Tatarstan 06 2014 tat by Общественно-политический журнал "Татарстан"

Газета, журналларга языл һәм БҮЛӘК ал!

Татарстан №6 ИЮНЬ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА

«Татмедиа» ААҖ: республика, шәһәр һәм районнарда чыгучы 99 газета, 15 журнал

www.tatmedia.ru сайтында сайла

ТӨП ПРИЗ – iP ad!

Бу санда:

Тагын 50 язылучы бүләккә китаплар алачак!

Кимендә өч басмага языл («Татмедиа» ААҖ газета һәм журналлары)

Язылу квитанцияләренең копияләрен «конкурска» дип җибәр: 420066, Казан ш., Декабристлар ур., 2, «ТАТМЕДИА» яки – podpiska@tatmedia.ru

Тулырак мәгълүмат

(843) 222 09 84 (өст. 1261)

www.tatmedia.ru сайтында.

e-mail: podpiska@tatmedia.ru

Акция вакыты –

Акцияне оештыручы – «Татмедиа» ААҖ

2014 елның 12 маеннан 30 июньгә кадәр

16+ реклама

РФ сәяси партияләре турында ике фикер

Мөхәррир сүзе

16 Редак ия

а ан с а у

әррир

еф редакт р

н с

Мин инде бик к птәннән к п партияле

лек яклы. әлки, зем ка

Ба

әррир урын асарлары ду н с а ы арылы әррирләре д ан а а а а Ик тисад ле е әррире ад а Җә ыят ле е әррире ас на н Әдә и әррир а н а е редакт р с Б нда с а А т рлар а а на д а у а ан н ерстка у у а Ты лыкта у а а и а н акет у а ад у а

р и

дст у а

ерстка репресс ррект р

к ргәнгәдер. Ике ел буена бушка К шләдем.

ан

ген ка сы партияне з ит – һәркемне шә си

санд

ше, аны кар ера сешенә б тенлә катнашы к. Дияргә була. Аны кара ы икен е т р про блемалар килеп ыкты.

у н а

ләгәннәренә колак

җдан да к... индидер карурман.

И тимал, шу адыр редак иябез утырышында «Татарстан» журналыны ре сәяси партияләр турында с

лә идеясе туды:

«Ике икер» дип аталган и популяр һәм гадел рубрикабызда. ку ыбыз пар тия һәм аны лидерларын я шы, у ышлы шләре аша гына т гел, омшак

н с нд

кына итеп ә ткәндә, к пләр

ен

л ябык булган с ездларда гына с

ләнә

иятебез шунды . әм инде безне язмаларыбыз кемгәдер оссия сәяси

Бәясе ирекле да н а у на нда а а ас с н у а а а н

ки легендә адашмаска ярдәм итә алган икән, димәк, безне тырышлыгыбыз

нд

бушка китмәгән. Әскәр Са ир

с нн н а а а а с ан а а н ас у анда у на н с н да с н а а н да а а д а у а а а а н нд

а а а ас а у на а д а а н асылды: а ан а а Баса а у у д :

а а

ер ия директ ры

Бу алтерия

җданы. артиялеләрне бер берсе турында с

икерне берен есе – журналыбызны сез кулыгызда тоткан и н санында.

дан н аа

истри у ия а на н с

мусы һәм

торган тискәре гамәлләре аша да к рергә тиеш. әяси партияләр турында ике

Маркетин :

ләгән нотыкларны ты ласа – һәрберсе орыбызны акылы, на

якындагы саннарында и

у и тира

артия һәм аларны ли

дерлары с

салса , акыл да, намус та,

ан Г

тик, партияләр арасында к елен тартканын, идеяләре

си а якын, абруена тап т шмәгәнен ни ек са ларга

а ун а д а

ада расларга

лкә комитет б росы катгы каршы ыкты...

урнал 1 20 елдан нә ер ителә у на асса

нки к крәк кесәсендә кызыл кенәгә

ртмәгән иптәшне әлеге азы

у а

у у

лкә

комитеты газетасында б лек м дире булып

ле е итәк есе у

андыр бер партия

ле системадан шакты сизелерлек матди зыян

а с а

д а с а у

н ад

сс с нд

да Б

на

еф редакт р

Реклама. 12+

Ба

Татарстан урналына я ылу арлык ле тә лекләрендә ка ул ителә Га әл ә ку ы а д а : а ан ад с а у а с

нд с нд с

н с

аа ус

а на а а

нд нд

4 2 су 00 тиен

нд

у на а

ә е

сад

ад сс у нда

ау

а у

н с

а а

дуа д д у ау а а а а ан у на

а а са

а а на у

н а

а у

а а нн с

48 50 54

рс

4174 н

а а

у а а да а у ас нда а а с анн сан а а нда н н д а а аа а а ан

20% а

а ан а н а а на н д Б н у н н а су а а а а у у а а ана а дан д а а а н у с н ннан а а

880 ìëí ñóìíàí àðòûãðàê а анда с у а анда н у ад н су а а с ан

а ан

н д а а ннан

нанс ау а н д н су а а

у н ннан

н у а а а н а а с а а а

135

а а с ан а нда д а нда а у ан а а а у нна дан а да а у у а н сан а ан н у н с н н с с а у а н д а а а а нда на а н а у ан н а ан у дан у а уу н на нда д а у ан н у у

450 åãåò һәì êûç, н у с нда на

нн н н Б н а у ас нда а анда у ан нда а на ан

сс

с а

а анда

ас

нда

500 д нн н а н а

а нн н Б а

н д н н нд н а а у нда а на

718 мөрәҗәгать н с а а с а ннан да а а нда у д н са а а а ан а а а а нс с

ду

а данна а н а уа а да нна нда н с нд а н у а ана а

н а

с д

а н н а а с нда са ан а ан а на а да а ан с а дан а ана а с а да на с а а с а у а у с а н а на с с ану а на да а а а а у н а а ннан д н а

ннан

н н а д у д а у н а дан нда а н ан а у ас а а у н а а а с анда у да н н на н с у а д а ннан у ан н н на н с с нд н н су а а нБ н н у н с а д н ан н а ад н с а а а а а ан нд а а а су нд а са н ан Татарстан

GOOD WOOD Казань

Реклама.

Казань, ул. Баумана, д.54, 3 этаж Тел: +7 (800) 333 1111 www.gwd.ru

и ир с у

ас

рс

с р Ме

Ми

ә ә

н а нда

а а у са ау

ана а анна н

н а а

а а ас н н с у нда:

а са а

ә р

нда:

у а на

Мөхә

да с у

а а а н

н са а

ау у н а а ун

у н аса ан а н

ерү с р и е с р р ре и ә е әре ә ә хез ә әр әре ә ә ә ү

ә әр р р р сез ә ә з и и се е р и е өе и р р р е ерүе р ә р р р и әр е ер үрсә ер е Ми с р е ө е М е ер р р ә ү е өе р р р ез әр р и и ә әр р р ү әи ә ез р

ер ер

ир

а а с ан а

р әрсә әре р и рә ә ри ә е ә с з р

е ә р ирә х р

а ан

а анн с с нд

а а а

на нда

д н

е ие р

а а

ан

н а нда:

с нда:

р хә үрсә е ә р р р ер ирә әр ә ә р р р р исә ерәр үзә е е и с и се е и ә есе р Ми е рес и рези е и ә ә с ере е е е и е и е ә ез е өрес р ре е и е и и ә Ред. р з ә е

ә хе д н

а у сн

р и е ие е рс и с р и әр р р үе р зә әр әр ө ү е и е ез е и ә ә с и 4

нда:

ирә с

и М р р

Татарстан

2014

èêå ôèêåð

сси

Шундый партия бар

на у

дан у д н д

а а у са

у а

н ан

н н а ад

ас нн

о иал демократларны оппонентлары тискәре бәя бир дә бер дә саранланмы . ә « а дел оссияне» утин яклы, дип белдерәләр һәм аны бернинди м стәкы л леккә окукын да танымы лар, яисә акимият белән килеш әнлектә һәм з мәсләген яклы белмә дә гаеплиләр. ка акыт, киресен ә, бердәмроссиялеләрне һәм аларны лидерла рын амадан артык тәнкы т лә ләрен ошатмы лар, мон да партия курсыны 0 градуска борылуын к ргәндә булалар. Дошманнары « адел оссияне» гаепләгән башка «г наһлар» арасында – арзанлы популизм һәм кадрлар бутал ыклыгы, партия ендәге талашлар һәм азсанлы 6

а сан с

а да а

у у на а а ас ан Бу а н

ан

сс

анд

с н с

у са

анна нс

лык, әтта Дума порт ел ләрен «сату»... арадокс, әмма монды тәнкы т , кагы дә буларак, « » а дасына шли. еал актларны аз гына тикшер дә ярлыкларга к з я ракларга тә сир иткәндә огынты ясы – алар коелып кка ыга. ул ук акытта гаделроссиялеләрне тара дарлары һаман арта бара.

Җил ә кар ы

кыен

рлыкларны и озын гомерлесе – « адел оссияне » Кремл яклы булуы турындагысы – 20 елда тулысын а кка ы гарылды, ул акытта аны лидеры ерге Мироно еде ра ия о еты рәисе азы асыннан алынды. әтерләсәгез, Татарстан

2014

ан

рларда ы трилли ннар

амәлдәге акимиятне тиргә – катлаулы ш т гел, дип каршы килер оппонентлар. игрәк тә алмашка башка нәрсә тәк дим ителмәгәндә. мма, берен едән, « адел оссия» ен тәнкы т ул – змаксат т гел. резидентны , парламент к п елегене , к мәтне к п кенә карарларын гаделроссиялеләр уплы – алар мо а лаек булса һәм ыннан да алык тормышын я шыртуга нәлдерелсә (партия программасында языл ган а, со иал гаделлек җәмгыяте т з – турыдан ту ры дә ләт җа аплылыгында). Икен едән, акимиятне һәм аны гамәлләрен, илдәге һәм аерым тармаклардагы азгыят не тәнкы т ләгәндә, « адел оссия» һәр акытта да проблемаларны әл ит не конкрет лларын к рсәтә. Мисаллар кирәкме әтерлисезме, ладимир утинны , о шорлардагы оссия компанияләрене кереме оссия ста калары буен а исәпләнергә, ә ак асы исә дә ләт казнасына керергә тиеш, дигән белдер ен алык ни ек илһамланып кабул иткән иде леге белдер дә ләт башлыгыны едерал җыенга декабр лламасында я гырады. резидент ул акта ино никларга о шорлардан ак

аны алу с емасын у лап табарга кушкан иде, ә зур компанияләргә оссиядән иттә теркәлмәскә ки әш бирде – әлбәттә инде, алар дә ләт ярдәменнән а да ланырга һәм дә ләт белән контрактлар т зергә теләсә. монда « адел оссияне » ни катнашы бар со , дисез ме Ик тисадны кимереп, казнаны астрономик сумма лардан мә р м итә торган о шор метастазалары ту рында ерге Мироно м һим лламага кадәр ике ел лек, Дә ләт Думасыны 20 елны и лендәге пленар утырышында ук с ләгән иде. « адел оссия» лидеры ул акта конкрет саннар китерде: «я а» оссиядән 20 ел ендә иткә 2 триллион доллардан артыграк ак а ы гарылган, һәм әлеге ак аны к брәк леше о шорлар га туры килә. шорлар булганда, оссияне инно а ион алга китеше турында с лә – мәг нәсезлек, о шорлар ш әнлеге җәмгыят не тарката, т рәләрне корруп ия лы белән табылган ак асына алынган м лкәте нәк менә о шорларда саклана, дип инандырырга тырыш ты Думадагыларны ерге Мироно һәм партияне монды тәк диме белән таныштырды: капитал ыга руны һәм о шор ик тисадын закон белән ты зарур. К р ебез ә, гаделроссиялеләрне тәк димнәрен акими ят ниһаят ишетсен ен, о шорлар Кипры банк систе масында де олт булуы һәм озын озак ике ел кирәк бул ды. әм акимиятне казнаны талау ы компанияләргә каршы реал гамәлләр кылу зарурлыгын а ла ы таләп ителде.

ад с с

сс н а н а д н у

н а н

н а

УҢАЙ

èêå ôèêåð

ннан у а

бу анкт етербургны ул актагы губернаторы ален тина Мат иенко гамәлләрен тәнкы т ләгәннән со бул ган иде. « ердәм оссия» сәяси лидерларыннан берсене «кагылгысызлыгына» кизәнеп, Мироно кызыл сызык ны кы гына атлап ыкты, һәм моны инде а а, әлбәттә, ки ермәделәр: е адагы шәһәр акон ыгару җыенындагы бердәмроссияле к п елек ерге Мироно кандидатура сын едера ия о етыннан акырып ка тарды. унысын да искәрт кирәктер, « етербург» пизоды – гаделроссиялеләрне идарә ит е партия әкилләрен яки аны карарларын тәнкы т лә ләренә берен е һәм со гы мисал т гел. ерге Мироно һәм аны иптәшләрене 200 елда кризиска каршы ка бер аралар кабул ит гә яки 200 елда к мәт башлаган пенсия ре ормасына кар шы әледән әле ыгыш ясауларын искә т шер дә җитәдер. мма нәк менә 20 елда әтта и к ле оппонентлары да танырга мәҗб р булды: « адел оссия» – ын ынлап оппози ион партия, ул акимият партиясе белән катгы , прин ипиал һәм злекле рә ештә з пози иясен яклап с ләш дән курыкмы . Мәсәлән, Дума пленар утырышларыны берсендә гаделроссиялеләр лидеры 200 –20 еллардагы оссия парламентына биргән арактеристика зе генә дә ни тора. «Дума уен ык лотилияне әтерләтә, – дигән иде ул ак та ерге Мироно . – Кораблар згән дә кебек, тик алар бер урында ә ләнеп ри, алар океанда т гел, буада гына зә, әтта җилкәннәрне киергән җил дә ын т гел. әлки, аны кемдер реп кенә истерәдер оссиягә шунды Дума кирәкмени ...Кызганы ка, әзерге Дума алык ышаны ын галтты, һәм монда « акимият партиясе», һаман ешрак «агресси ты лау ан» дип ртелә торган к п елек гаепле».

сси

а с н

сси

Мироно һәм аны коллегалары дусларына һәм оппо нентларына гел искәртеп тора: « адел оссия» – конструк ти оппози ия партиясе. әм Думага гаделроссиялеләр керткән ре орматорлык ини иати алары, тәк димнәр сәяси кон нктурага берни ек тә бә ләнмәгән. леге җәһәттән 20 0 елда « аспадская» ша тасындагы һәлакәттән со т рле партияләрдән са ланган депутатларны абы шуына ерге Мироно к рсәткән реак ия иг тибарга лаек. Килеп ыккан әлне парламентта тикшер гә ндә ләрне шәре ләп, ул аны зарурлыгына каршы килмәде, әмма искә т шер не кирәк тапты: ике ел лек, « л яно ская» ша тасындагы тагын бер кото кы һәлакәттән со , е дера ия о еты әг залары һәм Дә ләт Думасы депутат ларыннан торган т ркем ша та уҗаларын аларны а кытында газдан истартырга мәҗб р итә торган закон проекты керткән иде. Мироно ә т ен ә, әлеге доку ментны тиз арада кабул ит теләсә нинди комиссиядән әһәмиятлерәк булыр һәм бер генә кеше гомерен саклап калмас иде. ашка ка бер партияләр һәм аларны лидер лары кебек та ышланмы а, кы кырмы а һәм шау шу куптармы а гына ш итә гаделроссиялеләр.

стенлекләр

аделлек ка ере

Минем икерем ә, популизм – сәяси дошманнары « а дел оссиягә» таккан ярлыкларны и мактаулысыдыр. ыннан да, партия яклаган прин иплар алыкка ошы торганнардан. әтерләсәгез, д рт ел лек Думага едера ия о еты әг заларына һәм Дә ләт Думасы депутатлары на пенсияне арттыру турында закон проекты кертелгә , « адел оссия» з пози иясен а ык билгеләде, документ ны ә лаксыз һәм акытсыз, дип атады. нәсе, партия злекле рә ештә һәркемне закон каршында тигезле ген дәг алы , әзер депутатлар һәм ино никлар пен сия, меди ина, санатори курорт, транспорт, к нк реш тә минаты лкәсендә а даланган нигезсез стенлекләрне бетер не таләп итә. Ала гына да т гел, « адел оссия» депутатларны кагылгысызлык иммунитеты да, башка стенлекләре дә булмаска тиеш дип саны , прогресси керем салымы һәм зиннәткә салым керт не яклы . 8

әзер к з алдыгызга китерегез, оссия парламен тындагы башка партияләр дә шул ук л белән китте һәм персонал пенсияләрдән, депутат кагылгысызлыгын нан, башка стенлекләрдән берта ыштан баш тартыр га ндәде, ди. опулизм дип аталамы бу, алык исләре белән у нау дипме, яки башка ям сез термин беләнме, әмма алыкка мо ардан берни ек тә на ар булмая ак. И аяны ы шул, зене мул тормышыннан аерылырга ашыгу ылар никтер к ренми... әер, оппонентлар, гаделроссиялеләрне популизм да гаеплә ләрене никадәр ышаны сыз икәнен я шы а лап, аларны я а а ырткан җирләрен табарга маташа. ген « »не сәяси дошманнары монды сорау куярга ярата: партия со иал гаделлек ен шулкадәр к рәшә икән, нигә нәтиҗәсе к ренми әтиҗәләр, әлбәттә, бар. шорлар мисалы – дәлилләрдән берсе. мма әлегә Ду мада нибары 64 депутаты гына булган партиядән илдә кардинал згәрешләр таләп ит – беркатлылык. « ос сия» исемле корабны курсын штур алдагы команда билгели, һәм калганнарны идарәдә катнашу и тималы к диярлек. Ки әшләр, таләпләр һәм тәк димнәр санал мы – аларга колак салмаска да була.

Ә рәк улса да

ә рәк улсын

арысы да д рес, идеяләр га амны яулага кына к кә ә ләнә. гәр партия тара дарлары шула аз икән, димәк, аны идеяләренә ышанмы лар – гаделроссиялеләргә оппо нентлары таккан тезисларны тагын берсе менә шунды . ын азгыят не сурәтли торган детал ләр исә яшерелә. Мәсәлән, « адел оссияне » парламенттагы и яш пар тия булуын ә тергә оныталар. игез ел ендә аякка басу һәм Дә ләт Думасында, шула ук к п кенә т бәк закон ыгару собраниеләрендә лаеклы урын алу – администра ти ресурсы булмаган һәм кулга ияләштерелгән олигар лар ян ыгыннан инансланмаган иҗтимагы оешма ен бик шәп нәтиҗә. Ала гына да т гел, « адел оссия» партиясенә кер еләр саны даими арта бара. ген « » – и тиз сә торган партияләрне берсе, аны соста ында 400 ме әг за Татарстан

2014

èêå ôèêåð

ны адел итик

аделроссиялеләрне җирле б легендәге гаугаларны һәм кадрлар алмашынуын дошманнары с енеп к зәткән иде. мма бу инде к птән, оешмага нигез салынган орда ук булган әлләр, әзер барысы да артта калды. ппонентларны , Татарстан « »сен шикле кешеләр җитәкли, ә аны са ларында о раклы кешеләр шакты ,

èêå ôèêåð

дип гаеплә ләре дә артта. Артта – нки җирле оешмада балласт та, аны урлыкка калдырырлык кешеләр дә к. әтерләсәк, Татарстан гаделроссиялеләрен ка андыр зләрен ә кат Алтынбае җитәкләгән ен, одиозлыкта аннан калышмаган Ирек Мортазинны лидерлыкка омты луы ен тәнкы т ләгәннәр иде. б ген әлеге шә есләр ка да со Җирле т бәк оешмасы са ларында алар к птән к инде, шә си мән әгат ләрен партиянекеннән стенрәк ку ганнар да, « » са ларына з амби ияләре акына баскан нар да к птән к. з акытында партия әг залары санын ясалма арттыру ен кабул ителгән артык кешеләр дә к. Ка андыр Татарстан б леге са ларында ме нән артык партия әг засы исәпләнгән. ген – ме гә якын. у – партия са ларын җентекләп истарту нәтиҗәсе, мон ды адымга бары ру ы сәламәт булган партия генә бара ала (ә Думадагы озын гомерле иркаләр һаман истар туга керешә алмы ). леге биш ме кеше – партияне ре ал әг залары, алар аны программасын уплы һәм т п максат – ын со иал гаделлек җәмгыяте т з ен ак ти к рәшергә әзер. Ала гына да т гел, « »не җирле я е касы сештә, бу инде башка т рле, сы атлы сеш. артиягә яш ләр һаман к брәк килә, аны нигезен 40 яш кә кадәрлеләр тәшкил итә. Татарстан т бәк б леген республикада мәг л м сәясәт е, урта сы ны әкиле ушания илгилдие а җитәкли. Аны җитәк елегендә гамәлгә кертелә торган проектлар татарстанлыларны к п елегенә якын һәм а лаешлы. Ае рым алганда, « адел ТК . з ортыбызны яклы к» мас штаблы проекты аеру а проблемалы торак коммунал тармакта гражданнарга з окукларын дәг алауда ярдәм ит белән ш гыл ләнә. аделроссиялеләр з проектларын никадәр нәтиҗәле гамәлгә кертә со Минем ә, әлеге сорауга Татарстанда Мәскә не җәмәгат елек икерен рән зәге ткәргән тикшерен нәтиҗәләре җа ап була алыр иде. ушания илгилдие а ә т ен ә, тикшерен нәтиҗәләре дәлилли: быел « адел оссия» ен татарстанлыларны , про ен ты та ыш бирергә әзер – бу 20 елны декабрендәгедән бер ярым тапкыр артыграк.

УҢАЙ

исәпләнә. унысын да искәрт м һим, « адел оссиягә» кар ера яки депутат мандаты ен генә кермиләр. А лаешлы сәбәпләр аркасында аны әг заларыны парламентта җылы урын алу и тималы акимият партиясендәгеләрнекеннән к пкә кимрәк (димәк, депу тат порт ел ләре белән сә дә ит турында ргән с зләр дә у дырма гына). әркемгә а ык: « адел оссиядән» кандидатларны са лау алды узышларында Т да бушла мактамая аклар, әмма астыртын гына тәгәрмә ләренә таяк тыгарга маташу ылар к п булыр. И тимал, шу а да партия әг залары арасында одиоз игуралар, оли гар лар һәм башка партия тирәсендәге шә есләр к тыр. мма бу я шыга гына: со ыннан алар ен кыза рырга туры килмәя әк. артия са ларын тулыландыруга « адел оссия» бик җитди кары : саннар ясалма арттырылмы . Киресен ә, « » з акытында партия са ларын җентекләп ис тарткан иде. әтиҗәдә ул акта аны әг залары саны 00 ме нән 0 ме гә генә калдырылды, әмма и туг рылары гына калды. әм менә « »не к пләр к еленә уш килгән тагын бер зен әлеге: башка партияләрдән аермалы буларак, « адел оссия» б тен кеше к з ал дында балласттан һәм партиягә зыян салу ылардан котылудан курыкмы . Табигы ки, моннан со аны һаман саен гаугаларда һәм партия ендәге бә әсләрдә гаеплиләр. мма, килешәсездер, ит лементлардан гадел һәм а ык арыну а ыруны яшер һәм алыкка мәг л м булыр дип куркуга караганда д ресрәк. әр әлдә, мон ды сәясәт партияне сәламәтләндерә һәм ныгыта гына. Мо а а ык дәлилләрне берсе – « адел оссия» партиясене Татарстан б леге.

сси

èêå ôèêåð

сси

Алар «Ватан» өчен көрәштеләр

Татарстан

2014

ад с а а

да с

сс

èêå ôèêåð

ан

с н

с н а с с н нн н д с Б н ад н а н а а н а н ун а а ас д д ан а ас у ан а н а н нд с ау а а д : а да у ан с нд н ад нд

аерак, а ыграк, тулырак т гел, ә нәк менә гаделрәккә иар исәбе белән т гел, бәлки « ам бург исәбе» – ын кы ммәтләр системасы белән исәпләгәндә әлки, бу акыт ендә илдә доллар миллиардерлары саны кимегәндер к шул, менә алык ара redit uisse банкы мәг л матлары оссияне тигезсез лек буен а емпион булуын к рсәтә: безне 0 миллиардер лешенә (ил алкыны 0,000 про ентыннан кимрәк) ос сия ба лыгыны про енты туры килә. әлки, корруп ия бетерелгәндер ки безне судларыбыз һәр акыт бә сез ка рар кабул итәдер Монды «риторик» сорауларны шакты к п биреп булыр иде – керем салымыны яссы шкаласыннан башлап, 0н ы еллардагы осусы лаштыру нәтиҗәләрен һаман да я адан карамауга кадәр. илгеле, исеме шунды к п нәрсәләр әг дә итә торган партия боларны барысына да к з оммы . л боларны ба рысы белән дә к рәшкән кыя әт ыгара, ка акыт а ызын нан к бекләр ыккан ы әтта. Кызганы , нәтиҗәсе генә к. Кемдер ә тергә м мкин – иҗтимагы оешмалар «карар кабул ит зәгеннән» бик ерак булган илдә бер генә партия нәрсә

шли алсын со з нәк менә шул турыда да инде. нки ка берләре ерак, ә икен еләре кото кы ерак. аделроссиялеләрне буры ы постмодернистлар а: шлә т гел, бәлки шләгән булып кылану. Менә алар кыланалар да инде. аштарак – К нбатыш демократиясе рнәгендәге ике партияле системаны икен е (сул зәк) баганасы, бераз дан «катгы ронда» булып к ренергә тырыштылар. ын лыкта исә ул шакты кон нктуралы сәяси уен ы, д рес, аны бары тик ике агрегат аләте генә бар: сыек оппози ион һәм путинга о шашлы. итали И ано « утин пар тиясе. « ердәм оссия» тари ы» дигән китабында бу туры да т гәлрәк итеп ә тә: « оял кешеләрне к пләрен « адел оссияне » ярылып ята торган «самоз ане лыгы» һәм коты рынган популизмы, к п кенә сулларны исә аны а ыктан а ык, коллар а ялага лыкка барып җитә торган «суперпу тинлыгы» куркытты», – ди.

Ти ер елән ит рет әсе

2006 елда оссия тормыш партиясе ( Т ), « атан» пар тиясе һәм оссия пенсионерлар партиясе ( ) кушылу дан барлыкка килгән иде. у бик шома бармады, Татар станда һәм ка бер башка т бәкләрдә исә каршылыклар да килеп ыкты. едерал дәрәҗәдә партияләр Дә ләт Думасын да з рак иясенә ия партия буларак ормал рә ештә « атан» базасында берләште, әмма т п азы аларга Т әкилләре куелды: едера ия о еты спикеры ер ге Мироно – рәис, икола е и е – зәк со ет прези диумы политб росы секретаре, ул акта язан лкәсеннән са ланган сенатор, Мироно ны протежесы – ә кат Ал тынбае рәис урынбасары булды. әк менә со гысы Татарстан б леге ен якында гы берни ә елда тотрыксызлыкны тә мин ит е даими акторга ә ләнде дә инде. ле 2002 елда ук Алтынбае я а оешкан Т не җиде рәистәшене берсе итеп са ланган иде. у – сәяси с ргенгә Мәскә гә җибәрелгән лек ке аллы м рыны м стәкы л сәяси уен башла ы, дигән с з ( әтерләсәгез, ул акта Минтимер ә мие « ердәм оссия» лидерларыны берсе иде). 200 ел башында Т не Татарстан б леге рәистәшләреннән берсе, КД про ессо ры Мид әт арукшин ә мие адресына ям сез с з ы кындырды – ул аны «сәяси кәрлә» дип атады. итлекләр салып атылды (инде икен е тапкыр), һәм 200 елны апрелендә ә мие Алтынбае ны едера ия о етын нан акыртып алды. Т Дә ләт о еты трибунасыннан: «Мин саубуллашмы м, мин «кабат о рашкан ы», дим», – дип белдергән ә кат әки улыны җи ле кыя әтен к пләр әтерлидер әле. Алтынбае 2006 елгы са лауга республика президент лыгына кандидат сы атында ка тыр, дип аразланган иде, әмма ул туган т бәгенә кспан ия белән генә икләнде. ынлап торып исә ул ка та алмады һәм, м гаен, ка та алмастыр да инде. ераз акыттан ул гомумән сәясәттән итләште, 20 2 елда партиядән ыкты һәм, ә гәмәләреннән к ренгән ә, к п кенә ә берләргә әзер башка а кары

тискәре

а д д

ан

сси

èêå ôèêåð

һәм әтта, ллары кисешкәндә, ты кул туралы аралаша.

сси

ә мие белән дә шак

Фикердә ләр террариу ы

исәп тоткан, Т резидентыны лекке матбугат секре таре, килешмәс Ирек Мортазинга әзер Алтынбае ны Татарстан акимияте белән яшерен с ләш ләр алып баруда гаепләргә м мкинлек бирә. Моны ен Ирек Минзәки улы бераз акыттан со партиядән ыгарыла. зәк сәясәтендәге икелән ләргә бә ле шу а о шаш про есслар аллы партоешмасында да к зәтелә, анда « адел оссияне » едерал җитәк елеге Дә ләт Дума сына депутатлыкка кандидатлар т бәк исемлегендә бе рен е сан астында розны тумасы Аднан Музыкае ны терки. К п кенә партиялеләрне бу а аландыра, нки ул акытта са ларында булу ен беркадәр граждан лык кы лыгына ия булу сорала: « ез монда интегәбез, безгә исә әллә кемне җибәрәләр, без исә аны ен агита ияләргә тиеш», – дип у тана алар.

стенлекле к п елек ә и ел ән а ылык

ле ка сыдыр бер мизгелгә кадәр серлар л у аена исә торган җил сы атында резидент исемен кул лана алабыз дип з зен атса да, 200 елда, утин Дә ләт Думасына са лауларда « ердәм оссия» канди датлары исемлегене башына куелга , партия ә лакы нокдаунга җибәрелә. л акта Мироно ка сәяси реш, әтта мимикрия могҗизалары к рсәтергә туры килә – ул, резидентны уплы м, ә не упламы м, дип белдер гә кадәр барып җитә. ула булса да, « а дел оссия» са лау ылар та ышыны , про ентын җы га ирешә (д рес, Татарстанда 4, про ент кына). Аннары не едерал җитәк елеге 200 елгы ре зидент са лауларында « ердәм оссия» кандидаты Дмитри Мед еде ны , шула ук ладимир утинны рәисе итеп са лануын упла ын белдерә. терсе лә, шуны белән бетте – проект кка ык ты кебек. огынтысы ягыннан икен е партия булу ба рып ыкмады, « ердәм оссиягә» кушымта булу белән Татарстан

2014

Димәк, 2006 елда Татарстанда тари и яктан да, со иал базалары белән дә шакты т рле партия берләшергә тиеш иде. Тәгәрмә ләрне берсе шундук т шеп калды – не т бәк б леге проектта катнашудан баш тарт ты һәм «Татарстан пенсионерлары» дигән республика иҗтимагы оешмасына ә ләнде. ерләш про ессыны башка катнашу ылары җитди прин ипиал лек к рсәтте – « адел оссияне » Татарстандагы б леге бер ел буе т зелә алмы азапланды. Т гәлрәге, алар ике иде. ерен есен « атанлылар» һәм әрит уҗи ано җитәк елегендәге бер т ркем Т се әг залары оештырды (яг ни бусында паритет лык сакланды). Акти истларны икен е т ркемен (алар к пкә артыграк иде) орис а мушин җитәк елегендәге Алтынбае тара дарлары тәшкил итте. әр ә ә кат әки улы 2006 елны җәендә нәк менә уҗи ано ка Дә ләт Думасына 200 елгы са лауларда кандидатлык әг дә иткән, дигән имеш мимеш таралса да. леге б лекләрне ка сысы ынбарлыкка ныграк туры кил е турында озакка сузылган суд мәрәкәләре акында с ләп, уку ыларыбызны ялыктырырга җыенмы быз. унысын гына ә теп китәргә кирәк, уҗи ано ны оппонентлары ә мие не яклауда, ә « уҗи ано ылар» исә Алтынбае т ркемен узур паторлыкта гаепләде һәм «башкаладагы партия езмәткәрләрене Татарстандагы реал сәяси азгы ят һәм ынбарлык белән бернинди уртаклыгы булма ган манипуля ияләрен» танымауларын белдерде. у ор едера ия о етыны инде ладимир утин имзалаган һәм Дә ләт Думасы уплаган документны – Казан белән Мәскә арасында әкаләтләрне иклә ту рында килеш не ни ендер кире каккан агына туры килде. И тимал, шул рә ешле Мироно Казан Кремлен не «д рес» б леген теркә гә һәм ш әнлеген уплау га аудармак ы булгандыр. әтиҗәдә килеш гә киленә һәм 200 елны а густын да, едера ия о еты зене Килеш гә м нәсәбәтен кинәт згәрткәннән со , а мушин т ркеме дә зене республика акимиятенә м нәсәбәтен кискен згәртә. у шул исәптән компромисска сәләтле затларны Дә ләт Думасына депутатлыкка кандидатлар т бәк исемлегенә кертел ендә дә к ренә. әк менә шул т ркем 200 елны е ралендә едерал теркә езмәтене Т бу ен а идарәсе тара ыннан теркәлә дә. не Кремл гә каршы куәтле к сы атын да к заллаган (һәм моны шула булуында Мәскә кураторлары тара ыннан инандырылган) к п кенә партиялеләр ен бу у а сыз згәреш була һәм алар ны партия ендәге оппози иягә к әргә мәҗб р итә. әм инде кандидатлар исемлегендә гары урын алырга

Гаделлек акына кренләп Алтынбае ны Татарстан б легендәге роле кка ыга, бу партия ендәге он ыктыргы к рәшне с н ен к рсәтә. мма башка проблема баш калкыта: зәк җирле структураларны з зләрен инанслауга к ер зарурлыгында к ннән к н к брәк инана бара. актик яктан аларга зенә к рә бер сәяси ранши за тәк дим ителә. Табигы ки, моны бары тик бизнес кына тартырга сәләтле – урта (у а о ракта) һәм ке есе, нки ре бизнес инде бердәмроссиялеләр белән мәшгул була. мма бизнесны манты гы һәркемгә мәг л м: ак а шләргә һәм «кире ка тырга» тиеш. у бигрәк тә у « шмәкәрлек» партияләрендә а ык к ренә, анда еш кына каршылыклар кертелгән ак аны кая кит ен а ыкларга телә дән килеп ыга. Кагы дә буларак, мон

èêå ôèêåð

ды прагматик якын кил сешне икли, кон ликтлар китереп ыгара һәм нәтиҗәдә партия структурасын де орма ияли. не Татарстан б легендә «бизнес» оры әрит әизо акытында (20 елны гы н ары – 20 2 елны и ле) башлана, әмма зене классик кыя әтенә әзерге җитәк есе – урта бизнесны т бән сегменты әкиле, « ердәм оссияне » лекке әг засы ушания илгил дие а акытында к ә. ушания абделә әт кызы е дерал инанслаудан б тенлә баш тарта, алмашка исә гамәлләр иреге ала. ер яктан караганда, бу на ар да т гел кебек – т бәк исемлегенә зәк органнар ак а биргән « аряг» кер и тималы бетә. Икен е яктан ка раганда, т бәк я е касын бизнес проект рә ешенә ә ләндереп калдыру а ардан «идеялеләрне » к елен биздерергә м мкин. лек лидерыны з ш әнлегендә партия һәм бизнесны кушылуын булдырмаска телә ен алдан к реп ассызыкла ы да о раклы т гел. з у аеннан, з акытлары һәм езмәтләре ен ак а таләп итми торган идеяле кадрлар кытлыгы – б генге за ман партияләрене к п кенә т бәк б лекләренә ас бил ге. у о ракта илгилдие ага бераз җи елрәк: аны к емсез милек агентлыгыны барлык езмәткәрләре диярлек әг засы булып тора. илгилдие аны акимият белән м нәсәбәтләре – һаман шул ук бизнес прагматиклыгы рнәге. « ашка т бәкләр Татарстанны б генге аләтенә к нләшеп ка ры », «Иртәдән ки кә кадәр лаг селкеп тору бернәрсәгә дә китермәя әк» – акимият монды сигналларга бик сизгер. әр әлдә, ушания абделә әт кызыны ик тисады бизнесы да, сәяси бизнесы да у ышлы бара. оларны барысыннан да к ренгән ә, серларны Т Дә ләт о етына тә ге кер е ен ясалма каршы лыклар тудырылмая ак: Мироно ны Казанга икен е кил еннән со (быел апрел аенда) со гы к рсәтмәләр бирелде. Та ыш җыясы гына калды.

тискәре

канәгат ләнергә туры килде. мма гаделроссиялеләр, кызарган ы сулланырга карар кылып, я а урын зли башлады. зәк җитәк елек ар атеры буен а бару зарурлыгы әкренләп аны Татарстандагы тара дарларыны ял кынын суыта. стә енә я а ектор җирле ынбарлык белән котылгысыз каршылыкка керә бара. Татарстан дагы партия оешмасы со еты оппози ионерлар белән т гел, ә абруе акимияткә лоял булган затлар белән тулылана. у а ярашлы рә ештә, алтынбае ыларны пози ияләре какшы , зәгы ләнә. мма бу шул мизгелдә к нәтиҗә бирми. 200 елда Т Дә ләт о етына са лауларда партияне республикадагы исем леге нибары 4, про ент та ыш җыя, бер мандатлы 4 кандидатны берсе дә отмы . леге са лаулар җирле серларны тагын да к сезләндерә, алардан со сәяси ш рагмен тарга ә ләнә. менә Татарстан җитәк елеге белән м нәсәбәтләр тагын да «конструкти ракка» ә ләнә бара.

сси

р е

Татар акценты

Татарстан

2014

р е

а а

нда а ан а аа с д а с д уна а Б нд н а а н сс нда у д а Б н у нда д а а ад а а а с ан д н с н ан с д а с н н а а анна н н д д а аа а нда а а а н н у

д у н н д н с н у а н с д д у

и и

и ер

Итәк кисеп, җиң ямау

Татарстан

2014

и ер

и и

Юри Алае тексты

с д

аун

а а

у са

н а

а а у

да н д а

н а

сс

у ас на

д а н а

оссия едера иясендә җирле зидарәне оештыруны гомуми прин иплары турында оссия едера иясе аконы моннан 0 елдан артык, 200 елны сентябрендә кабул ителде, һәм ка бер белге ләр аны « оссия резиденты . . утин башлаган берен е и зур милли про ект» дип бәяли. л акытта ил ик тиса ды к згә к ренерлек к тәрелеш ки ер де, у икерләрдә либераллар акимлек итте – болар барысы да закон ыгару шендә агылыш тапты, демократия, са лап куелу, ик тисады сәясәттә ирек кем с рде. мма нәрсәдер у лаган а китмәде һәм тиздән шунысы а ыклан ды: әгәр ә телгән закон текстын ка расак, анда булган ямаулыклар, яг ни т зәтмәләр саны (минем сана ым а алар 4) ягыннан ул рус әдәбияты (И.А.Крыло мәсәле) буен а билгеле Тришка ка танын әтерләтте. ку ыларны пси ик сәламәтлеген ка гыртып, мин бу т зәтмәләрне нәрсә турында икәнен әтта стән стән генә дә с ләп тор мы м, стә енә, алар арасында ридик те ника буен а редак ион арактерда гылары да, прин ипиал ләре дә (ә тик, Конститу ия суды карарлары белән кертелгән ике згәреш) бар. Монда и м һиме – трендны к рсәт , ә ул, ми нем икерем ә, утинны әлегә кадәр оссиядә граждан җәмгыятене кә сә к зәнәкләре җыелмасы һәм шул ук а кытта ик тисады сешне зеннән зе барлыкка килә торган базасы (кеше капи талын кабат җитештер не кертеп) була рак реал муни ипал җирле зидарәне шләтеп җибәрә алма ында. н

на

а на н

ау

у ас д у а а а

ун

с нд а

нда

а н

К з алдына китерәсезме ладимир ла димиро и , без к реп торабыз, моны ын нан да шләргә тели, әмма ни сәбәптәндер, бернәрсә дә барып ыкмы и ен Та бигы , мо а ике җа ап бар: ә урындагы алык бозылган һәм б тенлә зен зе оештыруга сәләтсез, ә, киресен ә, а лык а мак т гел һәм, җирлегендә яисә шәһәрендә җыелган салымнарны т бәк һәм едера ия а дасына тулысы белән диярлек киткәнен к реп, аны з зе белән идарә итәсе килми. Тәҗрибәгә ба акимиятләр (шул исәптән едерал Җыенны ике палата сындагы алык са лаган депутатлар да), ынбарлыкка диалектика к злегеннән карап, аталган законга карата гарыда гы ике җа аптан ыгып, яг ни алыкны бозыклыгыннан да, ак а җитмәгәннән дә ыгып ш ртте. мма ка сыдыр орда, алыкка ирек бирсә , ул ак асыз да барысын да җа лар дигән икер стен булды, ә инде башка периодларда, алык ка монды ирек тәтесә, ул шуны кадәр к кирәкмәгән шләр ма тарырга м мкин бит, дигән у к елне гел кымырҗытып торды... генге к ндә икен е икер (ак а кыт лыгы) скә ыкты: җирле зидарәгә к брәк ак а, ләкин азрак са лау м мкинлеге бирергә, ә бирелгән ак аларны сынал ган, билгеләп куелган иптәшләр тикше реп торсыннар. Моны сәбәбе дә а лашыла: тирә якта кризис, Е ропада кризис, д н яда кризис, ик тисад торгынлыкта, ак а к п нәрсәгә кирәк, ләкин бернәрсәгә дә к. («Ма » указлары К рсәтермен мин сезгә ) ил геле, «беркетке ләр» какшы , һәм со гы

нас

и и

и ер

Әле е ак нны сәяси ә ик тисады делен ал а тыру а дә а кыл ан т әт әләрне ирле идарә турында ак н а Б д ет ә Салы к дексларына тие ле әре ләр керт елән ер ә ка ул ит д рес улыр иде

ике ел ендә генә дә реле аклы окук бозулар ен җәзаларны катгы ланды ру ы нормати һәм нормати булма ган актларны ере белән кабул ител е о раклы әл т гел. җирле зидарә, без сезне белән карап киткән ә, зе бер җәза. Димәк, тагын бер «беркетке » кирәк. унысы гына кызык: 0 ел дә амында ямалыр урыны калмаган җирле зидарә турында закон со гы тапкыр... 20 елны 2 декабрендә кабул ителде, бу акытта инде замана җилләрен исәпкә алырга була иде. к, тагын барып ыкмады. әк менә апрел тезислары, яг ни т п закон га згәрешләр җирле зидарәне сәяси һәм ик тисады моделене орматын згәрт гә з тота. Т п тезислар, гадиләштереп ә ткәндә, т бәндәгеләр. Ик тисад сешен канәгат ләндер урыннары буларак му ни ипал җирлекләргә мет к, алар һаман да б джеттан им еләр булып кала бирә. Монды урыннар – шәһәрләр, аларда табышлы (яисә потен иал та бышлы) предприятиеләр урнашкан, а гыштырма а сеш алган ин раструктура һәм җитәрлек сатып алу к енә – ак асын тозга, шырпыга, икмәккә, с ткә һәм ара кыга гына тотарга гадәтләнмәгән алык бар. Икен е т рле ә ткәндә, и тыяҗлы алык, әтта амби ияләре булган а лык дисә дә яры . Моны оссиядәге 42 моношәһәргә нинди дәрәҗәдә ка раганын һәм 20 елда оссиядә зыянга шлә е оешмаларны саны 2 ,4 про ентка (с з у аеннан, Татарстанда бу к рсәтке якын а 2 про ентны тәшкил итә) җит ен исәпкә алуын ә т е а ыр. и ек кенә бул масын, шәһәрдәге акимиятне һәм алык ны з территорияләрен, анда урнашкан предприятиеләрне акти рак стерергә тәрергә кирәк, дигән икер ассызыкла на. Моны ен закон проектыны а тор лары әзерге к ндә т бәкләр һәм еде рал б джетларга кер е салымнардан килгән ак аларны бер лешен шәһәрләргә бирергә тәк дим итә. у нәрсә дигән с з әһәр (һәм шула ук т бәкләр) акимиятләре керемнәрне бола б л не гаят әһәмиятле булуы турында узган гасырны 0н ы елла рында бар та ышларына кы кырганнар иде, һәм 2000н е елларны берен е яр тысында бу ы гырашуга ә ләнде. 0н ы елларда едерал зәккә салым ак ала 18

рын бирергә артык ашыкмаган Татарстан, «алып калынган ак адан» акыллы а даланып, у ышларга ирешергә һәм со иал ик тисады сеш буен а алдын гылар рәтенә ыгарга м мкин икәненә а ык мисал булып тора. мма Татар стан шуны да к рсәтә, икмәт муни и палитетлар карамагында калдырыла ак ак аларны к пме лештә һәм к ләмдә булуында: табыш салымыны едерал б джетка к ерелә торган лешеннән ике про ент белән, кем ә тмешли, тамак ту мы (тикшерелә торган закон про ектында табыш салымыны едерал лешеннән ике про ентын шәһәрләргә бир тәк дим ителә). мма җирле зидарәне гомуми прин иплары турында едерал законга и раттагы згәрешләрне әзерлә еләр проблеманы тамырын башкада к рә. а кон теле белән ә ткәндә, «зур шәһәрләрдә шакты матди һәм инанс ресурсларга ия гомумшәһәр муни ипал акимияте а лыктан ераклашкан, шу а к рә алык тор мышын тә мин ит дә аны нәтиҗәлелеге т бән, аны ш әнлеге дә ерендә кор руп ия җәнҗаллары, б джет ак аларын нан максат ан а даланмау, муни ипал м лкәтне шикле осусы лаштыру да бул ды» (закон проектыннан итата). Ерак лашкан икән, димәк аны якына тырга кирәк. у максатка иреш ен, зур шәһәр округларына җирле зидарә оештыруны ике дәрәҗәдәге моделен тарату тәк дим ителә, т гәлрәк итеп ә ткәндә, муни ипал берәмлекләрне ике я а т рен кертергә: ке шәһәр б ленешле шәһәр округы һәм ке шәһәр ра оны. Иг ти бар: болар белән беррәттән, ра оннарга б ленешле зур шәһәрләрдә аларны баш лыкларын турыдан туры са лап ку ны бетерергә тәк дим ителә. акон проек ты нигезендә алар депутатлар соста ын нан са лана ак һәм шәһәр думаларын җитәкләя әк, ә уҗалык шләре ен си ти менеджерлар җа аплы була ак. оссия едера иясене башка т бәкләрендә ни ектер, анысын бел мим, әмма Татарстан ен бу я алык т гел. еспубликада монды админи страти б ленеш һәм шәһәр акимияте системасы булган ике шәһәр бар – Ка зан һәм аллы, ала гына да т гел, рес публикабыз мәркәзе, Думадагыларны 20 4 елгы ре орма идеяләрен узып, инде

20 0 елда ук зене җиде ра оныны ал тысын администра ия идарәсе канаты астына җы ды. аллы исә з башкарма комитетлары булган шәһәр ра онына б ленде. Казан м ры Илсур Метшин ал дан бер мандатлы округ буен а шәһәр ду масына са ланып, берен е тапкыр з а зы асына шәһәр думасы депутатлары тара ыннан 2006 елны мартында, ан нары шул ук с ема буен а 20 0 елны октябрендә икен е срокка са ланды. аллы м ры асы л ә разые шула ук шәһәр депутатлары тара ыннан 20 0 елны октябрендә са ланды. инди про блема, нинди ал тернати а елмим. леге модел зеннән зе территория сеше ен стимул тудыруны а латамы теп телгән ике шәһәр мисалын стән генә рән дә бу сорауга җа апны тискәре булуын к рсәтә. и ек кенә булмасын, со иализм акытында да, алга киткән ео дализм дә ерендә дә мәс әләне һаман да кешеләр – лидер һәм аны командасы әл итә. әм, әлбәттә, җитештер к ләрен урнаштыру с емасы. әер, бу яктан кара ганда, кемгә җи елрәк икәнен бел җи ел т гел – ик тисадка һәм езмәт к рсәт лкәсенә з тоткан шәһәр уҗалыгына җитәк елек иткән Метшингамы яисә әлитке дәрәҗәдә ин ести ияләргә бә ле булган КамА лы һәм Кам нер гостро лы ә разые камы леге законны сәяси һәм ик тиса ды моделен алмаштыруга дәг а кылган т зәтмәләрне җирле зидарә турында за конга джет һәм алым кодексларына тиешле згәрешләр керт белән бергә ка бул ит д рес булыр иде. тулаем кабул иткән е, аларны керемнәрне шәһәрләр а дасына б л не берни ә ариантын к здә тоткан математик модел ләштер программалары аша иләктән ткәрәсе иде. мма шунысы м һим: акимиятне уҗалыкны и астагы ылбырында зеннән зе бара торган ик тисады сешне стимуллаштыруны агыштыр ма а т гәл к ләнгән ара ысулларын булдырасы кил теләге булырга тиеш. гәр дә инде с з стән алып аска кадәр билгеләнгән кешеләргә таянып кулдан идарә ит моделен к лә турында бара икән, моны ен законда б генге к ндә булган кадәре да җитә. әтта итәк кисеп, җи ямауны кире кагылмаслык гомуми прин ибы булганда да. Татарстан

2014

р е

Хезмәттәшлек кыры киңәя 20

Татарстан

2014

р е

а с а н на ан а ада а а с ан н а н с а н н у а а а у ас нда а у а а сус сад нас с нд ан ан с н а д а д н аннан с д са н а с а а н а ан н нд сс сад н а у а ду д н н

а : а

д н

ан ана

нда

ан

на

ус

Кырым. Кайту а

с н

са

на

нн н у сс

ан д

а у

а на а н

с а ус

нн н а

нн

на

на а а а

ас у у а а

на

н а

нд

а аннан с у

у ау

а нан с

а н

а а

ад да у сс

а д н

ды һәм со иал ме анизмнар әле озак шләнә әк. легә к емсез милек белән бә ле бер генә килеш дә т зелми, нәрсәнедер сатып алу әкат расписка белән һәм бер бере ә ышанып кына башка рыла – теркә палатасы да, җир һәм м лкәт министрлыгы да, оссия кагы дәләре буен а аттеста ия узган нотариуслар да к монда. әк менә шуны ен ярымутрауны 4 ра онын оссияне у ышлырак шәһәрләре һәм т бәкләре ше лыкка алды да инде. тик, е астопол не Мәскә з ка наты астына алды, им еропол не – и тер, Краснодар һәм Кубан шәһәрләре Кер белән енин ра онын ка гырта һәм баш калар. Татарстанга ак асара бирелде. Таулар белән уратып алынган нинди матур һәм к елле яклар бу уларны

берсендә – Кошка та ында Кырымны атаклы астро изика обсер аториясе ур нашкан. Аны краина акимияте 20 2 елда к итәргә теләгән иде. ле тагын тугыз акрымга сузылган ди гез яры да бар, анда гадәт буен а балаларны ял лагер лары урнашкан. Татарстан ак асара ра оны на ни ек булыша ик тә конкрет. И әһәмиятлеләрен генә санап ыгам. Министрлар Кабинеты аз керемле һәм к п балалы гаиләләр ен гуманитар ярдәм оештырды, аларга балалар киемнәре би релде. ак асара администра иясе бо рынгы « олга»лардан бик матур гына итеп я а ord o deo машиналарына к еп утырды. еспубликаны А ыл уҗалыгы министрлыгы биш сыер са у машинасы

с Татарстан

2014

а у

краина акимияте зене сәяси яктан да, ик тисады яктан да и м һим т бәкләрене берсе булган Кырым турында ни ек ка гырт канын гади генә бер акт к рсәтә: 0 ме алкы булган ак асара ра оны со иал и тыяҗлары һәм ин раструктурасы сеше ен 2 елда... биш ме гри ен , әзерге курс белән якын а ме сум ак а алган. ы н арда бу тиеннәр дә кка ыга. д жет оешмаларыны бик к бесе континен тал краина тара ыннан инансланмы башлы . зга кадәр Кырым ни ек яшәгән – монысы табышмак. ур бертерриторияне кушу, бердә ләттән икен есенә к ер – бик катлаулы про есс. 6 ме предприятие һәм оешма на ионализа ияләнгән, барлык ик тиса 22

а а а н

д н а са н

рихи е е

«Кырымнар» – катлаулы язмышка дучар булган халык р р

һәм җирле уҗалыкларга ярдәм ит ен 0 миллион сум ак а б леп бирде. рман уҗалыгы министрлыгы белге ләре ак асара дагы я а паркка утырту ен җирле орлыклардан ыршы сентеләре стерә. «Татне т » су алу ен, тирән итеп, 0 ск ажина казы . адәттән тыш әлләр министрлыгы Ароматнински а ылы ен д рт акрым ярым су торбала ры сузды. сти ия министрлыгы җирле т рәләрне оссия законнары буен а бе лемен к тәрде. Мәдәният министрлыгы андагы балалар коллекти ларыны « о з ездие– олдызлык» конкурсында катна шуын оештырды. Мәгари министрлыгы мәктәп уку ыларын, кологик олимпиада да катнаштыру ен, Казанга алып бара. « ә ис» 4 тонна сабын порошок б леп биргән, аларны интернатларга, картлар ортларына, мәктәп бак аларга тараткан нар. Туризм агентлыгы ди гез буендагы лагер ларга берен е сменада 0 Кы рым баласын, ә икен е сменада 400 Та тарстан баласын урнаштыруны оештыра. «Татмедиа» м әррирләре җирле матбу гат араларына комп терлар һәм орг те ника алып килде. з у аеннан, Кы рымда монды редак ияләр саны ме гә якын, һәм аларны к бесе ябылу алдында тора: дә ләтнекеләр – б джет җимерел сәбәпле, осусы лары – краинаны реклама бир еләре калмаганлыктан. Кырым татарларыны АТ телеканалы гына гомуми онда лдәге яшеллек сы ман балкып тора. л продакшен ягыннан бик к пләрне борынына иертерлек. Тиздән аны әбәр еләр пункты Казан да да а ыла ак.

Кырым урамнарында акыт, ә терсе лә, 0 н ы еллар уртасында туктап калган. алыш олыш куелган сә дә киосклары һәм атырлар, кулдан язылган лмә так талары һәм оракалдан кыек итеп киселгән итрина язулары. омумән, реклама, бигрәк тә тышкысы– з орыны т гәл индикато ры. екламаларны креати лык сы аты, тәлегене акы галарны з акытында агылдыруы шәһәр ин раструктурасыны сешен бик а ык к рсәтә. Кырымда тышкы рекламага тезелгән иратларны к рмәдек, ә ма а ырында, кая караса да, 6 март тагы ре ерендумга акырулар ленеп тора иде әле.

р ер ә р рх е з р р сө и әр р р е е и ез ә р и есез р р

р өре

р р с р и с

и үе әр и ә и р р р

р р с р р е ә р хәзәр әр е е е р ә еү ә ә х р е ә ә әре ө и р ер ә и ү ә ис и е е ә р е ис и ү е е е хә ә и әзхә е ә р

е ә е е сси е р ө әсе ә ә р и е е е р өр и өз е ә е е ө ә с з ә с ри ә и р з е е е

и р р р с з р р е ә р р р р ү ү е М сә ә е ер ерсе ә ер р ә рих р үз ә е е ә ер ө е ере е әре ү с р р е и р ә р сх е ә үр е с и е е әре и ез ә с и ери се өр и е ә р әә з әре р и өр ү е и ех ер ә өр и сә сә ә ә ә и ә и үе и е и ү ә ә р рх р әрә әр и с и се с х и е и ә р әзер и е р и е и е и есе и е өр е х з р р и з р е е ә с е ә и ә әре з з с әр әре р е ә и е ә хәзер р сси әү ә е е х р р р р р рихи ү ә әре ә е р р ә ә ир әр сси и ери се ә е ә и е р и се р р хә ере ә с р с с и ә сөре ү си р өс ә е р р Мәс әү р и ә әр өр е и и и и и ә е р ә е ә р р р е р з и ере е әр ә и их р хәрә ә е и әр е и

и ә әре р р ә әр е и се е әеә з с и ә ир и х р е е ә и е р ир ә р ә ә ә ә и әр ә ә ә и и ә ә и е е ер х и е ерү и и ә р хи з р е с үз ә с ү е ер ә р ә ә и е и ә ер е и ез и өр е р р әр ерсе е үз ә рих с и еө с р е рихи р хә ирәсе өр е е р и и е әр ә ә өр е и р р әү е ә ер ә р әе е р и и р р рхи е р и ер ер ие с ү е үзе ә е әре үз е ә ө үре е ер ү е ер әрә ә ә р е әре ә ер ү сүз әр р с өр и е әр е р и ә е р ер р р ә е

е х с е р ә ри ә әре ә өр е ә с әү ә с с и әе ә ә ү р р исә е р и е ә р р с и з р ер р р р е е з үсе ә е и и ә ә и е е р и ә е р ер с

р и и р з р р е е р ә ә әр ә с е ә с р и с с әә и и ә ә и ө үре е р р р и си и се е х р е ес с ә е с р и ә е е ә и үсе е ә е е ә исә р и әү ә е е и ә е и

А томобил ләрне урта а яше к елдә ностал гия тудыра, әле б келәр булмаган аклар искә т шеп китә. а « недорож ник» утболкалар арасында смокинг шикел ле к ренә. л кагы дәләрен Т ркиядәге ә тиләр, бер полосадан икен есенә теләсә ни ек к әләр, борылышларда ни ек телиләр, шула борылалар. Кырымны тролле буслары исән икән әле – по мак лары омры, зләре галәмәт зур, нәк 0 ел лек ни ек булган булса, әле дә шу ла Искитәрлек, алар әле дә атылмаган һәм к н як яр бу латып реп тора. Монда « ила н» белән «Мега он» да, «Ашан», «Икеа» һәм «Метро» да к. әтта «Магнит»– анысы да к. ез ияләнеп беткән ә берләр, урыннар, езмәтләрне дә таба алмы сы . Ала да и м һиме бар – Җи к не. им еропол һәм е астопол не итриналары бу к н белән котлаган тәбрикләрдән, шул исәптән, кулдан ясалганнары белән дә шыплап тулган иде. у к н кырымлылар ен б ек к н бул ган, була һәм булыр. нки е астопол ту рагыны һәр карышы рус һәм украин, татар, яһ д һәм башка тагын дистәләр ә милләтләрне һәм алыкларны канна рын се дергән. Алар һәм аларны балала ры ен ма – и мәртәбәле бә рәм. Илне шушы к н берләштерә, ә гипермаркетта гы ташламалар яки мобил операторны я а ак ияләре т гел. Таксистлар а ропорттан беркатлы, бу якларны н ләп белмә е туристлар ны, лтага дигән булып, бик кы ммәт ак ка алып ка талар икән. Ерактан ди гез сыман җәелеп яту ы им еропол сусак лагы ына килеп җиткә , пассажирларны т шерәләр дә, «к тегез, әзер паром килә», дип, алдап ка алар икән. 24

Тагын бер биш елдан монда б тенесе дә башка а була ак. мма менә дигән

кырым шәрабыны бер литрын 2 сумга алу инде бик тиздән м мкин булмая ак.

Татарстан

2014

Татарстан WWW.PROTATARSTAN.RU

СТ

НН -

ИТИ

АНИ

ис

ә әр

Терлек чалу... законы

санд 26

на

сн

нас

а дан а а н а а а а у н а а сус а анд ан дан а да на а н а н н с ау а а ан н а а да са у н а а ау су ан с у а у а да у а а д с Татарстан

2014

ә әр

ис

201 елны ктя рендә ка ул ител ән ре ла ентны нәк енә РФ су ектлары аны те ник яктан тә ә ә ерләнсен ен керт и ә т рдылар Ә а Татарстанда тен Р ссиядә е ке ек к л ер әделәр искер ән су ы пунктларын яптылар я алары а ыл ады

Ба арны исе кит и

Ма а ыры, т ш акыты җитеп килә, әмма базардагы ит рәтләрендә ажио таж һәм т шенкелек сизелми: то арны ниндие генә к – сату ылар, зләрендәге сыер яисә ду гыз итләрен мактап, җи нән генә тартмы дияргә була. з у аеннан, ду гыз ите кы ммәтләнгән, тик регламент аркасында т гел: а рика умасы сәбәпле, импорт икләнгән, һәм крест яннарга бәя к тәр м мкинлеге туган. «Ит һәм ит продук иясене куркыны сызлыгы турын да Т Т 0 4 20 » те регламенты акында сату ылар, а лашыла ки, ишетмәгән дә: уҗалары а ыл кешеләреннән сатып алып килгән ит белән сә дә итәләр. Крест янны зене базарда басып торырга акыты к, уҗалыкта ш е куллар артык т гел. атып алу сә дә ит ирмаларыны уҗалары бу я алыкны упламы : ираттагы т лә ле езмәт – терлекне «д рес җиһазланган» урында алу – крест яннарны ыгым нарын да, итне бәясен дә к тәрә әк, дип исәплиләр ә гәмәдәшләребез. ер гезне алып кил һәм алдыру га алты сигез ме сум кирәк була ак. Татарстанны 4 ра онында терлек алу урыны гомумән к, ка дадыр якын рак урнашкан сугым мә данына ун нар а, ка агында зләр ә акрым л тәсе, әле машинаны да ма суслаш каны кирәк. крест янны регламент тан башка да ыгымнары җитәрлек, а ыл да терлекне баш саны бола да кимеп бара. ыгымнар да артса, крест яннар гомумән терлек асраудан баш тарта ак. 0– 0 килограмм а ырлыктагы бер а дан ярты яш кә ә булган бозауны кило сы 0 – 0 сумнан сатыла. Димәк, бозау сатып алу ен 4– 2 ме сум кирәк (я шы нәселле ярты яш лек бозау 20– 0 ме дә торырга да м мкин). Аннары аны, то ар дәрәҗәсенә җиткергән е, бер ел – ел ярым стерәсе бар. рта а зурлыктагы терлекне итен базарда сатка , 0– 0 ме сум табыш алырга м мкин. Ит комбинаты, терлекне алган ен, ме нән алты ме гә кадәр ак а ала ак. Тояк м гезләре, тиресе, пкә ба ыры, бәлки әле итне бер леше дә анда кала ак. әтта «Казански Телегра » та зене елгы җә ге саннарны берсендә бола дип язган булган: «Ит сату ылар, с з у аеннан, шәһәрдә сугым урыны оеш

каннан бирле, анда к н саен ит урлаула рын ә тә, бу шне терлек су урынында гы т бән катлау езмәткәрләр – су ылар һәм җыештыру ылар шли, алар ит һәм ма ны кадаклап кына т гел, ка акта пот лап урлы лар һәм урлаганнарын якын тирәдә яшә еләргә арзан бәядән саталар». у а да ит комбинатлары һәм серти ика ияле сугым пунктлары белән агыш тырганда, уҗалыкларда терлек к брәк а лына. Тик, икен е яктан, серти ика ияле пунктларда гына терлекне бер нәрсәсе дә ташланмы : әкләр – казылык тышы на, ба ыр һәм баш – субпродуктларга, м гез, тире, тояклар сәнәгат шкәрт енә озатыла. Итне дә, сортларга аерып, т рле суыткы ларга билгелиләр. ак уҗаларда калдыклар, бернинди санитария нормала ры белән исәпләшми ә, тилләштерелә һәм тулысын а да т гел: ка сын тләргә ашаталар, ка сын к мәләр, пкә ташлан ганы да була. Терлекне сәнәгат ен кирәкле к ләмдә стер е ермерларга мо ар ы крест ян нардан терлек сатып ала торган куллану коопера иясене сугым урыннарыннан а далану у а лы иде. Тик алар республи ка и тыяҗларын канәгат ләндерә алмы . К бесе, оссияне га кер е сәбәпле, Т кабул иткән я а таләпләргә җа ап бирмәгәнгә к рә, ябып куелган. ле к птән т гел генә республикада терлек алу урыны булса, әзер иллегә генә калган. егламент буен а, оссел ознадзорда теркәлә торган сәнәгат дәрәҗәсендәге су гым мә даны торак урыннардан 00 метр дан да якын урнашмаска, канализа ия һәм су ткәрге белән җиһазланган булыр га, киртәләп алынырга тиеш, кер лында транспорт ен дезин ек ия ретмәсе са лынган у сулык та кирәк. л аерым зона ларга: уҗалык, сугым алды һәм сәнәгат лешләренә б ленә. К ненә 40 башка кадәр м гезле ре терлекне алуга исәпләнгән я а е лар д рт биш миллион сумга тәк дим ителә. ермер ен бу кото кы зур бәя. әлки, шә си бизнес буш урынны тутырырга алыныр

а инетлар тыны ландыра

20 елны октябрендә кабул ителгән регламентны нәк менә суб ектлары аны те ник яктан тә гә әзерләнсен ен

кертми ә тордылар. мма Татарстанда, б тен оссиядәге кебек к, лгермәделәр: искергән сугым пунктларын яптылар, я алары а ылмады. Ит комбинатларын бармак белән санап була, ә калганнары, нигездә, импорт ималына нәлеш тота. Т А ыл уҗалыгы министрлыгы һәм Т Министрлар Кабинеты каршын дагы аш етеринария идарәсене окук б леге җитәк есе Артур Исмәгы ло әбәр иткән ә, әгәр документ к енә кергән икән, ул б тен оссия территориясендә кулланылырга тиеш. әм регламентны сакламау ен җа аплылык КоА ны 4.4 маддәсендә каралган. Аерым шә есләр ен штра лар – –2 ме сум, азы аи затларга – 0–20 ме , ри дик зат булмаган шмәкәрләргә – 20– 0 ме , ридик затларга 00– 00 ме к ләмендә салына. – мма едерал закон ыгару ы, – дип сти ә гәмәдәшебез, – к орын иг тибарга алмаган, һәм республика дәрәҗәсендә, м гаен, шмәкәрләргә регламентны акрынлап керт ен к пмедер акыт бирерләрдер, нки стәмә мә дан ыклар т зелә бит инде. Т Министрлар Кабинеты каршында гы аш етеринария идарәсе башлыгы урынбасары Андре икитин зене бер телеинтер сында тагын да т гәлрәк белдерде: « әр ә те регламентны тә не таләп итәргә тиешле булсак та, без бары бер кешеләр бу азгыят кә яраша алсын һәм аралар к рсен, у лаганын шләп бе терсен ен, ярты а бер а булса да к акытын билгеләрбез». ула ук аны с зләренә караганда, регламент шә си затларны, терлекләрен алу ен, ма сус мә дан ыкларга ба рырга мәҗб р итми. « з уҗалыгында терлек асрау ы һәр аерым кеше алар ны ма сус билгеләнгән урында ала ала. әр торак пунктта у асток ете ринария табибы бар, ул алынасы тер лекне кары , пирометриясен ясы , ти ешле етеринария документын әзерли. у терлекне шушы кешенеке булуы турында а ыл со етыннан белешмә яисә уҗалык кенәгәсеннән ыгар ма бирелә. А ыр иктә бу кеше, итне алып килеп, теләсә ка сы базарны лабораториясендә сан ет кспертиза ткәрә һәм аны сата ала». 27

ис

рест ян фер ер у алы ыннан терлек ите сәнә ат кәрт енә ары тик су ы пунктлары а а ына арыр а тие Респу ликада алар 2 ә а та ын 1 ләп а ан а су ы ә дан ыкларын керт к дә т тыла

а регламентны шә си уҗалыклар ен бернинди я алык та китермә е ту рында оссел ознадзорны Т буен а Идарәсе башлыгы урынбасары е нар әттера мано та ә тә: « егла мент терлек алу белән ш гыл лән е предприятиеләргә генә кагыла. Итләрен базарда сатарга җыенган аерым уҗалыклар, лекке ә к, терлекләрен з уҗалыкларында, минимал сани тар нормаларга туры килгән ма сус билгеләнгән урында ала ала. у турыда оссия А ыл уҗалыгы министрлыгыны а латмасы бар. ары тик алынасы мал ны етеринария табибыны кара ы гына кирәк – клиник яктан сәламәтме ул, әле генә ак ина ия тмәгәнме һ.б. алганнан со , ул аны ке органнарын карая ак (ин ек ион а ыру билгеләре, ялкынсынулар кмы), иткә штамп сугып, етеринария белешмәсе бирә әк. Анда крест янны , иткә етсан кспертиза ясатка , аны кол оз базарында сатарга җибәрел е к рсәтелә. Анды кспертиза барлык базар лабораторияләрендә ясала. Алардан со итне сатарга р сәт бирелә».

Фер ерлар т енкелеккә енә ирел и уҗалыкта суелган терлекне әтта к ршеләргә дә сатып булмая агы ту рында берен е булып ермерлар зарла 2

ә әр

нырга кереште. а те регламент керт гә каршылыкта барлык крест яннарны ярдәменә метләнеп, я алыкны терлек не сәнәгати алуга гына кагылуы турында алар ты нак кына дәшми калдылар. аллы лык ен мо а кош кортны да керттеләр, гы сә, терлекне сәнәгат к ләмендә алу м гезле ре терлеккә, ду гызларга, сары кларга һәм орт куяннарына гына кагыла. етеринария р сәт документлары булма ган берни ә кило итне каядыр алып барган ен дә штра т ләтә әкләр дип,крест ян нарны куркытулары да шула ук са сата: намуслы езмәт белән булдырган ит кисәген сезтеләсә кая алып бара аласыз, бары тик сату урынына гына барып басмагыз. омумән, етеринарлар уплап кар шылаган я а кагы дәләр куллану ы ен ит продук иясен куркыны сызрак ит гә – аны кешеләр һәм а аннар ен уртак булган туберкулез, бру еллез, т ләмә, три инеллез, я ур кебек а ырулардан аралап калуга нәлтелгән. әм әлеге дә баягы – уҗалыкта суелган терлекләрне мо а кадәр кулланылыштан т шеп калу ы продуктла рын – тире, әк, кан, баш, м гез һәм тояк ишене сәнәгат ә ләнешенә кертеп, а ыл җирлегене санитар торышын я шырту да артык т гел. А ыл уҗалыгы министрлыгыны сәнәгат шартларында әзерләнмәгән а ыл уҗалыгы продук иясен кол оз базар ларында сату мәс әләләре турындагы а латмасында– ул 20 4 елны 6 апрелендә

басылып ыкты – бола диелә: Т ны «Ит һәм ит продук иясене куркыны сызлыгы турында»гы те регламенты «гражданнар та ра ыннан шартларында һәм (яисә) шә си орт яны уҗалыкларында җитештерел е яки терлек елек белән ш гыл лән е гра жданнар тара ыннан җитештерел е сугым продуктларына һәм ит продук иясенә ка гылмы » һәм шула ук «сатуга ыгару ен билгеләнгән, әмма сәнәгат әзерләнмәгән сугым продуктларын һәм ит продук иясен җитештер , саклау, ташу һәм тилләштер про ессларына биредә к рсәтелгән те ник регламент кагылмы ». енар әттера мано бу я алык ермерларны бер лешенә генә ка гыла ак, дип а лата: «Крест ян ер мер уҗалыгыннан терлек ите сәнәгат шкәрт енә бары тик сугым пунктлары аша гына барырга тиеш. еспубликада алар 2, әмма тагын ләп заман а сугым мә дан ыкларын керт к здә тотыла. Те рег ламентка керергә алдан ук әзерләнеп тору кирәклеге турында ра он башлыкларына да җиткерелде, ММ аша да әбәр ител де. әнәгат к ләмендә терлек р ет е ермерлар аны Алабугадагы ит комбина тына тапшыра. А ыл уҗалыгы терлеген сатып алу ы шкуарларны да з сугым мә дан ыклары бар, ермерлар аларга к птән м рәҗәгат итә». Татарстанны ермер һәм крест ян уҗалыклары ассо иа иясе рәисе Ками яр а тимеро сурәтләгән перспекти а метле к ренә: «Ми а мәг л м булган а, те регламентны керт не тагын бер елга ки ектерә әкләр – аны тә ен шартлар к. гы сә, базарларда гына т гел, башка ә берләр белән беррәттән, крест яннардан сатып алынган ит белән сә дә ит е сә дә елтәрләрендә дә катлаулылыклар килеп ыгар иде. Татарстанда, д ресен ә ткәндә, лек итне к пләп крест яннардан сатып алу ы ит комбинатлары калмады да. угым пунктлары җитми. Ка бер мә дан ыклар т рле оешмаларныкы, аларга ермерлар ны аяк та бастырмая аклар. Татпотребсо з пунктларыны к бесе инде тиешле таләпләргә җа ап бирми, аларга капитал ремонт, згәртеп корулар кирәк, ә бу зур ыгымнар, дигән с з. Ас со иа ия министр кушуы буен а сугым пунктларына җиһазлар ка тарту турында килеш ләр т зеде. ез бу е лар ермер лардан стәмә кы ммәтне бер лешен Татарстан

2014

ә әр

ис

Ре ла ент терлек алу елән ыл лән е предприятиеләр ә енә ка ыла Итләрен а арда сатар а ыен ан аеры у алыклар лекке ә к терлекләрен у алыкларында ала ала

зләштереп бара ак аерым бер терлек са тып алу ыга езмәт итәргә тиеш т гел, дигән катгы икердә торабыз. Мон да с з па нигезендә а ыл уҗалыгы тә минат сату, шкәрт кооперати лары булдыру турында бара, бу б д жеттан да инанс ярдәме алу шартла рында, әлеге сугым е ларын т зергә дә м мкинлек бирер иде. Җиһаз са тып алу ен 40 про енты б джеттан т ләнсә, 60 про енты – па ылар ак а сы. мма бер елда гына ш т гәлләнә алыр идеме икән: б леп бирелә торган ак а кирәгеннән тапкырга кимрәк. еспубликаны ме нән артык а ылы ен, егәрлеге сменасына 2 – 0 баш тер лек булганда, 60лап е кирәк була. без, 4 муни ипал ра онны һәрка сында һи гы бер е а сак һәм Татпотребсо з е ларын тиешле таләпләргә яраш тырсак та, и тыяҗны тән берен генә канәгат ләндерә ала акбыз. Агропромпарктагы шне планлаштыр ганда, без ермерлар белән, арадаш ылар кертми ә шләгәндә, ит продук иясене бәясен 2 – 0 про ентка киметә алабыз, дип килештек. сугым ен бирелгән бер ике ме сум бер т шкә ит бәясене бер еметеме генә ул. Даими рә ештә ермер уҗалыкларыннан ит сатып ала торган кешеләргә биш про ентлы ташла мага ма сус карто ка бир тәк димнәре

бар инде. әм аны 0– про ентка кадәр арттыра акбыз». А ыр иктә сугым мә дан ыкларыны саны безне сәнәгат кенә т гел, а ыл уҗалыгы т бәге дә булган республикабызны и тыяҗларына якын лашыр дип ышанасы килә. моны ен тиешле акытны отарга, ни ек кенә кар шылыклы тоелмасын, алыкны окукы нигилизмы ярдәм итә әк. ыннан да ос сия законнарыны кырыслыгы аларны

тормышка ашыруны мәҗб ри т геллеге белән компенса ияләнә азар етери нарлары зара ә гәмә корганда и лас: әлегә бернинди я а таләпләр куелмы . егламент гамәлгә кертелгәндерме, зләре дә н ләп белмиләр, әмма к елләре белән каршы – «без бола да контрол не тә мин итәбез, сатуга ит лабораториядән со гына ыгарыла, ә озату документла рын, сугым турындагы белешмәләрне катгы таләп итәбез».

р е

Мин ташчы булыр идем! 30

Татарстан

2014

р е

а а нда а ан а ас Б

н сс н са с н а у н н а у н а са а да сс н нн н ан н у н а с н н д а нда с на а а а а с нда д а а с ан да а а а с ас н н сс а с д а а ан н на нд ан д н нд у д а а а на нда сс с нн н са а а

ас 32

на

Татарстан

2014

н н с д : нн с а с

у у с н а да с у са нд а а анас ан н н унда а а а а д анд у : а ас на а а а а нд а на а д а а а ау у с а анна ннан н н ад ун а нн н а а а сус у у а у а а а на а а на ад Ба с да а н нн н у а а н н а н ннан на а

а а ннан ад а

Җәй кесәгә карый

« ыел балаларны җә ге ялы ен республика һәм е дерал б джетлардан мил лиард 220 миллион сумнан ар тыграк ак а б ленгән. Т ш ләр шләре һәм спорт министрлыгы мәг л матлары буен а, ял ит еләрне 6 ста ионар ба лалар сәламәтләндер лагер лары, 0 0 мәктәп лагере (к ндезге), езмәт һәм ял, тагын палаткалы лагер , шула ук ши а анә курорт у реждениеләре кабул итә. Краснодар крае һәм Кырым ла гер ларында ял к здә тотыла: к н якка 6 кеше бара ак дип аразлана, ләкин а ыргы санны дә ләт заказына конкурс нәтиҗәләре әл итә әк.

Б д ет арианты аланы «дә ләт» у реждениесендә (лагер да яисә ши а анәдә) ял ит е гаилә ян ыгы ен, м гаен, и җи ел ариант була актыр. ш ләр шләре һәм спорт министрлыгында бу җә ен 4 ме бушла ллама бирел е ту

рында белдерәләр. Аларны бер леше сәламәтлеген ныгытуга мо таҗ һәм тор мыш әле а ыр балалар ен һәм шу ла ук де иант тәртипле балалар ен каралган. атырлы әрби патриотик лагер ларга лламаларны бер леше бушла бирелә әк. Талантлы уку ылар, олимпиада һәм спорт ярышлары при зерлары, олонтерлар, кадетларны әти әниләреннән дә җә ге каникул бер тиен дә таләп итмәя әк. стә енә, биредә с з Татарстан территориясендә генә т гел, Кара ди гез ярларында ял ит турында да бара.

1 к н дә а ында ди е дә ял ит не тулы әясе 16 е нән а ына арты ракны тә кил итә гарыда телгә алынганнарны кал ганнары һәм тагын олонтерлар, бала лар һәм яш ләр иҗтимагы оешмала ры акти истлары, стәмә белем бир оешмаларына р еләр лагер га тур ны леш ә т ләп алырга м мкин. л лама ата аналарга тулы бәясене тән 0 про ентына кадәр бәягә т шә. Калга нын республика б джеты к тәрә. – Аларга ма сус про ил ле сме налар каралган, – дип с ли ш ләр министрлыгыны « ето» республика зәге методисты стәм супо . – Мәсәлән, театрал смена р аллы лагер ларын да тә әк яисә инглиз сменасы – анда катнашу ылар алдан ук са лап алынды. Аларга и тыяҗ бик зур. « олдызлык»ны Кара ди гез ярында уза ак ести ал сменасына барырга телә еләрне саны бер урынга 2 кешегә җиткән иде. лламаны бәясенә килгәндә, ул 2– ме сум тирәсендә тирбәлә. к н дә амында ди гездә ял ит не тулы бәясе 6 ме нән аз гына артыграк тәшкил итә. Ата аналар аны леш ә генә т ли, әмма Кара ди гездә ял ит дигәндә, аларга л бәясен т ләргә туры килә әк, моны сы – алты ме гә якын. унысын да стәргә кирәк, быел ллама бәяләре берникадәр к тәрелде. та ионар лагер да, мәсәлән, бер тә лек 64 сум тора, узган ел белән агыштырганда, бу сумга артыграк. ро ил ле сменада атырлы лагер бәясе – 6 сум (узган елгыдан 0 сум га артык), ә Кара ди гез ярындагы ста ионар лагер да про ил ле сменаны тә леге 0 сумга т шә (узган елгыдан аерма – 4 сум). агер да ял ит ен леш ә генә т лә окукына б джетта шлә еләрне һәм балалар ялын оештыруны инанс лау программасында катнашу ы оеш маларда шлә еләрне балалары да ия. лбәттә, монды лламаларны алу ен ата аналар тиешле муни ипал орган нарга һәм про комнарга алдан ук – е рал дән к диярлек м рәҗәгат итә. Мәсәлән, Казан ертолет за о ды езмәткәре Марина . кызымны предприятиене ял лагерена берен е тапкыр гына җибәр ем т гел, дип с ли, һәм а а ллама, про со з әг засы бу ларак, к пкә арзангарак т шә. – зган ел к нлек ялны тулы бәясе ме сумга якын иде. мма

езмәткәрләрне балаларына ул ике ме нән артыкка ыкмады. езмәткәрләр лламаны оныклары ен дә алыр га м мкин, әмма әби баба лар аны 0 про ентын т ли инде. алалар Ак кош к леннән ерак булмаган « олет» ла геренда ял итә. зган ел кызыбыз яны на барган идек, лагер дан бик канәгат калдык. л к птән т гел ремонтланган, балалар ен барысы да каралган, кызы бызга бик ошады. ыел да барасы килеп тора. а одтан ллама к тәбез, башка а, м гаен, балага ялны оештыра алмас идек.

ыры а сикәлтәләр а а

гәр Татарстан лагер ларына ял ит еләрне т ягән а тобуслар 0 и н нән к лга ыкса, Кырымга балаларны бераз со рак – икен е сменага гына илт карар ителгән. ерен есеннән, краинадагы акы галар сәбәпле, куркыны сызлык максатында баш тартканнар. еспубликаны « ерноморе » зәге мәг л матлары буен а, я адан ка ткан ди гез ярына, кояш һәм ди гез рә әте ен, Татарстаннан ме гә якын уку ы ны җибәр к здә тотылган булган. – 00 гариза т гәл расланган, – дип а латма бирде « ерноморе »ны директоры еннади етро . – Моннан тыш, Кырым лагер ларына яш спорт ы лар да бара – һәрка сы 0–40 кешедән торган биш алты т ркем. легә расланма ган тагын 00–600 лламага з тотабыз. Дә ләт б джетындагы у реждениене директоры Татарстан уку ыларыны бе рен е яр сызыгында, әр кешелек но мерларда ял итә әге турында с ләде. Тә легенә биш тапкыр ашау каралган, һәр балага к ндәлек мен бәясе 0– 400 сум тәшкил итә. алаларны «я адан гә ка ткан» ярымутрауга илтеп җиткер генә и ки скен мәс әлә булып кала. лек яш ку рорт ылар анда «балалар поездларында» им еропол аша барган. әзер краина иген кисеп ыгу ы поезд пассажирлары на ит ил паспортлары ясатырга һәм и залар рәсмиләштерергә кирәк, ә бу, бил геле инде, ял ит еләрне әти әниләренә стәмә ак а һәм акыт ыгымнарына ә ерелә әк. ариант буларак, ал терна ти маршрут шкәртелгән: аны буен а поезд белән башта – Анапага, аннары а 33

Й лды лык ны ара ди е ярында у а ак фести ал с енасына арыр а телә еләрне саны ер урын а 2 ке е ә иткән иде

тобусларда – паромга һәм Кер бугазы аша ял ит урыннарына барырга м мкин була ак. Моннан тыш, а иао ыш арианты да карала, әмма монда барысы да дә ләт тара ыннан ясалырга м мкин субсидия к ләменә бә ле. Материал язылу моментына « ерно море » Д шула да Татарстан балала рын Кырым ярына ни ек илтә әкләре турындагы сорауга җа ап бирә алмады. А лашыла инде, паром ярдәмендә, ә менә а иаилт еләр белән әле килешәсе бар.

Ин ли ә та и ат к а ында ы ул тиклар ш ләр шләре һәм спорт министр лыгы планы буен а, быел т рле лагер ларда, шул исәптән мәктәпнекеләрдә һәм ши а анәләрдә, 2 2 ме нән аз гына артыграк бала ял итәргә тиеш. у барлык Татарстан балаларыны яртысы тирәсе, диләр едомст ода. Калган яртысыны ата аналарына коммер ияле балалар лагер ларына иг тибар итәргә кирәк, д рес, биредә ллама бәясен тулысын а т ләргә туры килә әк. ә си лагер лар еш кына нәрсәдә булса да ма сусла ша, муни ипал булган о ракта, аларны про ил ле дип атарлар иде. Монда ялны инглиз телен, журналистиканы, мул ти плика ияне, сә нә осталыгын рәт , шула ук программалаштыру, к естлар т белән аралаштыралар, анда тормыш куркыны сызлыгы нигезләре, команда оештыру тәртипләре дә укытыла. Алар республика территориясендә генә шләми, бала ны башка шәһәрләргә, ит илләргә ял итәргә дә җибәрә аласы . 34

– Коммер ияле лагер ларга улымны бер генә тапкыр җибәрмәдем инде, – дип с ли Казанда яшә е л га А. – Аларда программалар к пт рле: әле ик тисады курслар, әле тылсым ылар мәктәбе ( арри оттер турында гы китаплар иклы буен а). ер акыт шунды кстремал смена булды, анда тормышы ны саклап калу нигезләрен рәткәннәр. А ырдан аларга шун ды сынау тәк дим иткәннәр – олы лар ярдәменнән башка, пы ак, бал та, бер кешегә ярты литр судан торган минимал кипиро ка белән урманда бер тә лек ткәрергә. алаларга куыш ясарга, у ак кабызырга, су зләп табып, аны ка натырга кирәк булган (әлбәттә, лкәннәр к зәт елегендә). Икен е лагер да улым кино т шерергә рәнә, зен с енари язу ы, режиссер, актер, мон тажер рол ләрендә сынап кары . Мон ды лагер ларга лламалар арзан т гел, сменаны дәрәҗәсенә карап, –20 ме арасында тирбәлә. мма мин моны у а нәтиҗәсен к рәм: бала зен иркен тота башлады, з зенә ышаны бар лыкка килде, оял анлыгыннан арынды. әяләренә карамастан, балаларны монды ялына Татарстанда яры сы гына акти и тыяҗ бар. әтта республика дан иттә дә мәг л м булган шунды лагер ларны берсе, мәсәлән, смена сын и н дә а а. Анда баласын бер ат нага җибәр ата анага – ме сумга, ике атнага 00 сумга т шә. Ка бер нәлешләргә лламалар ма башын да ук сатылып беткән, робот те ника сына багышланган смена аеру а попу ляр булып санала. Татарстандагы тагын бер лагер ба лаларга унике к нлек ялны инглиз те лен рәт белән бергә 2 ме сумга тәк дим итә. у бәягә аларны кунак анә комплексыны д рт урынлы номерла рында яшәт , к нгә биш тапкыр ашату, бассе н һәм к ненә д рт сәгат инглиз телен укыту керә. агер ларны берсе зене берен е сменасына була ак шкуарларны а кыра һәм әтта мастер класска таныл ган кспертны китерергә әг дә итә. у кызыксыну уята, ди Казан турист лык агентлыгыны балалар нәлеше җитәк есе о я огдано а, лагер ны да шушы агентлык оештыра.

– езне лагер га лламаны база бәясе к нгә ме сум тәшкил итә, – дип а лата о я. – Ата аналар аларга гы н ар аенда ук брон ясы башлы . Ик тисад сменасыннан тыш, би смена сы популяр һәм, тради ия буен а, телләр рәтә торганы. – трядларны гадәттә 0– 2 кешедән т зергә тырышабыз, бер проектта 0ләп бала була, – дип с ли Казанны тагын бер тур ирмасындагы балалар депар таменты җитәк есе л ина абае а. – ез тормышыбызда зур урын биләп тор ган иртуал ынбарлыктан итләш гә басым ясы быз. агер ларда балаларны гаджетлары к, әти әниләре белән арала шу ен, теле оннарын ки кенә бирәбез. езне лагер ларда бер ял к нене бәясе ике ме сумнан башлана – у а лы яшә шартлары, про ессионал ә дәманнар белән, билгеле. Инде б тен җә гә лла малар сатып бетерелде диярлек.

ирәк и е е ә Р ссия яры

Аерым блок булып, әлбәттә, балаларны ит илләрдәге ялы тора. олгария, Испа ния, Т ркия, ре ия, Мал та һәм Кипрда тел рән яки бары ял ит лагер ларыны бәяләре 0 ме сумнан башлана. у лкәдәге тәк димнәр ике т ргә б ленә. ерен есе – без кабул итәргә гадәтләнгән ә: з территориясе һәм ба лаларны стер гә нәлтелгән ш гыл ләре булганнары. Икен есе – гадәти отел ләр базасындагы балалар проектлары, мон да к бесен ә анима ия программасына басым ясала. ит ил лагер лары алыкара булырга да (гадәттә телләр рәтә торганнары), Татарстан

2014

Б л ария Испания Т ркия Гре ия Мал та ә ипрда тел рән яки ары ял ит ла ер ларыны әяләре 0 е су нан а лана

яш туристларны бары тик бер илдән генә җы ылары да булырга м мкин. Казан уку ысы егина ә уллина узган җә не Мал тада тел рән ла геренда ткәргән. Кызны әти әнисе ике атналык кояш, ди гез һәм инглиз теле дәресләре ен 0 ме сумнарын ыгарып салган.

– ез ент Джулианс шәһәрендә яшәдек, – дип с ли егина. – Т ркемнәр т рле илләрдән җыелган иде, һәм без ба рыбыз да инглиз ә аралаштык. Мин Ита лия һәм ол шадан килгән кызлар белән бер номерда яшәдем. К ел дә а тык, әлбәттә, дискотекалар, я та белән ба лык ылар а ылына ыгу да булды, әмма бик интенси укыдык. езне белән шун да яшә е укыту ылар ш гыл ләнде. И я шы тә сирләр генә калды, һәм тел мо итына « уму» инглиз телен шомар тырга нык ярдәм итте. – егина инглиз теле белән җитди ш гыл ләнә, димәк, каникулын да а далы итеп ткәрергә м мкин, дип у ла дык,– ди егинаны әнисе зәл.– мма, иминиятләштер ясалган булса да, бала лар белән анда к али ика ияле педагог лар һәм т ркем җитәк еләре шләсә дә, без барыбер бик бор ылдык – ни дисә дә, а а 4 яш кенә һәм, әлбәттә, ит ил. әзер инде бу ял кызыбызны килә әгенә ин е

сти ия булды, дип у лы быз. зе белән бергә укыган к п кызлар белән егина әзер дә аралашып тора. Инглиз телендә, әлбәттә. тергә кирәк, монды балалар тур ларын нигездә Мәскә компанияләре оештыра. Аннары уку ыларга ял уры нына да оссия башкаласы аша, к еп утырып о арга туры килә бит.

ри

Тулы инклюзия

а а а

анда ад

ан

с у

н уд

у а

а на ус на а д ан

у а а н н нд

н н

ау

а а а н

д н

ас нда

а ан у ун да а

н н

уд

а н

Б н ан

нд

а на

а а

нд а а

д н

на

Татарстан

а а а у

д н

с 2014

« Ә әкелеккә әд ия

ри

Сәла әт алаларны пси ик а ыру аладан саклау ары тик укыту ылар е

ерен е сы ны уку ысы Артем ярты ел ендә санарга да рәнә алмаган, к әл белән иҗекләп укы . ы ны җитәк есе мо а к нгән дә булыр иде, әмма икерлә сәләте ягыннан к згә бәрелеп торган җитешсезлекләреннән тыш, бала тәртипсезлеге белән дә аерылып тора. Аны , мәсәлән, рәсем дәресендә ка ыны салкын корал итеп а даланасы бик килә. ер акыт Артем белән тәмам әлдән та ган сы ны җитәк есе а ы рып киткә , мала б тен мәктәпне аяк ка бастыра. арта астына т шә дә шун нан ду килеп с генеп утыра башлы . Та ышка за у лар, аннары директор кереп җитә. гы зыгы « уҗа»сын к әл белән кабинеттан с рәп ыгаралар, әмма то тып кала алмы лар. ш җәнҗал ыны тиз арада шеннән акырып китертелгән әнисе генә тыны ландыруга ирешә. леге акы гадан со сы ны җитәк есе кат гы рә ештә: « лыгызны коррек и он мәктәпкә к ер ен документлар әзерләя әкбез», – дип белдерә. «Ирем дә, мин дә моны шләргә бирмәя әкбез. Ан ды мәктәптән со тормышта з лы ны табарга ни ек кыен икәнлеген беләбез – зебез дә шунда укыдык»,– дип кырт кисә әни кеше. Монда инде артыгын а латып тору да кирәкми... Икен е бер класста да шушы а о шашлы әл к зәтелә. Җиде яш лек улат уку про граммасын зләштерә алмаса да, б тен мәктәпне котын алып тора ала. л тук таусыз з зенә кул салу белән куркыта, стә енә, аны тирә н дәгеләргә кара та кансызлар а кылануы ка ан да бул са аҗига белән т гәлләнергә м мкин. о гы кыланышында улат дәрес а кытында коридорга гереп ыга да: « земне газ белән агулы м, с якләрем генә калыр » – дип кы кырып, стенадан ут с ндерге не олкып ала. Мәктәпне те ник езмәткәре ярдәмендә бәләкә улиганны сы ны б лмәсенә с рәп кертәләр, әмма монда да мала спектакл у на ын дә ам итә. ы ны җитәк есе моны менә ни ек искә т шерә: – тен класс алдында биленә кадәр ишенде, каешын салды, аны бер башын муенына орнады, икен есен тәрәзә тот касы аша кертте. Мин балаларга тыны кына утырырга куштым, зем исә улатны кыланмышларын к рмәмешкә салыштым.

зенә карата монды иг тибарсызлык ны сизгә , мала минем стәлдәге кан елярия пы агына релде. Мин пы ак ны алып куярга лгердем. улат теш ара сыннан «к рсәтермен әле мин си а, сука» кебегрәк с ген с зләре сытып ыгарды да каешын кам ы кебек у ната башла ды, һәм бу б тен сы ны та паника уят ты. ул арада улат бер мала ны арка сына а ырттырып сугарга да лгерде... Та ыш ишетеп гереп кергән дирек тор – леккеге әрби генә мала ны туктата ала. у акы ганы и аяны лы ягы шул, сы ны җитәк есе балиг булмаганнар шләре комиссиясенә м рәҗәгат иткә , андагы әкил и нәрен генә сикертә: – Ма сус мәктәпкә баланы кылган җинаяте ен генә урнаштырырга акы быз бар, – ди ул. – Монды әл кабатланса, бәлки, пси ик аста анәгә шалтыратыргадыр – дип соры укыту ы. – Моны ен ата ананы ризалыгы кирәк, – ди әкил. Кыскасы, сәламәт балаларны пси ик а ыру баладан саклау бары тик укыту ы лар ше булып ыга. әтта әти әнисене дә (м гаен, улат тормышта аларны з зләрен тотышларын рнәк итеп аладыр) монда катнашы к. ишен е сы ны уку ысы Ал бертны б тен кыланышлары һәм ә ткән с зләре «башы а ышкан» кешене әтерләтә. ын нан да, дәрес уртасында торып басып, кызларны ә толымнарыннан тартып ри башлаган баланы тагын ни ек атап була инде Ала гына да т гел, ул аларны буа башларга да м мкин. «Ал берт, урыны а утыр » – дип кы кыра укыту ы. Җа апка – әдәпсез с зләр. илгеле, Ал бертны з зен тотышы сы ны ташларыны әти әниләре тара ыннан да иг тибар сыз калмы , бу исә предмет укыту ыла рына һәм сы ны җитәк есенә тагын бер а ырлык сти. Ал берт яисә ул азап лаган балалар белән ниндидер әл ки леп ыга калса, закон буен а нәк менә алар җа ап бирә әк бит. ул ук акытта мәктәпне педагогик коллекти ы ата аналарга җа лап кына мала ны б тән мәктәпкә (коррек ион т гел, ләренә якынрак урнашканына) к ер теләген сиздергә , тегеләр шикаят белән мәгари идарәсенә м рәҗәгат итәләр. илге ле инде, т рәләр ата аналар ягына баса.

у әл ни белән т гәлләнер шысы на метләник – сигезен едән со Ал берт гадәти мәктәптән ки кесенә к әр дип у лы к. Аннары – олы тормыш, ул аны инде башлангы мәктәп дәрәҗәсендәге беле ме белән һәм ни кылса да җәзасыз кала агына тирән ышанган әлдә корырга тиеш була ак.

Беле е ар ы дә уку ы

ишен е сы ны уку ысы Даринаны бу уку елындагы дәресләре саны бер а га да тулмы . әбәбе а лаешлы – кыз ык та шикәр ирене катлаулы ормасы. Җитмәсә, икәндә , әтисене а аты турындагы әбәрдән со ул диабетик ко мага да китә. Даринага ни ек һәм нәрсә нигезендә билге ыгарырга, дигән сорау туа. Аны дә укытуга да к ереп булмы , ә об екти билге ку ен дә кызны дәрескә әллә нигә бер р е җитми. у һәркемгә а ык. Дарина сәламәтлекләре җитди как шаган балалар мәктәбенә ргән булса, бола ук к п дәрес тә калдырмаган булыр иде. Тик анды уку орты аларны ра о нында к, шу а к рә ул гадәти мәктәптә укырга мәҗб р, ә бу аны ен бик к зы янсыз т гел. Дариналар сы ны ы катлау лы категориягә керә – укыту ыга еш кына та ышын к тәрергә туры килә, ә бу а ы ру кыз ен стәмә стресс дигән с з. Ан нары балалар да еш кына а ын галта торган сы ны ташларына т рле ә ка ры берә ләр – әленә кереп, ә кемгәдер бу ошамы , янәсе, дәрес акытында ни ен а а ашарга яры , ә безгә – к ираттагы мисалымны инкл зи укытуга турыдан туры катнашы к, әмма ул сәламәтлекләре аркасында уку елыны шакты к п лешендә дә укырга мәҗб р булган балаларны әлен а ык к з алды на китерергә м мкинлек бирә. игезен е сы ны уку ысы аил башка а уку ысу лын белми дә, нки алты яшеннән ин алид арбасында утыра. дә белем алу ылар предмет укыту ылары арасын да зара б ленгән, ә алар исә монды балалар белән шләргә һи тә атлыгып тормы . ер дәрес сәгате ендә т рле предмет буен а д рт тема тәргә кирәк. Мәсәлән, инглиз теле укыту ы сына бик ансат кына – җәмгыят белеме, математикка табигат белеме дәресләрен бирергә м мкиннәр. әр предмет ен 37

ри

дә укы т р ан ала елән ер дәрес сә ате ендә т рле пред ет уен а д рт те а тәр ә кирәк ә а тиеннәр енә т лиләр

дәрес программасы т зергә һәм ике ара да билге ку ен биремнәр әзерләргә кирәк... Икен е т рле ә ткәндә, ше к п, т лә е аз. ул ук акытта моны шак ты гына у а ягы да бар – дә укы торган бала, д ресрәге, аны ата анасы белән гадәттә дәресләрне башка к нгә к ер яисә зара берләштер акында килешергә м мкин. илгеле, бу о ракта укытуны сы аты т бәнәя, аны кара ы, ин алид балаларга ссузларга һәм уз ларга ташламалы нигездә – ДИларны һәм Д Аларны тапшырмы а гына кер окукы бирелгән. Димәк, нәтиҗәне әлләни әһәмияте к. Алтын ы сы ны тагы ушан – «пар тизаннар» токымыннан. л әтта шен шләмәгән ен ен е «икеле» куелганнан со да дәшми. А ызыннан берәр с з тар тып алып булмасмы, дип метләнгән укы ту ы а а и җи ел сорауларны биреп ка ры , әмма нәтиҗә к, ушанны дә тәре дә лекке ә карда ак килеш кала бирә. Теория буен а лгермәгән балага и рек билгесе ку маска, әтта аны икен е елга калдырырга м мкин. практикада бу бары тик « еспубликаны 00 и я шы мәктәбе» ре тингындагы уку ортларында гына м мкин әл. унды мәктәпләрне берсенә шлә е танышым – геогра ия укыту ысы моны бола а лата: – леккеге ш урынымда яшерен кагы дә кем с рә иде: уку ыга куелган билге – берен е иратта, ул сине ше ә куелган билге. биредә ала т гел. Мәктәп ДИ һәм Д А буен а гары к рсәтке ләргә ирешә, шу а к рә аерым уку ыларны на ар лгереше баланы з гаебе була рак кабул ителә. еркем белән дә ки әшеп тормы а, мин ирек ен «ике»ле дә куя алам, уку ыларым арасында әтта икен е елга утырып калу ылар да бар. ушан гадәти мәктәпкә ри, шу а к рә лектрон журналда укыту ылар аны амилиясе турысына шләп алынмаган « »леләрне сырлап куярга мәҗб р. Мала зе белән ма сус шлә гә мо таҗ, әлеге « »ле моны алыштыра алмы , һәм ул олы тормышка аз гына да әзерлеге булма ган килеш килеп керә әк. әлки, әти әнисе шунда гына, ниһаят , улларыны патоло гик омыклыгын меди ина к злегеннән тикшер кирәклеге акында у ланыр. Мәктәптән башка берка да да аны белән бола азапланмая аклар бит. 38

ур исә е уен а

гарыда китерелгән мисаллар, д рестән дә, шаккатырырлык, әмма анды лар аз т гел. лкән буын укыту ылар балаларны де и ант тәртибене монды катлаулы һәм шул ук акытта массак ләм агылышыны лек гомумән булмаганлыгын раслы . у яман әлне тамырын, к рәсе , « зен әлекле» һәм «а ыр» балалар гаиләләреннән зләргә кирәктер: әлеге гаиләләрне т зел оры «кара сишәмбе», де олт һәм шуны ише башка нәрсәләр белән тари ка кереп калган 0н ы еллар а ырына туры килә. Аларны к бесе таркалды, т ләп булмы торган кредитларга һәм һәлакәтләргә илтә торган бә лелекләргә батты... һәм, Т ны леккеге сәламәтлек саклау министры А рат әрра о ны 20 елда « естник со ременно меди ины» ен язылган мәкаләсендә ә телгән ә, Татарстанда катлаулы тормыш ситуа иясендәгеләр категориясенә кергән туу ыларны 20 про ентын тәшкил иткән балаларны д н яга китерде. А рат әкие и икерен ә, ан ды лар республикадагы а ыру балалар саныны 0 про ентын тәшкил итә. леге язмада телгә алынган с жетлар нәк менә шулардан алынды.

« зен әлекле балалар» белән нишләргә Аларны гомуми белем бир мәктәбенә р еннән зләрене дә, башка яш тәшләрене дә иза иг е һәркемгә мәг л м бит. әлки, бу лкәдә башка т бәкләрне әзер җа аплары бардыр «Татарстан еспубликасыны ел укыту ысы 20 » конкурсы җи есе, б ген Мәскә дә шлә е ерге адрин бу сорауга бола җа ап бирә: – суб ектларыны территориал белем бир органнары « зен әлекле ба лалар» проблемасына т рле ә кары . Ми сал ен, әгәр с з акыл җитешсезлегене а ыр ормалары турында т гел, ә бары тик пси о изик сеш тоткарлыкла ры (шул исәптән, легастения, дислек сия, дисгра ия) турында гына бара

д а нда н у у н а а ад Бу а а а а а д Татарстан

с н

д с

2014

ри

Я ан әлне та ырын 0н ы еллар а ырында т ел ән ен әлекле ә а ыр алалар аиләләреннән ләр ә кирәк

икән, ул о ракта Мәскә дә дә, Казанда да анды баланы гомуми белем бир у реждениесендә уку м мкинлеге бар. әкин Мәскә дә моны ен белем бир не аерым зәкләре кысаларында коррек ия класслары каралган, ә Ка занда – к. Инкл зи укытуны нәтиҗәле рнәген Мәскә педагогы Е гени мбург 0 ел дә амында тормышка ашыра. л оештырган 0 н ы елем бир зәгендә « зен әлекле» балалар гадәти мәктәпләрдәге кебек кны буш ка а ыштырып кына рми, алар ос сия к ләмендә уздырыла торган пред мет олимпиадаларында призлы урыннар яулы . Монды гары к рсәтке ләргә биредә тәрбиялән еләр белән бак а яшеннән башлап максат ан ш алып бару нәтиҗәсендә ирешәләр (балалар бак а сы да – « мбург мәктәбе»не зенеке). ерге адрин Казанда да шу а о шаш у реждение – « а ино о» елем бир зәге оештыруны зенә максат итеп ку ган иде. «Ел укыту ысы» кон курсында җи а а окук биреп кенә калмады, «балалар һәм укыту ылык мән әгат ләрен һәм окукларын яклау

да акти гражданлык пози иясе алу»ны да кләде. әкин педагогика к мәсе закон алыклы рә ештә б рократия ко мына терәлде. – Мин бу мәс әлә буен а с ләш ен Казан м ры Илсур Метшин белән о раш тым. л проект әзерлә емне һәм аны карап тикшер ен з исеменә лла ымны сорады. олар шләнгә , про ектны Казанны башкарма комитеты мәгари идарәсенә җибәрделәр. Асыл да анда һәммә нәрсә белән килештеләр, әмма зәк т з ен мә дан клыгын һәм якын килә әктә дә моны к здә тотылма ын ә ттеләр. роектны ул а кытта зем шләгән мәктәптә тормыш ка ашырырыга тәк дим иттеләр, әмма – езмәт урынымны статусын згәртми ә генә. г ни гади укыту ы килеш, адми нистрати ресурслар ярдәмендә генә тормышка ашырырга м мкин булган нәрсәләрне мин ктан башлап к тәрергә һәм з стемә җа аплылык алырга тиеш булдым. илгеле, баш тарттым. ерге адрин проектыны язмышы – мәгари сешендәге басымнарны д рес куелма ыны а ык мисалы. еспублика ингапурдагы укыту те нологиясен керт ен шакты к п ак а т гә (Мәгари ми нистрлыгында бу ак аны к пме икәнлеге турындагы сора ыма җа ап бирмәделәр, ләкин ул проект кураторларыны ит илгә даими реп торулары ен җитәрлек), шул ук акытта инкл зи белем бир не яшәп кил е рнәгене нормал т геллеген к рмиләр яки к рергә теләмиләр. Мәскә тәҗрибәсеннән ыгып, аны коррек иялә , ким дигәндә, куянны бер лы атарга м мкинлек бирер иде: класслардагы пси ологик микроклиматны (һәм, димәк, укытуны нәтиҗәлелеген) я шырту, « зен әлекле балалар»ны у ышлы со иал ләштер ен шартлар тудыру һәм педагогик кадрларны алмашынып торуын тук тату. зегез у лап карагыз: ортым к ршесендәге мәктәпкә сентябр аен да килгән д рт яш укыту ыны есе я а елга кадәр к штән китте. гары езмәт акы т ләнә торган башка шкә акырылганга т гел – аларны балалар шу а китереп җиткерде. Д ртен е укы ту ыны әзергә грант тотып тора, ләкин аны т лә срогы т гәллән белән ул да мәктәптә калырга җыенмы .

Ри а Гы л а а ас н с с да д

ие а а у н а нн сс :

а н сс

н ас д с нд а у нда а а н а у нн н с ан д Ба а н с н н анда с с а ада а ун н а а уд у у нда нд а а с у Б н д н а а а а а а а с н у адас н с н с а н с н нд а а н а а аа с н н н а аа н д н н а а а н а сус да а ан а н да а а а анда у у н а ан д с а а н д н н а а д у асс с н а у с а н н д с нд а а а с анда н н нд с н с а Ба а н а анн н са ан ан с анда на у а н д н у на ан н а сус н на а а а да у а а н унд у у нс нд н н: а а а а а а ас на с нд н са ау а на а а а а са да а нда у а н д с с на нд аа нд н н а а анда н с д

ир с

Инвестор өчен җиде үр а анн н

са а а с са ау ас на а а н уа а н на н ас а н а д ан ун а с ан н у нна а н а а Б д нс у н да с у сн у а а нн н н у а на да а а а да н а с н нн у а с а ан нд н а с а на д а а с с н а аа у ул сорауларга җа ап табу нияте белән «Татар стан» журналы редак ия се т гәрәк стәл янында с ләш оештырган иде. ләш дә Т әннәр академиясе и е президен ты, Т Ане . Мәрҗани исемендәге Тари институты директоры а а л әкимо , тенроссия тари һәм мәдәният һә кәлләрен саклау җәмгыяте рәисе урынбасары әридә әбиро а, Т резиденты ярдәм есе леся алтусо а, мәдәният министры урынбасары етлана ерсо а, Казанны баш ар итекторы Тат яна роко е а, Казан ашкарма комитетыны Ар итектура һәм шәһәр т зелеше идарәсе башлыгы л га А ксент е а һәм идарәне ри дик б легеннән аны езмәттәше Анас тасия аты по а катнашты. ад 40

С тәр ә яра ы саклар а а а л әкимо икерен ә, – ә бу та ри и әһәмияткә ия һә кәлләрне саклау җәмгыяте белге ләрене уртак икере – бо рынгы ядкәрләрне җимер дән коткаруны бердәнбер лы – Казанны тари и икләрен билгелә , яг ни тари белән бә ле зәккә (шәһәр территориясене нибары 4, про ен ты) тари и җирлек статусы бир . у территориядә сакланырга ти ешле ядкәрләр – тари и кы ммәте бул ган, шәһәрне ормалаштыру ы об ектлар (тари и т зелешне тәшкил иткән бина лар һәм корылмалар, шул исәптән масшта бы, к ләме, структурасы, стиле, т зелеш материалларыны сы аты, т сләре һәм бизәлеше буен а берләшкәннәре). ула ук корылмаларны планлаштыру структурасы

һәм аны лементлары, к ләм пространст о структурасы, компози иясе һәм силу тла ры, шәһәрне т рле ки лекләре арасындагы нисбәт, компози ия т р бә ләнешләре, таби гат һәм кеше зе барлыкка китергән мо ит арасындагы нисбәт тә саклауга ия була ак. илгеләнгән режимны һәм саклау предметларыны сакланышын тә мин ит азы асы муни ипалитетка кләнә, шул исәптән тари и об ектларны с т , я арту мәс әләре, тари и об ектларны сатканда ки леп ыга торган мәшәкат ле сорауларны әл ит дә. Тари и зәк икләрендә биналарны биеклеге регламентлаштырыла ак, әлегә закон белән якланмаган, шәһәр мо итен тәшкил итә торган об ектлар да саклана ак. М рия тари и об ектларны с тәргә яки сатар га кирәк булганда я арту, реконструк иялә мәс әләләрен Т Мәдәният министрлыгы белән ки әшеп әл итәргә буры лы була ак.

с Татарстан

2014

с Ба а

ир с

а а с нд

аа

у а

еология институты иК белән берлектә Т Мәдәният министр лыгы заказы буен а шләгән. Тари и җирлекне икләре расланган, алар 00 гектар җирне били. унда ук иш балта икләре дә аерып к рсәтелгән. Истәлекле урыннарны расланган икләрен . Мәрҗани исемендәге Тари институты ар еологлары дәлилләгән.

с н а у ад а д с ан а с а а нд уа а н ад а са ннан а анн а а а д ан д н а н у нд н нс нс әридә әбиро а с зләренә караган да, с з шәһәргә я а статус бир акын да т гел, ә бәлки гаделсез рә ештә кка ыгарылганны ка тару турында бара.

С етлана ерс

а ан а а да д н

Рафал Б с н с

әки

а н а а с анда у аннан а д н д : н д унд а у а с н н д а д а ан а н а у ан а а н а с с н н н н а с д нан а у а с на с д а аа с ас а а н а д ан а а а н унд н н ан

с а ус н да у н с н у а а а н ас ан ан у ан да н с а а н а а н нд а а с анда а н а ан да у с ас а д а с н а н сан н с а а анна н нанс ау нд н у д н н а д а а а а с анда у с а ус а уа с а а на с а ан да Б а с а д н а у нна н а а нд а с а ус н нд а а а с д с аа а а н а а д ннан сс д н н с ннан с а а у д а а д Бу Б д а нд а а нда на с а а а әридә әбиро а Казанны тари и мәдәни территорияләре икләрен һәм истәлекле урыннарын билгелә е про ектны тәк дим итте. Аны Казан ар

ан а у а а ннан н н да а а а а ннан ас ан ан н ан нан а ана нд у с н а аа ан ас у а а нда д а с н Бу анн а а са н ан с у у ас с ан ас н н а с а а а н с а а анда н д са ан ан а ан с н у а а ан а ан с ан с а у а а ду а у а ан а ан н н а а н н н н са а н а а н н а ну н н у а н са ану на д Б нд н д н ас н д аа с анда а асн д у ан ан ас

Фәридә ә ир

ерсо а икерен ә, әлегә ә саклану окукына ия булмаган «мо ит тудыру ы» биналарны да статус яклар иде, шула ук урамнарны нәлешен һәм мә дан, а ык урыннарны тари и барлыкка килгән га баритларын саклау кләмәсе дә закон белән ныгытылырга тиеш.

лли ия илл

иясе

Тат яна роко е а Ар итектура идарәсе әкилләрене дә, әгәр борынгы Казанны зен билгелә е ак икән, саклау оку 41

ир с

кы булмаган иске биналарны да калдыру, яшәт яклы икәненә ышандырырга ты рышты. әкин каланы зәген музе итеп, згәрешсез калдыру м мкин т гел, нки ул яши. у а к рә дә тари и мо итне сак лау ен нинди аралар к р м һимлеге а ыкланырга тиеш, алар ин есторларны куркытырлык яки шәһәр уҗалыгы белән идарә ит дә кыенлыклар тудырырлык бул масын иде. Т з еләр дә, осусы милек ияләре дә алга таба ни ек шләргә һәм яшәргә икәнен белергә тели.

Тат яна р к ф е а а анда н д у а а са на

н н а а н Бу н а ан

нд а а

да а у н са ау на а у а ан нн н а да ану а д нд а а ан н с н са ау на а а а а у ас ан ан а а д н н а анн са ау на а у а у а у ас ан а ан а с у н на у н а а а а у с а у а ан а а с а ус д д с а а уд а ан с д у н а нда а а на н а н а а ун а с Идарә әкилләре шуны ассызык лы : Казанны тари и җирлекләр исемлегенә керт – борынгылыкны саклауны бер м мкинлеге генә. аш ка л да бар: саклау зоналары проек ты яки истәлекле урыннарны карта сын булдыру аша. Канун т рле ллар белән әл ит не к здә тота, Казан ен оптимал булган, шәһәр сешен тот карламы а, тари и мәдәни мирас ны саклау м мкинлеген бирә торган ысулны са ларга кирәк. 42

а н н нд с ан н а н н н нд а а да са а а а а н а ус с с нн а у а а а с нд с ан у а н н а ану ас ан ан д н н а ан ад н с а нан нс у а а ан с д дан а да ан а у а н н а а ун н анун а а Б н н а а : адас н а у нна н са аун а а ан а ан а у ан н н с н а да ану н нд а н а н нд а с а ус н нд а а а а с н у н н с у на д а а нда у н н а н а а нда аннан с д у н а нда н с а а н а д н а а а а ан н а с н а а с н у у а у у ан у нда Б д а а а Бу с н с с н с д а на а н н

л а А ксент е а а анн а н са ау с н нд н д у н а аа а н с д д н а да ану а д нд у с н а а д а ан с анун н ас ан ан д у н а а д д с а а а а д а у а ан нд а а д у с а у н а а а н н а да ану а а у н с а ун а Б н у а да с д у н н нд : а а да а н н ан а ан н са ау на а да ан а анн а д н н са ау на а н а с а ас нда а а а д д а а а ан а н са ау д с д нд н д у а да н с а а н а анн са ау на а н ас н н д аа а а са д н ас ан а а д н а да ану а д нд а а а а аннан с н ан а

епутат т еле у асы ур к

Анастасия атып а да д н н н

асн са ау н нд а а а

а у а

Д ресен ә ткәндә, ристтан, Җирдән а далану һәм т зелеш кагы дәләрендә Кремл не саклау зоналары проекты а гылыш тапсын ен, елгы Казанны саклау зоналары проектын « терергә» кирәклеген ишет мәзәк булды. асы лгергән е, иске проект белән шләп бул мы мыни лбәттә, бу башка ор, б тән ка нуннар заманыннан калган, б генге таләп нормаларга бик к ярашмы торган до кумент, ләкин сорау туа, мо а я а гына иг тибар иттеләрмени аклау зоналары Татарстан

2014

ир с

проектыны я а прин иплары алты ел лек шләнде бит инде. а проект лгергән е, Казан зәгендәге биналарны с т һәм т зелешне туктатып торуга моратори керт турында муни ипалитет әкилләре у ламы да. Алар уен а, моратори кертелсә, к п кенә предприятиеләр ул гамәлдә акта рекон струк ия, капремонт белән ш гыл ләнә алмая ак. улдыра алмы лар, дип ә тегез. әм ни ен шунды м һим документны шлә ярты елга сузыла гәр депутат т зелеш уҗаларын бернинди откатлар да җи ә алмаган моратори акты алдына ку са , шне кызу тотарлар иде. з у аеннан, Ка зан ен тари и җирлек статусы морато ри га ти . Т Мәдәният министрлыгы заказы буен а шләнгән һәм килештер стадиясендәге проект нигезендә аны Т Министрлар Кабинеты карары белән рас лау ен к п акыт кирәкми.

леся Балтус

а а на ун нд у н а н : а н у н са ау на а н аун а са н н н са ау а с н н а н н на а у н у а н н н а н ау ас на а а а нна н н а с а ус ннан а а н нд анун да н а а н а ад Б д н нн н уа а а с у у а на н с а у н с д н н н уд у а с с н н д а а а н а да анун у а нс с а а н д да на да на а н а д на н д н н аа а

д н ан

а а а у а а

у а у уд

у ан а

нн н с д а а а а анд а н аБ а ан с с ан д д а д а да у а н н ау а с унд а а н д н н ау да н с н Б а а а а у а а са а а са са на а да н нд д са а а а а а с

Фәридә ә ир

л а А ксент е а а

да н н н н у а а ан ан д а ау на а а н у нда н н ас а а сс у н а д н а а д н а с на а н Б д на у д у а а а н са ау а а н н д н а с а ус а у а ау д на н а а н а с н с а са н н нд а ау а а а Б у н а а ан д нд : а а а на нда сс а а н с а с н а у д а с д а д н са а ау с у Ар итектура идарәсе әкилләре, шәһәр һәм җәмәгат елек тара ыннан икер алышу ткәрелмә сәбәпле, танышу ен, истәлекле урыннарны карталары һәм ре гламентлар кергән проектны соратып ал дылар. зләрене дә шунды ук документ стендә шлә ләрен белдерделәр.

н са аун а д са на у на у а нд а а у а а н с н д а ан анса н са ау на а н н а нда у а с а н са ау н с д а ад а на а н с н н а н ан а а а у н а д а ан н а ад а на а н с н д анда сс ан у а с с д д н с с нд а д с а ад у н а а а а у на у а дан а а а а н

икер алышу а ырында катнашу ылар Казан зәгенә тари и җирлек статусы бир ен тари и т зелешләр ни ә про ент булырга тиеш дигән темага бә әсләшеп тә алдылар. Му ни ипалитет әкилләре едерал исемлеккә ләг ен 60, ә каршы як 40 про ент та җитә, дип исәпли. Кемне теләгәнен акы кат дип рас ларга тырышуы ул кадәр к м һим т гелдер, әмма сорау туа: әлеге мак саттан шәһәр зәген шулкадәр акти с ттеләрме әллә . . едак ияне т гәрәк стәле янында барган бә әс дә амлы булыр, дип ышанасы килә. Т резиденты ярдәм есе леся алтусо а әбәр ит ен ә, и л аенда Казанны тари и зәгене килә әгенә багышланган тагын бер т гәрәк стәл – бу лы рес публика җитәк еләре катнашында – узу и тималы к телә. А а Мәскә һәм анкт етербург кспертларын да а кыру планлаштырыла. 43

ерс е

ас 44

на

а анн у а д с а а н у а а а д а нда н а ан д нд н а н а а а уна а а а а а а а у а с нд д н ан ан с а н у на а д н н а д а у а н нда а а д а ус а н с а а с н а у ан а ан у н а на Татарстан

2014

Олы кала ярлары

ерс е

« зган ел Татарстан мәркәзенә килеп, лек ияләр с ләп киткән урбанистика атасы нрике ен ялосны нәп бетермә емне сәбәбе, аны шәһәр яр бу ларыны кы ммәтен не т белән агыштыруында. Казанны ар итектура һәм шәһәр т зелеше идарәсендә мо а стәп, яр бу ла ры шәһәрдә яшә еләрне ба лыгы, диләр. у а к рә Казансуны яр буе территорияләрене т зекләндер кон еп ияләрендә алар бары тик җәмәгат а дала нуы территорияләре дип к рсәтелә. әм шәһәр администра иясене план нарына караганда, берни ә елдан казанлыларны ял ит , җәя р ен монды зоналары шакты бу ла ак. Кон еп иягә салынган икер буен а, б тен яр бу лары шәһәр е һәм елганы ике ярыннан да т е бердәм яшел сис тема белән зара бә ләнергә тиеш. у план нигезендә, мисал ен, у яр дагы аилә зәге яр буена килгән кеше җәя яисә елосипедта « и ера»га кадәр, әтта «Казан Арена»га кадәр ба рып җитәргә, аннары к перләр аша сул ярны яр бу ларына ләгергә тиеш. Аннан со , әлеге дә баягы яр бу ла рындагы елосипед яисә җәя леләр ллары бу лап зәкне артта калдыр га , Киро дамбасы һәм аннан уза тор ган яр бу лары аркылы кире башлан гы ноктага ка тырга м мкин була ак. әһәрне баш ар итекторы Тат я на роко е а с зләрен ә, проектлау акытында бик кызыклы мәс әләне ишәргә туры килә әк: яр бу ла ры ар итектурасы буен а к елсез берт рле булмаска, унк ионал бу лып, а далану ыларны к п елегене мән әгат ләрен ка гыртырга тиеш. Кемдер елга янындагы скәмияләрдә утырырга, ә башка берә кстремал спорт белән ш гыл ләнергә теләр. р бу лары бердәм изик параметр ларга ия булырга тиеш, шул ук акыт та булдырыл ганнарны да гармоник рә ештә бер системага берләштерергә кирәк. бразлы итеп ә ткәндә, Кремл гә якын булган «рәсми» яр буен «Казан» ММ янындагы «яш ләр» яр буена һәм каршы як ярдагы «парк» зонасы

Б тен яр у лары ә әр е ә ел аны ике я ыннан да т е ердә я ел систе а елән ара ә ләнер ә тие

на бә ләп, яр бу ларыннан матур ко рама рган сырырга кирәк була ак.

ре л астында ә ал а та а әя ләп

әһәр к ненә Кремл дән һәм атурин урамыннан милли мәдәни зәккә кадәр сузыла торган яр буе а ыла ак. лек монда едосее дамбасы – инженерлык саклау корылмасы ролен тәгән бетон плитәләр белән тышланган җир еме иде. Дамбаны ныгыттылар, ә якындагы территориядә җәя р һәм ял ит ен я а урын бар лыкка килде. «Казан» сәнәгат т зелеш берләшмәсене комплекслы проектлау идарәсе башлыгы дмила рудоле яр буенда ка елар комплексы һәм е лосипед лы була агын ә тте. ри а лы булган суга т ш урыны бар, монда елга трам а лары тукты ала ак, алар акимиятләр ышандыруын а, Казансу бу лап инде бу җә дә ри башлая ак. – «Казан» ММ алып Миллениум к перенә кадәр бару ы у астокны пла ниро калау проекты бар, – дип с ли шәһәрне баш ар итекторы Тат яна ро ко е а. – л әле т гәлләнмәгән, әмма анда яр буе территориясене нинди ки лектә булырга тиешлеге һәм а а нин ди унк ияләр тапшырыла агы каралган. р буены зендә булган ә берләр белән беррәттән, шәһәр белән бә ләнешләрене ниндилеге дә әһәмиятле. л җәя р һәм ял ит урыны булып кына калыр га тиеш т гел, анда кибетләрне дә, җәмәгат туклану нокталарыны да бу

луы бик м һим. олар булмаганда, яр буе буш калып, «яшә »дән туктая ак. Җәмәгат территорияләре, китап анә, ниндидер у реждениеләр кирәк. Ерак булмаган җирдә, һи шиксез, торак бу лырга тиеш, анда яшә еләрне яр буен да җәя рергә, елга янында ял итәргә м мкинлеге булыр иде. у а к рә про ектларны башка шәһәр территорияләре белән зара бә ләнештә әзерләргә кирәк. ММ – Миллениум яр буе проектыны ор ки паркы белән бә ләнеше бар. у яр буен да, паркны да җанландырырга булышыр иде, нки со гы акытта парк ябык һәм аннан суга ыгу лы к диярлек. Ар итекторлар бу яр буе территория сен к п унк ияле итеп к рә. Е ропа шәһәрләре рнәгендәге ә, алар ММ янын да скул птуралар һәм инсталля ияләр урнаштыру ен к ргәзмә урыннар, шу ла ук мәдәни аралар һәм рестораннар ен сезонлы атырлар а ып җибәрергә метләнә. легә бу линия буен а иклә конструк ияләре генә куелган. Монда т з е була ак «Казан» ҖТ быел ком са ла ак. киләсе елда, планнар нигезендә, яр буен т зекләндер гә керешә әк.

Ад иралтея истәсе тари дә а итә

Т зекләндер иратына баса ак киләсе яр у астогы Адмиралтея бистәсе ра онын да урнашкан. у зона ен сеш кон еп иясе һәм планлаштыру проекты инде ка бул ителгән. акимиятләр, якын килә әктә монда да матур яр буе барлыкка килә әк, дип ышандыра. 45

ерс е

у сәнәгат ра оны тари и әһәмияткә ия: монда Казан адмиралте ст осы (аны т з турында боерыкка етр кул ку ган) һәм суднолар т з ен ер ләр урнаш кан. генге к нгә кадәр биредә Казанны әлеге территорияләренә туристларны к пләп килә әген гарантияли торган шак ты тари и һә кәлләр сакланып калган. истәне реконструк иялә ком база сы территориясендә я а к пкатлы торак ортлар, со иал ин раструктура об ектларын т з не һәм а томобил лла

Александр е и да а д а

а а а а н а н

у а ну

н н аа а д у а у нда а н н аннан с а с н нд д с а а а у а у н с аса у у н а а у у нна н с нд анда да у а а

сс :

с н н а асс Б н у нд д н н у а н н а сус а а нда н а а а а д н н ад н анда н н у а с а а н н а нд а а н а а а у нна у н нна с анна а н ад д нд у а у у д н ад у ану н а а с нн у а с а у анда а ан н

рын салуны к здә тота. мма и м һиме – Казансуны иске зәне буен а ландша т һә кәле, зур парк ясау, зоналарны берсе адмиралте ст о һәм етр ер ене тари ына багышлана ак. арту Киро дамбасыннан алып сәнәгат кластерына кадәр территориядәге аз катлы т зелешкә кагылмаска тиеш, бу т зелеш судан гомум ял ит зонасы белән аерыла ак. – Адмиралтея бистәсене зенә генә ас зен әлеге – биш километр га якын озын яр буе полосасы бар, – дип с ли бистәне планлаштыру про ектын шлә еләрне берсе, КДАТ әһәр т зелеше һәм а ыл торак урын нарын планлаштыру ка едрасы м дире Александр Демби . – р буе ен тер ритория бар. роект буен а аны җир белән «к тәртеп» ки ә т икере бар. елосипед һәм җәя леләр лларыннан тыш, рекреа ия об ектлары – ка елар, рестораннар һәм әтта шәһәрлеләрне ке е суднолары ен га ан нар булды руны да к здә тотабыз. ула ук мон да суда ял ит ен кирәк яраклар зәге булыр, дип к телә.

р ект ер т р ы а ка

Казанны тагын берни ә яр буе территорияләрене әлегә расланмаган планлаштыру проектлары бар. Мисал ен, аилә зәге яныннан « и ера» к ел а у комплексына кадәр сузылган яр буены инде ридик статусы бар һәм аны тер риториясе ин есторларда зур кызыксыну уята. шкуарлар, алдан ук зыянга шлә е булып саналган шәһәр кишәрлекләреннән а даланып, табыш алу перспекти асы барлыгын к рделәр. леге территориядә нигездә парк зона лары булдыру, зур булмаган коммер ияле т зелеш һәм, бәлки, торак комплекслар т з

каралган. мма и кызыгы, план буен а нәк менә монда r irds паркы урнаш тырылырга м мкин. Тат яна роко е а ә т ен ә, ариант буларак, бик м һим ре креа ия детале булган шәһәр пляжлары да бу линиядә калырга м мкин. Миллениум янындагы К рәш сараен нан алып ен е транспорт дамбасына кадәрге яр буе җирләре дә инде планла штырып куелган. ни ерсиада об ектла ры салына гына башлаган акытта әлеге кишәрлекләрне яклап, җирле лора һәм а унаны саклап калырга теләп, кологлар бик нык к рәштеләр. у а к рә бу зона проектлары алар белән берлектә шләнде: монда табигат паркы, ә яр буены кал ган территориясе спорт нәлешле бу лырга тиеш. мма Тат яна роко е а с зләрен ә, һәр акытта да проект у ланылган а гына тормышка ашмы . әһәр – ул зене зен әлекләре булган катлаулы ме а низм, һәм реал шартларда кабул ителгән карарлар нәтиҗәле булмаска һәм я адан карауны таләп итәргә м мкин. Мәсәлән, әзер Кремл янындагы яр буенда 40 ма шина урынлы а томобил ләр ку уры ны акында бә әс купты. Тар урамнарда машиналарны тыгыз р е шартларында а томобил еләр ен я а монды урын булдыру шәһәр л әрәкәтенә тискәре о гынты ясарга м мкин. – Килә әктә проектлауга тотынган ы, транспорт әрәкәте торышына анализ ясала ак, моны резидент уплады,– дип а лата Тат яна роко е а. – әһәр бу шкә за каз бирде, аны нәтиҗәләре буен а тран спорт агымнары белән идарә ит не с ема сы шләнә әк. әһәр зәгендә об ектлар урнаштыруга яисә зур сә дә комплекслары т з гә бә ле бездә шик уяткан проектлар нәк менә аны нигезендә карала ак. генге к ндә әһәр т зелеше идарәсе к порты урнашкан Иделне сул яры территориясендә яр буен булдыруны план лаштыра. ланлаштыру проектын әзерлә ен, озакламы бу линиягә гомум а далану яр буе территориясе ридик ста тусы бирелә әк. енин дамбасыннан алып Киро дамба сына кадәрге «Кырла » паркы янәшәсендәге яр лешене килә әге билгесез булып кала. Ка андыр бу территорияләргә торак, ком мер ияле һәм к ел а у т зелешен тәк дим иткән ин естор табылган иде. әкин т рле Татарстан

2014

ерс е

« ридик мәс әләләрне әл ит гә бә ле рә ештә территорияне ка сы нәлештә стер әлегә т гәл билгеле т гел. Миллениумнан алып у яр бу лап скә таба барган яр буен һәм территорияне т зекләндер дә әлегә каралмаган. мма Тат яна роко е а с зләрен ә, аларга да ират җитә әк. у о ракта и я шы а риант – яр бу ларындагы рекреа ия ко ридорын а рило урамына кадәр сузу булыр иде.

ә әр ке еләре фикере е не ә те е

Казан ен м һим тенден ияләр рес публикабыз башкаласында узган ерен е Казан урбанистика орумыны иг ти барыннан иттә калмады. ештыру ы лар шәһәрдәге ярларны һәм паркларны килә әктә алык нинди итеп к рә дигән мәс әләне а ык икер алышуга ыгарды.

ә әр к ненә ре л дән ә Батурин ура ыннан илли әдәни әккә кадәр су ыла т р ан яр уе а ыла ак

– аилә зәге урнашкан яр буе алык арасында бик популяр,– дип с ли яш ар итектор л мира изамие а.– у – аны шәһәр ен кирәклегенә һәм м һимлегенә а ык мисал. әһәр территорияләрендә монды зоналарны барлыкка кил е – д н як ләм тренд. Аларны интеракти итеп шлә бигрәк тә м һим, бу о ракта алар яши һәм сә. орум кысаларында без д н я, Мәскә тәҗрибәсен кары быз. лбәттә, яр бу ларындагы җә ге ка елар кешеләрне җәлеп итә. мма моны баш ка, әлегә тради ион булмаган к ргәзмәләр, инсталля ияләр ариантлары да бар. Мон ды ларны инде Мәскә дә шлиләр. ткән елда « и ера» янындагы комда « ерег» ести але узды, монда ага лементлар дан ясалган инсталля ияләр тәк дим ител де. у да кирәк. гәр к ргәзмәләр яр бу ларында оештырылса, аларны кул туро логик унк ияләре барлыкка килер иде.

Мәскә дә тагын бу территорияләрдә ога белән ш гыл лән дәресләре ткәрәләр. мма безне кешеләрне, минем ә, әле мо а әзерләргә кирәк орумны оештыру ылар казанлыларны яр бу ларында нәрсәне к рергә теләгәннәрен белергә теләп, аларны икерләрен җы ды. зенә к рә сораштыру оештырдылар, т рле җәмәгат урыннарында сораулар язылган планшетлар урнаштырдылар. тергә кирәк, кешеләр бик теләп кат нашты, диләр ини иаторлар. орашты ру нәтиҗәләре к рсәткән ә, казанлылар к брәк елосипед ллары, п са ытлары һәм иминлекне тә мин ит ен камералар кирәклеген билгеләп ткән. р бу ларыны унк ияләрен ки ә т буен а да к п тәк димнәр ә телгән. Елга буенда шәһәр кешеләрене җәя рисе генә т гел, спорт белән ш гыл ләнәсе, к ел а асы һәм балалары белән ял итәсе дә килә.

Эдуард Шәрәфиев: «Идел утрауларын кире кайтарыгыз!»

нд а

н н

нд

с нд

а а д

у ау а да у ау

у удан у ад

дан

а аа а

а са а

на удан у а

ан а а

н а а у

ассас н а а а

а а с ан

у на

ун

а а

д а

у а

у ан а

н у

на

н н дуа д

н а

– ез ни өчен делдә ком юдыруга каршы – езгә, ктябр бистәсе администра иясенә, территориябезне згәрт не генпланын тәк дим иттеләр. Аны буен а бистә икләрен ки ә тергә, лек су астында булып та, әзер ясалма елгән утрауларны да кертергә кушалар. ул утрауларда ортлар һәм коттедж бистәләре салына ак. – ачар түгел бит. Бистәнең мәйданы зураячак, салым базасы артачак... – е, әмма бу бит Идел ак аториясе. Елганы бер леше. лек анда ке кенә генә утрау ыклар бар иде. әзер монда ясалма елгән берни ә « утбол кыры». ыел ка ткан кыр рдәкләре т шеп кунар җир тапмы тилмереп о ып рде, алар га оя корыр урын да калмады. алык ы лар елгада балык әсәре бетте, ди. коси стема җимерелә, сулыкларда ләм утыра. – Ком өю ше кайчан башланды соң – ел лек. Т рле сәбәпләр тапкан булдылар. аштарак Казан ене иясе дигән проект к здә тотылды. Аннан со , ияжскига шуннан л тә әк икән, дигән с зләр ыкты. роектлар гел алмашынып торды. ген монда шлә е компанияне ике т рле р сәт кәгазе бар: елганы т бен тирәнә т һәм руда булмаган ә ел ән материалларны акытлы а саклау ен. Татарстан

2014

шу а да без прокуратурага м рәҗәгат итәбез, нинди дә булса арасын к рсеннәр. у азгыят тә и кызыгы шул: без, җирле акимият буларак, р сәт итә дә, тыя да ал мы быз. Аны кара ы, без җа ап бирәбез. косистемабызга зыян килсә, истарту ко рылмаларыбыз са тан ыкса, без җа ап бирә әкбез. Кешеләр килеп туган азгыят кә карата канәгат сезлек белдерә әзер. а лык берәр ни ек буза кубара башласа, җирле акимиятне гаепләя әкләр – янәсе, сез карап бетермәгәнсез.

тен җирне ком белән к меп бетергә , нинди тирәнә т турында с з булыр га м мкин Ермакларда су да калмады инде. лек тирәнлек 0– метр булган җирләрдә әзер ком калкып тора. ген монда шләнеп ятканны берсе дә ген планда тәк дим ителгәнгә туры килми. – трауларда ярты гасыр буе торган дачалар белән ни булыр – трауларны 20 елда әзер мон да ком белән ш гыл лән е оешмага саттылар. трауда ләре, узган гасырны 60н ы елларында ук утыртылган бак ала ры булган кешеләре белән бергә саттылар. әзер инде да а уҗалары з җирләрен о сусы лаштыра алмы : я а уҗа шләтми моны. Инде бу мәс әлә судта карала. мма минем шә си икерем бола рак: кешеләр биредә к птәннән яши һәм утрау ларны сатып алу ы монда ортлар бар лыгын белә икән, ул, и берен е иратта, бу мәс әләне әл итәргә тиеш иде, трак торлар керткән е к. – роект гамәлгә ашыру өчен әлегәчә расланмаган бит әле – ез аны раслаудан баш тарттык. мартта узган а ык ты лаулар а кытында кешеләр зләрене ризасыз лыгын белдерде. ез згәрешләр керт не, торак пункт икләрене лекке ә бу луын – Идел яры бу лап узуын, ә утра

уларны лек ни ек булса, шула кал дыруларын таләп иттек. А лы сызмы, Иделне конкрет шушы урыны белән бә ле мәс әләне яр бу ларыны тулаем косистемасыннан аерып карарга ярамы . Мәсәлән, генпланда истарту корылма лары каралмаган. истәне з корылма лары инде искергән һәм н ләп шләми. әзер су китте, елга т бе ләм белән кап лана. а елгән мә данда, алар тәк дим иткән ә, истарту корылмалары т зеп тор мы гына, тугыз, биш, алты катлы ортлар т зелсә, монда нәрсә буласын к з алды на китерәсезме Агым буен а т бәндәрәк Казанны су алу корылмалары урнашкан. ез монда т зербез, ма тарырбыз, ә алар бар да Казан алкына каза була ак бит. – ез вазгыятькә тә сир итәргә тырышып карадыгызмы – ез, монда алып барылган шләргә з бәяләрен бирсен дип, сулыкларны сак лау прокуратурасына м рәҗәгат иттек. Анда акытлы а гына материаллар сакла на һәм елганы т бе тирәнә телә дигән сылтама актуал т гел әзер. нки инде к пер торыклары ен кулланылу ы бетон конструк ияләр утыртып ку дылар, су ба лар кагалар. Комны бер емгә еп саклау урыны гына т гел, ә л т зелеше икәнлеге һәм т зелеш ен мә дан әзерлә ләре к ренеп тора. у « акытлы а саклау» инде б тен ак аториядә алып барыла. Менә

– итинглар – акимияткә тә сир итүнең бердәнбер юлыдыр, бәлки – ә сән зем моны бер дә упла мы м. Тик алыкны с зен берни ек тә ишетмиләр икән, алар да ниндидер бер арасын к рми калмая ак, билге ле. алыкны шушы адымга бу шләрне башында тору ылар тәрә – алар канун нарны бозып, кешеләргә зләрен шула тотарга тәрге бирә. Кешеләр: «Анда бернәрсә дә к мелми, болар акытлы а гына саклана торган ком, елганы т бен тирәнә тәбез», – дигән җа ап алу белән бер к акытта утрау араларыннан к мә белән узып та булмы икән, елга т бен тирәнә т акында нинди с з булырга м мкин – езнең таләпләр нинди соң – Кануннар т гәл тәлсен Анда шлә е оешмага комны саклау ен р сәт к пме акытка бирелгәнен кары к Алар аны мон нан алсын. Елганы т бен тирәнә теп, го мер буе су белән тулы торган, балыклар уылдык ә кән, кошлар оя корган ермак ларны кабат з әленә ка тарсыннар. л ермаклар әзер ком белән к мелгән. арысын да лек ни ек булган булса, әзер дә шул рә ешкә китерсеннәр ездән торганны барысын да шли без. мма республика акимиятләре дә з пози ияләрен белдерсен. ушында гомер иткән алыкны икере белән килешми ә ярамы . гәр дә со иал яктан м һим мәс әлә әл ителсә, ниндидер бер уртак икергә килеп булыр иде. Тик билгесез бер оешманы зенә а да алу ен генә алык мән әгатен аяк астына салып тап та ын һәм кологик системаны җимер ен к рә торып, моны белән килеш , минем уем а, булырга тиеш т гел. 49

и ер

Сабантуй кая бара?

а д на у а

нд

у нна с нд са ан у ад у с

а ан с н

у нна ннан с ан н дадан а а аа а н а ан у ннан а а а а у ад ау а а а у н н са ан н аа н н д н са ан у ннан а а д а н

Татарстан

дан а

н а а ан

а а

2014

и ер

« у

Р ссия т әкләрендә у дырыла т р ан ике Са анту Федерал са анту ә Б тенр ссия а ыл са антуе Татарстан ен ик ә ә ияткә ия акы а

Са анту ариф етикасы

ан с а

абанту лар ике т рле була. ер се – Т резиденты указы белән а ыл җирлекләрендә һәм ра он зәкләрендә, аллы белән Казанда ткәрелә тор ганы. л быел, «җирле зидарә органнарыны теләген искә алып», а ылларда һәм шәһәрләрдә – и н дә билгеләнгән иде. аллыда – 2 и н дә, Казанда – 2 ендә. у сабанту ларны му ни ипал ра оннар, җирле зидарәләр зләре уздыра. Икен е т р сабанту ларны Т Мәдәният министрлыгы тенд н я татар конгрессы белән берлектә әзерли. Ми а калса, бу ике т рле сабанту ны орматы да, максаты да бер берсеннән бераз аерыла. ерен есе – туганнарны дусларны бергә җыя торган бә рәм – бо рынгыдан килгән абан туены заман алаштырылган дә амы булса, икен е о ракта бу татар мәдәниятен ки рәк та рату, иттәге татарларыбызны туплау, берләштер максатыннан оештырылган проект. леге проектны нигезе буларак татар алкыны борынгыдан килгән ма тур бә рәме – абанту алынган. Татарстаннан иттә – т бәкләрендә, якын һәм ерак ит илләрдә сабанту лар ткәр республика казнасына урта а 0 миллион сумга т шә. уны ама белән 4 миллион сумын Т Мәдәният министрлыгы оештыру шләренә (шул исәптән, артистларга гонорарларга) тот са, 6 миллион сумы иттәге сабанту ларны оештыру ен республиканы му ни ипал ра оннарына таратыла. лап караса , зур ак а да т гел, безне ка бер ести ал ләр аннан кы ммәтрәк ри. а ылларда сабанту ларны гомер гомергә а ыл кешесе зе уздырган. лбәттә, кол озлар г рләп яшәгән ор да кол оз оештыра иде. А ар ы да, әзер дә а ыл кешесе зе оештыра. Д ресрәге, оештыра ала. мма Татарстанны ка бер ра оннарда, ә тик, шел зән ра онында а ыл сабанту лары да «кыс картылуга ләккән». « ыел безне а ыл да абанту тми», – дип шалтыратты әнием. « ездә абанту к птән а ылны әллерәк кешеләре җилкәсендә инде ул. Алар нинди уен җи есен б ләклисен алдан килешеп куялар да б ләк ала

лар», – диде бер танышым. А ылда әлле кешеләр булуы һәм аларны милли бә рәмебезне ткәр гә җитди кара ы – бик я шы. мма кол оз таркалганнан со карт коры гына калган а ыллар бар – алар ен ке кенә генә булса да, абан ту булса иде бит. о иал елтәрләрдәге әбәрләргә караганда, ка бер ра он нарда а ыл һәм ра он сабантуе бер к к ндә тәсе, ди. Иртән – а ылда, т штән со – ра онда. ллә киресен әме икән әер, анысы әһәмиятле дә т гел. Муни ипал ра он ен, м гаен, ит лкәдә гра ик буен а тапшырылган абанту ны згә кызыллык килмәслек итеп ткәр әһәмиятлерәктер. Аны ен республи ка б джетыннан ма сус ак а да килә. «Җырлы к әле, җырлы к әле, җырлы к әле, иптәшләр. Иптәшләр зебезнеке, бәлки, гаеп итмәсләр», дип җырлы лармы әле уны кебегрәк инде, а ылдашлар га ни ек булса да яры – иттә шәбрәк ткәрик. Татарны гадәте шул.

е рафиясе

иплар катнаша торган зур сабанту лар рәтен ма азагында ук олгоград лкәсене етлояр ра онындагы Ке е апурники а ылында узган тенроссия а ыл абан туе башлап җибәрде. ур лат ра оны езмәт әннәре абанту мә данын бизәделәр ясадылар, татар ор ты и атасы кордылар. ен муен т гел – резидентлар һәм губернаторлар алдында кызармаслык булырга тиеш иде аларны езмәте. Т Мәдәният министрлыгы ар тистлар алып барды: « олос» проектыны җи есе Динә арипо а һәм иналисты

Бу

а ан у а а а у анна н

с нн н Б н с дус а н ан н дан н а ан у н а ан а а ан д а у са н а а у аа д н н а а у аа а н у ау

л мира Кәлимуллина, җырлап, биредәге татарларны к елен а тылар. Д ресен ә ткәндә, олгоград – нигездә руслар яши торган т бәк. абанту лар гра игындагы мәг л матка ышансак, олгоград лкәсендә 2 ме 4 татар яши. у якын а биредәге алыкны 0, – про енты амасы була. ушынды т бәктә г рләтеп милли бә рәм узды ру зур ш инде ул. ә рәм прологында Алтын рда орында шушы җирлектә яшәгән ә и араины да к рсәт зе генә ни тора Коперниктан з ел алда шигыре аша Җирне Кояш тирәли ә лән ен ә ткән т рки шагы р ләбаса ул елсеннәр биредәге җирле алык безне нинди алык икәнлекне Аннан со Татарстанны Т ркиядәге әкиллеге белән берлектә Истанбул да абанту ткәрелде. иредә милли бә рәмебезне тамаша кылырга килгән милләттәшләребезне Татарстан еспу бликасы мәдәният министры А рат и багатуллин сәламләде һәм Татарстан еспубликасы резидентыны котла 51

и ер

Мине икен е пр ле а р ы ын а ыл са анту лары ки и са да ал ка ен енә ти енә ите енә Ю ы сә тел ә илли лалар әле е дә ая ы ул а ылларда саклана ит әле

ын тапшырды. «К п гасырлар лек «са бан бә рәме» буларак барлыкка килеп, ул милли мәдәниятебезне сугарып тору ы, буыннар арасында ру и бә ләнеш бул дыру ы тере ыганакка ә ләнде. абан ту да татар алкыны и к ркәм сы ат лары – аны езмәт с әнлеге, җи гә омтылу анлыгы һәм кунак ыллыгы а гылыш тапкан», – диелә котлау атында. иратта – ига. Мәкалә язылган к ннәрдә ат ия башкаласында ткәреләсе Е ропа сабантуена әзерлек бара иде. әсми мәг л матларга караганда, биредә 2000 татар яши, алар инде ирек гасыр дә амында з сабанту ларын ткәрәләр. быел милли бә рәм Е ропа сабантуе дип атала, һәм а а лмәт муни ипал ра оны езмәт к рсәтә. игадагы а банту шәһәрне 20 4 елда Е ропаны мәдәни башкаласы статусына ия булуы белән бә ледер дисәм (янәсе, т рки илләрне мәдәни башкаласы булган Ка зан белән Е ропаны мәдәни башкала сы ига уртак бә рәм ясы лар), ул бары тик акти татар яш ләре ини иати асы булып ыкты. ула да бә рәм мәдәни башкала булу у аеннан оештырылган аралар программасына кертелгән. Та тарстан абанту га зур мәдәни к тәнә белән бара – Т Дә ләт җыр һәм би ан самбле, «Казан егетләре»не я а соста ы, 52

яш җыр ылар Ил сә уҗина, Мәликә, музыкант А дар әлие һәм мега ол дыз – енат Ибраһимо . аллы к тәнә з у аеннан, Е ропа илләренә, анда гы татарларны тене е буен а, Татар Илдус Илдар ан у на с :

ан

ан с

на а са ан у а н нд у а а а н ан нда н а а а дан а ан а н н а са ан у а а а а Б н Б ау а ан у н а а а а н н с а а у а да а н а дан с у а д а ан а н а а д ннан да да н у а н а а у а н а ан у ау а ан у Б д а а а н н а ан д н са ан у а да н д а а а на а а н д н сс н д у а ад а

стан гары сәнгатебезне к рсәтә алыр лык консер атория белемле татар ар тистларын җибәрергә тырыша. оссия т бәкләрендә яшә е татар мо ына су саган милләттәшләребез алык ан баш кару ыларны з итә. ур абанту ны тагын берсе – Томскида. едерал сабанту и н гә билгеләнде. л елдагы а Т бән Кама муни ипал ра оны ярдәмендә уза ак. абанту ны алда гы к нендә Татарстанны сәнгат оста лары тара ыннан тради ион кон ерт к рсәтелә әк. адәттәге ә, аны быел да Т Дә ләт җыр һәм би ансамбле әзерли. л ме нән артыграк тамаша ы ны сы дырышлы Томск илармония се бинасында була. абанту га артист лар, кемдарлар, журналистлар, татар һ нәр еләрене шләреннән һәм ки тап к ргәзмәләре оештыру ылар, мил ли бә рәмне әзерләргә җа аплы Т бән Кама муни ипал ра оны әкилләре – кыскасы бер поезд алык бара. Казан нан Томскига ике к нлек л. абанту 0 000 кеше сы дырышлы мә данда ткәрелә. оссия т бәкләрендә уздырыла тор ган ике абанту – едерал сабанту һәм тенроссия а ыл сабантуе – Та тарстан ен бик әһәмияткә ия акы га. у милли бә рәмне һәр икесенә дә безне республика гына т гел, ә а банту ны кабул ит е як та ныклап әзерләнә һәм шакты гына ыгымна ры була. олгоград лкәсе, мәсәлән, ин раструктураны җа лауда шакты ыгымнар т ккән. гәр ит лкәдә татарларны милли бә рәменә шун ды иг тибар бирелә икән, бу – горур ланырлык акт.

рәтә е к рсәтә е

ыел оссия едера иясене т бәгендә 6 сабанту ткәрелә, якын һәм ерак ит илләрдәге милләттәшләребез 4 са банту ткәрә. А стралия, ел гия, екбритания, ермания, Израил , Ка нада, Кыта , ат ия, ит а, ол ша, АК , Т ркия, инляндия, ран ия, е ия, стониядә тә әк ул сабанту лар. Т рле т бәкләрдә тә торган сабан ту ларга ярдәмне ни ек оештырылуы Татарстан

2014

и ер

турында безгә Татарстан еспубликасы Мәдәният министры урынбасары зәл иг мәтуллина менә нәрсәләр с ләде: « езне берен ел максатыбыз – к рсәт , рәт , тарату, – диде ул. – Татарстанны ярдәменә мо таҗ булмаган, з к ләре белән бә рәм уздыра алган т бәкләр дә шакты . мма ка бер т бәкләрдә безне катнашу кирәк. тик, олгог радта зләрене татар коллекти лары к дәрәҗәсендә – анда без кирәк идек. лади остокта татарларны, гомумән, белмиләр иде, без былтыр анда барып зебезне укымышлы, мәдәниятле, ма тур алык булуыбызны к рсәтеп ка т тык. Тагын бер максат бар – дә ләтне и илиза ияле булу дәрәҗәсе – иттәге милләттәшләренә таяны була алуы. иттәге – мәсәлән, А стралиядәге, енгриядәге, олгариядәге татарлар мил ли мәдәнияткә сусаган. Аларны татар д н ясыны рәге булган Казан белән бә ләнештә торасы килә. ез аларга та тар мәдәниятен бар тулылыгы, матур лыгы белән к рсәтә алырлык атказан ган һәм алык артистларын җибәрәбез. абанту лар театрал ләштерелгән тамаша белән башланып китә. Тради и он прологта, берен едән, татарларны бу т бәк белән бә ләнешен к рсәтәбез, икен едән, бу т бәкне данлыклы ягын ассызыклы быз, ә т п буры ыбыз – татар ру ын к рсәт , татарны ке д н ясын а ып бир . абанту безгә осталыгыбызны т рле яклап – алык уеннарыннан башлап гары сәнгат кә кадәр к рсәтергә м мкинлек бирә. са банту ларда кеше гомер гомергә оста лыгын к рсәткән. Аллага ш кер, б ген без сәнгат лкәсендә шакты у ышка ирештек, к рсәтерлегебез бар. алык бә рәмнәрен моннан 0 ел лек булган рә ештә саклау максаты ку елмы . Милли киемнәребез дә згәреш ки ерә. Ка андыр башны каплап то рырлык зур кал ак та, тора бара за колка зурлыгындагы бизәк булып кына калды. з елдан безне б генге мил ли киемнәребезне к реп, татарлар ткән гасырда шула киенгән диярләр. акыт һәм и тыяҗ алышына бара. генге сабанту лар менә шунды , еллар ткә тагын згәрер. мма ни ек кенә згәреш ки ерсә дә, аны

асылы барыбер шул кала – ул алкы бызны бергә туплау ы, матур, к елле бә рәм», – дип дә ам итте с зен зәл иг мәтуллина. ит лкәләрдә уздырыла торган а банту гра игына карасак, сабанту лар саны арта бара. мма гра иктагы бу саннар реал сабанту лар саны т гел. нки иттәге милләттәшләребез абан туе ткәрәселәре турында тенд н я та тар конгрессыны ашкарма комитеты на әбәр итсәләр дә, бу сабанту ларны б тенесе дә гра икка куелмы . гәр иттәге милләттәшләребезгә Казанны ярдәме ыннан да кирәк икән – Казан булышырга тырыша. бик к п татар иҗтимагы оешмалары милли бә рәмне з к ләре белән ткәрә алалар – а әрин унысы да бар: Татарстан иттәге татар иҗтимагы оешмалары ен грантлар системасы булдырды. ыелгыны да кер теп, ен е ел рәттән оешмаларга и нанс ярдәме к рсәтелә. рант ен елы на миллион сум ак а каралган. ыел ул ен е тапкыр б ленә әк. з про ектларын тәк дим иткән милли мәдәни а тономияләргә, ми а калса, на ар ярдәм т гел. Ал да ткәр бә рәме не Мин абанту ны б генге орма ты белән килешәм. нки, ә ткәнем ә, бу иттәге татарларны берләштер һәм татарларны нинди алык икәнлеген к рсәт максатыннан оештырылган дә ләт к ләмендәге зур проект. Мине икен е проблема бор ы – ын а ыл сабанту лары кими. абанту уздыру җирле зидарә җа аплылыгына гына калдырыла икән – узмы инде ул. зса да, «гало ка» ен генә: тиз генә, җитез генә гы сә тел һәм милли олалар әлеге дә баягы шул а ылларда саклана бит әле. ино никлар һәм морист лар яратып куллана торган оптими за ия с зене абанту га да кагылуы кызганы . Мәктәпләрне реләткән ке бек, җирле җитәк еләр сабанту ларны да реләндереп ку масыннар и ек кенә, ка да гына ткәрелсә дә, абанту ны «катыгы лмәге кашыгы омыркасы к янтәсе иләге колгасы», әлбәттә, билгә с лге салынган милли к рәше, барыбер, кала ак. Татары бетмәсә, бә рәме бетмәс. Татары гына бетмәсен, менә анысы куркыны рак 53

әхес

Татарстан

2014

әхес

Ренат Акчуринның тормыш линиясе еруда «раскладушкаларда» яткан авыруларга операцияләрне шәм яктысында ясарга туры килде. Тик ул акта курыкмадым. Кеше шли белгән шеннән т гел, килеп ыгарга м мкин булган шартлардан курка. анда, е руда, бер акыт т нлә белән ләп ин дее машина белән ту дан ка та. а рысы да яры сы гына салган, машина рт е дә аек булмаган, к рәсе , – машина, ә ләнеп, упкынга о кан. ез, бауга уралып, аларны алырга т штек. Менә ул акта куркыны булды инде – аска таба т шәсе , ә анда шок әлендәге кешене аягы стендә к машинасыны тәгәрмә е к ренә. мма ул акта бары сын да коткардык.

Табиб про ессиясен сайлаган кешенең аркадан түбән урнашкан урыны шактый авыр булырга тиеш, диләр. г ни утырып тора белергә. ын лыкта, сабыр булу, максатка иреш ен, а а зур теләк һәм җәтлек ас булыр га тиеш. җәтлек иксез к ләмдә таләп ителә, нки меди ина – искитке а ыр езмәт. ле тагын, болардан тыш, з сте дә шләргә, даими камилләшергә кирәк. ер ка ан да, менә мин укып бетердем дә, барысын да шли ала торган табиб бул дым, дип ә теп булмы . Ала була алмы . оссия зур дәүләтләр арасында – иң авыру ил. омер озынлыгы, лем җитемне к плеге, рәк кан тамырлары системасы а ыруларыны ешлыгы, алко голизм ягыннан. әм шу а к рә дә бездә сәламәтлек саклау я шы якка згәрә (ул ыннан да я шы якка згәрә, тик бик ак рын), бу я шы һәм нәтиҗәләрен к тәргә кирәк, дип ә тергә м мкинлек к. Ми а исә бу мәс әләдә нәк менә кара ыл кы кырыр акыт җиткән кебек тоела. нки барлык б джет мәс әләләрен к мәт га ят тә ашыкмы а әл итә, аеру а – ме ди ина лкәсендә.

Американнарның үз медицина сериалларында күрсәткән сюжетлары – чынбарлыктагы ашыгыч ярдәм медицинасындагы әлләрнең егермедән бер өлеше генә ул. ез бер кызны ку лын тектек. К мә сузган акта аны а тешләп алган. бу әл балалар бак асында ( ) бак а м дире сабы ларга яш лек а ны к рсәтергә у лаган нан килеп ыккан. инем әти белән әни, миннән аермалы буларак, акыллы ата-ана булган. мин аталык тормышымны зур лешен а ырулар белән клиника ларда ткәрдем. ти әни, ә терсе лә, безне иттән генә к зәткән. л елларда бионика турында с ли башладылар, һәм мин аны белән ныклап кызыксы нып киттем. гәр теләсәләр, алар минем башыма зләре теләгәнне се дерә алыр лар иде. Тик алар, әгәр ул д рес лда икән, без а а кома ауламы к, дип и кер рткән. у бик м һим нәрсә.

Я шы илләрдә сәламәтлек саклау министрлыгы – иң байларның берсе. без моны урынына дистәләр ә еллар буена со ет меди инасында бул дырылганны гадиләштерәбез. л еллар да м нәсәбәт д рес булган: сабы бала лардан башлап, и карт кешеләргә кадәр, диспансериза ия, к зәт оештырылган. ездә сугыш етераннары, ре матиклар, туберкулез белән а ыру ылар, диабетик лар б лекләре бар иде. әзер боларны берсе дә к, аны кара ы, гомуми гаилә табибы практикасы барлыкка килде, ә ул еш кына бер генә лкәдә дә берни белми һәм белмәя әк тә. ез меди инага нтро пия, тәртипсезлек керттек. Тәртипсезлек никадәр к брәк булса, па иентка шулкадәр на аррак була ак.

Үзбәкстанда 80нче еллар а ырыннан барган бөтен ш тә акимиятнең ирек куюы, уплавы нәти әсендә башкарылды ( .Ак урин збәкстанны Ан дижан шәһәрендә туган. – ед.). у оеш кан про есс иде, кемдер а ыктан а ык, кем ә тмешли, е ропее саналганнар ны куып ыгару белән ш гыл ләнде. Җитмәсә, мин ә тер идем, збәкстанга и тугры кешеләрдән – әрмәннәрдән башладылар. ерен е туздырулар нәк менә әрмәннәргә кагылды. сн

сс

у н а

ә бүри медицина иминияте салым түләүче оссия гражданнарының медицинаның теләсә кайсы өлкәсендәге барлык и тыя ларын тә мин итәргә тиеш. ездә бу к. тик, рәгегезгә опе ра ия ясалырга тиеш, ди – ыгымнарны иминият меди инасы т гел, ни ендер с

әламәтлек саклау министрлыгы каплая ак, ул к ота бирә. Җитмәсә, ак а тулы сын а б леп бирелми, нки ул к. ин еш кына чит илләргә операцияләр ясарга барам. Ми а анда калырга да тәк дим итәләр, ләкин ми нем атаным биредә. Моны а лату а ыр. Безнең пациентлар, чит илләрдәгеләрдән аермалы буларак, гадирәк, артык дәгъвачыл, таләпчән түгел. Кеше з окукларын тулысын а белеп бетерми, ә бит алар бар. Минем ә, безне а ырулар я шырак, алар ми а ныграк ошы . инем иң озын операциям 22 сәгать дәвам итте. Каракалпакстаннан т з е солдат Абдулла Ишалие ны ике кулын да поезд здергән иде. ез а а кулларын тектек, со ыннан ул мамык җы да исап ы булып урнашты, с ет белән шләде. Аны ен оборона министры Дмит ри зо безне б леккә берен е т сле

и ит карт касы н да у ан сс а д у с д на нн а ад с н сс а д нн нд сн с нд н а д нс у нда ан а а у с с д н а н д нан с а ас с д на нн д Ба с ан а ад а а с ан н ас адан ун ан а а а д у н ун а н н с у а а ада н у а с н на у д у н ас у анун а а а а на у а а н у а саун н н нд н н д н Б с нн н на ун у а с н а а а н н у а н н а а ас н анду с у нн н с с д с с

на

әхес өрәкне күчереп утыртканнан соң, авыруларның ниләр кичерүен белмим. Мин аларда бары тик бик к ле яшә теләген к рәм. К крәк итлеген а ып, тибеп торган рәкне к ргән һәм аны алырга тиешле табибны ниләр ис ит е – анысы башка... зе ә бик нык ышаныр га кирәк, кса бу а ыру я адан тор мышка ка та алмая ак. Моны зе ен бик т гәл а ларга кирәк, гы сә акыл дан яза аксы , нки ендә әле генә шләп торган рәге, пкәләре булмаган буш к крәк итлеген к р не омшак о лыклы кеше к тәрә алмы . Авыруны югалту – ирург өчен һәрвакыт зур а ига. әр акыт... Мо а ияләш м мкин т гел. Мединститутта укып, а ырулар белән шләп, даими рә ештә алга барып, табиблык осталыгын арттыра ба расыз. А ыру белән с ләшкәндә, з ты рышлыгыгыз аны гомерен саклап калу га нәлтелгән, дип аразлы сыз. мма бер акытта да шне а ырга а т гәл белеп булмы , аҗига әнә шунда яшеренгән. Кешенең аны үлемсездерме, мин белмим. Минем ә, бу актагы и кер зе к – бик тә не кә кеше пси оло гиясе продукты. И тимал, клиник лем мизгелендә ниндидер кабыну, «б тен тормыш к з алдыннан тә» торган яшә гә со гы омтылыш булып аладыр. мма бу берни турында да с ләми. Мин моны ырымга кертер идем. Мәсәлән, миндә н е ислода опера ия ясаудан бик нык курка торган бер езмәткәр бар. мин ендә дә, 4ендә дә бердә шлим.

Кеше – үз-үзен көйләп торучы бик тә нечкә система. рганизмыны ә ләнә тирә мо итка тулысын а а ык булган, зур, зен әлекле, матур, нер лы ме анизм булуы турында у ланып та тормы а, кешеләр рәккә антастик азы а лар куша. ез я шылык һәм яманлык ны, у ышны һәм у ышсызлыкны кулла рыбыз, к зебез, борыныбыз, колаклары быз, тәнебез белән тоя, сиземли алабыз.

улай бервакыт ьюстонга баргач, мин үземнең остазым айкл ебейкидан (а а 6 яш иде инде): «Ма кл, ник сез опера ия б лмәсенә килдегез » – дип сорадым. ул ми а: «А лы сы мы, енат, мин б тән берни дә шли белмим»,– дип җа ап бирде. Татарстан

2014

Кичә метродан чыгып киләм, каршыма таба яшь кенә чибәр кыз атлый. әзер җә , Аллаһ аны һәр яктан март б ләкләгәне к ренеп тора. кулында сигарет. Димәк, монда иблисне кулы у наган. Мин монда б тен кеше дингә ташлансын димим, ләкин ул шләгән ш –

Кешеләрдәге барлык авырулар да иске. акыт узган саен алар үзгәрми – медицина үзгәрә, без үзгәрәбез. Табиб лар ки ә табышмак булганны а ларга ты рыша. бит борынгы заманнарда да он кология дә, рәк а ырулары да булган. ары бу акта беркем дә белмәгән, шу а да: 4 яшендә лде яисә 2 яшендә лде, дип язып кына калдырганнар, кызганы .

Телевизор краннарыннан «я шылык теләүчеләр»нең көчле авыруларны Америкага яисә Германиягә операциягә ибәрү өчен акча теләнүләрен карап тору оят. оссиядә анды белге ләр к диярсе . шанмагыз, бу – са сата. оссиядә зене бик я шы ирурглары, искитке оста куллары бар. гары те но логияле опера ияләргә ак а гына җитми. Дә ләт гибридлы опера ияләргә әлегә берни дә б леп бирми. ез бу ак аны, ку лыбызны сузып, зебез җыеп рибез. ә сән зем банкирларга барып, « әер сорашам». мма ә рия җәмгыят ләре, шә си затлар елына 0–60 гибридлы опера иягә т ли ала. и тыяҗ – елына 0– ме опера иядән ким т гел.

н н

и өчен авыру балалар туа өнки бала дөрес яралмый. ика ка кадәр генетик анализ ясау бик м һим, б ген аны оссияне һәр шәһәрендә ясатып була. Кем дә булса зене генетик про блемаларына иг тибар итмәгән икән, ул, сәламәт кеше белән ника ка кереп, и тыярсыздан ялган ы булып ыга. инде а ыру бала туга , аны гомер буе дә аларга мәҗб р була.

зур г наһ. ни булыр ен, гаилә сак ы сы булыр ен яратылган яш кыз, ә зе тәмәке тарта.

санд

теле изор һәм «И ан дурак ар пти у ло ит» дигән пале б ләк итте. ик ма тур ә бер, ын истәлек. Минем белән бик озак кабинетлар бу лап сәя әт итте ул, әзер дә ята.

Реклама 18+

р е

Тормышны сеңдергән мизгел 58

Татарстан

2014

р е

н а нда а анда ад н а а а а а с а у у д нда дн сс нн н н а а а да а д а а а с нс а на а а на ан а а у ауд сн д Б д а а са а а а сс ну а а с а д а на у а аа у с у ас ннан на а у нда с а а ад а уа н с а н с у а с уна н а а с нд Б с с н н да д с а

әхес

Айвар Саттаров:

«Архитектор үз эшен яратса гына, уңышка ирешә»

н н у н

ан а с а а а н у Ба а а

нн

а анн у а

н н н са у а у а а н

н с

нд

дан а

ад а ау с а у нд н с на а н нн н а ад а у а да а а са а ас ан с н ау а а а с анн а а ан ан а у с а а а д

а а

у ан а на

с Татарстан

2014

әхес

л әриф ә етене әтта пр т ти ы да к иде л я адан улдырыл ан кире ка тарыл ан ә кәл ик ен әлекле килеп ыкты 0н ы елларда әле ә ет т не кәлекләрен ел еләр а иде

– Айвар ә әнде, ар итектура өлкәсенә ничегрәк килдегез – Мәктәптә укыган агымда ук, рәсем т гәрәгенә рдем. Аннары Казан дә ләт т зелеш институтына кердем, анда я а гына ар итектура акул теты а ылган иде. е лемемне тагы да тирәнә т ен, Мәскә гә ар итектура институтына җибәрделәр. ун нан со Казанда зем белем алган уку ор тында ар итектура акул тетында шли башладым. ел Мәскә дә аспирантура да укыдым, кандидатлык диссерта иясе якладым. инде елда Италиягә ста жиро кага бару да насы п булды.

рып ыктык. Кабатлап ә тәм, безне штә тә әккәллек һәм кы лык кирәк елемне алып була, акыт узу белән тәҗрибә дә килә, ә менә кы лык Аллаһыдан булырга тиеш. К п ар итекторларыбызга ке батырлык, тирә н дәге матурлыкны, г зәллекне к р , ярату һәм шуны булдыра, сынлан дыра бел сы аты җитми. Моны ен тырышлык һәм, и м һиме, Аллаһыдан бирелгән талант та кирәк. тә дә иҗади һ нәр дияр идем. Тормышым, иҗатым турында у ланганда еш кына, әле яры Аллаһы Тәгалә ми а ар итектор һ нәре насы п иткән дип, ш кер итәм.

– Бу үзенчәлекле һөнәргә килүнең чишмә башы балачакка барып тоташадыр – Минем бала агым а ылда узды. шел зән ра оны Мулла иле а ылында һәр җә не әбием янында уздыра идем. А ылыбыз борынгы, тари и а ыл. Анда мә ет бар иде. ерсе мәр м әбиләр орты кар шында гына, һәр к нне, ирт к торга , рта к л буендагы мә ет манарасына к з сала идем. Ке кенәдән к мә етне яме минем к елемә се гәндер инде. ы бадәт анә проектларын тормышка ашыру идея се ми а имда ргән агымда килде. Италиядә стажиро ка узганда, им кала сында мә ет т зегәннәрен к рдем. ул а кытта, исем китеп, католиклар зәгендә м селман бинасы т зиләр, дип у лап ку ган идем. Т зелешен к зәтеп тә рдем, бик зур мә ет иде ул.

– Кол әри мәчете проектын тормышка ашырганда кыенлыклар шактый булгандыр – е, мә етне әтта прототибы да к иде. л я адан булдырылган, кире ка та рылган һә кәл, бик зен әлекле килеп ыкты. 0н ы елларда әле мә ет т з не кәлекләрен бел еләр аз иде. Җәмиг мә етеннән кала, дин ортларыбыз кал маган, бары тик мә әллә мә етләре генә бар иде. Казанны яулап алганнан со , б тен мә етләребез җимерелгән, башта ка сы як тан тотынырга да белмәдек. у изге шне башында берен е резидентыбыз Минтимер ә мие торды. л ар итекторларны мә ет лкәсендәге белемнәре аз булуын а лага , Мисырга, Т ркиягә мә етләр т зелешен рәнергә җибәрде. аманында з само леты белән безне арәп мирлекләренә да алып барды, андагы мә етләр т зелеше, аларны миг марлык сәнгате белән та нышып ка ттык. у сәя әтләрне безгә ярдәме нык тиде. зегез беләсез, Кол әри тугыз ел т зелде, шул акыт дә амында проектны камилләштер бер дә тукта лып тормады.

– Ар итектор өчен иң мөһим таләп нәрсәдән гыйбарәт – Ар итектор – катлаулы һ нәр, шу а к рә, ул кы лык таләп итә, дияр идем. стәл артында сызып утыру гына т гел, т зелешләрдә к п р не дә соры . Т зелеш зур ыгымнар белән бә ләнгән, шу а к рә ялгышлыклар җибәрергә ярамы . әр нәрсәне а лап, җентекләп рән кирәк. Еш кына ар итекторга т рледән т рле со раулар бирәләр, һәрка сына әзер булуы м һим. Ар итектор, итал ян теленнән тәрҗемә итсәк, баш т з е, дигәнне а лата. Кол әри мә ете т зелгәндә, и берен е енә кергәнемне әле дә әтерлим. Кап ка ра бетон стеналар, ми а анда бизәкләр т шерергә кирәк иде. и ек башкарып ы гарбыз икән, дигән у башымнан гереп узды. Аллаһы Тәгалә ярдәмен бирде, башка

– Әгәр ар итектор гыйбадәт анә төзергә алына икән, димәк, ул чын оста, ар итектураның тулаем тари ы да гыйбадәт анәләр төзүдән гыйбарәт дисез... – ыннан да ар итектура тари ы гы бадәт анәләргә бә ләнгән. Дини би налар т з гаят асиятле. иркә салу ылар да моны раслы , теләсә нинди ар итектор иркә т зи алмы . зен әлекле лкә, берен едән, ше не яратырга кирәк. Мә еткә алынды исә, ке кенәдән к, ис

а ан

лам нигезләрен, олаларын, не кәлекләрен белергә тиешсе . унсыз у ышка иреш е икеле. – Кол әри мәчетен тормышка ашырганнан соң, сезгә тәкъдимнәр күп булгандыр инде. – Аллага ш кер, иҗат җимешләрем б тен оссия бу лап таралган. Каза стан да « ургасыр» мә ете са ка басты. әзерге акытта да Акт бә каласында минем про ект буен а Аллаһ орты т зелеп ята. Анысы быел и н аенда ишекләрен а а ак. аш кортостандагы у ия мә етен дә земнеке дип ә тә алам. земне осусы проектлау б росын а ып җибәрдем. – Казанда яңа ачылган «Ярдәм» тернәкләндерү үзәге дә шактый зиннәтле, заманча килеп чыкты. Анда да күп көч куйганыгыз сизелә. – елге буларак земә дә аны шләргә шакты кызыклы булды. ер бинада мә ет кенә т гел, ә сукырлар ен оссиядә дә бердәнбер булган тернәкләндер зәге урнашкан. иредә изик м мкинлекләре икләнгән кешеләргә барлык у а лыклар да тудырылган. ку, торак, аш б лмәләре дә бар. оссиядә ли тлы берен е мә ет буларак та ул иг тибарга лаек. Мә еттәге ли т Аллаһ янына җи елрәк бару ен т гел, ә ин алидларга у а лы булсын ен 61

а а с ан

әхес

у ас

шләнелде. Тернәкләндер белән дә кадерле ул бина.

зәге булуы

– Айвар ә әнде, үзегезгә алмаш тәрбияләдегезме – тыз ел Казан дә ләт т зелеш ар итектура уни ерситетыны реста ра ия ка едрасында укыттым. Аллага ш кер, шәкертләрем бар. Алар зләре дә мә ет проектларына алына башла дылар инде. Азинода а ылган мә ет – минем студентымны езмәте. ш ләр сә, я алыкларны теләп се дерә, безне һ нәрне килә әге бар, дияр идем. – Базар заманы һәр якка суга. Бөтен ирдә тендер системасы. Казан шәһәрендә генә укып, көндәшлеккә сәләтле белгеч булырга мөмкинме – Ар итектор булып була. езне т зелеш уни ерситетында да нигезле белем бирәләр. мма ул гына җитми, ар итекторга д н я к р мәсли әт. ат ша заманасында ук, оссия сәнгат ака демиясен тәмамлаганнарны Италиягә җибәргәннәр. әзер дә, Аллага ш кер, Илсур Метшин программалары шли. шы уку ыларны җибәреп алалар. з казаныбызда гына ка намы быз, иттән дә килеп рәт дәресләре би реп китәләр. Ар итектура лкәсе Та тарстанда тиешле гарылыкта куелган, дияр идем. – оңгы елларда Казаныбызда бик күп биналар калкып чыкты. Тәнкыйть утына алынганнары да шактый. Күбесе пыяла һәм тимердән, диләр... 62

– Моны ар итектураны модасы дип а ларга кирәктер. әзер б тен д н яда глобал ләш бара. л безгә дә килеп җитте инде. Ар итектура телендә ул « а тек» дип атала. Е ропа илләрендә бик таралган. аман таләбе шула , моны берни шләтеп тә булмы . Моданы бернинди гаебе к. Ме таллдан, бетоннан яисә пыяладан шләнелә дип, гаеп ит кирәк т гел. Мәс әләне и шелеше, а ыр иге ар итекторны талан тына бә ле. ста ар итектор т рле стил дә дә шли ала. ит илләрдә пыяладан да әллә нинди зен әлекле биналар т зеп куялар. гасырда галәмгә ракеталар җибәргән, ясалма акыл, наноте нологияләр орын да яшибез, аны ар итектурасы да шула булырга тиеш. Казанда борынгы биналарга о шатып ясау модасы китте. ә сән зем моны а лап бетермим. Мин әтта мә ет проектларын шләгәндә дә заман алык ка таянырга омтылам. нки з замана быз ар итекторы буларак, з с зебезне дә ә тергә тиешбез бит инде ни ерсиада у аеннан к п биналар т зелде. Казансу буе на урнашкан у спорты т рләре сарае шак ты кызыклы. нындагы «Казан Арена»сы да шәһәребезгә купшылык стәп тора. р нашкан урыны да бик отышлы. – Җәмгыятьтә шактый икерләр тудырган «Әкият» курчак театрына да игътибар итми мөмкин түгелдер – « кият» әкият инде. тен калага ка рап торган бина тирә н дәге мо итенә туры килергә тиеш иде. әзер ул «мин – әкият» дип кы кырып тора, ә янындагы биналар мескен булып калдылар. зене әкиятлелеге белән зтирәлегенә «сыешмы »

ул. алалар әкият д н ясына ләккәнен бина янында т гел, ә бинаны енә уз га а ларга тиешләр иде ләбаса. у о рак та шәһәр мо ите, бинаны әтра ы искә алынмаган, дип саны м. – үзебезне милли ар итектурага юнәлтсәк, нәрсәләр уйланасыз – Мин у ланып тормы м, мин аны зем ясы м. Миллилек к, дип с лә еләр бик к п алар. Мин з һ нәрем, з шем белән булдырырга тырышам. әясен алык бирер. Минем уку ыларым да әзер мил ли ар итектура белән кызыксына. Егерме ел лек моны белән ш гыл лән еләр ын нан да к иде. « рдәм» мә ете зен әлекле килеп ыкты, агорны бистәсендә «Иман нуры » мә етен ки ә тәбез. Казанда мил ли ар итектура к, дип санау ылар да бар барын... мма шә сән зем б тенлә к, дип санамы м. ез тырышабыз инде. Та тар милли горе гадәтләрен и тирам ит е, мәдәниятен ярату ы ар итекторларыбыз сә башласа, шәһәребездә милли ар итекту ра да пә да була ак. Аны смә ене сәбәбе тулаем кул турабызны торгынлыгыннан т гелме икән Ана телен бел еләр аз, та тар кул турасын, әдәбиятын рәнмибез. уларны тирәнтен белми ә, ар итек тор миллилек тудыра диме инде Моны ен з милләте не ке кенәдән яратыр га кирәк. Кызганы ки, безне институтта да татар ар итектурасы – миг мар ылык дигән ән к, ә тулаем Е ропа, оссияне ке генә укытыла. Татар ар итектурасына аз иг тибар бирәбез. Аны ен сәгат ләр дә куелмаган. – Үзегез башкалабызның нинди урыннарында ял итәргә яратасыз – Казаныбыз ба тари ка ия. Мин аны зәгендә еш булырга яратам. Кремл тирәләре, Иске татар бистәсе, җимерек булса да, а татар бистәсе. әһәребез ике милләтне зе сы а тындарак скән. Анда рус ар итектура һә кәлләре дә бар, ми а алары да ошы . К елемне әрнеткәне – алык яши торган ра оннарны т ссезлеге. алык аны зе дә « окы ра оны» дип аты . нки ул адәм баласына яшә ен т гел, ә ыннан да ка тып оклар ен генә т зелгән сыман. То рак булсын, торак булсын дип, к пкатлы, зур биналар т зиләр. Ишегаллары маши на белән тула, балалар ен у нар урын Татарстан

2014

әхес

да калмы . Ага лар, ял итеп утыра торган урыннар турында ә тмим дә инде. – Татарстанга туристлар агымын көчәйтергә телиләр. езнең икерегезчә, Казан чит ил кешеләрен нәрсәсе белән әлеп итәргә сәләтле – ит илләргә, бигрәк тә Е ропага кеше зен әлекле ар итектура рнәкләре белән сокланырга ри. И зур кызыксындыру а расы шулдыр дип беләм. гәр дә безне Ка занда милли зен әлекле, матур биналарны саны арта барса, безгә кунакка кил еләр дә ишәя әк. адәттә мо ар ы к рмәгәнне к рергә тели бит инде ул турист алкы. – Айвар ә әнде, сез – атаклы галим, татар ономастикасына нигез салучыларның берсе Гомәр ага аттаровның улы. Әтиегездән сезгә нинди сый атлар күчкән – ни мәр м шне җиренә җиткереп башкарырга кирәк, дип ә тә торган иде. ро ессор дәрәҗәсенә җиткән әтидә, нинди генә шкә алынуына да карамастан, аны яра тып, җиренә җиткереп башкара. Мә ет про ектларын кеше алдында оят булмаслык итеп шләргә тырышам. Мә етләргә бит са к елле, ын матурлыкны тоемлы торган, и лас кешеләр җыела. алимлек лкәсендә әти кебек зур дәрәҗәләргә ирешмәсәм дә, калкып ыккан мә етләремне к реп, әти го рурлана. мин инде, з иратымда, кызым белән горурланам. з тырышлыгы белән Мәскә дә режиссерлыкка укы . Җәмәгатем әшидә дә һ нәре ягыннан коллегам дияргә яры . л – диза нер. – Балачак атирәләрен еш искә аласызмы – ткәнем ә, җиде яшемә кадәр бала агым а ылда узды. укырга Казанга кил дем. л орда башкалада бер татар мәктәбе дә калмаган иде. А ылдан килгән бала, бер а ыз с з рус а белмим. –2 н е сы ны ларда берни а ламы а утырганым ны әле дә әтерлим. илгеләрем на ар бул га , әти белән әни, без икебез дә укыту ы, ә нишләп син на ар укы сы , диделәр. Алар с зе тә сир итте булса кирәк, мин тырыша башладым. Мәктәпне бары тик бер д ртле белән генә тәмамладым, анысы да рус теленнән булды, калганнары бишле иде. А ылдан рустеле белми ә кил не а далы ягыда булды. Телләргә карата рмәтем туды. Италиягә стажиро кага барга , мәктәптән

калган гадәт буен а, җентекләп тел рәнә башладым, нки итал ян телене бер с зен дә белми идем. игез а дигәндә, им уни ерситетында итал ян а лек ия укыдым. «Татар милли ар итектурасы һәм сәнгате» дигән ыгышымны итал яннар отлыгып ты лады. 0н ы еллар иде бу, әле бу а кытта алар татар милләте турында бернәрсә дә белмиләр иде. – Тел турында сүз кузгатсак, татар телендә сөйләшкән күренекле, дөньякүләм билегеле кешеләргә шаккатабыз. Үз туган телендә сөйләшә белә дип, мактарга тотынабыз. Бер карасаң, табигый әл кебек, адәм баласы үз ана телен белергә тиештер инде ул... – индидер акыл иясе, тел – д н яга караш, дигән. К брәк телләр белгән саен д н яга караш та ки әя, ә инде з ана теле не белмә анысы гариплек, дип атала торган дыр. әзерге заманда, туган телгә стәп, тагы берни ә тел бел сорала. Татар теленнән ту рыдан туры инглиз теленә тәрҗемә итеп бару ы яш ләребез җитеште. – Теләмәгән шегезне еш башкарырга туры киләме – езне һ нәрдә бары тик яратып кына шләп була, ә бола тормыш гел без теләгән ә генә бармы шул. К ел таләп итмәгәннәрен дә башкарырга туры килгәли. аилә башлыгы буларак, т рле буры лар да кләнгәнлеген онытмаска кирәк. алалар, ата ана алдын да да адәм баласы зен һәр акыт буры лы ис итә. – Айвар ә әнде, ачуыгызны еш чыгаралармы

– улгалы , ләкин нә рәтемне тыш ка ә әргә ашыкмы м. Минем ә, кеше зене аксыз икәнен зе а ларга тиеш. Еш кына шула була да ул, ашыгып а у ландырып ташлы да, аннары га у тенә. Кешене зенә бәреп каршылык к рсәтсә , ул алым нык а ыр тә сир кал дыра, кешене га рәтен ка тара, зе ә к тискәре ягы белән ә ләнеп ка тыр га м мкин. – Бә әсләргә еш керәсезме – Анды аклар була. Ар итектура әсәрен бә әсләрсез тудырып та булмы . Кон ликт минем һ нәри шем буен а калкып ыга, а а стетик карашлар сәбәп. Җитәк еләрне зләрене карашлары бит. Алар җитәк елек итәргә рәнгән, шу а к рә алар еш кына з икерләрен һәр акыт д рес, бердәнбер ак ишелеш, дип у лы лар. минем ар итектор бу ларак з карашым бар. о гы аралар да олыга дыммы, акыл кердеме – ан ды аклар сирәгәя бара (елмая). иза гка керергә бер дә тырышмы м, нки штә тоткарлыклар туа. Иҗади ш белән ш гыл ләнеп булмы . – Тормыш итәргә якын дуслар да кирәк, ә дусларны ничек сайлыйсыз – з һ нәрем нәлешемдә дуслар са лы белмим икән мин. Ар итекту ра шендә алга барган саен коллегала рым итләшә бара. езне про ессия к н ел, гоистик һ нәр, а рысы. ине алга баруы ны беркем дә яратмы . аш ка һ нәр ияләре арасында җан дусларым бар. Дус ишләрсез д н яны яме к. 63

а ан ре лене у е ны д р ә даны

Г а ал исе ендә е Татар дә ләт акаде ия театры инасы «Контрабас»

«Иман моңы» ести ал кысаларында а ык һа ада т рле стил дә һәм нәлештә иҗат ит е музыкантлар ыгыш ясая ак. Т рле дин әкилләре бер мә данда җыела ак. ести ал не ма сус кунак лары – Мa sou d украин окал сексте ты һәм Каза станнан атыр ан укено («А тудио»ны кс солисты) коллекти ы. Тамаша ы алдында танылган романс лар остасы лия Җиһаншина, « им а» ансамбле, Т ны камера оры, « а му зыка» камера оркестры, органистка ада абзина һәм башкалар ыгыш ясая ак. 26 июнь, 19:00, 16+

Ко н ст а н т и н абенски һәм А. . е о исемендәге Мәскә сәнгат театры Казан да атрик скинд әсәре буен а «Контрабас» моноспектакле тәк дим итә. пектакл не т п герое – дә ләт оркестрыны яш лек музыканты. л тормыш ямен галткан, урта яш ләр кризисы ки ер е ир ат. « пектакл талантны л е һәм җанны аклануы турында, – ди режиссер леб ерепано . – И куркыны ы – з зе не алдау, яратмаган ш белән ш гыл лән , теләмәгән кешеләр белән аралашу, яг ни з тормышы белән яшәмә . Моны азагы на ар бетәргә м мкин » 17 июнь, 19:00, 16+

М Җәлил исе ендә е Татар дә ләт акаде ия пера ә алет театры «Хәрәкәтсез ташкын» екбритания һәм оссиядә аралаш мәдәният елы кысала рында Казанда ондонны ad er s e s eatre» usse a ip a t rodu tio театры спектакле. 19, 20 июнь, 18:00, 16+

алыкара заман а мәдәният е сти але кысаларында, тради ия бу ен а, кон ертлар, мастер класслар, к ргәзмәләр, иҗади о рашулар була. ести ал дә танылган оссия джаз мены, ести ал не президенты Игор утман һәм « олос» шоу программа сы иналисткасы Тина Кузне о а кат наша. алери Коротко һәм адик әлимо ны я а et o or d проекты тәк дим итә, ул оссия алыкларыны тник моти ларына нигезләнгән. Фестиваль чараларына керү ирекле. 27 июнь, көн дәвамында, 16+ 64

«Кармен» орж изе операсы, пәрдәдә. ТА ны һәм ны алык артисткасы М нирә улато аны 00 еллыгына ( 4–20 ) багышлана. Катнашалар: Кармен – Анжелина а ка ( краинаны Т. е енко исемендәге Милли операсы), озе – мәт Агади (Мариинск театры), скамил о – ладимир Мороз (Мариинск театры), Мика ла – Катажина Ма ке и ( ол ша). Дирижер – икола Джулиани (Италия). 30 июнь, 18:00, 16+

Татарстан

2014

Мөхәррир сүзе

16 Редак ия

а ан с а у

әррир

еф редакт р

н с

Мин инде бик к птәннән к п партияле

лек яклы. әлки, зем ка

Ба

р и

дст у а

ерстка репресс ррект р

к ргәнгәдер. Ике ел буена бушка К шләдем.

ан

ген ка сы партияне з ит – һәркемне шә си

санд

ше, аны кар ера сешенә б тенлә катнашы к. Дияргә була. Аны кара ы икен е т р про блемалар килеп ыкты.

у н а

ләгәннәренә колак

җдан да к... индидер карурман.

И тимал, шу адыр редак иябез утырышында «Татарстан» журналыны ре сәяси партияләр турында с

лә идеясе туды:

н с нд

кына итеп ә ткәндә, к пләр

ен

л ябык булган с ездларда гына с

ләнә

иятебез шунды . әм инде безне язмаларыбыз кемгәдер оссия сәяси

Бәясе ирекле да н а у на нда а а ас с н у а а а н

ки легендә адашмаска ярдәм итә алган икән, димәк, безне тырышлыгыбыз

нд

бушка китмәгән. Әскәр Са ир

с нн н а а а а с ан а а н ас у анда у на н с н да с н а а н да а а д а у а а а а н нд

а а а ас а у на а д а а н асылды: а ан а а Баса а у у д :

а а

ер ия директ ры

Бу алтерия

җданы. артиялеләрне бер берсе турында с

икерне берен есе – журналыбызны сез кулыгызда тоткан и н санында.

дан н аа

истри у ия а на н с

мусы һәм

торган тискәре гамәлләре аша да к рергә тиеш. әяси партияләр турында ике

Маркетин :

ләгән нотыкларны ты ласа – һәрберсе орыбызны акылы, на

якындагы саннарында и

у и тира

артия һәм аларны ли

дерлары с

салса , акыл да, намус та,

ан Г

тик, партияләр арасында к елен тартканын, идеяләре

си а якын, абруена тап т шмәгәнен ни ек са ларга

а ун а д а

ада расларга

лкә комитет б росы катгы каршы ыкты...

урнал 1 20 елдан нә ер ителә у на асса

нки к крәк кесәсендә кызыл кенәгә

ртмәгән иптәшне әлеге азы

у а

у у

лкә

комитеты газетасында б лек м дире булып

ле е итәк есе у

андыр бер партия

ле системадан шакты сизелерлек матди зыян

а с а

д а с а у

н ад

сс с нд

да Б

на

еф редакт р

Реклама. 12+

Ба

Татарстан урналына я ылу арлык ле тә лекләрендә ка ул ителә Га әл ә ку ы а д а : а ан ад с а у а с

нд с нд с

н с

аа ус

а на а а

нд нд

4 2 су 00 тиен

нд

у на а

Газета, журналларга языл һәм БҮЛӘК ал!

Татарстан №6 ИЮНЬ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА

«Татмедиа» ААҖ: республика, шәһәр һәм районнарда чыгучы 99 газета, 15 журнал

www.tatmedia.ru сайтында сайла

ТӨП ПРИЗ – iP ad!

Бу санда:

Тагын 50 язылучы бүләккә китаплар алачак!

Кимендә өч басмага языл («Татмедиа» ААҖ газета һәм журналлары)

Тулырак мәгълүмат

(843) 222 09 84 (өст. 1261)

www.tatmedia.ru сайтында.

e-mail: podpiska@tatmedia.ru

Акция вакыты –

Акцияне оештыручы – «Татмедиа» ААҖ

2014 елның 12 маеннан 30 июньгә кадәр

16+ реклама

РФ сәяси партияләре турында ике фикер