Татарстан №5 МАЙ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU
ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА
Мөселман этажы: сәүдә мәйданнары арендага
+7 (843) 258-33-30
МӨСЕЛМАН ДИЗАЙНЕРЛАРЫННАН ЗАТЛЫ КИЕМНӘР
Индивидуаль мөселман киемнәрен тегү остаханәсе Зәркән остаханәсе, алтын һәм көмештән эксклюзив эшләнмәләр Йорт-җир өчен текстиль Заказ буенча тортлар
Казан шәһ., Бауман ур., 82 Тукай мәйданы info@svitahall.ru www.svitahall.ru
Реклама
«Свита Холл» СҮ
Мөхәррир сүзе
16 едак и 420066, Казан, Декабристлар ур., 2, тел. (843) 222-09-79 tatarstan@tatmedia.com Баш мөхәррир Артем Дмитриевич Тюрин, tyurin@tatmedia.com е -редактор Әскәр Сабиров, Sabirov@tatmedia.com Баш мөхәррир урынбасарлары Нияз Әхмәдуллин, Ahmadullin@tatmedia.com Рөстәм Шакиров, Shakirov@tatmedia.com ыгарылыш мөхәррирләре Фәридә Әхмәтҗанова, Ольга Ахаева Ик тисад бүлеге мөхәррире Владимир Матылицкий Җәмгы ть бүлеге мөхәррире Василина Олейник Әдәби мөхәррир Николай Коновалов еб-редактор Олеся Бондаревская Авторлар Рузилә Мөхәммәтова, Гадел Хәеров иза н-макет Виктор Шуматов, Владимир Сухарев Тышлыктагы ото Ринат Сафин
Журналист һөнәренең күп булмаган өстенлекләренең берсе – аның «дөнья тоткалары» белән дә, тормышны төптән тартучылар белән аралаша алу мөмкинлеге. Кайчак әлеге аралашулар кечкенә генә ачышлар ясарга ярдәм итә. Әйтик, күптән түгел генә су сиптерү машинасын йөртүче белән ачыктан-ачык сөйләшү миңа ни өчен түрәләрнең безне матур саннар белән ялыктырырга яратуын аңларга булышты. Әлеге шоферның хезмәт хакы тыйнак анысы, тик, аның сүзләре буенча, ул начар яшәми. Эшендә машина цистернасына су тутыра да, чокырга барып, шундагы
роизводство бүлеге җитәкчесе Виктор Шуматов, Shumatov.tatarstan@tatmedia.com ерстка Игорь Глушков, Виктор Шуматов ре ресс Игорь Глушков орректор Айсылу Корманова
үлән-үсемлекләрне суга коендыра, юылырга тиешле юллар һәм тротуарлар-
урнал 1 20 елдан нәшер ителә
саннарны ишеткәндә, машинам исәпкә алынмый калган юл чокырына төшсә
Журнал Элемтә, мәгълүмати технологияләр һәм массакүләм коммуникацияләр өлкәсендә күзәтчелек буенча федераль хезмәттә теркәлгән. Теркәлү таныклыгы ПИ №ФС77-37630, 01.10.2009 Гомуми тира
5 500
данә, шул исәптән татар телендә – 1160 Бә се ирекле Редакциянең язма рөхсәтеннән башка «Татарстан» журналындагы материалларны күчереп бастыру тыела. Күчереп бастырганда, журналның исемен күрсәтү мәҗбүри. Автор фикере редакция фикере белән туры килмәскә мөмкин. Реклама материалларының эчтәлеге өчен редакция җавап бирми. «Промо» һәм «Медиа» рубрикалары материаллары реклама-коммерция нигезендә басыла. Журнал «Татмедиа» ААҖ филиалы «Идел-Пресс» полиграфия-нәшрият комплексы типографиясендә басылды: 420066, Казан, Декабристлар ур., 2 Заказ № А-1317 Басарга кул куелды: 08.05.2014
Маркетинг Евита Саможенова, e-mail: samozjenovaei@tatmedia.com оммер и директоры Надежда Борисова, nborisova@tatmedia.com, тел.: 222-09-79
га гына су эләкми кала. Бу хәл көненә берничә мәртәбә кабатлана. Чөнки бензинны цистернага тутырылган су күләменә пропорциональ рәвештә салалар, ә тротуарларның чисталыгын беркем дә тикшерми... Хәзер инде мин юылмаган юлларның квадрат метрлары турындагы матур дә, уңмаган юлчыларны сүгеп маташмыйм – өлешемә тигән юл газапларын хәйриячелекнең бер төре буларак кабул итәргә тырышам. Кышын да, берәр йокы районында көрткә кереп батканнан соң, грейдер хуҗасы «дядя Ваняны» матур сүз белән искә төшермим. Чөнки аның хезмәте, шулай ук аның башлыгының хезмәте дә еш кына, конкрет урам яки проспектның торышы белән түгел, читкә чыгарылган карның кубометры белән бәяләнә. Гаҗәп, социализмның шикле казанышлары күптән инде артта калды, тик барыбер көндәлек тормышыбыз белән «тулаем күләм» һәм «уртача» саннар идарә итә. Без, күнегелгәнчә, шәһәр скверларында утыртылган фәлән сандагы агачлар өчен шатланабыз, әмма аларның киләсе язга кадәр күпмесе исән калуы турында уйлап карамыйбыз. Тавыш чыгармый гына, суммасы фатир мәйданына турыдан-туры бәйле лифт бәясен илтеп түлибез, гәрчә тегесенең монысы белән бернинди бәйләнеше булмавын аңласак та. Күңелсез нәрсәләр турында сөйләшмик әле. Мин барыбер иртәме-соңмы прагматик капитализм бар нәрсәне үз урынына урнаштырыр, дип ышанам. Һәм шәһәр сайтларындагы «фронт» сводкалары гади һәм аңлаешлыга әйләнерләр, дип уйлыйм: Иминлек урамында юл өслеге, ремонтланганнан соң, немец стандартларына туры килә, Җәйге тыкрык, бураннан соң, тулысынча кардан арындырылды... Ә су сиптерү машинасын йөртүчегә бензинын «сулга» җибәрергә туры
оммер и директоры урынбасары Юлия Мельник, melnik@tatmedia.com
килмәячәк, чөнки хезмәт хакы зур булу сәбәпле, мондый ихтыяҗ калмаячак.
истрибу и Татьяна Чернова, сhernova.tatarstan@tatmedia.com
Әскәр Сабиров, ше -редактор
Бухгалтери Любовь Сорокина, тел. 222-09-80
Реклама Татарстан урналына зылу барлык элемтә бүлекләрендә кабул ителә
Гамәлгә куючы «Татмедиа» ААҖ: 420097, Казан, Академическая ур., 2 Тел./факс (843) 570-31-13
Индекс Индекс
4
– татар телендә – рус телендә
2014 елның 6 аена татар телендәге журналга язылу бәясе – 4
2 сум 00 тиен
ә е
Сәясәт
Икътисад
Рөстәм Миңнеханов: «Без кешеләр Татарстанда яшәргә һәм эшләргә омтылырлык шартлар тудырырга тиешбез»
Шәһәр янына – гомер итәргә
Җәмгыять
14
6
Казаннар күп, мин – берәү генә Афиша
58
Татарстан: күрмичә китмәгез
22
Гравитацион дулкыннар теориясе, яки Казаннан китү сәбәпләре буларак прагматизм, шигърият һәм перспектива
34
Оч, кошкаем
35
Илшат Әминевнең тормыш линиясе
36
кырга, түләргә һәм тагын бер кат укырга
40
Балалы йорт – гөлестан
44
«Их, Арча читекләре Чигүле, искитмәле »
48
Константин Синицынның тормыш линиясе
54
64
1
рс
с
р
47 ìåң
1,3 ìëðä ñóì–
КамАЗның 2014 елгы беренче кварталындагы югалтулары әнә шулкадәр суммага җыела. Авыр йөк машиналары базары кыскару сәбәпле, техниканы сату күләме кимегән. Моннан тыш, кварталда КамАЗның коммерция чыгымнары 2,5 млрд сумга җиткән – 2013 елның кварталында бу сан 916 млн сум гына тәшкил иткән булган.
салым декларациясе Татарстанда 2014 елгы декларация кампаниясе башланганнан бирле тапшырылган. 2013 ел өчен барлыгы 83 меңләп граждан үзенең керемнәре турында хисап бирергә тиеш. ТРнда ел саен 100 меңгә якын кеше керемнәре турында декларация тапшыра. зган елгы декларация кампаниясе нәтиҗәләре буенча декларация бирергә тиешле гражданнар саныннан 99 ы бу бурычын үтәгән.
3428 белешмә Татарстан
Республикасының «Халык контроле» дәүләт мәгълүмат системасы аша 2014 елның кварталы дәвамында кергән. зган елның шушы чоры белән чагыштырганда, бу 24 ка күбрәк.
14
2,3 ìëí
электрон хезмәт Татарстанда кешеләргә март аенда күрсәтелгән. Чагыштыру өчен: 2013 елның мартында бу сан 2 миллионны тәшкил иткән. ТР Дәүләт хезмәтләре порталы, инфоматлар һәм «ТР хезмәтләре»нең мобиль кушымтасы аша узган айда 228,3 млн сум күләмендә 195 меңнән артык түләү башкарылган. Түләүләрнең күләме бер елда ике тапкыр диярлек арткан: 2013 елның мартында ул 108 млн сум тәшкил иткән булган.
20 меңнән
артык күп балалы гаилә Татарстанда җир биләмәләренә ия булган инде. 2014 елның гыйнвар – март айларында 741 кишәрлеге бүлеп бирелгән. Казанда җир кишәрлекләре алырга тиешлеләр исемлегенә күп балалы 5294 гаилә кертелгән. Шулардан 2077 гаилә җир алган инде.
2
бәхетсезлек очрагы ТРның төзелеш тармагында квартал дәвамында теркәлгән. Аларның җидесе – хезмәткәрләрнең командировкага барганда юл-транспорт вакыйгаларына эләгүе, бишесе – биеклектән егылу һәм икесе конструкцияләр яки предметлар җимерелеп төшү нәтиҗәсендә килеп чыккан.
26,3 ìëí
сум Татарстанга федераль бюджеттан гидрокорылмаларга капиталь ремонт ясау өчен бүлеп бирелгән. Быел федераль бюджеттан әлеге максатларга барлыгы 1,3 млрд сум акча юнәлтеләчәк. Бу акчалар Россиянең 58 төбәге арасында бүленә. Моннан тыш, Татарстанга тагын суларның тискәре йогынтысыннан саклану өчен, 7,1 млн сум бүлеп бирелгән. Әлеге программа буенча 1,1 млрд сум күләмендәге субсидияләрне Россиянең 12 субъекты үзара бүлешәчәк.
9 белорус тракторын (Россиядә
җыелган) Кырымга Татарстаннан китерделәр. Аларны Сак, Симферополь, Ленин, Совет һәм Черноморье районнары аграрийларына тапшырачаклар. Техника, ахырдан сатып алу хокукы белән, ташламалы схема буенча арендага бирелә. Татарстан
май
2014
#акбарс_онлайн
— Погасить ипотечный кредит1 я могу из дома через Интернет-Банк «АК БАРС Online», а заслужить кредит доверия у сына — только при личном общении.
«АК БАРС Online»
2
2
1
Полученный в «АК БАРС» Банке
в режиме реального времени
Банк там, где мне удобно!
— погашение кредитов
— оплата услуг*
— открытие, пополнение вкладов
— др. виды банковских услуг
— переводы денег на карту, на счет, на электронные кошельки
* с перечнем получателей платежей Вы можете ознакомиться на сайте akbars.ru
8-800-2005-303 online.akbars.ru Инновации. Сервис. Результат. ОАО «АК БАРС» БАНК. Генеральная лицензия ЦБ РФ No 2590 от 31.07.2012
На правах рекламы
и
р
е с
р
е
Белоруссия Президенты, – Көнбатышның Россиягә карата сәяси һәм икътисадый санкцияләре турында:
сси
ии ә е с и әр е ә әрсә ә и ерә ә е ир ә ә е ә ә ә и е әр р р с ә с с сүз с ө ә сә ә е ү е ә ез Ми
е р
и ер
ә
ии ә е рә р
з
и
с ү е ер әрсә ә и әр ә ие
ие
ТР Дәүләт киңәшчесе, республиканың « ңарыш» фонды Попечительләр советы рәисе, – Казан – Болгар велоузышы турында:
Ми р р е си е үз и ерә ез з р е е с р и е си е р р р ере е ир ә и ез ә сез е р р р с р Ме
р е р р з әр ә ә ө и з с с е ә
и
Казан мэры, – шәһәр юлларын пычратучы төзелеш алып баручылар турында:
өзе
ә
ерү ис р
ре ри ие әре з р р р р с и е и е и и и ер с с р и з рз р р исә әре и р е р өзү е әр е ө р и е өре ә р р ирә ир әр е ү әрә әр и рсе р р р р с и е и ә з х әсе ез әрсә х и и е ә ә и и ә с Мө ез е р
си
хр з е
р Чаллы мэры, – үзенең Твиттерында урнаштырылган алкоголь куярга дип эшләнгән тартмасы булган велосипед фотосурәте турында:
М р ә әр и ир
е и
с
е ә ә с р
з
сә
ә әр ә ә
р и
«Комсомольская правда» газетасының баш мөхәррире, – Россиядә милләтләрнең үзбилгеләнү хокукын файдалану мөмкинлеге турында:
үе үе с с с ә 4
ер е ә р ө е
сси ә ер е ә ә р и е ез р е ә ә ер е ә
р и
е с үе сси ерри ри
Татарстан
май
2014
РОСКОШНАЯ МЕБЕЛЬ 3 000 000
РАСПРОДАЖА МЕБЕЛИ ИТАЛИИ И ФРАНЦИИ: БОЛЕЕ 200* МОДЕЛЕЙ
ДЛЯ НАСТОЯЩИХ ЦЕНИТЕЛЕЙ
БОЛЕЕ ПОСЕТИТЕЛЕЙ С 2000 ГОДА
KENYA
15 000 КВ.М. МЕБЕЛИ
есть ли что то слаще ВЫГОДНЫХ ЦЕН? Умение пользоватьсяопыт выгодным моментом мастеров — Многолетний испанских для людей! коллекцию мебели «Kenya» поудачливых зволил создать
в сти ле экзотического и парадоксально го ВОЗВРАЩЕНИЕ барокко. Подлинное произведение искусства, вы полненное вручную с использованием ИТАЛЬЯНСКОЙ ЛЕГЕНДЫ! массива ценных пород дерева, натуральной кожи, мрамора и благородного серебра. Яркий альянс элитарности и экстравагантности является своеобразным свидетельством тонкого эстетиДиваны ческого вкуса владельца мебели и показателем от мастера его высокого социального статуса. Джузеппе Николетти!
НА ЛЮБОЙ ВКУС
КОЛЛЕКЦИИ ИСПАНСКОЙ МЕБЕЛИ! мебель, сочетающая в себе, на первый взгляд, противоречивые формы и материалы, для истинных ценителей нестандартных решений в интерьерах. Диван 4-х местный
125 460 руб. Стол журнальный
РАСПРОДАЖА РОСКОШНЫХ ЛЮСТР итальянский дизайн, от 8000 руб.
К АРТИНЫ ДЛЯ ИНТЕРЬЕРОВ И ПОДАРКОВ
масло, холст, богатые рамы.
от 2 900 руб
90 890 руб.
PRESTIGE CASA**
Потрясающий обеденный Бамбук, ротанг, тиковое и красноегарнитур, достойный королевского зала. Восхитительная мебель, дерево, алюминий - эти оригинальные изготовленная вручную комбинации материалов делают в лучших традициях итальянских мебель актуальной мастеров с использованием экс клюзивных натуральных материалов. Она вои востребованной для п лощает самые смелые фантазии в оформлении квартир и коттеджей.
Реклама. *Кения. **Престиж. ***Магна
дворцового интерьера.
ОЧАРОВАНИЕ СТАРИНЫ – СТИЛЬ MAGNA*** ПРОВАНС
ФОНТАНЫ ДЛЯ ИНТЕРЬЕРОВ от 3 400 руб.
Стол обеденный cо стеклом 41 100 руб. Стул с подушкой 11 150 руб. Книжный шкаф 49 660 руб. Книжный шкаф овальной формы 104 630 руб.
простой и современный дизайн, комфорт, практичность, морозо- и влагоустойчивость делают мебель идеально подходящей для сада, зоны у бассейна или террасы.
Идеальный союз авангардного дизайна мебель и предметы декора: и классического стиля прослеживается Коллекция JAMAICA представлены в стеклянных столешницах, уникальных стульях шкатулки, и в оформлении витрин итальянской гостиной интерьерные «Magna» . Стиль барокко наиболее востребован игрушки, часы, классики, понимающими, что эта ценителями декоративные мебель станет со временем антикварной, клетки, ценность которой передаетсяиспользуются по наследству. для подсвечники, увлажнения воздуха, зеркала, посуда, создают атмосферу текстиль, ИЗ ИТАЛИИ И ИСПАНИИ В НАЛИЧИИ уюта и комфорта, цветочныеМЕБЕЛЬ горшки способствуют здоровому и другие милые дыханию. мелочи.
Кресло
И ПОД ЗАКАЗ
Наши клиенты не переплачивают!
(843) 5-119-702, 5-119-709
47 360 руб. Диван 3-х мест. 121 400 руб. Стол кофейный 31 430 руб. Стол приставной 14 530 руб. Оттоманка 14 180 руб.
Часы работы: ежедневно 10:00 - 20:00
х
и и
ере
ез
Рөстәм Миңнеханов:
«Без кешеләр Татарстанда яшәргә һәм эшләргә омтылырлык шартлар тудырырга тиешбез» т
с а ас та н а а а та а н н а сат т н с т а а а Татарстан т са н с рс т а ар н н – Төбәкнең алга таба үсешенә килгәндә исә, бүген безнең эре сәнәгать предприятиеләребез ик тисадны яңартуга юнәлдерелгән куәтле проектларны тормышка ашыралар. Бу «Татнефть», «Т И 6
К» , «Түбән Кама ефтехим», « ммоний» акционерлык җәмгыятьләре. ефть чыгару һәм нефть эшкәртүдән тыш, республикада традицион рәвештә машина төзелеше, авиа- һәм вертолет төзелеше кебек тармаклар куәтле булып кала бирәләр. «Кам » автогиганты илдә авыр йөк машиналарын иң эре җитештерүче булып тора һәм даими төстә модельләр линейкасын баета. Без хәзер р Чаллыда кызыклы инновацион проектны гамәлгә ашырабыз. «Кама Кристалл Технолод и» предприятиесе – сәнәгатьнең электрон, оптоэлектрон, авиацион, сәгать һәм башка өлкәләре өчен синтетик сапфир үстерү юнәлешендә алдынгы технологияләр куллана торган заманча завод. « лабуга» махсус ик тисадый зонасы территориясендә җитди үсеш бара. Бүген бирегә миллиардтан артык инвестиция кертү каралган, һәм аларның яртысы инде тормышка ашырылган. кындагы өч елда әлеге сан ике тапкырга артыр, дип уйлыйм, хәер, махсус ик тисадый зонаның территориясе дә зураячак. « лабуга» оссиянең иң эре махсус ик тисадый зонасы санала, илдәге МИ лар җитештергән товар күләменең ы бирегә туры килә. Та т а р ст а н , го м у м ә н , ч и т и л инвестицияләрен җәлеп итүдә традицион рәвештә иң көчле төбәкләрнең берсе. Бездә инде дистәләгән чит ил компаниясе уңышлы эшчәнлек алып бара. елның апрель ае ахырында « лабуга» МИ территориясендә оссиядә Чит ил инвестицияләре буенча консультатив советның К ИИ Башкарма комитеты утырышы узды. Әйдәп баручы инвесторлар – дөнья компанияләре вәкилләре катнашында узган чара безгә ик тисадый һәм инвестицион куәтне күрсәтү, төбәкнең инвестицион җәлеп итүчәнлеге мәсьәләләре буенча фикер алышу өчен яхшы мөмкинлек булды. «Мәскәү – Казан» югары тизлекле тимер юл магистрален төзү проекты төбәкнең алга таба үсеше өчен тагын бер стимул булыр, дип саныйм. ны тормышка ашыру яңа җитештерүләр ачарга һәм яңа эш урыннары булдырырга ярдәм итәчәк, Татарстанның гына түгел, якындагы төбәкләрнең ик тисадый үсешенә этәргеч бирәчәк. Без «Иннополис» инновацияле иярчен шәһәр һәм « март ити Казан» кебек
эре инновацияле проектларга зур өметләр баглыйбыз. «Иннополис», бөтен оссиядән җыелган югары квалификацияле белгечләрне берләштереп, республиканың гына түгел, тулаем илнең инновацияле куәтен арттырачак. Бүген беренче эшләп китәргә тиешле комплексны төзү башланды инде. Әйдәп баручы Карнеги-Меллон мерика университеты белән хезмәттәшлектә ИТуниверситет төзелә. « март ити Казан» – ул яңа бизнесмәйданчык, биредә оссиянең һәм чит илләрнең эре компанияләрен җәлеп итү өчен халыкара дәрәҗәдәге инфраструктура булдырылачак. кын араларда иң беренче инвесторларның берсе кунакханә-офис үзәге төзелешен башлап җибәрәчәк. роектның инвестицион җәлеп итүчәнлеге – « март ити Казан» мәйданчыгында медицина, белем бирү һәм туризм юнәлешләре буенча югары технологияле җитештерүләр кластерлары булдыруда. Әлеге барлык проектлар « ур Казан» концепциясе кысаларында гамәлгә ашырыла. ның асылы җитештерү көчләрен урнаштыру һәм аның белән идарә итүдә яңа ысуллар куллануда. а рс т р т ар нн с ар т т р а стра т т т р а т т ар т Т р сс н н т а а р н н та ант Т рн а р т р т сан ар н н а р р а т н арн с на а а са н р н н ар нт ар н ар а а
Татарстан – чит ил инвестицияләрен җәлеп итүдә традицион рәвештә иң көчле төбәкләрнең берсе. Бездә инде дистәләгән чит ил компаниясе уңышлы эшчәнлек алып бара. Татарстан
май
2014
Ринат Сафин фотосы
н н рс а а ас н та р ан рт н р р т а а та а н рс н р сс арт ар н а т н с т р н а н т т р р ат р р – Чыннан да, ел республикабыз тарихына гына түгел, ил тарихына да дөньякүләм масштабтагы эре спорт һәм мәдәният вакыйгасын – Бөтендөнья җәйге ниверсиадасын уздыру елы буларак кереп калачак. ниверсиаданың бездә уздырылуы республикага ныклы үсеш алган спорт инфраструктурасына, мең тамашачы сыярлык яңа футбол стадионына ия булырга мөмкинлек бирде, халыкара аэропорт яңартылды, аэроэкспресс, яңа тимер юл вокзалы, метро станцияләре һәм заманча транспорт чишелешләре ачылды. ниверсиада вылы базасында бүген илдә иң яхшы саналган студентлар кампусы төзелде. Җәйге ниверсиадага әзерлек елларында без төзелеш, кунакчыллык индустриясе, инфраструктур проектлар белән идарә итүнең заманча технологияләрен үзләштердек. Һәм, әлбәттә инде, ниверсиада Татарстанга дөнья күләмендә танылу да китерде. сеш алган инфраструктурага ия булып һәм ниверсиадага әзерлек вакытында шактый тәҗрибә туплап, без эре ярышларны үзебездә уздыру максатында берничә гариза бирү кампаниясендә уңышлы гына катнаша алдык. кын елларда Казан янә өч мөһим һәм абруйлы дөньякүләм турнирны кабул итәчәк. Бу елда су спорты төрләре буенча дөнья чемпионаты, футбол буенча елгы Конфедерацияләре кубогы һәм елгы дөнья чемпионаты. Мин, әлеге масштаблы проектлар төбәгебезнең халыкара киңлеккә интеграцияләнүе, ик тисадның күп кенә өлкәләренә, шул исәптән шәһәр үсешенә инвестицияләр җәлеп итүе өчен уникаль мөмкинлекләр тудыра, дип саныйм. а а т
ере
ез
х
и и
7
и и
ере
ез
«
Инно олиска шь һәм талантлы ИТ-белгечләрне җәле итүдә и саллы дәлилләрне берсе роектны тормышка ашыруга ком лекслы кын килү
– р-яңа, бөтенләй башка шәһәрнең нигезеннән башлап салыну фактын истә тотканда, эшебезнең уңышында шикләнүчеләр саны, беренче күрсәткечләр күзгә күренгәнче, шактый зур булачак. «Иннополис» – ул яңа югары технологияләр һәм инновацияләр шәһәренә нигез салу проекты, аның максаты – Казан янәшәсендә үз-үзен тәэмин итә алырлык, нәтиҗәле шәһәр экосистемасын булдыру. әһәр милли һәм төбәк ик тисадын диверсификацияләү һәм югары технологияләр тармагын үстерү өчен кирәкле төп ресурс булган квалификацияле белгечләрне югары тормыш дәрәҗәсе һәм нәтиҗәле эш белән тәэмин итәчәк. ул ук вакытта перспективада Иннополиста яшәүчеләр саны мең кешегә җитәчәк, шуларның өчтән береннән дә күбрәге югары квалификациягә ия ИТ-белгечләр булырга тиеш. Инде елда ук, төзелешнең беренче этабы кысаларында, биредә мең кеше өчен заманча йортлар һәм тиешле 8
социаль инфраструктура, эшлекле инфраструктура, шулай ук Иннополисның ИТ-университеты сафка басачак. шь һәм талантлы ИТ-белгечләрне җәлеп итүдә иң саллы дәлилләрнең берсе – проектны тормышка ашыруга комплекслы якын килү. Без яңа шәһәрдә урнашкан иң яхшы компанияләрдә карьераны үстерү, эшләү һәм сыйфатлы белем алу мохите уңайлы тормыш һәм киң рекреацион мөмкинлекләрдән аерылгысыз булырлык шартлар тудырырга телибез. Беренчедән, техник-гамәлгә кертү тибындагы «Иннополис» махсус ик тисадый зонасы өчен ташламалы салым ставкалары каралган. Биредә ИТ-өлкәдә лидер компанияләр белән беррәттән, перспективалы стартаплар да эшләячәк. Икенчедән, яңа «Иннополис» федераль ИТ-университеты шәһәрнең икенче мөһим элементы һәм ИТ-белгечләрне бирегә җәлеп итүдә үзенчәлекле тарту көче булачак. ниверситет яңа белгечләргә сыйфатлы белем бирүдә, квалификацияне күтәрү программаларында, кызыклы техник бурычларны чишүдә катнашуга һәм дөньякүләм
дәрәҗәдәге алдынгы тикшеренүләр өчен шартлар тулыруга әзер. ченчедән, Иннополис шәһәрендә тулы социаль инфраструктура булдыру каралган – мәктәпләр, балалар бакчалары һәм медицина учре дениеләре, спорт үзәкләре, мәдәният об ектлары. Болар барысы да монда яшәүчеләргә үсәргә, сәламәт һәм иҗади актив буын тәрбияләргә, шулай ук Иннополисның яшәү һәм эшләү өчен иң уңай урын буларак абруен күтәрергә ярдәм итәчәк. Моннан тыш, Идел елгасының уң ярында Татарстан еспубликасының гары слан районында урнашкан Иннополис – оссиянең яшеллеккә күмелгән һәм экология ягыннан иң чиста шәһәрләренең берсе булачак. ар с н а т р р т ар т рт на на н т р а а ара астан н н аа
н
н рс а а ас та р а а а ар т ара а а а с ннар н а
Татарстан
май
2014
Ринат Сафин фотосы
х
ере
Ринат Сафин фотосы
«
ез
х
и и
Ана теле роекты Татарстанда гына түгел, дөнь ны төрле очмакларында шәүче теләге булган барлык кешеләргә татар теленә ө рәнү мөмкинлеге тудыра
– Татарстанда федераль дәрәҗәдәге киңкүләм проектлар белән беррәттән, төбәк дәрәҗәсендәгеләрен дә гамәлгә ашырырга тырышабыз, шулай ук үзебезнең мәдәнибелем бирү проектларына да башлангыч бирәбез. елның маенда Казанда «Казан ярминкәсе» күргәзмә комплексы базасында икенче Эшче һөнәрләренең милли чемпионатын уздыру планлаштырыла. Чемпионатта һөнәр буенча эксперт катнашачак, Татарстаннан һәм оссия едерациясе төбәкләреннән меңгә якын кунак килүе көтелә. – яшьтән алып яшькә кадәрле яшьләр өчен Бөтендөнья һөнәри осталык чемпионаты. Мондый чаралар ассоциация әг засы булган илләрдә ике елга бер мәртәбә уздырыла. оссия елның маенда ассоциациянең нче әг засы булып теркәлде һәм елда дөнья беренчелеген Казанда үткәрүгә гариза бирергә ниятли. зган ел татар теленә дистанцион өйрәтү буенча « на теле» дип аталган уникаль проект старт алды. еспублика әлеге телгә өйрәтү проектын ком-
паниясе белән берлектә гамәлгә ашыра. « на теле» проекты Татарстанда гына түгел, дөньяның төрле почмакларында яшәүче теләге булган барлык кешеләргә татар теленә өйрәнү мөмкинлеге тудыра. Бу татар телен аралашу чарасы буларак кулланырга, шулай ук өйрәнүчеләргә татар мәдәнияте белән танышырга ярдәм итә. « на теле» онлайн мәктәбе кулланучылар өчен елның гыйнварыннан ачык, аның белән Татарстан еспубликасында һәм чит илдә яшәүче ватандашларыбыз инде файдаланды. истемада берүк вакытта кеше эшли ала. Гомумән мәгариф өлкәсе – республика өчен иң мөһим социаль өстенлекләрнең берсе. Без халыкның үзгәреп торган ихтыяҗларына һәм җәмгыятьнең, ик тисадның перспективадагы бурычларына җавап бирү йөзеннән, Татарстан еспубликасында белем бирүнең югары сыйфатын тәэмин итәргә ниятлибез. Һәм бу югары белем алу өлкәсен реформалаштыру гына түгел. Бу очракта барлык өлкәләрне – мәктәпкәчә, гомуми, өстәмә, һөнәри белем бирүне, фән һәм фәнни тикшеренүләр
үсешен модернизацияләү күз уңында тотыла. Тармак бюд етының елдан-ел арта баруы – моңа ачык дәлил. Коры сүз генә булмасын өчен, соңгы биш елда мәгариф тармагының җыелма бюд еты ике мәртәбәгә артуын әйтеп үтәм. елга мәгариф тармагының җыелма бюд еты , млрд сум күләмендә расланды. Т с а с т са рт р арн а р а сат р а т р т р р с н т р – Татарстанда соңгы елларда халыкның тормыш дәрәҗәсен күтәрү өчен күп нәрсәләр эшләнде, һәм алар яхшы нәтиҗәләр дә китерде. Әйтик, үзгәртеп кору программасы кысаларында, республиканың әйдәп баручы клиникалары һәм үзәк район хастаханәсенең кабул итү-диагностика бүлекләре тулысынча яңартылды. гары технологияле медицина ярдәме үсә – елда аны меңнән артык кеше алды. Бүген инде республиканың шәһәре югары технологияле медицина үзәге санала. Төш медицинасы үзәге һәм ЭТ-үзәк сафка басты, алар татарстанлыларга һәм күрше төбәкләр хал9
и и
ере
«
ез
Со гы биш елда мәгари тармагыны җыелма бюд еты ике мәртәбәгә артты 2014 елга мәгари тармагыны җыелма бюд еты 1,1 млрд сум күләмендә расланды
кына катлаулы авыруларны иртә стадиядә диагностикалау һәм дәвалау буенча ярдәм итәләр. Ике ел эчендә фельдшер-акушерлык пунктларының яртысыннан күбрәге һәм табиб амбулаторияләренең өчтән ике өлеше яңартылды. Әлеге эш дәвам иттерелә, агымдагы елда без дән артык сәламәтлек саклау об екты салырга һәм төзекләндерергә ниятлибез. Әлбәттә, ик тисадый өлкәдә республика алдында торган глобаль бурычларны, грамоталы һәм югары квалификацияле белгечләрне җәлеп итмичә, тормышка ашыру мөмкин түгел. Без яшәү рәвешебезгә «гомер буе белем алу» принцибын кертергә тырышабыз. Әлеге максатта сәләтле балалар өчен инновацияле гомуми белем бирү учре дениеләре челтәре үстерелә – республикада федераль университетлар каршында ИТ-лицей һәм химия лицее эшләп килә, тагын берничә яңа юнәлешле мәктәп ачылышы планлаштырыла. Һөнәри белем бирүгә килгәндә исә, монда иң мөһиме – югары уку йортын тәмамлаучының ик тисад ихтыяҗларына туры килүе. еспубликаның иң эре предприятиеләре белән берлектә, ик тисадның төрле тармаклары өчен кадрлар әзерләүнең ресурс үзәкләрен булдырырга карар кылынды, анда иң яңа җиһаз, уникаль кадрлар һәм методик ресурслар тупланачак. Барлыгы шундый үзәк төзү планлаштырыла, шул ук ва10
кытта инде быел ук машина төзелеше, нефть химиясе һәм агросәнәгать комплекслары өчен үзәк булдырылачак. Минем уйлавымча, без республикада кешеләр Татарстанда яшәргә һәм эшләргә омтылырлык шартлар тудырырга тиешбез. Мин кабатланудан курыкмыйча, тагын бер мәртәбә елгы Җәйге ниверсиаданың гаять зур матди һәм матди булмаган мирасы турында әйтәсем килә. тудент уеннары халыкның тормыш сыйфатын күтәрүгә һәм гра даннарның сәламәтлеген ныгытуга җитди этәргеч бирде. Булдырылган спорт инфраструктурасы эшләргә һәм нәтиҗә китерергә тиеш Бездә һәр муниципаль берәмлектә диярлек заманча спорт корылмалары бар. елгы статистик күрсәткечләргә караганда, Татарстан гра даннарының проценты физкультура һәм спорт белән даими шөгыльләнә. кын киләчәктә Казан, Идел буе дәүләт физик культура, спорт һәм туризм академиясе базасында, берничә спорт төре буенча илнең милли җыелма командаларын әзерләү үзәгенә әверелергә мөмкин.
Т р н н
т нт а нт
н н н т
ар а н т р ар а а ан а р н н ар
ст т а – Туризм өлкәсе чыннан да тотрыклы темплар белән үсә, туристлар агымының
еллык үсеше – уртача . Әмма мин Татарстан югарырак бурычны да куярга тиеш, дип саныйм. кын араларда « – еллларга Татарстан еспубликасында туризм һәм кунакчыллык өлкәләрен үстерү» озакка исәпләнгән максатчан программа кабул ителергә тиеш, анда тармакның төп максатлары һәм үсеш өстенлекләре билгеләнәчәк. Бу өлкәдә көндәшлек көчле, һәр ил диярлек туристлар өчен уникаль тәк димнәргә ия, без үзебезне һәрвакыт рекламалап торырга тиеш – дөнья күләмендә төбәкнең танылуын арттыру, елгы Җәйге ниверсиада дулкынында республикага карата барлыкка килгән кызыксынуны саклап калу өчен. Татарстанга кунакларны җәлеп итү генә аз – хезмәт күрсәтүнең, уңайлы шартлар тудыру вариантларының
Муниципаль районнар белән эшләүгә аерым игътибар бирү таләп ителә. Нәкъ менә анда туризмның авыл, этник, мәдәни-белем бирү һәм башка төрләрен үстерү өчен ресурслар бар. Татарстан
май
2014
Марсель Бадыйкшин, Ринат Сафин фотолары
х
ере
« киң спектрын, кызыклы, эчтәлекле программалар һәм маршрутлар тәк дим итәргә кирәк. Муниципаль районнар белән эшләүгә аерым иг тибар бирү таләп ителә. әк менә анда туризмның авыл, этник, мәдәнибелем бирү һәм башка төрләрен үстерү өчен ресурслар бар. Татарстан бөтен дөньяда үзенчәлекле истәлекле урыннарга ия һәм югары дәрәҗәдәге хезмәт күрсәтелә торган туристик үзәк буларак танылырга тиеш Бездә һичшиксез туристлар өчен юл һәм җәяүлеләр навигацияләре системалары, туристик-мәг лүмати үзәкләр, махсуслаштырылган интернет-портал һәм мобиль кушымталар барлыкка килергә тиеш. Әлбәттә, тармак белгечләренең эше зур роль уйный. Экскурсоводлар, кунакханә, кафе һәм ресторан хезмәткәрләре, волонтерлар – алар барысы да кунакларда
ез
х
и и
Минем Татарстанга килүче кунакларны саны елдан-ел арта баруына ирешәчәгебездә иманым камил
төбәк турында билгеле бер тәэсир тудыручы кешеләр. Бүген әлеге өлкәләрдә меңгә якын кеше хезмәт куя. аразланган туристлар агымын исәпкә алганда, безнең бурыч – елга кадрлар потенциалын шактыйга үстерү. ел йомгаклары буенча, Татарстан бер миллион ярым туристны кабул итте, елга әлеге күрсәткеч ике тапкырга артырга тиеш. Минем елдан-ел Татарстанга килүче кунакларның саны арта баруына, республиканы бер тапкыр күргәннәрнең яңадан безгә әйләнеп килергә теләвенә ирешәчәгебездә иманым камил. н рс а а ан с т р с рт т р р н ара ан ар ан а ар н с н н т р а на т н ан р а а н н р с рт а а а т с н ар н т р с рт н р с н р
– оставларны яшәртү һәм командаларга үз шәкертләребезне җәлеп итү курсы мизгел эчендә нәтиҗә китерә алмый. Әмма мин әлеге курсның һөнәри спортны үстерүгә илтүче иң дөрес юл булуына ышанам. Болар барысы да ветлана емина, Василий Мосин, Ирек иннуров һәм Татарстанның башка атаклы спортчылары кебек үз спорт геройларыбызны табарга һәм үстерергә этәргеч бирергә тиеш. Күптән түгел генә Татарстан башка төбәкләр белән параллель зачеттан баш тартты, шуңа күрә һөнәри командаларның нигезен үзебезнең спорт мәктәпләребездә тәрбияләнүчеләр тәшкил итәргә тиеш. Без, бүгенге көндә балалар һәм яшүсмерләр спорт мәктәпләрендә укучылар берничә елдан һөнәри спортчылар рәтен тулыландырыр, дип исәп тотабыз. Инде бүген үк танылган клубларның төп составларында үзебездә тәрбияләнгәннәрне күрүе бик күңелле.
и
с
р
– Артур, бүгенге көндә финанс базарларында кем сәүдә итә ала? – Моннан 5–7 ел элек финанс базарларында сәүдә итү бары тик һөнәрмәндләр өстенлеге булып саналды, ә алар моңа яраклы чараларны үзләре сайлый һәм сәүдә операцияләрен базарны тирәнтен анализлауга таянып башкара иде. Бүгенге
да сәүдә итүне яраткан эше дип санаучы кешеләр шактый күп. Кагыйдә буларак, әлеге кешеләр идарәчеләргә әверелә һәм инвесторларның акчаларын җәлеп итә. Соңрак алар төрле фондларның идарәчеләре булалар, зур брокерлык компанияләрендә эшли башлый. – Үз акчаларын саклап калырга гына түгел, ә арттырырга теләгән кешеләргә нинди киңәш бирер идегез? – Монда: «Бөтен йомыркаларны бер кәрҗингә салма» дигән гыйбарәсе туры килә. Клиентларга «Инвестиция хисаплары» сервисыннан файдаланып калырга тәкъдим итәм, ул пассив рәвештә тотрыклы керем алу мөмкинлеген тудыра. Әгәр клиентның буш вакыты бар икән, ул очракта шәхси тренер белән эшли башларга һәм игътибарыңны валюта, алтын, нефть һәм акцияләр кебек классик чараларга юнәлдерергә була.
Казан, Н. Ершов ур., 29Б, оф. 409 тел. (843) 519-46-19, 519-46-21
н ест ент
Форекс базары һәрчак күп сораулар тудырды. ның Казандагы рәсми партнеры «ИнвестАгент» АҖнең Казан филиалы директоры Артур Арсланов безгә кайбер серләрне ачарга ризалыгын бирде.
көндә, инвестиция продуктлары һәм даими ярдәмгә килү сервислары үсешенә бәйле рәвештә, үзенең белем дәрәҗәсе һәм башлангыч капиталы нинди булуына карамастан, моны һәркем башкара ала. – Даими ярдәмгә килү сервисы һәм инвестиция хисаплары турында тулырак итеп сөйләсәгез иде. – Даими ярдәмгә килү сервисы ул шәхси тренер белән эшләү дигән сүз. Ул сезнең өчен иң кулай стратегияне эзләп таба һәм базарда иң кызыклы сату-алуларны сайлап алырга булыша. Клиентларга тренер тәкъдимнәренә йөз тотып эш итәсе генә кала. Инвестиция хисаплары – үз вакытының кадерен белүчеләр өчен иң кулай сервис ул. Клиентка уңышлы эшләүче идарәчеләр исемлеге тәкъдим ителә, ул шулар арасыннан иң шәп керемлеләрен сайлап алып, шуларның эшен инвестицияләү мөмкинлегенә ия була. – Финанс базарларында нинди карьерага ирешергә була? – Беренче чиратта, бу – төп эшчәнлегеңнән бүлдермәүче тотрыклы керем чыганагы. Финанс базарларын-
. Реклама.
Уңышлы инвестор серләре
11
р е
12
Татарстан
май
2014
р е
Кытайга йөз тотып «
Апрель ае уртасында ТР Президенты Рөстәм Миңнеханов Кытай Халык Республикасында эш сәфәрендә булды. Татарстанның Кытай белән хезмәттәшлеге өлкәсендә яхшы гына перспективалар шәйләнә – бу бизнесструктуралар арасындагы бәйләнешләр дә, сәүдә элемтәләре дә, инвестицияле проектлар да, шул исәптән төзелеп килә торган Иннополиска кагылышлылары.
Фото: Марсель Бадыкшин, ТР Президенты Аппаратының матбугат хезмәте
13
и
ис
ә әр
р
Шәһәр янына – гомер итәргә
14
Татарстан
май
. otokanal.com Фото:
Владимир Матылицкий тексты
Моннан 30 еллар чамасы элек, җайлы торак турындагы гомуми фикер бөтен уңайлылыклары тудырылган кала фатиры итеп күзалланганга күрә, шәһәрләшү котылгысыз булып тоела иде. Әмма метрога, гипермаркетларга һәм спорт комплексларына ияләшеп җиткән шәһәрлеләр аннан читкә омтыла башлады. Тактатоктадан аннан-моннан оештырылган җәйге бакча алачыкларында вакытлыча яшәп торырга дип түгел, ә бөтен уңайлылыклары тудырылган йортларында даими көн итәргә. 2014
ә әр
әкы рьлек нокталары ннан качарга з а к ел л а р д ә в а м ы н д а ш ә һ ә р яны төзелешенең иң киң таралган схемасы Боровое Матюшинога таба сузылган трасса янәшәсендәге берәр бистәдән кечкенә генә иске өй сатып алып, шуның урынына сыер абзарына охшаган галәмәт зур таш йорт бастырып куюдан гыйбарәт иде. Төзелеш сәнгатенең артык катлаулы булмаган мондый үрнәкләрен Борисково, Тынычлык, әүләки, етровск, Вороновка бистәләрендә һ.б.ш. ларда очратырга була. әһәр яны биләмәләре җирле хакимият органнары вәкаләтенә караганга күрә, алар «нокта»лап һәм тәртипсез рәвештә төзелә, кагыйдә буларак, биналарның тышкы күренеше шөкәтсез була. Әмма элеккегедән килгән гадәт буенча, шәһәр читендәге торак төзелешенең әлеге ысулы хәзергә кадәр гра даннар өчен гамәлдә кала бирә, чөнки ул аңлаешлы, гадәти һәм арзан. Ә аның башка юллары да күздә тотылган иде бит. еспубликада оешкан төстә азкатлы торак йортлар төзелешенең күләме, моннан унике ел элек таунхауслар бистәсе сафка бастырыла башлагач, кинәт кенә югары үсеш ала башлады. Моннан берничә ел элек шәхси милеккә җир сатып алу рөхсәт итеп, канун чыгаручылар шәһәр читендәге күчемсез милек базары үсешенә яңа этәргеч бирде. Татарстан, оссиядә беренчеләрдән булып, азкатлы йортлар төзү буенча максатчан программаларны гамәлгә ашырырга кереште. елга чаклы төзеп кулланылышка тапшырылачак торакта азкатлыларның өлеше гомуми күләмнең яртысына җитәргә тиеш. зкатлы шәһәр яны йортлары рман рты бистәсе, шел зән, аеш, гары слан, Биектау, итрәч юнәлешләрендә сафка баса. Казанның овет һәм Идел буе районнарында актив рәвештә коттед бистәләре төзелә. Кулланучылар, өстенлекләрнең нидән гыйбарәт булуына төшенеп, табигатьтә, әмма моннан ике гасыр элеккеге авыл шартларындагысына охшамаган мохиттә яшәргә тели. ларның күзаллауларына караганда, янәшәдәге урман белән елга, газ, суүткәргеч, канализация, шәһәргә чаклы яхшы юл, ял итү һәм көндәлек тормыш
өчен кирәкле, әйбәт үсештәге инфраструктура белән ярашырга тиеш. елда Татарстанның ул чактагы төзелеш, архитектура һәм ТКХ министры Марат Хөснуллин Казан белән шел зән арасындагы киңлектә « зкатлы шәһәр яны» проектының гамәлгә ашырыла башлавы турында белдергән иде. – елга исәпләнгән әлеге проектны эшләү белән Т ның Төзелеш, архитектура һәм ТКХ министрлыгы һәм Т Ипотека агентлыгы шөгыльләнде. мең чамасы кешене сыендырырга исәпләнгән унбишкә якын торак комплексын сафка бастыру күздә тотыла, аларның бер өлеше төзелә башлады инде: « агородный клуб», « реховка», « ветлый » Эконом-класска караган аз чыгымлы йортлардан алып, элиталы-затлыларын да кертеп, барлык сегментларны мөмкин кадәр киңрәк колачлау күздә тотылды. Казан янәшәсендәге тагын бер бик зур проект – « сная поляна» бистәсе елның апрелендә төзелә башлады. Элек «Казан» совхозына караган биләмәләрдә берничә ел эчендә мәйданы , миллион квадрат метрдан ким булмаган азкатлы торак йортлар һәм коттед лар төзергә ниятлиләр. Бүгенге көндә шәһәр янында дан артык коттед бистәсе оешкан төстә төзелеп ята, алар коттед лар, таунхауслар һәм буш җир кишәрлекләре тәк дим итә. Тәк димнәрнең яртысына якыны – бистә аеш районына карый. Чулман һәм Иделнең якынлыгы, кечкенә инешләрнең һәм күлләрнең күплеге аркасында, әлеге урыннарга ихтыяҗ зур. Икенче урынны Казан били, монда алты коттед бистәсе төзелә, ә өченчедә – шел зән районы. Төзелеш иң күп алып барыла торган районнар – аеш белән шел зән. Моннан тыш, белгечләр Иделнең искиткеч матур гары слан ярын тәк дим итә, әмма, нигездә, ул урын биредә яшәп, калада эшләү өчен түгел, ә ял итү өчен кулай. Табигатьтә яшәп, калага йөреп эшләү өчен, аеш районы отышлырак. атып алучыларның күпчелеге әзер йортларга түгел, ә коммуникацияле җир кишәрлекләренә ия булырга тырыша. Әзер йортларның сыйфатына бәйле дәг валар килеп чыккалап тора, әмма Марий-Элдан килеп эшләүче ташчылар белән балта осталары бригадаларына элеккечә берсүзсез ышаныч күрсәтәләр. Иң кыйммәтле җир – Казанда, Идел буе районында бер сутый җирнең бәясе
р
и
ис
меңгә җитә. овет районында – мең сум. әһәрдән читтәге җир бәяләре буенча шел зән әйдәп бара, анда бер сутый мең сум тора. Иң юнь бәяле җирләргә Биектау районындагы кишәрлек хуҗалары ия, биредә бер сутыйны нибары меңгә сатып алып була. Халык арасында иң киң танылган аеш районында да җир бәяләре бик артык кыйммәт түгел: сутыена – мең сум. Коттед бистәсендә төзелгән йортларның бәясе квадрат метрына тән алып мең сумга чаклы тирбәлә, ә иң кыйммәтләре – янәдән Казанда. унысын да искәртеп үтәргә кирәк, барлык төзүчеләр, коттед бистәләрендә мәктәпләр, балалар бакчалары, кибетләр, даруханәләр, банклар булачак, дип вәг дә итсә дә, чынбарлыкта цивилизациянең әлеге уңайлылыклары бер дә ашыкмыйча гына тудырыла яки бөтенләй сафка басмый кала. Хәтта республика Хөкүмәте канаты астындагы « зкатлы шәһәр яны» бистәсендә дә, дөресен әйткәндә, сыйфатлы юллардан һәм ин енерлык челтәреннән тыш, инфраструктура юк дәрәҗәсендә.
Җиткән сезгә хан сара лары төзергә, гра лар бетте «И ВЭ Т» Кнең «Күлле үзән» Торак комплексы» проекты җитәкчесе инат Галиуллинның инануынча, киң кулланучыга Казан базарында сайлап алу мөмкинлеге юк. – Элитаның һәм бизнес-классның күчемсез милеккә ихтыяҗы кирәгеннән артык югары бәяләнгән. ч дистәгә якын проекттан, берсе генә булса да, эконом-класска йөз тотмый дияргә була, – дип сөйли ул. – Элеккегечә, шәһәр читендәге йортлар бары тик хәлле кешеләр өчен генә, дигән фикер яшәп килә. елда девелоперларда, еллар узган саен ик тисадның мөмкинлеге яхшыра һәм клиентларның байлыгы арта барачак, дигән ялгыш фикер туган, ә – еллардагы кризис моның шулай түгеллеген раслый. Әмма бик күп девелоперлар юнәлешен үзгәртми, – миллион сум торучы виллаларны моңарчы ничек төзесәләр, хәзер дә шуны дәвам итәләр. Инде төзелеп беткән йортларның берничә йөзе «һавада эленеп калган»га күрә, тау хәтле акчалар әйләнештән чыгарылган, дип уйлыйм. Бу – сегментка туры килмәү, дөрес булмаган карар. 15
и
ис
ә әр
р
«
улланучылар, өстенлекләрне нидән гы барәт булуына төшене , табигатьтә, әмма моннан ике гасыр элеккеге авыл шартларыннан үзгә мохиттә шәргә тели
Моның өстенә, әңгәмәдәшем фикеренчә, Казанда ел саен – мең яңа фатир сатыла, шуңа икенчел базардагысы да өстәлә. Әлеге хәл сатып алу мөмкинлегенә ия булучылар ихтыяҗының җитди булуы хакында сөйли, алар шәһәр читендәге йортларны да сатып алыр иде, әмма хан сарае хакына түгел, ә фатир бәясенә. г ни сүз бер квадрат метрының бәясе мең яки аннан түбәнрәк булган торак турында бара. – меңлеге – бизнес-класска керсә, аннан кыйммәтрәк булганнарының барысы да элиталы торак. Ә аның шәһәр фатиры бәясе дәрәҗәсендә торучысы кирәк, чөнки йорт өчен сигез миллионнан алып миллионга чаклы түләү сәләте булганнар «беткән» диярлек. инат Галиуллин якынча исәп-хисап ясап күрсәтә: – орт салырга – сутыйлы кишәрлек кирәк. меңнән исәпләгәндә, , – , миллион сум килеп чыга. Бусы – коммуникацияләре, юлы, челтәрләре белән бергә. ортның мәйданы квадрат метр: дүрт йокы бүлмәсе, ике санузел, кунак, аш бүлмәсе, террасалар, балконнар. гачтан, хәтта ябыштырылган борыстан каркаслап эшләгәндә, аның квадрат метрын – меңгә төзергә була. Җире белән бергә, бәясе , миллион сум чамасы килеп чыга. әһәр читендәге йортны акылга сыярлык бәяләрдә – – миллионга төзү мөмкинлеген бирүче технологияләр бар. орт төзү заводлары эшли, алар өйнең эре элементларын җыюны күздә тота: азкатлы йортларның тәрәзәле һәм ишекле өлешләре бик тиз арада монта лана. Әгәр дәүләт коммуникацияләр, инфраструктура белән ярдәм итсә, башка мәсьәләләрдә дә бәяне арзанайту мөмкин хәл. әһәрдән читтәге йорт, индустриаль технологияләр кулланганда, зур массивларда бер үк вакытта оештырылган төзелеш эшләре алып барганда, каладагы фатирдан арзанрак була ала һәм шулай булырга тиеш тә. үз уңаеннан, белгечләр йортны – елга исәпләп төзергә киңәш бирә, чөнки ул аннан да тизрәк – елдан соң ук мораль яктан искерә. унысын аңлап эш итәргә кирәк, балаларыгыз анда яшәргә теләмәячәк, аны сатачак яки үзгәртеп төзиячәк. Ә менә нинди материаллардан төзү яхшырак, архитектура ягыннан нәрсәләр уйлап чыгарырга кирәк икәнлеге – кешенең үз зәвыгыннан тора. Әмма шуны истән чыгармагыз: торак 16
концепты күптән үзгәрде, йорт кирмән булырга тиеш түгел. уңа ярашлы рәвештә, кышын – җылы, җәен салкынча булсын, ел әйләнәсендә организмга бернинди химия тәэсир итмәсен өчен, табигый материалларга өстенлек бирү кулайрак. Гомумән алганда, нчы елларда мерикадагы кебек, «ак шәһәр яннары» барлыкка китерү өчен, Казанда алшартлар өлгерде. Транспорт проблемасын гомуми автомобильләштерү хәл итте, ул исә байлык билгесе булудан туктады. әһәр читендәге күчемсез милеккә ипотека кредиты бирү үсеш ала. Эш аздан – шәһәрдә яшәүчеләрнең, аны югары кыйммәткә санап, үзләренең дистәләгән еллар буена шуңа ия булырга омтылган фатирларын калдырып китәргә карар кылуыннан гына калды. Киредән каладан салага күченгән кешеләргә уңайсыз булмасын өчен, инфраструктура тартасы иде. Базар бар, эконом-класслы торакка ихтыяҗ бик зурдан.
Әмма әлеге торак берникадәр таләпләргә туры килергә тиеш. – Барыннан да бигрәк, шәһәрдән читтәге төзелешне оешкан төстә алып барырга кирәк, – ди инат Галиуллин. – Башкала читендә, әйтик, Коры елгадагы кебек итеп түгел. « ртка – киләчәккә» фильмындагы шикелле, мерика үрнәгендәге шәһәр яны бистәсе төзергә кирәк. әһәрдән – минутта утырып барып җитәрлек, транспорт йөрерлек микрорайон. ның нинди дә булса табигый об ектлары сулык, урман, парк , социаль инфраструктурасы балалар бакчасы, кибет, мәктәп, хастаханә һәм эш урыннары булырга тиеш. ртта калган, үлеп баручы читтә-чотта түгел, ә тере бистәдә яшәү өчен. Бүгенге көндә, иртәсенкичен, Горький шоссесында һәм әрвишләр бистәсенә юл хәрәкәтендә тоткарлыклар күрәбез. Әгәр үзләрендә эш булса, күпләр арлы-бирле йөреп интекмәс, үзләре яшәгән бистәдә, өйләре янәшәсендә генә эшләр иде.
«Шәһәр яны утары» Коттедж бистәсе» АҖ («Примавера» бистәсен төзүче) генераль директоры итали Яковлев – Лаеш һәм Югары Ослан юнәлешләрен халыкка киң танылган, киләчәкле яклар дип саныйм. Монда шәһәр үсеше мөмкинлеге бар. Экологик яктан караганда, болары – арада иң отышлы юнәлешләр. орт салу өчен кишәрлек яки бистәдә әзер коттедж сайлаганда, су һәм урманның якынлыгыннан, уңайлы бару-кайту юлларыннан һәм инфраструктурасыннан тыш, коммуникацияләренең булуы-булмавына игътибар итәргә кирәк. Әйтик, безнең бистә, шәһәр коммуникацияләренең барлык таләпләрен истә тотып, нульдән төзелә. Әгәр шәхси йорт төзеләчәк җир кишәрлеге турында сүз алып барсак, мин ул кишәрлекнең кайда урнашуына, әйләнә-тирәгә ничек ярашуына, әйтик, янәшәдә нинди дә булса җитештерү объекты бармы-юкмы икәнлегенә игътибарны юнәлтер идем. Әгәр дә сүз бистәдәге әзер коттедж турында барса, биредәге торак пунктында идарә итү ни рәвешле оештырылган, бистәдә яшәүнең кагыйдәләре бармы-юкмы икәнлегенә аерым бер игътибар итәр идем. Бу исә бистәнең теләсә ничек сафка бастырылган шәхси йортлар төркеменнән торган төзелеш түгеллегенә, анда кем ничек тели, шулай яшәмәвенә, проблемаларын, үзе ничек булдыра ала, шулай хәл итмәвенә ышаныч тудырачак. Кызганычка, төзелеш алып баручыларның әлеге проектны гамәлгә ашыру өчен бюджеты һәрвакытта да җитәрлек булмый, шуның нәтиҗәсендә, йортлар төзүне дәвам иттерү өчен, алар сатудан кергән акчаларны җәлеп итә башлый, ә инфраструктура объектларның сафка бастыру иң соңга кала. Социаль инфраструктураның булмавы төзүченең тиз арада мөмкин кадәр күбрәк итеп керем алу ихтыяҗына бәйле булуы бар. Безнең «Примавера» бистәсе үз инфраструктурасы: балалар бакчасы, спорт мәйданчыгы, даруханә, кибет, идарәче компаниянең хакимият бинасы, иминлек хезмәте белән тәэмин ителәчәк. Коттеджларга да, таунхаусларга да ихтыяҗ булганга күрә, ике төрдәгесен дә тәкъдим итәбез. Материаллар турында сүз алып барсак, йортларның кирпечтән яисә бетон блоклардан, яки агачтан төзелүе – монда барысы да бистәнең кайсы класска каравыннан һәм сатып алучыларның финанс мөмкинлекләреннән тора, һәркемнең үз өстенлеге. Материаллар һичшиксез экологик яктан чиста булырга тиеш.Нигездә, сатып алучылар – урта яшьтәге кешеләр, алар торакны монда даими рәвештә яшәргә дип ала, күп очракта шәһәрдән читкә үзе өчен имин мохит эзләп күченә.
Татарстан
май
2014
NEW
Проект СП-265 5 890 000 руб.
Кредиты по программам Good Wood Finance в России предоставляются в партнерстве с ОАО "РосЕвроБанк", Генеральная лицензия Банка России № 3137; ОАО «Альфа-Банк», Генеральная лицензия Банка России № 1326.
Реклама.
СОВРЕМЕННЫЕ ДОМА ИЗ КЛЕЕНОГО БРУСА ТРИУМФ УЮТА И ТЕХНОЛОГИЧНОСТИ
· · · · ·
Собственное производство и высочайший контроль качества Долговечность и экологичность жилья Возможность индивидуального проектирования с учетом всех Ваших пожеланий Good Wood Finance - доступная программа по кредитованию строительства домов компании «Good Wood» Посмотрите еще больше проектов на www.gwd.ru
ГУД ВУД г. Казань ул. Баумана, 54 тел. 8 (843) 202-07-07
ис
«
ә әр
р
Барлык төзүчеләр коттед бистәләрендә мәктә ләр, балалар бакчалары, кибетләр, даруханәләр, банклар булачак, ди вәг дә итсә дә, чынбарлыкта ивилиза и не әлеге у а лылыклары бер дә ашыкмы ча гына тудырыла
Җиденче катны авыл ортына алыштырам Әмма шәһәр читендәге бистәләр үзләреннәнүзе пәйда булмаячак, аларны Хөкүмәт катнашында, аның актив эшчәнлеге ярдәмендә шәкелләштерергә кирәк. кса, без Казан үзәгендәге һәм аның әйләнә-тирәсен чолгап алган бер дистә гарип бистә белән утырып калачакбыз. « зкатлы шәһәр яны» бистәсен җитди эш дип саныйбыз икән, инфраструктура да шел зән ягына кызу темплар белән күчәргә тиеш. Әлегә төзүчегә бары тик җир генә бирелә, ә ул исә, аннан булдыра алганның барысын да «сыгып ала». Бу юнәлештәге бистәләрдә җирнең бер сутыен меңгә сату үз-үзен ни рәвешле аклый Чистарту корылмаларының һәм юлның бюд ет хисабына төзелүен исәпкә алганда, мондый бәяләр, алыпсатарлыкка охшаган түгелме, дигән шик тудыра. уның өстенә, чын мәг нәсендә булырга тиешле шәхси-дәүләти хезмәттәшлек юк, читтән килгән девелоперларга таләпләр куючы, бистәләрнең нинди булырга тиешлеген төшендерүче дәүләт басымы юк. әүләтнең нәрсәләрне үз өстенә алырга әзер, төзелеш алып барырга тиешле затларга нинди шартларны үтәргә туры киләчәге хакында төгәл кагыйдәләре юк. әүләт тә, җәмгыять тә торак стратегиясен ачыкламаган әле. Элеккечә, һәркемнең «баш өстендә түбә булдыру» проблемасы гына хәл ителә. Әлеге дә баягы әүләт торак фонды бераз яхшыртылган рәвештәге «хру евка»ларны штамплый, мораль яктан әллә кайчан искергән шул ук «йокы районнары». әһәрләшү чоры узды инде. Әлеге районнар кызыктыргыч булудан туктый, шулай булгач, нәрсәгә инде искергән мохит18
не булдыруны дәвам итәргә Әгәр дәүләт үз гра данын биек манараның җиденче катында җан асраучы итеп күрергә тели икән, ул әлеге яшәү мохите шәкелләштергән сыйфатларга ия бәндәле булачак та. Ә табигать кочагындагы шәхси йортында бөтенләй башка шәхес үсәчәк. оссиядә җир күп, шунлыктан ул чамадан тыш кыйммәт булмаска тиеш кебек. әһәрдән читкә күчеп урнашырга җыенган кеше үзенең нәсел учагы булырдай мәһабәт йортын кайсы районда төзергә икәнлеген сайлап алу мөмкинлегенә ия булырга тиеш. Әмма әлегә дәүләтнең дә, аерым бер кешеләрнең дә шәһәр читендә төзелеш алып бару концепциясе юк. лар торак түгел, ә элеккечә бакча йортлары төзи. Әйтик, шел зән юнәлешенең
шәһәр бистәләре түгел, ә бакча йортлары бистәләре төркеме булып калуы мөмкин. Биредә инфраструктура чиктән тыш акрын үсә, әмма җирләрне сатып алалар, чөнки Казан – тлашкино арасы элек-электән ял итү зонасы санала, халык бакча йортларына хас уңайсызлыкларга әллә кайчан күнеккән. Монда даими көн күрүче кешеләр төркеме барлыкка килми. Буш өметләрен гамәлгә ашырып, кешеләр хыялларындагы йортны сатып ала, әмма монда күчеп килгәннән соң, кинәттән, диварлар артында чит, кешесез, күңелсез, җанга тия торган мохит, монда шөгыльләнү өчен дә берни юк икәнлеген сизеп ала. Бистә еш кына әлеге территория үсешенең гадәти ритмыннан читтә кала, шунлыктан йортыңны кемгә булса да сата алмыйсың. ул чакта ул үлә.
«Перспектива» ҖЧҖнең җитештерү буенча директоры Александр Сироткин – Шәһәрдән читтә яшәүнең уңай яклары бик күп. Машинаны куяр урын бар. Бетмәс-төкәнмәс тишү-бораулау тавышы, пианинода уйнаучы күршеләр юк. Кыргый коммуналь түләүләр юк, ягу-җылыту сезонын син үзең көйлисең. орт хуҗалыгыңны алып бару һәм ландшафт дизайнын камилләштерү белән даими шөгыльләнәсең. Саф һава, табигатьнең һәм йолдызларның сиңа күпкә якынрак булуы турында әйтеп тә тормыйм инде. Ә эштән кайткач, түтәлеңнән өзеп яшелчәләр ашавы үзе ни тора Минем торыр урыным бар иде, шунлыктан ашыкмый гына төзедем: иске өйле кишәрлек сатып алдым да, аны җимереп, үзем теләгән йортны кордым. Җир кишәрлеге эзләгәндә, иң әүвәл күңелеңә ятышлы урынны сайлап алырга кирәк. Ә аннан соң инде башка уңайлыкларының: шәһәргә якынлыгының, яхшы юлының, инженерлык челтәрләренең һәм инфраструктурасының булу-булмавын карыйсың. Шәхсән үзем, йортымның Идел буенда булуын теләдем, акчаң җитәрлек булганда, инженерлык челтәрен үзең дә булдыра аласың. Юнәлешләрнең мин берсен дә аерып әйтмәс идем. Әйтик, үземә Лаеш һәм Югары Осланныкы туры килә иде. Икесендә дә – Идел. Әмма эшкә һәм эштән соң өйгә шәһәрнең буеннан-буена узып йөрергә, җитмәсә, «бөке»ләрдә интегергә... Мин Югары Осланны сайладым. Иделнең биек яры, шуның өстенә, Казанга эшкә барганда, шәһәргә кермисең дә диярлек.
Татарстан
май
Фото: 16.realtyvision.ru, desk-realty.ru, ark lace uincy.com
и
2014
ү е сез
и е
роект еклара и се
.
.
сайтын а урнаштырыл ан. Реклама.
Казан үзәгендә торак кристалл
Казандагы биек биналар беркемне дә шаккатырмый – мең еллык тарихы булган шәһәрдә соңгы ун елда гына да заманча биек йортлар шактый төзелде. Шулай да, Clover House торак комплексын проектлаучылар һәм төзүчеләр 2005 елдагы Миллениум һәм 2013 елдагы Универсиаданың зиннәтле төзелешләрен күргән шәһәр халкын гаҗәпләндерә алды. Кояш нурларын як-ягында чагылдыручы 26 катлы биек бина инде төзелеп беткәндә үк шәһәр үзәгенең истәлекле урыннарының берсенә әверелде. Җир асты паркингы булган торак йорт беренче хуҗаларын кабул итәргә әзер. Казан мондый тәкъдимне көтте дип, ышанып әйтеп була. Төрле класстагы торакка бай базарда әлеге комплекс уңышка ирешүче һәм эшлекле кешеләр арасында, һичшиксез, кулланылыш табачак. Һәм менә ни өчен. Clover House комплексы фатирлары «бизнес-класс» категориясенә карый һәм акчалы, энергияле, креатив кешеләргә йөз тота. Аларга иң мөһиме – шәһәр үзәгендә алга
киткән инфраструктуралы, тәрәзәдән искиткеч манзара ачылган, заманча материаллардан төзелгән эксклюзив бина тәкъдим ителә. Барлык 399 фатирда да ирекле планлаштыру каралган. Бу карар, иҗатны эшкә җигеп, сайлау мөмкинлеге тудыру өчен кабул ителгән. Уникаль йортта күпләр интерьерда үзенчәлекле дизайн кулланырга теләячәк һәм моның өчен нәрсәнедер ватып, яңадан ясау кирәк булмаячак. Эше төгәлләнгән комплекста зур таләпләр куярга яраткан замана кешесенә уңайлы яшәеш һәм ял өчен барлык нәрсәләр дә булдырылачак: тиз йөрешле тавышсыз дүрт лифт, җилләтелә торган фасад һәм кондиционерлар кую өчен куышлар ясап төзелгән лоджилар. Куркынычсызлыкны видеокүзәтү һәм консьерж тәэмин итәчәк. Машина йөртүчеләр җир асты паркингына, ә балалар һәм әти-әниләр спорт һәм уен мәйданчыкларына тиешле бәяне бирер, дип өметләнәләр. Мөмкинлекләре чикләнгән кешеләрнең ихтыяҗлары тулысынча исәпкә алын-
ган: баскычлар пандуслар белән җиһазландырылган, лифтларга коляска белән кереп була. Бина тулысынча заманча янгын куркынычсызлыгы таләпләренә җавап бирә. Хәер, нинди генә катлаулы проект булмасын, аның заманча сервисы һәм сыйфатлы хезмәт күрсәтү, бәхеткә, вакыт узу белән гадәткә керә. Ә менә махсус яктырту системасы ярдәмендә, кристалл бинаның иртәнге кояш нурларында чагылып ялтыравы, шулай ук кичен бина кырларының төрле төсләр белән балкуы – озак вакыт әле Казанның уникаль үзенчәлеге, шәһәр панорамасында якты штрих булып кала бирәчәк. Мин Clover Houseта яшим диючеләр, ә кайда ул дигән сорау ишетмәс.
К а з а н ш ә һ , Н е к р а со в у р . , 2 4 3 кат, оф. 307 Тел. 8 (987) 297-50-40, 297-50-35 www.cloverkazan.ru 19
и
р
и
Казан янындагы коттедж бистәләре Бистә исеме
Бер сутый җир бәясе, мең сумнарда
Кишәрлек Кишәрразмеры: min, лекләр саны max
Бер сутыйга 100 мең сумнан кимрәк 1
АК КАЕН
2
СВЕТЛ
3
35
9–15
1100
39,5-45
6–13
152
ВОСТОЧНОЕ ДЕРЖАВИНО 45-54
6–11
243
4
ТАНГАЧИ
45
6–9
133
5
М РЗА
50-90
6–15
688
6
СТ ДЕН
60-80
10–21,7
96
7
ТЕТЕЕВО
60-100
15–27
506
8
АЛТ Н Р
65-150
8–12
44
9
Д ТЛОВО
65
10
460
10 СОЛНЕЧНА ДОЛИНА
65
7 һәм 10
127
11 СОК Р
65-71
12–16
74
12 ТАРЛАШИ
70
15–21
48
13 БЛАГОДАТНОЕ
80
5
380
14 ЗИМН
80-100
8–20
220
15 РОДН Е ПРОСТОР
80-130
10–14
78
16
80
5
900
86
6–11
296
БЕРЕГ
ГОРКА
ДАЧН
17 М ШИНСКИЕ ДАЧИ
шел зә
13 30 29 28
З
24
Бер сутыйга 100 мең сумнан артык 18
120-150
26–100
400
19 ОРЛОВСКОЕ
130-170
8–11
155
20 СЕМ ОЗЕР
135
8–20
46
21 ОБ ХОВО
138
6–17,7
80
22 БЕЛ Е ГОР
150
7,5–12
71
23 ОЗЕРНА ДОЛИНА
150
7,5–11
245
24 П ТИДВОР Е
150-190
6–13
265
25 АБ -ДАБИ
180
10–13
148
26 С ЛТАН А
180-250
8–13
305
27 АЛТАН
195-270
10–14
35
9–33
127
28
ЕНТРАЛ НА ОРЕХОВКА 200
29 ЗОЛОТ Е КЛЮЧИ
210
6–17
136
30 ЗАГОРОДН
250-300
7,5–30
384
350
7–13
250
31 20
СНА ПОЛ НА
КАЗАНСКА 2 чираты
КЛ Б САД БА,
Татарстан
май
2014
и
р
и
1 16 20 Б ек ау
25
аза ары
26
ла
10 6
27
31 18 19
17
23
11 15
окуры
12
21 14 3
е ее о
7
4
Инфографика: Виктор Шуматов
8
9 5
22
аеш
2
ае ка
а ы
21
ә
риз
Татарстан: күрмичә китмәгез!
Россия һәм чит ил туристларының Казанга, шуның белән бергә Татарстанга карата кызыксынулары елдан-ел арта. Бу җәһәттән статистика куандыра: 2011 елдан башлап, туристлар саны ел саен 160–200 мең кешегә арта. Олимпиада (безнең . ersonal uide.ru
очракта – ниверсиада) биеклекләреннән түбәнгә тәгәрәмәс өчен, республикага нәрсә эшләргә кирәк – журналыбыз хәбәрчеләре шушы сорауга
Фото:
җавап эзли. Олеся Бондаревская, Василина Олейник тексты 22
Татарстан
май
2014
риз
«
Фото: re ion.metrone s.ru
азанга нәрсәгә
ә
ес ублика башкаласыны , шула ук рес убликаны үзене дә ачык һәм а лаешлы туристик бренды булмау зур җитешсезлек
исне ленд
Кунакханәләрдә урын броньлаштыру буенча . сайты мәг лүматларына караганда, май бәйрәмнәре чорына оссия туристлары арасында иң популяр юнәлешләр исемлегендә Казан беренче урынны алган. Чит шәһәрләрнең туристик агентлыклары вәкилләреннән сораштыру күрсәткәнчә, туризм базарында Т башкаласы соңгы вакытта, дөрестән дә, бервакытта да булмаганча, көчле позицияләрне били. Әгәр туристлар агымы үсешен ел саен шушы хәлдә саклап калып булса, Татарстан – елларга туризмны үстерү буенча республика программасының оптимистик индикаторларын үтәп кенә калмыйча, бәлки алда куелганча, елына , миллион туристны җәлеп итү күрсәткеченә дә ирешәчәк. Мартта үткән матбугат конференциясендә яңа оештырылган Т Туризм буенча дәүләт комитеты җитәкчесе ергей Иванов комитет алдында куелган бурычлар турында сөйләгәндә, нәк шушы максатлы күрсәткечне атаган иде. Бу саннарның нигезендә – елларда Т шьләр эшләре, туризм һәм спорт министрлыгы заказы буенча встриянең компаниясе эшләгән , миллион сумлык мастер-план ята. Бу документның эчтәлегенә салынган киңәш-рекомендацияләр үтәлгән очракта, елга ел саен миллион турист куна калып, туризм тармагының тулаем акча әйләнеше миллиард сумга җитәргә тиеш. Мондый күрсәткечкә ирешкән очракта аның тулай төбәк продуктындагы өлеше якынча өч процент тәшкил итәчәк чагыштыру өчен – оссиянең порт һәм туризм министрлыгы мәг лүматларына караганда, ЭТ та туризмнан керемнең өлеше: Грециядә – , процент, Испаниядә – , , встриядә – , , оссиядә – , . встриялеләр эшләгән мастер-планда Казан әйдәп баручы рольне үти – экспертлар мәг лүматларына караганда, башкалага хәзер дә шулай республика территориясендәге туристларның яртысы туры килә. улай да, Казанның күзгә күренеп торган уңышларына карамастан, туристлар агымын җәлеп итү һәм аны шул дәрәҗәдә саклау өчен җитәрлек
дәрәҗәдә тырышлык куелмый, дип саный вәкилләре. Халыкара туристик үзәк статусы ала алмавына шәһәрнең «танылмаган» булуы комачаулый, дип экспертлар бу әле, Т шьләр эшләре, спорт һәм туризм министрлыгы мәг лүматларына караганда, Казанның елның гыйнварында ук инде оссиянең чит ил туристларын җәлеп итә торган биш шәһәр исемлегендә булуына карамастан . Икенче җитешсезлек – республика башкаласының, шулай ук республиканың үзенең дә ачык һәм аңлаешлы туристик бренды булмау. улай да Казанның туристик инфраструктурасының сыйфатын австриялеләр туристлар агымы тизлеген арттыру өстендә планлы эш алып бару өчен бик яхшы, дип бәяләделәр. Бренд булдырудан тыш, кыскача гына түбәндәгеләрне эшләргә киңәш итте: – Казанда һәм аннан читтә өстәмә рәвештә туристлар җәлеп итәрдәй урыннар эшләргә – оссия территориясендә һәм аннан читтә Казанның һәм Т ның туристик брендына масштаблы рәвештә -кампания алып барырга баштагы елларда маркетинг чыгымнары дән миллион сумга кадәр булырга тиеш – яңа туристик об ектлар булдыру процессына музейлар һәм музей-архитектура зоналарын гына түгел, ә эре
предприятиеләрне дә җәлеп итәргә мәсәлән, Кам ның дан музеен булдырырга тәк дим иттеләр , шулай ук туристик инфраструктураның теләсә кайсы кызыклы об екты күрәсең, «Казан» Гаилә үзәге каршына аши амдаковның бронзадан коелган бер пар еланын куючылар шушы юлдан киткән – авиаташучы-лоукостерлар белән хезмәттәшлек оештырырга – абантуй бәйрәмен шәһәр һәм республиканың визит карточкасына әйләндерергә – Идел буйлап круиз маршрутлары булдыруны тизләтергә – яңа күңел ачу паркы булдырырга. оңгы пунктка килгәндә, бу идеяне Казан мэры Илсур Метшин гына яклап чыкмады аның контрольлегендә интерактив паркын булдыру проекты мастер-план төзүгә кадәр барып җиткән иде , ул чит ил девелоперларының да иг тибарын җәлеп итте, аерым алганда, ен һәм Марн француз департаментында туризм буенча директор оран евилер кызыксыну белдерде. зенең туган ягында « иснейленд» проектын гамәлгә ашырган евилер март урталарында гары слан районында булганда, сланның Идел буе ярларында шуңа охшашлы парк төзергә тәк дим итте. хрысы, зур әйберләр, яг ни республиканың туристик өстенлекләре читтән күбрәк күренә: Казанның Тышкы 23
риз
Интерактивлык күбрәк булсын
Әлегә бу планнар барысы да перспективада гына, шуңа да без Казанның туристларны җәлеп итүчәнлеген ничек бәялиләр икән дип, кунакларның бүгенге агымын формалаштыруда турыдан-туры катнашучыларга мөрәҗәгать иттек. нна идорова, «Бигтранстур» компаниясенең туризм буенча менедеры, Казанга Владимирдан автобус турлары оештыра: – Без Казан белән биш ел элек эшли башладык, анда безнең даими партнерларыбыз бар. Бүген төркемнәрнең күп өлешен өченче-дүртенче тапкыр баручылар тәшкил итә. Кызыксыну акрынлап үсә, әмма Казанны бер тапкыр «үзе аша үткәргәннәр» аңа баштанаяк гашыйк булып кайта. Быел без программага вия скины да керттек, май бәйрәмнәрендә үзебез дә барып күрергә җыенабыз. Турларны нигездә ял көннәренә сатабыз – җомга иртә белән киләләр, якшәмбе кич кайталар. Мондый турның бәясе – юл чыгымнарын һәм вия скины да кертеп – , мең сум. әкин бу иң арзан вариант, анкт- етербург һәм хәтта ошкарла кыйммәтрәк тора. езон арасында атнага бер автобус кеше җыела, сезон вакытында – атнага бер-ике. ш кына мәктәп укучыларын алып баралар. үз уңаеннан, алар өчен интерактив күбрәк булсын 24
иде. Бу җәһәттән вия скига өметләр баглыйбыз, анда мондый программа бар диелгән. Марина афонова, Мәскәүнең « иссаТур» туристлык агентлыгы директоры: – Казанда даими партнерларыбыз белән күп еллар хезмәттәшлек итәбез инде. ервис һәрвакыт югары дәрәҗәдә, көтелмәгән күңелсезлекләр килеп чыкканы юк. Экскурсияләр программасы бик тыгыз. Төрле гыйбадәтханәләр һәм мәчетләр көчле тәэссоратлар калдыра – борынгы һәм бөек ике мәдәниятнең, үзара килешеп, янәшә яшәве уникаль күренеш. Мәскәүлеләр рәхәтләнеп килә бирегә. Иң күбе ял көннәренә туры килә торган турларны сатып алалар – шимбә иртән киләләр, якшәмбе кич кайтып китәләр. әфәр хакы – , мең сум моңа тимер юл билетлары хакы кермәгән . Чагыштыру өчен: уздальгә шундый ук тур – , мең, анкт- етербург – , мең, рославль , мең тора. Казанга турларның аз сатылуының төп сәбәбе – билетлар булмау яки поездларның уңайлы вакытка туры килмәве. Май бәйрәмнәренә билетлар юк диярлек, төркем җибәреп булмый. Төркемне дедлайн туплап җибәрергә кала – барырга көн кала. Гомумән алганда, Казан мәдәни туризм өчен – идеаль урын, ул яхшы промоушен таләп итә. Бу турыда күбрәк сөйләргә кирәк, кызыксындыру уятырга – баштарак булса да. ул исәптән, Казанга турлар сатучы шәһәрләрдә дә. Билетлар булмауга башка фирмаларда да зарландылар. Венера Хәмитова, Мәскәүнең «Күңелле сәфәр» туристлык агентлыгы:
шлә кары быз әле Туризмны үстерү буенча төзегән мастер-план Казан белән генә чикләнми. еспубликаның барлык мөмкинлекләрен дә тикшереп чыкканнан соң, экспертлар бүгенге көндә Татарстанда туризмның дүрт төрен үстерү өчен потенциал бар, дигән нәтиҗәгә килгәннәр: шәһәр, мәдәни, эшлекле һәм изге, тарихи урыннарга сәяхәт кылу. Моның өчен кирәк булган архитектура, тарихи һәйкәлләр, мәдәни учре дениеләр һәм форумнар, киң җәелдерелгән эшкуарлык, кызыклы Татарстан
май
2014
.mouzenidis-travel.ru
элемтәләр һәм туризм комитетының шушы көннәрдә генә билгеләнгән яңа рәисе вгения одвигова, Казанның брендын, логотибын һәм слоганын Британия белгечләре эшләячәк, дип белдерде.
– Берничә ел Казан белән эшлибез, билетлар белән кыенлыклар күптән түгел генә килеп чыга башлады – ни өчендер үтеп баручы поездларга билетлар сату бетте. Көзге каникулларда мәктәп укучыларын нәк шул сәбәпле җибәрә алмадык. лацкартка билетлар юк иде, ә купега ата-аналарның мөмкинлеге җитмәде. Тагын башка вак проблемалар бар – ашау мәсьәләсендә бәяләр белән килешмәгән очраклар булды. Мәскәүдә, мәсәлән, мин төркемне бер кешегә сумнан сыйфатлы итеп ашата алам. ткән сезонда Казанда безгә сумнан, диделәр. Гадәттә, ка урнаштырабыз. Гомумән, шәһәрдә яшәү хаклары зарланырлык түгел, бу зур плюс. игездә ял көннәренә турлар сатабыз ике көн, бер төн . рограммасына карап, юл хакын санамыйча, алар , мең сумнан башлана. Кагыйдә буларак, программада Казан, аифа һәм вия ск буйлап экскурсия каралган. ветлана Каныгина, « диссея» компаниясенең туроператоры, Түбән овгород, Казан аквапаркына автобус турлары оештыра: – Турларга ихтыяҗ даими рәвештә бар. езон арасында тотрыклы рәвештә атнага бер-ике автобус, сезон вакытында өчәр рейс туплана. Әгәр популярлык буенча урыннар билгеләсәк, иң күп турларны итерга, аннан Казанга, аннан соң Мәскәүгә сатып алалар. Казанда, аквапарктан тыш, экскурсия программасы да бар. әяхәт өлкән кешегә өч мең сум, балага , – , мең тора. Гомумән, мондый аттракционнар белән беркайчан да отылмыйсың. Әгәр сездә « иснейленд» барлыкка килә икән, аны шундук үз итәчәкләр.
Фото:
ә
«
риз
ә
кс ертлар бүгенге көндә Татарстанда туризмны дүрт төрен үстерү өчен мөмкинлекләр бар, дигән нәтиҗәгә килгәннәр шәһәр, мәдәни, эшлекле һәм изге, тарихи урыннарга сә хәт кылу Моны өчен рес убликада барысы да бар
гыйбадәтханә комплекслары – республика территориясендә боларның барысы да бар. Экспертларның сүзләренә караганда, ниверсиададан башланып киткән вакыйгага бәйле туризмның алда планлаштырылган башка эре спорт вакыйгалары аша дәвам иттерелүе – әйбәт, ләкин ышанычлы түгел, аның файдасы озак вакытка җитми. роблема тар максатлы аудиториядә һәм хәзерге заманда медианың эш итү кануннарында. Вакыйга барганда, аның турында күп, еш һәм ачык итеп сөйлиләр. әкин финалдан соң озак вакытка, хәтта бөтенләйгә оныталар. Мәсәлән, Белорус дәүләт университетының халыкара туризм кафедрасының доценты Валерия Клицунова, Казанда үткән Бөтендөнья студент уеннарын халыкара пространствода республиканың образын тудыруга зур өлеш керткән вакыйга, дип санамый. Эксперт республика башкаласына килер алдыннан Татарстан турында мәг лүматны читтән туплап караган. Һәм белоруслар – якын чит илдә яшәүчеләр безнең төбәк турында өзек-өзек мәг лүмат аша гына белә булып чыккан. оссиялеләр, нигездә мәскәүлеләр, Казанны бай тарихи үткәне булган шәһәр, дип кенә белә, алай да төгәл фактларны хәтерләми. «Туристлар өчен бренд формалаштырылмаган, республиканың образы халыкара пространствода гына түгел, оссиядә дә булдырылмаган», – дип йомгаклый сүзен Клицунова, боларны зур югалту дип бәяләп. – Татарстанга самолетта килеп төшүгә – аэропортта ук синең кая килүең аңлашылып торырга тиеш – татарлар яши торган төбәккә. Ә сезнең хәтта социаль реклама да юк, бары тик коммерция нигезендәгеләр генә. «Монда вропа зия белән очраша» дигән слоган бар, ләкин ул да гомуми, бик аңлашылып җитми, – ди эксперт. – Төбәкнең, халыкның уникаль сыйфатларын аерып күрсәтү юк. езгә татарларның килеп чыгышы темасын үстерергә, шул исәптән болгар версиясен дә карарга кирәк. Бу темалар романтик рухка төрелеп, хәтта күпмедер бизәкләп тә күрсәтелергә тиеш – туристларга шулай ошый. Әлегә республика турында төп ассоциацияләр – чәкчәк белән абантуй гына. « абантуй» сүзе рус сөйләмендә еш кулланыла, аны яшьләр дә аңлый. Бу зур казаныш, һәм бәйрәмне алга таба да танытырга кирәк. Венеция фестиваленә бөтен
дөнья җыелуын хәтерләгез. абантуй да туристлар өчен шундый магнит була ала. Казан һәм Татарстанның естораторлар һәм отельерлар ассоциациясендә бүген шулай ук абантуй белән бәйле проект әзерлиләр. ешманың идарә рәисе өфәр Гаязов быел ук аның бер өлешен булса да гамәлгә ашырырга өметләнә. – Төп проблема – бәйрәмнең билгеле бер датасы булмауда, ул календарь буйлап «йөзә». стәвенә ул бер генә көн бара, – ди ресторатор. – Бу исә вазгыятьне катлауландыра: абантуйда катнашырга теләгән туристка планлаштырганда баш ватарга туры килә. уңа да без бәйрәмне берничә көнгә сузарга телибез – Бразилиядә, Италиядә үтә торган фестивальләр кебек. Без шундый тәк дим белән чыктык, шәһәр җитәкчелеге бәйрәмнең атна буена дәвам итүен хуплады. Моннан тыш, бәйрәм өчен бүләк җыю гадәтен дә кайтармакчы булабыз. Гореф-гадәт буларак, абантуй авыл бәйрәме, ләкин, минемчә, ул шәһәрдә дә күңелле үтәчәк. Бизәлгән җигүле атлар абантуй бүләкләре җыя-җыя шәһәрнең берничә урамыннан үтәчәк. Әлеге вакытта җигүле атлар үтәчәк маршрутларны әзерлибез. абантуй проекты безгә бик кызыклы, без аны халыкара дәрәҗәгә чыгарырбыз, дип уйлыйм.
Авылга, баба га
Күптән түгел барлыкка килгән Татарстан еспубликасының Туризм буенча дәүләт комитетында австриялеләрнең тәк димнәрен, әлбәттә, иг тибарга алдылар. уның белән бергә ерак авылларны да, яг ни агротуризмны үстерергә карар иттеләр. ивилизация шау-шуы һәм ыгы-зыгысыннан арыган шәһәр кешесен табигатькә якын тормыш, үзебездә
ниверсиададан башланып киткән вакыйгага бәйле туризмның алда планлаштырылган башка эре спорт вакыйгалары аша дәвам иттерелүе – әйбәт, ләкин ышанычлы түгел, аның файдасы озак вакытка җитми.
җитештерелгән азык-төлек белән тәэмин итү һәм авылның бөтен матурлыгын күрсәтү идеясе яңа түгел. вропа илләрендә шушы рәвешле ял итү киң таралган, һәм бу тармак үсешендә Италия, һичшиксез, – лидер. выл тормышы белән яшәп карау Тосканада бигрәк тә зур үсеш алган, анда агриколалар киң таралган, яг ни шәраб, зәйтүн мае һәм башка азык-төлек җитештерүдән кала, җирле хаклык туристларга үз йортларыннан яшәп торырга бүлмә дә бирә. – Безнең республикада агротуризмны өряңадан башларга туры киләчәк, чөнки моңа кадәр бу тармак өйрәнелмәде, – ди комитет башлыгы ергей Иванов. Күп дигәндә, Татарстанда кайбер фермерлар табигать кочагына кунак йорты төзеп куя һәм туроператорлар белән хезмәттәшлек итеп тормыйча гына, анда кунаклар кабул итә. Тармак үсешкә этәргеч алсын өчен, продукт булдырырга, шулай ук сыйфатлы коммерция нигезендәге тәк димнәр оештырырга кирәк. Бу җәһәттән комитет уңышка ирешкән хуҗалыкларны барлап чыгарга, шул нигездә мәг лүмат базасы булдырып, хезмәттәшлек итү өчен аларны туроператорлар белән таныштырырга планлаштыра. Эдуард Хованский, « идер-Казан» туристлык фирмасы директоры: – Бүгенгә көнгә кадәр без, туроператорлар буларак, авыл эшкуарлары яки район хакимияте тарафыннан профессиональ тәк дим алганыбыз юк. Гомумән, бернинди тәк дим дә булганы юк Бездә эре туроператор эшли, шуның дүртесе – бигрәк тә көчле. Иг тибарга алырлык итеп үзләрен тәк дим иткәннәре юк, реклама турлары да бирмиләр. Менед мент юк. ортлар төзеп куялар да, кунаклар ишелеп килеп төшәр, дип көтәләр, ә мин, болай эшләгәндә, берәү дә килмәячәк, дим. выл романтикасына сусаган шәһәр кешеләре хисабына акча эшләү өлкәсенә әле «сука да кермәгән». Билгеле, комитетта беренче адымнарны ясый башладылар: елга кадәр авыл туризмын үстерү программасы эшләнә. Әлегә, ведомствоның башлыгы ергей Иванов әйтүенчә, эш акрын кузгала. айоннарда нинди тәк димнәр бар, дигән сорауга җаваплар булса да, Татарстан эшкуарлары авыл пейза ы кысаларында күңел өчен дә, тән өчен дә ял оештыру эшен анык кына күзалламыйлар. 25
риз
Авыл туризмын сораучылар бар. Ләкин без традицион юлны сайламаска кирәк, дигән фикердә. Шул якка гына хас бер үзенчәлек, бизәк булырга тиеш. 26
еонид Абрамов, туган якны өйрәнүче: – Әлегә бездә туристлык гадәте юк, Татарстан моңа кадәр туристик төбәк түгел иде бит. Без нефть чыгару, нефть эшкәртү, йөк машиналары җитештерү – кыскасы, нәрсә белән генә шөгыльләнмәдек, ләкин туризмга гына кул җитмәде. Безгә моның ни өчен кирәк булуын күптән түгел генә аңлый башладык. әм ул үзенең җимешләрен бирә дә инде: Казан туристлык үзәгенә әйләнеп килә, Болгар һәм Свияжскида туристик трафик булдырылып килә. Районнарда әлегә, мәсәлән, мәскәүлеләрне ни өчен балык тотарга үзебезгә чакырырга кирәк булуын аңлап җиткермиләр. Җирле халык туризм ярдәмендә үзебезнең җирдә эшләп, яхшы тормышта яшәп булуына ышанып җитми. Ләкин бу ышанмаучанлык күбрәк уйлап чыгарылган. Март аенда Югары Осланга француз делегациясе килеп китте. Алар «Диснейленд» яки «Футуроскоп» кебек киң танылган күңел ачу проектлары идеясенең буш урында барлыкка килүен сөйләделәр. Хәтта чарасызлыктан, авыл хуҗалыгы түбәнгә тәгәргән чорда районнарда кешеләргә эш урыны калмаган вакытта, дияргә дә була. Бездә аның өчен шартлар, аз дигәндә, начаррак түгел. Мәсәлән, Кама Тамагы районы – үзенең Иделгә карап торган искиткеч гүзәл ярлары белән үзе генә дә туризм өчен әзер объект. Ләкин бу юнәлешне җанландырып җибәрердәй эре белгеч кирәк. Иделдә пристаньнар барлыкка килә икән, яхтада ял итү дә үсеш алачак. Чынлыкта Туризм буенча комитетның, җирле хакимиятләрнең һәм инвесторларның уртак тырышлыгы әллә ни күп тә кирәк түгел. Мәсәлән, Тәтеш һәм Югары Ослан районнарында юллар инфраструктурасы бар, анда бөтен авыллар да исән, газ кергән. Бу инде
зур булмаган шале төзер өчен әзер матди нигез дигән сүз, анда башта казанлылар ял итәргә йөрергә мөмкин. Тарихи-архитектура объектлары бар, аларны бары тик тәртипкә генә китерергә кирәк: Кама Тамагы районы Красновидово авылында бик кызыклы Горький музее, Тенештә – рудник, Юрьев мәгарәләре, Тәмтедә Гагариннар утары, император питомнигы, Югары Ослан районы Нариманда Паулуччи маркизларның утары бар... Татарстанда кунакханәләр һәм хостеллар төзелеше буенча инвесторлар бар. Аларны авыл туризмына җәлеп итәргә мөмкин. Пейзажларга инвестицияләр кертүнең перспективасы бар аның. Экологик яктан чиста урында сыйфатлы ял сатып алырга әзер булган буын үсеп җитте инде. Алар яхшы сервис өчен лаеклы акчалар түләнергә тиеш икәнне аңлый. Дөрес, аларның Европа илләрендә булганы бар һәм чагыштыра алалар. Шуңа да үзебезнең Татарстанныкы кайтыш булмаска тиеш. Гомумән, ватанпәрвәрлек һәм эчке туризм – бер-берсенә тыгыз бәйләнгән төшенчәләр. Бүген үк студентлар һәм мәктәп укучылары өчен экскурсияләр оештырырга кирәк. Алар өчен берничә танып белү объектлары булдырырга кирәк – акбур токымнары катламнарында геология музее, 5 форматында динозавр һәм башка шундый ерткычлар белән инсталляцияләр, мәсәлән. Туризм – ул бит гаҗәпләндерү сәнгате дә. л чагында нәтиҗәсе булачак. шьләр Татарстанда горурланырлык нәрсәләрнең күп булуын беләчәк. Моннан тыш, аларның сәяхәт итү гадәте барлыкка киләчәк. Ә инде сәяхәт итәргә яратучы кеше дөньяга ачык була, ул чит якларда үзе өчен мәгълүмат тупларга һәм үз ягы турында сөйләргә әзер.
.ruta.kai.ru
еспубликаның туристик операторлары авыл туризмын үстерү идеясен төрлечә бәяли – кемдер оптимизм белән карый, кемдер аның уңышлы килеп чыгуына шикләнә. әкин барысы өчен дә бер нәрсәдә уртак фикердә: бу юнәлешне Татарстанның барлык районнары өчен дә үстерү мөмкин түгел. Бу җәһәттән иң отышлы урыннар Казаннан ерак булмаган районнарга туры килә – шәһәрдән бер сәгать эчендә барып җитәрлек булсын. лай да кайберәүләр ерактагы арман районын да өметле, дип бәяли. лмаз иннәтов, туристик компаниясенең үсеш буенча директоры: – выл туризмын сораучылар бар. әкин без традицион юлны сайламаска кирәк, дигән фикердә, шул якка гына хас бер үзенчәлек, бизәк булырга тиеш. Без Биектау районындагы – тәвә кошлары һәм аеш районындагы дөя фермасына кешеләр алып барабыз инде. Күптән түгел Төркиядән кунаклар кабул иттек. Туристлар анда үткән ял вакытын сагынып искә ала, иртәнге ашка бирелгән тәвә йомыркасы тәбәсе берәүне дә битараф калдырмый Бигрәк тә балаларны, нигездә алар җәй көне якын-тирә республикалардан – Марий-Эл, Чувашстаннан, шулай ук Мәскәүдән килә. арман районына алып барабыз, анда мунчасы да булган йортлар, балык тоту мөмкинлеге бар. нда тыныч урында ял итү өчен баралар. ер ачам: озакламый нәк менә авылда ял итәр өчен, ранциядән кунаклар килергә тиеш. збәкстан һәм зәрбайҗанга тәк димнәр белән чыктык. закламый авыл туризмын үстерү буенча федераль программага керергә җыенабыз. улай булгач, потенциал турында сөйләргә урын бар. – Чынлыкта мөмкинлекләр бар, ләкин шул ук вакытта хәл итәсе проблемалар да шактый, – диләр эшкуарлык вәкилләре.
Фото:
ә
Татарстан
май
2014
Управление подчиненными: техники и инструменты Практик, бизнес-тренер и консультант
Артем Ефимов Последователь основателя Таллинской школы менеджеров Владимира Тарасова и известного бизнес-консультанта Александра Фридмана. Член Федерации управленческой борьбы РФ. В торговле с 2003 г. Управленческий опыт приобретен в процессе развития в области продаж на рынках FMCG и Ь2Ь. На сегодняшний день исполнительный директор ООО «АВИА-Кос» («Альпари») – лидера на рынке в своем сегменте с количеством сотрудников более 300 человек.
Семинар будет интересен руководителям любого уровня вне зависимости от сферы бизнеса
• ФУНКЦИИ УПРАВЛЕНЦА. Что и как надо ежедневно делать, чтобы подчиненные осознанно сами несли ответственность за свои недоработки? • Почему подчиненные одному руководителю «смотрят в рот» и делают все по первой просьбе, а другому приходится тратить массу энергии, сил и эмоций, чтобы «до них дошло»?! На чем основана ВЛАСТЬ? Какими инструментами можно добиваться власти в компании? • Как бороться с ХАОСОМ, творящимся ежедневно вокруг нас? Сколько рабочего времени можно сэкономить, не отвлекаясь на «текучку» и «тушение пожаров»? • Как эффективно использовать ПК, какие программы полезны в области управления? • Как ГРАМОТНО ответить на вопрос подчиненного: «КАК СДЕЛАТЬ..?» • Как ПРАВИЛЬНО вести переговоры со своим руководителем? Какую информацию и в каком виде преподносить, чтобы босс тебя «услышал»? К каким вопросам надо быть готовым перед походом «на ковер»?
«Этот семинар – не «волшебная таблетка от всех недугов управленца», это одна из важнейших ступеней развития в совершенствовании своих навыков в искусстве управления!» Дата проведения:
27 мая 2014 год
Место проведения: г. Казань, отель «Олимп» по адресу ул. Р. Зорге, д. 66
Реклама. 18+
Стоимость 9300 руб. В стоимость входит: комплект авторских материалов, обед и кофе-паузы, фуршет, свидетельство об участии
Контакты: +7-927-242-68-48
Организаторы:
риз
28
гына кесә калынайтып ята, дип уйларга кирәкми. Туристларның да виза, самолет билеты, иминиятләштерү, трансфер, арендага машина алу, музейга бару, экскурсияләр һәм башка чыгым-
нары бар бит. Минемчә, Татарстан өчен дә мондый ташламалар ясарга була, тагын – бөтен бренд һәм үз-үзеңне дөрес итеп күрсәтә белү кирәк. Әнә шулай килеп чыгарга мөмкин.
Серге Иванов, ТР Туризм буенча дәүләт комитеты рәисе: – Алдагы дүрт-биш елда безнең өчен эчке туризм үзәктә булачак. Берүк вакытта без республиканы чит ил базаларында таныту өстендә эшләячәкбез, ләкин төп игътибар Россия базарына булачак. Россия сумнарының девальвациясе аркасында, вазгыять тотрыксызлана, һәм быел республикага күпме турист киләчәген фаразлау катлаулана. Әмма икенче яктан, чит илләргә чыгу 10–15 процентка кыйммәтләнәчәк, һәм без россиялеләрнең бер өлеше ил эчендә генә сәяхәт итәр, дип уйлыйбыз. Без туристлар агымының 2013 елгы үсеш күрсәткечен – 15 процентны
саклап кала аларбыз, дип өметләнәбез. Хәзерге вакытта эшләнә торган үсеш программасында туризм өлкәсендә кече һәм урта эшкуарлыкка ярдәм итү механизмы да бар. «ВКонтакте» һәм acebook кебек социаль челтәрләрдә «Татарстан Республикасында туризм өлкәсендәге яңа проектлар» дигән төркемнәр эшли, анда һәркем үзе теләгән мәгълүматны калдыра ала. Без ел саен иң перспективалы һәм кызыклы проектларга грантлар бирергә планлаштырабыз, аларны комитет каршындагы иҗтимагый совет билгеләячәк.
.strana.ru
Мәсәлән, авыл хуҗалыкларына илтә торган юллар шул ук тәвә кошлары фермасына зур автобусларның барысы да барып җитә алмаска мөмкин яки авылда җитештерелгән азык-төлекнең санитаргигиена нормаларына туры килүе турында сертификат алу буенча – ансыз туристның өстәленә бер генә ризыкны да биреп булмый. Кү п л ә р а г р о т у р и з м б е л ә н шөгыльләнүче эшкуарлар өчен ташламалы кредитлау яки салымнар кирәклеген билгели. Белоруссиянең « вылда ял» иҗтимагый берләшмәсе рәисе Валерия Клицунова, агротуризм эксперты буларак Татарстан эшкуарлары белән шушы уңайдан тәҗрибә уртаклашырга килгәч, нәк шушы ташламаларның үзләрендә авыл туризмын өр-яңа дәрәҗәгә күтәрү мөмкинлеге бирде, дип белдергән иде. елда анда туристлар кабул итә торган нибары утар булса, былтыргы ел йомгаклары буенча аларның саны ике меңгә якынлашкан. – выл туризмы белән шөгыльләнүчеләр – эшкуар түгел, ә физик затлар. лар салымнардан азат һәм аларга таләпләр дә бик бәләкәй. Төп таләп – авыл хуҗалыгында бизнес ачкан хуҗа авылда яшәргә тиеш. Башта салым буенча ташламалар елга кадәр гамәлдә иде, хәзер алар елга кадәр озайтылды. Мондый очракта хуҗалар
Фото:
ә
Татарстан
май
2014
р е
Кая тәгәрибез? 30
Татарстан
май
2014
р е
«
20 апрель көнне меңнән артык казанлы үзәк ЗАГС бинасы янына 2014 ел велосезонын ачу тантанасына җыелды. Шунысы шатландыра, сәламәт яшәү рәвешен үз иткән халык саны елдан-ел арта бара. Шунысы кызганыч, бүген Татарстан башкаласы массакүләм велоспортны үстерүгә бик начар җайлаштырылган: махсус юллар һәм аерым полосалар юк, җәмәгать урыннарында велосипедны калдырып тору мөмкинлеге бик түбән. Шәһәр хакимияте проблеманы таный, тик аны хәл итәргә ашыгып китми. Әлегә eli прокат челтәрен генә эшләтеп җибәрделәр һәм Казансу ярында велосипед юлын төзүне башладылар.
Фото: htt ://vk.com/velo sezon 2014, авторы – Сергей Бердник
31
и
и
Көтелгән очыш алдыннан катлаулы юл
Т
Реклама.
ашларны чәчү һәм аларны җыю вакыты бар – бу хакыйкать илебезнең совет чорыннан соңгы ике дистә елда бөлгенлеккә төшкән төбәкара халыкка авиахезмәт күрсәтү өлкәсе өчен бик тә актуаль. Идел буе федераль округында һәм, әлбәттә, Татарстанда да хәлләр озак еллар буе бөтен илдәгедән яхшырак түгел иде. Тик соңгы айларда Хөкүмәтнең барлык баскычларында мәсьәләне уңай якка чишү юнәлешендә ныклы адымнар ясала. Боз кузгалды кебек. Татарстанда халыкка авиахезмәт күрсәтә торган төп оешманың проблемалары, планнары һәм өметләре турында безнең журналга «Ак Барс Аэро» компаниясенең генераль директоры Петр Трубаев сөйләде. – Петр Владимирович, хәзерге вакытта төбәкара пассажир йөртү белән шөгыльләнү табышлымы? Бу эш белән Идел буе федераль округында кем шөгыльләнә? – Совет чорын искә төшерсәк, ул вакытта төбәкара челтәр гаять киң иде. Казан белән Идел буендагы зур шәһәрләр арасында күптөрле самолетлар очты. Тик Советлар Союзы таркалгач, икътисадый кыенлыклар барлыкка килү сәбәпле, Идел буенда бөтен илдәге кебек
үк авиахезмәт күрсәтү тукталды. Санаулы рейслар гына калды, парк бөтенләй искереп бетте. Әлбәттә, мондый хәлне дөрес дип санау мөмкин түгел, шуңа күрә 2012 ел азагында Идел буе федераль округы җитәкчелеге әлеге эшләрне торгызу мәсьәләсе белән Хөкүмәткә мөрәҗәгать итте. 2013 елның гыйнварында чыккан РФ Хөкүмәте карары нигезендә, Идел буе федераль округындагы авиахезмәт күрсәтүчеләргә федераль бюджеттан субсидия бирү каралган. Нигездә бик гади фикер ята: пассажирларны ташламалы бәяләр буенча йөртеп, төбәкнең төп эре шәһәрләрен авиа боҗра ярдәмендә тоташтырырга. Бәяләр нәкъ ташламалы булсын өчен, ике төрле: федераль бюджет белән җирле бюджеттан субсидия каралган. Үткәрелгән конкурс нәтиҗәләре буенча, Росавиация юлларны өч компания арасында бүлде: «Оренбург һава юллары», «Авиа Менеджмент Груп» (Dexter) һәм «Татарстан» авиакомпаниясе. Баштарак без дә, «Татарстан» авиакомпаниясенең рейсларын кабатлап һәм аңа аякка басарга ярдәм итеп, бу эштә катнашкан идек. Тик соңрак самолетларыбыз бүтән рейсларда кирәк булу сәбәпле, без программадан чыктык. – Программаның беренче этабын уңышлы дип саныйсызмы? – Башлангыч этапта юлларны билгеләү һәм эшне җайга салу бурычлары тора иде, әле ярый эшчәнлек алып барыр өчен бөтен кешегә урын җитәрлек булды. Башлап җибәрү өметле булып чыкты – 2013 елның 1 апреленнән 31 декабренә кадәр округның төбәк авиакомпанияләре 92 мең кешегә хезмәт күрсәткән. Чагыштыру өчен: 2012 елны бу сан 41,6 мең генә иде. Өстәвенә, самолетлар оча торган 50 маршрутның 46сы яңа. Авиапарк та яңартылды. Бер «Татарстан» авиакомпаниясе генә 15 яңа Cessna 208B Grand Caravan самолетын сатып алды. Компанияләргә дәүләт казнасыннан 300 миллион сумнан артык һәм төбәк бюджетларыннан да шуның кадәр үк субсидияләр бирелде. Тик, кызганычка, ноябрь аенда
«Татарстан» авиакомпаниясенең «Боинг» очкычы һаләкәткә дучар булуы сәбәпле, бу өлкәдә кискен үзгәрешләр килеп чыкты. Нәтиҗәдә «Татарстан»ның шул 15 яңа очкычы белән ике ТУ-154 самолеты һәм маршрутлары «Ак Барс Аэро»га тапшырылды. Шулай ук безнең компания Росавиация комиссиясе карары нигезендә, 2014 елга «Идел буе федераль округындагы һава транспорты оешмаларына федераль бюджеттан субсидия бирү» турындагы РФ Хөкүмәте карарын үтәүдә консолидатор итеп билгеләнде. Калган ике оешмада сигезәр линия, ә бездә унсигез икәнлеген исәпкә алып (берсе оренбурглылар белән уртак), бирелә торган миллиард сумга якын субсидиядән (60% дәүләт акчалары, 40% төбәкнеке) безгә яртысын диярлек үзләштерергә кирәк – 459 миллион сумын. Шунысын да әйтергә кирәк, программаның кагыйдәләре үзгәрде. Хәзер пассажирлар саны түгел, ә бөтен рейс субсидияләнә. Санаулы айлар эчендә менә шундый төрле вакыйгалар булып узды. – Төбәкара авиарейс пассажиры кем ул? – Без әлегә махсус тикшеренүләр үткәрмәдек, ләкин минем уйлавымча, ул студентлар белән командировкага йөрүчеләрдер. Заманча самолет тәкъдим итә алган тизлек белән уңайлы шартларны алар бик тиз бәяләделәр. Өстәвенә, субсидияләр ярдәмендә билет бәясе дә арзан тора – уртача 2200 сум. Рейсларның тулуына карасак, иң күп кеше миллионлы шәһәрләр арасында йөри. Иң популяр рейслар: Казан – Самара белән Түбән Новгород – Саратов (тулу 67%), Казан – Пермь (64), Казан – Саратов (55), Уфа – Чабаксар (51). Тик Саранск белән Йошкар-Олага самолетлар бигүк тулып җитми. Күп еллар дәвамында халык әллә бөтенләй очудан биздеме, әллә андагы халыкның матди ягы шулкадәр кыенмы – аңлашылмый. Моны уңай якка үзгәртү юлларын эзләргә кирәк. – Программа рейсларның кирәк булу-булмавына күрә үзгәрерме? Аларны
Николай Крушинин тексты
32
Татарстан
май
2014
и
маршрут челтәрендә калдыру-калдырмауны кем хәл итә? – Линия халык күплеге һәм рейс ешлыгы буенча үзен аклый икән, аны дотациядән алалар, чөнки өстәмә стимул инде кирәк түгел. Самолет гел буш оча икән, аны әлбәттә төшереп калдыралар. Әгәр социаль факторлар булса, калдырулары да мөмкин. Мәсәлән, без шул ук Саранскига булган рейсларны туктатыр идек, тик бездән туктатмауны сорыйлар. Һәрхәлдә, соңгы сүзне Росавиация әйтә.
рында исә ераграк рейсларга очарга мөмкин. Без Казаннан Прагага булган рейсны яңадан кайтарачакбыз һәм атнасына дүрт тапкыр Симферопольгә рейс ачачакбыз. Аның субсидияле рейс булуы бик ихтимал. Аңлашыла ки, СанктПетербургка булган рейс бик популяр булып кала бирә, ул субсидияле булмаса да. Кайбер сәбәпләр аркасында, Ташкент, Дүшәмбе һәм Худжанд шәһәрләренә очарга планлаштырмыйбыз. Бәлки Мюнхен белән Истанбулга очырбыз.
– Маршрут челтәрегез кайчан формалашып бетер икән? – Беренче яртыеллык ахырына. Без Росавиациягә алты яңа юнәлеш тәкъдим итәргә уйлыйбыз. Шул нәтиҗәләр буенча инде соңгы сурәт формалашачак.
– Узган елның 17 ноябрь көнне булган «Боинг» һаләкәте нәтиҗәсендә бу өлкәдәге хәлләрнең һавада эленеп калуы сер түгел. Икътисад белән абруй ягыннан хәзерге вазгыятьне ничек бәялисез? – Бу хәл Татарстанның барлык авиакомпанияләрендә дә җитди чагылыш тапты. Күпсанлы тикшерүләр, инспекцияләр булды. Хәтта һава транспортының төбәкара идарәсен дә Татарстаннан Самарага күчерделәр. Бу исә эшкә киеренкелек кертә, оештыру эшләрендә кыенлыклар тудыра һәм абруй мәсьәләсенә дә бигүк уңай йогынты ясамый. Нәтиҗәдә – пассажирлар саны белән бергә авиакомпаниянең табышы да кимеде. Кыен хәл. Без бу авырлыктан тизрәк чыгар өчен күп кенә көч куябыз һәм җиңеп чыгабыз кебек. Татарстан Хөкүмәте самолет паркын тиешле халәттә тотар
– «Татарстан» авиакомпаниясенең китүеннән соң, «Ак Барс Аэро» халыкка авиахезмәт күрсәтә торган бердәнбер компания булып калды. Төбәктән тыш булган эшләр ничек үзгәрәчәк? Элеккеге юнәлешләр калырмы? – Безгә быелга ике төрле самолетны: Cessna 208B Grand Caravan белән CRJ-200 Bombardier очкычларын куллану бурычы куелды. Беренчесе – бер моторлы тугыз урынлы машина, эчке маршрутлар өчен кулай. Икенчеләре – илле кешелек урта магистральле реактив лайнерлар. Бола-
и
һәм хезмәткәрләргә акча түләр өчен, безгә зур ярдәм күрсәтте. Чөнки бу мәсьәләләрдә проблемалар булып алды. Авиапарк составына «Татарстан» авиакомпаниясеннән эләккән Airbus очкычларын һәм аларны караучы белгечләрне калдыру-калдырмау турындагы мәсьәлә кыенлыклар белән чишелде. Нәтиҗәдә китәргә теләгәннәр китте, калганнары калды. Хәзер болай да иң яхшы заманнар түгел, беренче һәм дүртенче квартал һәрвакыт зыянлы. Тик без инде кризисның югары ноктасын үтеп, аннан чыгу юлында. Резервтагы бортлар бар, аларны махсус рейслар өчен кулланырга мөмкин. Самолетлар оча, яңа маршрутлар бар, акча вакытында түләнә. Яңа тәртип төзеп, нык кына эшләсәк, ел азагына әйбәт нәтиҗә күрсәтербез, дип ышанам. – Әйбәт нәтиҗә ничек билгеләнә? – Алар саналган, ләкин саннарын әйтә алмыйм. Гадирәк әйтим: хәзергә иң мөһиме – субсидияләр, Татарстан Хөкүмәте ярдәме һәм башка төр ярдәмне исәпкә алып, эшне зыянсызга эшләрлек итеп оештыру.
33
ә
и е
өхәррир
Гравитацион дулкыннар теориясе, яки Казаннан китү сәбәпләре буларак прагматизм, шигърият һәм перспектива Павел Федоровский, «Карл Фукс» журналының баш мөхәррире лимпия уеннарын трансляцияләү белән шөгыльләнгән бер бүлек җитәкчесе булган дустым дилә очидан кайтты. л инглиз телен бик яхшы белә, үзе менә дигән җитәкче һәм маркетолог, хезмәт кенәгәсе дә көнләшерлек. Менә ике атна инде дилә Казанда эш таба алмый интегә. Булган вакансияләр аны төп ике сәбәп аркасында канәгатьләндерми. Беренчесе – хезмәт хакларының түбән булуы: мең сум алып эшләгәннән соң, туган шәһәрен никадәр генә яратса да, мең сумга риза буласы килми аның. Икенчесе, үзе әйтмешли, аерым «корпоратив климат»ның булуы. Татарстандагы идарә структурасының ныклы вертикален шуңа якын торган коммерция структуралары да үзләштерә. Эре холдинглардагы бу вертикаль хезмәткәрләрдән үз фикерләре булмауны һәм җитәкчегә карата үтә лояльлекне таләп итә шул ук вакытта иң мөһим вазыйфалар «читләр» өчен бөтенләйгә ябык. Ә хәзерге заманның яшь белгечләре һәр хезмәткәр патша һәм лла булган, ә дресс-код искелек калдыгы итеп кабул ителә торган Гуглда эшләүне хуп күрә. дилә күңеленә якын эш табар өчен тагын бераз тырышып карар әле – аның бит әти-әнисе һәм дуслары биредә яши. Ә кайбер дуслары төрле якларга таралышып бетте: кем – встралиягә, кем – Бөекбританиягә, ә кемдер Мәскәүгә, итерга китте. диләгә дә әти-әнисе белән скайп аша гына аралашырга вакыт җиткән, күрәсең...
иг ри т
«Казан – «текә» шәһәр. н ел элек булса, мин бернинди дә мәдәни тормыш булмавы аркасында гына булса да аннан китәргә кирәк, бөтен нәрсә Мәскәүдә һәм итерда гына, дип әйтер идем Хәзер бөтенләй башка хәл, бөтен шартлар да бар. «Макулатура» төркеме, мәсәлән, Казанга күченде. Киткәннәр кире кайта. Мартта әдиф Кашапов та кайтты, – дип язды миңа итерга елның кышында китеп яши башлаган талантлы шагыйрә нна. – лар миңа үз ортларын тапкан кебек тоела. Гаиләләре, балалары да шунда». Ә үз йортларын тапмаганнар хәзергә үзләрен эзли. ундый янып-көючеләр, көчле омтылышлылар, башкаларга охшамаганнар күбрәк булган саен, эзләнү уңышлырак. зләрен, талантларын тануны эзләргә күбрәк шагыйрьләр, музыкантлар, рәссамнар, архитеторлар, дизайнерлар китә. Ә кыюлыклары азрак булганнар кала һәм «нормаль» эш таба.
ерс ектива Кыюлык дигәннән, иң кыю ата-аналар балаларын МГ , МГИМ , В га укырга кертә, булдыра алган34
нары нглиягә, вейцариягә җибәрә, күпкә өмет итмәгәннәр балаларын, тугызынчыны бетергәннән соң, һөнәр учили еларына урнаштыра. олинаның ата-анасы беренче төркемгә керә – МГИМ ны бетергәнче үк, кызлары Газета. уда эшли башлады. ның күршесе һәм төркемдәше, шел зәннән килгән аша зур фестивалендә чы булырга һәм, танылган төркеменең менед еры сыйфатында гастрольләрдә булып, мериканы аркылыдан буйга йөреп чыгарга өлгерде. Ә Клим исемле дустымның ата-анасы КГ га да өметләнмәгән иде, ә егет МГ ның философия факультетында укучы кызга гашыйк булды да шул уку йортының урналистика факультетына барып керде. Хәзер Клим оссиянең иң уңышлы яшь медиа-менед ерлары егермелегенә керә. Билгеле, аларда укыту дәрәҗәсе югары, диярсез сез. Мин дә шул фикердә. «Казандагы иң яхшы профессионалларның берсе» булып калу перспективасы яшьләр өчен хөкем карары чыгарган кебек бит. ул ук вакытта аларның һичшиксез «Берлинның яки Мәскәүнең иң яхшыларының берсе» булырга теләүләренә иманым камил. имәк, мәсьәлә конкурентлык мохите булуда. Берлин Татарстан башкаласыннан ике тапкырга гына диярлек зур. нда хәзер меңләп чит ил рәссамы яши. Ә бездә алар күпме Мин андый өч кеше барлыгын да белмим. Эйнштейнга һәм яңарак расланган гравитацион дулкыннар теориясенә рәхмәт, юкса, рәссамнарның илләрдәге шулкадәр дә тигезсез бүленешен ничек аңлатырга булыр иде Әлеге теория буенча, гравитацион дулкынны хәрәкәтләре тизләтелгән теләсә кайсы материя тарата. Безгә дә тизләнергә вакыт, дип уйлыйм.
Солтан Исхаков фотосы
рагматизм
Татарстан
май
2014
и е
өхәррир
ә
Оч, кошкаем! Артем Тюрин, «Татарстан» журналының баш мөхәррире «Илебезнең бар икәнен сизмичә дә яшибез...» – Мандельштам кайчандыр моны ватаны өчен чиксез йөрәк әрнүе белән язган. Әлеге шигъри юлларны контексттан «йолкып» алуым өчен, Осип Эмильевичтан гафу үтенәм – инде тираннар мәңгелеккә китте, һәм бүген бу сүзләр бөтенләй башкача, кайвакыт хәтта капма-каршы мәгънәдә яңгырый.
К
Солтан Исхаков фотосы
ызганыч, кайсы халыкның һәм аның күпме кешесенең оссиянең башка төбәкләренә бәхет эзләп китүе хакында едераль миграцион хезмәттә төгәл мәг лүмат юк. ның каравы, китүчеләрнең, яг ни даими яшәү урыннарын башка дәүләтләргә алыштыру өчен чит ил паспортлары алучыларның күпме икәнлеге билгеле – узган ел андыйларның саны булган. татистика исәпләүләре буенча, оссия төбәкләреннән күпчелек очракта, бу – Мәскәү һәм итер, соңгы берничә елда Краснодар крае өстенлек итә читкә китүче гра даннар шактый. Татарстан масштабында бу сан гомуммиграция статистика чигеннән узмый. Әмма, беркайда да булмаганча, мәсьәлә монда санда түгел, ә сыйфатта. Бәхет эзләргә күбрәк активлар, тынгысызлар, яңа тәэсирләр һәм мөмкинлекләр эзләүчеләр, пассионарлыкны дөрес кулланырга омтылучылар китә. Монда мәсьәлә кыюлыкта түгел, ә гормоннар уйнавында. Моңа кадәр дә шулай булган, хәзер дә. Киләчәктә дә шулай булачак. Креатив яшьләрнең табигый рәвештә китүен ничек тә булса исәпләп була икән, шундый ук табигый килүчеләрнең санын исәпләүче бармы соң еспу-
бликабызга ничә кеше килеп төпләнгән, һәм аның күпмесе аңа игелек күрсәтә Мин үзем генә дә шушында яшәп калган өч мәскәүлене, ике питерлыны, ике түбән новгородлыны һәм бер екатеринбурглыны беләм. Һәм алар урам себерүче булып та эшләми. герме яшьтә үзеңне бик тә күрсәтәсе килә. иһаять, сине танысыннар, бәяләсеннәр өчен. нәсе, күпме түзәргә була инде ш кына моны болай аңларга кирәк: телим икән, казыйм, теләмәсәм, казымыйм, ләкин бит сез махсус өйрәтелгән кешеләр генә казырга тиеш икәнен беләсез, ә мин гадәти кеше түгел Мин үземне эзлим шьләрнең космополитик мие башкача, аның дөньяны күзаллавы экрандагы курсор артыннан очарга күнектерелгән. лар уйлавынча, бер урында озакка сузылган бетмәс-төкәнмәс авыр эшкә җайлашу катлаулы, дөньяда күпме гүзәл нәрсәләр булганда моның кирәге дә юк. Биш ел элек Казан мэры Илсур Метшин миңа биргән интервьюсында моннан китмәү генә түгел, киресенчә, белемле, интеллектуаль, югары квалификацияле гра даннар гаиләләре белән бирегә омтылсын өчен, шәһәрне тагын да уңайлырак һәм кызыклырак итү турындагы хыяллары һәм планнары белән уртаклашкан иде. Ә андый яшьләрнең тормыш сыйфатына таләпләре югары – шәһәрдә ничек йөрергә, нәрсә сатып алырга, кая барырга икәнен беләләр. Хәзер инде елгы Казан белән бүгенгесен чагыштырып карагыз. Булдырып була икән бит Татарстанлылар үзләренең хыяллары артыннан китә бирсен. әрәҗәле вузларда укысыннар, алдынгы компанияләрдә тәҗрибә тупласыннар – кайткач, туган шәһәрләрен алар тагын да матуррак һәм кызыклырак итә алачаклар Ә әти-әниләре янына кунакка кайткач, гайрәтләре чигәрлек булмасын, киресенчә, сокланырлык булсын. Кулларында дәрәҗәле дипломнары булган яшь белгечләр өчен тиешле шартлар тудырырга, махсус программалар булдырырга республиканың, һичсүзсез, көченнән килә. Инновацион шәһәрне без шуның өчен төземибезмени өрес, рәссамнар саны буенча Берлинны, һәр квадрат метр саен бер музыкант булган ондонны без узып китә алмаячакбыз. Кирәкме соң бу Безнең, һичшиксез, үз өстенлекләребез дә табылачак. 35
ә
36
р
Татарстан
май
2014
р
ә
Илшат Әминевнең тормыш линиясе н н н н нт н та р а ар н н н т а а ан а а р Тапшыру татар телендә барганлыктан, мәктәптә моның турында берәү дә белми иде. Казан, әлбәттә, һәрвакыт күпмилләтле шәһәр булды, әмма ул вакытта татар теле «киртә» эчендә яши иде. н н с р т ра а а ар н стан арт а т Төп каналларда федераль яңалыклар, җирле яңалыклар һәм шуңа өстәп төрле рәвештә криминал күрсәтү – шуның белән бетте. Чын мәг нәсендә алга киткән проектлар күренми, чөнки алар зур чыгымнар сорый. Барысы да җиңел юл белән бара. стәвенә, тапшырулар күзгә күренеп структурлашты – каналлар саны берничә йөзгә якын, кулинарлар, балыкчылар һ.б. өчен махсуслары да бар. Җитди генә булган ММЧның да «сары» төскә манчылуы көчәя бара, бу аңлашыла да: тамашачыларың, караучыларың, укучыларыңның күп булуын телисең икән – скандаллар, секс һәм гайбәтләр турында күбрәк сөйлә, яз, күрсәт
Георгий Козлов фотосы
ас а ат ат р мерикада күргәннәремнән шуны әйтергә була, монда безнең өчен әһәмиятле булган процесслар инде күптән узган һәм аларның нәтиҗәләрен анализларга була, басма ММЧ югалтулар кичерер, әмма сакланып калыр. Беренчедән, кешеләр консерватив һәм аларның бер ияләнгәннән аерыласылары килми. Икенчедән, Интернетның колачы турында күп сөйләнсә дә, хәзер инде күреп торабыз, ул акыл капчыгы түгел, ә чүп-чар дәрьясы, һәм анда ышанычлы, сыйфатлы мәг лүмат утрауларын табу көннән-көн авырлаша бара. Интернет вакыт узу белән үзе тәртипкә салыначак, тәртипсезлекнең чиге була. Әмма ул вакытта да үзенең контенты булган басма матбугат укучыларын югалтмас. Хикмәт шунда: мәг лүмат бирү юлы түгел, ә аның сыйфаты әһәмияткә ия. т р р т са р ст р н ас ар с ат р н ста на а н а т уңа да карамастан, кризис бар һәм медиа җәмгыять аны сизә. Бездә ниверАртем Тюрин язып алды
сиада алдыннан һәм ул үткәч, күпмедер вакыт көчле күтәрелеш булып алды, ләкин бу ел башыннан рекламадан кергән керемнәр кискен кимеде. Бу дулкыннарны тотарга була, ә менә процессның үзенә йогынты ясарга мөмкин түгел.
-телевидение чоры инде җитте, күрсәтү сыйфаты өчен көрәш бара. Тамашачылар, шул исәптән ерак районнарда яшәүчеләр дә, кичәге көн технологияләре белән канәгатьләнмичә, сайлау мөмкинлегенә ия булырга тиеш.
н т р н т н р н т р ра ан тант р Журналистикадан алып медицинага кадәр – бар өлкәләрдә профессионалларның булмавы куркыныч. Итекчеләр бәлеш пешермәкче, пешекчеләр итек басмакчы була, һәм кайсы якка гына карама – бөтен җирдә дә җәмгыятебезнең коточкыч авыруы – белгечләрнең девальвацияләнүе күзгә ташлана. земнең эштә мин моңа каршы кечкенә шәхси сугышымны алып барам: без үз мохитебездә профессионаллар әзерлибез, аннан алар ярдәмендә үз эшләренең осталарын җәмгыятькә күрсәтергә һәм данларга тырышабыз. Бу бизнеска комачаулый, чөнки рейтингларны күтәрү һәм керемнәрне арттыру өчен спектакльләр түгел, ә скандаллар һәм шоулар кирәк, әмма бу эшнең әҗере зур.
н а р н тар ана р р н т а а сан Бу җәһәттән Кырымның кайтуы шатландыра – бу дөрес, һәм ул моннан күпкә элегрәк булырга тиеш иде. Кызганычка, күп нәрсәне булдырырга тиешле җитәкчеләр озак еллар дәвамында үз позицияләребезне бирә килделәр һәм бер капкага уйнадылар, дисәң дә була. Без бөтен җирне калдырып киттек, һәм Германияләр берләшкән өчен генә дә Көнбатыш безне алтынга күмәргә тиеш иде. Бик күп нәрсәне бүләк иттек һәм барысын да тараттык, инде «өч минут эчендә чит ракеталар очып килә» алырлык көнгә калдык. Хәзер инде безнең чикләр янында украиннар низаглаша.
р а н т р р р ат Махсус дәүләт программалары һәм проектлары төзелергә тиеш, алар кысаларында без шушы байлыкларны булдырыр идек. амана каһарманнарын истә калдырырга, документаль фильмнар төшерергә, спектакльләр, концертларның язмаларын эшләргә һ.б. Бу рейтингларның һәм керемнәрнең шундук үсүенә китермәс, әмма моны эшләргә кирәк, чөнки чорыбызның мәдәни байлыгын без шулай гына саклап калачакбыз. әкин әлегә мондый тапшырулар юк, аның каравы тамашачы һәр кичне һәртөрле « усть говорят» һәм тормыш чуарлыгын чагылдырган башка программаларны яратып карый. са
ар а
т
н с
на т н р рс т а р ат н н н анн а а анн а ифрга күчкәндә аңа тиңдәш күрсәтүне беркем дә өзмәячәк, монысы аңлашыла. Әмма
р а та р арн р т с ар р н рс т «Т В- ланета» каналы Кырым татарлары тарихын, аларның Идел буе татарлары белән бәйләнешләрен яктырткан программалар әзерләячәкбез. нда безнең корпункт ачылачак. Әлегә кырымлылар безне бутап, «Татарстан – яңа телевидение» дип атыйлар. Бу үзенчә дөрес тә... а т н н т р н а н ат н т р р н ат епутатка кешеләр шатлыклары белән бүлешер өчен түгел, ә авыр проблемаларын хәл итүдә ярдәм сорап килүләре аңлашыла. Мин хисчән кеше, шуңа күрә бу проблемаларны үзем аша уздырырга миңа бик авыр. Кешеләрнең борчулы мөрәҗәгатьләренең күбесе пенсия белән тәэмин итүгә, торак мәсьәләсенә һәм хакимияткә булган зарларга бәйле. әкин мин зарланмыйм. епутатлык минем өчен – җәмгыять тормышына кагылышлы һәртөрле мәг лүматны алу мөмкинлеге, аннары шуңа таянып, без телевизион тапшырулар эшлибез. Менә бу бик зур плюс. а
р
37
ә
р
нс а т р р Т тт р а а с та а р а а а Беренчедән, бик киң даирә белән аралашып тору өчен, минем башка элемтә чараларым да җитәрлек. Әмма төп сәбәп монда социаль челтәрләрнең кешеләр бер-берсен мыскыл итүдә ярышу урынына әйләнүендә. игә әле мин шушы ачулы анонимнарның әйткәләшүендә катнашырга һәм әллә кешеләрнең, әллә программа-ботларның авыру комментарийларын укырга тиеш Мин машина йөртмим, минем хәтта йөртүгә таныклыгым да юк. Миңа рульгә утырырга ярамый, чөнки еш кына берәр нәрсә турында тирән фикергә чумам да тирә-як хакында онытам. Хәтта җәяү йөргәндә дә, уйларыма шулкадәр кереп китеп, якындагы баганага төртелеп туктыйм. Бу даһилыкның билгесе дип уйлыйсы килә , әмма ничек кенә булмасын, миңа машина йөртергә ярамый.
ор т к е архит и тонд
е П . . ФИ
38
а а та нн н т р р т н рт р н т н н рс н та а р ра ат н с с р ар Моны күз алдыма да китерә
алмыйм. Минем телевидениедә эшлисем, яшисем һәм шушында ук эш урынында үләсем ләкин бурычымны үтәгәч, туры эфирдан соң гына килә.
200 еллык
тарих
Казан, Профсоюзная ур., 4 тел. (843) 293-70-70 www.kremlin-kazan.ru
Татарстан
май
2014
Реклама. 12+
ә
ә
ри
Укырга, түләргә һәм тагын бер кат укырга
Күренеш буларак, репетиторлык һәрвакыт яшәп килгән. Әйтик, мисал өчен, революциягә кадәр Россиядә репетиторлык белән, бераз акча вакытта «йорт укытучылары» арасында кемнәрне генә очратмыйсың – өлкән сыйныф укучыларыннан башлап, вуз укытучыларына кадәр. Ә бердәм дәүләт имтиханнары кертелгәч, өстәмә белем бирү хезмәте (репетиторлыкның рәсми исеме нәкъ шулай яңгырый) бөтенләй башка масштабларга һәм бәяләргә ия булды – дәресләргә ихтыяҗ һәм аларның бәясе елдан-ел арта бара. Василина Олейник тексты 40
Татарстан
май
2014
Федора Решетниковның «Опять двойка» картинасы, 1952 ел
эшләү максатында, күбесенчә студентлар шөгыльләнсә, хәзерге
ә
«
К
ри
ә
игездә нәк менә ата-аналар, кемгә һәм кү ме түлисен үзләре хәл ите , балаларын өстәмә дәресләргә җибәрәләр ул ук вакытта үз балаларыны әзерлек дәрәҗәсен алдан ук түбән бә лә
айбер исәпләүләргә караганда, узган ел оссиянең зур шәһәрләрендә мәктәп тәмамлаучыларның проценты имтиханнарга репетитор ярдәмендә әзерләнгән. Ил буенча статистика, периферияне дә керткәч, кечкенәрәк саннар күрсәтә, билгеле. « ниум» мәгариф үзәкләренең федераль челтәре мәг лүматлары буенча, унберенчене тәмамлаган мең укучының, ким дигәндә, һәр бишенчесе Б Ига әзерлек өчен акча түләргә мәҗбүр булган. епетиторга мөрәҗәгать иткән укучылар ни югалта һәм нәрсә ота һәм мондый әзерлеккә ихтыяҗ чыннан да шулкадәр зурмы – «Татарстан» урналы шуны ачыкларга тырышты.
Белем алу ктылык нуры, тик мәктә тә э гер-ме гер
Тугызынчыда укучы Казан кызы линә .ның һәр көненә катгый план төзелгән: иртәдән – мәктәп, кич – дәрес әзерләү һәм репетиторларга бару. әхси укытучылар ярдәме белән кыз алгебрасын һәм химиясен «тарттыра», өйдә рус теленнән шөгыльләнә. рый әле, монысына түлисе юк, ди линәнең әнисе ветлана, чөнки ул үзе мәктәптә рус теле һәм әдәбиятын укыта. – Безнең линә бик тырыш һәм хезмәт сөючән, тик, аңлыйсызмы, ул фикерләү дәрәҗәсе белән күбрәк гуманитарий. Төгәл фәннәрдән, аерым классларга җиткәнче, үзем тарттым, әмма хәзер аңа аңлар өчен индивидуаль дәресләр кирәк, – дип аңлата ветлана. – Мәктәп белем бирә, нигезен бирә, әмма анда укучыларның аерымлыклары искә алынмый, анда планнар һәм сәгатьләр. Читтән өстәмә белем алырга туры килә, ны дәүләт йомгаклау аттестациясен узу өчен генә дә түгел, ә үзең өчен, ышанычлылык өчен. стәмә дәресләр гаилә бюд етына арзанга төшми. линә имтиханнарга кадәр шактый вакыт иртәрәк, ноябрь аенда ук шөгыльләнергә керешкән. Башта һәр предметка атнасына сәгать ярым вакытын бүлсә, хәзер, имтиханнар якынайган саен, әзерлек көчәя, һәм линә һәр репетиторга атнага икешәр тапкыр бара.
та-анасы академик сәгать өчен сум түли, әнисе әйтүенчә, бу әле «үз кеше» буларак, ташламалы бәя. ветлана репетиторларны коллегалары арасыннан тапкан, алар турында фикерләр яхшы, укучылары имтиханнарда югары баллар җыя, шулай булгач, башка укучылар өчен академик сәгать – сум тора. Һәм га әзерлек, дип белдерә тугызынчы класс кызының әнисе, – бу әле эшнең башы гына. линә медицина университетына укырга керергә тели, шуңа күрә өстәмә шөгыльләнү өчен унынчы һәм унберенче сыйныфларда да түләргә туры киләчәк. – Мин мәктәбем яхшы һәм әзерлегем дә яхшы дип уйлаган идем, – ди унберенче сыйныф укучысы амил Әхмәтҗанов без аны Б Ига әзерлек курсларында очраттык . – Әмма биредә инглиз теленнән белем дәрәҗәсенә тест имтиханы биргәч, югары балл җыя алмаячагымны аңладым. галып калдым да шактый буталдым. Һәм, «ак тапларны» бетерү өчен, курсларга язылдым. Мәктәптә дә Б Ига әзерләнәбез, тик монда, мөгаен, интенсиврактыр. – Мәктәптә минем рус теленнән ныклы бишле, – дип сөйли чыгарылыш сыйныф укучысы Камилә акирова. – Әмма хәзер репетитор биремнәрен эшлим, ул миңа дүртлеләр куя, хәтта өчлеләрем дә бар. Менә шундый күрсәтмә вазгыять килеп туа да инде. Теориядә – төрле имтиханнар белән тикшерүне уңышлы үтәргә тиешле белемне укучылар мәктәпләрдә һәм бушлай алырга мөмкин. Әмма тәҗрибә шуны күрсәтә, соңгы елларда дәүләт, коточкыч зур суммалар кертеп, белем бирү процессын яңарту һәм үзгәртеп кору белән актив шөгыльләнсә дә, мәгариф учре дениеләре барлык укучыларга да бердәй дәрәҗәдә белем бирер хәлдә түгел. стәмә белем бирү сферасының мондый үсеше үзен аклыйдырмы-юктырмы – мөгаен, бу риторик сорау булып каладыр.
е етиторга өрүгә ата-ана атихасы
Хәзерге балаларның ата-анасы белем бирү эшендә теләсә нинди бәягә дәүләткә ярдәм итәргә әзер, диләр шәхси практика белән шөгыльләнүче укытучылар. игездә нәк менә ата-аналар, кемгә һәм күпме түлисен үзләре хәл итеп, балаларын өстәмә
дәресләргә җибәрәләр. ул ук вакытта үз балаларының әзерлек дәрәҗәсен алдан ук түбән бәяләп... – Мин үз укучыларымның укуга, ниндидер мөстәкыйль гамәлләргә омтылуы булмавын торган саен ешрак сизәм, – дип сөйли Казан федераль университеты студенты, инглиз теле укытып акча эшләүче илия афиуллина. – әбәбен каян эзләргә икәнен белмим, тик хәзерге заман ата-анасы, балаларын артык кайгыртып, аларга басым ясый, мөстәкыйльлеген чикли кебек тоела миңа. Миндә инглиз телен дәрәҗәле булган һәм әниләре шулай дип уйлаган өчен өйрәнәләр. Ә укучы килә, ни теләгәнен үзе дә белми. ирәк очрый торган хәл: яшьлек бер егет миңа: «Б И – иң мөһиме түгел. Мин Майамига яшәргә китәр өчен инглиз телен өйрәнергә телим», – диде. Һәм ул укуда чыннан да яхшы нәтиҗәләргә иреште. та-аналар үз балаларына үзләре ышанмый, диләр укытучылар. ш кына алар, үзләреннән җаваплылыкны төшереп, баласын белгечләргә «тапшырырга» тели. Кайсы предметлардан тырышыбрак шөгыльләнергә кирәген дә, нинди профессиягә уку зарурлыгын да хәерхаһлы рәвештә алар киңәш итә. Әлбәттә, иң изге теләкләрдән чыгып, һәм инде үсеп килүче кешедә укуда гына түгел, башка мәсьәләләрдә дә мөстәкыйль карарлар кабул итү теләген юкка чыгаруларын чамаламыйча. Ирина лександровская, Казандагы нче гимназия директоры, рус теле укытучысы: – епетиторлык – баланың укырга теләген, яг ни мотивациясен киметүче эш формасы. Эш практикамда шундый очраклар да булды: битараф булмаган бик җаваплы ата-аналар, әле икенче класста гына укыган баласының ниндидер предметтан өчлесе булуына борчылып: «Без инде репетитор яллау турында уйланабыз», – диләр. Ә бу бит бик куркыныч Мин һәрвакыт әйтәм: алар үзләренең баласына ышанмауларын күрсәтә, аны предметның асылын мөстәкыйль рәвештә табу өметеннән мәхрүм итә. Бала репетиторга никадәр иртәрәк килсә, аның аңында үзенең берни дә булдыра алмавы турында фикер шулкадәр тизрәк ныгый, һәм аны репетитор гына коткара ала, дип уйлый. стәвенә, бу әле башка 41
ә
ә
«
ри
әзерге заман ата-анасы, балаларын артык ка гырты , аларга басым сы , мөстәкы льлеген чикли кебек тоела ми а Миндә инглиз телен дәрәҗәле булган һәм әниләре шула ди у лаган өчен ө рәнәләр
Илсө амматова, ТР Иҗтимагый палатасы әгъзасы, ИЭ Пның Түбән Кама филиалы директоры:
– Репетиторлык – бу, әлбәттә, зарурият. Барлык балалар төрлетөрле. Сәламәтлеге, психотибы буенча укуда бөтен класска ияреп бара алмаучылар була, мондый очракта репетиторларга мөрәҗәгать итү аңлашыла һәм табигый да. Әмма шул ук вакытта укучы–репетитор мөнәсәбәтләре «Мәгариф турындагы» 273нче федераль законга туры килергә тиеш: педагогик хезмәткәр мәнфәгатьләрендә конфликт булмаса, репетиторлык гаепләнми. Әмма бүген мәктәпләрдә, еш кына махсуслашкан, нинди дә булса предмет тирәнтен укытылган мәктәпләрдә, педагогның укучыны ясалма рәвештә үзе белән өстәмә рәвештә шөгыльләнү заруриятенә китерү очраклары бар. Мәктәпләрдәге күпсанлы үсеш үзәкләрендә дә шуңа охшаш практика очрый: «килегез безнең үзәккә, һәм без балагызны мәктәпкә алачакбыз». Сүз уңаеннан, ата-аналарга, түләүле укыту хезмәтләренә керткән сумманың 13 процентын кайтарып алу өчен, документлар да бик сирәк бирелә. Димәк, бу очракта оешманың салымнар түләү мәсьәләсе дә ачык түгел. Минемчә, мәсьәләне репетиторлык үзәкләрен мәктәпләрдә оештыру юлы белән хәл итәргә кирәк. Вузларда мондый структуралар эшли инде. Алар институтның бер өлеше санала, аларның эшчәнлеге рәсми рәвештә вуз документларына кертелгән, алар салымнарын түли, һәм мондый вазгыять азмы-күпме аңлашыла һәм үтә күренмәле булып тора. Шундый ук структураларны мәктәпләрдә дә әлеге мәгариф учреждениеләренең лицензиясе астында рәсмиләштереп була. Мондый очракта, әлеге оешмаларга беркетелгән репетиторларның хезмәтенә дәүләт ведомстволары тарафыннан күзәтчелек итеп булыр иде. әм бу очракта, баланың укуда артта калу сәбәпләрен ачыкларга булышу һәм проблемаларны хәл итүнең нинди дә булса вариантларын тәкъдим итү өчен, һичшиксез, штатта психологлар да эшләргә тиеш, дип уйлыйм.
42
кешегә салыну гадәтен барлыкка китерә: ярдәм итүче табылганда, нигә тырышып укырга әле Валентина андышева, К ның тестлар үткәрү һәм Б Ига әзерлек буенча укыту-методик үзәге директоры урынбасары: – Безнең очракта шулай да була, унберенче сыйныф укучысы нинди дә булса предметны өйрәнергә килә дә башка курсларга да иг тибар итә һәм алдан сайлаганын түгел, башкасын өйрәнергә керешә. Индивидуаль репетиторлыкка капма-каршы буларак, без монда үзебезнең төркемле курсларның уңай якларын күрәбез. стәвенә, төркемнәр зур түгел, укучылар үзләрен генә түгел, бүтәннәрне дә кызыксындырган сорауларга җаваплар ишетә алалар – ярыш моменты барлыкка килә. Бу очракта инде кызыксыну, мотивация туа, һәм бу бик мөһим.
зе ә ышанырга, тик үзе не тикшерергә
йрат Хәлиуллин елда Татарстандагы чыгарылыш укучыларыннан Б Ины йөз баллга җитмәсә, иң катлаулы предметларның берсе – физикадан тапшырган укучыларның берсе булды. Хәзер ул һәм аның кебек үк уңышлы чыгарылыш укучылары – медалистлар, олимпиада җиңүчеләре һәм «йөз баллылар» – үзләренең Б Ига әзерлек үзәген ачтылар. йрат фикеренчә, Б Ига һәм вузларга керү өчен мөстәкыйль рәвештә, мәктәп сәгатьләреннән тыш әзерләнергә кирәк. Ә менә нинди юл белән – монысы укучының үзеннән тора инде. Ә ул үзе репетиторлар хезмәтенә мөрәҗәгать итмәгән. – Минем мәктәбем бик көчле иде – нче лицей, атнасына сигез тапкыр физика белән шөгыльләнәсең, – дип аңлата ул. – Мин бу предметны яратам, аның белән мавыгам. Тик шул ук вакытта һәр имтиханда нинди дә булса фортуна элементы булуын да онытмаска кирәк. Икенче тапкыр Б Ины йөз баллга яза алмас идем, дип уйлыйм. Һәр укучы мөстәкыйль әзерләнә ала, дип ышанам. Күптән түгел без мөстәкыйль әзерлек өчен телефоннарга махсус бушлай кушымта чыгардык. Челтәрдә башка материаллар да, барлык шартлар
да бар. Һәм тагын бер аспект – әзерлек вакытында, һичшиксез, Б Ины тапшырып карауда катнашырга кирәк, дип уйлыйм. Инде декабрь аенда ук, имтиханнарга ярты ел кала, үз дәрәҗәңне чамалау һәм әзерләнә башлау өчен. Мондый Б Иларны тапшырып карауларны даими рәвештә махсуслаштырылган курслар һәм үзәкләр үткәреп тора, алар имтихан көрәшенең реаль шартларына максималь рәвештә якынайтылган. Тик, аларда катнашу өчен, укучыларга шулай ук түләргә туры килә. Әмма ышанычлылык һәм укуга кызыксыну булдыру өчен әлеге түләү, әлбәттә, репетитор яллау яисә курсларга язылуга түләүдән чагыштыргысыз кимрәк булачак.
Салымнар салынудан әнгә китү
имәк, бушлай белем җитми, яңа заман укучыларының үз көчләренә ышанычы һәм кызыксынуы кимегәннән кими, ә менә өстәмә белем өлкәсеннән тәк димнәр үсеп килүче ихтыяҗга тәңгәл рәвештә арта бара. улай итеп, безнең заманда репетиторлык – мәҗбүри хәерле эш булып чыга инде Тик шушы ихтыяҗдан үсеп чыккан кара базар гына картинаны боза. оңгы вакытта арта барган мәгариф үзәкләре генә, аерым затларны үз түбәсе астына җыеп һәм аларның салым органнары алдында хисап тотуын тәэмин итеп, вазгыятьне беркадәр төзәтә, әмма бу диңгездән бер тамчы гына. епетиторларның күпчелеге укучыларны өйләрендә кабул итә һәм бу эшчәнлегеннән салым түләми. кынча гына исәпләгәндә дә, бер укучы репетиторга елына меңнән алып мең сумга кадәр табыш китерә ала дәрәҗәсенә һәм укыту ста ына карап . ул ук вакытта ата-ана укытуның лаеклы дәрәҗәсе өчен түлиме – анысы да ачык түгел. инди дә булса дәүләти ведомстволар күзәтчелеге дә булмагач, сарафан радиосына һәм белдерүләргә генә юнәлеш тотарга туры килә бит. Һәм, акчаңны гына түгел, бердәм дәүләт имтиханында сыналу алдында калган балаларыңның киләчәген дә шик астына куеп, педагогларның намусына гына таянырга кала. Татарстан
май
2014
ә
е
р
и
Балалы йорт – гөлестан
Кукмара – исеме танылган район. Киез итекләре, алдынгы авыл елларда тимер савыт-саба җитештерү дә уңыш китерде. Ә менә соңгы өч елда Кукмара районы тагын бер юнәлеш алдынгысы: республикада демография торышын яхшырту буенча иң алдан бара. Василина Олейник тексты 44
Татарстан
май
2014
Мария Зверева фотолары
хуҗалыгы предприятиеләре белән күптәннән дан тота, соңгы
е
«
р
и
ә
Мәктә была икән авылны сүнәсен, халыкны читкә китәсен көт тә тор
айонда бәби бумы инде беренче ел гына түгел, туучылар саны күптәннән үлүчеләр саныннан артык. елда, республика сәламәтлек саклау министрлыгының уртачаландырылган саннарына караганда, биредә мең кешегә туры килгән яңа туган сабыйлар саны – , , елда – , , ә инде узган елда – , , бу Татарстанның башка районнарына караганда күбрәк, дигәнне аңлата. Менә шулай – югары хезмәт хакы түләнгән уңайлы шәһәр җирендә түгел, ә авыл хуҗалыгы киңлекләрендә ташый демографик ташкын. « и өчен нәк менә Кукмарада » дигән сорау белән әлеге алдынгы районга юл тоттык.
латмы торган суган – әбәбен барыбер ик тисадтан эзләргә кирәктер, дип саныйм мин, – дип сүзен
башлады район башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары узалия Галиева. – Эш монда районда эш булмау, ныклы предприятиеләр эшләп килүендә генә дә түгелдер. Бездә кешеләр шундый: хәтта иң авыр заманнарда да алар үзләренә эш-шөгыль таба алдылар, ә хәзер инде бигрәк тә. айонда шәхси эшкуарлык, урта һәм кече бизнес үсештә, гаилә фермаларының саны арта. айонның барлык авыл җирлекләрендә, мәсәлән, сыер тоталар, сөт тапшыралар. ки авыллары белән итек басу белән шөгыльләнгән тулы бер җирлек бар. Кем генә сатып алмый алардан итекләрне Ә менә Чишмәбашта суган орлыгы үстерәләр, шулай ук биз-
нес. Марий Эл һәм хәтта амарадан кадәр киләләр. Менә шул суганлы якка юл тотабыз да. Чишмәбаш авылы да кергән лы әрдек авыл җирлеген күп балалылар территориясе дип атыйлар: өч балалы гаилә яши, тугызы – дүрт һәм икесе биш бала тәрбияли. « әке саен бер бала» булган гаиләләр саны ягыннан әлеге авыл җирлеген Кукмара гына узып киткән, тик анда бит, авыл белән чагыштырганда, халык саны да күбрәк – район үзәге. Чишмәбаш авылы үзенең балта осталары белән данлыклы як. выл тормышы күзлегеннән, бик кирәкле һөнәр, балта осталары гадәттә өйләрендә утырмыйлар, эшне читләргә китеп табалар. лыбыз уңды – ияз огмановны өендә очраттык. ны, мөгаен, Чишмәбаш авылының уртача статистикага туры килә торган вәкиле дияргә
өчен генә ял юк. ортын әлбәттә инде, үзе салганын зурайтырга ниятләгән ул. – Бусы веранда булачакмы – дип сорыйм ияздан, ишегалдындагы төзелешкә ымлап. – окы бүлмәсе – дип көлә хуҗа. – нысы бүген кирәгрәк. Чыннан да, олы улларына яшь, уртанчы балага сигез, төпчегенә ике яшь булган гаиләгә тагын бер бүлмә комачауламаячак. огмановлар гаиләсендә шатлыклы мәшәкатьләр тудырган җирән чәчле әмирә кергән кунакларны иг тибар белән күзәтә. ртанчылары әлия дә өйдә, олы бала – Булатны гына очрата алмадык. Хуҗабикә илүзә безне сөтле чәй белән сыйлый. өт, аңлашыла ки, үзләренеке, хуҗалыкта дүрт сыер тоталар. й саен литр сөт тапшыралар. вылда барлыгы баштан ар-
буладыр: балта остасы, өч бала атасы, гаилә сыерлар асрый һәм, әлбәттә инде, орлыклык суган үстерә. өрес, узган ел суганнан тукталып торырга уйлаганнар – йортта кечкенә кыз үскәндә авырга туры килә. Тик гаилә башлыгы
тык сыер исәпләнә һәм, авылдагылар сөйләвенчә, монда сөт җыючылар арасында көндәшлек бара, хәтта бәя өчен низаглар да булгалый икән. әтиҗәдә, табигый ки, авылныкылар отышта кала. өтбикәләрне күрсәтүләрен үтенгәч, огмановлар бер-берсенә карашып алалар һәм, уңайсызланып кына, үтенечебезне кире кагалар. ыер – бик нәзберек нәрсә, хуҗалар ят күзләрдән куркуларын аңлаталар... өйләшүләрдән соң, малларны фотога төшерү фотографыбызга гына рөхсәт ителде, ул инде, мөгаен, күз тидермәс. Хуҗалар суган орлыгын үстерү нечкәлекләре, аны саклау серләре турында, савым турында, өченче бала-
Әгәр берсенең өч баласы бар икән, икенчесе, минем аңардан кай җирем ким, дип уйга кала. Сыерларым шулкадәр үк, эшем дә, балаларны гына үстермәслек мәллә мин, янәсе.
45
ә
е
«
р
и
лек начаррак шәдек, барыбер балалар туа торды әзер балаларны тәрби ләү җи елрәк кебек, алар өчен нәрсә генә у ла табылмаган
Әлбәттә, өч бала атасы ияз огманов, ашатырбыз дигәндә, авыл кешесенә хас булганча, тыйнаклык күрсәтә. шату – ул иң кирәкле ихтыяҗ гына, ата-ана кайгыртуы рейтингын-
дидер җитешсезлекләр эзләгәндәй, тагын соравымны бирәм: – Монда сабыйлар шулай күпләп тугач, балалар бакчаларына чират зурдыр инде – Безнең җирлектә бакчалар белән проблема юк дияргә була, – дип ышандыра лы әрдек авыл җирлеге башлыгы Миңнефәрт әттахов. – Балалар саны арта барганга, бакчага да ихтыяҗның үсәчәген исәпкә алып, без быел лы әрдектә урынлык бер балалар бакчасы, шБуҗида тагын шундыйны ук салырга ниятлибез. – Кукмарада да урынлык балалар бакчасы салырга уйлыйбыз, чөнки төп чират анда, – төгәллек кертә узалия Галиева. – Гәрчә елдан бирле «Бәләкәч» программасы буенча районда инде өстәмә урын булдырылса да. Балалар бакчаларын мәктәп би-
торак, социаль ипотека, ана капиталы, өченче бала өчен җир – барлык бу программалар эшли. Күптән түгел генә балалар бакчасы янында биш катлы йорт кулланышка тапшырылган. Әлеге йорттагы фатир яшь гаиләләргә эләккән, ын кукмаралылар социаль ипотека буенча алганнар. Быел, ди узалия Галиева, Кукмарада ипотека буенча төзелгән тагын ике биш катлы йорт сафка басачак. « выл территорияләренең тотрыклы үсеше» федераль программасы кысаларында районда яшь авыл хуҗалыгы белгечләре өчен йорт салынган е – узган елны . Бу гына, әлбәттә, барлык проблемаларны хәл итми, чиратлар кала бирә – авыл хуҗалыгы белгечләре дә, бюдетта эшләүчеләр дә, яшь гаиләләр дә көтә торакны. Кукмарада програм-
да икенче зур бурыч – укыту. айон администрациясендә дә, мәктәпләр ябылгач, авыл җирендә тормышның сүнүен, халыкның туган нигезен ташлап китүен яхшы аңлыйлар. Бүген Кукмара районында мәгариф учре дениесе эшли, класслар зур түгел: бар балалар да беренче сменада укый. Күптән түгел лыяз авыл җирлегендә яңа мәктәп ачканнар, балалар бакчасы да шул ук түбә астында. Бүгенге оссиядә балалар бакчасы проблемалары турында бөтенләй аерым җыр, гадәттә ул бик сагышлы. огмановлар гаиләсе белән танышканнан соң, Кукмарада балаларның күп тууына бәйле вазгыятьтән нин-
наларында ачарга тырышабыз, алай уңайлырак. Искеләрен төзекләндерәбез, анда да өстәмә төркемнәр ачабыз. Иң мөһиме – өч яше тулганнарның барысын да кабул итү, әлеге проблеманы хәл итәргә кирәк. Кукмарада без танышкан «Березка» нче балалар бакчасын тулы гына дию аздыр. Бирегә бала йөри. – бала – күп балалы гаиләдән, – ди балалар бакчасы мөдире юдмила Владимирова. – абыйларның туу темпларына караганда, тагын бер бакча һава кебек кирәк. Һәм урынлык түгел, зуррагы. Кукмарада балалар нигә күпләп туа, дисезме әүләт ярдәме дә этәргеч бирәдер, дип уйлыйм. шь гаиләләргә
малар башка җирдәге кебек эшли: ихтыяҗы булганнарның барысын да колачлап бетереп булмый. Тик туучылар саны бар җирдә дә болай артмый бит. Күрәсең, Кукмара середер бу.
га ничек итеп җир кишәрлеге алулары турында бик рәхәтләнеп сөйлиләр. Ә инде минем, ни өчен соң Кукмарада, республиканың башка районнарына караганда, күбрәк бала табулары турындага соравымны бөтенләй аңламыйлар. – Хатыным белән без һәрвакыт өч бала теләдек, шулай карар кылдык, – дип сөйли ияз. – Монда гаҗәпләнерлек нәрсә юк, авылда дүрт балалы гаиләләр дә шактый. шатуын ашатырбыз. Тагын нәрсә кирәк инде
Барысы да бакчага Тик чират буенча
46
арислардан изкульт ривет
әресләрдән соң, Кукмара укучыларының күпчелеге « илант» спорт комплексына яки Балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе эшләгән « лимп» боз сараена йөрергә ярата. Әйтергә кирәк, кеше яшәгән бистәдә әлеге об ектларның торышы башкаладагылардан һич тә ким түгел. « илантта», мәсәлән, баскетбол, бокс, волейбол, тау чаңгысы, чаңгы, өстәл теннисы, Татарстан
май
2014
е
«
р
и
ә
Бүгенге осси дә балалар бакчасы роблемалары турында бөтенлә аерым җыр, гадәттә ул бик сагышлы
йөзү, самбо кебек спорт секцияләре эшли. Балалар уен, бокс һәм трена ер залларында, ике бассейнда шөгыльләнәләр. ки тау чаңгысы базасында – Кукмарада андые да бар. – Тренерларыбыз әле авылларга да баралар, – дип сөйли Б М директоры инат Хәйруллин. – нда җирле мәктәп базасында шөгыльләнәләр. вылдагыларны, мондагыларны, тау чаңгысы базасына йөрүчеләрне исәпләсәк, барлыгы бала булып чыга. Әлбәттә инде, барысы да түләүсез шөгыльләнәләр. Кадрия апа оныгын спорт комплексы холлында көтә иде – зат йөзү белән шөгыльләнә икән. Әби биш оныгым бар дип сөйли: кечкенәсенә ярты ел гына икән әле. Кадрия апаның райондагы демографик вазгыятькә үз карашы: – Элек начаррак яшәдек, барыбер балалар туа торды. Хәзер балаларны
лары турындагы сүзләргә инде ияләшеп бетә яздык. Әңгәмәдә катнашканнарның барысы да диярлек соңгы еллардагы демографик үсешнең җирле халыкның нәк менә шул сыйфатларына бәйле булуын ассызыклыйлар. айонда эшкуарларның саны артуын, авыл халкының бик актив булуын сөйлиләр. стәвенә, авылларда яңа катлам – фермерлар барлыкка килгән. Бүген инде шәхси ярдәмчел хуҗалык исәпләнә. шиләр, балалар табалар, авылны күтәрәләр. – Бездә инде балалар табу модага кереп бара дияр идем, аңлыйсызмы, – лыяз авыл җирлеге башлыгы амил Маликов белән без Кукмара фермерларының берсе йортына таба атлыйбыз. – Әгәр берсенең өч баласы бар икән, икенчесе, минем аңардан кай җирем ким, дип уйга кала. ыер-
исәпләнә. Ишегалдында – умарта. Тагын казлар да бар әле: хуҗалар утарын күзәтеп йөргән ят кешеләргә кыек кына карап каңгылдыйлар алар. әниснең сыер абзары яңа: аны төзү өчен дәүләттән миллион сумлык грант алган. Техника өчен дә ниндидер субсидияләр биргәннәр. Маллар өчен азык белән җирле колхоз да ярдәм итә: түбән бәядән бирәләр, ничә еллар дәвам иткән корылык аркасында килеп туган хәлгә керәләр. Әлбәттә, ир белән хатынга мондый зур фермада үзләренә генә эшләү кыенга туры килер иде, шуңа да ике кеше ярдәм итә. Әг лиуллиннарның олы уллары Казанда коллед да укый. ртанчылары Гүзәл – мәктәп баласы, ә кечкенә Әлфискә әле ике яшь тә тулмаган. на капиталына фермерлар өйләрен зурайтканнар, өстәп салганнар. Һәм та-
тәрбияләү җиңелрәк кебек, алар өчен нәрсә генә уйлап табылмаган. Мин үзем балаларыма оныкларны тәрбияләшергә гел булышам. затны менә монда йөртәм. Бассейнга йөри башлаганны бирле, авырмый башлады дияргә була, ныгыды, йөзәргә өйрәндем, дип бик шатлана. Горурлана. Балалар өчен шундый шартлар тудырылган, нигә дип тапмаска әле, Ходай биргәч
ларым шулкадәр үк, эшем дә, балаларны гына үстермәслек мәллә мин, янәсе. Иң мөһиме, хәзер яшьләрне районда калдыру, төпләндерү. Бу вакытта инде тормыш та гөрләр, сабыйлар да туар. шьләрнең кайда төпләнергә тиешлеген дә күрсәтә амил Маликов. лыязда авылда калган яшь белгечләр гаиләләре өчен тугыз кишәрлек бүленгән инде. ңа йортлар салу өчен программада каралган субсидияләрне көтәләр. – Гаиләләрнең күбесендә балалар да бардыр инде – дим. – Барысында да – дип, кыска гына җавап бирә Маликов. әнис һәм Гөлчәчәк Әг лиуллиннарның гаилә фермасында сыер
гын җир кишәрлеге дә алганнар. – айонда тормыш тотрыклы, шуңа күрә сабыйлар да туа, – дигән фикердә әнис. – өткә бәяләр күтәрелде, без моны шундук сиздек – җиңелрәк була башлады. Элек литрын җиде-сигез сумга тапшыра идек, хәзер сумнан. Кешедән дә күп нәрсә тора анысы, иң мөһиме – кул кушырып утырмаска. Без менә, мәсәлән, сөт сатудан тыш, өченче ел рәттән каз бибиләре үстереп сатабыз. Ә өч бала – нәк үзе, аз да түгел, күп тә түгел. Әлбәттә, үскәч, үзләре хәл итсеннәр, нәрсә эшләргә, кайда калырга. Әлегә боларның барысын да балалар өчен эшлибез, алар дип яшибез.
Модага нигез салучылар буларак ермерлар әфәребез ахырына кукмаралыларның чыннан да эшсөяр дә, эшкуар да булу-
47
ә
ә ә и
е
Их, Арча итекләре, Чигүле, искитмәле…
Фотолар автордан алынды
Кая гына барып чыкса да, адәм баласының якыннарына шул якның колоритын чагылдырган күчтәнәч алып кайтып сөендерәсе килә. Күпләр тузан җыеп тора торган сувенир түгел, нәкъ менә мәгънәле дә, кирәкле дә булган әйбер эзләргә тырыша. Рузилә Мөхәммәтова тексты 48
Татарстан
май
2014
ә ә и
«
е
ә
игешле кал ак-түбәтә , күннән бизәклә тегелгән читек-чүәк һәм әлегә аст удка әвереле кадерсезләнмәгән гөбәди менә ичмасам татар колориты ди ка ттым Ямаширмәдән
Т
ө р е к м ә н ст а н н а н у р ы н дыкка җәярлек кенә зурлыктагы келәм кисәкләре, чын ефәктән яулык, дөя йоныннан бәйләнгән оекбаш алып кайткан идем – илләре шактый ябык булса да, шхабадка эләгү бәхетенә ирешкән туристка чагыштырма арзан бәягә бүләккүчтәнәч төяп кайту мөмкинлеге бар. Кыргызстан бик ачык ил булса да, кеше шаккатырырлык бүләк табуы читенрәк икән. Бик сораша торгач, киез кушылган ефәк яулык алып кайтып, сеңлемә бүләк итә алдым – озак ябынып йөри алмас ахрысы: киезе чыдам булса да, ефәге бик нәзберек булып чыкты сыйфатсыз диясем килми – иллә дә матур иде үзе . Кырымнан артыштан ясалган вак-төяк һәм, әлбәттә, диңгез кабырчыклары алабыз. Башкортлар балларын төрле савытларга салып, төрлечә бизәп сата беләләр. мырып ашарлык итеп тә алып була, бер кашык бал салынган миниатюр савыттагылары да бар. Тел төбемне чамалагансыздыр инде – Татарстанга килеп эләккән турист Казанның һәм гомумән республиканың бер кисәген нинди форматта алып китә ала Казан кремле биләмәләрендә, Бауман урамында төрле сувенир лавкаларында «Казан» дип язылган зур агач карандашлар, кыңгыраулар, бокаллар һәм шундый вак-төяк бар. Кем өчендер алар да кызыклыдыр, әмма, миңа калса, татарларның асылын күрсәтә торган бүләк түгел.
Бу а гы ник кәкре, җизнәкә итек-кәвеш кигәнгә, балдызым- лгызым
Кызыл-кара бизәкле Хохлома агач савытлары, аклы-зәңгәрле Г ель керамикасы, Жостов поднослары, Вологданың нәзберек челтәре, авлопосад шәл яулыгы, ренбург шәлләре, ымково уенчыгы, Тула самавыры оссия киңлекләрендә урнашкан, халык һөнәрчелегенең алтын фондын тәшкил иткән бу брендлар хәзер барысы да элеккеге кебек эшләсәэшләмәсә дә, бу шәһәрләр һәм бистәләр һөнәрчеләре тырышлыгы белән та-
рихка кереп калганнар. Безнең рча читекләрен дә шул рәткә куярлык, әлбәттә. л читекләребезне элек популяр булган кебек популярлаштырырга нәрсә җитми ушы көннәрдә Казандагы нәшриятларның берсендә өр-яңа китап «табадан төшеп килә». вторы – сәнгать белгече илия аттарова. Түбәндәге юлларга күз салыгыз әле – милли читекләребез турында ничек матур шиг ри итеп язылган, югыйсә, бары тик аяк киеме генә бит инде, әйеме, ә ничек тәмле итеп сурәтләнә: «Китап татарларның гасырлар төпкеленнән мирас булып килгән үзенчәлекле һәм җанлы сәнгати традициясе турында. Әүвәл – Болгарныкы, аннары Казанныкы булган хуш исле һәм йомшак күн, татар сәхтиянчыларының аны гаҗәеп оста эшкәртү һәм бизәү ысулларын бөтен төсмерләре һәм серләре белән оныкларына тапшыруы хакында. Бер караганда, бик тә утилитар, сәнгати булмаган, хисси якын килүдән хали булып күренгән читек тегү кәсебе, матурлык һәм илаһилык белән өретелеп, халык күңеленнән һәм табигатеннән күчкән бизәкләрнең гаҗәеп бай чыганагына әйләнүе турында ». Китап күн мозаикасы сәнгате һәм каюлы күннең традицион бизәкләре белән таныштыра, эшнең тулы технологик процессын тасвирлый. Киясе дә, биеп-биеп атлап китәсе килә. илия ханым җентекләп язган технологик процесс буенча чи-
индстаннан кадәр китереп тә, бина арендалап һәм сатучылар яллап та, товарның хакы чагыштырмача арзан булып калуы мактауга лаек. Булдыралар Ә безнең 40 чакрым ераклыктагы Казан артыннан килгән «ручная работа» байлар рәхәтенә әверелгән. Ни өчен шулай икәнлеген мин белмим
тек ясарга да өйрәнеп буладыр, бәлкем, анысына алынмадым, әмма милли аяк киемебезнең дөньяны яулавы турында сокланып укыдым. Бүген дә бар икән безнең чын сәхтиянчыларыбыз. илия ханым борынгы һөнәр дәвамчылары буларак, Татарстан еспубликасының халык рәссамы офья Кузьминых автор аны «безнең заман гамәли бизәлеш сәнгатенең күн мозаикасына җитди якын килгән беренче рәссам» дип бәяли , «Туран» фондын оештыручы уфия Хәйбрахманова, « әхтиян» фирмасын оештыручы Илдус Гайнетдинов һ.б. исемнәрен санап үтә.
Түбәтә не ничек буразналы лар
Бик озы-ы-ын инә алалар, аны сүс җеп белән саплыйлар да рәт-рәт итеп тегелгән юлларга чиратлап кертеп баралар. Белмәгән дә булыр идем, беркөнне Мәскәүдән килгән Беренче канал урналистларын Биектау районының маширмә авылына алып барырга туры килде. Халык сәнгате һөнәрчеләре янына алып барыгыз дип сорагач, шушы авыл сайланган идек, чөнки «Туран» фонды шушы авыл җирлегендә эшли. маширмә – Казан артында, башкалага иң якын татар авылларының берсе. Казан алынганнан соң Идел ярыннан куылган татарлар бирегә – чокыр-чакыр арасындагы шушы җирдә 49
ә
«
ә ә и
е
алыкны үзендәге осталарга килгәндә, укмара кларында хәтта орт җиһазын са куючы алтын куллы ир-егетләр дә бар Бу инде безне ө ләрдәге җилемлә катырылган агач чүбе түгел, экологик чиста агач
авыл корганнар. Бу авыл гомер-гомергә һөнәрчеләре белән дан тоткан. овет заманында монда рча фабрикасының филиалы эшләгән булса, хәзер ул биналарда «Туран» җәмгыяте урнашкан. Җирле халык аны «артель» дип атый. өрес, без барганда артельнең ябык чагы туры килде. Бина түбәсеннән су үтеп, ремонтка ябылган, ди. ның каравы, маширмә уңганнары безне өйдә кабул итте. әйсән ханым түбәтәй ясау һәм күннән милли бизәкләр эшләү буенча өендә мастер-класс бирде. «Чигешле калфак-түбәтәй, күннән бизәкләп тегелгән читек-чүәк һәм әлегә фастфудка әверелеп кадерсезләнмәгән гөбәдия – менә ичмасам татар колориты » – дип кайттым маширмәдән. әхмәт сезгә, ямаширмәлеләр, мәскәүлеләргә милли колоритыбызны шулкадәр матур итеп күрсәтә белдегез. Татарның « улак өе» дә монысы инде белгечләр телендә матди булмаган мәдәни мирас була , халык һөнәрчелеге дә, хәтта милли ашыбыз да әзер иде алар килешкә. Әйе, маширмә кебек Казан арты авылларында әле борынгы һөнәрне югалтмаган осталар бар. лар калфагын да чигә, түбәтәен дә буразналый, күн белән дә эшли белә. Әлбәттә, бу осталарны бер түбә астына туплап, аларга эш бирә һәм хезмәтләрен сата белүче эшмәкәрләр кирәк. « аманында түбәтәй дә тектек. выл саен йөреп сата идек. Күз бетереп эшләгән эшеңне арзанга да бирәсе килми, бик кыйммәткә дә аласылары килеп тормый. уңа да авыл кешесенең хәзер аның белән маташасы килми, Казан якын – эшли дә кайта», – диде авылдан шәһәргә киткән маширмә кызы.
Агач юнырга да укыталар икән
Халык сәнгате һөнәрчелегенең алт ы н ф о н д ы н а л д а т ел г ә а л ы н ган чигешле баш һәм өс киемнәре, күн эшкәртүдән тыш, агач эшкәртү осталыгы һәм зәркәнчелек алып тора. Кемгәдер бу һөнәрләр нәселдән-нәселгә күчерелеп тапшырылса, кемдер аңа уку йортында да өйрәнә ала. Әйтик, башкалабызда Кабан күле буенда урнашкан Казан халык сәнгате һөнәрчелеге техникумы нчы номерлы һөнәр учили есы 50
бар. ның укучылары ясаган әйберләрне төрле күргәзмәләрдә күргәләгәнем бар иде. Беркөнне учили еның үзенә барып, музейларын да карап, кулы мондый эш белгән кеше югалмый, дип сокланып кайттык. Әйтик, биредә хәтта агач эшенә дә өйрәнергә була. гач эше осталары – халык һөнәрчеләренең киң таралган юнәлеше. Хәтерлисезме, Әлдермештән Әлмәндәр карт сүзләрен « өзембикәмә күктән айны алып бирмәдем, ә бишек ясап бирдем», – дигән иде ул. Татар авылларындагы тәрәзә йөзлекләре үзләре бер сәнгать әсәре ләбаса. Элегрәк әле йорт каршындагы бакча рәшәткәсен дә бизәкләп ясыйлар иде. Башка авылларда ничектер – бездә хәзер бакчаны тимер челтәрдән генә корыштырып куялар. Тәрәзә йөзлекләре дә тарихта калып бара бугай. Хәер, бәлки алар чын һөнәрчеләр яшәгән якларда – Казан артында исәндер әле. Техникумда халыктагы балта осталарын агачтан сәнгать эшләнмәләре әзерләүчеләр дип атыйлар. Композиция һәм дизайн нигезләрен биредә ата-баба түгел, ә лекцияләрдә укыталар. әнгати итеп агач юну зур осталык сорый. Миңа калса, бу осталык Кукмара якларында башка районнарда да бардыр, әмма азрак каннан күчә, ә менә башкаларга техникумда өйрәнергә туры килә. Халыкның үзендәге осталарга килгәндә, Кукмара якларында хәтта йорт җиһазын ясап куючы алтын куллы ир-егетләр дә бар. Бу инде безнең өйләрдәге җилемләп катырылган агач чүбе түгел, экологик чиста агач ур Кукмарада яшәүче иптәш кызымның өендәге диваннарына кадәр ире ясап куйган. Барган саен кызыгып кайтам. Икенче берсенең өендә агачтан ясалган үрәле тора. Куркыныч та, матур да. Бакый рманче бөтен татар халкына бер булса да, халыкта аның дәвамчылары байтак. Кукмара дигәннән, аларның бит әле итекләре дә бар. Киез итек фабрикасы да яңа заманга көйләнә алды, хәзер алар бик матур чигешле итекләр сата башладылар. ткән җәй кызыгып сатып алган идем – быел кыш җылы булды, киеп кенә булмады, кызганыч.
Алтын куллы егетләрне кулларында да алтын
Техникумда иң популяр белгечлекләрнең берсе – зәркәнчелек. Кайсы хатын-кыз алтын-көмеш бизәнү әйберләре яныннан тыныч кына уза алсын Без дә, әлбәттә, техникум буйлап экскурсиябезне зәркәнче егетләрдән башладык. Безне зәркәнче оста вгений Бакакин каршы алды. кучылары – булачак зәркән осталары бик бирелеп алларындагы эшләнмәләрне игәүлиләр. « әркәнчелек һөнәренә кызларны өйрәтәсе җиңелрәкме, егетләрнеме » – дип сорыйм. «Кызларны, – ди вгений Васильевич. – ларның пычкы-өтерге кебек коралларны белер-белмәс тотып куллары бозылмаган. Ә егетләрне эш коралларын дөрес итеп тотарга өр-яңадан өйрәтергә туры килә – анысы катлаулырак». Техникумда « әркәнчелек» буенча эшче һөнәрләренең төбәк чемпионаты узган вакытка туры килдек. геткызларның конкурс таләпләре буенча эшләгән мизгелләре икән. оңыннан хәбәр иттеләр, әлеге чемпионатта Максим кимов җиңү яулган. л эшче һөнәрләре милли чемпионатында катнашачак . стаханәдә заманча станок-аппаратлар тора, заманча технологияләр белән эшләү мөмкинлеге бар. Әмма алтын-көмеш алкалар-муенсаларга останың кул җылысы сеңгән, күз нуры тамган булырга тиештер, биредә технологияләр белән генә ерак китә алмыйсың. иварларда укучыларның һәм укучыларның төрле дәрәҗәдәге күргәзмәләрдә катнашкан зиннәтле алка-беләзекләрнең рәсемнәре. Хәтта су анасының алтын тарагы да бар. Матур Җиде йозак астына бикләнгән кайбер бизәнү әйберләрен дә алып күрсәттеләр. Милли бизәкле гаҗәеп матур эшләр. иплом эше итеп студентлар гына ясаган димәссең
Акча турында
Әлбәттә, һәрбер татар хатын-кызының безнең зәркән осталары милли бизәкләр кулланып эшләгән көмеш беләзекләрне киеп, алкаларны тагып йөрү мөмкинлеге юк. Чөнки кыйммәтле рәхәтлек Хәер, бу очракта кытайлар ярдәмгә килә. лар Татарстан
май
2014
ә ә и
татарныкына охшаганны да, мариныкына охшаган алканы да әһ дигәнче әвәләп бирә. Безнең кайбер эшмәкәрләр «үзебезнең Х » народно-худо ественные промыслы дигән булып шуны сатарга да чыгып басалар. – сум гына, янәсе, алыгыз – милли бизәкләр Кытай сувенирлары – аерым тема, аңа кереп тормыйк. әхсән үзем өсте татар милли бизәгенә охшатып чигелгән, кытайлар теккән туфлине ике ел киеп йөрим. үтелмәде дә, ишелмәде дә, Казан тузанын чистарта-чистарта төсе генә җуела башлады. Безнең һөнәрчеләр кайчакта «ат бәясе» торган товарларын сатканда «Кытайныкының сыйфаты начар» диюне дәлил итеп куялар. Әмма ул дәлил дә, «поддер ите нашего производителя» дигән девизлары да җитди түгел. Әгәр безнең ата-бабадан күчкән милли бизәкләрне кытайлар туфлигә чигеп, арзанрак хакка тәк дим итәләр икән, гафу итегез, нигә мин кулланучы буларак кыйммәтрәген алырга тиеш шанам, безнең осталарныкы кулдан ясалган, сыйфатлы да, матур да. Әмма халык акча янчыгы белән «тавыш бирә». Ә ул тавыш еш кына безнең һөнәрчеләр файдасына түгел. Кызым быел « өембикә» вокаль ансамбленә йөри башлагач, аңа сәхнә өчен милли костюм тектерергә кирәк булды. нсамбль кызларының милли бизәкле, чигешле костюмнарына былтыр әй сокланып торган идем. Быел үзем тектерә башлагач, милли бизәкләрнең серенә төшендем. ны эшмәкәрләребез Мисырдан алып кайталар икән ләбаса. Кибеттә бер бизәкнең бәясе – сум тора. Җәмгысе сумга алынган бизәкләр костюмын да, калфагын да бизәргә җитте. Әйе, мин җирле һөнәрчеләргә ярдәм итә алмадым, ә Мисыр җитештерүчесе белән аның товарын Казанга кайтарган җирле эшмәкәр файдасына «тавыш бирдем». Әгәр мин арзанрак хакка үз теләгәнемне тапканмын икән, димәк, халык сәнгате товарларын җитештерүчегә, дөресрәге, җитештерүченең эшенә бәя куючы эшмәкәргә уйланырга урын бар. оңгы елларда, хәтерем ялгышмаса, май айларында, Казанда һинд ярминкәсе оештыру традициягә керде. интетик чүпрәк-чапрак һәм арзанлы би утерия белән бергә, кызыл агачтан йорт җиһазлары да һәрхәлдә, шулай
дип ышандыралар , кулдан ясалган декоратив келәмнәр дә тәк дим ителә. Халык, сатулаша-сатулаша, кырылып ала. зем алып карамагач, сыйфаты турында әйтә алмыйм. Һиндстаннан кадәр китереп тә, бина арендалап һәм сатучылар яллап та, товарның хакы чагыштырмача арзан булып калуы мактауга лаек. Булдыралар Ә безнең чакрым ераклыктагы Казан артыннан килгән «ручная работа» байлар рәхәтенә әверелгән. и өчен шулай икәнлеген мин белмим.
«Зәркәнчелек һөнәренә кызларны өйрәтәсе җиңелрәкме, егетләрнеме » – дип сорыйм. «Кызларны, – ди Евгений Васильевич. – Аларның пычкы-өтерге кебек коралларны белербелмәс тотып куллары бозылмаган. Ә егетләрне эш коралларын дөрес итеп тотарга өр-яңадан өйрәтергә туры килә – анысы катлаулырак».
е
ә
Татарның милли киемнәрен арзанрак бәягә тегә алмаганга, күпме татар кызын гарәп хиҗапларына төрендердек бит инде. Һөнәрчеләрне ушлы эшмәкәрләр кулына калдырмыйча, дәүләт программаларын булдыру турында уйласак, урамнарыбызны милли киемле кызлар бизисенә ышанам. Әлбәттә, милли чүәкләребезне сәнгать әсәреннән сәнәгать товарына ук әйләндерергә ярамый. Чөнки, күреп торасыз, икмәк заводлары чәкчәкне конвейерга куеп, ничек кирәк алай пешереп, искертеп сатып, кадерен бетерде. чпочмакны да фастфудка әверелдереп, кадерен калдырмадык. уңа күрә, чамасын белеп кенә читек белән чүәкне сәхнәдән төшереп, бик теләгәннәр алырлык итеп урамга чыгарасы иде. Бик кыйммәт икәнлеген – ике айлык хезмәт хакы бәясе торганын белсәм дә, минем каюлы читекләр киясем килә. Әмма теләк белән мөмкинлекләр бик үк туры килеп бетми. ңлыйм, чын күннән тегелгән ул читекләр берничек тә арзан була алмый. Күн бизәкләрнең ничек ясалганын күргәннән соң, хәтта алганда сатулашырга да базмаячакмын. Гаҗәеп җентекләп эшләнә торган нәзберек эш ушы эшне бүген дә башкарырга алынган һөнәрчеләргә Ходай сабырлыклар бирсен 51
р е
Туктама, мизгел! 52
Татарстан
май
2014
р е
«
Барысы да булды – партия җыелышлары да, коллектив эшләр дә, «бер йодрыкка» тупланулар да. Булды, ләкин инде мәңгегә артта калды, бары тик игътибар белән җыелган чор хроникасының аклы-каралы фотосурәтләренә генә кереп калды кебек. Тик нигә соң 30–40 ел элек төшерелгән фоторәсемнәр безгә бүген дә актуаль тоела Юлбашчылар портретлары алмашынды, диварларга беркетелгән шигарьләр реклама баннерларына әверелде, ә кешеләр, аларның тормышы, карашлары һәм үз-үзләрен тотышлары элеккегечә калды. Ихтимал, мизгел эчендә, бер минутлык кадрда мәңгелекне чагылдыру – бөек фотография сәнгатедер. Казан фотографы Владимир Зотов та әлеге бөек сәнгать вәкиле. Аның юбилей күргәзмәсе быелның язында Казан кремлендә, «Хәзинә» сәнгать галереясендә уза.
Владимир Зотов фотолары «Бертавыштан » 1983 ел «Тегү фабрикасында». 1982 ел «Аэробика». 1985 ел «Татпотребкооперация остаханәләре». 1981 ел
«Владимир Зотов. Фотографияләр» күргәзмәсе 14 майга кадәр дәвам итә.
53
и үс
р
Солтан Исхаков фотолары
ә
54
Татарстан
май
2014
и үс
р
ә
Константин Синицынның тормыш линиясе на р ар т н ан а н н р стр р р т р Эчтә һәммәсе: йөрәк, бавыр, үпкәң яна, тирә-як гүләп тора, менә-менә алгы сызыкка – фронтка җибәрәчәкләр, нәрсәгә ул җыр оңрак аңладым, сугышчыларга өстәмә көчләр килеп кушылганда солдатлар әле берсен-берсе белми. Әгәр дә иптәшең синең белән бергә стройда җырлана торган таныш җырны суза икән, син аны таный һәм аңлый башлыйсың. ралар шулай якыная. р нтта н р т р ан нар ра нар н на а ан арт ар а р Мин хәзер дә аеклык яклы, ә ул чактагы исерткечкә тискәре мөнәсәбәтем аңлашылса кирәк. Чынлап та, – яшьтә эчү нигә кирәк улай бервакыт безнең бер политрук кызган баштан траншеядан муенын сузып немецларга акырырга тотынган иде. Тегеләр якын булган, күрәсең, ишеткәннәрдерме-юктырмы, анысы сер, әмма мәргәннәр җитәрлек шул аларда да... әтиҗәсе аянычлы булды. та а а ар ан а Т ан н т та н н т ра талинны идеал дияргә һич тә җыенмыйм, әлбәттә, әмма аны тарих битеннән сызып ташлау дөрес тә, мөмкин эш тә түгел. арн сна р нт а ар н а с с а т а н нн н р әп мәргәннәре дә күп иде аларның. уңа күрә дә бездә алтын кагыйдә өстенлек итте: аттыңмы – урыныңны алыштыр, позицияңне үзгәрт. рта н аннар а ан та ар н с а р н ата а ар Ә немец мәргәненә болар бер дигән мишень бит инде. Һәлак булган бер сугышчы янында тагын алты-җидесе ятып кала. Командир, күсәк тотып, аларны куып таратырга, бу гадәтләреннән биздерергә тырыша иде. с а н н а ар ан а с улардан проценты һәлак булды, калганнары яраланды. Берлинга кадәр йөз кешенең тик берсе генә зып алды: Рөстәм Шакиров
барып җитә алды. Менә шундый югалтулар белән яуланды җиңү. афтан чыкканнарны, әлбәттә, армиягә яңа алынган сугышчылар алыштыра. Берлинга җитәрәк мин дә яраландым, һәм минем өчен сугыш тәмамланды. н р т р тт Безне танкларга утырттылар да « лга » дип команда бирделәр. Берчакны бер торак пунктка килеп кердек. Командир миңа: « зеңнекеләрне ал да йортларны тикшереп чыгыгыз», – диде. ур гына бер йортка килеп керсәк, бүлмәдә, салам түшәп, немецлар йоклап ята. Коралларын тәртип белән бер почмакка сөяп куйганнар. Хәтта каравылчы да калдырмаганнар. Чөнки безнең шулай тиз килеп җитәсебезне уйларына да кертмәгәннәр. Көтмәгәннәр, кыскасы. ул чакта алты фашистны әсир итеп алдык. Күпмедер вакыттан соң мине комбат чакырып алып, дәрәҗә ан ордены тапшырды. а а а ар ан а т р рт н н алатка куйдык, уртада тимер мич – бур уйка яна, су җылыта. Кеше башына икешәр котелок су тия. Берсе белән юынасың, икенчесе белән коенасың. Чыкканда берәү ишек төбендә пумала тотып тора, бетләргә каршы тәнне эшкәртү процедурасы аша узасың. р ра ан ан а н а т н т ра н Боз аркылы Вартаны кичтек. рга чыгып җитүемә, миналар сызгыруы колакны ярды. өзтүбән капланып яттым. Калку җирдә идем, р н
р н
та
шуңа күрәкыйпылчыклар минем астарак чәчелә. лай да шинельне, кальсоннарга кадәр теткәләп бетерде. Ә аякның тиресен нык кына сыдырып үткән. Мине шунда ук санчастька алып киттеләр. раларны бәйләделәр дә кире ротага кайтарып җибәрделәр. «Җиңел яралангансың, эт тиресе сыман өстеңдә төзәлер», дигәннәр иде, хак булып чыкты. Чыннан да, нибары бер атна ротаның мал-мөлкәтен саклап утырдым, аннан, яңадан алгы сызыкка р нтта
а
т а ра ра Беренче эшелон – аларның сугышчылары аз калгач, боларын икенче эшелонга
изит карточкасы Константин Матвеевич Синицын (1926 елда туган) – Бөек Ватан сугышы ветераны. Армиягә 1943 елның 7 ноябрендә алына. Мәскәү янындагы снайперлар мәктәбендә ярты ел укый. 1944-45 елларда – фронтта. 1нче Белорус фронтында (снайпер, укчылар отделениесе командиры) сугыша. 9нчы танк корпусы составында Белоруссия һәм Польшаны азат итүдә катнаша. Берлин янында каты яралана. Хәрби учили ены (1952), Хәрби тыл һәм транспорт академиясен (1960) тәмамлый. 1977 елда, авыру сәбәпле, армиядән китә, соңгы вазыйфасы – тимер юл, су участоклары һәм «Казан» аэропортының хәрби коменданты. Хәрби хезмәттән киткәннән соң да, 13 ел буе Таттелекомда – Казан телеграфының гражданнар оборонасы штабы башлыгы булып эшли. Отставкадагы полковник. дәрәҗә Ватан сугышы, дәрәҗә Дан орденнары, 18 медаль, шул исәптән «За боевые заслуги» медале белән бүләкләнгән. 2нче группа сугыш инвалиды. Җырлар һәм шигырьләр яза. «Волжские гр зы» хорында җырлый. йләнгән, ике кызы, дүрт оныгы һәм оныкларының дүрт баласы бар.
55
ә
и үс
р
кузгатмагыз инде аларны, әйдәгез, башта ашап алыйк » – дия торган иде. а анн н н т р н а р а а ар н ра ар а а ра ар н ларга мин сугыш турында, тормышта нинди кыен хәлләргә юлыгу ихтималы булу хакында сөйлим. Гитарада уйныйм, җырлыйм, шигырьләр укыйм. «Кем армиядә хезмәт итәргә тели » – дип сорыйм. әшмиләр. Берәрсе кул күтәрсә, янына барып, теләген хуплавыңны белдерәсең, кочаклап та аласың.
р ан т р р а н р р р Безнең өстәге киемнәр тәмам тузып, яраксызга әйләнгән иде инде. Кем телогрейка кигән, кемдер ни бар – шуны. Гаскәр түгел, шайтан белсен, әллә ни шунда. Күрәсең, өстә утыручылар, җиңүче халыкка мондый кыяфәттә йөрү килешми, дип тапканнардыр. са н ст р емецлардан калган коттед га килеп керәсең, ә анда нәрсә генә юк Кальсонын да алып киясең, берәр одеал да эләктерәсең. а а н р н р а а та ан р с тс р р т н т р т та Командование, башкаларга да гыйбрәт булсын өчен, күрсәтмә суд ясарга карар 56
бирде. Танк корпусының бөтен составын җыйдылар, теге сугышчыны алып чыктылар, өстенә пла -палатка бөркәндерделәр. Хәрби трибунал хөкемен укыдылар һәм аттылар. Мин утыз метрлап кына читтәрәк басып тора идем. Тешем тешкә тими, иягемнең бертуктаусыз калтыранганын әле дә оныта алмыйм. зебезнекеләрне үзебезнекеләр үтергәнен күрү, ул хәтта җинаятьче булса да, бик авыр икән. р а ра стра на ар а р ан тран а т р а ара ан а р та н арт ра р Без аңа ризыкларга заказ бирәбез. Коймак ашыйсың киләме – рәхим ит, таба. Тик безнең янда өч минуттан да артык тормый, тизрәк кыяклау ягын карый. Без дә канәгать, тамак тук ич. Күрәсең, ашамлыкларны поляклардан ала торган булгандыр ул. Чөнки полякларның безгә мөнәсәбәте әйбәт иде. одзьны азат иткәч, безне алар ипи-тоз белән каршы алдылар. т
р
р нт ар ннан н т с р а ан н ар н с с н а а а т н а р ат н р н н Иг тибар иткәнем булды: кухня бөтен солдатлар бергә җыелып беткән җиргә килә, немецларга шулчакта ата башлау кирәгрәк кебек. и хикмәттер, алар атмый. Безнең комбат та: «Тимәгез,
н р р а игырьләремне укырга да яратам. Чөнки сугыш яралары төзәлсә дә, хәтирәләр ерагаймый, якыная бара сыман. угыш елларында бик күпләрнең юллары аерылды. ерылышуларның ачы сагышы, көткәннәрнең сабырлыгы, көтеп-көтеп тә якыннарын күрә алмаганнарның йөрәк әрнүе, хәсрәте... Болар үзе үк шигырь түгелмени н н с та ар а Төнлә шәфкать туташы ннушка йөгереп керде. Ишек яңагына сөялде дә бер генә сүз әйтте: «Туганнар, бетте » Һәм елап җибәрде. Беркем дә аның нигә елаганын, сүзнең ни хакында баруын сорашып тормады. Бу сүзне без һәммәбез бик озак көттек. үрт ел буе һәркем үзенчә: йөгереп, атлап, үрмәләп, шуышып булса да, шушы көнгә таба барды. Бөтенебез, әлбәттә, авыр яралылардан башкаларыбыз, « ра » дип кычкырдык. рамда ату, гөрселдәү тавышлары яңгырады. р ннан а ат ра нн н т р ел үткән. Ә барысы да кичәгедәй күз алдында. Татарстан
май
2014
Солтан Исхаков фотолары
күчерәләр, ә беренче булып бүтән батальон бара. Бервакыт без икенче эшелонда чакта, ниндидер сәбәп аркасында, машина булмады. Без җәяүле һөҗүмгә күчтек. Минем отделениедәге бер сугышчы кайсыдыр панга кергән дә өч ат җигелгән фаэтон сорап алган. Менә шул фаэтонга бишәү төялдек тә көнбатышка таба чаптырып барабыз. рттан танк куып җитсә. читкә чыгып юл бирәбез. иһаять, мондый тәртипсезлекне комбат шәйләп ала. әп кенә итеп «иманыбызны укытты», әлбәттә. тларны тапшырырга туры килде.
р рс а анса а нас т р с н р т а ана р р т р т ар р ар н игездә, барырлар дип уйлыйм. Чөнки ил өстенә килгән авырлыклар, хәлиткеч көрәш, димәк, сугыш та кешеләрне берләштерә. Бигрәк тә хәзер, Кырымдагы хәлләрдән соң, без америкалыларга ни-нәрсәгә сәләтле икәнлегебезне танытканнан, югалтканны кайтарып алырга мөмкин икәнне раслаганнан соң...
с р
е
с
Гулливерлар өчен акча янчыгы ас т н т н н Бөтенроссия баскетбол турниры Бердәм лигасы мәг лүматыннан күренгәнчә, Казан « ИК »ының – елларга исәпләнгән бюд еты – миллион сум. иганың барлык клублары арасында дүртенче урында торучы күрсәткеч бу. К финанс ягыннан һәрдаим әйдәман булып кала бирә. Күп мәртәбәләр илебезнең чемпионы калучының бюдеты « ИК »ныкыннан өч мәртәбәдән дә артыграк – миллиард , миллион сум Чагыштырып карасак, Краснодарның « окомотив–Кубань» клубы казнасы күләме буенча икенче урындагы бюд ет – , миллион сум, ә Мәскәү яны «Химки»еныкы – миллион. Безнең баскетбол грандлары әлеге акчаларның зур өлешен уенчыларның хезмәт хакына сарыф итә. К да әлеге максатка сезонына миллиард сумнан бераз гына артыграк, түбәнновгородлыларда миллион сум тотыла. « ИК » уенчылары беркадәр азрак – сезонына нибары миллион эшләп ала. Ә икенче яктан караганда, « нисей» баскетболчыларының эш хакы берничә мәртәбә түбәнрәк. ларны тәэмин итү өчен бары тик миллион мең сум гына акча тотыла.
н ар ан а н с н р Беренче сезон «Голос» җиңүчесе һәм « вровидение»тә катнашкан җырчы кыз моны, гастрольләрнең һәм концертларның кирәгеннән артык күп булуы сәбәпле, вакыты бик тар булуга бәйләп аңлата. Моннан тыш, инәнең сүзләренә караганда, «альбом чын-чынлап сыйфатлы һәм кызыклы килеп чыксын, ашык-пошык, аннанмоннан әвәләнгән диск кебек булмасын өчен, бик шәп җырлар сайлап алуы аеруча авыр». үз уңаеннан, күптән түгел инә Мәскәүнең ында концерт бирде: ул, тулы залда чыгыш ясап, искиткеч зур уңыш казанды. Моннан тыш, бөтен дөньяга танылган « отр- ам де ари» мюзиклында Квазимодоны уйнаган француз җырчысы белән парлап җырлады. Җыр, француз теленнән тәрҗемә итсәк, «Җилгә очкан сүзләр» дип атала.
Елмаегыз, видеога төшерәләр! сан т р рна т р ан а т т ар нс т т рн т р р а ара ар н р н а нн р та а Кызык ясау яки чит кеше малын үзләштерү максатыннан, ачык прилавкалардан вак-төяк эләктерүчеләр – ныгыткычлар, эш кораллары, язу-сызу әсбаплары һәм җиңел генә кесәгә сыя торган предметлар белән сату итүче кибетләргә чып-чын зыян
китерүчеләр. Әгәр элек бу бәладән сатучыларның иг тибары гына коткарса, хәзер техника ярдәмгә килә. Әйтик, « ом. Бизнес» компаниясенең элек Интернет, телевидение, телефония өлкәсендә хезмәт күрсәтү белән танылган менед ерлары, бүгенге көндә шактый ук камил видеокүзәтү системасын тәк дим итәләр. ның ярдәмендә сәүдә залында яки офиста ни-нәрсәләр майтарылганлыгын ап-ачык итеп күрергә, җентекләп күзәтергә, тиз арада архивтан кирәкле мәг лүматны табып алырга, шул исәптән тышкы билгеләре буенча явызлык кылучыны танырга була. Әйтик, төзелеш ныгыткычлары сатучы «Тимер» кибетләр челтәрендә, « ом. Бизнес» сервисы кысаларында, компания белгечләре -камераларны нибары өч көн эчендә тоташтырды. ларның оператор серверына видеоагым тапшыру тизлеге – секундына Мбит. Хәзер алынган мәг лүматны операторда ай буенча саклап була, димәк, нәрсә булса да югалган очракта аларның кая киткәнлеге сер булып калмаячак. Видеоязма вак каракларны һәм тәртип бозучыларны һәрвакытта да шунда ук тоткарларга мөмкинлек бирә дигән сүз түгел, әмма аларның кыланмышларын язып алган «фильм», «тиешле урынга» тапшырылганнан соң, җинаятьчене берничә сәгать эчендә тоту мөмкинлеген тудыра. уның өстенә, бинада берөзлексез видеофиксация алып барылуы монда килүчеләрне бик нык тәртипкә сала, шул исәптән хезмәткәрләрне дә. Реклама.
Динә: «Җилгә очкан сүзләр»
57
ә
үрсә е
Безнең һәркайсыбызның үз Казаны. Кемдер аны зур авыл, ди, чөнки үзе үзәктән ун минутлык Әмәт тауларында – күгәрченнәр оялары һәм төтен сеңгән бүрәнә мунчалар арасында гомер итә. Кемдер исә тормышны эш машинасының караңгылатылган тәрәзәләреннән генә күреп, azan- ity – Европа мегаполисы урамнары буйлап йөрим, дип уйлый. ченче берәүләр тарихи ватанын кайдандыр ерактан, әйтик, Австралиядә торып сагынып ята, үзе исә башкалада яшәүче милләттәшләренең түбәтәй киеп, култык астына намазлык кыстырып Гадел Хәеров тексты 58
йөрүенә тамчы да шикләнми... Бәс, шулай икән шул, һәркемнең үз Казаны Татарстан
май
2014
Әлфрит Шәймәрдәновның «Сальвадор Дали Казанда» картинасы
Казаннар күп, мин – берәү генә!
үрсә е
М инем дә үз Казаным бар, балачактан – менә ярты гасыр дәвамында күзәтәм мин аны. Әлбәттә, нәрсәләрнеңдер хәтеремдә сакланмавы бигрәк тә даталар һәм фамилияләр , ләкин болар шәхсән миңа гына кагылышлы хатирәләр бит, экскурсия үткәрүченең ятланган тексты түгел. улай булгач, башка рәсми версиядән әз генә читкә тайпылырга хакым бар
Фотолар автордан алынды
Монда хәтта енинны да аттылар
Батурин урамында Кремльнең көнчыгыш дивары янәшәсендәге әллә ни аерылып тормаган, шәһәр халкына «онкологичка» дигән ятышсыз сүз белән билгеле ак бина элек тә аның бусагасын атлап керүчеләргә шатлык китермәгән – патшага да, большевикларга да җинаятьчеләрне бер урыннан икенче урынга күчергәндә хезмәт иткән төрмә булган ул. Чекистлар яңа хакимияткә каршы гра даннарны шундагы тар гына ишегалдында ата торган булганнар, кайберләрен газеталар аша иг лан биреп, халык алдында җәзалаганнар. Бандит, профессура, ак офицер, руханиларны аерып тормыйча атканнар. зен енин дип раслаган, акылына зыян килгән берәүне атып үтергән очрак та билгеле. өйләүләренә караганда, кыяфәте белән кулы белән ул да коммунизм өрәгенә таба күрсәтергә яраткан нәк Ильичка охшаган булган мескен, хәтта казанлылар арасында безнең енин – чын, ә Мәскәүдә
ялганы утыра, дигән имеш-мимешләр дә таралган булган. Мәетләрне төннәрен күршедәге араскева ятница чиркәвенең идән астына илтә торган булганнар, әле чагыштырмача күптән түгел генә ясалган реставрация вакытында гыйбадәтханәнең җир асты бүлмәләрендә атып үтерелгән йөзләрчә кешенең сөякләре табылган. Ихтимал, баш сөякләрен пуля чәрдәкләгән мәетләр арасында татар обин Гуды – әкүр каракның да мескен башы табылгандыр – аны уллары һәм туганнары белән бергә ат урлаган өчен хөкем иткәннәр. Бу гаилә, имеш, атларны көтүе белән дә урлый торган була, хәтта бервакыт гыйдел елгасы янында ял итәргә туктарга ашыккан буденныйчыларның бөркет юртакларын да кулга төшергәннәр, ди. т карагының туган авылы Чүтидә аны әлегә кадәр хөрмәт белән искә алалар: « әкүр ярлылар янына килә, аларның тормышкөнкүреше белән кызыксына, ә иртә белән йортның бусагасында хуҗаларны күчтәнәч көтә торган була – йә он, йә ярма, йә гомумән ат ите Гомер буена бер генә ярлы кешене дә рәнҗетмәгән». унысы кызык, нче елларда илебездә байлар калмаган вакытта халык каһарманы кемне генә талады икән соң «Күчерү төрмәсе»нең тагын бер ристанын искә алыйм: иколае вакытында утыра ул биредә, ул вакытта төрмәчеләр аерата либерализм белән аерылып торган, ди. Имеш, җирле конвоирларның
ә
берсе тоткыннарның башларын бик зур Тула прәннеге белән «сыйпый» икән. өрес, прәннек бик иске һәм, катып, ташка әйләнгән икән. рәннек тәмен безнең тоткын – Велимир Хлебников та татып караган. Әлеге фамилия бөтен кешегә дә таныш булса да, берәүнең дә аның шигырьләренең бер генә юлын да искә төшерә алмавына иманым камил Мин дә хәтерләмим, шуңа да аларны кәгазь битендә саклыйм: и а а , а нь, и им м а а ь ам ми а м: м Әйтергә кирәк, шагыйрь Казанда утырып чыкканнан соң борынгы славян телендә яза башлый. Велимирның әнисе: «Төрмәдә ул бер ай диярлек утырып чыкты. уннан соң ул танымаслык булып үзгәрде: шат күңелле иде – эзе дә калмады, лекцияләрдән күңеле кайтты». Әйе-е, конвоир прәннеге ашаганчы, чыбыркы яхшырак булыр иде... Менә төрмә артында ук ике катлы йортта туып-үскән Вероника Тушнованың шигыреннән өзек, ул җырны һаман да җырлыйлар әле: аю ю ь и нь н а н а а ан а ь , а и ь м н а н өкер, ул күршедәге уңайсыз йортта утырмаган да, ятмаган да, бәла урап узган. 59
үрсә е
Метро төзелеше өлкәсендә шерен тәҗрибәләр араскева ятница чиркәвенең нәк артында каравыл манарасының бер таш баганасы тырпаеп тора – Кремль артында үсеп чыккан бистәне сакларга тиешле кальгә диварының икенче рәтеннән шушы гына калган. Күршедә Богородица монастыре урнашкан, совет чорында аны ике дә уйламыйча тәмәке фабрикасы карамагына тапшыралар. ул чор кешеләре коммунистик өмәләрнең берсендә «табачка»да эшләүчеләрнең иске корылмалар астында фабрикадан манарага илтә торган җир асты юлына тап булуларын хәтерлиләр. әкин ул юл шул дәрәҗәдә тар була ки, кәрлә дә үтәрлек түгел. Тик хәйләкәр эшчеләр бу уенчык метроның каян барлыкка килүен тикшерү өчен тарихчы һәм археологларны чакырып тормыйлар, аны үз файдаларына куллана башлыйлар. әрсә өчен дип уйлыйсыз өрес, продукция ташу өчен. Бөек криминиаль тәҗрибә булганда, әмәлен дә тиз табалар: – метр озынлыктагы киселмәгән папиросларны пөхтәләп тишеккә тыгып җибәрәләр – теге яктан аны кадерләп кабул итүчеләре дә була. Эх, үз вакытында монахлар бу торба аша нәрсә «үткәрделәр» икән, шуны беләсе иде Казанның Изге Мәрьям на иконасы турында күп яздылар, шуңа да бер очрак белән генә чикләнәм. Элеккеге монастырь территориясендә, «табачка» белән беррәттән пединститутның тулай торагы да урнашкан вакытта, тәреле гөмбәз астында – хәзер алтарь торган урында – студент кызларның тимер караватлары тезелеп киткән була. Барысы да гадәттәгечә: карават янында буялган тумба, астында чемодан ята. иварларга исә « гонек»тан алынган сурәтләр ябыштырылган: ин ид, Гойко Митич, 60
орд е Марьянович, Мирей Матье һәм, әлбәттә, яшь угачева. улай бервакыт студент кызларның берсе, еш кына кабатланганча, бүлмәсенә иртә белән генә кайта, тумба өстендә эленеп торган лла кубып төшкән дә, штукатурка астыннан Мәрьям наның йөзе килеп чыккан. унда чиркәү хоры тавышы ишетелеп киткән, ә йокылы-уяулы кызларның йөзенә яктылык нуры иңгән. Билгеле, күңел ачарга ярата торган кыз монастырьга киткән, ә теге урында хәзер Казан Изге Мәрьям на иконасы эленеп тора. епродукция, билгеле. Икенче бер нөсхәсе – Казан мэриясе Ватиканнан соратып алдырганы, әлбәттә, борынгы аның турында хәтта төп рольләрне ю ев белән Гусева башкарган « аступница» дигән нәфис фильм да төшерделәр . Төп нөсхәсен, күрәсең, имансыз угры, тактадан кыйммәтле ташларын гына сыдырып алып, мичкә яккан. Имеш, бу бәдбәхетнең скелетын Казан университетының анатомия өйрәнү дәресләрендә күрергә була, ул анда кулланма әсбап буларак эшли, диләр. Бер файдасы тисен, дигәннәрдер инде...
Бөлү, төрмә һәм илһам
лга таба пеев урамы буйлап китәбез – анда кечкенә генә замокны хәтерләткән иске Казан төрмәсе сакланып калган хәзер ул санлы Тикшерү изоляторы .
Җинаятьче булмасаң яки юрфак, урфак яисә ветеринария институтын гына булса да бинада усал этләр хезмәт бурычын үти тәмамламасаң, аны эчтән күрү мөмкин түгел. әкин мин сезгә барысын да сөйләрмен, чөнки мине, урналист буларак, кертеп кенә калдырмадылар, шөкер, чыгарып та җибәрделәр Эчтә – кысан коридорлар, баскычлар, күпсанлы ишекләр, яңа кеше бик тиз адашыр иде анда. б ект тарихи булу сәбәпле, планировканы уңайлы итеп үзгәртергә администрациянең хакы юк. Тикшерү астында булган яки этап көтүче хөкем ителүчеләргә кайчандыр ев Толстой заманындагы арестантлар утырган, яткан һәм хәтта басып торырга мәҗбүр булган дүрт кешелек камерага – кешене тутырсыннар әле камераларда вакыт үткәрергә туры килә. Ә ев әфәнде, сүз уңаенан, төрмәдән юл аша гына – ркылы Казан урамында урнашкан Горталов утарында яшәгән. әк менә шунда хакимият күпмедән бирле язучының музеен ачарга азаплана да инде. Әдәбиятчылар, зиндан белән күршедә яшәвеннән алган тәэссоратлары Толстойны «Воскресение» романын язарга этәргән, дип фаразлый. л вакытта әле сакалы булмаган евушка көн саен Казан университетына барганда, ебергә озатылучы катор анның туганнары белән хушлашуының күңелләрне тетрәндергеч
Фото: overnment.ru, ru. iki edia.or
ә
Татарстан
май
2014
үрсә е
күренешенә шаһит булгандыр, мөгаен. Конвой әр тоткынны урамга алып чыга да җиргә утырта. ларның кулларындагы богауларын тимерче озын чылбырга беркетеп куя, чылбыр арбага тагыла. вызлыклары белән аерылып торганнарның, үзләре дә теләмәстән кыек юлга баскан мескеннәрнең аягына зынҗыр-богауларны сөргендә генә кидергәннәр – кайдадыр Колымада яки ахалинда. Купшакланган диварлар башка билгеле җинаятьчеләрне дә хәтерли – Васильево бистәсеннән кеше ашаучы уклетинны, «Тяп- яп» бандасының атаманы һәм «Казан феномены» пионерлары башлыгы авданы һәм атып үтерелгән закондагы каракларны, бандитларны һәм көчләүчеләрне.
Фотолар ТР Милли музее архивыннан, автордан алынды
кка чыккан урам
Әлбәттә, күңелсез урын инде, тик ев Толстой ике адым атлауга, Казансуның ярсу җиле студент шинеленың итәген кош канатыдай кага башлый: биредә урам текә яр буйлап елгага таба төшеп китә. Һәм ев бертуганнары ергей, иколай, митрий, Мария белән чана шуарга йөгерә торган була. Ишегалды малайлары бу сукмакны шомартудан бер генә агач чана йомычкага әйләнмәгәндер. -ух – һәм тирән көрткә башың белән кереп чумасың. л тирәдә елда төзелгән бәләкәй генә Изге вдокия чиркәве тора. Толстойларның бу гыйбадәтханәгә йөрүе турында турыдан-туры мәг лүматлар сакланмаган, ләкин гаиләләре белән зур бәйрәмнәрдә – аштуа, Кре ение һәм асха көннәрендә булса да бирегә килгәннәрдер, дип курыкмыйча әйтергә буладыр. Кызганычка, Казансу ярларына таба үтеп булмый хәзер – елга казанлылардан видеокүзәтү камералары дивары белән бүлеп куелган. Ә ул дивар артында борынгы едосеев урамы урынына сиздерми генә бер типтагы коттед лардан торган «нефтьчеләр бистәсе» калкып чыкты. Элегрәк ул урам буйлап
күп йөрдем мин һәм андагы төрледәнтөрле йортларның фасадларын яхшы хәтерлим: ме аннарның үзенчәлекле тәрәзә йөзлекләре белән бизәлгән агач йортлары, сәүдәгәрләрнеке – биегрәк һәм аларның беренче каты махсус кибет өчен кирпечтән төзелгән. Икенче катны яшәү өчен дип төзегәннәр – «җылы» нараттан, «чыршы» такта белән пөхтәләп тышлап. Биек баскычлар, «урыс» капкасы һәм бер күз белән урамны күзәтер, икенчесе белән җиләк-җимеш бакчасын да күреп торырлык итеп урнаштырылган балкон мәҗбүри була. ул вакытта ишегалдында чистартып ялтыратылган борыныннан тамчы чы латып самавыр пар чыгарып утыра, һәм симез бал корты, тере килеш бал кортлары оҗмахына эләктем дип уйлап, сөенә-сөенә кры овник кайнатмасында батып ята. Кайберәүләрнең чәчәк бакчасы да була, гадәттә аларда сирин белән «сары шар»лар үсә. Кайчандыр стровский пьесаларының персона лары яшәгән сәүдәгәр йортлары арасында «европалылар» да очрап куя – соры таштан төзелгән, манаралы һәм флюгерлы замоклар. елда чыккан «Татарстан еспубликасы: тарих һәм мәдәният һәйкәлләре» дигән каталог-белешмәгә күптән түгел күз йөгертеп чыккан идем. нда инде юкка чыккан мирас турында коры гына тасвирлама таптым: «В. тепанов йорты, гасыр. Эклектика стилендә, юнып эшләнгән купшы тәрәзә йөзлекләре һәм бөтен периметры буенча юнып эшләнгән фризлы бер катлы йорт. М. Тюфилин йорты, ел. Бизәү өчен меандрлы орнамент һәм люкарналар кушылган аттика кулланылган». лга таба шулайрак дәвам итә. Монда андый йортлар йөзләрчә иде Ә хәзер ышанычлы коймалар артында нефтьчеләрнең пластик модульләре генә калды. пеев урамында могҗизаи рәвештә генә сакланып калган берничә йорт бар – алар Казансуга таба төшә торган урында
ә
төрмә башлыгының таш йорты һәм Тельман урамы ахырында бер катлы шәһәр йортлары. Калганнары черегән. Танылган композитор офия Гобәйдуллина туган бер агач йортны хакимият шундый итеп реставрацияләгән ки, хәтта «Маугли» мультфильмына музыка язган автор туган ягына кайтып, «үзенең» ишегалдына килеп кергәч, гаҗәпләнеп сорап куйган: «Кайда минем йортым ез нигә монда бу курчак өен төзеп куйдыгыз » Карл Маркс урамындагы тарихи бинага тимәгәннәр...
Мин тоткын буласы төрмә Әгәр кулга елда дворян балалары өчен ачылган Беренче Император ирләр гимназиясе төшерелгән гравюраны алып, аны бүгенге бинасы белән чагыштырсак, бинаның үзгәрмичә саклануы гаҗәпләндерер Мөгаен, безнең университетның шушы гимназия нигезендә барлыкка килүен барысы да беләдер беренче гимназистлар «автомат» рәвештә ул вакытта иң көнчыгышта урнашкан югары уку йортының студентлары булган . Бүгенге студент ничә тел өйрәнә Инглиз теле. у. илологларны, зарлануларына карамастан, иске славян теле белән латин телен өйрәнергә мәҗбүр итәләр... Ә элекке гимназистларны гарәп, төрек, татар, монгол, кытай, маньч ур, фарсы һәм әрмән телләренә укытканнар. Тәртип тә армиядәге кебек булган диярлек. Гаврила ер авин: «Мин биредә марш атлап йөрергә һәм фрунтка басарга өйрәндем», – дигән. « ленький цветочек»нең авторы ергей ксаковның да гимназия турындагы хатирәләре күңелле түгел: а а н а ан а м м ина м а а м и а н ам , м , ан а мн а а й н й и и м 61
үрсә е
нна а а а н а и а а ан м н , а и а а ан и мин н й а а а, а ми а а а и а а а, а и а ан м н а а а а а а ; н ю а на ю ан а н а н ан м н а йн й ан н а н а н а а ан а н м ; а и ю на ан а ю н а н н а а а ; н а а й а а, и н , а а, а м н а а ни а н а на и н н ма ай а н ни а и и и и н Булачак рәссам Иван ишкин да шундый ук тәэсирләрдән соң, лабугага кайтып китә, альбомында болай дип язып калдыра: «Казанда күңелсез, шыксыз көз. Казан миңа ошамады – бәлки аның сәбәбе салкын һәм пычрак булуыннандыр, биредә алар тамыр җәйгән. Гимназия, укытучы-надзирательләре белән бергә, – төрмә. ончыдым мин анда...» Казан гимназисты булганда, ишкин альбомына лабуганың искиткеч гүзәл табигать күренешләрен төшерә торган булган, ә кәгазьләр беткәч, гимназиянең икенче катында урнашкан бүлмәсенең диварларына күчкән. Моның өчен аңа эләккән, хәтта коры су белән ипигә калдырып, карцерга да япканнар, ләкин егет анда да бөтен җиргә сурәт төшереп чыккан нчы елларда студентлар отряды көче белән аудиторияләрне һәм лаборатория бүлмәләренә ремонт ясаганда, калын штукатур астында яхшы хәлдә сакланган карандаш белән төшерелгән сурәтләр килеп чыккан, диләр. спирант иконовның хәтерләвенчә, анда «ботаклы агачлар, көймәче белән елга рәсемнәре, үсмерләр 62
йөзләре, кайберләре фура кадан, шулай ук пенсне кигән усал кыяфәтле пеләш кешеләр карикатуралары» булган. иварларга төшерелгән сурәтләргә сокланып карап туйгач, студентлар аларны майлы буяу белән буяп куйганнар. лар да, теге вакыттагы кебек, шулай ук ирексез кешеләр булган шул.
Алтын бар иде алтын юылды Миславский урамы буйлап барсак, аның теге башында ук модерн стилендә реставрацияләнгән бинага тап булырбыз. ортның урнашкан урыны шактый кызыклы – уңайсыз тау битендә, Кремль урамының җәяүлеләр йөри торган тротуарыннан түбәндәрәк. Элек монда Иван Харитоновның « әрык» нәшрияты урнашкан булган. асадтагы « » саны эшкуарның үз эшен башлаган елын аңлата, йорт төзелгән елны түгел. әшрият татар китапларын һәм вакытлы матбугатын чыгаруга махсуслаша, татар китап басу эшендә дөньяви әдәбиятта беренчеләрдән булып сурәтләр кулланыла башлый. Һәм татарларга бу бик ошый лар Иванга татар китаплары өчен рәхмәт әйтә, дөрес, алай да су кызлары сурәтен төшерергә рөхсәт итмиләр. Харитонов вакытында ук булган бер очрак билгеле: әзер продукция складының бер хезмәткәре Мәхмүт кинәт кенә җир астына төшеп китә. ны арканнар ярдәмендә тартып чыгаргач, ул асты черегән сандыкларда алтын тәңкәләр күрүен әйтә. нда хәзинә эзләп төшәргә тырышып карасалар да, төшеп җитә алмыйлар: җир убыла башлый, җир асты сулары кереп тула
һәм ниндидер аңлашылмый торган җир асты юллары аша күзгә күренгән хәзинәне Черек күлгә юдырып төшерә. әкин кулга эләкмәгән бу байлык кемнеке булды икән рофессор М. Хомяков болай дип хәбәр итә: а ан ам н а а и н й и н и а ь й м а й н а, м н, ми а н й и : 30 3 ам а ннан а и н н и ан ннан и ани и и на а а а анна а ан а, н м а а а на а а ан м а анна а ай а н а и а ю а а ан а и н н н н, мин й н и а ю а н н а а м и а а н а н а а а ннан а ан ан м, йн а , н а ам н а а ннан и й а а а а , а м н и а м а а ннан и н а на и нн н , мин на н н н а а и н нин и а а и н мн а а а м, а а н инан а а ана аи ма а а а а ан ан а, й а аи и н а а н а н а а и а и :м н аа и и н ан ю Бәлки, Мәхмүткә Казан ханының елның көзендә Кремльдән алып чыккан хәзинәсе күренеп киткәндер, ул вакытта выз Иван кешеләре комачаулагандыр Хәрби хезмәтчеләр сандыкларны шушы йортның җир асты Татарстан
май
2014
Фотолар автордан алынды
ә
үрсә е
ын кәмит һәм җитди булмаган суи ид әшрият белән янәшәдә генә «Черек күл» паркына якын урында машина кую урыны бар. Бу урында ярты гасыр элек әүләт циркының чатырлары торган, ә инкыйлабка кадәр монда иколай паркыннан хәзер енин бакчасы шка-скоморохның балаганы күченгән. Бәләкәй едя аляпин акчага тиенүгә, бирегә йөгерә торган булган. ушында ук онга буялып беткән леша ешков яңа гына мичтән чык-
кан күмәчләрен халыкка тәк дим итеп йөргән. оңрак, җырчы һәм язучы берберсе белән танышкач, шка янында очрашуларын хәтергә төшергәннәр. шкасы исә булдыра алганча кыланган, бас һәм дискант тавыш белән җырлаган, аннан-моннан язган шигырьләрен укыган, халыкны тузга язмаган мәзәк сөйләп көлдергән һәм, әлбәттә инде, фәкыйрь генә киенгән ике үсмердә нинди иҗади көч уятуын күз алдына да китермәгән. Театрга, җырга һәм нәфис сүзгә дәрт – барысы шуңардан – кәмитчедән икән Карл Маркс белән пеев почмагында нче санлы йорт тора – элекке емский хастаханәсенең бинасы. едоров монастыреның каравылчысы Мостафа булачак инкыйлаб җырчысы Максим Горькийны – үз-үзенә кул салырга уйлап, үзенә аткан лексей ешковны шушында алып килә. зе атын куа, үзе сөйләнә икән: « а им стрилял, раз не умеш,
надо был речка головой – ух » оңрак язучы бу турыда көлә-көлә аляпинга сөйләгән. Хикмәт шунда, өч сумга базардан сатып алган иске револьверның көпшәсе бөгелгән һәм яхшылап майланмаган булган – урамда кышкы суык бит әле. тар алдыннан ешков аягы таеп егылган һәм пистолеты көрткә чумган булган икән, ә чакмасына басканда толыбын ычкындырмаган. Күрәсең, күңел төбендә барыбер яшисе килү теләге янгандыр, шунда да нияте барып чыкмаган. Бу турыда укс бакчасыннан ерак түгел генә яшәп ятучы Казан шагыйре лексей студин бик тәмләп сөйли – ешков шул бакчада үләсе булган икән. Кайчак ул кызыксынган кешеләрне ешковның бу кыланышының соңгы шаһите – карт тирәк янына да алып бара. л вакытта – елның декабрендә – револьвер тавышыннан кар коелып төшә һәм куркудан каргалар очып китә.
РЕКЛАМА
лабазларына төшерергә мәҗбүр булгандыр. Хәзинәнең кайда яшерелүен сер итеп саклаган кешеләрнең һәлак булып бетүе дә ихтимал бит, һәм шул көннәрдән бирле хәзинәне Кабан күле төбендә ята, дип уйлыйлар. Җитте инде чумып эзләргә, казырга кирәк
ә
63
ә
и
Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт о ера һәм балет театры
Г амал исемендәге татар дәүләт Академи театры сәхнәсендә А унски исемендәге Саха академи театры н нн р н а ан а ара р т атр ст а р т орум кысаларында аха академия театры «Хыялдагы зәңгәр диңгез ярым» спектаклен сәхнәләштерә. пектакль Чыңгыз йтматовның « егий п с, бегуий краем моря» повесте буенча эшләнгән. овестьның нигезендә диңгез аучылары хакындагы нивх легендасы ята. Эчтәлек буенча Кириск исемле малайны ыруг башлыгы рган, Эмрайин ата һәм аның туганнан туган абыйсы Мылгун диңгездә аучылык серләренә өйрәтәләр. әкин көчле давыл куба. Гарасаттан соң, күз күремен каплап, үле тынлык сыман куе томан төшә. учылар, адашып, ярга юлны таба алмыйлар. үрт кеше көймәдә, ашау-эчүсез калып, килеп туган каршылык белән көрәшергә мәҗбүр булалар. Калган соңгы тамчы су, киләчәк буыннар хакына, малайның гомерен саклап калырга тиеш. уның өчен өлкәннәр, үзләре теләп, үлем юлын сайлыйлар – чиратлашып көймәдән диңгез томанына төшеп югалалар. Кириск, әтисенең кырыс васыятен үтәп, авыр сынаулар кичеп, якыннарының үлемен күтәреп, өлкәнәеп, өенә кайта... 2 июнь, 18:00, 12+ а
Бу көннәрдә Казанда . уриев исемендәге Халыкара классик балет фестиваленең гала-концертлары гөрләячәк. Театр казанлыларны һәм килгән кунакларны көтә. 27, 28 май, 18:00, 12+
Әки т Татар дәүләт курчак театры
Тинчурин исемендәге драма һәм комеди театры «Без барыбыз да кешеләр» емец драматургы Э.М. емаркның «Возлюби бли него своего» әсәре буенча куелган драма. унысы да иг тибарга лаек, әлеге әсәр татар театры сәхнәсендә генә түгел, гомумән беренче мәртәбә профессиональ театр сәхнәсендә куелачак.
«Золушка» вгений варц пьесасы буенча. Әлеге тамаша театрның яшь, талантлы артисты афаэль Таһировның куючы ре исс р буларак дебюты. әхнәдәге бөтен вакыйгалар музыка белән үрелеп барачак. 31 май, 1 июнь; 11:00, 13:00; 0+
вропа. Беренче бөтендөнья сугышыннан соңгы еллар. Бөтен кешенең күңелендә шатлык. иһаять, сугыш афәтеннән котылган халык, тыныч тормыш урнашуга сөенеп, тантана итә. Илнең һәр почмагында яңгыраган җиңү авазлары астында Германиядә яңа ре им урнаша. әкин хөкүмәтнең күңеленә хуш килмәгәннәр дошманга әйләнә. лар, түбән сортлы кешеләр рәтенә кертелеп, эшләреннән куылалар һәм, документлары тартып алынып, барлык хокуклардан да мәхрүм ителәләр. Күпсанлы качаклар армиясе, полициядән качып, сыеныр җир эзләп йөрергә мәҗбүр була әкин акылдан язган, таралып баручы система шартларында да, үзләрендә сөенерлек көч таба алган кешеләр бар. Бу көч аларга кайдан килә Әлеге шартларда, асылыңны җуймыйча, ничек К булып калырга пектакльнең ре иссеры – езедә Гарипова. Төп рольдә – өлфәт акиров, Идел Кыямов. 22, 23 май, 18:30, 12+
64
Татарстан
май
2014
Мөхәррир сүзе
16 едак и 420066, Казан, Декабристлар ур., 2, тел. (843) 222-09-79 tatarstan@tatmedia.com Баш мөхәррир Артем Дмитриевич Тюрин, tyurin@tatmedia.com е -редактор Әскәр Сабиров, Sabirov@tatmedia.com Баш мөхәррир урынбасарлары Нияз Әхмәдуллин, Ahmadullin@tatmedia.com Рөстәм Шакиров, Shakirov@tatmedia.com ыгарылыш мөхәррирләре Фәридә Әхмәтҗанова, Ольга Ахаева Ик тисад бүлеге мөхәррире Владимир Матылицкий Җәмгы ть бүлеге мөхәррире Василина Олейник Әдәби мөхәррир Николай Коновалов еб-редактор Олеся Бондаревская Авторлар Рузилә Мөхәммәтова, Гадел Хәеров иза н-макет Виктор Шуматов, Владимир Сухарев Тышлыктагы ото Ринат Сафин
Журналист һөнәренең күп булмаган өстенлекләренең берсе – аның «дөнья тоткалары» белән дә, тормышны төптән тартучылар белән аралаша алу мөмкинлеге. Кайчак әлеге аралашулар кечкенә генә ачышлар ясарга ярдәм итә. Әйтик, күптән түгел генә су сиптерү машинасын йөртүче белән ачыктан-ачык сөйләшү миңа ни өчен түрәләрнең безне матур саннар белән ялыктырырга яратуын аңларга булышты. Әлеге шоферның хезмәт хакы тыйнак анысы, тик, аның сүзләре буенча, ул начар яшәми. Эшендә машина цистернасына су тутыра да, чокырга барып, шундагы
роизводство бүлеге җитәкчесе Виктор Шуматов, Shumatov.tatarstan@tatmedia.com ерстка Игорь Глушков, Виктор Шуматов ре ресс Игорь Глушков орректор Айсылу Корманова
үлән-үсемлекләрне суга коендыра, юылырга тиешле юллар һәм тротуарлар-
урнал 1 20 елдан нәшер ителә
саннарны ишеткәндә, машинам исәпкә алынмый калган юл чокырына төшсә
Журнал Элемтә, мәгълүмати технологияләр һәм массакүләм коммуникацияләр өлкәсендә күзәтчелек буенча федераль хезмәттә теркәлгән. Теркәлү таныклыгы ПИ №ФС77-37630, 01.10.2009 Гомуми тира
5 500
данә, шул исәптән татар телендә – 1160 Бә се ирекле Редакциянең язма рөхсәтеннән башка «Татарстан» журналындагы материалларны күчереп бастыру тыела. Күчереп бастырганда, журналның исемен күрсәтү мәҗбүри. Автор фикере редакция фикере белән туры килмәскә мөмкин. Реклама материалларының эчтәлеге өчен редакция җавап бирми. «Промо» һәм «Медиа» рубрикалары материаллары реклама-коммерция нигезендә басыла. Журнал «Татмедиа» ААҖ филиалы «Идел-Пресс» полиграфия-нәшрият комплексы типографиясендә басылды: 420066, Казан, Декабристлар ур., 2 Заказ № А-1317 Басарга кул куелды: 08.05.2014
Маркетинг Евита Саможенова, e-mail: samozjenovaei@tatmedia.com оммер и директоры Надежда Борисова, nborisova@tatmedia.com, тел.: 222-09-79
га гына су эләкми кала. Бу хәл көненә берничә мәртәбә кабатлана. Чөнки бензинны цистернага тутырылган су күләменә пропорциональ рәвештә салалар, ә тротуарларның чисталыгын беркем дә тикшерми... Хәзер инде мин юылмаган юлларның квадрат метрлары турындагы матур дә, уңмаган юлчыларны сүгеп маташмыйм – өлешемә тигән юл газапларын хәйриячелекнең бер төре буларак кабул итәргә тырышам. Кышын да, берәр йокы районында көрткә кереп батканнан соң, грейдер хуҗасы «дядя Ваняны» матур сүз белән искә төшермим. Чөнки аның хезмәте, шулай ук аның башлыгының хезмәте дә еш кына, конкрет урам яки проспектның торышы белән түгел, читкә чыгарылган карның кубометры белән бәяләнә. Гаҗәп, социализмның шикле казанышлары күптән инде артта калды, тик барыбер көндәлек тормышыбыз белән «тулаем күләм» һәм «уртача» саннар идарә итә. Без, күнегелгәнчә, шәһәр скверларында утыртылган фәлән сандагы агачлар өчен шатланабыз, әмма аларның киләсе язга кадәр күпмесе исән калуы турында уйлап карамыйбыз. Тавыш чыгармый гына, суммасы фатир мәйданына турыдан-туры бәйле лифт бәясен илтеп түлибез, гәрчә тегесенең монысы белән бернинди бәйләнеше булмавын аңласак та. Күңелсез нәрсәләр турында сөйләшмик әле. Мин барыбер иртәме-соңмы прагматик капитализм бар нәрсәне үз урынына урнаштырыр, дип ышанам. Һәм шәһәр сайтларындагы «фронт» сводкалары гади һәм аңлаешлыга әйләнерләр, дип уйлыйм: Иминлек урамында юл өслеге, ремонтланганнан соң, немец стандартларына туры килә, Җәйге тыкрык, бураннан соң, тулысынча кардан арындырылды... Ә су сиптерү машинасын йөртүчегә бензинын «сулга» җибәрергә туры
оммер и директоры урынбасары Юлия Мельник, melnik@tatmedia.com
килмәячәк, чөнки хезмәт хакы зур булу сәбәпле, мондый ихтыяҗ калмаячак.
истрибу и Татьяна Чернова, сhernova.tatarstan@tatmedia.com
Әскәр Сабиров, ше -редактор
Бухгалтери Любовь Сорокина, тел. 222-09-80
Реклама Татарстан урналына зылу барлык элемтә бүлекләрендә кабул ителә
Гамәлгә куючы «Татмедиа» ААҖ: 420097, Казан, Академическая ур., 2 Тел./факс (843) 570-31-13
Индекс Индекс
4
– татар телендә – рус телендә
2014 елның 6 аена татар телендәге журналга язылу бәясе – 4
2 сум 00 тиен
Татарстан №5 МАЙ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU
ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА
Мөселман этажы: сәүдә мәйданнары арендага
+7 (843) 258-33-30
МӨСЕЛМАН ДИЗАЙНЕРЛАРЫННАН ЗАТЛЫ КИЕМНӘР
Индивидуаль мөселман киемнәрен тегү остаханәсе Зәркән остаханәсе, алтын һәм көмештән эксклюзив эшләнмәләр Йорт-җир өчен текстиль Заказ буенча тортлар
Казан шәһ., Бауман ур., 82 Тукай мәйданы info@svitahall.ru www.svitahall.ru
Реклама
«Свита Холл» СҮ