Tatarstan 08 2014 tat by Общественно-политический журнал "Татарстан"

Татарстан №8 АВГУСТ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА

12 б.

«МБ-Ирбис» официальный дилер «Мерседес-Бенц» Космонавтов 71, тел.: (843) 294 94 94 , www.mercedes-irbis.ru

с Б ст

ва

у ат в г

а ва б ат б а

И а Җ ас Ә б В б

т а

га

а а ст а у

ва вс а

а в

ва у а в в а в ва т у ат в

Юридик факультетта яхшы билгеләренә генә укучы туганнан туган нем армиягә барырга булды. куны кайткач тәмамлармын, ди. кып бетергәч

б у ат в

т В

кенә бармассыңмы соң, дим... лбәттә, бер генә ел, әмма булачак һөнәрең у

у у

в а

өчен файдасы шулкадәр генә булыр бит.

у ат в

Аңлыйм, ди ул, тик дөньяда әллә ниләр булып ята, буталып беттем инде,

ва

ди. Бәлки уй-фикерләремне тәртипкә китерергә булышыр, ди. Янәсе, үземнең башымда бәләкәй генә сугыш оештырып алам, бәлки шул барысын да үз

1 20 у

а асса т

г у

а г

та

ат т а а

урынына куяр. Минем соңгы вакытта уйланып йөргән уйларымны менә

г с тт т

шулай гади генә итеп әйтеп бирде ул. Социаль челтәрләрдә, хәбәрләрне

шәрехләгәндә, дуслар белән үзара сөйләшкәндә, өйдә аш бүлмәсендә «Син кем яклы » дигән сорау торган саен ешрак яңгырый башлады. Бу хәвефле

сигнал гына түгел, бу проблемага әйләнгән инде: шәхси тормыш белән сәясәт

буталган, дигән сүз. Безгә башта үзебезне тәртипкә китерергә кирәк, югыйсә

а тата т

яшерен каршылыкның ахыры юньлегә китермәс. әрсә, шебез беткәнмени безнең Без Россиянең иң имин диярлек төбәгендә яшибез, шулай булгач,

безгә бу нергияне тыныч максатларда гына кулланырга бит... йдәгез,

а с т а а ата ста у а аг ат а а аст у т а аст га а у а с с т вт а ту с а а ат а а т г а ава а у а а ат а а а а г ас а у а ат а а сс г а т с т г а с б а а а ст а у а а аса га у у

ат с Б т

а б а

төкерек чәчеп ятмыйк

әм тагын башларыбыздагы сугышка нокта куй-

сак, әйбәт булыр иде. Катлаулы чорда яшибез, әйдәгез, кеше булып калыйк. некәш армиягә барып кайтсын. Миңа аның өчен оят түгел. А

г ва а

т ва

төзегән хәтлесен саклап, тагын да арттыру ягын карыйк, социаль челтәрләрдә

в ва

Т б а

с с

Г ат а

а а а с а у а с

4 2

4 а

тата т ус т а тата т

а га

тә

МАХСУС ПРОЕКТ

с т

ата ста

ту

а та

атт а

т т

г а а т г

а у

аа

у га

т са

а а

га

а та у

а т

у а у ата т

ст а ат аг

у т с

т са

а ау г а а

у ту ас

у у

с тас

а га

г с

ас а

у ту а

т ва а

32 36

ва

а г

40 та

ата

та

25 мең аг

аг

а а а

а а са а га

с ст

у а

56 ìëí ñóì а ау т

ст

ау а

ат угат

сат а су

а с

га

ас

г т

с а а

т а у

с ту т

у су а ата ста г ту с а т а а а г

у ту

а ас

ав

у а

г ту а

ата ста

т у г ва а у г у а сс га а т т у г са т т а у а су а г

3 меңгә ата ста с ат а

а а

ат

та

у га а

в а у

с т

ау

а а ат

ва тас г ут ата суг в т т в а а а т а т в ст а т г

ста

аг

64 ìëðä ñóìëûê

ас у

тт

т с т с ст а

га

г а

а т а

с у

Татарстан

ат

та

август

ата

10,8 ìëðä ñóì – а а

у а

а т са

с т

у а а а а аа а

ата ста г

а ас

а с

у т т а

300 ìëí ñóì а а га

а га г т т

а а

а га

с а

аг ага

аг

с а а т

т т а с ауга са

та

а ау ав т та га а вта у та а

су

ут ага

ага ту

а утс

с а у га т а т г а т утс в с с а с авт ус т т т ага та а а т а с

34 аг

тс

аг

а а а

ат

а га

ав

сс т у

180 ìëðä ñóì – т та т

аг г

а а

га а

т а

су

у аг су т а

т га у т ат г т

г са

с у

а у

т т

та

т г

г та а

су ат

та

ас сс а

у а

итата а ы

тәм ту

с т

са

т г

у га

г т ә ш ә ш ы

ә ит

т ә ы ы ы а т ә ә ә ш гы ь ә ә ә ә т гә җы а ы мы

әммәтши

т в т ат а са

с ау а

а тия әш ә м ә ам иш т шмә

а ат ав

у а

мәт г

сс

а ы ма а ә ә а ы

та

сс т г

а а ы аи га ага тта яи ә маши а а и

ст

у га

ту

маш а ә гә атыш җым а гә и ә ми ш ә җит мә әтиҗә га а ы а ы ә ә маш а ы а җым а а ы мәг ә җитә и г

афи

а әм

ст

а ма ия тати ти а г т та га гы а и ә

а а

ст

у а

ту

а ь т яшь ә әм т и м ми и т ыгы ым м т га гә ә а ш ы а та га шаш ы и ы ты

т м у

тши су с

тт

са

а ту

и а а и ти т ә а ага а җи аять ә әм тт итт

ат

ту

а а

т т иа ь тә ә га ы ы а и и ы га а әм әм а а а а ы тә и әгә а ы га ы мага ыя та а та җи а ы т ә ә а ы магы а ә ә ә 6

Татарстан

август 2014

әя әт

Татарстан: киләчәккә караш

Татарстан

август 2014

сс

с ат г а а с та аг с а т са ва г т у та т г а т т а га а у т т а а а г г ата с а ата ста с а в а в ва тта а г г у ат г г с а а т у

б Владимир Путинның безнең республика турында әйткән: «Татарстанның ничек үсүенә карагыз, сокланам мин аңа, ул – әйдәман бит » – дигән сүзләре канатлы фразага әйләнде. Россиянең башка төбәкләрен хөрмәт итүебезгә карамастан, ил Президентының алар турында шулай дип әйтүен күз алдына китереп буламы соң Мактауга саран Владимир Путинның федерациянең бер субъектын ихластан үз итүе һәм хәтта яратуын белдерүе – һич тә гадәти хәл түгел. Иң мөһиме: әлеге сүзләрдә уңышларга бәя бирү генә түгел, ә беренче чиратта, республиканың әйдәманлыгын һәм башка төбәкләр өчен нәкъ менә Татарстанның үрнәк була алуын һәм моны булдырачагын, Россия үсешенең җигелеп тартучысы булырга тиешлеген ачыктан-ачык тану чагыла. Бүгенге көндә илебез алдында катлаулы бурычлар тора, аларны хәл итү өчен үсешнең яңа сыйфатлысы кирәк. Татарстанда булдырылган, тәртипкә салынган социаль, икътисадый, милләтара һәм конфессияара мөнәсәбәтләр системасы – бөтен Россия өчен кирәкле яңа сыйфатларның асыл җыелмасы ул. леккеге икътисадый һәм идарә итү механизмнары һәм ысуллары искергәнгә күрә, ил бер урында таптана. Икътисадта, мәдәнияттә, мәгарифтә, иң мөһиме милли үзаңда алга ыргылыш таләп ителә.

әя әт

а а а а а а с у

с с в т а с ст а ат у а с т т

Соңгы берничә айда булып узган вакыйгалар Россиянең биниһая зур кеше потенциалына ия булуын күрсәтте. Кешеләрнең ватанпәрвәрлек идеяләре, туган илгә карата мәхәббәте һәм әйләнә-тирәдә барган вакыйгалар өчен җаваплылык хисен тою нигезендә үзара берләшүе шултиклем тирән мәгънәгә, зур көчкә ия булды ки, асылда яңа чынбарлыкны барлыкка китерде. Барыбыз да бер-беребезгә якынаюыбызны тойдык,тынычлыкның нинди нечкә-нәзберек, кыл өстендә торган нәрсә икәнлеген һәм аны ничек сакларга кирәклеген аңладык. Татарстан чке бердәмлек үрнәген күрсәтә, ә ул исә бик катлаулы бурычларны да уңышлы үтәп чыгарга мөмкинлек тудыра, шулай ук үзара хезмәттәшлек итү, бер-береңне ихтирам итеп, дус-тату, хөрмәткә лаеклы күршеләр булып яшәүнең матур үрнәген дә чагылдыра. Татарстанның миссиясе дә шуннан гыйбарәт, чөнки Россия бары шул рәвешчә генә үзенең бөек бәйсез дәүләт статусын саклап кала, үсеш дәверенең яңа сыйфатлысына күчә ала. Россиянең төрле почмакларында аерым бер проблемаларга ия территорияләр бар, федераль хакимиятнең иң зур игътибары шуларга юнәлдерелгән. Татарстан, үз Конституциясенә һәм федераль үзәк белән төзелгән артнамәгә таянып, үз проблемаларын мөстәкыйль хәл итә. Республиканың мөстәкыйльлеге югары дәрәҗәдәге җаваплылыкны күздә тота. 9

әя әт

Татарстан – үсеш өлгесе ул. Илнең барлык төбәкләренә дә аның дәүләти һәм муниципаль төзелеш системасын тулысынча кабатлау мәҗбүри түгел. мма барысына да, үрнәк һәм хәрәкәт итү- ш алып бару алгоритмы буларак, нәтиҗәле, көндәлек штә кулланырлык өлге кирәк.

Татарстанның беренче Президенты Минтимер әймиев республиканың нигезен салды, аны ныгытты. л сәяси, социаль, конфессияара һәм милләтара үсеш юнәлешләрен билгеләде. Татарстанның хәзерге Президенты Рөстәм Миңнеханов икътисад үсешенә һәм халыкның тормыш-көнкүреше сыйфатын яхшыртуга йөз тоткан яңа шләргә көчле тәргеч бирә. 2 –21 майда Владимир Путин Кытайда шлекле сәфәрдә булып кайтты. Хезмәттәшлек турында күпсанлы килешүләр имзаланды. Россия делегациясендә төп катнашучыларның берсе Татарстан Президенты иде. Республика хәзердән үк Кытай белән нык лы икътисадый лемтәдә тора инде. РФнең башка бер төбәге дә Россия җитәкчелеге «Көнчыгышка борылыш» дип атаган әлеге юлда аның кебек алга китмәгән. Аңлашыла ки, һәр җәһәттән үк булмаса да, бик күп нәрсәләрдә Татарстан алдынгы урыннарны били. леге әйдәманлык намуслылыкка корылган һәм икътисадый яктан нәтиҗәле. Путинның Татарстанга соклануы, аның әйдәман булуы турындагы сүзләре нәкъ менә шул мәгънәне аңлата да инде. Социаль-икътисадый үсеш һәм күршеләре белән дустанә мөнәсәбәтләрдә яшәү ягыннан Татарстан өлгесе бик кызыктыргыч. уның өстенә, тәҗрибәне өлге итеп күчерү күзлегеннән караудан бигрәк, инвесторларның безнең төбәктәге яңа җитештерүләр үсешенә акча кертергә омтылуы һәм хезмәт хакы югары булган яңа ш урыннары булдырылуы ягыннан үрнәк ул. Владимир Путин ерак булмаган киләчәккә нәкъ менә шундый максатка ирешү бурычын куйган да иде бит. Бүгенге көндә Татарстанга, гомумән алганда, Россиягә дә уңышка ирешүнең 10

һәм тотрыклы үсешнең шундый өлгесен булдыру тәҗрибәсе кирәк. уның өстенә, әлеге тәҗрибә киңрәк танылган саен, республика тотрыклырак нәтиҗәләргә ирешә барачак: даими үсеш тренды арта-көчәя бара. Ил җитәкчелеге Татарстанга уңышлы үсеш төбәге итеп карый. Бу үзенә бер план, аны соңыннан илнең бөтен территориясендә дә гамәлгә ашырырга мөмкин булачак.

Татарстан үзенең үсеш сыйфатын даими рәвештә камилләштерә. Икътисадта, социаль өлкәдә, милләтара һәм конфессияара мөнәсәбәтләрдә ирешелгән казанышларны бүгенге көндә гражданнарның тормыш хәлен яхшыртуны арттыруга юнәлдерергә кирәк. зган елда Татарстанда төп капиталга инвестицияләр күләме гаять зур булды – 52 миллиард сумга җитте Бары тик Мәскәүдә, Санкт-Петербургта һәм Хантый-Манси автоном округында гына беркадәр күбрәк иде. Халык санын истә тотсак, былтыргы елда төп капиталга инвестицияләр күләме кеше башына 135әр мең сум туры килде.

ул рәвешчә, Татарстан җитәкчелеге алдында бик мөһим бурыч тора: инвестицияләр һәм икътисадый, технологик уңышлар социаль өлкәдә дә ныклы уңышларга китерсен өчен, тырыш хезмәт куярга кирәк. Икътисадый нәтиҗәлелек белән гади кешеләр тормышы-көнкүрешенең сыйфаты арасында турыдан-туры бәйләнеш барлыкка килсен өчен. Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов шул хакта сөйли. «Бердәм Россия» партиясенең башлангыч оешмалары сәркатипләренең күптән түгел булып узган форумында ул: «Тотрыклы икътисадый үсеш киң колачлы социаль мәсьәләләрне хәл итү мөмкинлеген тудыра», – диде. Республиканың гомумтанылу алган казанышларының ныклы нигезе үсешнең яңа дәрәҗәсенә күчү өчен алшартлар тудырды. мма аны гамәлгә ашыру өчен, башкарма һәм закон чыгару хакимиятләренең көчләрен берләштерү таләп ителә, ә аларны Татарстан халкы да яклар, хуплар иде. леге уңайдан 1 сентябрьдә сайланачак Дәүләт Советына да шактый мөһим роль бирелә. Республика парламентыннан һәм аның кануннар иҗат Татарстан

август 2014

итү шчәнлегеннән башка тотрыклы үсешкә ирешеп булмый. Дәүләт Советы – республика төзелешенең кабатланмас системасының бер өлеше ул. Бүгенге көндә Рөстәм Миңнеханов карары нигезендә Республиканың 2 3 елга кадәрге үсеш стратегиясен иҗат итү буенча ш алып барыла. Мондый дәрәҗәдәге әһәмиятле документлар бик сирәк кабул ителә. Стратегияне кабул итү, тикшерү һәм гамәлгә ашыру, шул исәптән Дәүләт Советының яңа составының да бурычы ул.

Алдыбызда торган Дәүләт Советына сайлауларда, Татарстан тарихында беренче мәртәбә, «Бердәм Россия»нең сайлаучылар исемлегенең башында торып, республика Президентының аны шәхсән үзе җитәкләячәге һич кенә дә очраклы хәл түгел. Рөстәм Миңнеханов «Бердәм Россия»нең үз командасы булуын ачык искәртте. Республиканың 2 3 елга кадәрге яңа социаль-икътисадый үсеш стратегиясендә Президент билгеләячәк җитди бурычларны бары тик көчле партия структурасына таянып кына үтәп чыгып булачак. «Бердәм Россия» партиясе – җәмгыять һәм хакимият арасында

кире лемтәне тә мин итүче бердәнбер чын механизм ул. леге партия структурасы һәр кешегә барып җитәргә һәм шул рәвешчә киң иҗтимагый килешү төзергә мөмкинлек бирәчәк, ә ул килешүдә исә, хакимиятләргә республика гражданнарының тормыш-көнкүреш дәрәҗәсен яхшыртуга юнәлдерелгән чараларны гамәлгә ашыру вазыйфасы тапшырылачак. Дәүләт Советының соңгы утырышында чыгыш ясаганда, Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов: «Безнең барлык үзгәртеп коруларыбыз киң халык яклавына мохтаҗ. Гражданнарның безнең нәрсә һәм ничек шләргә җыенуыбыз турында белеп торырга хакы бар, алар үсеш планнарын шләүдә катнашу мөмкинлегенә ия булырга тиеш, аеруча җирле территорияләр үсешендә». «Бердәм Россия» партиясенә үзенчәлекле миссия – гражданнардан тәкъдимнәр җыеп, муниципалитетлар үсеше программасы нигезен формалаштыру вазыйфасы йөкләнгән. леге программада, шул исәптән Стратегия-2 3 га кертү өчен, Президентка да тәкъдимнәр юлланачак. Мондый гаятъ зур күләмдәге шне бары тик «Бердәм Россия» генә башкарып чыга ала. әм Президент партиягә әлеге шне ышанып тапшыра, ә ул исә, беренче чиратта, бөтен республикада уздырылачак Халык җыеннары аша тормышка ашырылачак. уның өстенә, «Бердәм Россия» җыелган тәкъдимнәрне алдагы биш елга үзенең ш программасына әверелдерәчәк.

Ы Дәүләт Советына быелгы сайлаулар мөмкин кадәр ачык һәм гадел рәвештә уздырылачак. Ил җитәкчелеге, шәхсән Владимир Путин үзе, икътисадны модернизацияләүдә киң колачлы ярдәм күрсәтелүгә мохтаҗ. Дәүләт үзеннән-үзе генә яши алмый, ул халыкка таяна һәм аңа хезмәт итә. Татарстан халкы моны яхшы аңлый. Хакимият һәм халык арасындагы ныклы һәм гадел үзара мөнәсәбәтләр системасы – республиканың ышанычлы киләчәге,

әя әт

тотрыклы үсеше, тынычлыгы һәм, үзара аңлашып, дус-тату яшәвенең дәлиле ул. Сайлаулар – һәрвакытта да бер-берең алдындагы җаваплылык, аннан башка кешеләр арасында ышаныч югалыр иде. Президент, «Бердәм Россия» партиясе гомумән, республика халкы язмышы өчен җаваплылыкны үз иңнәренә сала. Гражданнар исә Татарстанның алга таба берничә еллык киләчәген ачыкларлык сайлап алу җаваплылыгын үз өстенә ала. Көчле парламент белән көчле Президент бердәмлеге республиканың иҗадый үсеш юлыннан алга атлавына ныклы гарантия булып тора. краинадагы вакыйгалар һәм Россиягә каршы санкцияләр күп нәрсәләргә яңача карарга мәҗбүр итә. Бүгенге көндә дәүләтнең тотрыклылыгы һәм ныклыгы, икътисадый яктан мөстәкыйльлеге, ватанпәрвәрлек һәм бердәмлек факторлары аерым бер мәгънәгә ия. Татарстан халкы моның әһәмиятен илебездә беренчеләрдән булып аңлагандыр. Республика халкы өчен икътисадый һәм сәяси мөстәкыйльлек төшенчәләре буш аваз гына түгел.Үз мәнфәгатьләрен яклап калганга күрә, төбәк аягында нык басып тора, халыкара базарларга һәм тотрыксыз-тискәре базар конъюнктурасына башкаларга караганда азрак бәйле. мма иң мөһиме – татарстанлыларны сәяси һәм рухи яктан какшатуы авыр, һәм беркемгә дә моны шләп карау мөмкинлеген бирергә ярамый. Кешеләр җимерүе – җиңел, ә торгызуы авыр икәнлеген бервакытта да онытмаска тиеш. Алдыбызда торган 1 сентябрьдә узачак Дәүләт Советына сайлаулар, шул исәптән Татарстан халкына әхлакый сынау да әле ул. Үзебезне, үз йортыбызны, тынычлыгыбызны һәм күршеләр белән дус-тату яшәү традицияләребезне саклап калырга кирәк. Дәүләт Советына яңа состав сайлау, сайлауның үзеннән дә зуррак төшенчә ул, бу – республиканың гомум танылган казанышларын саклап калу һәм ныгыту буенча ныклы шчәнлек. Моңарчы Татарстанның тормыш чынбарлыгы һәм киләчәге әле беркайчан да сәясәт белән шулчаклы нык бәйләнмәгән иде. 11

ти а

фи

Моны планлаштыр 1 .Б

Татарстан

август 2014

фи

ти а

үзләр һәрвакыттагыча мөһим: стратегик планлаштыру турындагы закон дәүләт фаразлавы турындагы законны юкка чыгара. Фаразлау – планлаштыру. Бер алмаштыру, тик бу нигез ташы. Ирекле көндәшлек уенын җайга салырга тиешле базарның күзгә күренми торган кулына булган ышаныч директив исәп-хисап, куелган бурычлар белән бәйле үсеш белән алмаштырыла. (Сүз уңаеннан, «стратегик» закон шулай ук социаль-икътисадый үсеш программалары турындагы законны да юкка чыгара, алар үтәлү сәбәпле яки тормышка ашырылу сроклары узу аркасында әкренләп үз көчен югалтачак.) Июнь ахырында Дәүләт Думасына РФ Хөкүмәте тарафыннан кертелгән сәнәгать сәясәте турындагы закон проекты да, асылда, шуңа юнәлтелгән. Күрәсең, ил хакимияте финанс капитализмын күз уңында тоткан либераль установкаларның уңышсыз булганлыгы турындагы нәтиҗәләргә килде булса кирәк. Совет чорының соңгы елларындагы интеллигенциягә (чыннан да белемле һәм тарихны белүче икътисадчыларны исәпләмәгәндә) хас романтик фикерләрнең берсе СССРда гына соңгы кадакка кадәр планлаштыралар, ә алга киткән дөнья илләре бернинди бишьеллыкларсыз да гөрләп алга баралар, дигән фикер иде. ынлыкта исә сәнәгать революциясе шуңа китерде ки, йөздән алып, нәкъ менә алга киткән илләрдә кырыс сәнәгать сәясәте алып барыла башлады, биш-җиде елга сузылган хисап чорын исәпкә алган тармак һәм территорияләр үсешенең стратегик сәясәте яшәп килде. Советлар чорыннан соңгы прогрессив җәмәгатьчелекнең (алар да кинәт безнең илдә көндәшлек ш, товар, хезмәт күрсәтүләрнең сыйфатын күтәрүгә китермәвен аңладылар, бәяләрне төшерү турында әйткән дә юк) ялгышы исә, барлык прогрессив дөнья планлаштыра, бары тик идиотлар һәм Гайдар- убайс кебек хезмәт халкын талаучылар гына монетар сәясәтнең көченә ышаналар, дигән фикерне күз уңында тота иде.

ынлыкта исә йөзнең соңгы дистә елында дәүләт хакимияте территориальҗитештерү өлкәсендә җентекләп планлаштырудан әкренләп баш тарта килде, әлбәттә инде аеруча сизгер оборона һәм социаль өлкәләрне исәпләмәгәндә. Сәбәбе – илләр икътисадының автономлыгын билгеле бер дәрәҗәдә киметүгә китерүче һаман да шул глобальләшү. Теоретик яктан Россия шушы юлдан барырга тиеш иде, ләкин гамәлдә ул юл башында ук абынды. Аяк астына килеп кергән беренче таш – минемчә, «егылучыны төртеп җибәр» дигән кебек, финанс рычагларын һәм тәргечләрен фетишка әйләндерү. Төрткәли торгач, сәнәгатьне тармагы-тармагы белән юкка чыгуга китереп җиткерделәр. Бу абындырган икенче таш булды: СССР таркалыр алдыннан болай да көндәшлеккә әлләни сәләте булмаган икътисад, советлардан соңгы чордагы «завлаб»лар хөкүмәтенең монетар сәясәте нәтиҗәсендә, халыкара хезмәт бүленешендә ниндидер мәйдан биләрлек хәлдә түгел иде, әлбәттә, глобаль чимал өлешен санамаганда. Билгеле, соңгы 15–16 ел дәвамында «нефть нәсеннән төшәргә» тырышып карадылар һәм тырышалар да. Федераль максатчан программаларның исемлеге генә дә биш журнал битен тутырырлык, ләкин ул аларның барысын бергә җыеп карасаң, «Аккош, кысла һәм чуртан» мәсәлендәгечә килеп чыга. Артык күптөрле мәнфәгатьләр кисешә (бер минутлык һәм үзенә таба бөгелгән бармаклар). Беренче чиратта финанслар түгел, ә икътисад торырга тиешлекне аңлау һәм кайчандыр халык хуҗалыгы дип аталган өлкәнең үсеш юнәлешләре һәм факторларының бердәм картинасын ниндидер дәүләт структурасы ясавы әлегә күренми. Кыскасы, Россиягә (үз тарихында ничәнче тапкыр инде ) «барып җитми», офис планктонында сөйләшкәнчә, «глобальләшү безнең турыда түгел», янәсе. леге объектив факт үзеннәнүзе бер адым артка (яки читкә – ничек телисез) атларга кирәк, дигән фикергә тәрә һәм дәүләткә планлаштыруда автономлыкның, мөгаен, алга киткән дөньяга кирәге калмаган дәрәҗәсенә кайтырга кирәк, дигән фикергә китерә.

Бу адым яңа омтылыш өчен тәргеч ноктасы булырмы соң Бу сорауга җиңел генә «әйе», дип әйтеп булмый. Стратегик планлаштыруны тормышка ашыру өчен Дәүләт планы кебек җаваплы орган билгеләү генә аз булганга, мәсәлән. шкә туры һәм күчерелмә мәгънәсендә чын системачылар тотынуы кирәк, ягъни системалы рәвештә фикер йөртә торган кешеләр. әм тагын дәүләтчеләр – бу юлы күчерелмә мәгънәдә түгел, ә яхшы мәгънәдә. гәр Путин имзалаган законга шушы яктан карасаң, үзеннән-үзе аны тормышка ашыру зур кыенлыклар белән барачак, дигән нәтиҗәгә киләсең. ул ук вакытта документ тәгаен максатларны күздә тота, төрле тапларны тормышка ашыру вакытын билгели, башкару өчен җаваплылар, шул исәптән стратегик планны шләүчеләрдә күрсәтелә. Үтәргә туры киләчәк, нәрсә һәм кемгә икәнен тиз генә карап чыгу да артык булмас иде. Беренчедән, Россия Хөкүмәте структурасында ниндидер махсус орган барлыкка килүенә әзер булырга кирәк, ул дәүләт сәясәтен шләү һәм социальикътисадый үсешне фаразлау өлкәсендә норматив-хокукый көйләү өчен җавап бирәчәк. Аны Дәүләт планы дип атаячаклармы, әллә Стратегик планлаштыру министрлыгы дипме – анысы мөһим түгел. Төбәкләргә үзләренең үсеш программаларын нәкъ менә шунда барып селкергә туры киләчәк – шунысы мөһим. Бу исә Татарстанда һәм РФнең башка субъектларында шушындый министрлыклар барлыкка киләчәк дигән сүз. Икенчедән, фаразлау (гафу итегез, планлаштыру) офыклары үзгәрә. Законда (16 мәддә) болай диелгән: «Россия Федерациясенең социаль-икътисадый үсеш стратегиясе һәр алты ел саен Россия Федерациясенең озак вакытлы чорга шләнә торган социаль-икътисадый үсешен фаразлау чорын арттырмый торган чорга шләнә». Гади тел белән әйткәндә, планлаштыру планлаштыру белән, үсешне фаразлау кирәклеге сакланып кала, әле алдагы 12 елга ук (2 мәддә), ә планнар алты елга төзеләчәк. и өчен алты булуы – икенче мәсьәлә; бездә Сталин бишьел13

ти а

фи

лыклары, Хру ев җидееллыклары булды, хәзер инде Путин алтыеллыклары булачак. Дөрес, монда бер хикмәт бар: фаразлар, билгеле булганча, өч вариантта ясала – оптимистик, пессимистик һәм оптималь, ә менә план берәү генә булырга тиеш. Фаразлау практикасы үзгәрүе ихтимал. Алга таба. Үзәккә төрле докладнойлар уйлап чыгарырга туры киләчәк (шартлы рәвештә Дәүләт планы, диик). Мәсәлән, тармак һәм территориаль принциплар буенча максат куелу кысаларында, РФ пространство ягыннан үсеш стратегиясе кысаларында, макротөбәкләрнең (сүз федерациянең стратегик максатларда берләштерелгән ике һәм аннан

да күбрәк субъектлары турында бара) социаль-икътисадый үсеш стратегиясе кысаларында, ниһаять, РФнең фәннитехнологик үсеше фаразын киләсе алтыеллыкка әзерләү өчен. Законның махсус бүлеге, унынчысы, РФ субъектының социаль-икътисадый үсеше стратегиясен тормышка ашыру буенча чаралар планы нинди булырга тиешлекне тасвирлый, – бу дәрәҗәдә детальләштерү закон проектын төзүчеләрнең җентекләп шли белүенә карата ихтирам уята. әм, әлбәттә, исәп һәм контроль. Законның 1 мәддәсенә ярашлы, стратегик планлаштыруның федераль мәгълүмат системасы булдырылачак – «федераль, төбәк һәм муниципаль мәгълүмат ресур-

б слары һәм системасында булган билгеле мәгълүмат, рәсми дәүләт статистикасы мәгълүматлары, дәүләт идарәсе өлкәсендә идарә итүче карарлар кабул итүгә булышлыкны тә мин итүче мәгълүматлар нигезендә». Моннан тыш, РФ Хөкүмәте стратегик планлаштыру тапларын тормышка ашыру барышы турында ел саен хисап тотачак. Тагын РФ дәүләт программаларын тормышка ашыру барышы һәм аларның нәтиҗәлелеген бәяләү турында еллык җыелма докладны һәм башкарма хакимиятнең федераль органнары шчәнлегенең планнарын тормышка ашыру турындагы докладларын бастырып чыгарачак. Димәк, РФ субъекты дәрәҗәсендә ел саен төбәкнең иң югары вазыйфаи заты хисап тотачак, һәм федераль докладка охшашлы еллык җыелма доклад басылып чыгачак. улай ук муниципаль берәмлек башлыкларына да хисап тотарга туры киләчәк (Аллага шөкер, җыелма докладларсыз гына). әм боларның барысына, ягъни норматив актларны күздә тотылган законга яраклаштыру, бер өем документлар әзерләү өчен, 2 17 елның 1 гыйнварына кадәр вакыт бирелә. 2 17 ел дәвамында шартлы рәвештәге Дәүләт планы әлеге стратегик планнарны шләп, аны Хөкүмәткә раслау өчен кертергә тиеш була.

Татарстан

август 2014

ит

«Бәхетле-Хәләл» – яшәү рәвеше г

т с та с у с т т г г аг а а га а а

г с т а т т с а т т та сату г г

у а

упермаркетның иркен, якты һәм чиста бүлекләре азык-төлек белән шыплап тулган. Бер бүлектә – ит, казылык, икенчесендә – балык, өченчесендә – яңа пешкән камыр ризыклары, дүртенчесендә – татлы әйберләр һәм шулай дәвам итә. Тәкъдим ителә торган бу муллык чынлап та хәләл микәнни? Хәләл икән шул. Хәер, сәүдә залларында гына түгел, кибет астында урнашкан җитештерү бүлмәләрендә дә кызыклы нәрсәләр күп булып чыкты. Биредә дүрт дистәгә якын хезмәткәр эшли, алар ризыклар әзерләүнең тулы циклын тәэмин итә. «Бәхетле-Хәләл» супермаркетының директоры Роза Сафина сүзләренә караганда, бирегә ислам кануннары буенча чалынган хайван ите китерелә. Ат, сарык, сыер, тавык итләре, аларны җитештерүчеләрнең һәркайсында ТР Мөселманнарының диния нәзарәте Үзәкләштерелгән төбәк оешмасының «Хәләл» стандарты буенча комитетыннан азык-төлекнең «хәләл» таләпләренә туры килүе турында таныклык бар. Шунысы да мөһим, супермаркет үзебезнең республикадагы ит җитештерүчеләр

т а а а г

а г г ата а су

а а а а

а т

белән генә хезмәттәшлек итә. Башка азык-төлек тә нигездә Татарстан җитештерүчеләреннән. Шулай булгач, сатып алучы ике мең төрле ризык арасыннан пешкән ризык, салатлар, ярымпешкән әйберләр, ысланган ит, пилмән яки тортларның кайсын гына сайлап алмасын, һәрбер ризык «Бәхетле-Хәләл»нең җитештерү цехларында пешекчеләрнең оста куллары белән ышанычлы азык-төлектән һәм технологияләргә ярашлы итеп әзерләнгән булачак. Әлбәттә, таләпчән клиент шундый сорау бирергә мөмкин: «хәләл» итнең ислам кануннары буенча чалынган хайванныкы икәнен аңлап була, ә менә, мәсәлән, конфет яки ярмаларны нинди критерийлар буенча «хәләл» категориясенә кертергә соң? Җавабы бик гади: «хәләл»нең гарәпчәдән «рөхсәт ителгән» дип тәрҗемә ителүен искә төшерик. Теләсә кайсы ризыкка карата кулланганда, бу аңа зыянлы азык өстәмәләре кушылмавын, шулай ук составында мөселманнар өчен ашарга ярамый торган хайваннардан алынган ингредиентлар булмауны аңлата. «Бәхетле-Хәләл» супермаркетының бар-

лык 15 мең төр товары да ел дәвамында «хәләл» стандартына туры килүгә тикшерү узган. Супермаркетта сатыла торган һәр продукциянең тиешле сертификаты һәм таныклыгы бар. Бу ризыкларга гына түгел, көнкүреш химиясе, гигиена әйберләре категориясенә кергән күп кенә товарларга да кагыла. Сүз уңаеннан, алар – супермаркетның эксклюзив тәкъдиме. Хәер, әлеге эксклюзив – бердәнбер түгел. Мәсәлән, ипи бүлегендә сатып алучыларның игътибарын ап-ак мич җәлеп итә. Бу – тандыр, анда чын үзбәк көлчәләрен пешерәләр. «Бәхетле-Хәләл»дә үзбәк ашлары шактый урын тота. Цехларында үзбәк пешекчеләре эшли, «Фирганә» пылавын, сыер ите белән пылау, төрле самса, сарык итеннән мантый, урама, гөлмантый, сыер итеннән урама-шашлык һәм башка төрле тәмле ризыкларны алар әзерли. Сый-нигъмәтләрнең мондый муллыгына карап, «хәләл»нең ризык әзерләүдәге кануннар гына түгел, ә яшәү рәвеше, әйләнә-тирәгә үзенчәлекле караш булуын аңлый башлыйсың. Һәм дөньяны шушы рәвешле кабул итүгә «БәхетлеХәләл»дә җитди карыйлар. Мөселман хезмәткәрләргә тиешле шартлар тудырылган – гыйбадәт кылу бүлмәсе бар, персонал махсус тектерелгән каплаулы эш киеменнән йөри. Ислам кануннарын биредә сүз өчен генә ихтирам итмиләр, ә гамәлгә ашыралар. Моны раслау өчен, супермаркетка даими йөрүчеләрнең берсе Татарстан мөфтие Камил хәзрәт Сәмигуллин булуын әйтү дә җитәдер. Хәер, «хәләл» ризыкларны ислам кануннары буенча яшәүче кешеләр генә яратып сатып алмый, кайсы диннән булуларына карамастан, даими йөрүчеләр күп. Һәм моңа гаҗәпләнәсе дә юк – тәмле һәм чиста ризык барысына да ошый.

«Бәхетле-Хәләл» Г. Тукай ур., 64; Эш режимы: с 8.00 до 22.00, ял көннәрсез. Белешмәләр өчен телефон: (843) 567-21-41 а а 15

ф т

«Аренада» – ифтар мәҗлесе

Татарстан

август 2014

ф т

аа а ста а т га с у а та с г а а сс та а с та та с ут

ата ста гу т ту а ас а та а с у а ат а а у с а а ста ау у аа а г т ага ау с а а т

т с

èêå ôèêåð

КПРФ һәм аның «чикләре»

т г

а г а

га а а а у с

а г а

Үзен РСДРП идеяләрен дәвам итүче дип санаган КПРФ Сталиннан да, Горбачевтан да баш тартмый. мма шулай да партиянең туган көне булып 199 елның июне исәпләнә. РСФСР Халык депутатлары съездының «Россия коммунистлары» фракциясе инициативасы белән төзелгән РСФСР Коммунистлар партиясен – Иван Полозков, ә 1991 елның августыннан Валентин Купцов җитәкли. әкъ менә ул җитәкчелек иткәндә Борис льцин, ГК Пны яклаган өчен, партияне тыю һәм тарату турында указларны имзалый. Хәрабәләрдә берләшмәләр тупланмасы барлыкка килә. 1992 елда РФ Конституцион суды компартиянең территориаль принцип буенча оештырылган беренчел оешмаларын таратуны законсыз дип таный, һәм Россия коммунистларының Гадәттән тыш съезды 1993 елның февралендә КПРФны кире торгыза, аны Геннадий Зюганов җитәкли башлый. 18

т с

тт

т га а та уга

1993 елның сентябрендә льцинның Халык депутатлары съездын һәм парламентны тарату турындагы белдерүеннән соң, Зюганов Советлар йортында була, митингларда чыгыш ясый. мма 3 октябрьдә, түнтәрелеш инде булган һәм мәгънәсез корбаннар кирәкми, дигән карарга килеп, ВГТРК фирында мәскәүлеләрне митинглардан һәм милиция белән бәрелешләрдән тыелып торырга өнди. Парламентка ут ачып, льцин КПРФны кабат «яба», тик тыю ике атнага гына сузыла. льцин Конституциясен тәнкыйтьләгән өчен коммунистларны сайлауларга кертмәскә тәкъдим ителсә дә, КПРФ сайлауда катнаша һәм 2 мандат ала, аның тагын берничә әгъзасы Аграр партия исемлеге буенча үтә.

Геннадий Зюганов партиядә ярты гасырга якын инде, әле армиядә хезмәт иткән чагыннан бирле үк. Гражданкада шундук диярлек үзенең туган Орел өлкәсе «номенклатурасына» кушылып китә. КПСС Үзәк комитеты карТатарстан

август 2014

а т

èêå ôèêåð

ат

а у а

УҢАЙ

шындагы Иҗтимагый фәннәр академиясе аспирантурасын кстерн рәвештә тәмамлап, Зюганов Орелны Мәскәүгә алыштыра, Үзәк комитетта урнаша. Идеология бүлеге мөдире урынбасарына кадәр үсә. Пропагандада чарлана, шунлыктан бәхәстә хәтта ириновскийга да үзен узарга мөмкинлек бирми, леккеге партиядәшләре арасыннан булган вак-төякләргә бирешү турында исә әйтеп торасы да юк. 199 елның июнендә КПРФның оештыру съездында Геннадий Андреевич Үзәк комитет Политбюросына сайлана. Горбачевны вазыйфасыннан төшерергә өндәп һәм ул заман сәясәте идеологы Александр Яковлевка «Советская Россия» газетасында үзгәртеп коруны тәнкыйтьләгән ачык хат юллап («Архитектор хәрабәләр янында»), тиз арада абруй казана. «Халыкка сүз» дигән мөрәҗәгатьне имзалый, анда СССРның таркалу ихтималы һәм моның нәтиҗәләре турында сөйләнә. Зюганов инде 9 нчы елларда ук, сыйныфлар түгел, бәлки идарәче

режимнар көрәшә, дип саный: бер яктан, Россия кебек, вразия цивилизациясен бетерергә теләүчеләр (компрадор яки милли «ворократия» катлавына таянып), икенче яктан – илдәге хакимиятне кулга төшергән корпоратив төркемнең субъектив омтылышлары. Гәрчә кызыл байрак һәм «Интернационал» кагылгысыз булып калса да, КПРФның марксизм-ленинизм тәгълиматы, «фән һәм мәдәният казанышларына таянып, иҗади үстерелә», мблемадагы әллә кайчангы урак

а а аг г с у а с

а а са а т г ат а а та

ст

а т а а

èêå ôèêåð

б б

һәм чүкеч янына китап өстәлә – шче һәм крестьяннар берлегенә интеллигенцияне дә китереп кушалар. Марксизм-ленинизм классиклары мирасы белән генә чикләнмичә, Зюганов «консерватив-саклану» идеологлары иколай Данилевский һәм Константин еонтьев тәҗрибәсен ала, Владимир Соловьев, иколай Бердяев, Освальд пенглер һәм Френсис Фукуяма постулатларын куллана.

б ...

КПРФ хакимияткә халык-патриотик көчләре коалициясе башында килергә ниятли, бу исә гадел сайлаулар, бәйсез суд системасы, хезмәт коллективлары һәм профсоюзлар хокукларын киңәйтүдән башка мөмкин түгел. Иң беренче чираттагы чаралар – табигый байлыкларны һәм икътисадның стратегик тармакларын национализацияләү, дәүләт финанс резервларын икътисадый һәм социаль үсешкә тоту өчен чит ил банкларыннан кире кайтару. Төгәлрәк әйткәндә, яңа индустриальләштерү үткәрү, авыл хуҗалыгын торгызу, инфраструктураны үстерү, галимнәрне «лаеклы ш хакы һәм тикшеренү шчәнлеге өчен кирәк булган бөтен нәрсә белән тә мин итү», «бушлай гомуми урта һәм югары белем бирүнең югары стандартларын», сәламәтлек саклауның югары сыйфатын һәм һәркем файдалана алырлык булуын кире кайтару. КПРФ салым салуның прогрессив шкаласын кертү, иң кирәкле товарлар бәясенә дәүләт контроле урнаштыру, хәерчелекне җиңү программасын шләтеп җибәрү, пенсия яшен арттыруны булдырмау өчен көрәшә. Дәүләт, гражданнарның торакка хокукын гарантияләп, куып чыгаруларны туктатып, торак төзелешен үстереп һәм коммуналь хезмәтләр өчен түләүне гаиләнең тулай кеременнән1 процент итеп чикләп, ТКХ тармагы өчен җаваплылыкны тулысынча үз өстенә алырга тиеш. КПРФ 193 – нчы еллардагы кайбер закон бозуларны гаепли, әмма Сталин ролен бәяләүдә икътисадый казанышларны, Бөек Ватан сугышында җиңүне, сугыштан соң илне аякка бастыруны һәм «атом-төш калканын» булдыруны исәпкә ала.

Мондый программа белән җиңми кара син мма президент сайлауларында Борис льцинга 1991 елда – иколай Рыжков, 1996 елда Геннадий Зюганов җиңелә. Үз кандидатларын яклау өчен суллар Россия Халык-патриотик берлеген төзи, тик коммунистларга юл ябык булган телевидение льцин файдасына халык аңы белән идарә итү технологияләрен шкә җигә. Олигархлар миллионнарча тираж белән ярты ел буе бушлай таратылган « е дай Бог » газетасына гаять күп акча сарыф итә, анда КПРФ һәм аның кандидатына чиләкләп пычрак түгелә. Санаганда да үзләренә кирәккәнчә саныйлар: икенче турда Зюгановка – ,31 процент, льцинга 53,82 процент «ясап» куялар. Зюганов кайбер төбәкләрдәге, шул исәптән Та20

тарстандагы нәтиҗәләр белән килешми, әмма көндәшенең җиңүен таный һәм сайлаудан соң ук котлый. Владимир ириновский, юбовь Слиска һәм тагын кайбер сәясәтчеләр соңрак нәтиҗәләрнең үзгәртелүен, чынлыкта исә Зюганов җиңәргә тиеш булуын расларга маташа. Бабурин, дальцов һәм башка оппозиционерлар әйтүенчә, 2 12 елның 2 февралендә алар белән очрашу вакытында Дмитрий Медведев: «1996 елгы президент сайлауларында кемнең җиңүе берәүгә дә сер түгел. л Борис иколаевич льцин түгел иде», – дип белдерә. Инде безнең көннәрдә Владимир Познер белән әңгәмәсендә Зюганов үзенең юл бирүен халыкның аның җиңүен актив якларга әзер булмавы белән аңлата. Ил икегә бүленә: «Минем бөтен төр коралларны сынаганым булды һәм илдә никадәр корал булуын, моның нәрсәгә китерергә мөмкинлеген яхшы белә идем, – ди Зюганов. – Картларны кузгатырга мөмкин булса да, яшьләрнең льцинга һәм аның дөрес гамәл кыла алуына өмете өзелмәгән иде әле». Аның илне «икегә бүләсе» килми. ираттагы тыю белән ачыктан-ачык куркытылган партиянең дә югалтырлык нәрсәләре күп була. 1995 елгы сайлауларда ул 157 мандат ала. Губернатор сайлауларында «кызыл пояс» хасил итә, 1996–97 елларда аңа Брянск, Воронеж, Тула, Рязань өлкәләре керә. Коммунистлар Амур өлкәсе, Ставрополь крае һәм башка кайбер төбәкләр белән идарә итә. мма льцин исеменнән идарә иткән «семибанкир инага» каршы көрәш тукталмый. 1997 елда Зюганов льцинны (кагылгысызлык гарантиясе биреп) отставкага җибәрү фикерен әйтә, ә бер елдан соң импичмент таләп итә. КПРФ фракциясе союзниклары белән бергә биш гаепләү белдерә: Беловежье килешүе, Татарстан

август 2014

èêå ôèêåð В

б б

1993 елгы дәүләт перевороты, 199 –96 елларда ечняда сугыш алып бару, Россиянең оборона сәләтен һәм куркынычсызлыгын зәгыйфьләтү, Россия халкына каршы геноцид. 1999 елның маендагы тавыш бирүдә әлеге пунктларның берсе дә кирәкле 3 тавышны җыймаса да, Зюганов әйтүенчә, реаль импичмент була, бу берничә айдан соң льцинның вакытыннан алда отставкага чыгуына китерә. 1998 ел августындагы дефолт та, шулай ук Дәүләт Думасының, вгений Примаков кандидатурасын хуплап (аның илне дефолттан коткарган хөкүмәтендә беренче вице-премьер комммунист Юрий Маслюков була), ике тапкыр Виктор ерномырдинны үткәрмәве дә үз ролен уйнамый калмый.

31 кандидаттан торган исемлектә РК рескомы беренче секретаре Альфред Вәлиев өченче булып бара. Беренче – аллы шәһәр советы депутаты Татьяна Гурьева, икенче кандидат – Түбән Кама шәһәр Советы депутаты иколай Максимов. РК иганәчеләре оптимизмы өчен сәбәп – дүртенче булып күрсәтелгән кандидат, Казан кече һәм урта шмәкәрлек гильдиясе рәистәше вгения Иосипова. «Сыналган» кадрлардан КПРФ рескомы кс-секретаре Роберт Садыйков бар. 2 12 елның июнендә «Россия коммунистлары» сәяси партия буларак рәсми теркәлгән. Татарстанда бер ел шләү дәверендә «Россия коммунистлары» партиясенең республика бүлеге уннарча митинг һәм пикет оештырган, Тәтеш җирле Советына үз кандидатын үткәргән. 22 бүлеген төзегән.

б ...

КПРФ – леккечә үк оппозиция авангарды. Кремльнең «генераль линиясенә» каршы килеп, партия С В-3не ратификацияләүгә каршы чыкты. АТО өчен льяновск транзиты ачуны, Россиянең БСОга керүен,либераль гаммәви матбугат чараларында Александр укашенкога һөҗүмне, шулай ук 2 8–11 елларда либералларның Таможня берлеген таркату һәм краинаны анда катнашудан «тыю» өчен Беларусь белән сөт, газ һәм нефть сугышы алып баруны гаепләп чыкты. 2 9 елгы кризиста партия, Россиянең идарә итүче төркеме барыннан да бигрәк «үзенең сыйнфый терәген – финанс олигархиясен» коткару белән мәшгуль, дип белдерде. ибераллар – льцин командасы «калдыклары» күп булганга, хөкүмәт хокукка сәләтсез, дип аталды. әм 2 13 елның җәендә Дәүләт Думасы коммунистлары үз мөрәҗәгатьләрендә инде Медведев хөкүмәтен отставкага җибәрү өчен дәлилләнгән ун сәбәпне күрсәтте. Партия Путинның Гомумроссия халык фронты (О Ф) төзү тәкъдименнән баш тартты, сайлаудан соң исә тарафдарларын Болотная мәйданына һәм Сахаров проспектына алып чыкты. игә болай шләүләрен Валерий Рашкин: «Абсолют пычрак сайлаулар үткәрүгә бәйле рәвештә килеп чыккан каршылык дулкынын емцов, Рыжков һәм шуның ишеләр иярләүгә без һич риза түгел», – дип аңлатты. Коммунистлар «кызгылт-сары» революцияне оештыруның һәм финанслауның дәрәҗәсен бәяләп бетермәгән булып чыкты: аларны трибуналарга якын җибәрмәделәр, газета һәм листовкалар таратып, алар «массовканы» гына арттырды. Сулларның күпчелеге тиздән Поклонная тавындагы «кызгылт-сарыларга каршыларны» яклап чыкты, гәрчә анда чакырылган Зюганов, авыруга сабышып, килми калса да. Дәрес файдага булды. Бүген КПРФ краинага карата фикерен ачык белдерә: дәүләт перевороты һәм гражданнар сугышы өчен бөтен җаваплылыкны неонацистлар диктатурасы һәм тник чистартулар яклы АК ка һәм вропа Союзына йөкләп, партия Россия хакимиятеннән овороссия халкын артиллерия атуыннан һәм ракета-бомба һөҗүмнәреннән саклау буенча кичекмәстән чара күрүне таләп итә. ул исәптән, тынычлык урнаштыру көчләрен файдаланып та. Бүген, АК тарафыннан Россиягә каршы җәелдерелгән халыкара икътисадый һәм мәгълүмати сугыш шартларында, КПРФның программа максатлары аның күп кенә тарафдарлары өчен тагын да актуальрәккә әйләнә бара.

УҢАЙ

Владимир Путин, хакимияткә килгәч, төп лозунгларының кайберләрен КПРФтан ала. Зюганов исә, үз чиратында, 2 3 елда либераллар белән тактик берләшү турында сүз башлый. ул ук вакытта «партиянең акча янчыгы», икенчерәк рольләрдә утырырга күнеккән Геннадий Семигин да амбицияләрен күрсәтеп ала, аны «Советская Россия» һәм «Завтра» мөхәррирләре шактый дәлилле итеп Президент администрациясе файдасына шпионажда гаепли. КПРФ пленумында аның «62 кеше төркеме» Зюгановны вазыйфасыннан алу тәкъдиме белән чыга, ә бер елдан соң Семигинны президентлыкка кандидат итеп күрсәтә. Кандидатураны хупламыйлар, тик Зюгановка да юл ябыла – иколай Харитоновның «компромисс» фигурасында тукталалар. 2 елның июлендәге альтернатив съездда «семигинчылар» – Иваново өлкәсе губернаторы Владимир Тихонов һәм аның тарафдарлары җитәкчелегендә Киләчәкнең Бөтенроссия Коммунистлар партиясе (ВКПБ) оештырыла. Обком секретарьларының яртысы КПРФтан чыга. Дөрес, бер елдан соң да ВКПБ теркәлми, төбәкләрдә коммунистларның күпчелеге кире КПРФка кайта. мма «альтернативалар» ишәюен дәвам итә: башта – «Ватан», аннары – «Гадел Россия», хәзер исә «Россия коммунистлары» пәйда була. ираттагы канәгатьсезләрнең КПРФтан чыгуы гадәттә аларның амбицияләре белән түгел, бәлки КПРФ җитәкчелегенең хезмәт ияләренә «хыянәте» һәм аның реакцион идеологиясе белән аңлатыла. Зюгановны милләтчелектә, бөекдержавачылыкта, славянофиллык традицияләренә юнәлүдә, патриархальлектә, рус дини һәм ак мигрант фәлсәфәчеләренә таянуда, чиркәү белән уйнауда гаеплиләр. Зюгановчылар исә хаклы рәвештә тәнкыйтьчеләрне Семигинның лекторатны киметү өчен уйлап табылган чираттагы «кремль проектына» кертә. Татарстанда бүленү көзгедәй чагыла. легә Хафиз Миргалимов җитәкчелегендә КПРФның Татарстан бүлегенең ТР Дәүләт Советында алты урыны бар, әмма «Россия коммунистлары» партиясенең Татарстан бүлеге дә сайлауга исемлекләрен игълан итте. Аңа ул « серлар» белән бергә бара һәм, «Россия коммунистлары» Үзәк комитеты беренче секретаре Максим Сурайкин сүзләренә караганда, ТР Дәүләт Советында биш-алты урын турында хыяллана.

èêå ôèêåð

Ерактагы матур киләчәк

ус а г тав г а су а т с у а с а а га т ут у а га т г г ат 22

т у ас а са ау а а са ага у та т г г ва а а т с т а а а г у ст т у га с а а г у с г а т а г Татарстан

август 2014

èêå ôèêåð

ст

вта т с

Т б

Күпләр хәзергә кадәр Россия Федерациясе Коммунистлар партиясе тәкъдим иткән сәер идеология җыелмасына гаҗәпләнә. Сулларга атеизм хас булырга тиеш кебек, ә партия Рус православие чиркәве белән дустанә яши. Сыйнфый көрәштән баш тартулары («сыйныфара килешү» файдасына) һәм үз иганәчеләрен «дөрес» (компрадор булмаган) шмәкәрләр дип танулары да гаҗәпләнү уята. Большевикларга бөтенләй хас булмаган мондый ревизионизмны өлешчә партиянең генезисы белән аңлатырга була. Мәгълүм булганча, аның нигезен КПССның леккеге беренче-икенче шелоны җитәкчеләре тәшкил итә, һәм алар, кагыйдә буларак, Үзәк Россиянең традицион рус өлкәләреннән чыккан кешеләр (Геннадий Зюганов –Орел өлкәсендә, Валентин Купцов – Вологда, Иван Мельников Тула өлкәсендә туган). Союз пирогын бүлгәләнгәндә, нәкъ менә шул төбәкләр кыерсытылып кала да иде инде. Бу чыннан да гаделсезлек (Курск өлкәсендәге ниндидер кибет киштәсе ТАССРдагылардан бернәрсә белән дә аерылмый, ә алар, хәтердә әле, бик ярлы иде), һәм союздаш республикалардан аерылуны «рус партиясе» тарафдарлары, ортодоксаль интернационалистик РКРП, «Трудовая Россия» һәм башкалардан аермалы буларак, яхшы фал дип кабул итә. әм моның белән КПРФ күпләр күңеленә хуш килә, чөнки булачак олигархат ниндидер краина үсешен Россия нефть һәм газ торбаларын ксплуатацияләү

хисабына тә мин итү теләге белән янмый. Аның алдында капма-каршы бурыч – байлыкны, беркем белән дә бүлешмичә, мөстәкыйль шләү бурычы тора. әм үз программасына социалистик һәм рус идеяләренең мәҗбүри бәйләнешен керткән КПРФ бу җәһәттән милли байлыкны бүлешү ысулы белән генә аерылып тора. Зюганов, акыллы кеше буларак, уртача рус милләтчелеге дулкынын тотып ала.Тиз арада хәлсезләнгән ортодокслардан аермалы буларак.

Бик тиздән, инде 1995 елда ук, яңа хакимиятнең халыкка һәм, беренче чиратта, капитал туплауның башлангыч чорының бөтен авырлыкларын үз җилкәсендә татыган рус халкына, исе китмәве ачыклана. Менә шунда илдәге вазгыять никадәр начаррак булган саен, үзенә яхшырак булган оппозициягә үз сүзен өздереп әйтәсе дә бит. мма Зюганов кабат коммунист өчен бер дә хас булмаган килешүчәнлек күрсәтә: « шче һәм хезмәт ияләренең гел революция ясарга әзер булулары хакында фикер гомумән дөрес түгел. Революцион вазгыять өлгереп җитәргә тиеш», – ди ул 1998 елда «Завтра» газетасындагы әңгәмәсендә. ичек инде ул алай, Геннадий Андреевич, ә ш хакын һәм пенсияләрне вакытында түләмәү, халыкның хәерчеләнүе һәм аны арзан аракы чертеп сәрхушлеккә чыгару, җитештерүнең юкка чыгуы, җинаятьчелекнең котырынуы, ечнядан кайткан цинк табутлар, Буденновск һәм Кизләрдә халыкны тоткын итү, гаммәви мәгълүмат чараларында рус тарихын мәсхәрәләү, залог аукционнары .. «Юк, – дип каршы төшә КПРФ лидеры, – минем уйлавымча, революция вакыты җитмәде әле. лгереп килә инде, тик бераз көтәсе бар. әм гомумән, Россиянең революцияләргә лимиты бетте инде». Хәер, күп кан коелуга китерергә сәләтле ул революциянең кирәге дә юк. мма менә 1996 елда партиягә хакимлекне үз кулына алу өчен бик уңайлы һәм законлы сәбәп туа – президент сайлаулары җитә. Президент хакимлеге берничек тә диярлек чикләнмәгән илдә сайлауда җиңү өчен мөмкин булганның барысын да шләргә кирәк тә бит. стәвенә, мөмкинлекләр дә бик шәп. Үзәк сайлау комиссиясе хисабы буенча льцин җиңгән икенче турдан соң Зюганов нишли, дисезме Бәлки, тавышларны кире санауны таләп итәдер, судларны дәгъвалар белән күмәдер, халыкны тыныч митингларга күтәрәдер, яшь Россия демократиясен коткаруларын үтенеп, дөнья җәмәгатьчелегенә мөрәҗәгать итәдер Юк шул, ул льцинга котлау телеграммасы җибәрү белән чикләнә. 2 12 елның февралендә ул чакта Россия Президенты булган Дмитрий Медведев оппозиция активистлары белән очрашкан иде. Алар 2 11 елгы сайлау кампаниясе нәтиҗәләрен ялганлап күрсәтүдән зарлана

ТИСКӘРЕ

оммунистлар үз көчсезлеген сылтарга яраткан Россия дәүләт төзелешенең тигез булмаган авырлыктагы системасына (сүз «суверен демократия» турында түгел, бәлки суперпрезидент республикасы турында бара) 1993 елда нигез салынган иде. Октябрьнең ул көннәрендә, совет хакимиятенең соңгы калдыклары юкка чыгарылганда, КПРФ үзен ничек тотты соң Йомшак кына әйткәндә, ленинча түгел. Бу турыда КПРФ Татарстан бүлегенең лекке икенче секретаре Роберт Садыйков болай язган иде: «Баштарак аңлашылып бетмәгән куркаклык позициясе. Аннары ачыктан-ачык хыянәт. льцин, ерномырдин, Грачев, рин һәм переворотның башка җитәкчеләре белән әңгәмәдән соң Зюгановка туры фир бирелә. Үлчәү тирбәлә, Югары Советны хуплау арта. Армия һәм башка көч структураларының конституцион стройны якларга әзер булган берләшмәләре һәм частьләре бар. льцин һәм аның командасы икеләнә, курка. әм 2 октябрьдә Зюганов телевидениедән коммунистларны өйдә генә утырырга өндәп чыгыш ясый». әкъ менә шул вакытта Россиядәге оппозиция ил белән җитәкчелек итүне күп елларга оттыра да инде. әм иң аянычы шул – бу КПРФны тулысынча канәгатьләндерә. Хәзер дә канәгатьләндерә.

һәм яңа сайлаулар үткәрүне таләп итә. унда булганнар әйтүенчә, Медведев җавап биргәндә 1996 елгы президент сайлаулары темасын күтәрә: « л чакта кемнең җиңүендә беркем дә шикләнми торгандыр, мөгаен. Бу Борис иколаевич льцин түгел иде», – ди. леге фраза гаммәви мәгълүмат чаралары аша тарала, әмма бер өч көннән бөтенләй югала. унысы кызык, Зюганов моннан бераз гына соңрак ясаган сайлау алды чыгышында (бу президент сайлаулары алдыннан булган иде) әлеге фактны искә дә алмый. КПРФ ҮК әгъзасы Сергей Обухов болай шәрехли: «Безгә документацияне күрсәтегез. Бездә андый мәгълүмат юк». Янәсе, Россия Президенты, үз сүзләреңне дәлиллә әле, ә без моңа ышаныргамы-юкмы икәнен хәл итәрбез. ыннан да, нигә үткәннәрдә казынырга Алайса Геннадий Андреевичның үзе 15 ел буе каршы чыккан бөтен нәрсәне шәхсән үзенең булдыра алмый калу мөмкинлегенә ия булуы ачыкланырга мөмкин бит.

Мондый килешүчәнлек барлык лекторатны депрессиягә төшерергә һәм потенциаль сайлаучыны куркытырга мөмкин. Моны булдырмас өчен, шулай ук көрәш һәм шчәнлек иллюзиясен тудыру максатыннан, коммунистлар әледән-әле ниндидер « ш» уйлап чыгарырга мәҗбүр. Менә аларның төрле дәрәҗәдәге мәгънәсезлеккә ия шундый « шләренең» кайберләре. 1996 елның марты: КПРФ фракциясе басымы астында Дәүләт Думасы СССРны таркату турындагы Беловежье килешүләрен денонсацияләү турында карар кабул итә. леге актның бернинди юридик нәтиҗәсе дә юк. 1999 елның мае: коммунистлар Президентка импичмент белдерү процедурасын башлый. әтиҗәсе: Дәүләт Думасы депутатларының кирәк кадәр тавышы җыелмый, 24

ә менә Примаков–Маслюков Хөкүмәте отставкага җибәрелә. 2 5 ел: җиде миллион граждан катнашкан «халык референдумы» үткәрелә. Аның нәтиҗәләре КПРФның программа документларын әзерләүдә файдаланылган имеш. 2 11 елның июле: КПРФ инициативасы белән Түбән овгородта «К.Минин һәм Д.Пожарский исемендәге бөтенхалык ополчениесе» хәрәкәтенең оештыру җыелышы уздырыла (Путинның Гомумроссия халык фронтына җавап буларак). Кем хәзер бу «ополчениене» хәтерли «Референдумнар» кемнең исендә ул ук вакытта компартия һәм аның лидеры һәрвакыт кемнедер сүгә: « чкече льцинны», «марионетка Путинны», халыкка каршы режимны, компрадор капиталын... «Без бу сатлык өерне Россиядән тыныч кына кысрыклап чыгара алабыз», – ди Зюганов, зәһәр елмаеп. гәр Геннадий Андреевич парламент партиясе лидеры түгел, бәлки злекле кеше булса, бераз вакыттан соң болай әйтергә тиеш булыр иде: «Без сатлык өерне кысрыклап чыгара алмадык, әмма, бәхеткә, аны икенче сатлык өер алыштырды, һәм без хәзер анысын кысрыклау буенча актив шлибез». мма ул, әлбәттә, болай әйтмәячәк, чөнки инде икенче «тема» әзер, анысына да оптимизм җитәрлек. менә дәүләт бюджетларын раслау чорында КПРФ фракциясе, ерномырдин бәясе буенча, «шактый конструктив позициядә» тора. әм хәзер дә яхшы исәптә. КПРФ очрагында, мәсәлән, Дәүләт Думасы депутатларының ш хакын якын арада тагын күтәрүне яшерен дәүләт финанславы, дип әйтми булмый. ш шунда, коммунистлар арасында 2 8 елдан бирле «партмаксимум» гамәлдә. Аның асылы шунда – КПРФ исемлекләре белән сайланган төрле дәрәҗәдәге депутатлар партия кассасына үз хезмәт хакларының билгеле бер процентын күчерә бара. 2 12 елда Дәүләт Думасы депутатлаТатарстан

август 2014

èêå ôèêåð

ры гына да кассага 3 миллионга якын акча күчергән. л вакытта алар аена 16 ар мең сум алып шләсә, быел 1 сентябрьдән – 2 шәр мең алачаклар. Димәк, сүз елына, кимендә, 8 миллион сум турында барачак, күбрәк булу ихтималы да зур – ш хакы арткач, әлеге үзенчәлекле салымның ставкасы да артырга мөмкин. бит әле төбәк һәм җирле советлар да бар. Дөрес, анда коммунист-депутатлар күп түгел һәм аларның барысы да даими нигездә шләми.

а т

с г т а ут

а а

ва а а а а та

т а-

актый озак вакыт буе Александр Салий партия чендәге оппозиция белән килешеп шли ала. мма төбәк партоешмасы Дәүләт Думасына һәм 1999 елда ТР Дәүләт Советына, шулай ук 2 1 елда Татарстан Президентын сайлауларда җиңелә, шуннан соң депрессиягә бирелә. Партиядәшләре җитәкчене диктаторларча идарә итүдә гаепли. Федераль линия белән идеологик каршылыклары булган Салийның шәхсән Зюгановка каршы да күптәнге

ТИСКӘРЕ

2 3 елда Роберт Садыйков миңа КПРФның Татарстан төбәк бүлеге җитәкчесе Александр Салий белән бер атна республика буйлап ничек йөргәнен сөйләгән иде. Башлыкларны, әлбәттә, урында тота алмыйлар; район хакимияте – барысы да диярлек лекке коммунистлар – алардан чирледән курыккан кебек кача. Бер район түрәсе, кунаклардан ничек котылырга белмәгәч, икенче каттан сикерә. гәр бу дөрес икән, көлке генә түгел, символик та: хакимият Татарстан коммунистларының аяк астыннан шуып кына китә. Зур тарихи һәм идеологик базага, шкә яраклы партактивка һәм чагыштырмача күпсанлы лекторатка ия була торып, оппозициянең баш партиясе Татарстанда үз куәтенең яртысын да гамәлгә ашыра алмый. леге күңелсез традициягә 9 нчы елларда нигез салына. л чакта җирле хакимият белән мөнәсәбәтләрне җайлый алмау һәм сайлаудагы уңышсызлыклар фонында Татарстан Республикасы Коммунистлар партиясендә (КПРТ) лидерлык һәм идея платформасын сайлау өчен көрәш башлана. Билгеле бер моментка кадәр КПРТ, мөстәкыйль структура булып калып, идеологик яктан үзенең федераль адашына каршы бара. Аерым алганда, ул хосусый милекне саклап калуның максатка муафыйклыгын һәм милли дәүләткә омтылышны танымый (Татарстан коммунистлары, СССРны торгызып, аның составында Татарстанга союздаш республика статусын бирү яклы була). мма 1997 елда, төбәктә параллель структура төзелүдән куркып, КПРТ КПРФ канаты астына керергә ризалаша.

үпкәләре була. Боларның барысын да исәпкә алып, Мәскәү әкренләп аны финанслауны киметә, һәм 2 2– 2 елларда Татарстан төбәк бүлеген нигездә Геннадий Семигин җитәкләгән Россия Халык-патриотик берлеге финанслый. л чакта Семигин илдәге барлык райком секретарьларын ставка белән тә мин итмәкче була, дигән имеш-мимеш тә йөри. мма 2 елда КПРФта гаять көчле раскол була, һәм «семигинчыларның» шактый өлеше партиядән чыгарыла яки үзе теләп чыга. Александр Иванович рескомның беренче секретаре вазыйфасыннан төшерелә, вазыйфаларны башкаручы итеп Хафиз Миргалимов билгеләнә. Вакытлыча билгеләнү даими булып чыга – Хафиз Гаяз улы Татарстан коммунистлары белән инде дистә ел буе җитәкчелек итә. леге озын гомерлелекнең сәбәбе нәрсәдә соң Миргалимов бит баштан ук берләштерүче фактор түгел иде, өстәвенә, аңардан кәнагатьсезләр саны гел күп. Мәсәлән, җирле коммунистлар лидерын КПРФ ТТБнең протест хәрәкәте буенча лекке секретаре, бүген исә «Россия коммунистлары» төбәк бүлеге лидеры Альфред Вәлиев менә нәрсәдә гаепли: «Сайлау вакытында син аларга шлисең, беркетмәләр ясыйсың, аннары синең беркетмәләреңне, әлеге комиссияләрдә тапкан хилафлыкларны алар чыгарып ташлый. Аларга бу кирәк түгел, судка бирмиләр». Моннан тыш, Альфред Рәкыйп улы әйтүенчә, «Бердәм Россия» абруен югалта барганга, былтыргы өстәмә муниципаль сайлауларда хакимият «үз» кешеләрен оппозицион партияләр, шул исәптән КПРФ аша да үткәргән. Миргалимов үзе исә Татарстан төбәк бүлеге бәлаләрендә теләсә кемне гаепләргә күнеккән, тик үзен генә түгел. Аларның күбесен ул җирле хакимият мәкеренә сылтый. Күрәсең, җирле хакимият КПРФның Татарстандагы сайлауларда күрсәткән түбән нәтиҗәләрендә генә түгел, Миргалимов командасының һөнәрсезлегендә дә, кадрлар буталчыклыгында да, бердәмлек булмауда да, җирле җитәкчеләрнең тәкәбберлегендә һәм алар тирәсендә коммунистларның аерым төркемнәре тупланып, төбәк бүлеге җитәкчесенә каршы көрәш алып баруны үзенең яшәеш мәгънәсенә әйләндерүдә дә гаепледер. мма шунысы сәер, Хафиз Гаяз улының баш миенең бер ярымшарында (әлбәттә инде, сулында) хакимият адресына гаепләүләр ояласа, икенчесе, Зюгановның гомумфедераль установкасына каршы килеп, төбәк бюджетлары проекты өчен тавыш бирә. Бу үткән көздә, депутатларның исемләп тавыш бирү нәтиҗәләре ни рәвешледер (Дәүләт Советы аларны күрсәтми) гаммәви мәгълүмат чараларына килеп ләккәч ачыкланды. Бу вакыйга кабат Миргалимовны урынынан төшерергә маташуга китерде. мма партиянең федераль җитәкчелеге әлегә моциональ карарлар кабул итмәскә булды, күрәсең – әллә якынлашып килгән республика сайлау кампаниясен күздә тотып, әллә сәяси чынбарлыктан чыгып. Мөгаен, Татарстан төбәк бүлегенең быел октябрьдә үтәчәк хисап-сайлау конференциясенә кадәрдер.

ти а

и ә ә

Карта ничек ачылыр …

а 26

ат

т ст

у та у г г т

а а га с ту а г

у та г су т

с а тас т а у т аг тта а

т га а а т

ата ста

Татарстан

август 2014

и ә ә

« б

өкүмәт заказы белән ТРның Сәүдә-сәнәгать палатасы тарафыннан әзерләнгән документ «уңай шартлар тудыру» дигән мәңгелек максатны куя. мма мәсьәләгә якын килү юлы яңача: контроль саннарны муниципалитет башлыкларыннан сораячаклар. Картадагы чараларны Татарстанда гамәлгә ашыру кече һәм урта шмәкәрлек субъектлары санын ел саен 7,3 процентка үстерүне һәм алар җитештергән товарларның һәм хезмәт күрсәтүләрнең күләмен чагыштырма бәяләрдә шул ук дәрәҗәдә арттыра баруны күздә тотарга тиеш. Димәк, шмәкәрлек үсешенә аеруча уңышлы комачаулык иткәнлектән, нибары «бер ярым» шкуары гына булган район хакимиятләренә контроль саннарга чыгуы җиңелрәк булачак. Республика кече һәм урта шкуарлыгы (ә бу исә 1 меңнән артык хуҗалык итүче субъект дигән сүз) да, шкуарлык мәйданчыклары кебек үк, муниципалитетлар буенча төрле тыгызлыкта урнашкан.

ти а

б .

шөгыльләнәм. башлангыч капиталы булмаганнар тәрәзә каршына үзләре баса, бөтенесен үзләре башкара». унлыктан киләчәктә юридик затларны һәм ны теркәүне гадиләштерү, күчемсез милекне кадастр исәбенә кую, шуңа бәйле хокукларны һәм сату-алуларны теркәү өлкәсендә дәүләти хезмәт күрсәтүләрне камилләштерү кебек нәрсәләр аны бигүк кызыксындырмый. «Икътисад ул яктан башланмый ул, – дип көлемсери Андрей, – «бер тәрәзә» тормыш чынбарлыгы бит инде. шкуарлыкка реаль финанс ярдәме кирәк. унсыз бүгенге заман технологияләрен куып тотып булмый. Теге мул елларда кече һәм урта шкуарлыкны салымнардан гомумән азат итәргә, «тишек»ләрне бик югары керем белән ямарга кирәк иде. бүгенге көндә, керем алу өчен җинаятьчел юлларга бәйле схемалар уй-

лап чыгармаска, салым системасы мантыйкка ярашлы булырга тиеш». ынбарлыкта исә Хөкүмәттә, күчемсез милеккә салымны бүгенге кебек аның кадастр бәясенә карап салмыйча, базарныкыннан чыгып салу идеясе игълан ителгән инде. « леге яңалык кертелгәннән соң, өч урынына өч йөз мең сум түләячәкбез, менә сиңа ярдәм, – дип, чынбарлыктагы вазгыятьне шәрехли әңгәмәдәшем. – Кертмәсәләр, игелек шләячәкләр, ә кадастр исәбенә куюны камилләштерү генә бик артык әһәмиятле нәрсә түгел ул. Вак шмәкәрләр үз милкен ничек кенә булса да теркәмәү җаен зли.Танышым гомумән бизнесын япты, шен яшертен генә алып бара. Салымы керемне кабып йотмасын өчен, техникасын да теркәми». 2 18 елга кадәр төзелеш алып баруга рөхсәт бирүне карау мәрәкәсен 56 көнгә калдырырга җыенуларына (бүгенге

ңгәмәдәшем Андрей шкуарлык белән 8 нче еллар ахырыннан –«кооператор»лар заманыннан бирле шөгыльләнә. Берничә мәртәбә «аякка баса һәм егыла»: кайчакта фатирын закладка сала, ә иң уңышлы елларда кыйммәтле курортларда рәхәт чигә һәм соңгы модель тимер ат сатып ала. Бизнесының соңгысы – төзелеш. Юл картасы чаралары исемлеген өйрәнгәннән соң, Андрей анда кече һәм урта шкуарлыкның төп проблемаларыннан коткару чараларын тапмавын таный. 1995 елда теркәлү өчен кәгазьләр җыеп йөргән чагында, бер таныш икътисадчысы аңа консалтинг фирмасына мөрәҗәгать итәргә, акча түләргә һәм белгечләргә таянырга киңәш бирә. Андрей әлеге киңәшкә колак сала һәм шуннан бирле кирәк чакта юристка шалтыратып (бу вакыт аралыгында ул инде сигез фирма ачарга өлгергән), компанияне теркәү максатын куя, әлеге хезмәт күрсәтүе өчен аңа 5–1 мең сум гонорар түли. «Вакытым кыйммәт, – ди ул, – чират торып, вакыт уздырганчы, бизнес белән

а т

с у

аса

ут

а та а с у а с т а га а а а т г г с т ст ат г у т с т с г та га г т т га т атта у с г а а уа т та а у а а а а а а а г т г т та у а ауга с т а у у а ав а туа аг уа а г с т г а г г т а г с а са у тта а с г а а а га сс а т а с ау а т га а т а г а га а с ау у ат ас а т т а а а т а т г а г а а а т т а а т у у г а тас а а с ау г а у г т т а у а а т г т т г а а а га у а ат т с у а а т а с ау став ас а а г а га а т т с у га т а та т у т а с а а а у та уа т с ава г а а с у са а т ав у а г а ту а авт т а т а а т т а сус а га г с а ста г уа г ст г а ас т г у а с а а а а а г г а г а ас а с аса с у а а г а у а а с т т у у аса а а а а а са га а а а с а у та аа а г а ас уа а у а аг гат а а а т т т а а а ат ва ст у у у а у а с гат г га га т а а аа т в а а а а а ва ас г а тас а г а аа т а т а а ат т с т г у га т

ти а

и ә ә

223 көннән киметәләр, янәсе) Андрей ихластан аптырый: « кәмәт бит бу Минем беркайчан да моңа ай ярымнан артык вакытым сарыф ителмәде. иде көнгә калдырып кыскартсалар икән ул » Төзелештә хезмәт күрсәтүне лектрон формага китерүне хуплый: «Миңа үзкөйләнешле оешмага керергә кирәк булганда, мин аны Интернет аша зләп таптым да хат юлладым. Кирәкле бөтен бланкларны икенче көнне үк җибәрделәр. Сканердан чыгартып алып, тутырып җибәрдем, түләдем, өйдән читкә чыкмыйча гына, ун көннән соң, Питердагы ҮКО әгъзасына әйләндем. Хәзер мин офиссыз гына шлим, елына 2 меңем янга кала: хисапчы, банк, салым хезмәте – барысы да « лектронка»да, беркая барып йөрисе юк, вакытым да, транспортка дигән акчам да янга кала. Бөтен операцияләр « лектронка»га күчерелсә, тагын да күбрәк акча янга калачак».

Б б

ре шкуарлыкка үзләренең еллык сатып алулары күләменең 2 проценттан ким булмаган өлешен К тан алуны мәҗбүри итеп кую, шулай ук ре сәүдә челтәрләре товар әйләнешенә җирле җитештерүчеләр продукциясен сатып алуны йөкләү Андрейны гаҗәпкә калдырды: «Бу – кулга сыптыру. Кемнән отышлы, шуннан сатып алырга кирәк. Кечкенә сәүдә нокталарын, кибетләрне юкка чыгармау, ә аларга ярдәм итү хәерле. мма ре сәүдә челтәрләре, түрәләр белән бер сүздә булып, ларекларны, кечкенә кибетләрне базардан кысрыклап чыгара, ә аннан соң үз бәяләрен һәм ассорти28

ментларын көчләп тага. Башкортостандагы дустым балык белән сәүдә итә. « игә үз кибетеңне ачмыйсың » – дип сорыйм. ул миңа урам аша күренеп торган, мәйданы йөз метрга сузылган кибеткә төртеп күрсәтә: «Аның кереме – аена 5 мең сум, шуның өстенә тикшерүчеләр, түрәләр тинтерәтә, аны яптырып, халыкны супермаркетка юнәлдерү өчен каныгалар», – ди. Татарстанда да шул ук хәл». л шкуарларның җитештерү кооперациясен үстерүнең, субконтрактациянең һәм импортны кысрыклауның файдалы гамәл булуы белән килешә, әмма аларны декларацияләүнең шмәкәрләрне заказлар белән ни рәвешле тә мин итәчәген күз алдына да китерә алмый: « ничек үстерәчәкләр соң аны ыбыркылапмы, әллә прәннек күрсәтепме » – дип аптырый. Юл картасы авторларының ниятенчә, яңа инфраструктура оештыру, гамәлдә булганын тагын да нәтиҗәлерәк итеп шләтү, анда К тулаем җитештергән продукция күләменең 2 проценттан ким булмаган өлешен шләп чыгару мөмкинлеген тудырырга тиеш. Инновацияле шчәнлектә активлыкка кызыксыну уяту һәм интеллектуаль милекне саклау К субъектлары тарафыннан төяп озатылган продукциянең инновацияле юл белән җитештерелгән өлешен 1 һәм аннан да артыграк процентка арттыруны тә мин итәргә тиеш. Кече һәм урта шкуарлык өчен табигый байлыклар монополияләре ресурслары тарифларын Идел буе федераль округындагы уртача күрсәткечләрдән югарыракка күтәрмәскә ниятлиләр, әлеге

җәһәттән ТР һәм РФ хокукый-норматив актларының тарифларны көйләү турындагы өлешенә үзгәрешләр кертергә җыеналар. «Технопарклар кирәк, – дип килешә Андрей. – мма һәрбер шкуарлыкка да түгел, әйтик, шәхсән үзем аларда шләмәдем. менә тарифларны бер кимәлдә тоту һәм норматив актларга үзгәрешләр кертү – декларация генә. Монополияләр көчле һәм һәрдаим хәйләкәр акылга корылган формулалар уйлап чыгарып кына торалар, республика хакимиятенең анда тәртип салырга хәленнән килмәячәк. гәр дә Россиянеке моңа тотынса, газ һәм лектр нергиясе өчен без чама белән 3 процентка азрак түләр идек». К субъектларының күбесе өчен төбәкара һәм аеруча халыкара базарга чыгу бик артык әһәмияткә ия түгел, дип саный ул. унлыктан Андрей күргәзмәләрдә катнашу һәм сертификацияләү чыгымнарын субсидияләүне шәрехләмәде.

Юл картасында, томанлы – матур вәгъдәләр шактый күп. К субъектларына, аерып әйткәндә, патент нигезендә шләүчеләргә, салым йөге кимеячәк. Дәүләт ярдәме структурасында турыдан-туры финанслау өлеше артачак. Төп җитештерү чараларын сатып алуга һәм матди булмаган активларга ия булуга субсидия рәвешендәге дәүләт ярдәме алучылар арасында К субъектларының өлеше артачак. итештерү биналарын капиталь төзекләндерү, төзәтү, заманча яңартып кору өчен алынган кредитларның процент ставкалары субсидияләнәчәк. Россия банкларыннан кредит алу өчен гарантияләр бирү механизмы яхшырачак. К ка ярдәм күрсәтү чараларына, шул исәптән франчайзинг пакетларын булдыруга тотылган чыгымнарны субсидияләүгә коммерциячел финанс структуралары җәлеп ителәчәк. «2 нче еллар башында, ярдәм фондыннан мең сум алу өчен, леккеге төркемдәшем, уку алдынгысы бик шәп бизнес-план язып биргән иде, – дип сөйли Андрей. – Матавыгы ике айга сузылды, тик миңа берни бирмәделәр. мма миңа лемтәгә чыккан арадашчы, 2 процентын үзенә алу шарты белән, әлеге ярдәмне Татарстан

август 2014

и ә ә

юллап бирергә вәгъдә итте. Мин алар белән бәйләнешкә кермәскә булдым: 2 процентын хәзер үк бир, бер елдан кредитын капла, шуның өстенә, 15 процентын өстәп түлә. Отышлырак шартларда берәүдән әҗәткә акча алып тордым». Киләсе елдан башлап, Татарстанның югары һәм урта һөнәри белемле кадрлар әзерләүгә дәүләт заказында К субъектларының ихтыяҗы 7 процентка канәгатьләндереләчәге уңай хәл, әлбәттә. улай ук хокукый, финанс, оештыру хезмәте күрсәтү юлы белән мәгълүмати, консультация ярдәме күрсәтелүе дә әйбәт нәрсә. шкуарларның үз белемен күтәрүен нигә субсидияләмәскә, ди инде «9 нчы еллардан бирле белем алам, – ди Андрей. – Үз хисабыма ике вуз, берничә курс тәмамладым. Ярты ел дәвам иткән «нәтиҗәле шләүче менеджер» курсы миңа 1,5 мең «яшел»гә төште. Менә Хөкүмәт кече шкуарның үз белемен күтәрүен, хезмәткәрләрен укыту чыгымнарын өлешчә булса да капласын иде ул л кече шкуарлыкны грамоталы итеп

оештыру, алып баруга кызыксынучанлык күрсәтергә тиеш бит». ңгәмәбезнең ахыргы нәтиҗәләре сөендерми. РФнең Салым кодексын үзгәртергә Татарстанның теше үтми, ә аннан башка кече шкуарлыкны тернәкләндереп булмый. «Пенсия салымы артуы аркасында, былтыр Россиянең 6 мең шкуары предприятиеләрен ябарга мәҗбүр булды. Кешеләр аена 3 – 5 мең сум акча шләп таба иде, ә аларга зыянга шләргә тәкъдим иттеләр, – дип «кайный»Андрей. – Дәүләт өчен кече һәм урта шкуарлык бер. «Торба» янындагы бизнес өчен мондый салым гадел булса да, җитештерүчәнлеге зур булмаган тармак, гаилә бизнесы, авылда кече һәм уртача зурлыктагы компанияләр йә шунда ук ябылырга, яисә бәяләрен нык арттырырга һәм шулай ук ябылырга тиеш булалар, чөнки алардан беркем берни сатып алмаячак». унысы гына җитмәгән, ди әңгәмәдәшем, ДСны 2 проценткача күтәрергә, хезмәт хакы фонды салымын арттырырга өндәүләр яңгырый. ДСны бөтенләйгә

у та т

с в

ти а

С б

гамәлдән чыгарырга, К лар өчен хезмәт хакы фонды салымын киметеп, 1 процент кына калдырырга, социаль салымнарны 3 тән 1 проценткача төшерергә вакыт җиткән булса да. ңгәмәдәшем: «Бу кая алып бара инде – дигән риторик сорау бирә. – Хезмәткәрләр һәм ш бирүчеләр өчен хезмәт хакы фондына гомуми салым йөкләнеше – 7 процент. ре бизнес аны түләмәс өчен, йөз төрле схема уйлап таба, ә К беркая качып котыла алмый. Үзләрен тикшерүчеләр газапламасын өчен, «гадиләштерелгән»ендә алар салымны күбрәк түли: товар әйләнеше салымы үтә күренмәле. Анда исәп-хисап акча күчерү юлы белән башкарыла. «тере» акча белән ш иткәндә, бизнес салымнан качу юлын һәрчак табачак ул, касса аппараты панацея түгел, схемалары шләнгән. унлыктан авыл хуҗалыгында һәм хезмәт күрсәтү өлкәсендә шкуарлык алып барганда, түләүләр минималь пенсиягә һәм медицина иминиятләштерүенә генә акча бүлеп алып калуны тә мин итсен өчен, патентларга күчү отышлырак».

уа т

а тас г в у т а га г а у г а а т у а т а а у т уа гат а а т у а аа а т ста с т г а та у у т ст у ту ас а т г са га а та у ат а т га у а ас а у т у га ст у ту ас а с а т га у т с а т ата с т г г а а г а а га са а га г г т г г а а с г г а а а га у т сс т т с та га а а т т уа а с а уга у аст у ту ага т г т у а а а а т а а а т са ст а в а а а а т с а т су с г а т т у т ва га т г т ту а а т т г т ва а т с т г у т у а ту а г ст т т а г аа а с с в ст г а ас т с с т т ат в а ас а г г а в ст а г с гат т г уст а т а а т аа а т а г т а га а т таг с т у с у а та аг га уа с с т а с у а а га у га а г а а а а тас а а а т а а а а а уа а а с ст г г ст в т г с в а т су с а а а га а тас а а ст су с а у а у а а а а г ст г с т т г а а а а а а с у а т т а т а т у аст у ту ага с т т а а га с г уа ст г а ас а а у а т т а а с т а а уа ст у ту а а та а а т т т т а сс а а а а г гат с в т а с ст ас г т а а а у

а г

асс

ст

га ы

а а ыш а т

МАХСУС ПРОЕКТ

Югары казанышлар

в ау а

т а

с а а

ст г

ст

г у

а т

а а а

а г т

ста т

с т

т в г

у с

а а а а а

а а т

г а

а га а

Татарстан

август 2014

га ы

а а ыш а т

төзелеше

ырык биш мең тамашачы сыйдырышлы «Казан-Арена» – Татарстан төзүчеләренең иң югары казанышы. Аны уникаль технологияләр буенча рекордлы кыска вакыт чендә төзеделәр. еннарга әзерлек алдыннан берничә ел чендә төзелгән спорт сарайлары, арена, бассейннар арасында уникаль дигәне берәү генә дә түгел иде. 36 спорт комплексының барысы да – бу шаккатыргыч сан – иң югары дөнья стандартлары буенча төзелгән, дип раслады кспертлар. бит болардан тыш, шәһәрдә ниверсиада Авылы, яңа метро станцияләре, юл чишелешләре, җир асты аша чыгу юллары, кунакханәләр, төзекләндерелгән а ропорт һәм вокзаллар, а ро кспресс линиясе барлыкка килде

Иске Казаныбыз төзүчеләр тырышлыгы белән шул дәрәҗәдә үзгәрде ки, хәтта Студентлар еннары көннәрендә шәһәребезгә килгән Россия Президенты Владимир Путин да хисләрен яшерә алмады: «Казан менә дигән вропа шәһәренә әйләнде » – диде. унысы сөендерә: вропа шәһәрләренә хас сыйфатлар бер көнлек бурычлар өчен генә барлыкка килмәде. Татарстанлылар өчен ниверсиададан калган мирас – бүгенге гадәти көнне дә бизи. Менә дигән юллар, яңа яр буйлары, теләгән һәркемне ачык ишекләр белән каршы ала торган спорт заллары. Болар белән хәзер берәүне дә гаҗәпләндереп булмый: яхшыга тиз күнегелә.

Төзүчеләргә килгәндә, алар өчен Студентлар еннарына әзерлек дәвере – горурланырлык нәтиҗә һәм күңелле хатирәләр генә түгел. Масштаблы бурычлар, заманча технологияләр, уникаль архитектура корылмалары ниверсиада объектларына кергән һәр яңалык – бүген Иннополис һәм «Алабуга» махсус икътисадый зонасын, Менделеевск «Аммониен» һәм торак төзегәндә кулланыла торган потенциал (сүз уңаеннан, быел ул былтыргыга караганда күбрәк булачак). Республиканың төзелеш комплексында бүген 13 мең кеше хезмәт куя, ул тулай төбәк продуктының 1 процентын бирә. әм бу сан соңгы чик түгел, дип ышанасы килә. 31

га ы а а ыш а т

т с у у у с а 32

т ту а

ат т

т а а а у т ту ас

ст ата ста в с а а а с г т а а а га а т в у га т г а ас

с т а

а а

га ы а а ыш а т

Ирек Фәйзуллин: «Без иң югары технологик карарлар кабул итәргә өйрәндек»

т с

в т ст

р н р н н Татарстан т с н т н р н саннар т р р т н рс а а ат нн рн р р т р а ан р на нас са а аст р ан а та а ан арн р н р а арн рт с н р р ан н н а т а н т т р сан н т а ан – Юк, миндә алдан ниятләнгәннең барысын да ахырына җиткерә алмабыз, дигән шик бөтенләй булмады. 2 8 елда, Казанның бәйгедә җиңеп аны үткәрү хокукына ия булган мәленнән соң ук, ниверсиадага әзерлек программасын үзебез формалаштырган идек бит. леге программалар шләнеп беткәч, әлеге объектларның һәркайсын сафка бастыруга күпме кеше-сәгать кирәк булачагы ачыкланды. Моннан тыш, төзелеш процессының үзе, күп баскычлы контрольлек итүгә көйләнеп, алдан бүлеп язып куелган иде. Хәер, кайбер катлаулылыклар да килеп чыкты. Авырлыкларсыз гына булмый инде ул, җитмәсә, безнең өчен күп нәрсә яңа иде бит. Төзелеш барышында шактый үзгәрешләр кертелде. леге дә баягы «Казан-Арена»га бәйлесе түбәндәгечә булды: аны ФИФА һәм РФС таләпләренә ярашлы итеп төзедек, шул вакытта Казан су спорты буенча дөнья чемпионаты үткәрү хокукын яулады. 2 15 елда стадионда бассейнның ярышлар уздыру һәм күнегүләр алып баруга тәгаенләнгән касәләрен монтажлау мөмкинлеге тудыру, инфраструктура төзү, су һәм канализация үткәрү өчен, проектка үзгәрешләр кертергә туры килде. ул ук вакытта стадионны 32 ай чендә сафка бастырдык. Мондый катлаулы объект өчен, хәтта дөнья буенча чагыштырганда да, әлеге тизлек начар саналмый.

әм тагын берсе: ниверсиадага ай ярым чамасы вакыт калганда, бина чендә объектлар урнаштыруга бәйле үзгәрешләр кертергә туры килде. Болары «Спорт тапшырулары» АКБО таләбенә бәйле иде. н

а а

арн ар с н р ан а р н а ан а а т р

н с р ан – Алай түгел, вакыт җитәрлек иде. ллә сез 2 1 елгы программада киеренкелек азрак дип уйлыйсызмы л безнең һәр елны киеренке. гәр дә вакытында заказ биреп, проект шләмәгәнсең икән, димәк, материаллар һәм җиһазлар сатып алуны да үз вакытында финансламагансың, дигән сүз. уның аркасында объектны да срогында тапшыра алмаячаксың. унлыктан әлеге логистика һәрвакытта барысын да алдан исәпләп-санап язып куела. н

рс а а н т с н н ар та р н рс тт н рс а а ар са н р т р т с ра тн н р т н а а ана а т р н а – Статистика буенча, Татарстанда төзүчеләр саны артмады да, кимемәде дә. ниверсиадага әзерлекне нигездә үз көчебез белән башкарып чыктык. Республикада әлеге тармакта кадрлар белән тә мин ителеш шактый ук югары дәрәҗәдә, төзелеш университетыбыз көчле, әлеге юнәлештәге берничә техникумыбыз, һөнәр учили еларыбыз бар. Бүгенге көндә Татарстанда 116 мең төзүче исәпләнә, шуларның яртысына якыны республикадан читтә хезмәт куйды һәм хәзер дә шунда шли. Күбесе Сочи Олимпиадасы объектларын төзүгә җәлеп ителде. Күргәнегезчә, кадрлар дисбалансы тудырырлык бернинди сәбәп тә юк. ниверсиададан соң шебезнең үзенчәлеге башкачарак, билгеле: төзекләндерелүче мәктәпләр кебек, кечерәк күләмле объектлар саны артты. мма алары да нәкъ шундый ук игътибарны таләп итә.

с ан н н рт ан ар с н н Т нн с а а т а р арт т ст а р т а т н нн н ара ан а т арн а с с н а а р н ат а с т р а – Иң катлаулысы – «Аммоний» ашламалар заводы, әлбәттә. Анда технология чылбырын Кытай компаниясе монтажлый, ә ул төзелештә безнең үз штабыбыз оештырылган һәм без, көн саен диярлек мониторинг уздырып, һәрдаим әлеге объекттагы шләрнең барышыннан хәбәрдар булып торабыз. Югарыда атап үтелгән һәр объектның аңа гына хас үзенчәлеге бар, әмма аларны гадәттән тыш катлаулы дип әйтеп булмый. Иннополис – асылда яңа территориядә комплекслы төзелеш алып бару ул. 16 йорт, 2 чакрымнан артыграк тышкы коммуникацияләр. Анда су алу җайланмасы, яңгыр сулары һәм канализация өчен чистарту корылмалары сафка бастырыла, мәйданчыкларга һәм объектларга су, җылылык, лектр нергиясе, газ җибәрергә, юллар төзергә кирәк булачак. әм әлеге процесслар бер-берсе белән кисешмәсен өчен, аларны яраштырыргакөйләргә туры килә. Болардан тыш, тагын университет һәм технопарк төзергә туры киләчәк, алары шулай ук артык катлаулы түгел. Подрядчыларыбыз аны шли белә инде. легә Смарт-Сити проект режимында, бүгенге көндә анда резидентлар өчен территорияләр билгеләнгән. «Алабуга» МИЗнда гаять зур күләмдәге ш башкарыла, аның икенче чираты өчен коммуникацияләр корыла һәм тимер юл төзелеше тәмамланып килә. Тиздән тагын бер ре җитештерү объекты – Казанда силикон заводы төзелә башлаячак. Аның проекты һәм подрядчы өчен исәпләнгән беренчел әзерлек шләре тәмамланып килә, әлеге шнең башкаручысы бәйге нигезендә сайлап алыначак. унысын билгеләп үтәргә кирәк: гомумән алганда, без иң югары технологик карарлар кабул итәргә өйрәндек. Хәтерләсәгез, ТА КО проектын шләү һәм аның белән идарә итү өчен, без Аме33

Татарстан т ра т ан т ра т та р н а т р т р а н а а татарстан нн а рат трн а н а та р н нс т нта р а ар т т н н н р а а а ар ан р а ат р а н н а т ра н с ар а на н с т – йе, Татарстанда торак төзелеше күләме бик зур. Мин һәрвакыт шуны әйтеп киләм: совет заманының иң имин чорында да республикада 1,8 миллион квадрат метрдан күбрәк торак төзелмәгән, ә хәзер ничә ел рәттән без ике миллионнан артыграк итеп төзибез (быел 2, миллион булачак). гәр азрак күләмдә сафка бастырсак, социаль ипотека һәм башка программалар гамәлгә ашырылмаса, торак тагын да кыйммәтрәк торыр иде, билгеле. ле менә күптән түгел Казанда

г а а са а аст са т а та г а т т т т г а а а т а т а т а у та а с у а у а тт коммерцияле торак төзелеше күләме беркадәр кимеде, һәм торакның уртача бәясе шунда ук артты. мма шунысын аңларга кирәк, базар механизмы гамәлдә. Төзүче, торакны күпмегә сатып алсалар, шул суммага сатачак. леге бәягә сатып алырга ризалык бирүче табыла икән, димәк, ул шулчаклы тора да. йдәгез, статистикага мөрәҗәгать итик. Менә карагыз: агымдагы елның икенче кварталы, торак базарындагы уртача бәяләргә күз салыйк. стәмә уңайлылыклар тудырылган торакның беренчел базар-

т с

а на а а ар а – ш акчаларга гына кайтып калмый. Сүз дә юк, шне үзебезнең төзүчеләр башкарганда, өстәмә кыйммәт һәм салымнар биредә кала. мма ТА КОдан соң, мондый объектларны төзүдә чит илләрнең идарәче компанияләреннән һич тә калышмавыбызны аңладык. Сүз уңаеннан шунысын да искәртеп узыйм, шәхсән үзем, дөньякүләм танылган чит ил компаниясе 2 2 елда Татарстанда Хөкүмәт бинасын төзегән вакытта, мондый вазгыять белән күзгә-күз очраштым. л вакытта безне карарлар кабул итү тизлеге канәгатьләндермәде, һәм проект белән җитәкчелек итү Баш инвестиция-төзелеш идарәсенә (БИТИ) тапшырылды. улай булгач, «Аммоний»ныкы кебек катлаулы контракт төзелмәгәндә, бүген без чит ил компанияләрен җәлеп

итә торган схемалар формалаштырмыйбыз. Минемчә, Россиядә моңа охшаш заводларның 3 еллап төзелгәне юк иде.

рика компанияләрен чакырып китергән идек. Татнефть, заводның икенче чиратына керешкәндә, заказчылар да үзебезнеке булачак, проект белән идарә итүне дә үз төзүчеләребез башкарачак, дигән карар кабул итте.

га ы а а ыш а т

ТА

дагы бәясе 1 квадрат метр өчен – 9 мең сум, икенчел базардагысы өчен – 55 мең сум. Сыйфаты уртача булганының беренчел базарда 1 квадрат метры өчен мең сум таләп ителә, икенчелендәгесе өчен– шулай ук 55 мең сум. леге бәяләр – республика буенча. Казанда, лмәттә, аллыда күчемсез милек кыйммәтрәк, әлбәттә. т рн р с на ас н н – Үсеш нибары дүрт процент чамасы. Бу шул исәптән ниверсиада белән дә бәйле объектларның бәясе бюджетта каралганыннан артмасын өчен, төзелешмонтаж шләре индексын шактый озак вакыт дәвамында күтәрмичә тордык. леге индекс Татарстанда киләчәктә дә елына бер мәртәбә генә үзгәртеләчәк (кайбер төбәкләр аны һәр квартал саен үзгәртә). Республикада бюджет финанславы күләме бик зур – миллиард сум чамасы. ул исә төзелеш базарында гомуми бәя формалашуны билгели һәм моңа хәтта үз таләбен куя. Коммерциячел төзелеш шулай ук без регламентлаган смета-норматив базага карап ш итә. ул рәвешчә, квадрат метрның бәясе котырып үсә алмый.

н т

т ра с с тта н артта а а н н ар та а ар

– йе, бәлки шулай дияргә дә ярыйдыр. мма мәсьәләгә безнеңчә якын килү (мин министрлыкны күздә тотам) инфляциягә бәйле түгел. Хәер, гадәти тормышта торак сатып алучы кеше, кагыйдә буларак, инфляциягә игътибар бирми. г ә р И п о т е к а к р е д и тл а в ы агентлыгының кредитлар буенча процент ставкаларын алсак, ул бездә 1 ,5–12 процент дәрәҗәсендә саклана. л үзгәрми, инфляциягә бәйле түгел. гәр социаль ипотека буенча төзелүче торак бәясенә күз салсак, өченче ел без аның квадрат метрын 26 мең сум итеп билгеләп куйган идек, әле дә шуның буенча төзибез. Бездә быелгы бәяләр дә шул дәрәҗәдә.

ра

а ан

тта н с ара

– Юк, кимеми. Аңлыйсыздыр, без ТР Президенты каршындагы Дәүләт торак фонды (ДТФ) гамәлгә ашырган программаның тулаем күләмен саныйбыз. аның составына, социаль ипотекадан тыш, авария хәлендәге торактан күчерү, ятим балаларны, ветераннарны, күп балалы һәм яшь гаиләләрне торак белән тә мин итү, шулай ук вакытлыча файдалануга бирелә торган торак программасы да керә. әм гомумән ДТФ буенча ел саен үсеш баруын күрәбез. Соципотека программасына килгәндә, әзерләнгән мәйданчыкларның җитмәвенә бәйле рәвештә, Казанда беркадәр арттарак калу күзәтелә. башка калаларда кимү юк. ннан р а т н а Татарстан а т ра а а р н а атна ар сан на р н рт т р с т а н ст р т р а а т р а р н р н рс р – Инвесторлар, беренче чиратта, муниципаль берәмлекләргә мөрәҗәгать итә. Министрлыкның бурычы – муниципаль берәмлекләр аларга үз инвестиция проектларын гамәлгә ашырырга рөхсәт итсен өчен шартлар тудырудан гыйбарәт. әм бүгенге көндә төзелешкә әзерлек шләрен башлау өчен, инвестор алдында торган катлаулы процедуралар саны кими бара. Расланган шәһәр төзелеше документациясе бар икән, теге яки бу объектны ничек һәм кайда «утыртып» куярга икәнлегенә, аның ничә катлы булачагына, коммуналь хезмәтләрнең кайсылары белән тә мин ителәчәгенә өмет баглавы алдан ук билгеле була. Ягъни инвестор нергетиклардан, газчылардан, су белән тә мин итүчеләрдән техник шартларны тизрәк ала. улай булгач, кемдер төзергә тели һәм аның әзерләнгән җир кишәрлеге бар икән, ә нигә төземәскә, ди Кирәк кадәр финанс әйләнеше мөмкинлекләре ия булмаган кечкенә фирмага бөтен төзелеш процессын оештыруның катлаулы булуы исә икенче мәсьәлә. ра с ннан т Т р ст арн т тса

а анн

ар т т ра р н н т р н а с н т с

а р ат т анса тар н арт ар а с а ан а а т р ар т т ра с р ат – Казанның төрле биләмәләре бар, алар үзенчә үсеш-үзгәреш кичерергә, камилләшергә тиеш. Барыннан да бигрәк, биредә каланың үз тарихи мохите бар, аны саклау зарури. Минемчә, шәһәрдәге объектлар тирәсендә, парклар тирәсендә, аерым бер функцияләр тирәсендә кабатланмас мохиткә ия «утраулар», тартып тору үзәкләре булдырырга кирәк. йтик, Казанның студентлар шәһәре яки ре медицина үзәге булуы мөмкинлегеннән файдаланырга мөмкин. Бүгенге көндә Казанда парклар формалаштырылып бетерелмәгән. Аның өчен моңарчы файдаланылмый яткан биләмәләр бар, шул исәптән Көрәш сараеннан башлап, «Казан-Арена»га чаклы зур гына мәйдан. леге проект гамәлгә ашырылачак. Алдагы биш ел чендә, елга буйларын бик зур боҗрага алып, ул программаны да төгәлләрбез, дип өметләнәм. Моның өчен барысы да оештырылган, программа тулы куәтенә тормышка ашырыла инде. н т с с а ан ар т а стра р т н а а р ан р р – ТРның Транспорт министрлыгы белән берлектә, әлегә трасса сайлау һәм концептуаль карарлар әзерләү шен башкарабыз. Инвестицияләрне нигезләү ше алып барыла, шулай булгач, чынлап торып проектлауга керешмәдек әле. т н с нн н н т н а н нат на а р а а н – гәр карарлар якындагы ярты яки бер ел чендә кабул ителсә, 2 18 елга чаклы әлеге проектны гамәлгә ашырырга була. мма ул бик зур күләмле әзерлек, барыннан да бигрәк, проектлаутикшеренү шләре башкаруны таләп итә. РТЮ аңа быел керешер, дип өметләнәбез. төзелешнең үзенә өч ел-өч ел ярым вакыт кирәк булачак. р

арн рт

га ы а а ыш а т

Гидроизоляцияләр өчен инновацияләр у

та а г т ва т г ас аст а га та а а у а а аг аст с ас а а а у га в с а а т у г сага а а а ас сс т а а у а а а а а а а ста аг у ас г а г а ту а г у а

еннарның барыбызны да таң калдырган ачылыш тантанасында су өстендәге театральләштерелгән тамашада уникаль материал – полимочевина кулланылуын бик аз кеше генә беләдер. Шулай ук аны җәюнең алдынгы технологияләре турында да. Тантаналарны үткәрү өчен фанерадан вакытлыча эшләнгән бассейнны «Эластолюкс» фәнни-җитештерү фирмасы компаниясе белгечләре ике миллиметрлы эластомер катлавы белән каплады, герметиклык бозылмыйча, дүрт йөз тонналы басымны күтәреп тора алды! Гидроизоляторларның иң яңа төре булган бу материалның кабатланмас үзенчәлекләре Универсиада объектларының башка трибуналарын ремонтлаганда һәм реконструкция ясаганда да сынауларны уңышлы үткән иде: «Kазан-Арена» футбол ста-

дионы, Су спорты сарае, «Динамо» стадионы, Чирәмдәге хоккей үзәге, «Олимп» стадионы. Бу объектлардагы гидроизоляторның гомуми күләме илле мең квадрат метрдан артып киткән. «Эластолюкс»ка кадәр беркем дә Россиянең спорт объектларында, полимочевинаны гидроизолятор сыйфатында әлеге күләмнәрдә кулланып, кыска гына вакыт (2,5 ай) эчендә мондый зур эшләр башкармаган.

Әйтергә кирәк, республикада полимочевина беренче тапкыр Казан циркының гөмбәзен эшләгәндә, аннан соң «Чиста су» федераль программасы кысаларында су җыю һәм чистарту корылмаларын герметиклаштыру барышында кулланылган иде. Ләкин нәкъ менә Универсиададан соң яңа материал һәм алдынгы технологияләр Олимпиада-2014 объектларында куллану өчен белгечләрнең хуплавына лаек булды (Медиаүзәкнең түбәсе, «Русские горки» комплексы) һәм перспективалы булуын исбатлады. Хәер, моңа гаҗәпләнәсе дә юк, полимочевинаның үзенчәлекләре үзе турында үзе сөйли. Әлеге гидроизоляторны 3 кешедән торган бригада сменасына 2000 квадрат метр тизлек белән җәя ала. Ул куркынычсыз һәм иссез, шуңа да эчә торган су салынган савытларда куллану өчен яраклы. Җәю технологиясе тоташкан, ябыштырган урыннар калдырмау сәбәпле, герметик рәвештә изоляцияли. Аны 150 градус җылылыктан 177 градус салкынлыкта кулланырга ярый. 10 градус салкыннан 50 градус җылылыкта җәяргә була. Теләсә кайсы өслеккә туры килә, химик реагентларга һәм эретүчеләргә каршы торучанлыгы зур, тозларга һәм ультрашәмәхә нурларга бирешми. Электроизоляторның үзенчәлекләре һәм аның ярты гасырлык хезмәт итү вакыты – болар әле хәзерге вакытта кулланыла торган гидроизоляция материалларының теләсә кайсыннан өстен торучы яңа материалның уңай якларының барысы да түгел. Шунысы игътибарга лаек, әлеге инновациягә фатиханы чын-чынлап Универсиада-2013 – спорттагы казанышлар гына түгел, ә технологияләрдәге алга сикереш һәм җиңүләр бәйрәме бирде. «Эластолюкс» фәнни-җитештерү компаниясенең бөтендөнья спорт ярышларын үткәргәндә киң кулланылган уникаль тәҗрибәсе һәм хезмәте Татарстанда гына түгел, ә аннан читтә дә таралачагына шик юк.

«Эластолюкс» ҖЧҖ 423803, Татарстан Республикасы, Яр Чаллы шәһ., М-7 автомобильләр юлы Тел./факс: 8 (8552) 448-548, Яр Чаллы +79061222121, +79172589060 (Россия һәм Татарстан Республикасы буенча) E-mail: Elastolux@chelny.com www.elastolux.ru а а

га ы а а ыш а т

«Грань» төзелеш компаниясе: мираска таянып, киләчәкне булдыру! ас а

ата ста с у ас с у а а га та т ас т т с т т г ст г ата ста ас в с ут ау а т а с та га т а

а г

а с

т в

г с т а с г с а а у т с а а а с г га т са а а а а га г а

«Ак мәчет» – хәзерге заманның ислам архитектурасы һәйкәле, ул матурлыгы һәм затлылыгы белән таң калдыра, эче дә, тышы да Италиядән махсус кайтартылган ак төстәге Bottichino Semiclassico мәрмәреннән эшләнгән. Әлеге мәрмәр белән Миланның танылган Ла Скала опера театры тышланган. Комплекс мәчетне, мөфти резиденциясен, мәдрәсәне һәм дога кылу мәйданын үз эченә алып, мөсәлланы (шәһәр читендәге бәйрәм мәчете – ред. иск.) барлыкка китерә. Паркны яшелләндерү өчен елның төрле вакытында чәчәк ата торган үсемлекләр утыртылган, әмма алар һичшиксез ак төстә булырга тиеш. Заказчы командасы, проектлаштыручы, генподрядчы һәм субподряд оешмаларының үзара көйләнгән эше нәтиҗәсендә проект рекордлы кыска срокта – 1 ел да 8 ай эчендә сафка басты. «Грань» ҖЧҖ генераль директоры Леонид Витальевич Анисимов Ак мәчетне үзенең иң кызык лы һәм матур эшләренең берсе, дип саный. Мәчет төзелеше белән беррәттән, Идел буе Болгарстаны дәүләтенең 922 елда Ислам динен кабул итүе хөрмәтенә Истәлек билгесе дә сафка бастырылды. Әлеге мәһабәт бина борынгы болгар архитектурасы үрнәгендә төзелгән: сигез кырлы гаять зур металл гөмбәз очында алтын ярымай ялтырый. Бинаның биеклеген ун катлы йорт биеклеге белән чагыштырып булыр иде – ул 28 метр. Объект архитектур һәм мәгънәви яктан гына түгел, тышлыгы кыйммәтле

а а

у га

металл һәм ташлар белән бизәлгән дөньядагы иң зур Коръәннең саклану урыны булуы белән дә игътибарга лаек. Истәлек билгесенең люстрасы таң калдыра: аның авырлыгы 1,5 тоннага якын, биеклеге – 18 метр. «Грань» борынгы Болгардагы башка объектларның да төзүчесе булып тора: ТР Фәннәр академиясе Тарих институтының Халыкара археологик тикшеренүләр үзәге, Фестиваль-вакыйгалар комплексы, Габдрахман коесы. Безнең көннәрдә Болгар шәһәрендә төзелгән мәдәни объектлар – үткәннәрне һәм бүгенгене тоташтыручы һәм мәңгеләштерүче, тиңдәше булмаган, кабатланмас гүзәл корылмалар булып тарихка кереп калачаклар.

а в

с а ст

а у г с

т га

ст

г с

ас г

аст

га

аг

ст а

га а а 37

га ы а а ыш а т

«СтройИнжиниринг» ИТК» ҖЧҖ: алгарыш технологияләре ата ста т а с с вт

а г т

г с

а т в ст а а

а г а т ту а у а аа а

т сту

а а

а ат

а а т а

та г

т а

г у

ат г а

007–2010 елларда, Универсиада-2013 алдыннан күпсанлы спорт, мәдәни һәм юл объектларының төп өлеше төзелгәндә, «СтройИнжиниринг» ИТК» ҖЧҖнең тәҗрибәсе тулысынча кулланылды. Әлбәттә, шактый проектлар «СтройИнжиниринг» ИТК» ҖЧҖ компанияләре төркеме коллективының көйләнгән эше нәтиҗәсендә тормышка ашырылды. Оешма төзелүнең беренче көннәреннән үк аның бердәнбер оештыручысы һәм директоры булып Рамил Фоат улы Шәйдуллин торды, ә 2013 елның 1 апреленнән ул үзенең директорлык вазыйфаларын Рамил Илнур улы Фәттаховка тапшырды. Компания катнашында Казан Теннис академиясе, «Мәскәү» спорт комплексы, Югары Ослан районында Стендка ату комплексы, Ишкәкле спорт төрләре үзәге һәм шәһәрнең иң матур биналарыннан берсе – «Әкият» курчак театры төзелде. Әмирхан – Ямашев һәм Әмирхан – Чистай урам чатларында күпер рәвешендәге 38

юл кичүләре корылды, шулай ук Зур Казан боҗрасының бер участогында яңа «грунт эчендәге стена» технологиясе буенча тоннель ясалды. Ленин дамбасы һәм Казансу аша күпер үзгәртеп корылды, Фермер шоссесы һәм Әмәт магистрале белән Даурия юлы киселешендә юл чишелешләре төзелеп, анда тимер юллар аша тоннель кичүе ясалды. Компания Казан метрополитенының яңа «Декабристлар», «Мәскәү» һәм «Завод» станцияләре төзелешендә катнашты, аларны куллануга тапшыру шулай ук Бөтендөнья җәйге студентлар уеннарына тәгаенләнгән иде. Төзүчеләр алдында торган бурычларның күп планлылыгы турында проектлар үзләре үк сөйләп тора. Универсиаданың беренче объектларыннан берсе – гомуми мәйданы 20 мең квадрат метрдан артык булган Казан Теннис академиясе – архитектура эстетикасын функциональлек һәм заманча төзелеш чишелешләре белән берләштергән уникаль проект буенча төзелә. Анда 8 корт

(тагын 18е – урамда), халыкара сөйләшү пунктлары булган 100 урынлы матбугат үзәге, медицина-торгызу үзәге, мунча, фитобар һәм төрле ярдәмче бүлмәләр дә сыйган. Волейбол буенча күнегүләр үткәрү өчен Мәскәү урамында төзелгән «Мәскәү» спорт комплексының үлчәмнәре һәм формалары тыйнаграк. Подвалы да булган әлеге дүрт катлы бинаның мәйданы 1700 квадрат метрга якын. Әмма фасадларын керамогранит плитәләр белән каплау һәм тоташ витражлы пыялалар кую зур көч һәм осталык таләп иткән. Икенче каттагы тамашачылар өчен трибуналары, судьялар өчен һәм шулай ук күнегүләр һәм ярышлар өчен махсус мәйданнары булган универсаль спорт залы; беренче каттагы аэробика, каратэ һәм көрәш заллары да заманча нормалар һәм стандартлар буенча төзелгән. Монда шулай ук гардероблы вестибюль, буфет, кафедра, администрация һәм сак хезмәте бүлемнәре бар. Хәтта подвал да авыр атлетика спорт залын, инвентарьлылар өчен тренажер залын, чишенү бүлмәләрен, душлар һәм тренер бүлмәләрен сыйдыруны күздә тотып ясалган. Идел һәм Зөя елгаларының матур табигатьле ярында урнашкан стендка ату комплексы үз территориясенә кунакханәле ату клубын, корал бирү корпусын, атуга әзерлек павильонын, контрольуздыру пунктын, ату мәйданчыкларын, хөкемдарлар бүлмәләрен һәм кайбер ярдәмче биналарны үзенә сыйдырган, аларның төзелеше янәшәдә генә урнашкан «Казан» чаңгы спорт-сәламәтләндерү комплексы белән бер стильдә башкарылган. Трибуналар, 70 урынлы кафе һәм машина кую урыннары да корып куелган.

га ы а а ыш а т

Катнашучылар панорамалы пыялалары аша елга күренешен күзәтерлек итеп, Казансу ярында төзелгән уникаль Су спорты төрләре сарае бер үк вакытта үзенең архитектур җиңеллеге белән дә сокландыра. Бу – архитекторларның хыял очышын зур төгәллек белән тормышка ашырганда, төзүчеләрнең күп кыенлыкларны җиңеп чыгуы турында сөйли. Машина кую урыны, кафе, сауна, массаж бүлмәләре һәм төзүчеләр өчен душ бүлмәләре көнбагыш чиертүгә тиң булса, 33, 50 һәм 50 метр озынлыктагы өч бассейнны төзү киң күләмле гидротехник һәм гидроизоляция эшләрен, махсус материаллар һәм иң мөһиме – белем һәм тәҗрибә таләп итә. «СтроИнжиниринг» ИТК» ҖЧҖ катнашында төзелгән объектлар арасында Урта Кабан күлендә урнашкан Ишкәкле спорт төрләре үзәге аерым урын алып тора. Ул халыкара стандартларга яраштырып төзелгән һәм җиһазландырылган төрле-төрле 18 объекттан гыйбарәт. Астында иркен мәйдан калдырып төзелгән трибуналар каркасы – монолит тимер-бетоннан, кырыйдагы стеналары, Татпроф тибындагы алюмин яктылык үткәрүче конструкцияләрне кулланып, керамик һәм силикат кирпечтән корылган. Каплаулы түбә 17 метрлы калай балкалардан монолит тимер-бетон өслеккә җәелгән. Бүлмәләрнең билгеләнешенә һәм алардагы дымлылык дәрәҗәсенә яраштырып, арадагы стеналар өчен керамик кирпеч тә, гипсокартон да кулланылган. Көймә, каноэ һәм байдаркалар саклау өчен эллинглар бинасы субайлардагы фундаментта металл каркаслы сендвич-панельләрдән төзелгән һәм 15әр метрлы металл фермалар белән капланган.

Комплекс үз эченә йөзү җайланмаларын ремонтлау һәм аларга техник хезмәт күрсәтү остаханәләрен, көймәләрне юу һәм киптерү корылмаларын, җитештерү, көнкүреш һәм хезмәт күрсәтү бүлемнәрен дә ала. Ишү бассейны җиһазландырылган, типлаштырылган пластик понтоннарда тигезләүче хөкемдар һәм хронометраж өчен кечкенә өйләр һәм шулай ук фиништагы хөкемдар каланчасы һ.б. төзелгән. 2009–2010 елларда Әмирхан – Ямашев проспектлары чатында төзелгән 288 метрлы транспорт чишелеше – тимер-бетон корылма, һәм аның түбәләрендә киеренкелекле канат арматура кулланылган. Шунысы игътибарга лаек, бу искиткеч зур корылманы эшләгәндә, кешеләргә уңайсызлык тудырмас өчен, төзүчеләр Ямашев һәм Әмирхан проспектларындагы юл хәрәкәтен япмаган килеш эшләделәр. Әле күптән түгел генә компания, арадашчылары белән бергә, Зур Казан транспорт боҗрасын тәмамлау эшләрен башкарды. Бу проект өчен «СтройИнжиниринг» ИТК» ҖЧҖ тарафыннан әле 2009–2010 елларда ук рампалы өлешләре дә булган транспорт тоннеле төзелде, аның гомуми озынлыгы – 558 метр, ә тоннель үзе 55 метр тәшкил итә. Тоннель киеренкелекле арматур канатлы сырлы плитәләр белән капланган, аның аша ике яклы магистраль урам үтә. Эшнең үзенчәлеге шунда, рампалы һәм тоннельле өлешләрне төзегәндә, бораулап урнаштырыла торган субайлар белән беррәттән, Казанда беренче тапкыр стенаны «грунт эчендәге стена» ысулы белән торгызу технологиясе кулланылды. Компания башкара торган эшләрнең тизлеге һәм төрлелеге күбесенчә «Строй-

инжиниринг» ИТК» ҖЧҖнең структурасына бәйле: әлеге компанияләр төркемендә – ул берничә бүлекчәне үз эченә ала – төп урынны махсуслашу һәм кооперация принциплары алып тора, ә бу төзелеш эшчәнлегенең төрле юнәлешләрендәге мәсьәләләрне дә тиз арада хәл итәргә мөмкинлек бирә. «Регионстройкомплект» ТК» ҖЧҖ объектларга төзелеш материалларын һәм җиһазларны комплекслы рәвештә китерә. «Трансспецтехника» ҖЧҖ компанияне махсус техника һәм автотранспорт белән тәэмин итә, аның паркында техниканың 70 берәмлеге булып, шул исәптән автокраннары, экскаваторлары, төягечләре, үзбушаткычлары, длинномерлары һәм бортлы «КамАЗ»лары да бар. 2011 елдан башлап, әлеге төркемдә, физик-механик үзенчәлекләрен билгеләү белән бергә, арматураны, грунтларны һәм төп төзелеш материалларын сынаучы «Стройлаборатория» ҖЧҖ һәм шулай ук инженерлык-төзелеш һәм топография-геодезия эзләнүләренең бөтен спектрын башкаручы «ГеодезияГрупп» ҖЧҖ актив эшли башлады.

«СтройИнжиниринг» ИТК» ҖЧҖ 420039 Татарстан Республикасы, Казан шәһ., Гагарин ур., 99 Тел.: (843) 221-35-55 Факс: (843) 221-35-56 а а 39

га ы а а ыш а т

Шәһәр перспективаларын

күрүчеләр в с а а с т а а т а с т а т ст у а а ата ста а а ас га с т аст у ту ас а у с т а а ас а в аа ав а т та а а а а та а а

Универсиада өчен һәм алай гына да түгел

Казан Гипронииавиапром, туган вакытыннан башлап, авиасәнәгать һәм оборонасәнәгать комплексы предприятиеләрен модернизацияләү өчен әйдәп баручы проект-эзләнү институты булып тора. Бүгенге көндә үз филиалларын Мәскәүдә һәм Түбән Новгородта да ачып җибәргән «Казан Гипронииавиапром» ЯАҖнең инжиниринг компаниясе үзенең эшчәнлек өлкәсен тагын да киңәйтте: сәнәгать предприятиеләреннән тыш, торак һәм гражданлык объектлары проектлаштырыла,

а 40

ас

аг

тарихи һәм мәдәни һәйкәлләрне торгызу һәм яңарту проектлары эшләнә, инженерлык эзләнүләре үткәрелә. Компания төзелешкә авторлык күзәтчелеге алып бара, техник заказчы һәм генподрядчы вазыйфаларын башкара, технологик җиһазлар куюны һәм аңа хезмәт күрсәтүне тәэмин итә. Институт коллективы үз проектлары буенча Универсиада-2013кә төзелгән объектлары белән хаклы рәвештә горурлана. Шул исәптән Россиядәге иң эре спорт комплексларының берсе булган Су спорты төрләре сарае һәм дүрт күнегүләр бассейны: «Буревестник», «Акчарлак», «Бустан» һәм «Олимп» белән дә. Аларның иң зурысы – «Буревестник»та – Универсиаданың су полосы һәм йөзү буенча ярышлары үтте, чөнки, күчерелмә киртәләре булуы сәбәпле, аның искиткеч иркен ваннасын ике автономияле су мәйданына бүлергә мөмкин. Су спорты төрләре буенча 2015 елгы дөнья чемпионатының аренасы булырга тиешле әлеге Сарайның проекты институт тарафыннан «SPEECH, ARUP и ЦНИПС лтд.» компаниясе белән берлектә эшләнгән, ул архитектурасы, конструкцияләре һәм материаллары, технологик һәм инженерлык «эчлекләре» белән уникаль. Монда шулай ук күчерелмә киртәләр, бассейнның тирәнлеген көйләү мөмкинлеге бирүче күтәртмәле идән дә урнаштырылган. Каркасының төп таянычы сыйфатында агач ябыштырылган үзенчәлекле конструкцияләрдән файдалану бинаның архитектур яктан матурлыгын тәэмин итә. Фасадлар яктылык үткәрми торган витражлар белән шелкографияне, эмаль бу-

аг

в ст

асс

яулы пыяла элементларын һәм дулкын рәвешендәге структур басмалы пыяланы оригиналь рәвештә берләштерә. Ян як фасадлар композициянең төп идеясенә динамик басым ясый – түбә бинаның пыяла контуры өстеннән дулкын булып «чайкала». Универсиада проектларының берничәсе башкаланың тимер юл вокзалы һәм «Казан» Халыкара аэропорт арасында интермодаль юлны оештыруның бердәм титулы буенча башкарылган. 60нчы елларда архитектор М.Х.Агишев проекты буенча төзелгән шәһәр яны вокзалын транспорткүчеп утыру ноктасы итеп үзгәртеп кору да әнә шулар исәбендә. Әлеге бина классика элементлары кергән эклектик стильдә яңартылган. Аның гадәтләнелгән күренеше һәм шәһәрнең «визитка»сына әверелгән мозаик паннодагы татар милли киемдәге кыз сурәте элеккечә сакланып калган. Яңа элементлар булып аскы катның керү тамбурлары һәм җир өстеннән перроннарга каплаулы чыгу юлы тора, өске катларның фасад аркалары витражлар белән бизәлгән. Пассажирлар өчен мәгълүматлы, уңайлы, куркынычсыз мохит булдырылган. Пассажирларны юлга турникетлар аша чыгару, шәһәр яны һәм ерак юллар өчен аерым зоналар (беренче һәм икенче катлар) һәм белешмә-касса залы булдырылу аша бинаның мөмкинлекләре киңәйтелгән. Институт проектлары буенча шулай ук елга вокзалы бинасы үзгәртеп корылган һәм республиканың һава капкасы – «Казан» Халыкара аэропортына тулысынча модернизация ясалган: җир өсте га-

ват

та

га ы а а ыш а т

лереясы ярдәмендә аэроэкспресс белән тоташтырылган бердәм аэровокзал комплексы булдырылган. Проект документлары пассажирларны халыкара юл йөртү кагыйдәләре һәм аэропортны тәэмин итүгә техник таләпләр белән яраклаштырып эшләнгән: заманча җиһазлар авиация куркынычсызлыгының югары дәрәҗәсен, авыр пассажир һәм йөк бортларының һавага күтәрелү һәм төшү мөмкинлеген, самолетларга техник хезмәт күрсәтүнең тиешле дәрәҗәсен тәэмин итә. Универсиада алды чорында институт белгечләре тарафыннан КФУның В.П.Энгельгардт исемендәге обсерватория базасында үзенчәлекле Астрономия комплексы проектлаштырылды. Аның максаты – инновацион туристик-белем бирү комплексын булдыру, анда туристларның, тарихи биналар ансамбле белән танышудан тыш, галәмне өйрәнүдә төрле яшьтәге һәм белемле кешеләр өчен дә актуаль булган интерактив ысуллар кулланучы планетарийга керүләре дә күздә тотыла. Бер катлы бинада вестибюль, фойе, авыш гөмбәз-экранлы һәм йөз кешелек тамаша залы булган күпфункцияле планетарий һәм шулай ук обсерватория комплексының тулы панорамасын ача торган күзәтү мәйданы белән демонстрация телескобы каланчасы урнашкан.

Проектлар артында – шәхесләр Финанс тотрыклылыгы, контрактларны намуслы рәвештә һәм гарантияле үтәгәне өчен институт 2008 –2012 елларда берничә тапкыр «Добросовестный поставщик года» исеменә лаек булды. Ул проект, эзләнү эшләренең иң яхшы оештырылуы өчен VII, VIII һәм IХ Бөтенроссия конкурсларында җиңүче булды, заманча икътисадый шартларда оештыру эшчәнлегендә югары

ус

т т

са а

нәтиҗәләргә ирешкән өчен I (2010, 2011) һәм II (2012) дәрәҗәдәге дипломнар белән бүләкләнде. 2011 һәм 2012 ел нәтиҗәләре буенча институт БДБ илләренең Төзелеш эшчәнлегендә хезмәттәшлек итү буенча хөкүмәтара советы эгидасындагы «Халыкара төзелеш Олимпы» конкурсында җиңүче дипломнары белән бүләкләнде. Мондый уңыш – институт хезмәткәрләренең шәхси казанышлары суммасы ул. «Казан Гипронииавиапром» ЯАҖнең генераль директоры – Россиянең мактаулы төзүчесе, ТАССРның атказанган машина төзүчесе, фән һәм техника өлкәсендә ТРның дәүләт премиясе лауреаты Борис Тихомиров – 44 ел элек, Мәскәү энергетика институтын тәмамлаганнан соң, Казгипронииавиапромга яшь инженер булып килә. Менә инде 26 ел дәвамында, үзенә һәм кул астындагыларга зур таләпчәнлек күрсәтеп, җитәкче буларак, социаль җаваплылык тоеп, кешеләргә игътибарлы мөнәсәбәттә, 600дән артык хезмәткәре булган коллективка җитәкчелек итә. Институт хезмәткәрләренең иҗади потенциалы һәм югары профессиональлеге, уникаль проектларны тормышка ашырганда, проектлаучыларның төзүчеләр, субподрядчылар һәм тәэминатчылар белән даими элемтәдә торуы теләсә нинди стандарт булмаган мәсьәләләрне дә тиз арада хәл итәргә мөмкинлек бирә. Институт эшләренең көндәшлеккә сәләтлелеге бер яктан, сыйфат менеджменты системасының нәтиҗәлелегеннән торса, икенчедән, ул хезмәткәрләрнең һөнәри югарылыгына бәйле. Проектларның баш инженеры Гүзәл Гайсина билгеләп үткәнчә, институт эшләрендә Галия Уткүзова һәм аның хезмәткәрләре: Борис Блинов, Рөстәм Ибраһимов, Руслан Вәлиев, Фәрит Хисаметдинов эшләгән архитектура остаханәсе керткән өлеш һәрвакыт сизелерлек була. Проектлар конструктивын төзелеш үзәге

ста у а

аг

асс

инженерлары Рөстәм Сафиуллин, Мидхәт Ханбеков, Михаил Индейкин, Елена Панкратова һәм Зилә Мәхмүтова, атлантлар һәм кариатидаларга тиңләшеп диярлек, үз җилкәләрендә күтәреп бара. Бинаның микроклимат системасын Алла Хәлиуллина һәм аның кул астында эшләүче Наталья Романова, Ирина Тимакова, Илдар Гатин профессиональ рәвештә эшли, ә электр һәм яктыртуның бөтен төрләре белән тәэмин итүне Ирина Киселева белән Эльвира Сәгыйтова гарантияли. Проектлаучыларга сыйфатны һәм төзелеш эшләренең проектларга ярашуын контрольдә тотуда авторлык күзәтчелеген һәм һөнәри ярдәмне Новелла Абдуллина, Вячеслав Мухин, Ильяс Ганиев тәэмин итә. Компаниянең планнары киң колачлы, аларда төп урынны проектлау һәм эш документларын әзерләү, төзелеш конструкцияләрен һәм инженерлык системаларын тикшерү, авиасәнәгать, приборлар төзү, радиоэлектроника предприятиеләрен реконструкцияләү һәм техник яктан үзгәртеп кору өчен инженерлык эзләнүләре үткәрү алып тора. Хәзерге вакытта компания «Иннополис» МИЗ объектлары буенча проект һәм эш документлары әзерләү белән мәшгуль. Компаниядә кешеләрнең кадерен беләләр, аның социаль сәясәте квалификацияле кадрларны җәлеп итүгә һәм эштә калдыруга, хезмәткәрләрне югары хезмәт җитештерүчәнлегенә әйдәүгә, тормыш дәрәҗәсен һәм социаль яклауны тәэмин итүгә юнәлтелгән.

420127 Казан ш., Дементьев ур., 1 тел.: 8 (843) 571-95-48, факс: 8 (843) 571-96-56 e-mail: root@gap-rt.ru

а а а 41

га ы а а ыш а т

Куркынычсызлык турында без кайгыртабыз с с

т а

атта

т та а а т г в а т т у га с ст у ту а г а а а т а га

а с т са с с т

а ст а а

у т т а

а т са а аст ту а

өзелеш эшләре башланганчы ук капиталь төзелеш объектларының куркынычсызлык дәрәҗәсен һәм соңрак аларның нәтиҗәле эксплуатацияләнүен тәэмин итәргә кирәк. Әлеге бурычны проект документациясе экспертизасы башкара. Удмуртия Республикасының «Удмуртия Республикасы Төзелеш, архитектура һәм торак сәясәте министрлыгы каршындагы проектларга дәүләт экспертизасы үткәрү идарәсе» автоном учреждениесе («Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУ) менә инде чирек гасыр әлеге эшне һәрдаим югары дәрәҗәдә башкара. «Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУ – проект-смета документациясенә дәүләтнеке булмаган экспертиза (Аккредитация турында таныклык, 26.06.2014, №РОСС RU0001.610303) һәм инженер эзләнүләре нәтиҗәләренә дәүләтнеке булмаган экспертиза (Аккредитация турында таныклык, 19.06.2014, №РОСС RU0001.610392) үткәрү өлкәсендә аккредитациягә ия профессиональ оешма. «Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУ түбәндәге хезмәтләрне тәкъдим итә: – проект документациясенә дәүләт экспертизасы;

0 б

АУ

б б

.С б

– проект документациясенә дәүләт экспертизасы һәм инженер эзләнүләре нәтиҗәләренә дәүләт экспертизасы; – инженер эзләнүләре нәтиҗәләренә дәүләт экспертизасы; – проект документациясенә һәм (яки) инженер эзләнүләре нәтиҗәләренә дәүләтнеке булмаган экспертиза. Идарә хезмәткәрләре үзләренең бай практик тәҗрибәләрен шәһәр төзелешенең барлык төрләрендә кулланалар, үз эшләрен алар дәүләт экспертизасының уңай традицияләренә таянып һәм проект карарларының һәм инженер эзләнүләре турындагы отчетларның РФ законнары белән билгеләнгән техник регламентларга туры килүенә җентекле бәя биреп башкаралар. «Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУ бәяләмәдә китерелгән нәтиҗәләр өчен җавап бирә, документацияләрне тиз арада карауны һәм хезмәт күрсәтүнең югары сыйфатын, шулай ук һәр заказчыга индивидуаль якын килүне гарантияли. Заказчы белән килештерүгә һәм объектның катлаулылыгына бәйле рәвештә экспертизаны максималь кыска срокларда башкара. Һәр объект

Т б

б б

б .

б б

.Б

Т б

б .

буенча эш бәясе катнашучы якларның фикерен исәпкә алып билгеләнә. «Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУ, заказчылар һәм проект оешмалары белән ерактан торып аралашуның нәтиҗәле схемасын, шул исәптән электрон документ әйләнешен кулланып, АУ Россия Федерациясенең башка төбәкләре белән дә актив эш итә. «Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУнең проект документациясенә һәм (яки) инженер эзләнүләре нәтиҗәләренә дәүләтнеке булмаган экспертиза үткәрү буенча эшчәнлеге «Ингосстрах» ОСАО да иминиятләштерелгән. Учреждениедә ГОСТ ISO-2011 таләпләренә туры килә торган сыйфат менеджменты системасы кертелгән. Килешү төзелгән көннән объект кулланышка тапшырылачак көнгә кадәр экспертизага юридик ярдәм оештырыла, шул исәптән бушлай консультацияләрне һәм судта яклар мәнфәгатен кайгыртуны да кертеп. «Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУ территориаль яктан урнашуы буенча Татарстан Республикасы янәшәсендә генә булу сәбәпле, партнерлар белән аралашу тагын да тизрәк һәм нәтиҗәлерәк алып барыла.

Удмуртия Республикасының «Удмуртия Республикасы Төзелеш, архитектура һәм торак сәясәте министрлыгы каршындагы проектларга дәүләт экспертизасы үткәрү идарәсе» автоном учреждениесе («Дәүләт экспертизасы идарәсе» АУ) 426063, Ижевск шәһ., Көнчыгыш ур., 42 тел. (3412) 66-11-77, факс 66-44-52 e-mail: info@expert-udm.ru www. expert-udm.ru а а 42

га ы а а ыш а т

« А А -А т

А » СТА И

га

г ат

т ау а

« А А » А Ы А АА 1А Т МИ А Ы

та а а в стг а а а а су

а ус

в а

т а

ТЫ

ут

асса т

аа а ста у а

ат а т а а т а а а с

У ИВ

ава т

ат га г

СИА А АВЫ Ы

га

т ау ат в стг а а а а а т ст с

а тт с т у а ат у а а

с г

су

су а

в с а а в сс сту т а а ус а а а ус

а а а

А А Ы 12 Т А С Т И а у с а у а у а ас т аг ст а

с с

а в а а

ас

ав ас а а у гт а т а т у с

а в а ст а у ста у

г у

су

ау

т а

ву ву

ат а с

а а а т т а асса га

а а

сс с

сс с ву а

у а а а а

С а

ТТ г т ау с

т ат а а

ӘГ у ат в стг а

га

су 43

га ы а а ыш а т

Яңарыш чоры кешесе а а а т т а ав а та аг ат ау а ту т г а т а а ва т т г а а г в с у г т ста г а га а а а т г ав т т а тт а т г т август а с у г г

азан электротехника заводы 1941 елда Ленинградтан эвакуацияләнеп килгән 379нчы заводның филиалы нигезендә барлыкка килә (СССР Халык Комиссарлары Советы һәм Дәүләт оборона комитетының 1942 елның 8 мартындагы Карары). Предприятие ПУАЗО-3 зенит артиллериясенең ут белән идарә итү җиһазларын чыгара. Компьютерның борынгы бабасын хәтерләткән зур машина мишень турындагы мәгълүматлар нигезендә атуның параметрларын һәм снаряд шартлатуны акрынайту турында мәгълүматларны исәпләп бирә. Алар орудие наводчикларына бирелә, алары исә контроль җиһазлардагы укларны туры китереп, күпкә төгәлрәк ата. 1943 елда завод Авиация сәнәгате халык комиссариаты карамагыннан Суднолар төзелеше халык комиссариатына тапшырыла һәм шуннан бирле Хәрби-диңгез флоты судноларын 44

стандарт булмаган чишелешләрне эзли, беренче карашка мөмкин булмастай эшләргә ышандыра һәм алар белән мавыктыра алу, команда туплый һәм кешеләрнең талантларын дөрес куллана белү сәләте Владимир Сергеевич Гинсбургка хезмәт коллективының ярдәменә таянырга мөмкинлек бирә.

Техниктан директорга кадәр

төрле радиоэлектроника системалары белән тәэмин итеп тора. Зенит-ракета комплексларының һәм ут белән идарә итү приборларының, ракета төзәүнең радий һәм җылылык электроникасы дәүләт дәрәҗәсендә «үзебезнекечитнеке»нә аерып тану системасының гаять катлаулы электроникасы белән алмашынды. 1986 елда «КЭЗ» дәүләт предприятиесе нигезендә барлыкка килгән «Свияга» Татарстан җитештерү берләшмәсе (ТҖБ) 2000нче елларга теге яки бу объектив һәм субъектив сәбәпләр аркасында бетеп бара иде инде. Ун ай буе хезмәт хакы түли алмау, РФ Пенсия фондының ТР буенча бүлекчәсенә иминиятләштерү керемнәре буенча бурычлар киләчәккә ышаныч тудырмый иде диярлек. Предприятие хезмәт коллективының РФ һәм РТ Президентларына, РФ һәм РТ Югары Советларына һәм дәүләт куркынычсызлыгының барлык органнарына күп тапкырлар мөрәҗәгать итүе бушка китми. Һәм 2002 елның май аенда «Свияга» җитештерү берләшмәсе директоры итеп Владимир Сергеевич Гинсбург билгеләнә. Ташып торган энергия һәм инициатива,

Хезмәт юлын 1975 елда (Совет Армиясе хезмәтеннән соң) Казан элетротехника заводында башлап, Владимир Гинсбург һөнәри үсешнең бөтен баскычлары аша үтә: техник-технолог, инженер-технолог, җитештерү буенча цех башлыгы урынбасары, цех башлыгы, «Свияга» ТҖБ генераль директорының җитештерү буенча урынбасары. 1998 елның гыйнварында В.С.Гинсбург Казанның «Радиоэлектроника» ФТИна генераль директорның җитештерү буенча урынбасары булып эшләргә китә, соңрак «Радиоэлектроника» ФДУП тәҗрибәләр заводының директор вазыйфаларын башкаручы була. Бердәм дәүләт тану системасы җитәкчелегендә эшләү Владимир Сергеевичка эре фәнни һәм инженерлык бүлекчәләре белән идарә итүдә бәһасез тәҗрибә бирә, соңыннан ул аңа «КЭТЗ» тәҗрибә-конструкторлык бюросының бүлекчәләрен торгызуда ярдәм итә.

Татарстан

август 2014

га ы а а ыш а т

Заводның яңа этабы Рөстәм Нургали улы Миңнехановның турыдан-туры ярдәме белән «Свияга» ТҖБ ДПнең генераль директоры В.С.Гинсбург оешманы реструктуризацияләүгә ирешә, һәм 2003 елда «Свияга» берләшмәсе составыннан «КЭТЗ» ТР ДУП аерылып чыга. Аерылып чыккан завод составында дүрт җитештерү мәйданының өчесе кала, алар дәүләт оборона заказын тулысынча үти һәм «Свияга» берләшмәсенең дә мобилизация куәте саклана. ТР Хөкүмәте карары белән предприятие акционерлык җәмгыяте итеп үзгәртелә, һәм контроль пакет стратегик инвесторга сатыла. В.С. Гинсбургның «Кече һәм урта авырлыклы судно төзелеше концерны» белән уңышлы сөйләшүләре нәтиҗәсендә, предприятие банкротлыкны урап уза, хезмәт коллективының төп өлеше, җитештерү инфраструктурасы һәм мобилизация куәте сакланып кала. Казан электротехника заводының 70 еллыгына завод җитештерелә торган продукция күләмен – 30 һәм бер эшчегә туры килә торган продукция эшләп чыгару күләмен 60 тапкырга арттыра. Уртача хезмәт хакы сигез тапкырга үсә. «КЭТЗ» ААҖ бүген дә җитештерелә торган продукция күләмен планлы рәвештә арттыра, цехларны техник яктан үзгәртеп кора. Хезмәт шартлары яхшыртыла, заманча җиһазлар һәм технологияләр кулланыла, яңа программа һәм проектлар гамәлгә куела. Ирешкән казанышлары өчен 2013 елда Владимир Сергеевич Гинсбург «РФнең атказанган машина төзүчесе» дигән исемгә лаек була. Судно төзелеше тармагында иң абруйлы җитәкчеләрнең

берсе буларак, ул ТР Сәнәгать предприятиеләре ассоциациясендә, Машина төзүчеләр берлегенең төбәк бүлекчәсендә һәм Казанның Идел буе районы Директорлар советында актив эшчәнлек алып бара. Бүген «Радиоэлектроника технологияләре» концерны составына кергән «КЭТЗ» ААҖ – югары технологияле, фәнни нигезле, үсештәге җитештерү, ул илебезнең Россия һәм чит илләрнең судно төзелеше заводлары, РФ Оборона министрлыгы ихтыяҗлары өчен, тану системасының көймә һәм җир өсте радиоэлектроника аппаратурасы җитештерә торган төп предприятиесе. Завод планлы рәвештә яңа эшләнмәләр үзләштерә, аның ТКБсы Россия армиясе, Хәрби-диңгез флоты һәм Федераль куркынычсызлык хезмәте мәнфәгатьләренә эшли. Предприятиедә төрле модификациядәге металл эзләү җайланмалары эшләнгән, түбән вольтлы электрдан саклану җиһазлары, ешлыклы-китерешле техника белән идарә итү станцияләре җитештерү үзләштерелгән. Шулай ук 2013 елдан башлап оборона предприятиеләренә хас түгел «хәрби булмаган» заказны эшләүне дә билгеләп үтәргә кирәк. Ул «Росия Федерациясендә 2020 елга кадәр һәм перспективага фармацевтика һәм медицина сәнәгатен үстерү» Федераль максатчан программа кысаларында башкарыла. Сүз «3.1.-Робот» Шифр ассистент мехатрон хирургия комплексы өчен модульләр җитештерү турында бара. Сыйфаты буенча кыйммәтле чит ил җиһазын алмаштырырга сәләтле күптән көтелгән үз җиһазыбызны Россия медиклары шатланып кабул итә.

ТР Сәнәгать һәм сәүдә министрлыгы химаясы астында 2009 елдан предприятиегә «Сакчыл җитештерү» системасы кертелә. «КамАЗ» ААҖ һәм «КВЗ» ААҖ, шулай ук кайбер немец фирмалары тәҗрибәсе үрнәгендә предприятиенең җитештерү системасын оештыруга төзәтмәләр ясала. Предприятиенең уңышлы эшчәнлеге Татарстан Республикасы Хөкүмәтенең ярдәменә, 2015 елга кадәр заводны үстерү, модернизацияләү һәм техник коралландыру программасы кысаларында «Ростехнологияләр» Дәүләт корпорациясе белән хезмәттәшлеккә, җитештерү чыгымнарын киметү һәм актив кадрлар сәясәте алып баруга нигезләнә. «КЭТЗ» ААҖ хезмәтне саклауга, җитештерү чисталыгы һәм культурасына, социаль-көнкүреш мәсьәләләрен хәл итүгә зур игътибар бирә. Заводта эшләүчеләрнең 30%тан артыгы – яшь хезмәткәрләр. 2009 елдан башлап, Владимир Сергеевич Гинсбургның шәхси башлангычы белән, «КЭТЗ»ның Яшьләр советы төзелә һәм актив эшчәнлек алып бара. Биредә волейбол, футбол, өстәл теннисы, туризм, бокс секцияләре эшли, театр студиясе бар. «КЭТЗ» ААҖнең яшьләр сәясәте яшь хезмәткәрләрнең иҗади һәм һөнәри сәләтләрен тормышка ашыруның кирәклеген аңлауга нигезләнә, бу исә предприятиегә киләчәктә үзендә тәрбияләнгән яшь кадр ларга таянырга мөмкинлек бирәчәк. «Татарстан» журналы редакциясе бу көннәрдә Владимир Гинсбург адресына юлланган күпсанлы котлауларга кушыла. Аңа ныклы сәламәтлек һәм киләчәктә эшендә зур уңышлар телибез! а а 45

мм

и а ия ә

«Таттелеком» компанияләр төркеме 4G (LTE) челтәрен эшләтеп җибәрде в

а а а в а т т асса

а а т в

ат т

т у а у а

едераль министр июнь аенда Казанда үткән челтәрне эшләтеп җибәрү тантанасында шәхсән үзе катнашты һәм «Таттелком»ның республикада яңа челтәр барлыкка килүен генә түгел, Россиядә 1800 МГц ешлыкта эшләргә тиешле 4нче буын принципиаль яңа элемтә төренә юл салуын аерым билгеләп үтте. 4нче буын элемтә 3нче буыннан асылда нәрсәсе белән аерылып тора, бу кулланучыга ни бирә һәм «Таттелеком» Россияне кай яктан узып китте? Иң элек тарихка күз салыйк. Узган гасырның 70нче елларыннан, әле беренче, кәрәзле челтәрнең тәүге аналоглары (1G) эшләнә башлаган вакыттан бирле, һәр дистә ел мобиль элемтәнең яңа буыны эшләнә барды. Эшли башлаудан куллануга кадәр барып җиткәнче, әлбәттә, шактый вакыт үтә торды, шуңа да бүгенге көндә киң таралган 3G стандарты чагыштырмача күптән түгел – 2000нче еллар башында тормышыбызга үтеп керде. Әмма шул вакытларда ук чы-

атт сс ст

с а у

быксыз элемтәнең яңа буын стандарты – 4G челтәрен эшләтү нигезе булган LTE (Long Term Evolution – инглиз теленнән тәрҗемәсе – озакка сузылган үсеш) өстендә эш кайный иде. 4G элемтә системасы мәгълүматны пакетлап тапшыруга нигезләнә, бу исә челтәрнең Интернетны үткәрү сәләтен шактыйга арттырырга, эксплуатацияләү чыгымнарын киметергә мөмкинлек бирә. Әмма иң мөһиме – 4G челтәре үзенең элгәрләреннән мәгълүматны сизелерлек зур тизлектә тапшыруы белән аерылып тора. Ә бу исә мобиль Интернеттан кулланучы (4G челтәрендә бүгенге телефон, смартфон һәм планшетларның күпчелеге эшли ала) кирәкле файлны тизрәк таба ала, фильмның HD-сыйфаты яки компьютер уены «тукталып» калудан зыян күрми дигән сүз. Әгәр видеоконференцияләрдә катнашырга кирәк икән, сез анда, тавыш яки сурәт буенча артка калмыйча, чыннан да онлайн катнаша аласыз. Николай Ни-

кифоров «Таттелеком» компанияләр төркеме тәкъдим иткән 4G элемтәнең Россия өчен принципиаль яңа техник чишелеш икәнлеген очраклы рәвештә генә билгеләп үтмәде. Илдә беренче мәртәбә (Радиоешлыклар буенча дәүләт комиссиясенең «радиоешлыкларның технологик нейтральлеге турында»гы 2013 елның 11 декабрендәге карары нигезендә) LTE стандарты

4G (LTE) «ЛЕТАЙ» ЧЕЛТӘРЕНЕҢ КӨНДӘШЛЕКЛЕ ӨСТЕНЛЕКЛӘРЕ Югары тизлек – һәр БС ка кадәр секундына 100 Мбит ка кадәр КӨНДӘШЛӘР ЭЛЕМТӘНЕҢ

РАДИОРЕЛЕЛЫ

ЛИНИЯЛӘРЕ

ТИЗЛЕК – СЕКУНДЫНА

30 МБИТ

КА КАДӘР

«ТАТТЕЛЕКОМ» ОПТИКА-СҮС ТИЗЛЕК – СЕКУНДЫНА

ТАПШЫРУ ЛИНИЯЛӘРЕ

100 МБИТ

КА КАДӘР 46

Татарстан

август 2014

мәгълүматларын тапшыруның мобиль челтәре 1800 МГц радиоешлыкта тормышка ашырылды. Бүген башка операторлар тарафыннан 4G челтәре өчен кулланылучы ешлыклар белән чагыштырганда, мондый сигналларның биналарга үтеп керүе күпкә тирәнрәк. Гади генә әйткәндә, 4G челтәрле «Летай»да сезгә Интернетны тәрәзәгә якынрак урында эзләргә туры килмәячәк,

сез бүлмәнең теләсә кайсы җирендә матур гына эшли алачаксыз. «Летай»ның 4G-челтәренең тагын бер өстенлекле ягы бар – «Таттелеком» компаниясенең иң заманча база станцияләрен куллануы һәм, башка операторлар белән чагыштырганда, мәгълүмат тапшыру тизлеген тагын да арттырырга мөмкинлек биргән оптика-сүс элемтә линияләренең киң челтәренә ия булуы.

4G (LTE) «ЛЕТАЙ» ЧЕЛТӘРЕНЕҢ КӨНДӘШЛЕКЛЕ ӨСТЕНЛЕКЛӘРЕ Түбәнрәк ешлыктагы сигналлар биналарга тирәнрәк үтеп керәләр

2600 МГЦ

ЕШЛЫКЛЫ

СИГНАЛНЫҢ ШАРТЛЫ ҮТЕП КЕРҮЕ

1800 МГЦ

ЕШЛЫКЛЫ

СИГНАЛНЫҢ ШАРТЛЫ ҮТЕП КЕРҮЕ

мм

и а ия ә

Әмма, мөгаен, «Летай» тәкъдим иткән мобиль Интернетның иң зур аерымлыгы – аның төбәк юнәлешле булуы. Көндәшләреннән аермалы буларак, «Таттелеком» челтәрне кертүдә республиканың эре шәһәрләре белән генә чикләнеп калмый. Әлеге дә баягы оптика-сүс челтәренең киңлеге аркасында, компания «тирәнгәрәк» үтә, димәк югары тизлекле Интернет ерак авылларга да барып җитәчәк. «Без туган төбәгебездә эшлибез һәм кешеләрне берләштерәбез!», – ди «Таттелеком» ААҖ генераль директоры Лотфулла Шәфигуллин. Инде бүген үк 4G республиканың утыздан артык шәһәр һәм районында эшләтеп җибәрелгән. 1 миллион GSM һәм 100 мең 4G абонентына хезмәт күрсәтергә сәләтле заманча үзәк коммутация узелы гамәлдә. Кирәк булган очракларда ул тиз арада киңәйтелә ала. Ел азагына LTE челтәре бөтен республика территориясен диярлек каплаячак. «Таттелеком»да яңа буын мобиль Интернет бәясенең һәркем түләрлек булып калуы да шактый мөһим. 70 Гигабайтлы 4G-модем трафигын куллану беренче айда 910 сумга төшәчәк, ә 2нче айдан башлап – 450 сумга. Алга таба 4G-пакетның төрләрен сайлап алырга мөмкин булачак, бу кулланылачак трафик күләменнән тора. Әгәр сез фильмнарны «пачкалап» яздырып алырга яратасыз икән, сезгә 250 сум да җитәчәк. Модем, сүз уңаеннан, – универсаль, ул 4G челтәрендә дә, алдагы буын челтәрендә дә эшли ала, шуңа күрә яңа челтәр капламаган зонага эләгәсез икән, «Летай» мобиль Интернеты телефоныгыз, смартфоныгыз яки планшетыгызда һәрвакыттагыча «тотачак». Ә гомумән алганда, 4G-модемны мобиль җайланмаларга гына түгел стационарларына да кушып була, әйтик, ноутбукларга яисә «зур» компьютерларга. Элемтә өлкәсендә яңалыклар даими һәм зур адымнар белән алга атласа да, бер нәрсә үзгәрешсез кала: «Таттелеком» ААҖ абонентлары иң сыйфатлы һәм заманча хезмәт күрсәтүләрне көндәшлеккә сәләтле бәяләр буенча алалар. Тулырак мәгълүмат компаниянең сайтларында: tattelecom.ru letai.ru Телефон буенча: (843) 222-22-22

а а 47

җәмгыять

м ә ы а га

Журналистка атмагыз – ул ата белми а у а са с т тт а ст в а

а а с

с а ава су а с а

т та та

вг г та гат с т а а а а га га а г а а т

у с а а

Поездда бергә туры килгән «ваишниклар» ялгышкан булып чыкты. Солдатлар яши торган тулай торакка урнашачагыбызны белгәч, алар үзләрен «бабайлар»ча тотарга ниятләгән иде. ллә ул «бабайлар»га минем улларым яшендә булуы комачаулады, әллә командирлары бик каты кисәтеп куйган иде, алар дөньядагы «иң итагатьле кешеләр» (куш тырнакларсыз гына да язарга була) булып чыкты. Берсе хәтта журналист туташның казарма фольклоры белән таныштыруларын бик тә үтенеп соравына карамастан, армия мәзәкләрен сөйләүдән дә баш тартты – күрәсең, оялмыйча сөйли торганын исенә төшерә алмагандыр. 48

улай да, шкә килеп терәлгәч, «бабайлар» үзләрен бөтен яклап та күрсәтте анысы. әкин бу турыда соңрак.

Кулдан ясалган мина зли торган җайланмалар һәм миналар булырга мөмкин урыннар белән танышабыз. Мина муляжларын карап чыкканнан соң, урман буйлап китәбез, барганда вакыт-вакыт «шартлыйбыз» (буш зарядларны минерлар берничә метр ераклыкка салып чыккан). Мина урнаштырылган фонарь, «мәет», йөк машинасы һәм тренировкалар мәйданындагы башка шундый кызыклы предметлар шартлый.

Миналар – сугышта, гомумән кешеләр, аерым алганда, журналистлар өчен иң куркынычыдыр. «Таныш булмаган бинага сапердан соң гына керергә ярый», – дип, тагын бер кабатлый инструктор һәм шунда ук миналарны яшерү минерның фантазиясеннән генә торуын исбатлый. Кирәк икән, тәмәке тартмасына, кирәк икән, телефонга мина куялар, кирәк булса, утырып шли торган кәнәфигә дә урнаштыралар. т с

ст

Хәрби плацта полиция белән футбол җанатарлары бәрелешенең моделен төзиләр. урналистлар ике төркемгә Татарстан

август 2014

а а а у а ст а а а т а а т га аст а а т с т

м ә ы а га

ст

җәмгыять

в т ст

ус а

кыт берничә хәрби сикереп чыгып, төркемнән иң усалларын ләктереп ала. Күпмедер вакыттан соң ОМО ны мондый тәртипсезлекләр туйдыра – аларның сафыннан берничә хәрби йөгереп чыгып, ультрасның тылына кермәкче була. Аларның икесе туп-туры миңа таба килә. скә килүче «космонавтлар» миңа параличлаган кебек тә сир итә, әмма тегеләр тиз арада сакаллы солдат булмавын абайлап ала. урналист икәнемне аңлап, алар итагатьле итеп диярлек, бары тик калканнары белән генә ышкылып үтәләр. – Сезнең кем икәнне тикшереп торырга безнең вакыт юк, кайчак ялгышып сезне дә алырга мөмкинбез, – дип шәрехли соңыннан полицейский. Кыскасы, әгәр бу хәл чынбарлыкта булса, мин дә «ялгыш» кына асфальтка йөзтүбән авасы идем.

а а

Менә вәгъдә ителгән БТР, дөресрәге БМП. әһәр чендәге яу шартларында алга барабыз, без исә броньга урнашабыз – алай иткәндә танкка каршы реактив граната корпуска ләккән очракта да исән калу мөмкинлеге зуррак. улай да утлы коралга каршы чтә ышанычлырак булыр иде кебек... Сценарий буенча безнең БМПга бер генә яктан аталар. ынбарлыкта ата башласалар, шунда ук атып тидермәсәләр, икенче яклап җиргә сикерергә дә, машина артына кача-поса, атыш зонасыннан чыгарга кирәк. Тренировкада без моны уңышлы башкардык. Дөрес, чынбарлыкта исә еш кына колоннага берьюлы ике яктан да аталар яисә һөҗүмгә тотылучылар куркыныч түгел дип саный торган юлга мина куелган була. Күнекмәне беренче булып кызлар җәһәт кенә башкарып чыга (без хәтта көнләшеп куябыз). «Катюша»ны җырлый-җырлый кайталар.

т ас

бүленә: берәүләр ерактан күзәтә, икенчеләре вакыйгалар үзәгендә кайный. Икенче төркемдәгеләр ОМО ның кайнар кулы астына ләкмәс өчен таныта торган махсус күкрәкчә кияләр. и өчендер анысы миңа җитми калды. Артыгы белән кызган җанатарлар ролен солдатлар башкара, аларның бурычы – имеш кулга алынган иптәшләрен иреккә чыгаруны таләп итү. «Азатлык » дип кычкыра-кычкыра, алар рәт булып тезелгән ОМО га таба килә һәм шешәләр ыргыта. Тагын да активраклары, полицейскийларның калканнарына аяклары белән тибеп, таяк белән сугып, юри котырткан була. Дивар булып тезелгән сафтан вакыт-ва-

ата ста г а

с а

Мастер-класс алып бара торган тәҗрибәле журналистларның берсе хатын-кыз репортерларга, кайнар нокталарга ләкмәскә тырышыгыз, дип киңәш бирә. Турыдан-туры үтерүләре яки имгәнү ихтималыннан тыш, сугыш көнкүреш уңайсызлыклары, сани49

м ә ы а га

тар шартлар һәм әхлакый-рухи газаплар белән агулый. Командировка ике көнгә яисә ай буена сузылырга мөмкин, ә окопларда туташлар өчен берәү дә аерым шартлар тудырып тормаячак. Ир-ат журналистлар исә кырыс көнкүреш шартларына тиз күнегәләр, аларга җирәнү хисе ул кадәр үк хас түгел. әм – монысы тагын да мөһимрәк – хәрбиләр белән ышанычлы мөнәсәбәтләр урнаштыру да җиңелрәк бирелә. улай да, киләсе – иң кыен тренингта җиде журналист кызның берсе дә төшеп калмады. уларның икесенең – журналисты адежда Кеворкова белән хәбәрчесе Кристина Бабаеваның кайнар нокталарда шләү тәҗрибәсе бар.

екцияләр һәм чагыштырмача тыныч үтә торган гамәли күнегүләр белән безнең уяулыкны «йоклатып», курсларның оештыручылары чын хоррорны ахырга калдырган булып чыкты. урналистларны йөртә торган «пазик»ка автоматлы солдат кереп утыра. Янәсе, үзенекеләрдән артта калган, илтеп кенә куегыз әле. Алга таба китәбез, һәм озакламый юлны урманнан йөгереп чыгып, кара битлек кигән кораллы кешеләр бүлә, ә безгә утырган пассажир һавага ата-ата идәнгә ятуыбызны таләп итә. Тышта шулай ук ату һәм шартлау тавышлары. урналистларны автобустан теп-төртеп чыгаралар да җиргә йөзтүбән ятарга кушалар. Аннан соң бөтенебезнең дә кулларын бәйлиләр, « рал» машинасына куалар һәм туры мәгънәсендә диярлек арбасы50

на ыргыталар. Безне төягәндә кайсыдыр башыма көпшә белән дә төртеп ала. Арбада барыбызны да тезләндерәләр – башны алдагы иптәшнең артына териләр, куллар аның аркасына ята. Моторын гөрелдәтеп, « рал» кузгалып китә һәм сикәлтәләр буйлап махсус чаба башлый (разведротадан малайлар соңыннан сөйләде – безнең кот алынсын өчен алдан шулай уйланылган икән). Арбада һәр сикәлтә саен яртышар метр сикертә. Тезләр авырта, кызлар чыр-чу килеп куя, егетләр ухылдый, ләкин түзәрлек әле. иде минут тирәсе шулай баргач, машина туктый, безне җиргә төшерәләр, башка капчык кидерәләр дә муеннан буып куялар. Янә атыш һәм туктаусыз: «Атла, әнчек Башыңны и », – дип кычкыралар. Яртылаш бөгелеп, кая барганны да белмичә йөгерәбез. әркайсыбызны озатып баручы бар. Бернәрсә күренми, әмма монысы әле иң начары түгел: ссе, бераздан тын кысыла башлый. Мин «сиздермичә» генә шнурны бушатып, капчык кырыен өске иренгә кадәр күтәреп куям. индидер куаклар һәм агачлар ешлыгы аша үтәбез. «Сикер » дигән командага буйсынып сикерәм, чтән генә башка бер журналистның өстенә төшмәсәм ярар иде, дип өметләнәм. Юк икән, алга таба йөгерәбез, вакыт-вакыт команда буенча тезләнәбез. Сазлыкка килеп керәбез, мин тездән сазга батам. Янәшәдә генә суга чулт иткән тавыш ишетелә – бер хатын-кыз коллегам баш-аягы белән чумды, ахры. Сазлыктан чыккач, тын алмакчы булып тураеп басам. « әрсә бастың » дигәнне ишетәм – һәм нәкъ койрык

а а

гу

сөягенә генә китереп бирәләр. Белеп сугалар, каһәр... әм менә, ниһаять, ниндидер бер бинага алып керәләр – ахырына якынлашабыз бугай. Идән астына төшәбез. Безнең кулларны чишәләр, капчыкларны салырга рөхсәт итәләр. Идәнгән йөзтүбән яткыралар. – Кайсыгыз баш Безнең төркемнең Алексей Амелюшкин җавап бирә: – Мин буламдыр. – Атарга Алексейны алып китәләр. Калганнарны төрлечә бүлгәлиләр: кемнедер атарга, кемнедер «террорчыларга» ашарга пешерергә дип, тере бәти итен туракларга җибәрәләр.

Б аст а а

у у га у с а а с у а ст г та а а ат угат асса у а у а а аг т т у а ст а а ст г га а т т т ст г а у с т ст г а тт т ст г г с т а га у у т а га с г а а а у с а вг с у ст с ат г гва а с а та га ас а ас а тт у с а а у а уг а у а ст ат а т у с а а г г т а

Татарстан

август 2014

т с

җәмгыять

м ә ы а га

ст

т с

ны тулысынча бастыру кирәк – камап алуның төп бурычы шул. и әйтәсең, разведрота бурычын җиренә җиткереп үтәде. Хәтта безнең алкышларга да лаек булды әле.

Бишме, алтымы кеше калабыз. Тезелеп басабыз. Безнең каршыга шлекле тәкъдим ясарга дип, берсе килеп баса: «Кем Россия армиясенә түгел, ә безгә шләргә тели Бөтен шартларны да тудырабыз, мәгълүмат белән тә мин итәбез, азык-төлек, кием-салым бирәбез. Кемнең теләге бар – бер адым алга » Курсташларым горур гына дәшми, минемчә, баштан кичкәннәрдән соң монысы батырлык та түгел инде. « инди шләү – тизрәк атыгыз » – безнең йөзләргә шулай дип язылган иде. «Террорчы»лар артка китеп диварга йөз белән борылып басарга куша, шуннан соң автоматларының магазинын бушата. Пәрдә. скә чыгабыз. Минем военторгтан алган өр-яңа ыштаным төймәләреннән алып тезгә кадәр умырылган. Башкаларның да өсте-башы ертык-портык. Түгәрәкләнеп утырабыз. Безнең алда камуфляж киемнән, башына бандана бәйләгән кеше пәйда була һәм әле генә безнең белән булган садо-мазоның асылын аңлата башлый. Полковникны көчкә таныйм –әфган сугышы ветераны, Россия Язучылар берлеге идарәсе рәистәше иколай Иванов бит бу, үзе дә чечен сугышында дүрт ай әсирлектә булган кеше. – Без махсус сезне әле тезләндереп, әле шуыштырып, әле чаптырып алып бардык. Бер яктан сезнең сулыш алуны кыенлаштыру өчен, икенче яктан сез ничек итеп исән калу турында гына уйларга тиеш идегез. Качу яки безгә һөҗүм итү өчен берләшү турында уйларлык булмасын, ә үз гомерегезне саклап калу турында гына уйласын өчен. Психикагыз-

уның белән тәмамларга да була иде инде, ләкин юк шул: бер көн үткәч, безне янә тоткынлыкка алалар. Без шулай итеп сынау тапшырабыз. Барысы да якынча шулай ук, ләкин бу юлы без капчыксыз, өчәрләп беләзекләрдән бер-беребезгә тагылган килеш йөгерәбез. Финал башка – сорау алалар. Йөгерештән соң мине чәчтән сөйрәп битлекле егетләр янына китерәләр. – Монда нишлисең Син каян ФСБ, ГР данмы Званиең нинди – Званием юк. Мин журналист. – Тикшерербез. әрсә төшердең – Күргәнне. – Бу кешене беләсеңме – ул ук Амелюшкинга күрсәтәләр. – Беренче күрәм, – дигән булам ни өчендер, гәрчә биш минут лек Алексей белән бер өчлектә йөгергән идек. – гәр белмисең икән, менә сиңа автомат, ат аны хәзер үк. әм син азат. ыннан да автомат сузалар, мин «юк», дип баш селким. – л чагында миналар кырына. Мине бер аланга төрткәләп чыгарып җибәрәләр. Анда мин игътибар белән миналар күрергә тырышам. Бары тик ярты минутлап вакыт узгач кына, аның мина кыры түгеллеген чамалап алам, бу бит үзебезнекеләр янына юл – алар инде янәшәдәге яр буенда ял итәдер.

Берничә күренештә журналист нинди генә хәлдә дә кулына корал алыр-

а га

җәмгыять

га тиеш түгеллеген исбатладылар. Кораллы кеше комбатант буларак кабул ителә һәм шунда ук журналистларга хас иммунитетын югалта, редакцияне, гомумән, илен кыен хәлгә куя. ынлыкта исә бәхәсле мәсьәлә бу, бигрәк тә журналист артта калган илләрдән булмаган сугышлар өчен. стәвенә сугышта төрле хәлләр була... «Бастион»да тырышып алган сертификатымнан колак кагу куркынычы булса да, бик күп кайнар нокталарда булган язучы һәм публицист Александр Прохановның түбәндәге сүзләрен китерәм: « фганстанда булганда, мин үзем белән автомат алмасам, ярамый, дип саный идем. гәр корал алмасам, бу сугыш алып баручы армия мине сак белән тә мин итәргә тиеш, дигәнне аңлатыр иде. Алай итеп мин солдатларны төп шләреннән аерыр идем. әм тагын, әгәр син канкойгыч сугышка керәсең икән, үз яныңда корал йөртү мәҗбүри – җәзалаулардан котылыр өчен үз-үзеңне атып үтерергә. өнки журналист сугышта – җәзалаулар өчен табыш ул. сир төшкән журналистны телевидениедән киң планда күрсәтәкүрсәтә әкренләп кыздыру яхшы».

Курсларның рәсми булмаган хушлашу мәҗлесендә хәбәрчесе Роман Косарев, улым үскәч, армиягә хезмәтен үтәячәк, дип сүз бирә. Гаҗәп, әлбәттә, әмма курслар тәмамланганда, сенсация яратучан журналист халкы, минемчә, Россия армиясенә карата йөз белән борылды. Арадан беребез әйтмешли, мондый офицер һәм солдатлар белән сугышка бару да куркыныч түгел. Сугыш кына була күрмәсен.

а с 51

җәмгыять ә гәмә

Хәйриячелек культурасын торгызу – бурычыбыз

а т а т в т а т с с тав аса т т г аа а а а т а ат с а с в т с ата ста т у аса а тата а с у с а ау ат а т у т а ас а т т га с а а а га г ар р т а ан н а с а ан р т н рна ан ан т н тан тт – Казан шәһәре «Сөләйман» мәчетендә 2 2 елда имамлык итә башладым. 2 елда беренче хәйрия акцияләрен уздырырга тотындык. 2 5 елда сукырлар белән шләргә алындык. улай итеп, «Ярдәм» милли ислам хәйрия фонды оешты һәм өч төп юнәлештә шчәнлек җәелдерде. Беренчесе – «Ярдәм» сукырларны тернәкләндерү үзәге, икенчесе – 52

мохтаҗларга булыша торган «Икрам» үзәге һәм өченчесе – сукырлар өчен « ур» нәшрияты. улай ук «Инфо-ислам» мәгълүмат агентлыгы оештырдык. Берничә ел татар һәм рус телләрендә «Ислам-инфо» дип аталган газета чыгардык. т тн р р н т р ан р н асар ан н р ар н ар а а а н н – Минем моны тикшереп йөрергә вакытым калмый. Остазларымның бер-

се: « шләргә кирәк » – дип әйтә иде. Дин әһелләре арасындагы низаглар – мөселман өммәтенең төп проблемасы. Бу, бәлки, бик күренмидер. Кызганыч, күп имамнар төп илаһи вазыйфаларын оныта. Акчага, данга, хакимияткә омтылу күпләрнең аңын томалый. яшьләр мондый имамнардан ераклаша һәм кочак җәеп каршы алучы ят агымнарга кереп китә. Хәзерге көндә дин әһелләре үзләренең тотышлары белән деструктив секталар таратучыларга юлны киңрәк ача. Татарстан

август 2014

ә гәмә

җәмгыять

ва т ст

Бу турыда безгә җитдирәк уйлана башларга һәм чарасын күрергә кирәк. ле дә яхшы хәтерлим: узган гасырның 9 нчы елларында кайсы гына мәчеткә керсәң дә, мөселманнарны очраткач, күңел сөенә иде, чөнки ниндидер бердәмлек, кардәшлек яшәп килде. Тора-бара мондый хисләр сүнә башлады. Арабызга таркаулык җиле үтеп керде. Сәбәбе нәрсәдә Дөрес, биредә идеологик фикер каршылыкларын да сәбәп итәргә була. Тагын яшьләрнең аерым бер агымында безнең өчен чит мәгълүматның барлыкка килүенә дә сылтарга мөмкин. Мөгаен, болай дип фикер йөртүләрдә дә хаклык бардыр. әкин, минем уйлавымча, бу бердәнбер төп мәсьәлә түгел. Исламны кабул итүче яшьләр, кем дингә өндәү ше белән актив рәвештә шөгыльләнә, күбрәк шуларга иярүчән була. Аннары кешенең мөселман булып китүендә беренче дини белем бирүченең дә роле зур. Моннан шундый нәтиҗә сорала: дингә өндәүче имамнарның шен активлаштырып кына исламны кабул итүче күп кешеләрнең диндәге саташуларын булдырмаска, уңай нәтиҗәләргә ирешергә мөмкин. н н н н н р ат – Имамнар мәчеттә ниндидер мәсьләләрне чишүче, дини хезмәтләрнең вә йолаларның кагыйдә буенча һәм үз вакытында үтәлүен тикшереп торучы гади администраторлар гына түгел. Гомумән, алар беркайчан да бу шләр белән генә шөгыльләнмәделәр. гәр дә татар халкы тарихына күз салсак, мәчет җәмәгатьчелек урыны, ә имамнар аларның лидерлары булган. Кызганычка, хәзерге заманда бу система җимерелгән, һәм мәчеткә йөрүче гади халык мәхәлләнең лекке шчәнлеге ничек булганын, гомумән, мәхәлләнең нәрсә икәнен белми. Хәзерге чорда халыкка мәхәллә системасы, аның нинди функцияләргә ия булганын бары имамнар гына аңлата ала. лбәттә, тарихчылар бу хакта төрле гыйльми шләр язып чыга. мма бары тик имамнар гына төрле катлам халык белән тыгыз лемтәдә тора. Мәсәлән, мөселманнар мәчеткә намазларга килгән вакытта, имамнар аларга татар халкының тарихы буенча вәгазьләр сөйләп үтә ала. әкин мәчеткә дин то-

тучылар гына түгел, ә без тник мөселман диеп әйтергә күнеккән кешеләр дә йөри бит. Алар да мәчеткә төрле сораулар белән мөрәҗәгать итә, һәм имамнар бу төркем сорауларына да ачык итеп җавап бирү шен алып барырга тиеш. Гомумән, минем фикеремчә, имамнарга мәчет чендә белем тарату белән генә чикләнеп калмыйча, халык арасына чыгып, очрашулар оештырып, ешрак күрешеп яшәргә кирәк. а ан р а ан р р н а сс т а а ар ан сана ан р Татарстан а н р р ар – 19нчы йөз азагы, 2 нче йөз башларында Казан Идел аръягында хәйрия шләре буенча төп кала була. әкин бүгенге көндә шмәкәрлектә социаль җаваплылыкны торгызу мәсьәләсе калыкты. Казан икътисадчысы Глебов ассызыклавынча, Октябрь революциясе һәм совет хакимияте оешу илдәге барлык хәйрия шләрен туктатып тора. «Совет заманы әдәбиятында «хәйриячелек» термины капиталистик чит илләргә генә кагылышлы булган. СССР хәйриячелеккә мохтаҗ түгел диеп саналган», – ди галим. Совет хакимияте җәмгыятьтә килеп туган социаль проблемаларны мөстәкыйль рәвештә генә чишеп чыга алырмын, диеп уйлый. әкин күп кенә иҗтимагый проблемаларны чишеп чыгуына да карамастан, Рәсәй җәмгыяте рухияттән, диннән мәхрүм ителә. 199 нчы еллардагы кыргый капитализм чорында кешеләрдә булган динилекне гомумән үтерделәр. әкин хәзер кешеләр дә, дәүләт үзе дә дини нигезсез, имансыз яшәп булмавын, хәйриячекне җәелдерү кирәклеген аңлады. Акрын гына булса да, хәйрия шләре барлыкка килә башлады. уңа да хәзерге заманда бу өлкәдә революциягә кадәр булган белемне, ул заман тәҗрибәсен тирәнтен өйрәнү, хәйриячелек культурасын торгызу безнең бурычыбыз. «Ярдәм» фонды шләренә булышучы чын хәйриячеләр бар. Без аларга рәхмәт йөзеннән фондның «Мәрхәмәтле йөрәк өчен» гамәлгә куелган орденын бирә башладык. н р а на

т ар

р а т а

т н

– «Ярдәм» үзәгендә ай саен 8 күрмәүче кеше яшәп тернәкләнү уза. Аларны укыту, юлларына түләү, ашату фонд һәм мәчет җилкәсенә төшә. Үзәктә инде өч меңнән артык кеше тернәкләнү узды. улай ук мохтаҗларга, авыр хәлдә калучыларга булышабыз. Ятим калган күп балалары гаиләләргә авылда йортлар да сатып алып бирәбез. Яхшылык шләгән саен күңел сөенә. инде чукраклар һәм Д Плы инвалидларның мәчеттә үзләрен кеше итеп тоя башлауларын, дингә якынаюларын күрү шебезнең нәтиҗәсе барлыгын раслый. Хәзер мәчеттә яңа юнәлеш башларга җыенабыз. л – церебраль параличлы балалар белән шләү. Башлангычны мәрхәмәтле кешеләр дә хуплар дип ышанам. Без сукырларга ислам әдәбияты чыгаручы бердәнбер «Зур Казан» типографиясен ачып җибәрдек. Китапларны бөтен Россия һәм БДБ илләрендә бушка таратабыз. леге шне алып бару өчен гадәти полиграфик заказлар да кабул итәбез. ар р т с н Тра н т р н тан ар н та н р Т р н тан нн р с – Безнең төбәктәге традицион ислам кәгазьдә генә булмыйча, чынлап та тормышка ашса, альтернатив рәвештә төрле мөселман секталарына алмашка килә ала. Билгеле булганча, советлар хакимлек иткән 7 ел чендә безнең горефгадәтләр юкка чыкты диярлек. 9 нчы с а

җәмгыять ә гәмә

еллардан башлап, һәммәсен дә яңадан башларга туры килде. уңа күрә, хәзер чынлап торып, биниһая зур ш башкару сорала. Мәчетләрдә 3 юнәлештә – мәгариф, мәгърифәт һәм социаль ш алып барылырга тиеш. Беренчесе – мәгариф – мөселманнарның якшәмбе курсларыннан һәм мәдрәсәләрдән алып, ислам университетларына кадәр булган барлык белем бирү системасына кагыла. Татарстандагы белем бирү системасы пирамида рәвешендә корылып, аның башында РИИ торырга тиеш. Россиядәге ислам мәгарифе көндәшлек сыйфатына ия булырга тиеш. бу исә милли куркынычсызлык мәсьәләсе дигән сүз. мма ислам мәгарифен популярлаштыруга, дини белем бирү сыйфатын күтәрүдән тыш, тагын ике фактор – ислам үзәкләрендә белем алу һәм ныклы дөньяви белемле булу мөмкинлеге тә сир итә ала. Соңгысыннан башлыйк. Хәзер Казанда хезмәт базарында ихтыяҗ зур булган һөнәр ияләрен әзерләүче дөньяви югары белем бирүче уку йортлары күп. уңа күрә сәләтле мөселманнарның күпчелеге дөньяви вузларга укырга китә. Ислами гыйлемне алар кичке һәм якшәмбе курсларында, күпчелек очракта интернеттан яисә китаплардан ала. уңа күрә Россия ислам уку йортларының төп көндәше хәзер чит илләрдәге үзәкләр түгел, бәлки үзебезнең вузлар. Моңа бәйле рәвештә, югары ислам белеме алу Россия Ислам институтындагы кебек тел белгечләре, икътисадчылар һәм журналистлар әзерләү рәвешендә генә булмыйча, укуны олы дөньяви вузлар белән бергәләп алып баруга нигезләнергә тиеш. йтик, РИИда белем алучыга Казан федераль университетының абруйлы укытучыларын тыңлау мөмкинлеге тудырылсын, һәм аңа югары дини белемле булу турындагы диплом белән бергә КФ ның дипломы да тапшырылсын иде. л чагында берьюлы ике мәсьәлә – югары ислами белемнең түбән дәрәҗәдә булуы һәм дөньяви фәннәрне квалификацияле кадрлар тарафыннан укыту проблемасы хәл ителә. ит илләрнең сектант агымнарына көндәшлек кылырлык көчләр булдыру өчен, мәгърифәтчелекне торгызу сорала. Бу очракта сүз ММ һәм китап нәшер итү турында гына түгел, ә бәлки исламча яшәү 54

рәвеше, мөселманнар һәм дин әһелләре хакында да бара. Без гадәти мәгълүмат чаралары белән беррәттән, төрле социаль челтәрләр ( һәм «ВКонтакте»), блоглар ( ) һәм видеохостинглар ( һәм ) барлыкка килгән мәгълүмати чорда яшибез. Яңа медиаларның аермасы шуннан гыйбарәт: аларның чтәлеген профессиональ журналистлар һәм мөхәррирләр түгел, интернеттан файдаланучы гадәти кешеләр тә мин итә. бу исә, челтәр барлык җирдә киң таралган булганга, хәзер безнең барлык тормышыбыз җәмгыятьнең җентекле күзәтүе астында тора дигән сүз. уңа күрә бу хәл гади мөселманнарның да, имамнарның да әйткән сүзләре яки гамәлләре бик тиз арада киң катлау вәкилләренә барып ирешүен күрсәтә. Безнең илдә соңгы елларда җәмәгатьчелек тарафыннан гомумән дини институтларга һәм, аерым алганда, исламга, мөселманнарга нинди гаепләүләр ташланганын бик тиз искә төшерергә мөмкин. Безнең күп кенә кардәшләребезнең видеога, аудио һәм фотога төшерелгән ямьсез тәртибе тиз арада интернет челтәренә леп куела, шул рәвешле ул мәгълүматтан миллионнарча кешеләр хәбәрдар була ала. уңа бәйле рәвештә, мөселманнар һәм мөселман руханиларының үз-үзләрен ничек тотулары, тирә-юньдәгеләргә нинди үрнәк күрсәтүләре мәгърифәт юлында беренче адым булып тора. «Балаларыгызны тәрбияләп интекмәгез, үскәч алар барыбер сезгә охшаячак. Үз-үзегезне тәрбияләгез » дигән мәгълүм әйтем бар. уңа күрә иҗтимагый тормышта һәркемнең шәхси намуслылыгы һәм ихласлыгы аеруча әһәмияткә ия. Моның өчен тыйнаклылык, гаделлек, намуслылык, ышанычлылык чыганагы булган иманны ныгыту зарури. Мәгърифәт юлында актив нәшрият шчәнлеге алып бару һәм ислами ММ барлыкка китерүнең мөһим пункт булуын әйтеп торырга кирәкме икән Хәзер бу һәркемгә билгеле. әкин, кабатлап әйтәм, безгә хәзер инкыйлабка кадәрге татарча һәм русча илаһият белемен, фәнни мирасны актив рәвештә нәшер итәргә кирәк. улай ук чит илләрдәге авторларның файдалы язмаларын тәрҗемә кылуны автивлаштыру да сорала.

елтәрдә пәйда булган сектант сайтларына көндәшлек кылырлык мөселман медиа чараларын ачу шулай ук стратегик бурыч булып тора. Минем карашымча, Татарстандагы һәрбер зур мәчет имамының интернетта мәхәллә халкы һәм башка мөселманнар белән аралашырлык сәхифәсе булырга тиеш. ченче иң мөһим пункт социаль хезмәтне пропагандалаудан гыйбарәт. Хәзерге заман традицион исламына социаль белем кирәк, тик хәзергә ул әле юк. Мин хәтта «традицион ислам» дигән сүзтезмәнең мәгънәсе сәясәт, низаг һәм көрәш белән шулкадәрле бәйләнгән ки, мөселманнар өммәтенең шактый өлешенә ул хәтта кире йогынты ясый дияр идем. Социаль мәсьәлә – мөселманнар радикализмын хәл итүдә төп проблемаларның берсе. л яшьләрнең радикаль төркемнәргә керүенең сәбәбе, нигезе булып тора. Монда төп мәсьәлә чит илләрнең тә сирендә һәм ваһһабчыларның финанс ярдәмендә түгел. Болар аның сәбәбе түгел, ә нәтиҗәсе. Сәбәбе шунда: радикаль карашларга бирелүче яшьләрнең социаль гаделлеккә омтылу хисләре көчәеп китүчән була. гәр «Свидетели Иеговы», ваһһабчылар, неонацистлар һәм башка шуның ише сектантлар, радикалларның әдәбиятын өйрәнсәң, аларның һәммәсенең дә үз пропагандасын социаль мәсьәләләрне күпертеп алып барганын күрәбез. Бу төркемнәр яшьләргә наркомания, чкечелек, гаилә кризисы, зиначылык, фәкыйрьлек, шсезлек, ришвәт чәчәк аткан имансызлык, кыргый капитализм, байлык җыю һәм башка шуның кебек мәсьәләләрне хәл итә алулары турында ышандырырлык итеп сөйлиләр. Көнбатышта шәхесне һәм күңел ачуны пропагандалаучы рухи торгынлык кешенең демографик, рухи яктан таркалуына, күп аерылышуларга, мордарлыкка, балалар, картлар йортлары барлыкка килүгә китерә. бу исә, яшь кешеләрдә ризасызлык хисләре артуга тәргеч бирә. леге хисләр, яшьләр мәчеткә килеп, кайбер имамнарның тупаслыгы, финанс һәм сәяси уеннары белән очрашкач, кайбер дин әһелләренең җәмәгатьчелек арасында шләмәүләрен күргәч, тагын да кискенләшә төшә. Татарстан

август 2014

ә гәмә

Хәзерге заман җәмгыяте чынлап та олы рухи торгынлык кичерү алдында тора. Традицион исламның социаль кагыйдәләр җыелмасын шләү – вакыт таләбе. мма традицион исламның барлык идеологлары диярлек бу мәсьәләне күрмәмешкә салыша. Кайчагында аларның күбесе традицион исламның чынлап та популяр булуын үзләренең максаты итеп куймыйлар ахрысы, дигән тә сир кала. Татарстандагы иң ре мәчетләрнең хезмәткәрләре халыкның фәкыйрь катлавының төрле төркемнәре белән шләргә дигән йөкләмә алырга тиеш. Хәтта бу өлкәдә һәр мәчеткә махсуслашу мәслихәт: кемдер – ишетмәүчеләр, кемдер – өлкәннәр, ятимнәр яки балигъ булмаган җинаятьчеләр һәм башкалар белән шләргә тиеш. әмгыятебездәге мәсьәләләр Татарстандагы барлык меңнән

артык мәчет ияләренең һәммәсенә дә җитәрлек дип уйлыйм ар р т т а ан ар а а ар а на а тара т с ар н а ан а а с н н ан н на с с т – Ятим балалар үзәге Теләче районы Иске өри авылында урнашачак. Бу авылда «Ярдәм» фонды йорт сатып алды һәм шул ук вакытта мәдрәсәле дә булды. Көздән үзәк үз шен башлап җибәрәчәк. Безнең максат – беркемгә дә кирәк булмаган гарип, ятим балаларны кеше итү. өнки сәламәт ятим балаларны алучылар табыла, ә менә гарип балалар беркемгә дә кирәк түгел. Бу юнәлештә дә сукыр ятимнәргә игътибар бирәчәкбез. лһәмдүлилләһ, Теләче районы хакими-

җәмгыять

яте һәм җирле шмәкәрләрнең ярдәмен тою сөендерә. Аларга Аллаһының рәхмәте булсын Ятим балалар белән шләгәндә, аларны мөстәкыйльлеккә өйрәтү мөһим. Бу сабыйлар үсеп, зур тормыш юлына аяк атлагач, кеше кулына калмасыннар, үз көчләренә таянып яшәсеннәр. Мөселман оешмаларына һәм хәйриячеләренә илдә рухи яктан тернәкләндерүче ятим балалар йортларын барлыкка китерүдә җиң сызганып шлисе әле. Бу илебез яхшы балалар йортларына мохтаҗ булган өчен генә мөһим түгел. Күркәм рухи тәрбия һәм мәгърифәт белеме балаларны уңышка ирештерүнең нигезе булып тора. Балалар психологик һәм матди ярдәм генә алып калмасыннар, бәлки тулысынча рухи тернәкләнү алсыннар

ф т

Шпага күпне күрсәтә 56

Татарстан

авг уст 2014

ф т

в с а а а с аа а г с т а а т т т а с т а а ас статус аст у ту а ту а т ва у а ат а га т г т а с а а а ас а у а у у туа ата ста а а ас ту т т тт а г с т аа а т с а т

т с

а аш

мә ә ият

Татарстан

август 2014

а аш

мә ә ият

Альберт Әсәдуллинның тормыш линиясе Татар телендә «моң» дигән сүз бар, аны «җан» белән тәңгәлләштерсәң дә була. Тик монда сүз синең җаның турында түгел, җыр җаны турында бара. Бу көйгә кагыла. Аны кәгазьгә күчереп булмый, ул – йә бар, йә юк. Аңа өйрәнеп тә булмый. гәр дә миндә ул бар икән, моның өчен әнигә рәхмәт, чөнки миңа Аллаһ моңны әни аша күчергән. Беркайчан да вокал дәресләре алганым булмады. 1975 елда педагог Валентина иколаевна Гаген янына килгән идем, мине тыңлагач, ул рояль капкачын япты да: «Сезнең сирәк очрак – Ходай сезгә барысын да биргән, һәм бернине дә үзгәртергә кирәкми, – диде. – Табигать бирми торган бердәнбер нәрсә – ул да булса вокаль сулыш. йрәнәсегез киләме » Мин аннан җиделәп дәрес алдым. Бөтен университетларым әнә шул булды. ни әйтә иде: «Дөрес тормыш алып барсаң, Аллаһ бирер». Ишекне ачтың да – анда капчык торыр, дигән сүз түгел бу. х, кара, ничек шәп Юк, ул сине шундый очракка юлыктырыр, тәкъдим булдырыр, кешеләрне китерер, ягъни сиңа ш бирер. әрвакыт шулай булды да. Тормышта әрнү, чын әрнү уята торган нәрсәләр бар. Петербургта да, Казанымда да. Менә урам буйлап барасың, уйланасың: ник болай төзергә иде инде, башкача да мөмкин иде бит – гармониялерәк итеп, гомуми стильгә, колоритка, биеклеккә яраштырып, шәһәрнең стилистикасын, рухын саклап, дисең, бу бит бик тә мөһим. Минем кадерле почмагым – Сукно бистәсеннән берни дә калмаган. Истәлекләрне генә, яисә аляпин, Горький исемнәрен хәтерләүче урыннарны гына кызгануым түгел. Иске, сәүдәгәрләр Казанының рухы юкка чыгарылган, беренче каты – таштан, икенчесе агачтан төзелгән, бизәкле тәрәзә кәрнизләре булган йортлар иде ул. Вәхшиләрчә, уйламыйча юк ителгән... Минем әни үзенең өч, бүтән әнинең дүрт баласын тәрбияләде. Без үсә тордык, шли башладык, тормыш яхшыра барды. уңа да тормышка таләпләрем сс

ат

зур түгел. Хәер, Казандагы бер зирәк яһүд болай дигән иде: «Аңлыйсызмы, тыйнак яшәргә кирәк, әмма фәкыйрь түгел». Менә әйбәт принцип (Көлә.) Мин «тусовкалар», көн дә бәйрәм кешесе түгел, һәм страданың «дебильләшүен» дә яратмыйм, аннан ерактарак торырга тырышам. ул вакытта да страда кешесе булып калырга була. Бу, мөгаен, бик гадидер. Мин үземә ошаган шне шлим. әм аны намус белән башкарам. «Сезнең өчен иң мөһиме нәрсә » дигән сорауга «ихласлык» дип җавап бирәм. Сәхнәдә генә түгел, тормышта да. Барысын да намус белән һәм чын күңелдән шлисең икән, бу сине яратмаучыларда да яки стилисткаңны ошатмаучыларда да хөрмәт тудырачак. «Дөнья музыкасы» программасында мин тугыз телдә халык җырларын башкарам. Тамашачыларның гаҗәпләнүе һәм рәхмәте чиксез була. Мәсәлән, минем чыгышымнан соң, индуслар килә дә нидер сөйли башлый. Мин, аңламыйм, дим. Алар: «Юк-юк, сез әле генә безнең телдә шундый итеп җырладыгыз, аны белмәвегез мөмкин түгел», – диләр. Бервакытта да минем дулкынланмый калганым булмады. Менә бер очрак: Сочида, бөтенроссия конкурсларында катнаша гына башлаган бер вакытта, мин җырымны озын нотадан башлап җибәрдем, ә ул сузыла да сузыла... Йөрәгем котырып тибә, ә тавышым шактый калтырый Мин анда Гран-прига ия булдым, югыйсә, бу нотаны ишеткәч, жюри башта көлгән иде. мма бервакыт башыма уй килде: « гәр дулкынланмыйм икән, димәк, мин инде юк». Мин татар җырын Россиядә һәм бөтен дөньяда популярлаштырам, соңгы 2 ел буе шушы ш белән шөгыльләнәм. Игътибар итегез, популярлаштырам – көчләп такмыйм Мин төрле илләрдә җырлыйм һәм беркайчан да чыгышымны татар җырыннан башламыйм. Концертны үзем кунакта булган ил халкының җыры белән башлап җибәрәм. Беренче җыр – ул сине

кабул итүче хуҗаларга рәхмәт билгесе. л тыңлаучыларның җанына игелекле ачкыч. Мин – фаталист. Тормышта барысы да алдан билгеләп куелганлыгы яшәгән саен яхшырак аңлашыла. Үзеңә язылганны шләмәгән чаклар да була, әмма язмыш сине дөрес юлга китереп чыгара. 13 яшемдә Казанда, бик күп малайларныкы кебек үк, кулымда гитара пәйда булды. Суконкада яңгыраган «блатняк»ны җырламадым мин. « »ның « , » җыры, мөгаен, минем тормыш юлымны ачыклагандыр. Суконкада күп малайларның юлы бер – колония иде. мма мин ул сукмакка кереп китмәдем, моңа минем рәссам булырга дигән зур теләгем ярдәм иткәндер. Сәнгать мәктәбе, аннан сәнгать училиесы һәм, ниһаять, енинград Сәнгать академиясе Суконка малае өчен бу баш җитмәслек нәрсә иде

В т

у у а у с у ат а а га а т ст ата ста а а т ст а а а ту с а т т у гта сс с у а а т т а а а а га г уа а у га а ау а ага с у га та у с в т ас в а а а а а га а с та с ставта та у а сс а та а т а с у т а а а у с а ау ат у а а та га а а с ага а г ага га а а а тата ас т а а а г ва тта а т ст а с а аа с г с т а а г ага т а с т аг т у ас а уст ст у т а а а т а т а а а а а а

мә ә ият

а аш

һәм композиторлар арасында минем кебекләр аз түгел. актый җитди әсәрләр, шул исәптән симфоник оркестр өчен дә язган бер автор, ничектер болай дигән иде: «Кайсы сызык астында нинди нота торганын белсәм, минем музыка бетә».

Барысы да дулкындай кабатлана. Хәзер мюзиклларга мода – бу шундый ук рок-опера, әмма, гади генә әйткәндә, бераз җиңеләйтелгән аранжировкалы. Алар җиңелрәк кабул ителә, аңлашыла, алар кайчандыр булган оперетталарга тиң. мма рок-опера – исән, бу бәхәссез. ле монда, әле анда кешеләр язалар, ниндидер яңа әйберләр куялар. Исеме – билгеләмә түгел. «Орфей һәм вредика» (СССРдагы беренче рок-опера – р с ) – енинградта шартлаган һәм күз ачып йомганчы бөтен илгә яңгыраган бомбага тиң булды. Бәлки, бүгенге үлчәмнәр буенча, бу рокопераны мюзикл дип атап булыр иде. Миндә Альберт сәдуллин театрын оештыру омтылышы туган иде. мма Станиславский янында нинди дә булса емирович-Данченко да кирәк, ягъни акча саный һәм аның белән ш итә белүче директор. Миңа бу бик үк бирелмәгән. Янчыгымда булган кадәрлесен саный беләм, ә аннан артыгын – ай-һай... Мин менеджер түгел. Биеклек ноктасында озак калырга ярамый – янып үлүең бар. Дәшми тору, дөрес 60

куллана белгәндә, искиткеч зур нергия туплау чарасы. Яшең арткан саен, акыл туплыйсың. 3 ел лек, «Дорога без конца»ны җырлый башлаганда, мин гүзәл затка мәхәббәт турында җырлый идем. 1 ел лек, бу җырны башкарганда, мине нәрсәдер чтән сызып үтте. Мин «Дорога без конца»ның җир мәхәббәтен түгел, Аллаһы Тәгалә мәхәббәтен чагылдырганын аңладым. Безнең тормышта бу иң мөһиме – Илаһи мәхәббәт Россия, Татарстан, увашия юлларыннан узганда, әлләни ерак булмаган араларда чишмә суларын тәмләп барырга мөмкин. әркайсының үз тәме бар. Музыка да шулай. Бер-берсе белән янәшә яшәгән кешеләрдә дә ул төрле. Тик һәр очракта да бу музыканы да, шигырьләрне дә халык иҗат иткән. халыкка бу көйләрне кем җибәргән соң улай ук аннан – югарыдан. улай булгач, кайсыдыр мәгънәдә халык музыкасы – шулай ук илаһи. Төрле елаулар, туй һәм кеше җирләү вакытындагы җырлар – аларны бит берәү дә консерваторияләрдә өйрәнмәгән. Болар барысы да кешеләргә югарыдан җибәрелгән. Минем остазларым Пол Маккартни, Джон еннон, Мик Джаггер, Ян Гиллан, Артур Браун, Роберт Плант... иде. профессиональ яктан шөгыльләнү тимәде. Аллаһ нәрсә биргән – шуны кешеләргә илтәм. оталар минем өчен кәгазьдәге аңлашылмаган графика кебек, бернәрсә дә аңлатмый. Күренекле музыкантлар

Мин үз концертларымны һәм альбомнарымны нинди дә булса спектакль, хәрәкәт рәвешендә төзим. Татар җырларыннан « нҗеләр» дискын да шулай яздырдым. Анда тирән тника да, классика да, заманча җырлар да, камера әсәрләре дә бар. Анда җырлар арасында паузалар юк, алар сөйләшүләр, шәһәр шау-шуы, яфраклар шыбырдавы кебек авазлар белән тулы. беренче трек – бу, гомумән, җыр түгел, ә вокзал. Мин Казан радиосыннан репортаж магнитофоны алдым да, култык астыма шуны кыстырган килеш, вокзал буйлап йөрдем һәм барысын да яздыра бардым: « а седьмой путь прибывает скорый поезд Санкт-Петербург – Казань», каршы алучыларның тавышлары, чәкчәк һәм сумса сатучыларның кычкырганнары... Миңа аннары әйттеләр: «Искиткеч, гаҗәеп Студия массовкасына каян шулкадәр халык җыя алдың ау-шуларны да шундый оста ялгагансың». Мин бу дөньяда Аллаһы Тәгаләдән һәм әнидән башка беркемгә дә бурычлы түгел. Миңа кайчакта әйтәләр: «Менә Казанга, туган җирегезгә концерт белән кайттыгыз. Мөгаен, моның белән бурычыгызны кайтарасыздыр » Юк, бу минем өчен бары тик рәхәтлек һәм сөенеч китерә. бурыч ул – ниндидер йөк, ирексезлек. Мин – кош. Син дә – кош. Без барыбыз да ирекле. Татарстан

август 2014

Хәтта табигый сәләтең булып, искиткеч тавышка ия булсаң да, барысын да өйрәнеп булмаска мөмкин. Бездә күз карашлары да, җырлары да буш булган күренекле җырчылар шактый. Тышкы кабыклары гына бар. Вокалист кына түгел, актер да булырга кирәк Искиткеч мисал – Марк Бернес, ул җырчы түгел, ул җан белән җырлый иде, һәм аны тыңлаганда кешеләр елый иде

9 н ч ы ел л а рд а т а т а р те а т р мәдәниятендә беренче тапкыр рок-опера – «Мәһди» туды. Рок, фолк, сюита. Премьерадан соң ике ел узгач, миңа Казан Фәннәр академиясеннән шалтыраттылар: «Альберт уруллович, сезнең «Мәһди» операсы кайсы пос нигезендә язылган Без барысын да актарып чыктык һәм идеяне каян алганыгызны берничек тә аңлый алмыйбыз». «Беркаян да алмадым, – дим. – Үзем уйлап чыгардым». актый вакыт ышанмый тордылар...

ия

«Мәктәпкә җыенырга ярдәм ит – 2014» Хәйрия акциясе с у а а а

а ау т т а г

ас у

г а

га с у

с в

014 елның 7 июленнән Хәйриячелек мәсьәләләре буенча республика советы башлангычы һәм ТР Президенты Р.Н.Миңнеханов хуплавы белән Зәй шәһәрендә «Мәктәпкә җыенырга ярдәм ит – 2014» Республика хәйрия акциясенә старт бирелде. 2007 елдан башлап, акция кысаларында мохтаҗ гаиләләрдә тәрбияләнүче 138 474 беренче сыйныфка баручы балага 108 млн 549 мең сумлык ярдәм күрсәтелгән. 2014/2015 уку елында, фаразлар буенча, 39 044 бала 1нче сыйныфка барачак. Якынча мәгълүматларга караганда, 6 меңгә якын бала ярдәмгә мохтаҗ. Бер үк вакытта акция кысаларында аз керемле, күп балалы гаиләләрдә

тәрбияләнүче, ата-анасы инвалид булган 2-11 сыйныф укучыларына, инвалид балаларга (якынча 6 687 кеше) иганәчелек ярдәме күрсәтеләчәк. Ел саен акциягә бизнес вәкилләре, күренекле спортчылар, артистлар, республика предприятиеләре һәм оешмалары, шулай ук гади гражданнар кушыла. Мәктәп портфеле составына канцтоварлар, дәфтәрләр, хезмәт һәм рәсем дәресләре өчен кирәкле әсбаплар, мәктәп формасы комплекты керә. 2014 ел Татарстан Республикасында Мәдәният елы дип игълан ителүгә бәйле рәвештә портфельгә Татарстан Республиксының тарихимәдәни мирасы турындагы китаплар, альбомнар, төбәк компонен-

т а г а а а ага т а а а га т г а га а а а га ва а а а га а с с а с т г г ты исәпкә алынган әдәби китаплар да салыначак. Ярдәм чараларын җыюда хәйриячелек аукционнары уздыру, бер көнлек хезмәт хакын күчерү, сәүдә үзәкләрендә, мәктәп ярминкәләре оештырылган урыннарда, җәмәгать транспортында акча һәм мәктәп кирәкяраклары җыю әрҗәләре урнаштыру кебек технологияләр традициягә әйләнде. Хәйрия ярдәмен түбәндәге реквизитлар буенча күрсәтергә мөмкин: «АК БАРС СОЗИДАНИЕ» Хәйриячелек фонды ОГРН 1061600052425 ИНН/КПП 1658079690/165701001 р/с 40703810100020000999 в ОАО «АК БАРС» БАНК БИК 049205805 корреспондентский счет 30101810000000000805 Ярдәмнең билгеләнеше – «Помоги собраться в школу». Ярдәмне, «Помоги собраться в школу» сылтамасын кулланып, Татарстан Республикасы буенча дәүләт һәм муниципаль хезмәтләр порталында һәм «Электрон Татарстан» инфоматларында күрсәтергә була.

Хәйриячелек мәсьәләләре буенча республика советы а а 61

җәмгыять

мат г аф

Мөселман киносының саклау грамотасы а а а а а а ст ва а т га а г у а у у са у т у т т ат а а а а ага а са а а у с г а ас а ат у а г та а а а га а с т с ст ва г а са а а а с а т т в т та а а а а т у а а а а а с а ст ва а т т а г ва г с

вале призына ия булуын әйтеп китик. Коммерция челтәре буенча безгә прокатка бирелми торган берничә вропа премьерасын да күрсәтәсебез килә. Мәсәлән, «Хатын-кыз ишегалдында» дигән француз фильмы быел Берлин фестивалендә приз алды. Барып чыкса, төрек фильмын алырбыз. Канн конкурсы фильмын – мин үзем күптән күрергә хыялланган «Тимбукту»ны әле яңарак кына безгә җибәрделәр. н рс р ра ас на нарн с р сс р ар р р н – ынында, бик күп фильмнар безгә гариза белән килә һәм мондыйлар күпчелекне тәшкил итә. мма кайдадыр кызыклы фильмнар барлыгын да беләбез, алар хакында күп язалар, сөйлиләр. әм алар безнең фестиваль таләпләренә туры килә, шундый әсәрне безнең тамашачы да күрергә тиеш бит, дибез. Аларның Татарстан

август 2014

ст а нар н рс т т а а р н рс н – Без конкурс программасына кергән тулы метражлы уен фильмнарына билет сатарга булдык. 1 августтан 1 сентябрьгә кадәр, бронь буенча билетлар 1 сум, 1 сентябрьдән 5сенә кадәр – 15 сум, ә премьера көнне 2 сум торачак. Максат табыш алу түгел. Тамашачы кая килгәнен аңлап, төшенеп килсен. лбәттә, лек тә кино кадерен белеп йөрүчеләр күпчелек иде. мма «бушлай күрсәтәләр икән, нигә барып карамаска » дип кенә килүчесе дә байтак булды. Табигый, аудиторияне бүлергә карар кылдык. Хәер, кыска метражлы, анимацион һәм документаль фильмнарны без леккечә бушлай күрсәтәчәкбез.

Та а а н ст а р ра ас н а н н р т – «Молодежные шорт,ы» дигән конкурстан тыш программа кысаларында төрле ил кинематографистларының дебют шләрен күрсәтәчәкбез. Португалия фильм нары булачак. Инглиз Кино һәм телевидение мәктәбе төшергән кыска метражлы фильмнар программасы күрсәтеләчәк. Яшьләрчә караш өстенлек итәчәк. Татарстан режиссерлары – яшьләр мине аеруча сөендерде. Барыкин остаханәсеннән өч фильм керде, берсе аеруча кызыклы шләнгән. Режиссер Гатин ТЮЗның танылган актеры Александр Купцов катнашында бик күркәм фильм төшергән. Режиссерның тырышлыгы күренеп тора. Тамашачы үз иткән « вропага тәрәзә» кысаларында румын программасын күрсәтәчәкбез. Сүз уңаеннан, андагы һәр фильмның икенчесе йә Берлин, йә Канн фести-

Б .У

б б

бирелүенә күбрәк игътибар итәргә туры килә. гәр фильм явызлыкны пропагандаламый, киресенчә, гаепли икән, нигә аны халыкка күрсәтмәскә Кино – драматургия бит ул. Геройның кичерешләре аша яхшы белән яман көрәше сурәтләнә. а

р т ст

ар ас н а а с н с н т – Режиссерларны ике төркемгә бүлергә була: үз мәдәниятләренә каршы чыгучылар (андыйлар безнең фестивальгә гариза бирми) һәм күрәләтә провокациягә бармыйча гына мондый темага кагыла торганнар. Кызыклы, ювелир ше диярлек әсәр каршылык уятмый. нигездә, безгә идеологиягә без туры килә торган әсәрләр җибәрәләр.

безнең прокатка ләкмәячәге дә билгеле. лбәттә, шундый фильмны алдырасы килү табигый. Программада күрсәтелгән картиналар буенча фестивальнең дәрәҗәсен билгелиләр ич.

н ст а н ата ас н р са а ра тас н – Алай ук димәс идем. Билгеле бер идея, тема өстенлек итүе хак. аны ничек ачарга икәнен һәр иҗатчы үзе хәл итә. Безнең фестиваль дингә үгет-нәсыйхәт тә, Коръәнгә иллюстрация дә түгел. Дин ул – мәдәниятнең бер өлеше, бик тә шәхси, газиз хис. л кешенең Аллаһы Тәгалә белән үзара мөнәсәбәте. кино дөньяви, ул һәркем өчен дә, һәм шул ук вакытта һәркем өчен үзенеке. Безнең фестиваль мәдәниятләрнең үзара багланышы хакында. Мондый темага фильмнар төшерә һәм фестивальдә катнаштыруларын сорап гариза җибәрә торган кешеләр мөселман дөньясы өчен тыелган темаларга кагылмый. леге фестиваль фильмнарын карап үзең өчен мөселман мәдәниятен, үзенчәлекле,

рс нар н са а а а с аннар н н ар т н нт с с а с р арт на а та са т т а ар – Диния нәзарәтенең фикеренә, консультация бирүче орган буларак, һәрчак колак салабыз. Табу-тыю турында түгел сүз. Теге яки бу фильмда әйтик, чәкләрне тышка чыгару кебек акланмаган натурализм белән мавыгулар очрарга мөмкин. Андый әсәрне без фестивальгә кертмибез. Хәер, андыйларны җибәрмиләр дә. әкин дини нечкәлекләрне, әйтик, сөнниләр һәм шәитләр мөнәсәбәтен без аңлап та бетермәскә мөмкин. Проблемалы әсәрне программадан алып ташлау турында түгел, аның нинди контекстта Т

а а уга

г ва т а

р а а р н р

т ват ту та

а та с а т а у та а у усту а с у а тт усс у а с а а а ат а

а а

ат а ва

а а у с

а т

г а а т ва

а ас

а ага тс

мат г аф

җәмгыять

.Ә

күпкырлы яңа дөнья ачасың. әхсән мин үзем мөселманнарның яшәү рәвеше, гореф-гадәтләре, йолалар, хәтта тышкы кыяфәтләре хакында да шулкадәр күп мәгълүмат алдым, рухымны баеттым. уңа күрә фестивальнең атамасы – билгеле бер критерий ул, дим. вропалылар белән аралашканда, фестиваль хакында фикер алышканда аларның безгә мөнәсәбәтен ачык тоясың. Мөселман мәдәниятенең тирәнлегенә, ислам диненең яхшылыкка һәм тынычлыкка өндәвенә ихтирам сизелә.

а с

аТ

н н а ат

ар т н ар

ан – зган ел программага кертерлек бер-ике фильмга аксакаллар: «кирәкмәс иде» дигәч, аларын алыштырырдайларына тукталдык. едевр диярлек әсәрдән баш тарттык дия алмыйм, юк. ан н а тар а а т н ан н н р с с рт ар а а ра ан а с ан н рс р ра ас на рт а ан – Сугыш, бигрәк тә халыкның туган-үскән җиреннән куылуы темасы һәрчак фаҗига ул. Фильм авторларын мин аңлыйм, без кино карау хакында сөйләшик. «Хайтарма» белән булган хәл яхшы уйланылган һәм тормышка ашырылган пиар дисәк... гәр аны Гран-при алган «Круги» белән чагыштырсак, соңгысының күпкә көчлерәк, отышлырак икәнен танырга мәҗбүрбез. Сербия «Круги» фильмын үз иленең иң яхшы әсәре буларак «Оскар»га тәкъдим итте, ә краина «Хайтарма» урынына бөтенләй бүтән фильм җибәрде. «Хайтарма»ны шундый көч белән тәрүләре көнләшерлек, әлбәттә. әкин ул конкурска кертелсә, җиңү яулый алмаган булыр иде, монысы хак. Гран-при номинациясендә аны «Круги» уздырды, шулай ук иң яхшы хатын-кыз роле һәм иң яхшы ир-ат роле дә фестивалебезнең башка фильмнарында уйналды. Сүз уңаеннан, безнең фестивальдә «Иң яхшы сценарий» дип танылган «Яңгыр астындагы хатлар» икенче бер кинофестивальдә иң яхшы чит ил фильмы буларак тагын бер бүләк алды. 63

җәмгыять афиша

Г. Т

б IV Казан халыкара һәвәскәрләр, яшьләр һәм балалар кинофестивале

Фестиваль кысаларында мастеркласслар, воркшоплар, иҗади очрашулар, чит ил һәм Россия кинематографистлары катнашында «түгәрәк өстәл»ләр үткәрелә. Төп приз – дәүләт ярдәме белән де бют фильмы төшерү мөмкинлеге. 2–6 сентябрь көннәрендә

Зур сәхнә Традиция буенча август ахырында театр үз тамашачысына иң популяр спектакльләрен тәкъдим итә: 25 август р (Илгиз Зәйни). Премьера;

26 август р р (Туфан Миңнуллин); 27 август а (Туфан Миңнуллин); 28 август ан р т (Галиәсгар Камал). Премьера; 29 август р (Кәрим Тинчурин); 31август (Илгиз Зәйни). Премьера. 25–31 август, 19:00, 12+

Х Казан халыкара мөселман киносы фестивале Ачылу һәм ябылу тантаналары – «Пирамида» сәхнәсендә, конкурс фильмнары – «Родина» кинотеатрында, фильмнар «Киномечта» («Парк-хаус»), «Киномакс» («Тандем», «Южный») һәм «Мир» кинотеатрларында да күрсәтелә. Быелгы кинофестивальнең бер үзенчәлеге – «ТЮРКСОЙ» Халыкара оешмасы әгъзасы булган илләр (Төркия, Казахстан, Кыргызстан, Төрекмәнстан, Азәрбайҗан, Үзбәкстан) һәм Россия төбәкләренең (Якутия, Хакасия, Башкортостан, Татарстан) фильмнары махсус программага берләштерелә. 5–11 сентябрь көннәре, 16+

Игенчеләр сарае алдындагы мәйдан «Казан көзе» Халыкара опера фестивалендә, ТР Дәүләт симфоник оркестры белән бергә, немец опера йолдызы Симона Кермес чыгыш ясаячак. Программа «Монтевердидан Вердига кадәр» дип атала. Дирижер – Александр Сладковский. 30 август, 20:00, 6+

Татарстан

август 2014

«МБ-Ирбис» официальный дилер «Мерседес-Бенц» Космонавтов 71, тел.: (843) 294 94 94 , www.mercedes-irbis.ru

Татарстан №8 АВГУСТ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА

12 б.