча массасы – беркайда да исәпкә алынмый, бернинди документлар аша үтми, салым салынудан читтә кала. Акчалар физик затлар тарафыннан аерым кешегә беркетелмәгән электрон янчыкларда яки шәхси счетларда туплана. Банклар сере турындагы законга ярашлы рәвештә, бу янчыкларга җинаять эше ачылган вакытта һәм зыян исбатланган очракта гына күз салырга була. Ә моның өчен зыян күрүчеләр тарафыннан гариза язылырга тиеш. әкин, алдан әйтелгәнчә, зыян күрүчеләр үзләрен андый дип санамыйлар, һәрхәлдә хәйриячелеккә бирелгән акчаларны кире кайтаруга исәп тотылмаган бүләк яки сәдака дип кабул итәләр. Барыннан да аянычы шул, арта барган сволонтерлар иң куркыныч нәрсә 48

тудыралар – кешеләргә булган ышанычны какшаталар, юкка чыгаралар. Әлеге ярдәм турындагы ялган илерүләр хорында иңнәренә төшкән бәладан гаҗиз калган, чыннан да ярдәмгә мохтаҗларның тавышы бөтенләй күмелеп калырга мөмкин. әхимсез затлар тарафыннан алданган кеше башка беркемгә дә ышанмаска һәм беркемгә дә булышмаска мөмкин – һәм аны беркем дә гаепли алмый... ормыш чаткылары көннән-көн сүрелә барган газиз баласын кулына тотып калган, сабыйлары кыйммәтле опера иягә чыннан да мохтаҗ ата-анага нишләргә соң? әйриячелек өлкәсе хезмәткәрләре үз көчегез белән Бергәләп ярдәм итик кебек интернет-сәхифәләр төземәскә чакыралар. Бу очракта хәйрия акчалары җыюны законлы һәм дөрес итеп оештыра алган, рәсми рәвештә теркәлгән оешмалар – хәйрия фондларына мөрәҗәгать итәргә кирәк. ондлар хәйрия акчаларын җыйганда үтәкүренмәлелекне тулысынча сакларга тиешләр. Счетка күчерелгән һәр тиен өчен алар, физик заттан аермалы буларак, проесста катнашкан һәр кеше каршында хисап тоталар, ягъни хәйриячеләр һәм попечительләр советы әлеге күзәтчелек органы һәр хәйрия оешмасында булырга тиеш , салым инспек иясе, сти ия министрлыгы каршында, соңгысына шулай ук эшчәнлек турында хисап җибәрелә. ондларның аудиторлары асылда бөтенләй чит кешеләр бар, алар шулай ук алар да эшчәнлекне контрольдә тоталар. Нинди дә булса хилафлыклар ачыкланган очракларда фонд директоры һәм аудитор җинаять җаваплылыгына тартыла ала. – Авыру балаларга акча җыю инде күптән акча эшләүнең бер төренә әйләнде, – ди нәкъ менә каты авыруларга дучар булган балаларга ярдәм итү белән шөгыльләнә торган Ан ела авилова исемендәге хәйрия фонды директоры ладимир авилов. – Без эшләгән чорда, нтернетка баланың диагнозын һәм фотографиясен урнаштырып, бары тик акча эшләүне максат итеп куйганнарны шактый күрергә туры килде. Шундый очраклар да бар: бала үлә, аны дәваларга акча җыю дәвам итә яки акчаларны инде күмү чыгымна-

рына һәм туганнарына ярдәмгә дип сорыйлар. Балаларына еребраль паралич диагнозы куелган ата-аналар да еш кына кешеләрнең эмо ияләрендә уйныйлар. ны дәвалап бетереп булмый, әмма ул үлемгә китерә торган диагноз да түгел. Мондый балаларга вакытында тернәкләндерү уздырып торырга кирәк, ә ата-аналар интернет битләреннән: лемнән коткарыгыз! – дип кычкыралар. Әтисе яисә әнисе исеменә счет ачып, акча күчерү үтенечләре дә шикләндерергә тиеш. Чит ил клиникаларына алып барулар – бу күбесенчә ата-аналар ини иативасы, табиблар тарафыннан расланмаган. Ничек кенә аяныч тоелмасын, үземнең ел эшләү дәверемдә каты авыруга дучар булган бер генә бала да, чит илдә дәва алып, исән калмады әле. Безнең фонд ата-аналар белән балага ярдәмгә акча җыю турында килешү төзи, анда ата-аналар үзләре мөстәкыйль рәвештә акча җыя алмыйлар дигән пункт та бар. Бу ниндидер аңлашылмаучанлыклар килеп чыкмасын өчен.

с әсми һәм җаваплы ведомство – республиканың Сәламәтлек саклау министрлыгының нтернетта акча җыюларга карата пози иясе кызыклы. Әлеге өлкәдә аның тавышы ишетелми дә. әер, ведомствода каты авырулы балаларны дәвалау һәм тернәкләндерү буенча ниндидер программалар эшләнгән булуын һәм акчалар каралуын инкарь итә алмыйм. Ә менә төгәл ниндиләр – аңлашылмый, чөнки меди ина чиновникларына юлланган сорауларыбыз җавапсыз калды. Шул ук вакытта фаҗигале вазгыятьне мөстәкыйль рәвештә чишү юлларын эзләүчеләр язмышында Сәламәтлек саклау министрлыгы чиновниклары да уңай роль уйный алырлар иде. к, хәтта акчалар белән дә түгел – мәгълүмат белән. Мисалга, рәсми сайтка чыннан да авыру һәм ярдәмгә мохтаҗларның фамилияләрен элеп куярга була. ешеләр тулы ышаныч һәм тыныч күңел белән акчаларны күчерә алсыннар өчен. әсми порТатарстан

февраль 2014

талдагы бер бит бу очракта, со иаль челтәрдәге күпләгән постларга караганда, зуррак эш башкарыр иде. ызганычка, материалның темасын әйтергә өлгермәдек, Сәламәтлек саклау министрлыгында үтергеч битарафлык белән җавап кайтардылар. Янәсе, бу алар эшчәнлеге кыры түгел, Мна мөрәҗәгать итегез.

Ярдәм сораган үтенечләрнең никадәр токсинлы булуын тикшерү бик гади, ди белгечләр. Әйтик, челтәрдә без Сашенькага ярдәм итегез дип аталган пост таптык, ди. Әлеге сәхифәдә – баланың фотосы, авыру тарихы. Беренче эш итеп, барлык мәгълүматны нтернетта тикшереп чыгабыз. зләүләрдә, архивларда һәрвакыт күпләгән кызыклы фактлар саклана, шуңа күрә баланың исем-фамилиясен, акча күчерү өчен күрсәтелгән реквизитларны аларның башка сәхифәдә, әйтик, Светочканы коткарыйк постында килеп чыгуы да бик ихтимал кертәбез, фотографиянең чынлыгын тикшерәбез. Сүз уңаеннан, Б ндә балага опера ия ясау өчен акча җыеп маташкан анда опера ияләр гомумән бушлай уздырыла азан мошеннигы хастаханә койкасында яткан бала фотосурәтен

бер Америка газетасы сайтыннан алып кулланган. ызыксынган кешеләргә әлеге фотографиянең беренчел чыганагын бер секундтан да кимрәк вакыт эчендә табып биргәннәр! Шулай ук челтәр аша килеп ирешкән нинди дә булса берәр үтенечкә җавап бирер алдыннан профессионаллар ярдәменә дә мөрәҗәгать итегез: соиаль челтәрләрдә үзләре теләп мондый сәхифәләрне тикшерергә алынган күпләгән төркемнәр барлыкка килде. Санаулы минутлар эчендә алар нтернетта әлеге темага кагылышлы бөтен материалны табып бирә алалар. тенечтә нәрсәдер шик уята икән, төгәллек кертә торган сораулар бирергә уңайсызланмагыз, дип киңәш бирә экспертлар. әм реак ияләрен көтегез. Чыннан да ярдәмгә мохтаҗ ата-аналар тулырак итеп җавап бирергә омтылачаклар. Әгәр инде теге очта ниндидер аңлашылмый торган мыгырдаулар яки ачулы аңлатмалар ишетелсә, акчагызны күчерергә ашыкмагыз. Шулай ук чит белгечтән әлеге диагноз үзенчәлекләре турында җентекләбрәк сораштырсагыз да комачау итмәс. Бу эшкә катнашы булмаган табиб, тасвирланган авыруны җиңәр өчен, чыннан да бөтен халыктан җыелган акчалар таләп ителгән кыйммәтле методикалар, про едуралар һәм чит илләргә чыгулар кирәкме-юкмы икәнлеген әйтсен. әм соңгысы – суммалар буенча хисап таләп итегез! окументларны, чыгымнарның тулы исемлеген раслый торган чеклар – акча җыюларның чисталыгы билгесе. стәвенә, максатчан кертемнәргә акча күчерергә ниятләгән хәйриячеләрнең мондый сорауларны бирергә тулы хокукы бар. ызганычка, чын хәйрияче булыр өчен, бүген ирекле кертем кертү генә җитми. Ярдәм сораучы язмышына битараф калмыйча, без һәрвакытта да кулыбызны чыннан да мохтаҗларга сузмыйбыз. әм шуңа күрә аң булыгыз! айвакыт бушка килгән җимлектән алдакчыларны куып җибәрү, өметен югалтканнарга булышу кебек үк мөһим булып чыга. Чөнки беренчеләрнең оятсызлыгы икенчеләрнең өметен урлый, һәм моның белән килешергә һич ярамый

р а , ТР буенча ЭЭМның Икътисадый куркынычсызлык һәм коррупциягә каршы тору идарәсе башлыгы: – Мондый җинаятьләр буенча аерым исәп алып барылмый, алар барысы да гомуми төркем – социаль мошенниклыкка керә. Әмма шунысын төгәл беләм, узган ел бу өлкә буенча бер генә җинаять эше дә кузгатылмады. Әйе, бик зур акчалар бирмәгән кешеләр, хәтта алданганнарын белсәләр дә, кулларын гына селтиләр, гариза язарга килмиләр. Хәтта Галиуллина катнашындагы шау-шу куптарган очракта да тикшерү, гариза кабул ителгәнгә түгел, Президентка хат җибәрелеп, «кыйммәтле операция» фактына ачыклык кертергә күрсәтмә бирелгәнгә генә бара. Мондый мошенниклыкка каршы көрәшергә кирәк. Аз гына күләмдә акча җибәрсәгез дә, гариза язарга кирәк. Судта караулар гына төрле була – китерелгән зыянның суммасына бәйле рәвештә. Хәйриячеләрнең барысына да шундый киңәш бирәсе килә: акча белән ярдәм итәр алдыннан иренмәскә, тагын бер кат ярдәм сорап мөрәҗәгать иткән сәхифәдәге барлык мәгълүматның дөреслеген тикшереп чыгарга кирәк. Сез җибәргән акчаларның хәйриячелеккә китми калуы бер хәл, алар ачыктан-ачык законсыз эшләргә – әйтик, корал сатып алуга юнәлдерелергә мөмкин бит.

р , «Миһербанлы эшләр көне» хәйрия фонды директоры: – Мин хәйрия җыемнарының әлеге өлкәсе өчен закон чыгару дәрәҗәсендә карар кабул ителергә тиеш, дип саныйм. Физик затлар тарафыннан хәйрия акчалары җыюны җитди чикләргә яки гомумән чит илләрдәгечә тыярга кирәк. Американың кайбер штатларында мондый нәрсәләр «теләнчелек» маддәсенә туры килә һәм закон тарафыннан тыела. Мин җәмәгатьчелекнең әлеге тыюларга мөнәсәбәтен фаразлый алам, каршы чыгулар бездә модада. Әмма закон чыгару инициативасының кирәклеге күптән өлгерде.

р е

Хоккей дружинасы – Казанда 50

Татарстан

февраль 2014

р е

Хоккей буенча Россия җыелма командасының баш тренеры Зиннәтулла Билалетдинов карары белән, илнең хоккей дружинасы, Олимпия уеннарына бер атна кала, «Ак Барс» базасында әзерлек үтте. енчылар тактик һәм функциональ әзерлек үтеп кенә калмыйча, бенди буенча җирле «Динамо» командасы белән боз өстендә көч сынашырга да өлгерде.

Фото: ria.ru

сә

Татар киносы: безне берләштерүче һәм дөньяга танытучы

Рузилә Мөхәммәтова тексты

Россия Федерациясендә һәм Татарстан Республикасында Мәдәният елына аяк бастык. Татарстан өчен әле ул Т РКСО календаре буенча «Казан – төрки дөньяның мәдәни башкаласы» елы да, шулай ук, Казан халыкара мөселман кинофестиваленең юбилей елы да. Күрәсез, республика өчен шактый әһәмиятле ел.

йдәгез, бүген Мәдәният елы уңаеннан, енин әйтмешли, сәнгатьнең иң әһәмиятле төрләренең берсе булган кино турында сөйләшик. Сәнгатьнең шактый чыгымлы бу тармагы атарстанда нихәл яши? ң мөһиме – киләчәге ничек күзаллана? Мәдәният министрлыгында бу тармак өчен үзәл Нигъмәтуллина җаваплы. Шуңа да мин сорауларымны аңа юлладым.

ат на с т а а н н а н с н р т ар р н н а а т р р н н а а аннар

– Милләтнең һәм халыкның имидын формалаштыруда кино бик зур роль

Татарстан

февраль 2014

сә

уйный. ино кешегә үзен халкының бер вәкиле итеп тоярга мөмкинлек бирә, аның мәдәниятенә, язмышына якынайта. әзер идеология юк дисәк тә, без уртак идея, символ, девиз, заман яшьләречә әйтсәк, бренд, слоган эзлибез. арихка күз салыгыз, берләштерүче идеясез җәмгыять булмаган. Америкалыларны нинди идея берләштергәнне белмибезме – беләбез: халкының рухи көчен чагылдырган, ирек һәм мөмкинлекләр идеалы булган Америка хыялын искә төшерик. спаниянең милли девизын да яхшы беләбез: Барысыннан да өстен – спания, спаниядән өстен – Аллаһ . Мондый мисаллар күп. Безне дә канатландыра торган фикер булырга тиеш. Мы россияне! дигән слоган бар атарстанда безнең үз слоганыбыз бар

ра

– Әлбәттә! Бу идея Мин бөтенесен булдырам, минем халкым бөтенесен булдыра дигән фикер тудыра, кешенең үз-үзенә ышанычы арта.

Фото автордан алынды

а р р ат

н рн

– Минемчә, кино шушы яссылыкта үсеш алырга тиеш. ино – кешенең психологик саклану чарасы, ул уйландыра, тәрбияли, үзгәртә, илһамландыра. ино кешенең күңел төпкелендәге эмо иональ сорауларга җавап бирергә тиеш. Барыбызга мәгълүм, безнең генетик хәтеребездә моңсулык саклана. пкә диимме алкыбызның катлаулы тарихы бүгенге көнебезне формалаштырган: без яраклашырга һәм компромисслар табарга өйрәнгәнбез – үзебезне дә өлешсез калдырмыйбыз, башкалар да риза булсын, дип кайгыртабыз. Соңгы чиктә бу безнең өчен уңай роль уйнаган – хәзер күпне булдыра алабыз. Безнең кинобыз да, спектакльләребез дә канатландыра һәм илһамландыра торган булырга тиеш, дип уйлыйм. анылган татарларыбыз күп ләбаса. Аларга карап, үзебезнең татар икәнлегебезгә горурланырлык булсын: удольф Нуриев, Софья обәйдуллина, Чулпан амматова,

ниһаять, Минтимер Шәймиев Бибинур , Бөркетләр кебек фильмнарыбыз һәр татар кешесенең күңелендә җылы хисләр калдыра, мәрхәмәт, хөрмәт, намус кебек кыйммәтләрне ассызыклый. Әмма безгә бүген иң элек илһамландыра, зур эшләргә рухландыра торган кино кирәк. Әнә, егенда нинди уңыш казанды! Соңгы елда прокатта иң зур касса җыйган фильм. – Авт. Аны карагач, бөтенебез дә, шул исәптән минем яшьлек улым да, россияле булуыбызга горурландык. Ә без Нуриев турында фильм төшерә алмыйбызмы? өньякүләм танылган галим әшит Сюняев турында искиткеч фильм төшерергә мөмкин. алилейдан соң меңнәрчә еллар узса да, кешелек ачмаган галәм киңлекләре законнарын аның командасы ачты. Сюняев формуласы белән бөтен галәм законнарын өйрәнергә мөмкин. әтта исеме билгеле булмаган кеше турында да горурланырлык фильм төшерергә була.

р арн сс р ар

т ар

р р с

– атарстанда нәфис фильм төшерү мәктәбенең беркайчан да булмавы үзен бик нык сиздерә Автономияле республикаларда киностудияләр булмаган бит. Ә бит талантлы әсәр төшерә алырлык талантлы ре иссерлар, гомумән, берәмтекләп санарлык кына. Алар оссиядә генә түгел, бөтен дөньяда да артык күп түгел. атарстанда дөньякүләм танылачак ре иссер туар дип, көтеп утыру дөрес түгелдер...

– имәк, кадрларны әзерләргә кирәк. Соңгы елларда без моның белән максатчан шөгыльләнә башладык. ткән ел азан мөселман кинофестиваленең юри рәисе булган арен Шахназаров та кадрлар үстерүебезне хуплады. адрлар бер көндә генә үсеп чыга алмый, дистәләрчә еллар әзерлек кирәк. Безнең әле кино һәм телевидение кафедрасын ачканыбызга да нибары биш ел гына. Әлеге бүлек азан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университетында эшли. – Авт. елда беренче чыгарылыш булып, бүлекне кеше тәмамлады.

сә

а а а ар сс р ар т

н с

– Әйе, уен киносына махсуслашмыйбыз. Бездә аның педагоглары да юк. Без телевидение һәм видеофильм реиссерлары әзерлибез. Ә нәфис фильм ре иссерлары әзерләү өчен кадрларны Мәскәүдә укытабыз. Яшьләр һәм һәвәскәрләр халыкара фестиваленең гран-при лауреаты өлнара Әхмәтова, мәсәлән, Мәскәүдә гары ре иссер курсларында укып кайтты. Нәфис фильм төшерергә әзерләнә.

рт

ат

ар т т н а р н н с н т

на а а а а ар а а р а н нта р ан рс т н татар р р т с

– адрларыбыз бөтенләй юк димәс идем. атарстанда нәфис фильмнар төшерелә, шул исәптән дәүләт ярдәме белән дә. Әлбәттә, без олливуд белән ярыша алмыйбыз. Аның белән бер ил дә ярышмый. атар киносына килгәндә, татар халкы турында төрки менталитеты булмаган кеше төшерә алмастыр. Бу – минем карашка Әйтик, татар кешесе буларак, минем милли фильмнарга үз таләпләрем бар. Башка халык ре иссеры мине аңламаска мөмкин. Шул ук Бөркетләр дә дә минем милли үзаңыма кагыла торган нәрсәдер бар. өрки халыклар арасында танылган ре иссерлар байтак

Шушы урында үзәл Азатовнаның фикеренә кушылып, танылган совет һәм кыргыз ре иссеры, бик күп халыкара кинопремияләр лауреаты Болотбек Шәмшиевны искә алу урынлы булыр. үптән түгел генә ул Чыңгыз Айтматовны искә алу көннәрендә азанга килгән иде. Матбугат конферен иясендә ул үзенең Чыңгыз Айтматов турында документаль һәм нәфис фильм төшерү теләге барлыгын әйтте. Нәфис фильмны атарстан белән эшләү мөмкинлеген дә җиткерде. Әйтик, актерлар, икенче ре иссерлар, ут, тавыш куючылар, рәссамнар атарстаннан җәлеп ителәчәк. атарстан тамырларында татар һәм кыргыз каны аккан бөек язучы 54

турында фильм төшерсә, бер дә начар булмас иде. Белүемчә, Болотбек әфәнде үзе төшергән фильмның тамашачы җыеп үз-үзен аклаячагын да дәлилләп күрсәткән: Миңа фәлән кадәр акча бирсәгез, мин фильм төшерәм. Аның фәлән кадәр кеше караячак, ул үзен аклаячак , – дип башлаган ул сүзен. х, безнең иҗатчыларыбыз да проект тәкъдим иткәндә залда утырачак тамашачы турында уйлансыннар иде. әер, бу со иаль проблемадыр: без – совет чорында тәрбияләнгән буын, әлегәчә артык тырышлык куймыйча гына дәүләт ярдәмен көтеп ятарга яратабыз лабаса. ызганыч, атарстанда татар фильмнарын тамашачы белән тәэмин итү ни өчендер атаркино ның гына проблемасы булып кала. атар фильмнарын төшерергә теләк белдерүчеләр нигәдер аларны кем караячагы турында уйламыйлар. Ә бит ладимир Батраков җитәкләгән атаркино дәүләт оешмасы прокатта уңыш казана торган һәртөрле лка ларны күрсәтеп тә план үти алыр иде. Әмма атаркино республика районнарында татар фильмнарын да күрсәтергә тырыша. Мин тамашачының аларны ничек каравын әйтә алмыйм, көнбагыш чиертеп утырамы аны карарга килгән малайлар, чуар тавыкның ничә күкәй салуы турында фикер алышамы киносеанска эләккән апайлар – белмим, әмма кино күрсәтүче оешма хезмәткәрләренең сөйләвенә караганда, фильмнар яхшы кабул ителә. әер, кино төшергән төркем үзе актив булып, фильм алдыннан очрашулар да оештырса, халыкның кызыксынып каравына ышанам. Мәсәлән, моннан берничә ел элек, Нурания амали үзенең ч аяклы ат фильмын пиарлау буенча актив эшләгән иде, афәрин! әрит әүләтшин да фильмнарын тамашачысына кайнар килеш үз куллары белән илтеп тапшырырга ярата. өрес эшлиләр, амби ияләреңне канәгатьләндерү һәм фильмография исемлеге тутыру өчен генә төшермиләр ләбаса фильмны. Ул тамашачыга барып җитәргә тиеш. ильмнарның да бер өлешен атаркино сайтыннан карарга мөмкин. ик караучылар гына күп түгел. Әллә белмиләр, әллә

я екабрь аенда Н каналы бер ток-шоуны кинематография темасына багышлаган иде. ештыручылар анда яшьләрне һәм өлкән буынны капма-каршы куярга тырыштылар шикелле. апшыруга карап фикер йөртсәк, яшьләр зур хыяллар белән яналар икән ләбаса. Алар фатир алырлык акчага астан да, өстән дә төшерә ала торган текә аппаратура сатып алганнар һәм шу-у-ундый кино төшерәчәкләр!.. ик ни гаҗәп, алар үзләренең глобаль проектлары, зур идеяләре турында сөйләмәделәр. Әллә юк ул идея, әллә бөтенләй идеянең булу-булмавы алар өчен әһәмиятле дә түгел. Мәрхүм фотохәбәрче Николай Седов: алантлы фотограф стакан төбе белән дә төшерә ала , – ди торган иде. Әмма башка заман килде бугай – кәнфитнең кәгазе матуррак булсын. Әмма, бәхеткә, министрлыкта алай уйламыйлар – кәнфит кәгазенә нәрсә төрелгән булуы әһәмиятле. атарстанда ел саен кино төшерү тармагына миллион сум акча бүлеп бирелә. Бу акчага дәүләт заказы буенча берничә документаль фильм һәм бер кыска метра лы нәфис фильм төшерелә. Мәсәлән, декабрь аенда Мәдәният министрлыгы һәм атаркино дәүләт оешмасы дәүләт заказы белән төшереләсе фильмнарга яңа конкурс игълан итте. Алар – биш документаль һәм Бүгенге милләтара мөнәсәбәтләр турында бер кыска метра лы фильм. Әлеге фильмнар кинематографистлар тарафыннан бюд ет акчасын файдалану гына булырмы, әллә адәм рәтле фильмнар туармы – анысын киләчәк күрсәтер. Мәдәният министры урынбасары үзәл Нигъмәтуллина әлеге фильмнар әзерләнеп заказчыга тапшырылгач, аларны, җәмәгать эшлеклеләрен, урналистларны һәм, гомумән, карарга теләүчеләрне чакырып күрсәтү турында уйлана. Шәп фикер бит, күрик әле безнең атарстан кинематографиясенең иҗат җимешләрен! Мәдәният министрлыгы белгечләре шунысын да ассызыклап үтәләр, дәүләт массаларның таләпләренә туры килгән иҗади продук иягә заказ бирми, ә бәлки, иҗатчыларның игътибарын билгеле бер тематикага һәм проблематикага Татарстан

февраль 2014

сә

юнәлтә. Әгәр игътибарга лаеклы проект барлыкка килә икән, без сәнгать-эксперт советында фикер алышып, аны резидентка карарга тәкъдим итәбез, – дип дәвам итә үзәл Азатовна. – Ә инде экспертлар фикереннән соң нәтиҗә ясауның бөтен җаваплылыгы Мәдәният министрлыгы өстенә төшә. резидентның безнең фикеребез белән санлашуы мине сөендерә . Әйтик, Салават зеев төшерә торган орбан-роман фильмы да Мәдәният министрлыгы хуплаган проект. Әлеге фильмның алдынгы карашлы татар язучысы лдар Әбүзәров әсәре буенча төшерелүе дә, лдарның төшерү про ессында актив катнашуы да уңай роль уйнагандыр, мөгаен. Шунысы да игътибарга лаек: татар киноре иссерлары арасыннан Салаватның фильмнары иң күп каралучы. шанмасагыз, . челтәренә кереп үзегез тикшерә аласыз.

җади конкурслар һәм грантлар, кинофестивальләр дебют һәм студентлар фильмнары белән – дәүләтләр талантларны кызыксындыру өчен гадәттә шушы формаларны куллана. Соңгы ун елда атарстан да нәкъ шушы формаларга өстенлек бирә башлады. Алар үз-үзләрен аклый да кебек. атар халкында Биючегә сүз әйтмәгез, бии-бии остара дигән такмак бар. илешәм, биюче – бии-бии, пешекче – пешерә-пешерә, барабанчы барабанын кага-кага остарадыр. инематографистлар да фильмнарны төшерә-төшерә остара, әлбәттә. Әмма, җәмәгать, салым түләүчеләр хисабына күпме остарырга була инде? Ә бит оссия күләмендә дә грантлар отарга, фильм проектларын тәкъдим итеп конкурста катнашырга мөмкин булыр иде. Әллә катнашмыйлар, әллә җиңә алмыйлармы Минемчә, икенчесе түгелме икән гыйсә, без дә оссиянең бер субъекты, оссия бюд етыннан кинематография өчен бүленгән акчаларның берәр проект өчен безгә дә килеп җитүе начар булмас иде ыскасы, кино юк-юк дисәләр дә, республикада кино бөтенләй юк түгел ләбаса. зебезнекеләр дә төшергәләп торалар, килеп тә төшергәләп китәләр. Әмма төшерелгәннәр азрак касса да җыя алса икән

Татарстанда соңгы ике елда дәүләт заказы белән бер кыска метражлы нәфис фильм, җиде документаль фильм, «Татармультфильм» иҗат берләшмәсе тарафыннан 13 анимацион фильм төшерелгән. 2013 елда РФ Мәдәният министрлыгы ярдәме белән Россия күләмендә 85 мультфильм төшерелгәнен исәп алсак, безнең мультиклар аз түгел. Иң мөһиме – ул мультикларыбыз ясалып, киштәгә өелеп куелмаган: аларны Ирнтернетта махсус сайтларда (мәсәлән, htt ://balar .ru) рәхәтләнеп карап була. Нью- оркта Россиянең документаль кинофестивале кысаларында Рудольф Нуриевның тууына 75 ел тулу уңаеннан махсус кинопрограмма тәкъдим ителде һәм «Рудольф Нуриев. Туган җир белән бәхилләшү» (Режиссеры – Фәрит Дәүләтшин) фильмы махсус премия белән билгеләп үтелде. Әлеге фильм дәүләт заказы белән төшерелгән. Декабрь аенда Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгында кинематография буенча коллегия утырышы узды. Дөрес, анда республикадагы кино төшерү проблемалары көн тәртибенә куелмады. Биредә башка мөһим мәсьәләләр күтәрелде – башкалабызда һәм республика районнарында халыкка кино күрсәтү проблемалары турында фикер алышынды. Прокатчиклар республикада Президент программасы буенча төзелгән яңа клубларның кино күрсәтүгә яраклашмаган булуыннан зарландылар. Алар тәрәзә томалагычларны да үзләре белән йөртергә мәҗбүрләр. «Легенда №17», «Сталинград» кебек фильмнар дәүләт акчасына төшерелсә дә, прокат өчен дәүләт оешмаларына ташламалар каралмаган булуына басым ясадылар. («Легенда №17» кинофильмының прокаттагы бәясе –200 мең сум, «Сталинград»ныкы 500 мең сум тора). Кызганыч, быел Җәлил премиясен алучы биш талантлы егетебез һәм бер кызыбыз арасында бер генә кинематографист та юк. Мәдәният, сәнгать һәм кинематография буенча Татарстан Хөкүмәте грантына ия булучылар арасында да юк алар. Бәлки, булыр да иде, безнең ел саен кинофестивальләрдә җиңә торган яшьләребез юк лабаса. Ә Башкортостан Республикасы үзенең яшь кинорежиссерына – Айнур Әскәровка Бабич премиясен тапшырды. (Җәлил премиясенең Башкортостандагы аналогы). Татарстанда гадәттә кинематография турында җәй көне сөйләшә башлыйбыз – Казан мөселман кинофестивале алдыннан журналист халкы, кинофестивальдә татар фильмнарының булу-булмавы турында гәпләшеп, нәтиҗә чыгарырга ярата. Җәйгә әле ерак булса да, фаразлап куям: быелгы унынчы кинофестивальдә үз кинобыз булыр, мөгаен, Салават Юзеев, «Корбан-роман» фильмын төшереп, дөресрәге, монтажлап бетереп, аны фестивальгә тәкъдим итәр. Татарстанда ике дистә тирәсе киностудия теркәлгән, ә барлыгы республикада иллеләп оешманың кино һәм видеопродукция чыгаруга рөхсәте бар. 2014 елда республика программалары һәм грантлар хисабына фильмнар төшерү өчен 12,6 млн сум акча каралган (традицион 4 млн 8,6 млн). Шуның 5,8 млн сумы – анимацион фильмнар өчен (3,0 млн сумы – милли темага татар мультфильмнары). 55

әхес

Солтан Исхаков фотолары

Татарстан

февраль 2014

әхес

Кафил Әмировның тормыш линиясе а а арн с итәкче өчен иң куркынычы – аның үзенә: син шундый акыллы, шундый әйбәт, дип әйтүләре. Акыллы икәнемне мин болай да беләм, нигә бу хакта исемә төшерергә? а т а а та а а а Мин моннан явызларча файдаланмыйм, әмма шулай да кайберәүләрне борчылырга мәҗбүр итәм. Аннары инде, күп еллар буе прокуратурада эшләгәч, кеше турында беренчел материал һәрвакыт башыңда туплана бит. Аңа карыйсың да исеңә төшә – ә, бу – ел элек сантиметр ызан сызыгы өчен сугышкан кеше, дисең. Булган хәл турында сөйлим. Мин, теге чакта ызан мәсьәләсен ничек хәл иттегез соң, дип сорагач, ул чак кына һуштан язып егылмады. н

р р

н с н а а а с р Бу инде кайнап тулгач яисә бушанырга кирәк булганда. Ә гомумән, тупас сүзләр минем ачуны китерә. енераль секретарь чагында орбачев бик сүгенә торган булган, диләр. Бәлки, шул рәвешчә ул үз кеше булып күренергә теләгәндер, башкаларны үзенә, дусларча танышуга якынайткандыр. әер, партия органнарыннан чыккан һәр кеше өчен диярлек сүгенү һәм син дип сөйләшү – яхшы тон билгесе. н т н н н р а т т ш шунда, нче еллар башында мин хезмәт дис иплинасына багышланган кандидатлык диссерта иямне әзерли идем. Шул елларда кабул ителгәнчә, ул генераль секретарь итатасыннан башланган иде. елда мин Бре невтан итаталар китердем, ә ул озакламый үлде. әнни җитәкчем аны Андроповка алыштырырга киңәш итте. Ә мин каршы: Андропов хезмәт дис иплинасы турында берни әйтергә өлгермәде әле, дим. ирәк! Мин, куш тырнакларны алып ташлап, СС, енераль секретарь һ.б.ш. таләп иткәнчә, дип язам. Андропов үлде, Черненкодан итата

ра

р а н с р тар

Рөстәм Шакиров язып алды

китерәм. Черненко үлде. итәкчем: кабат эшләргә кирәк, үзгәртеп кору башланды, дип языгыз, ди һәм башкалар. Ә мин, шундый яһүдләрчә нечкәлек белән, сез нәрсә, орбачевка да үлем телисезме әллә, дим. ара р сс нта т т н т р ас н н рс Әгәр дә без идарә итү, милли һәм башка күптөрле баскычларда үзара кимерешмәсәк... әзер кайберәүләр Советлар Союзында бердәм тарихи бергәлек төзү идеясеннән көләләр, ә бит монда бернинди начарлык та юк иде. Шулай ук аның инде оеша башлаган булуында да. р н р н с т н р н с тста а ан с а т т т Әмма, мөгаен, үзгәрердер. Минем остазым, республиканың элекке прокуроры дият әлил улы әмидуллин, инде пенсиягә чыккач, кабат прокуратурага кайту турындагы тәкъдимгә: улысынча – юк, кайтмыйм, миңа сәламәтлегем кадерлерәк, ә менә берәр айга кайтыр идем. Ни өченме? ешеләрне урыннарга башкача билгеләп куяр идем , – дип җавап бирде. Мин ул чакта моны аңлап җиткермәдем, һәм ул: Бергәләп никадәр озак эшләсәң дә, кешеләрне ахыргача аңлап бетерә алмыйсың. айберәүләр, мине күргәч, урамның теге ягына чыгып китә , – диде. Татарстан р р р а ас н а а т н р н арар н н Мин үз эшемне намус белән башкардым кебек. Ә, бәлки, эш шундадыр, мин гомерлек урынбасар булып торып, беркайчан да республика прокуроры булу турында хыялланмадым. елның октябрендә китәрмен дип уйладым, кафедрага җитәкчелек итү, докторлыкны яклау, профессор булып, рәхәт яшәү иде исәбем. елның июнендә отставкага китәргә җыенган һәм үз урынына минем кандидатураны тәкъдим иткән Нәфиевкә дә шул хакта җиткердем. Ә ул миңа кинәт үз фикерен белдерә: Ә мин синең теләмәгәнеңне беләм. Шуңа күрә сине тәкъдим иттем дә , – ди.

т н н ан р н на т т ан ан Аларның һәркайсы, мине генә түгел, сине дә прокуратура бусагасыннан уздырмаячак , – диде ул. Ә мин киткәндә, бу урынга утырырга теләүчеләр инде сигез иде. т

н тста а а т нн н с р н а т ар а нт рн тта а р р арт н т р т н а т т ра н нс н с р ар Минем уемча, сулга йөргән яисә, ауга чыгып, эчкечелек белән шөгыльләнгән булсам, мөгаен, мондый мөнәсәбәт булмас иде. Ә минем фотография белән мавыгуым ни өчендер күпләрнең ачуын китерде. Әмма бу бит күңелгә ял! гътибарны башкага юнәлтергә кирәк, юкса, төннәрен башны әллә нинди проблемалар бимазалый, һәм син үзеңне өстерәсең : ух, бу кешенең кирәген бирәсе иде, ә монысына – тагын да катырак!

в Кафил Әмиров (1949 елда туган) – ТРның элекке прокуроры, икенче класслы дәүләт юстиция киңәшчесе, РФ һәм ТРның атказанган юристы. Фәлсәфә фәннәре кандидаты, профессор. 1966–1968 елларда дмуртиядә район газетасы хәбәрчесе. Харьков юридик институтын тәмамлый, 1972 елдан прокуратура органнарында: Сарман районы прокуратурасы тикшерүчесе, ТАССР прокуратурасының өлкән тикшерүчесе, Казанның Вахитов районы прокуроры, Казан прокурорының беренче урынбасары. 1992 елдан – ТР прокуроры урынбасары, прокуратураның тикшерү идарәсе башлыгы, 1997 елдан – ТР прокурорының беренче урынбасары. 2000 елның июнендә ТР прокуроры итеп билгеләнә. 2013 елның 21 сентябрендә отставкага китә. «Связьинвестнефтехим» ААҖ директорлар советы рәисенең киңәшчесе. йләнгән, ике кызы бар.

әхес

а т р арас нн а рт р р а р р с н с н н р с н т с са а а ат а н т на н т а т Бу инде – ниндидер файдалы йөк, кыр бүләкләре күтәргәнлектән, кулларың буш түгеллеген аңлата. дарә итүнең артык үзәкләштерелгән системасында башкаручылар өчен кул җылыту кызыктыргычлары күп шул. Шуңа күрә корруп ия белән көрәшне баштан башларга кирәк. икшерүче булып эшләгәндә, миндә азан шәһәре ресторан һәм кафелары тресты буенча бер эш булды. ади эшчеләр сөйләде: офи ианткалар исәпкә алынмаган керемне администраторга тапшыралар, ә ул, бер өлешен үзенә калдыра да калганын директорга илтә, директор – трестка, трест – тагын кая дыр. Агымнар һаман-һаман югарыга таба юнәлә, һәм бу шулай көйгә салынган система. Ул чакта без рестораннар тресты белән идарә итүчене, олга рестораны директорын җавапка тарттык. Ә инде трест белән идарә итәргә башка кешене куйгач, система аны төртеп чыгарды. Ягъни алдыңда яткан ноталар буенча җырлыйсың килми икән, башкаларга эшләргә комачаулама. а

на т р р н ас н а тар р а р Аның ихтималлыгы үзе үк җинаятьчене куркытырлык булсын. Аннары, үлем җәзасына мораторий турында карар кабул ителгәндә, гомерлеккә хөкем ителгәннәр өчен нибары колония генә калдырылды. әм карагыз, күпме бездә хәзер андый колонияләр. Бу бит коточкыч зур чыгымнар! Сүз уңаеннан, ни өчен уголовное право диләр? Чөнки законны бозган кешенең баш өстендә у головы палач балтасы тора! а н Т р р р н р н асар т ан а а а ар н н а н ара а а а ар н т р а а р с с ан ади генә итеп әйткәндә, үлем җәзасы кылынган урында булырга. әм менә телеграмма килә: шундый-шундый көндә шундый-шундый кешегә карата карарны үтәүдә катнашырга. Мин бик нык борчыла башладым. Минем каршымда кеше үтерәчәкләрен күз алдыма китереп, моны күтәрә алмаячагымны аңладым. әм качу өчен төрле чаралар эзләргә керештем. әм кинәт, минем бәхетемә, ул көнгә биш көн кала р н

икенче телеграмма килә: мораторий салынган, фәлән кешегә үлем җәзасы үзгәртелә. Бу шундый җиңеллек иде! Аллаһы әгалә, мөгаен, минем догаларымны ишеткәндер. та ас р с т т н тат ар а р а таар а р р ас а н н н н н на т н а а а еләгән һәр кеше монда катнаша ала, ягъни, нәкъ шушы мизгелдә электр урындыгы эшли башлау ихтималлыгын белеп, төрмәдәге махсус кнопкага баса ала. Бу – җинаять корбанының туганнары өчен бик зур психологик бушану, әлбәттә. на т тарт с ат т тан р с ннан ара р н әндә дә бу хакта уртак фикер юк. Мөгаен, геннарда барыбер нидер буладыр. Әмма шулай да кешене җинаятькә этәрә һәм аны тормоздан ычкындыра торган келә – со иаль мохиттер. р а

ан а т ан н т н с нр Мин теплоходта ял итәргә яратам. лга буенда үскәнгәдер, мөгаен. әм, моннан тыш, тотрыклылык яратам: каютага кердең, кырыну приборың белән теш еткаңны шүрлеккә куйдың – бетте-китте, сәяхәт төгәлләнгәнче, бер шәһәрдән икенчесенә кадәр, алар үз урынында. Шулай итеп, елдан бирле, теплоходта ял итәм – бер елда дел буйлап түбәнгә, икенче елны югарыга таба. ра рат азыйфам буенча, тикшерүчедән башлап, ул миңа тиеш иде, тик мин аны бер тапкыр да алмадым. Ничектер мин моңа фәлсәфәчеләрчә карыйм, экстремаль очракларда коралның мине коткармаячагын беләм. Ул пистолетны алганчы, төбәгәнче... инаятьче барыбер тизрәк хәрәкәт итәчәк. Ә менә коралымны югалтсам, түбәмә ярыйсы гына эләгәчәк. р а тта а р р ан ат р ра ан р а р тт еспублика өкүмәтенең иске бинасы сүтелергә тиеш булып, бөтен персонал аннан чыгарылды һәм мили ия посты гына калды. әм шул мили ионерлар төннәрен бинада кемнәрнеңдер йөри башлавы турында сөйлиләр. әрәкәт датчиклары да эшли бит! Барып карыйлар – беркем юк, кабинетлар бикле. Ә бервакыт, иртәнге сәгать

бишенчедә мили ионерлар баскыч буйлап караңгы төстәге киемнән бер хатын-кыз төшкәнен күргәннәр. тәге озын, үкчәләре шыкылдый, үзе зәңгәрсу төс белән өретелгән. Мили ионерлар: ра данка, сез кая? – дип кычкыралар. ра данка бернигә дә игътибар итмичә бара да, ишектән үтәли кереп, юк була. Алар: рәк! – дип кычкырып җибәрәләр дә урамга чыгып йөгерәләр һәм, офи ер килмичә, эчкә кермиләр. а

а а

н н р с р на т р т н рт Бәлки, бу минем аларны беркайчан да түбәнсетмәвем белән бәйледер. Син аларга кешечә карасаң, алар моны бәяләргә сәләтле. зем срок алырга булышкан кешеләрне берничә тапкыр колонияләрдән азат ителгәч тә очраткаладым. Әйбәт кенә исәнләшәләр, мин аларның эшләре, гра данкада ничек урнашулары турында сорашам. а а н аннар а т аннан ра ат т а а н т н рн та р Бервакыт гаепләнүче миннән хатыны белән очрашырга рөхсәт сорады. үреп торам – әйбәт кенә ир, гаиләсе өчен чынлап борчыла. Мин ярым шаярып, ярым җитди итеп, минем исемне әтием исеме белән дөрес итеп әйтергә өйрәнсәң, очрашырсың, дим. Бер көннән соң С З га киләм, де урный миңа: нишләттегез сез аны, төне буе камера буйлап саташкан кебек сезнең исемемегез һәм әтиегезнең исемен кабатлап йөрде. Заткнись! дип, күпме башмак тондырдылар үзенә, ди. икшерү кабинетына керәм, кертәләр моны. улларын төшереп, үрә катты да, һәр хәрефен аерым ачык итеп: сәнмесез, афиль ахразиевич! – диде. Әйткән сүзне үтәргә кирәк, очрашырга рөхсәт бирдем. р

ан р а н р ар а Әгәр мин, элеккеге прокурор, безнең заман геройлары җинаятьчеләр дисәм, бу көлке булыр. Шуңа күрә мин болай дим: алар геройлыкка кандидатлар. т н с р н са а т р р рата тта а а н а са ан а а Әни мине болай өйрәтте: нидер әйтергә җыенсаң, башта чәйнәп кара, тел очыңда әчесе кала икән, әйтеп торма. әм менә бервакыт коллегиядә чыгыш ясыйм: Сез беләсезме, тел очымда әчесе калды. әкин әйтмичә булдыра алмыйм! Татарстан

февраль 2014

Солтан Исхаков фотолары

«ВАСИЛЬЕВСКИЙ» САНАТОРИЕ – ГАИЛӘ БӘЙРӘМЕ ТЕРРИТОРИЯСЕ! Хөрмәтле дуслар! Сезне ял итәргә һәм сихәтләнергә чакырабыз! Кыш сәламәтлек өчен файдага!!! Уңайлы кунакханәләр, төз наратлар, саф һава, дәвалануның заманча төрләре сезгә киеренкелектән арынырга һәм рәхәтләнеп ял итәргә булышыр. Ял көне туры (җомгадан якшәмбегә кадәр) бары тик 3700 сумга!!! Балаларга 50%ка кадәр ташлама! Пенсия турларының 10 көне – 13 500 сум!

8 (84371) 6-20-10, 6-22-21 (843) 22-66-770

vasilsan@yandex.ru

www.vasilevo.ru

Акция 31.03.2014 елга кадәр. Тәкъдимнәр чикле.

үрсә е

Казан кремленең «икенче төбе»

Без журналыбызның узган санында Казан кремле буйлап башлаган ярымәкияти, ярымфантастик сәяхәтебезне дәвам итәбез. Шагыйрьләрнең өрәкләре белән баш иеп саубуллашып һәм чынлыктагы гвардия Фото: club. oto.ru

песиләрен типкәләп озатып, тарих яшеренеп яткан тыныч почмакларга да күз сала алабыз. Гадел Хәеров тексты 60

Татарстан

февраль 2014

үрсә е

б р н н а

са

Фото: rus acts.ru, dic.academic.ru

б Благове ение соборының түбәсез чагын хәтерлим әле мин. Чиркәүләрнең гөмбәзләрен артиллерия уты белән кырырга һич тә башка кеше түгел, җимерелүләр һәм тыныч халык арасындагы югалтулар белән исәпләшмичә, орудиеләргә шәһәрне утка тотарга боерык биргән енин нәкъ менә үзе рөхсәт иткән. Утны гары слан авылы янында урнашкан батарея ачкан. әер, бу вакытта аппель яклылар һәм ак чехлар ремльдән чыккан була инде, димәк, снарядлар Аллаһ кемгә язган булса , шуңа тигән. Акларның чигенүче гаскәрләре белән бергә, шәһәрдән берничә дистә меңләп кеше – нигездә, интеллиген ия, түрәләр һәм дин әһелләре дә чыгып киткән. азан буш, бер генә монах та, поп яисә бур уй да юк... – дип, үз көндәлегенә күңелсез генә теркәп куйган бер комиссар. азан рәссамнар мәктәбен тәмамлаган ниндидер рәссаммодернист собордагы изгеләрнең сурәтләрен буяп, алар өстенә революион халык уртасындагы пролетариат юлбашчылары сурәтләрен төшерергә тәкъдим иткән, дип сөйлиләр. өнлә губисполком биргән буяуларны урлап китеп, борынгы язуларны бер вак карак коткарып калган. Мөгаен, бу кечкенә

гөнаһы өчен күкләрдә аның берәр дистә эре гөнаһын да сызып ташлаганнардыр! нде торгызылган гыйбадәтханәнең түшәмнәре астына кереп, шәмнәр пышылдавы тавышында тын гына басып тору да рәхәтлек бирә. талиядә чиркәүләрдәге барлык шәмнәрне күптән лампочкаларга алыштырганнар: кергән кеше тәре яисә икона алдындагы ярыкка бер евро ташлый да – ут кабына. Уйланылган, заманча, гадәти һәм күңелсез. Безнең Благове ение соборында исә – барысы да борынгыча: шушы түшәмнәр астына Аллаһ белән серләшергә Аның сайланганнары – етр , авел , катерина , Николай , Александр , Александр , бөек князь Николай Александрович соңыннан патша Николай һәм шулай ук, патша ук булмасалар да, Аллаһ бүләгеннән мәхрүм ителмәгән ади ев, ушкин, юма, ахманинов килгән чактагы кебек. орда булачак бас едя Шаляпин җырлаган. ыскасы, догалы урын! Мондый яңгыравык тарихлы тыныч гыйбадәтханәнең кемнәргәдер нәрсәнедер исбатлап торасы да юк. Мондагы иконостас алдында императорлар һәм даһилар гөнаһлы башларын игән, ә ушкин шәм белән үзенең бер бакенбардын да көйдергән дип сөйлиләр, шулай сыңар бакенбарды белән китеп тә барган. стәвенә, табиб һәм крайны өйрәнүче арл укстагы кичке аш вакытында, чәкчәк кимереп, теше сынган. Бу очракларга бәйле рәвештә рифмалар да тумый калмаган, билгеле, һәм менә ул – азаннан

киткәндә, шагыйрә Наталья укс арл уксның хатыны альбомына кергән эпиграмма: азани я оставлю зуб и бакенбарды клок! Но увезу стихов надушенный листок... Сүз уңаеннан, ханым бу тешне сорап алып, үзенең медальонына салган һәм аны азанның тел гыйлемен сөючеләренә бик теләп күрсәтә торган булган. ел үткәннән соң, ул теш көтмәгәндә аук ионда пәйда булган һәм долларга сатып җибәрелгән. Арча тирәсеннән үткәндә, җирле җанатарлары тәкъдим иткән ипитоздан артык хисләнеп авыз иткән шагыйрь тагын бер тешен югалткан, дип тә сөйлиләр. әер, аның оссиянең төрле шәһәрләрендә югалткан тешләрен саный китсәң, рус шигърияте кояшының тешләре дан ким булмагандыр, дигән фикергә киләсең.

т үпләр ол Шәриф мәчетенең станбулдагы Айя-София һәм Зәңгәр мәчет белән охшашлыгы турында әйтә. Әгәр дә архитекторлар елда җимерелгән культ бинасын торгызырга теләгән булсалар, аларга, мөгаен, үрнәк итеп Мәскәүнең ызыл мәйданындагы асилий Бла енный соборын алырга кирәк булыр иде. Чөнки бу гыйбадәтханә азан һәм Әстерхан ханлыкларын буйсындыру хөрмәтенә салынган, һәм рус төзүчеләре азан кремлен таштан төзегән шул ук Ширяй һәм Барма баш-

үрсә е

кала үзәгендә элекке дошманнарының архитектура символларыннан берсенең кечерәйтелгән күчермәсен торгызган, дигән фикерләр бар. услык дуслык белән, әмма үткәннәргә ихтирам белән карарга һәм анда, гасырлар томаны артында, ыңгырашулар һәм каняшь, янгыннар һәм җимереклекләр булуын да истә тотарга кирәк. севдотарихчылар уңайсыз тоелган архив битләрен ничек кенә күчереп язарга теләмәсен, берни дә барып чыкмаячак. Менә нче елларда убернатор сарае каршында скәмиядәге енин скульптур компози иясе тора иде бит әле – шаккаткыч итеп фотога төшү өчен юлбашчы каршына утыручы туристларның кайсы гына үзенең Сталин урынын биләвен чамалады икән? Ә бит льич белән янәшә, тынып калган остазына дөнья револю иясе ясауның яңа ысулларын сөйләп, кайчандыр шундый ук ташта осиф иссарионович утырган. Аннары, тарихи партсъезд үтүгә, кувалдалы абзый килгән дә, бу мыеклы артык нәрсәне кисеп аткан, ә аның урынына бер өем бетон китаплар тезгәннәр. әзер менә енин да юк, фонтанда мәңгелек су гына челтери...

Сквер артында Архиерей йорты тыйнак кына посып утыра, нче елларда биредә митрополит ениамин яшәгән. Ул чакта тузган бинаны төзекләндерергә тырышканнар, ләкин эш штукатурлаудан узмаган. Аның каравы, фасадта нәкъ Америка долларындагы кебек – өчпомак эчендәге күз барлыкка килгән. Нәрсә күрәсе килә икән аның азанда? ортның артында төрле яктан искән җилләр уртасында кечкенә мәйданчык бар, аннан азансу елгасы манзарасы ачыла. ремль диварлары буенда – араскева ятни аның ак чиркәве, 62

янәшәдә – ни өчендер генчеләр сарае дип аталучы ена шәһәренең офбург кирмәне күчермәсе түбәсендәге кот очарлык грифоннар, мөгаен, уңыш өчен мәңгелек көрәшне тасвирлыйдыр . әм яңа татарлар ның заманча өйләре. ейза – тулы җыелма, җиргә вертикаль итеп кадап куелган Аврора гына җитми! Яхшылап карасаң, чиркәүгә каршы, поли ия бүлеге ишегалдында урнашкан кызыл кирпеч бинаны да күреп була. Анда шагыйрә ероника ушнова туган. Бу исемне, бәлки, күпләр белмидер дә, әмма аның музыкага салынган түбәндәге шигырен һәркем ишетеп тора: А знаешь, все е е будет! ный ветер е е подует весну е е наколдует, память перелистает, встретиться нас заставит, е е меня на рассвете убы твои разбудят...

г ашчылар бригадасында эшләгән ел дәвамында минем кесәмдә Сөембикә манарасының озын амбар ачкычы йөрде. к, миңа аны һич тә озаклап чолганышта тотканнан соң, байраклары һәм пушкалары белән бергә, кальганың коменданты тапшырмады, бары тик без акбур һәм ементны шунда саклый идек. ашчылар мине, кар яисә кычыткан яфрагын гына кабымлык итеп, авызыма берьюлы ярты стакан аракы коярга өйрәтте, әмма, ни кызганыч кулларның иртә белән калтырап торуына карамастан , кирпечләрне тигез итеп тезү сәнгатенә өйрәтмәделәр. Салкында, утлы йотым белән җылынгач, мин үземне агач коймалар урынына азан кремлен төзеп куйган сков осталары ярдәмчесе сы-

ман хис итә идем. Миңа алар да аракыны шулай урысча – кар һәм кычыткан яфрагы белән сеңдергәннәрдер кебек тоела иде. Ә инде Сөембикә манарасына күтәрелгәч, мин үземне нукер – әкияти ханбикәне саклаучы итеп тоя идем. Ничектер шулай ике ташчының сөйләшеп торганын ишеттем. Берсе, учларын манара стенасы буйлап шудыра-шудыра: Бернинди корым, йә уттан калган ярык эзләре дә сизелми монда... Атылган туп уентылары да юк , – ди. кенчесе дә өстәп җибәрә: атарлар теземе түгел. Алар измәне катыкта болгатканнар, ә славяннар – йомыркада . үртенче яруста, иске сандыкларныкы кебек тимер күгәнле кипкән агач ишеккә револю иягә кадәрге бер турист пәке белән Здесь был авриловъ дигән сүзләр уеп калдырган. Аннары мин шуны белдем: әле нчы елларга кадәр монда теләгән һәр кеше менеп йөри алган, аннары, ниндидер кайгылы бер комсомол кыз югарыдан аска сикереп харап булгач, керү юлын бикләп куйганнар. Сөмбел исемле бу бәхетсез кыз азан университетының тарих-филология факультетында укыган һәм азан ханлыгы буенча диплом эше язган икән, дип сөйлиләр. Чыннан да, күп зирәклекләрдә күп кайгылар бар. Әмма, ни дисәң дә, экскурсоводларның авып баручы манарабыздан сикергән хәсрәтле кыз турында сөйләгәннәре шуннан бирле мифологик әкияттән өлешчә күңелсез чынбарлыкка әверелде... Сүз уңаеннан, Сөембикә манарасының вертикаль күчәреннән авышлыгы хәзерге вакытта , метр тәшкил итә, ә иза манарасы, әйтергә кирәк, , метрга кадәр авышкан. Без вропадан бик нык калышабыз! Бу авышлык Благове ение соборы баскычыннан бик яхшы күренә. Шул авышлык аркасында манараның Татарстан

февраль 2014

Солтан Исхаков фотолары

Фото: diletant.ru, commons.wikimedia.org

үрсә е

өске ишеге күптән ябылмый инде. Нәтиҗәдә, эчтә күпсанлы йонлы песи мумияләре җыелган – картайган песиләр шушы югарылыкта, борынгы корылма тынлыгында үләргә килүне мода итеп алганнар . Бәлки, алар катерина мператор галиҗанәпләренең танылган азан Мәчеләре лейб-гвардиячеләренең турыдан-туры варисларыдыр, шуңа да аларга иң югарыга үрмәләү теләге хастыр? кка гына аларга Бауман урамында һәйкәл куймаганнар бит инде. Уның бер студент-математигы, манараның ел саен ярты сантиметрга авышуын белеп, аның елда чынлап торып авачагын исәпләп чыгарган. рек бирмәбез! Бервакыт, хәтердә әле, популяр газетаның беренче апрель шаяртуына караганда – янәсе, авып баручы Сөембикәне бөтен шәһәр белән трослар ярдәмендә саклап калганнар иде. әзер республика башлыгы һәм аның аппараты бүгенге көн тарихын язган урында, элек шул ук эш белән губернатор шөгыльләнгән һәм, билгеле инде, ул убернатор сарае дип йөртелгән . агын да элегрәк монда хан сарае, төгәлрәге – Сарай торган... Соңгы гасырларда бу сүз шулкадәр таушалып бетте ки, хәтта ул үзенең беренчел мәгънәсен дә югалтты. Менә үз-үзегезгә кычкырып әйтеп карагыз әле: резидент сарае . Әллә нәрсә килеп чыга монда. айчандыр Сарай ишеге төбендә балавыздан ясалган езарь бюсты торган дигән риваять тә бар. Мондый йомшак материалны саранлыктан түгел, ә бәлки, гомернең, хакимлекнең, империянең... әйтик, һәрхәлдә, борынгы им империясенең узучан, вакытлы булганын искә төшерү өчен сайлаганнар. Бинада патша килгән очрак өчен, югары кунакның көтмәгәндә килеп төшүенә һәрвакыт тулы әзерлектә сакланган бүлмәләр булган. Милли колориттан патша бүлмәсенә, мөгаен, сәхтиян чүәкләр,

көмеш комган белән ләгән һәм карават янында Зилант сурәтле кечкенә паласлар куелгандыр. Сүз уңаеннан, шәһәрдәге юып төшерү багы да булган беренче инглиз клозеты да нәкь биредә, елда барлыкка килгән. Алласыз вакытларда турыдан-туры Сарай чиркәвендә урнашкан Совмин ашханәсендә барысы да бик гади булып, моның ише самодер авие шартларыннан шактый ерак тора. ычрак эш киемнәреннән ташчы-реставраторлар затлы костюмлы номенклатура белән янәшә төшке ашны ашый. айчакта премьер үзе килеп керә һәм бәрәңге боламыгы белән дуңгыз сарделькасы ала. әләл турында уйлап тормаулары аның турында берни белмәүләре белән бәйле.

айни кий дип аталган капкага – ярты гасыр. Аның диварларын бүгенге заман артиллериясе дә тиз генә җимерә алмас иде. апканың керү юлы – һөҗүм итүче дошманнарны саксыз калган ягы белән сакланучы гарнизон укчыларына борылырлык итеп – хәйләкәр рәвештә дугаландырып ясалган. алканны гадәттә – сул кулда, кылычны уң кулда тотканнар бит. Шуңа да сулагай гаскәриләрнең бәһасе зур булган, аларны шәһәр һәм авыллардан махсус җыеп йөргәннәр хәтта. мперия җирләренә инспек ия ясаганда дел буйлап сәяхәт иткән катерина һәм авел дә төрле елларда нәкъ шушы капка аша узган. Яраннары уратып алган императорларның, тубыктан гөлләр арасыннан кирмәнгә атлаган чагында, хәрби оркестрның дөбердәү тавышын һәм гренадерларның тартылып сафка тезелгәнен күз алдына гына китерегез! Чәчәк тәкыялары белән бизәлгән вакытлы пристань азансуның айни кий манарасыннан түбәнрәк ярында урнаш-

кан булган. Бирегә елда затлы свитасы белән Бөек катеринаның верь галерасы килеп туктый, ә елда авел нең тыйнак кына җилкәнле ботигы килә. Шунысы кызык, штильдә бу көймә ярдан ярты чакрым арада эленеп кала, ахыр чиктә патшаны бу якка балык исләре сеңгән бер гади көймәче алып чыга. Чолганыштагы кирмәнне саклаучыларны сугарган яшерен чишмәнең сулары әлегәчә кипмәгән. айбер экскурсоводлар әйтүенчә, әле револю иягә кадәр үк аның боздай салкын суын керамик торбалар аша югарыга, убернатор сараена юнәлткәннәр. Янәсе, хәзер ул краннардан ага һәм фонтанда чылтырый. азан ханнары заманында да сарайда фонтан булган, тик ул күбесенчә шактый зур лаканны хәтерләткән. езмәтчеләр аңа суны чиләкләп азансудан ташыганнар, болганчыграк су көзгесендә канатлары киселгән аккошлар йөзгән. Ә инде ремль түбәсен ак мамык кар каплагач һәм авыр болытлар суыктан шыгырдый башлагач, ишегалдындагы фарсы келәмнәренә җемелдәп торган бәс төшкән һәм комганнардагы су да туңган. Аякларны учак ялкынына сузып җылытканда, сәхтиян читек табаннары төтенли башлаган... Зур Сарай – кечкенә корылма түгел, азанда булсынмы, Мәскәүдәме – аны җылыту кыен. Менә, розный тарафыннан әсирлеккә алыначак соңгы хан Ядегәр дә, азанда кунак итеп утыртылгач, салкын палаталарда боеккан. анны сәләтле шагыйрь булган диләр, һәм түбәндәге юллар аныкы санала: Замерзаю в бобровых мехах на чу бине. Я согласен и в сакле по ить, но в рыму. де луна истекает соком прозрачной дыни... Ах, зачем я здесь, никак не пойму!...

сс

тр

т «Банкрот» ремьера! раматург – алиәсгар амал. омедия бүлектә. Моннан бер гасыр элек язылуына карамастан, . амалның Банкрот сатирик комедиясе хәзерге заманның базар мөнәсәбәтләре чорында иң актуаль әсәрләрнең берсе булып кала. Бүген дә дөнья белән акча идарә итә.

«Голос из прекрасного барокко» он ертны оркестры тәкъдим итә. ири ер пульты артында – Башкортостан милли симфоник оркестры җитәкчесе, маэстро аһир амалов Уфа шәһәре . февраль, : ,

Сәүдәгәр Сираҗетдин уктагаев тагын да күбрәк баю максаты белән бик катлаулы афера уйлап таба. Банктан зур суммада кредит алып, яшереп куя да, товар алырга дигән булып, Мәскәүгә китә һәм поездда таланган, шуңа күрә акылдан шашкан булып кылана февраль, март, март, : апрель, : ,

Түбән Кама Татар дәүләт драма театры м

«Гөргөри кызын бирә»

«Алтын Урда» ремьера! Балет күренештә. Спектакльнең ре иссеры - еоргий овтун, үзенең сәхнә экспериментлары белән киң танылган сәнгатькяр. ибретто авторы – шагыйрь енат арис. Музыканы композитор езеда Әхиярова язган. Балетмейстер-сәхнәгә куючы – оссиянең атказанган сәнгать эшлеклесе, атарстанның халык артисты, халыкара конкурслар лауреаты еоргий овтун Санкт- етербург . Музыкаль җитәкче һәм дири ер – оссиянең һәм атарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе, укай премиясе лауреаты өстәм Абязов. , февраль, : ,

Музыкаль комедия. уфан Миңнуллин бу пьесасын – елларда үбән ама театры өчен махсус иҗат иткән була. раматургны борчыган мәсьәлә – халыкның йолалары онытылу, яшьләрнең гореф-гадәтләрне санга сукмавы. өргөри дәдәй кече кызы ринәне, бөтен шартын китереп, керәшен халкының йолалары буенча кияүгә бирәсе килә. ринәнең кулына дәгъва итүчеләр өчәү. ызга кияү булыр өчен бу асыл егетләргә өргөри ызбасына яучы җибәрергә, көрәштә җиңеп чыгарга, бик матур итеп җырлый белергә кирәк. ерәшен татарлары тормышыннан алынган бу этнографик музыкаль комедия күңелле җырлар, дәртле биюләр белән бизәлгән. уючы ре иссер – өстәм алиев февраль, : февраль : ,

с т

м «Тилмереп дога көткәннәр...»

әлиф инҗәбаев драмасы. Сугыш кырында аягын өздереп, интегеп яткан яшьлек егет льяс янына азраил килә. әзер үк оҗмахка алып керәм, алдагы тормышың авыр һәм михнәтле, ди. Шулай яшь килеш льясның бер дә үләсе килми, һәм азраил аңа алда ни көтәсен күрсәтә. Менә льяс туган авылына кайта, тик аңа газиз әнисе дә шатланмый, йөргән кызы Нурия дә аяксыз льястан шунда ук кача. Сугышка да бармаган намуссыз Мәхмүт колхоз рәисе булып эшли Сугыш ветераннарына ихтирам белән карау түгел, яшьләрдән гаепләү сүзләре дә ишетә льяс. к, мондый тормышта яшисе килми егетнең, ул азраилдән җанын алуын сорый... льяс ролендә – .Сираҗиев исемендәге премия лауреаты, Ә.Авзалова исемендәге җырчылар конкурсы лауреаты енар Миңнемуллин. февраль, : , Татарстан

февраль 2014

Мөхәррир сүзе

Виктор Шуматов, Shumatov.tatarstan@tatmedia.com в Виктор Шуматов Игорь Глушков

исә мәгълүмати лентада вакыйгалар саны да артмады, сыйфаты да үзгәрмәде

Айсылу Корманова

адекватсызлыгы градусы белән бергә үсә бара. Адекват булмау – безнең за-

м Евита Саможенова, e-mail: samozjenovaei@tatmedia.com Вероника Лукьянова, e-mail: lukjanova@tatmedia.com, тел.: 222-09-79 т

Татьяна Чернова, сhernova.tatarstan@tatmedia.com б Любовь Сорокина, тел. 222-09-80

г «Татмедиа» ААҖ: 420097, Казан, Академическая ур., 2 Тел./факс (843) 570-31-13

Индекс Индекс

— татар телендә — рус телендә

2014 елның 6 аена татар телендәге журналга язылу бәясе – 44

Юлия Мельник, melnik@tatmedia.com

Татарстан №2 февраль 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

иҗтимагый - сәяси басма