Tatarstan 10 2014 tat by Общественно-политический журнал "Татарстан"

Татарстан №10 ОКТЯБРЬ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

ЖИЛОЙ КОМПЛЕКС Щербаковский пер., дом 7

ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА

*Кловер Хаус

Безнең рецепт

+7 (987) 297-50-35 Продажи по 214-ФЗ www.cloverkazan.ru

С проектной декларацией можно ознакомиться и скачать на сайте

Рассрочка от застройщика ООО «Мегаполис» (до 20.12.2014г.) Разрешение на строительство RU16301000-121-ж» от 22.12.2011г. выдано Исполнительным комитетом МО г. Казань ОАО «Ак Барс» Банк, ОАО «Сбербанк», ЗАО «Банк ВТБ 24»

РАССРОЧКА

ИПОТЕКА

Ы Ш Р А К А К Т ОР П ИМ

Реклама. 12+

1 Р т

рт

тр

к р Б

я ьб рт

т р

б ро

к к

р ктор

кбо

р ь

к бр т р р

я о

к я

то

ктор

р ктор

я о р

Парикмахерскаяда хатынымның чәчен яңа ханым кискән. Каяндыр, Донецк

то

якларыннан икән. Казанда туганнары да, танышлары да – гомумән беркеме дә юк. Ике бала, бер тиен акчасыз, ят кешеләр, ят шәһәр – тормышны

то орь орь

ко ко ор

ктор

өр-яңадан башлау өчен иң яхшы вариант түгел. Тик бу хәл, дип сөйли ха-

то

ным, бер-ике ай гына дәвам итә, аннан соң барысы да ничектер үзеннән-үзе

җайланып китә. ш табарга очраклы танышы ярдәм итә. Аннан соң штәге

1 20 р к

т рк

т к кб т

ко

кызлар, бергәләшеп уйлап, торак ягын дә рәтлиләр: ярлы булмаган бер кли-

т т о о я р к я р к р ь тт т рк

енткалары качакларга үзенең буш торган фатирында яшәп торырга тәкъдим итә, түләүсез...

Аңа булышучыларны саный китсәң, бер дистәгә туладыр. Һәм аларның Г

берсе дә әлеге ханымның бүген барган мәгънәсез сугышта кем яклы бу-

00 т

луы белән кызыксынмый. Сәер, әмма, күрәсең, алар өчен моның бернинди

т т рт

дә әһәмияте юк. з карашларын, фикер сөрешләрен яклап, леккеге дусларын мәсхәрәләп һәм кичәге кумирларына ау оештырып социаль челтәрләрдә

Б к я я р т б к т р т р т р р к б т р т р б т р р к р т б р тор к р р к к р б т р к к к к т р р т р к я б р ро о р бр к р т р р р к ко р я б р т р о р я р ят ко к т ор я к бр т р р к р к к

рья

Ә ни өчен сәер булсын соң әле бу Якынына булышканда әлеге дә баягы

якынының карашлары белән кызыксынырга беркемнең дә башына килми. Шәфкатьлелек ул дини карашлар, гражданлык һәм милләт кебек җитди төшенчәләрдән дә югарырак тора. Һәм нәкъ менә шуны парикмахерскаяда шләүче кызлар гына түгел, бәлки җитдирәк кешеләр аңласа, ихтимал, принциплар һәм карашлар дусларны бер-берсеннән аера, күршеләрне дошман ясый алмас иде. Яхшылык кылырга ашыгыгыз.

о о

якалашканнардан аермалы буларак. р

ро б то

тья Б т

р о

бо ь орок

к к

Г т к

к я р к

б я

4 4 2

т т рт р

т т рт

тә

ят

рб к к

б р

т р т яр

к т

8 10

т т к

ять

ботк ря к ят

т р

б р

43 р

ко т б р

р р

т р

ор

ко я т к б к

тор

к р

ко ь

36 58

ья о я

т р т р

62 66

68 72

ата

та

110 меңгә якын рк

тро

ро орт тк р

тк

о оро к р к

к р

о к

174,9 ìëðä ñóì т р т

б р

т р

к р

т р т

т р

рт ро кт тор к т к

164,5 ìëðä ñóì т р т

т р

б р от к кр к тр

1,63 òðëí ñóì р б

к р

тро т кор ор я к к р б б р б

к к

ярт т орт т

тр ь

т р р

як

т р

о т

р о т рк т к б р о

т р о

Татарстан

октябрь

ата

580 ìëðä ñóìëûê т

т р т

к о к я р тр кт р ро кт б р т р к р рк б тк я к к р тр кт к от т тот к тот р к

ьб

тт

р р

тор о р ро тр о

т тр р ко тр к я т р т б т б

б к оро к

тот б р

як

к р к

513

т к р б

о ко к р

к р

к к

12,986 ìëí òîííà ор б

б р

ãàðèçà

ть б

кк р т б кк т р як р к р р б я оро б к т к р тк р р о к ять т рк т к т р т т р кт к рт р т р к р т р ятк р

1 ìëðä ñóì р

к р

р о кт р о рт к

к рт

та

ярт т р

т к

ть рт р к

р т

ть

яр я р

к к о

р о

т б

итата а ы

а ыш и

б т

р т р

а а а атыш а ма а а т ья гышы аш а а ы аш а ы та әм ә ә ә та ы ы и м га и ә итата а әм г г ә а а аш и т ама та афы а иг а ит гә а ия ә ы а ы ә и и та ыгы

тәм

т р т

к то

т р

ро

т р

а а а а м ә тми и тә ә т ы га әм а ята га әм ә ә ә ә ы га ти ш т а ы фат ы әм а ә а а а ы га ти ш әш а та әш ә

и иф

ко ор

и м тә

к к р

тр

ы ш ә гә җы

тши

орт т р

р б

мы м ми

ья

ә әтта

т р

а ат ия а а га ы ы әм а а т ышы а тагы та ы иг ти а ит я шы ә ә тима а а ы ти а а а и та итә а ма ы әмма а та ы и г ә ы а а әт а ы а и ши и ә әм м им а

и м т м а

рк

а 6

от

р т о

ь т ы ым әм и м

га к

т ма а а га

ть

к рт тк

г я а ыгым а ә и

к р

рб

о р

к т

игә

ита я ым ми и м әм

ә ә т а а а ы ыгыш и ы әм м ма ья ы ә гә ти ш и ы м Татарстан

октябрь 2014

а имият фи

Хәзер безне ничек дип атарга? о

б тр

т тр як к к тт б т б кб к р р т т рт т я тор ок т т р т р т р к т р

унысына төгәллек кертик: «Р субъектлары хакимиятенең вәкиллекле һәм башкарма органнарын оештыруның гомуми принциплары турында»гы Канунга карата Татарстанда һәм тагын берничә республикада ризасызлык тудырган төзәтмәләрне моңарчы берәүнең дә гамәлдән чыгарганы юк. Шулай булгач, президент дип аталып йөртелүче төбәк башлыкларының башка атамага күчүе өчен рәсми рәвештә алдан тәгаенләнгән биш еллык вакыт дәвам итә. Дөресрәге, тәмамланып килә, канун буенча ул 1 елның 1 гыйнварында төгәлләнәчәк, ә барлык республикалардан, крайлардан һәм өлкәләрдән президент бары тик Татарстанда гына калды. Соңгылардан булып, үз вазыйфасы атамасын әле күптән түгел генә Башкортостан башлыгы Рөстәм Хәмитов «канунга туры китерде». б кк т т р т р ть о р р тк т ья т т р ко р к р я б кт р ок к р к к т кб р к тт р р т р р б я ь р ор к т р б р ор б р р т р т к ят б т р т т р т к т рт б кт б р рк к тт о я р к кт р т к т тр к р к р т т к т р к р т рк о р т к р р т р т Ә 8

р б

т ртт т

р р

о я р о я

т р т т р я р

кк т к

к р

р т р р р к р тт т т р т рб к р рт р т б кт р р т к к т р т т р ок к к к рт тр тр ок т о я к ят т р к т т к б т ок т т б к р к ок к р т б т р т рт т т р т о б р рт б т б р р к р б кт р р т ор р к т рт т к ь р т б ок к р к к о т т я к р к о р к кт б р кт к р р к р т роб к р т р тб р к к р б р т рт о т т я я ок к р б р ьт т рк тт я к рт р я б р т к к ят як р к кт р к р т р б р р б к р р т р т т рт р р к к к к т т

ь р р р т о т р т т к р к кр к б к р б р к к р ор т р р р о т т рт р т яр т р т р т р кр б тт р р к к р т я о к р рк б т к р б б р о я т рт ко т т я р к р т р т к к р р к б т т т рт р т яр т т р к р к т б я р р б р т р т р р к б ять т р к рт рк бор тор р бр р р т к т рт б т рк р т б к р т р р р тб р к к к тт б р т як р тор т р о р кт р кт р кб р б ятьт к р к кт б к б р р т р тор к р к б т р о ор к к р т к р т р р ко б р я о кр т я т рт р б р рт б т б б к т о кб р б рб р р т т р к р к ор ь ятьт т к т к б р кт к р т р к рк р т р р ятт р р к р к

С Татарстан

октябрь 2014

ото

посвященно� 100-лети� перв�� Пов�жь� авт�обильн�� пробег�

26 октябр� 2014 год�, Площадь Тыс�елети�

15 января 1914 года был проведен автопробег Казань - Лаишево - Шуран с целью испытания прочности грунтовых дорог. В уникальном соревновании приняли участие 7 автомобилей марок «Мерседес», «Кейс», «Форд», «Опель», «Студе-Беккер» и «Лорель». Участники преодолели расстояние в 80 км, двигаясь со коростью 70-80 км/час. Победитель пробега, автомобиль марки «Кейс» Я. Молоткова, показал рекордное время 1 час 31 мин.

Стар� ретроралл� дас� председатель Госсовет� РТ, пр�иден� «Авторетроклуб� 21» Фари� Му�аметши�

В ралл� приму� �асти� б�е� 30 ретр� � современны� авт�обиле� маро� For�, Mercede�, Ope�, ГАЗ � др.

Органи�атор�

Пр� поддержк� мэри� г. Ка�ань, администраци� Лаишевск�� муниципальн�� р-н�, му�е� Лаишевск�� кра� и�. Г. Державин�

Приглашаем к сотрудничеству партнеров и спонсоров Тел.: (843) 222-09-76 nivlana@tatmedia.com Подробности на сайте protatarstan.ru

а имият

Халык ихтыяры һәм бердәмлеге җиңүе

тябрь т р

к р

т т р

рт я

р о к р

б к к к к к к р б р

рт я к т т к я т р р б р т к рт к к р б р тт о р к р кт б к к р т як б к т р т р к р 10

Р Т р р кб

т о

к тор

кк р т б

р р т к р

рк о о р

р кор р р

кт т рт т о т б р р ок к

т к

к р

т б

т р рк

ток б р

р рт р к р

к т

б р

т к ро ро тт б р б кя

к бр т к р тк р р б к окр б б ро т к р к к я р о я рт я т к яб т т р б к р о я т ро т к т о т б ро т кб

Б Татарстан

октябрь 2014

ото

т р т

к тт р т рт я т т т о т р о я т т я к р т о т рт я б б р т окр рб р тт к р к т к р к т б р к р яб б р р я б р тк б р т окр р р т б рк к р к к т о т р т к т р тт р к я я к т о т р р т к т р тк р б т р р р р т т р о р кт б б к к т т р к я о т р к р р ро я р т т р т т к р к я т б к к б к т як к т к я б р о я т к б к к б р к ор р р т к р ро я р к к ктор р б т к р т б ь к т рт р т т о б р ро я р т к р бр о яр т р к ртт б р р т р к р тк к т о к ять р к к я к б р ро я р т р ять р кб б р р б к т о я ять б т б к р кк к к я р к кр т р б к р к я бо р б р б р т р б р р б р тт о р б б рк о к рб р б б р ять то тр т к кт р р о я рт я б р ко р т т р р ро я р р р т к к р к т р р к я т б р т я рб о р р тт

а имият

к рт

ото

р р б р к р р р як к о р б р кт к т б тк к рр т к ят рт я т я т от б к бр кк я р т кк ко р р о я б т я т б т к т я к к б рт р роб к ят р б р б р я к

т р т к

к к к ко р р б

к р к

р ят ро к т рк т р

т р р

б р т о т к т о о к як т б к к б р р т ро р р о т р б р т р р р т

к р т о б к р к р т т р ьяк к т кр рт р р к т т кр к р р о ь о т р кт к т кт р к тт т р т р т б рк т тор о я б р р к я к о ь я тотр к к к яр тт б р ко кт р ок к т б р б р р

р ь р

ко

к т т

рт т р

к р т о т тк р ь к р ко к р рк б т р ь ко ро кт о я р я б кт р р т т к р т о т р т р тк р ь к р к р рк б т т о т т р к б т ор т кт р к р б к о ь к т тор ят кт р т р т р к р т о т т т к р т ко тро ь к т б т ро о ь б к т ь р т т к т р т к рб р о кт р кб т т р р р р ро

к р т я р кк р р т р р к р к о орт т р б р б к ро р р т б р к ь 11

р б

к б тт

т б к

к т яр ко

к ь б р р

я р р о к к

б к

б я

к б т о р

б рт я к кя

р б яб р тк р р к т р тб к я т

т о т я о т ять к роб р р к р кб к к т кр к б тб б б т к р о т рк т р т к т о о я к к б к кб р р р кт т б к т т р ь к р тк к к р яр к т т к т к ро тт к р кк 12

р т рт к р т я р р р т р р к р к о орт т р б р б к ро р р б р р тт к т кт р рб ть ко к т б р к ь ро к я о р р р ять р к т р к рт к б б б т т р т р тр б к орт к я я т ро к яб б т р т к р к к рт р т р к б б рк к р т б р роб т р т б к р к ят р т т р т к к к к б к р т рт т о т т т р рр б к к р т к т т т к к р рб р р я р т тор б р р б р к р

к р к б р о я я т

т рт

тт

т кт р т о т

ро кк

к т тк

р ять т р т к р т к р к к б к рб т р ь т р б т р т б тт р т т о р ртт р к т р р ь кт к т р к р б к к к т р р б р т б т т я р т ять р об к б р б т т я р б к т б т кб т к р т т р к к р рт к тор б р р к рб т т ь к б р б к яр т р к я т о т тор б р р к к т к к р я к б о р кт ко б б б к ят к рб р т б р к р тт к т б р ко т р я б к б р р т т р к кт р р б

к як

Татарстан

октябрь 2014

ото

а имият

иа

«Сәламәт булыгыз!» медицина телепрограммасы – эфирда 10 ел! т к к т ро

р т

р б р б р б р кк к тор

тябр р р тб

б р т т рт р т р б б р т к

Айдар Газизуллович, проект нәрсәдән башланып китте? Нинди генә телепрограмма эшләнсә дә, аны башлап җибәрү бик тиз һәм җиңел була алмый. Барысын да эзләргә туры килде: нәрсәнедер дуслардан алып тордык, бурычка кердек, җиһазлар сатып алдык. Моннан тыш,татар телендә тиешле дәрәҗәдә сөйләшә белүче табиблар картотекасы белән проблема бик зур иде. Клиникаларга барып, андагы татар телендә җиңел аралаша, әңгәмә кора алырлык теге яки бу белгечләр турында баш табиблар белән сөйләшергә туры килде. 2003 елда клиникаларның матбугат хезмәте турында сүз дә булуы мөмкин түгел иде. Пилот вариантны без бер атна төшердек. Бүгенге тизлек белән чагыштырганда, бу, әлбәттә, бик озак санала. Әлеге программа 25 минутка исәпләнгән һәм «Медицина яңалыклары», «Сәламәтлек серләре», «Халык медицинасы» һәм башка рубрикаларны үз эченә алган иде.

Сез программаны тәүге чыгарылышыннан бирле алып барасызмы? Юк, программаның пилот һәм тагын берничә чыгарылышын «ТНВ» каналының талантлы тележурналисты Гөлназ Галиева алып барды. Сүз уңаеннан, без беренче вакытларда «Яңа гасыр» телеканалы эфирында чыктык. 2005 елдан «Россия-1 Татарстан» федераль каналына күчтек. 2005–2006 елларда без шимбә көнне

т о

б р

р я

тб

т т р т к р

тя б

к р

17.25тә – кичке эфирда эшли идек. Тапшырулар челтәре үзгәрде һәм без тапшыруларыбызны иртән – 10.45тә алып барабыз.

Башка телеканалга күчүнең сәбәбе нәрсәдә? Беренче чиратта финансларга бәйле. Без – бюджет программасы, шуңа күрә дәүләт каналы эфирында һәм рекламадан башка әзер контентны урнаштыру өчен иң арзан бәядән эшләргә тиешбез. Бүгенге көндә бу тапшыруларын бөтен республикага күрсәтә алган «Татарстан» ДТРК генә.

Сезнең программа кемгә йөз тота? «Сәламәт булыгыз!» – сәламәтлек һәм медицина турында татар телендә эшләүче беренче һәм бердәнбер проект. Ул профилактика медицинасын һәм Татарстан Сәламәтлек саклау министрлыгының рәсми мәгълүматын чагылдыра. Безнең тапшыруларда исемнәре билгеле табиблар катнаша, программалар Казан шәһәренең һәм, гомумән, республиканың иң яхшы клиникаларында төшерелә. Бездә реклама урнаштырылмый, без нинди дә булса фармкомпания яисә коммерциячел клиникаларның мәнфәгатьләрен кайгыртмыйбыз. Шуның белән, минем уйлавымча, тамашачыларның аерым игътибарын һәм хөрмәтен яуладык. Байларның да, урта хәллеләрнең дә сәламәтлекләре берәү генә, аны бернинди акчаларга да сатып алып булмый. Безнең максат – ачык формада халыкны, бигрәк тә авыл җирлекләрендә яшәүчеләрне үз туган телләрендә авырулар, аларны булдырмау чаралары, сәламәтлекне ныгытуның зарурлыгы турында алдан кисәтү, дәвалау мөмкинлекләре һәм диагностикалау хакында сөйләү. Мин сәламәтлекнең 25%ы

гына медицинадан, ә калган 75%ы кешенең үзеннән торганын аңлатырга тырышам. Инсульт, инфаркт, шикәр авыруы, рак һәм башка йогышсыз авырулар, кызганычка, көн саен арабыздан шактый кешене вакытсыз алып китә. Авыру, аның симптомнары һәм чирнең беренче билгеләреннән соң күрелергә тиешле чаралар турында мәгълүматның җитеп бетмәве күп очракларда күңелсез хәлләрнең сәбәбе булып тора. Быел «Сәламәт булыгыз!» кысаларында тормышка куркыныч китерә торган авыруларның беренче билгеләренә багышланган кыска роликлар күрсәтеләчәк. Алар тамашачыларны авыруның беренче симптомнары күренүгә нишләргә кирәклеген өйрәтәләр. Сүз уңаеннан, әлеге роликлар «Казан-Арена» стадионы медиафасадында да урнаштырылганнар.

Үзенең дистә еллыгын билгеләп үтә торган телепрограмманың авторы һәм алып баручысы булу ничегрәк? Әлбәттә, зур шатлык хисләре һәм хыялыңның тормышка ашуыннан алган үзенчәлекле тойгылар били. Үз хезмәтеңнең кешеләргә файда китерүен, ярдәм итүен тою бик мөһим. Минем даими тамашачыларыма, табибларга, белгечләргә, тапшыруларда катнашучыларга, иҗат төркеменә, Татарстан Сәламәтлек саклау министрлыгына, Медицина профилактикасы республика үзәгенә, бигрәк тә 1992–2010 елларда МПРҮнең баш табибы булган Ринат Вазетдинович Тазиевка, МПРҮ баш табибы урынбасары Фәридә Хаҗиәхмәтовна Габитовага, МПРҮнең баш табибы Римма Сәиповна Садыйковага, «Татарстан» ДТРКнә һәм миңа, минем татар телендә телевизион клиника булдыра алу сәләтемә, көчемә һәм мөмкинлекләремә ышанган һәркемгә рәхмәт әйтәсем килә. 13

ф т

Республика өчен 600 миллион доллар 14

Татарстан

октябрь 2014

ф т

о т

кт т р

т рт р р ят к

ь р к р

о к

к бр к

б р т т к бо тр о

р т тр т т р р ят о ро к я ро т о я к я ро р т к о то о т р т р к ко я ро кт о о р т к т т р к т к р ртт р о р б р к р к т к р к рт р т

ото

ти а

Балтадан аш пешерү

сегезгә төшерик, Р инанслар министрлыгы федераль бюджет проектын Хөкүмәткә 16 сентябрьдә генә кертте. Алай гына да түгел, 1 сентябрьдә узган Р Дәүләт советы утырышы әлеге проектны радикаль үзгәртүләр көтүен күрсәтте. Төбәк тарафыннан үз бюджетын алданрак карау факты – һәрхәлдә бүгенге икътисадый вазгыятьтә – шактый күрсәтмә ш булып тоела. Татарстан хакимиятләре, күрәсең, федераль бюджет белән төбәк бюджетының төп параметрларын бәйләү инде алай ук мөһим түгел, дигән нәтиҗәгә килгәннәрдер: Р бюджетыннан көтелгән 16

максатчан бюджетара трасфертларны исәпләмәгәндә, Мәскәүдән зур акчаларга өметләнмәскә кирәк. Димәк, җитештерү һәм социаль өлкәне үстерүгә кертелергә тиешле инвестицияләрнең бердәнбер диярлек чыганагы булып предприятиеләрнең үз табышлары, республика һәм берләштерелгән бюджетларга баручы салымнар тора. Әмма табыш һәм салымнар, билгеле булганча, гамәлгә ашырылган продукция, хезмәт күрсәтүләр һәм шләр күләменә бәйле, инде Россия икътисадының торгынлыгын һәм тышкы базарларның кысылуын исәпкә алганда, бу шләрнең бик яхшы бармавын әйтергә кирәк.

ТР икътисад министры Мидхәт Шаһиәхмәтов Министрлар Кабинеты утырышында хәбәр иткәнчә, агымдагы ел нәтиҗәләре буенча сәнәгать җитештерүе индексы 1 , процент дәрәҗәсендә фаразлана, 1 елда – 1 ,1 процент дәрәҗәсендә. Процентның уннан бер өлешен статистик ялгышуга санарга була, ә инде бер елдан соң вәгъдә ителгән процент үсеш – сак оптимизм, сүз уңаеннан, ышандырырлык дәлилләр белән ныгытылмаган. Аграр һәм төзелеш секторлары буенча фаразлар да артык куанычлы түгел. Әлбәттә, мондый кәефләр елына, ким дигәндә, биш процентлы үсеш (ТР Татарстан

октябрь 2014

ото

т р т т о я б кт тябрь р б к тр р б т р оь к т р к р тк р б т ро кт к р

т и

ти а

ТТП буенча фараз 1 елга – 1,3 процент) таләп иткән ТР Президенты Рөстәм Миңнехановка бөтенләй ошамадылар. Темпның мондый билгеләнеше, әйтергә кирәк, иң минималь: ТТПның биш процентлы үсеше безнең алга киткән дөньядан бүгенгедән дә артка калмаска мөмкинлек бирә торган сан, икенче төрле әйткәндә, бу хәрәкәт итүче транспортер лентасында йөгерүче кешенең үз позициясен югалтмавы, дигән сүз. Куып тоту турында сүз дә юк. Әмма тагын да арткарак калмас өчен дә көч таләп ителә. Аны каян алырга ТР берләштерелгән бюджетының 1 елга һәм 16– 1 елгы план периодына фаразын хәбәр иткәндә, ТР финанс министры Радик Гайзәтуллин болай диде: «Табыш буенча план үтәлешенең шактый югары булуына карамастан, бюджет дефицитының 1 , млрд сум икәнлеген исәпкә алырга кирәк. Моннан тыш, республиканың ре предприятиеләре мәгълүматлары агымдагы елның ахырына кадәр табышка салым күләменең билгеле бер дәрәҗәдә кимүен күрсәтә. Шулай итеп, ел ахырына кадәр безгә бюджет дефицитын керем өлешенең кимүе шартларында капларга туры киләчәк». Һәм алга таба: «бюджетта ел саен беренче чираттагы һәм социаль мөһим чыгымнар арта бара. 1 елга план бюджетында алар 6 процент иде, 1 елга процентка җитәргә тиеш. Нәтиҗәдә бюджетның инвестцияләр һәм капиталь характердагы чыгымнарын гамәлгә ашыру мөмкинлекләре кими». инанс теленнән сәясигә күчереп әйткәндә, бу болай яңгырый: бөтен көчебезгә Президент Путинның май указларын үтәп, (бигрәк тә бюджеттагыларның хезмәт хакларын бер ярым-ике мәртәбәгә арттыруга кагылганнарын) без, төбәкләр, тизләтелгән темплар белән инде ерактагы түгел, якындагы киләчәгебезне ашап бетерә барабыз. Әле бер ел лек кенә вазгыять авыр, ләкин критик түгел иде: каплар вакыт җиткәндә йә шах, йә ишәк үлүен күздә тотып, төбәк бюджетлары һәм предприятиеләре кредитлар (үз банкларыбыздан яки турыдан-туры Көнбатышныкылардан) алдылар. 1 елның мартыннан соң, вазгыять бер-ике ай чендә тамырдан үзгәрде: хәтта Саклык Банкы һәм Тышкы икътисадый

банк кебек пәһлеваннар өчен дә тышкы тәрәзәләр ябылды. Бүген сәясәт ш йөртә – безне, Россияне, злекле һәм аңлы рәвештә буарга азапланалар. Мондый шартларда пөхтә-сак хакимнәр, икътисадның товар чыгара торган секторына инвестицияләрне саклап һәм кече бизнес өчен салым йөген киметеп, артык (әгәр популист дип атамасак әле) социаль йөкләмәләрне туктатып яки азайтып торалар. Әмма россиянекеләрнең үз горурлыгы бар, һәм, күрәсең, үзенчәлекле юл сайлангандыр. Карагыз: сентябрьнең икенче декадасыннан соң «рубль» АКШ долларына һәм еврога карата гына түгел, кайбер өченче дөнья илләренең валюталарына карата да кискен арзанайды. Атна буе түбәнгә тәгәрәү күзәтелде, әмма зәк банк тынлык саклады, бары тик җиденче тәүлектә генә базарга тыйнак, символик – бер ярым-ике миллиардлык сатып-алулар белән чыкты. Ягъни безгә шуны тәгаен аңларга мөмкинлек бирделәр: хезмәт хаклары һәм бюджет ориентирлары буенча барлык йөкләмәләр номиналь күрсәткечләрдә үтәләчәк, рапортлар да яңгырар, әмма икътисад һәм гражданнарның чынбарлыктагы иминлеге ни хәлгә калуы – анысы качмас. Хәер, кадерле россиялеләр дә төшеп калганнардан түгел: «Известия» мәгълүматларына караганда, елның беренче өч аенда, әле «Кырым безнекенә» кадәр, Р гражданнарының ерак чит илләргә күчерелгән акчаларының гомуми күләме процентка үсте һәм 13,1 млрд долларны тәшкил итте. Икенче кварталда тенденция сакланды, гражданнар ерак чит илләргә 1 млрд сум күчерделәр. Әлбәттә, кемдер моны хәллеләргә, мул тормышлыларга сылтар. Әмма ярты ел чендә, Р Б мәгълүматларына караганда, россиялеләр банклардан 3 , млрд доллар сатып алдылар, бу, узган елның шушы чоры белән чагыштырганда, 3 процентка күбрәк. стәвенә, сатып алынган долларларның зур өлеше «матрас астында» калды: валютадагы кертемнәр күләме 6 проценттан бераз гына күбрәк булды. Бу инде, әлбәттә, «яңа руслар» алымы түгел, ә бәлки гади кешеләрнеке: «яшелләрне» матрас астына яшерү – совет чорындагы әбибабайларның, кара көннәрне уйлап, тозшырпыны күпләп алып куюын хәтерләтә.

Әмма әйләнеп кайтыйк, сүз башым бит – Шүрәле. ТР Министрлар Кабинетының бюджет фаразларын караган утырышы 1 сентябрьдә республиканың ни-нәрсә хисабына үсәчәге турындагы кискен сораулар яңгыраган бердәнбер чара булмады. Шул ук көнне Министрлар Кабинеты каршындагы Икътисадый советның Татарстан товар җитештерүчеләре продукциясен базарга чыгару, алга тәрү темасына багышланган утырышы узды. Биредә азык-төлеккә кагылышлы өметле мәгълүмат яңгырады. Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры Марат Әхмәтов, республика ит һәм ит продуктлары (узган ел йомгаклары буенча 9 мең тонна кертелде, башка төбәкләргә 1 мең тонна чыгарылды), шикәр буенча нетто- кспортер булып тора, җирле җитештерүчеләр сөт һәм сөт продуктлары базарының 9 процентын били, республика үзен үсемлек мае белән тә мин итү өчен бөтен мөмкинлекләргә ия, гомумән, азык-төлек куркынычсызлыгы буенча вазгыять яхшыдан күркәмрәк, дип хәбәр итте. Ә менә төзелеш индустриясендә шләр буенча мәгълүмат алай ук оптимистик түгел: ТР икътисад министры Мидхәт Шаһиәхмәтов, биредә «җитештерү куәтләре тулысынча файдаланылмаган шартларда республика җитештерүчеләре продукцияләренең бәя һәм сыйфат буенча кулланучылар таләпләренә туры килмәве» күзәтелә, дип хәбәр итте. Ләкин министрның «товар җитештерү, чыгару-кертү буенча тулы мәгълүмат юк» дип белдерүе бөтенләй аптырашта калдырды. Моңа бәйле рәвештә Мидхәт Шаһиәхмәтов республикада җитештерелгән һәм аңа кертелгән продукциянең лектрон каталогын төзергә тәкъдим итте, анда продукциянең исемлеге, күләме һәм сыйфатламасы язылырга тиеш. Н-да… Мин, дөресен генә әйткәндә, Татарстанда барысы да контрольдә, дип уйлый идем. Әмма болар барысы да вак-төяк дияргә була, иң мөһиме – утырышның лейтмотивы: импортны алыштыру. стәвенә, әлеге сүз чит илдән кертелгән продукцияне генә түгел, Р нең башка төбәкләрендә җитештерелгәннәрне алыштыруны да күздә тота. Минемчә, бу ялган максат һәм, әгәр республика хакимиятләре шкә кайбер федераль чиновникларга хас азарт белән 17

ти а

бик кызганыч булачак: соңгылары Путинга чәчләр үрә тотырлык чикләүләр кертергә тәкъдим иттеләр – тукымалар кертүне тыюдан башлап, нефть химиясе һәм машина төзелеше продукциясен кертүне чикләүгә кадәрле. Татарстанга узган ел, мәсәлән, 16 млрд сумлык төрле җиһаз, транспорт чаралары һәм комплектлаштыручыларның кертелүенең нәрсәсе начар, аңлашылмый – бу бит предприятиеләрне яңартырга, яңа өстәмә кыйммәтләр тудырырга мөмкинчелек бирә. Яки 13 елда башка төбәкләрдән млрд сумлык продукция кертелде – бу да начар, дөрес түгелме Без кспортка товар чыгарырга, ачык тышкы базар булдырырга, шул ук вакытта үзебезнекен ябарга телибезме Без моны уздык инде: 9 нчы елларда, хәтерлим әле, «Кварт» ААҖ һәм КМТБ КамАЗ өчен комплектлаштыручылар чыгарырга азапланды (импорт буенча

алынганнан ике тапкыр кыйммәтрәк һәм сыйфаты яртыга түбән булып чыкты), «чит» алкоголь өчен административ чикләрне яптылар – нәтиҗәдә нәрсә Гомумән, минемчә, икътисадта кампанейщинадан да начар нәрсә юк. Икътисадый совет әгъзаларына һәм министрлыклар җитәкчеләренә Рөстәм Миңнеханов әйткәнчә, нинди товарлар кертелгәнне, базарда кайсыларына ихтыяҗ барлыгын аңлау өчен вазгыятьне җентекләп анализлау яхшырак булыр иде, иң мөһиме – әгәр без бүгенге минусларны иртәгеге плюсларга әйләндерергә телибез икән, базардагы бушлыкларның кай якка таба үзгәреш кичерәчәген, нинди яңа юнәлешләр барлыкка киләчәген аңларга тырышырга тиешбез. Әмма моның өчен – әйе, министр Шаһиәхмәтов хаклы – башта исәп һәм контроль урнаштырырга, тикшерелгән-сыналган тар-

«Росгосстрах» Татарстанда: клиентлар өчен тотрыклылык гаранты

014 елда «Росгосстрах» компаниясенә 93 ел тула. Әлеге олы датага Татарстан филиалы югары әзерлек белән килә – без планлаштырган барлык финанс күрсәткечләренә ирештек һәм ел йомгаклары буенча иминиятләштерү премияләре җыю буенча өч миллиардлы чикне үтәргә исәп тотабыз. Бу сан республика территориясендә эшләүче барлык иминият компанияләре өчен рекорд булачак. Без халык белән дә, эре эшкуарлык вәкилләре белән дә актив эшлибез. Безнең клиентлар арасында – «ТАИФ» компанияләр төркеме, «КАМАЗ» компанияләр төркеме һәм республиканың башка эре һәм җитди предприятиеләре. Без республиканың барлык районнарында да офислар санын элекке дәрәҗәдә калдырган хәлдә актив эшчәнлек җәелдерәбез. Татарстан территориясендә «Росгосстрах»ның 58 вәкиллеге һәм агентлыгы эшли һәм, безнең клиент кайда гына булмасын, ул ярдәм сорап, якында урнашкан 18

филиалга мөрәҗәгать итә ала – без аңа тиз арада ярдәм күрсәтергә әзер. «Росгосстрах» бүген – үзенең банк структурасы булган тулыканлы финанс холдингы. Бу ел иминият компанияләре өчен шактый катлаулы булды. Шуңа карамастан, без мөлкәтне иминиятләштерү буенча хезмәтләрне гамәлгә куюны, иминиятләштерү буенча халык белән килешүләр төзүне актив рәвештә дәвам иттердек, шулай ук ритуаль иминиятләштерү буенча бик тә җитди һәм мөһим продуктны башлап җибәрдек – аның буенча бүгенге көнгә 800дән артык килешү төзелгән инде. Иң төп вазыйфаларның берсе булып иминият түләүләре процессын төгәл

мак балансына һәм продукт балансына ия булырга тиешбез. …Материалны редакциягә тапшырырга җыенган гына идем, Р Дәүләт советының илебездәге бизнесны үстерү һәм аның көндәшлелеген арттыруга багышланган утырышы турында ишеттем. Һәм Президент ладимир Путинның илебездә ел ярым ( ) вакыт чендә басымы реаль сектор үсешенә ясалган икътисадый сәясәт булдыруга өндәвен ишеттем. Моның өчен Путин хәтта Хөкүмәткә һәм Бка сәнәгать предприятиеләре кредитлары өчен процент ставкаларын киметүне дә йөкләде, шул исәптән проектлы финанслау ярдәмендә. Чыннан да вакыты җитеп, боз кузгалды мәллә Сүз уңаеннан, Рөстәм Нургалиевич Дәүләт советында җентекле мәгълүмат белән чыгыш ясады, һәм аның буенча безнең республикада бүген дә реаль юнәлешкә ия сәясәт үткәрелә.

ими ият әшт итеп оештыру кала. Бүгенге көнгә «Росгосстрах» тарафыннан Татарстанда 750 миллион сумлык иминият каплаулары түләнгән, аның да төп өлеше – халыкка. Социаль җаваплылык принцибын да шулай ук актив рәвештә тормышка ашырабыз: компаниядә 2000нән артык кеше эшли, аларга тотрыклы рәвештә хезмәт хакы түләнә. Хезмәттәшләремне һәм коллегаларны Россия иминиятчеләре көне белән котлыйм! Ул Россиядә 6 октябрьдә билгеләп үтелә һәм аның «Госстрах» компаниясенең туган көненә туры килүе очраклы түгел. Сәламәтлек, бәхет һәм эшегездә уңышлар телим! Фәрит Ривнур улы Хәмәдиев, «Росгосстрах» җаваплылыгы чикләнгән җәмгыятенең Татарстан Республикасындагы филиалы директоры

«Росгосстрах» ҖЧҖнең Татарстан Республикасындагы филиалы Казан шәһ., Некрасов ур., 32а, www. rgs.ru Татарстан

октябрь 2014

.Т Б ТС К С ТАЦ СП Ц А СТА

ПРОФСОЮЗЛАРНЫҢ ДӘВАЛАУ-ПРОФИЛАКТИКА УЧРЕЖДЕНИЕСЕ

«ВАСИЛЬЕВО» САНАТОРИЕ «Васильево» санаториендә Яңа ел каникуллары

ТС А

Яңа ел – һәрвакытта да күңелле ял чоры ул. Ә «Васильево» санаториендә уза торган каникуллар икеләтә ямьле, чөнки сез күңел ачу программаларында уңай тәэсирләр алудан тыш, әкияти гүзәл нарат урманында йөреп һәм сихәт өсти торган процедуралар кабул итеп, җаныгызны һәм тәнегезне ял иттерәчәксез. «Васильево» санаториенә юл тотканда, үз алдыгызга төрле максатлар куя аласыз. Бары тик Яңа ел төнен күңелле итеп үткәрергә ниятләсәгез, моның өчен бездә 31.12.14тән башлап 03.01.15кә дәвам итә торган өч көнлек Яңа ел турлары бар, алар затлы нигъмәтләр тулы өстәл артында, күптөрле шоу-программалы Яңа ел төнен бик күңелле итеп уздыруны һәм аллы-гөлле салютны үз эченә ала. Әлеге турның бәясе һәр кешегә 11 000 сумнан башлана. Санаторийгә Яңа елны каршылаганнан соң, 02.01.2015 елның 2 гыйнварыннан башлап яисә каникул беткәнче, теләсә кайсы көндә килеп урнашырга була, 10 көннең бәясе 30 000 сумнан башлана. Әлеге вакыт эчендә Сез ял итәрсез, дәвалау-савыктыру процедураларының тулы бер курсын алырсыз, актив рәвештә ял итәргә яратучылар өчен, территориядә чаңгы юлы, зур шугалак, җәяүлеләр сукмаклары – аллеяләр бар. Яңа ел каникулларында ял үзәгендә көн саен күңел ачу программалары, концертлар, дәртләндергеч бию кичәләре уздырыла. Гаилә белән ял итү-дәвалану урыны буларак, без гаиләне сәламәтләндерү өчен бөтен шартларны тудырдык: уңайлы номерлар, балалар караватлары, уен мәйданчыклары, шат күңелле аниматоры булган уен бүлмәсе, Яңа ел тамашалары һәм спорт чаралары. Һәм боларның барысы да һич тә еракта түгел: Казаннан шифаханәгә ярты сәгатьтә барып җитеп була. Республика кунакларына Яңа елга бизәнгән һәм тарихи Казанга, Раифа монастырена, Зөя утрау-шәһәренә, астрономия обсерваториясенә, рәссам К.Васильевның музей-йортына, «Казан» тау чаңгысы курортына экскурсияләрне шатланып тәкъдим итә алабыз. Санаторийдә онытылмас тәэсирләрне, дәвалау курсын, көчегезне ныгыту һәм уңай хисләрне, Яңа елны көтеп тормыйча, бүгеннән үк ала аласыз! Ел әйләнәсендә бик шәп итеп ял итү өчен, биредә бөтен уңай шартлар булдырылган инде. Бик югары сыйфатлы хезмәт күрсәтүле һәм һәр клиентка карата җылы мөнәсәбәтле санаторийдә ял итәр чак җитте! Сез боларның барысын да «Васильево» санаториендә таба аласыз.

8 (84371) 6-20-10, 6-22-21 (843) 22-66-770 vasilsan@yandex.ru www.vasilevo.ru Реклама

ти а

а гыять

Ставкалар ясалды

Татарстан

октябрь 2014

а гыять и

ьб рт

ти а

кбо т к т

я к р т б р к р к т к рт к т к я р б т б т т б б к рт б о ор т р р к р кт о к б р б к р т рб р б яр к к кт р к т ор б р к я рб я р я я тор б к т б р

И Чит илләрдән продукция кертүне чикләү августта Р Президенты ладимир Путин Указы нигезендә гамәлгә керде. мбарго вросоюз илләреннән, Австралия, Канада, Норвегия һәм АКШтан кертелә торган ит продукциясенә, яшелчә, җиләк-җимешкә, диңгез продуктларына һәм суытылган балыкка, сөткә һәм сөт продуктларына салына. августтан башлап, исемлеккә тере балык та өстәлде. Шул ук вакытта, аннан сөләйман һәм керкә балыклары маймычларын, лактозасыз сөт һәм сөт продукциясен, чәчүлек бәрәңгене, шикәр кукурузын, борчакны, биологик актив өстәмәләрне һәм витаминнарны алып ташладылар. Санкцияләр бәяләрдә чагылыш тапты. Росстат мәгълүматларына караганда, соңгы ярты елда ил буенча азык-төлек продуктларының минималь җыелмасының бәясе 1 процентка үсте. Әлеге хәл Хөкүмәтне контрольлек итү һәм тыеп тору сәясәтен активрак кулланырга мәҗбүр итте. Әйтик, бүгенге көндә ТР Сәнәгать һәм сәүдә министрлыгы федераль һәм җирле ритейлерларда, челтәрле булмаган кибетләрдә, киоскларда, ваклап сату базарларында кырык төрдәге төп продуктка, аларның кайда җитештерелүенә карамастан, һәркөнне мониторинг уздыра. Аерып әйткәндә, болар җирле тә минатчыларның төп товарлары: 3, майлылыктагы сөт, ипи, р

тт

кефир, йомыркалар, бәрәңге, кишер, тавык, дуңгыз, сыер итләре. Р Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгы, елгы кризис вакытында кулланылган ысулдан файдаланып, иң кирәкле продуктларга сәүдә өстәмә бәяләрен 1 ка чаклы чикләүне күздә тоткан «төбәкләр – җитештерүчеләр – сәүдә» килешү проектын төзеде. Хәер, ритейлерларның инандыруынча, югарыда әйтеп үтелгән иң мөһим продуктларга өстәлгән бәяләр болай да 1 тан кимрәк. Ничек кенә булмасын, күзәтчелек механизмы социаль яктан әһәмиятле товарлар төркеменә куелучы бәяләрнең үсешен чын мәгънәсендә авызлыклап торачак. Шунлыктан киләчәктә иң кирәкле продуктларга бәяләрнең сизелерлек үсүе икеле.

ТР

к о тор я р б р рк р т к т

тк р р р р р р

б к ро я кт кб т б р р т к р тор к т т б т от т рт тр к р о т о р т т р р р ят р т р р к р к р т т р рт р к

т р орт торто

« к

ти а

б я р

т к

а гыять

ть

р к т

тк р ят

к т р р р к р тр

кт к тр о о о я к р р ь т б р к р я р рб к б т р то р р к р к т р р б б я рк т р б рк б т яр к р б я р тотк р б тт ро к я т р т р т т р т рк р кт к т б р кб я т к т р к к т р р к я р р к ьт р т т т р тот б о р к р б т орт т к к р ро кт р б т т к к рт т ять к т р ро кт р кт т т я к

И Иң кирәкле товарлар исемлегенә керми торган азык-төлеккә килгәндә, монда вазгыять катлаулырак. Аерып әйткәндә, мондый товарлар буенча оешкан төстә хисап-барлаулар алып барылмый, шуның нәтиҗәсе буларак, бердәм статистика да юк. Моннан тыш, дәүләтнең иң зарури булган товарларга бәя күтәрүне чикләвенә бәйле чыгымнарны каплау йөзеннән, сатучылар, әлбәттә, башка товарларга бәя күтәрә башлаячак, ә аны контрольдә тоту бик авыр булачак. Хәер, хакимияттәгеләр бөтен продуктларның да бәяләрен бертоташтан тикшереп торуны максат итеп куймый. Планлы икътисад заманы түгел ич Ә фаразлар нинди Санкциягә ләккән импорт азык-төлек товарла22

рына бәяләр үсүе шактый ук сизелерлек дәрәҗәдә (дистәләгән процентларга) булыр, дип гоманлыйм. Читтән кертелүче азык-төлек урынына үзебезнекен җитештерү шактый вакытка сузыла, зур күләмле чыгымнар таләп итә торган процесс. Аның нәтиҗәләре, иң уңайлы очракта да, бер елдан соң гына сизеләчәк. Җитештерүче илне санкцияләнмәгәненә алыштыру да шактый күп вакыт таләп итәчәк һәм бәяләр күтәрелүгә китерәчәк. Логистиканы яңадан төзергә туры киләчәк һәм сыйфат ягыннан югалтуларны булдырмаска кирәк. Ә болар арзан тормый. Димәк, илебезнең югалтулары зур булачак. Трир университеты икътисадчылары Маттиас Нойенкирх һәм лориан Ноймайерның исәпләүләренә караганда, җыелган мәгълүматлардан чыгып нәтиҗә чыгарганда, әлеге вазгыять Россиядәге Т Пны , 3 ка түбән тәгәрәтәчәк.

Санкциягә ләкмәгән читтән кертелә торган товарларның бәяләре артуы, беренче чиратта, валюта курсы үсешенә бәйле булачак. 1 елның гыйнвар–август айларында АКШ долларының номиналь курсы, 13 елның шул чоры белән чагыштырганда, уртача 11, ка үсте. Ә евро үсеше исә тагын да югарырак – 1 ,6 тәшкил итте. Бәяләр артуының иң түбән дәрәҗәсе шулардан чыгып билгеләнәчәк. з илебездә җитештерелгән, иң зарури саналмаган азык-төлек бәяләре үсеше, базарга бәйле булмаган ыгы-зыгылар килеп тумаган очракта, уртача база инфляциясеннән югарырак – якынча 1 1 процент булыр, дип фаразлана. Монда алмаштыру һәм керем алуның микроикътисадый нәтиҗәләре тулы көченә шләячәк, ә алар исә моңарчы чит илдән кертелә торган товарга алмашка үзебездә булганын куюны стимуллаштыра, әмма җавап рәвешендәге тәкъдимнәрне генә бик тиз арада арттыру мөмкин түгел. Шулай булгач, бәяләрнең инфляциянең гамәлдәге темпларыннан югарырак булачагы котылгысыз, дип саныйм. Әгәр азык-төлек булмаган төп товарларны алсак, әлегә монда вазгыять чагыштырмача тыныч, шулай да куркынычлар бар. Әйтик, мотор ягулыгын мисал итеп китерик. Россиядә бензин

елдан-ел күбрәк җитештерелә. Росстат мәгълүматларына караганда, 13 елда нефть шкәртү заводлары – 3 , миллион тонна, 1 елда – 3 , миллион тонна, 11елда 36, миллион тонна ягулык шләп чыгарган. Базарда җитди җитмәүчелек күзәтелмәүгә карамастан, бәяләр үсә бара. мәгълүматларына караганда, Россиядә гыйнвардан алып сентябрьгәчә АИ-9 93 бензинының бер литры бәясе 9, 1 сумнан 3 ,1 сумга чаклы күтәрелгән (үсеш – , ). Әлегә бензин бәясе үсеше инфляция белән бер чама бара. Әмма әгәр дә үзебезнең илнең Н Зларына чит илләрдән катализаторлар кертүгә санкцияләр салынса, бәяләр үсеше йөзәрләгән процент белән исәпләнәчәк. Әлеге хәлнең асылы шуннан гыйбарәт ки, бездә шләп чыгарылган бензинның нибары 1 ы үзебездә җитештерелгән катализаторлар кулланып ясала. Нефть шкәртү заводларына читтән кайтартыла торган барлык катализаторлар диярлек, Көнбатыш вропаныкы һәм Американыкы. Татарстан Көнбатыш вропадан елына чама белән бер миллиард сумлык катализатор сатып ала. мбарго очрагында, республиканың нефть химиясе һәм нефть шкәртү тармагы ике-өч ай чендә бик авыр хәлдә калырга мөмкин. Әмма барыбер хәлләр моңа чаклы барып җитмәс, дип өметләнәбез. вропа һәм Америка кабинетларыннан уңай хәбәрләр ишетелгәләп куйса да, санкцияләрнең кыска вакыт чендә узып китәчәгенә өметләнү үтә дә беркатлылык булыр иде. Әүвәле аерым бер гражданнарга, ә хәзер кайбер компанияләргә карата кулланылган Россиягә каршы кертелгән санкцияләр киләчәктә дә көчәячәк. Санкцияләрне китереп чыгарган төп сәбәп Кырымга бәйле. Ә бу мәсьәләдә Россиянең карашы үзгәрмәячәк. Иртәме-соңмы читтән товар кертүгә алмашка үзебездә җитештерелгәне килеп чыккан проблемаларны хәл итәр, илебезнең товар (шул исәптән, азыктөлек) куркынычсызлыгы чынбарлыкка әверелер, дип өметләнәсе генә кала. Хәер, атаныбыз язмышында мондый сынаулар беренче генә тапкыр килеп тумады инде, монысына да бирешмәбез Татарстан

октябрь 2014

әм

ья

Тәмле Италия о

б р

к о р т р

орт т

р я

о р

р р

о оро т т р б т

я т р

тилпән килеп, мөмкин булганча бик зур тизлектә берсен-берсе куып узарга тырыша, ә тамашачылар һәм «тренер»лар аларга көч бирергә, төрлечә күңелләрен күтәрергә, рухландырырга маташа.

Үткән номерда без электән килгән бешамель соусы рецепты белән таныштырырга вәгъдә иткән идек.

Әзерләү тәртибе 1. Кәстрүлдәге сыер маен сүрән утта эретергә. 2. Он сибеп, майлы-онлы катнашманы җылытуны дәвам итәргә. 3. Катнашманы агач калак белән даими рәвештә болгатып торган килеш, 300 мл салкын сөтне аз-азлап өстәргә.

4. Соусны бердәй рәвешкә кергәнче болгатырга. 5. Аз-азлап калган сөтне салып бетерергә һәм яхшылап болгатырга. Киңәш: Сөтнең күпме булуы соусның сез теләгән куелыгына карый. Шулай ук, соусның суынгач куерачагын да истә тотарга кирәк. 6. Даими болгатып торган килеш, соусны кайнап чыгу халәтенә җиткерергә, сүрән утта 5 минут пешерергә. 7. Бешамельгә тәменчә тоз, борыч, мускат чикләвеге сибәргә. 8. Сыер мае (30-50 г) салып болгатырга һәм кәстрүлгә капкач ябарга. Киңәш: Соус бердәй рәвешкә килгән һәм төерсез булырга тиеш. Төерләре калган очракта иләк аша чыгарырга. к

Палио узышлары Ел саен октябрьның икенче шимбәсендә Италиянең Сан-Миниато шәһәрендә, Балконевизи каласы янында Үрдәк фестивале (Palio del Papero) уздырыла, аны икенче төрле Палио узышлары дип тә йөртәләр. Әлеге гадәти булмаган бәйрәм 1982 елдан башлап үткәрелә һәм ул, аш-суга бәйле булудан бигрәк, спорт вакыйгасы дип санала. Аның төп геройлары – ерак арага йөгерешче казлар һәм үрдәкләр. Фестивальнең төп тамашасы кошлар чабышыннан гыйбарәт, анда бакылдаучы көндәшләр, үзара ярышып, аерым бер дистанцияне уза. Күптәннән килгән гадәт буенча, әлеге марафонда Иль Борго, Фондоди Сцеса, Буччио һәм Формацино шәһәрләре вәкилләре катнаша. Катнашучылар, алпан-

Составы: · сөт – 800-1000 мл, · сыер мае – 80-100 г (+ 30-50 г), · он – 80-100 г, · бер чеметем мускат чикләвеге, · тоз, · яңа төелгән борыч

Ашларыгыз тәмле булсын!

а а а

әм

ти а

Камил Йосыпов:

«ВТБ тотрыклы, ныклы һәм ышанычлы, ә бу клиентларыбыз өчен иң мөһиме»

т р т

б к б к т к о о т р т к р р к кк яб т б кб р к р р р т р т р т р б р

– Камил Рәифович, ВТБ төркеме безнең республикада 2002 елдан бирле актив эшчәнлек алып бара. Шушы дистә елдан артык вакыт эчендә төркемнең эш масштаблары нинди үзгәрешләр кичерде? – Татарстанда банк базары югары көндәшлеккә ия. Шуңа карамастан, безнең банк биредә саллы гына урын тота. Бездә 1,4 меңнән артык клиент – юридик затка хезмәт күрсәтелә. Шуларның 700дән артыгы эре һәм урта эшкуарлыкка карый. ВТБ төбәк инфраструктурасы үсеше, авиа- һәм машина төзелеше, нефть химиясе, нефть эшкәртү, төзелеш өлкәләрендә 24

гаять әһәмиятле булган проектларда катнаша. Республика икътисадының «Татнефть», «КамАЗ», Казан вертолет заводы, «ТАИФ» һәм башка эре предприятиеләре озак еллар дәвамында безнең ышанычлы партнерларыбыз булып тора. – Банкның мондый эшчәнлеге акчага салганда ничегрәк күренә? – Безнең кредит портфеле бүгенге көнгә 23 млрд сум тәшкил итә, ел башыннан безнең тарафтан 16 млрд сумлык кредит бирелгән. Җәлеп итү портфеле ел башыннан 10,5 млрд сумга артып, 28 млрд сумга җитте.

Без валюта базарында да актив эшлибез – ВТБда валюта белән алып барылган операцияләр күләме 632 млн АКШ долларыннан артып китте. Шартлы вазыйфалар сегменты күрсәткечләре дә үсә – документар һәм гарантияле операцияләр күләме 630 АКШ долларына җитте. – Республиканың «артыгы белән тыгыз» банклар базарында мондый саллы күрсәткечләргә ничек ирешәсез? Сере нидә? – Чыннан да, Татарстанда банклар көндәшлеге гадәттән тыш көчле, һәм без һәр клиент өчен көрәшәбез.

Өстәвенә, төбәк предприятиеләре белән эшләү җиңел түгел – алар бик таләпчән һәм шушы көндәшлек аркасында «иркә» дә. Безнең уңыш сере гади – банкның теләсә кайсы масштабтагы, шул исәптән озак вакытка исәпләнгән проектларны финанслый алуы безнең файдага эшли. Һәм, әлбәттә, хезмәткәрләрнең югары һөнәри дәрәҗәдә булулары. Клиентларыбызны хезмәтләндерүнең киң спектры гамәлдә – классик исәп-хисаптан башлап, кэш-менеджментка кадәр. ВТБ предприятиеләрнең тышкы икътисадый эшчәнлеген озатып бару буенча да тарихи лидер булып кала, ул әле совет чорында ук шушы юнәлештә эшләүче Тышкы икътисад банкы нигезендә оешты. Күп еллар дәвамында без халыкара килешүләрне озатып бару, РФнең валюта турындагы кануннарын бозуны кисәтү буенча чаралар комплексы үткәрү буенча, шулай ук күзәтчелек органнарында клиентларның мәнфәгатьләрен яклау җәһәтеннән иң яхшысы булып калабыз. Шул ук вакытта без комиссия кайтару буенча конкурентлыкка сәләтле ставкалар һәм индивидуаль тарифлар тәкъдим итәбез. Моннан тыш, ВТБ Россиядә конверсия операцияләре базарының 30 проценттан артыграк өлешен били, шулай ук биржа һәм биржадан тыш конверсия килешүләре үткәрә. Операция күләме зур булган очракта ВТБ өстәмә рәвештә комиссия алмый. Без индивидуаль шартлар тәкъдим итәбез: мисал өчен, клиент элемтәнең төрле юлын сайларга мөмкин – телефон аша, дистанцион банк хезмәтләндерүе системасын, Reuters-Dealing системасын һ.б. Банк гарантияләр бирә һәм төрле формада һәм төрле валютада (кытай юаньнарын да кертеп) аккредитив ача. Без Россия территориясендә исәпхисаплар алып бару өчен сумнарда аккредитивлар ачу һәм башкару, экспорт аккредитларын визалау, башкару һәм раслау буенча хезмәтләр, шулай ук сәүдә финанславы продуктлары кулланылган хезмәтләр дә күрсәтәбез. Хезмәт күрсәтүнең шушындый төрлелеге безгә Татарстан предприятиеләре импортын хезмәтләндерү күләме буенча төбәктә

ти а

а а а

әм

алдынгы урыннарда бару мөмкинлеге бирә. Сүз уңаеннан, безнең клиентларның Татарстанның иң яхшы, иң эре предприятиеләре булуы мәҗбүри түгел, ләкин алар инновацияле, үсештә. Алар безнең банкка сыйфатлы һәм масштаблы мөмкинлекләр эзләп килә, ә без, үз чиратыбызда, аларның зур һәм кечерәк проектларын тормышка ашыру өчен иң яхшы шартлар тудырырга омтылабыз.

– Шартлы вазыйфалар турында да әйтеп киттегез. Банкның бу өлкәдә өстенлекләре нинди? – Безне аерып торучы үзенчәлек – банк гарантияләренең киң спектрын тәкъдим итү, моңа килешү таләпләрен башкару турындагы гарантияләр дә, аванс түләүләрен кайтару да, таможня түләүләре буенча таләпләрне тәэмин итү дә, шулай ук тендер гарантияләре керә. Салым органнары файдасына булган гарантияләргә ихтыяҗ зур.

– Сез «иң эреләре булуы мәҗбүри түгел», дидегез. Сүз урта бизнес турында да барамы? – Әйе. Төбәктәге урта бизнес базары – безнең өчен шулай ук өстенлекле өлкә. Безнең банкның барлык киң мөмкинлекләре әлеге сегментка да адреслана, һәм без төбәк компанияләре белән хезмәттәшлекне киңәйтәбез. Кредитлауның гомуми күләмендә 5 млрд сум тирәсендәге сумма төбәкнең кече һәм урта бизнес предприятиеләренә туры килә. Шул ук вакытта ВТБ төркеменең бүлендек структуралары белән үзара хезмәттәшлеккә таянып, безнең банк ВТБ 24, ВТБ Лизинг, ВТБ Факторинг һ.б.ның мөмкинлекләреннән комплекслы файдалана һәм хезмәтләндерүнең максималь күләмен тәкъдим итә. Һичшиксез, Татарстан икътисады һәм инфраструктурасының югары үсештә булуы – үсешнең инновацияләргә йөз тотуы, инвесторлар агымы, амбициоз проектлар – төбәктә эшкуарлык үсеше өчен уңай мохит тудыра, һәм безгә шушы кайнап торган актив, кайчак уникаль партнерлары һәм проектлары булган энергетикада эшләү бик кызык.

– Татарстан Республикасында «эшкуарлыкның социаль җаваплылыгы» дигән төшенчә киң таралган. Сез социаль һәм хәйрия проектларында катнашасызмы? – ВТБ өчен социаль җаваплылык һәм хәйриячелек буш сүзләр генә түгел! Без балалар сәламәтлеген кайгыртуга, профессиональ һәм массакүләм спортка булышлык итәбез. Сугыш ветераннары, инвалидлар, каты авырулы һәм ятим балаларга хәйрия ярдәме күрсәтәбез. Безнең коллектив берничә тапкыр волонтер һәм донорлык хәрәкәтендә катнашты. Суммалар һәм исемнәр белән күкрәк сугып мактану матур булмас, ләкин ышаныгыз, ВТБ өчен ул бик җитди нәрсә.

– Кайсы өлкәләргә кредит бирәсез? Мөгаен, ниндидер өстенлекләр бардыр? – Безнең кредит портфеленең структурасында 45 процент оборона сәнәгате предприятиеләренә туры килә, 22 проценты сәүдәгә карый, 20 проценты – машина төзелешенә, азык-төлек җитештерү сәнәгатенә – 7 процент, төзелешкә – 4 процент, җирле үзидарә органнарына – 2 процент. Күрүегезчә, аерым бер тармакка гына өстенлек бирелми. Без һәркем белән эшлибез.

– Күреп торабыз, бүген банк бизнесы, бөтен эшлекле Россия кебек үк, киеренке геосәяси вазгыять шартларында хәрәкәт итә, тәвәккәллекләр кискен үсте: ил икътисады өчен әһәмиятле тармаклар сәяси үзгәрешләрнең нәтиҗәләрен беренче итеп үз җилкәсендә күтәрә. Мондый вазгыятьтә сезнең банк үзен ничек хис итә? – Илнең иң эре банкы буларак, без бу процесслардан читтә кала алмыйбыз, ләкин төркемнең масштабы һәм аның икътисадта тоткан урыны безнең катлаулы икътисадый һәм сәяси пространствода тотрыклы һәм ныклы зона формалаштыра. Клиентлар моны интуитив рәвештә тоя һәм безгә тартыла. Мәсәлән, Татарстандагы сентябрь сайлауларына карагыз. Күпчелек кеше алдан күрүчәнлек, дәвамчанлык һәм бердәмлеккә йөз тотты. Әлеге консерватив кыйммәтләр мәңгелек һәм аңлаешлы. ВТБ банкы – тотрыклы, ныклы, нигезле һәм ышанычлы, ә бу безнең клиентлар өчен иң мөһиме. 25

èêå ôèêåð

ми

Баерга һәм исән калырга

кб кт

р к

к рб

к т

ор

б к тт

кб к

р к р

к р к

б т о т

р к

к р к

то о

р р

Әлбәттә, һәр кешедә нинди дә булса яхшы нәрсә табып була, бигрәк тә ул кешенең берничә миллиарды булса, дип тел чарларга мөмкин. Семин очрагында исә бернәрсә дә зләргә кирәк түгел – инде ничә ел рәттән рейтингындагы даими югары позицияләре үзләре сөйли (әлеге журнал фаразы буенча Семин – Татарстанның иң бай шмәкәре ). Матбугатны укыйсың, ә анда: «Семин болай шләгән, Семин болай дигән...» Гел кеше алдында – абсолют ачык шәхес Бу бигрәк тә үз персоналарына җәмәгатьчелек игътибарын юнәлтергә бер дә яратмаган үзебезнең олигархлар белән чагыштырганда ачык күренә. 26

Татарстан

октябрь 2014

ото

Self-made man

ми

ьб рт

кбо т

ортр т

Алексей Семин бизнес белән яшендә, әле КДУның фәнни коммунизм һәм социология кафедрасында укыганда ук шөгыльләнә башлый. Аның «Мәгариф» ААҖ Татарстанда нче булып теркәлә. 1нче сан «КамАЗ» ААҖ өчен калдырылган була. Параллель рәвештә Семин социология буенча кандидатлык диссертациясе яклый. « әнни коммунизм» һәм шмәкәрлек талантының иррациональ катнашмасы көтелмәгән нәтиҗә бирә. Семин байлыгының үсешен графикта күрсәтсәң, ул өскә тартылган сызык функциягә бер дә ошамый. Ул күбрәк кспонента буенча әледән-әле кинәт сикерешләрне хәтерләтә. Кинәт башка килгән уйлар, гадәти булмаган карарларның башлангычы нәкъ менә шул «фәнни коммунизмда» бит – Семин байлыгының кинәт артуы нәкъ менә шуларга бәйле. Без марксизм-ленинизм диалектикасын, барлык бу «санны сыйфатка әйләндерү», «инкарь итүне инкарь итү», «системалар үсеше» законнарын бәһаләп бетермибез әле. кка гына Семин үзенең күпсанлы интервьюларында билгеләп үткәнчә, ул нәкъ менә фәнни коммунизм нигезләрен һөнәри өйрәнгәнгә күрә, базар икътисады шартларында яшәргә әзер булып чыккан да. Күрәсең, акыл догматикага түгел, бәлки марксизмның чыннан да гамәли аспектларына таяна икән, бу куәтле менталь коралга әвереләдер. Билгеле, бездә теоретик яктан бик көчле марксистлар һәм ленинчылар күп булды инде, дип, моңа каршы

килеп булыр иде. Яхшы әзерлекле марксист Семин – бу кирәкле шарт. Тагын нәрсә өстәргә кирәкме Семин очрагында бирегә тагын аның «торттагы чиядәй» телтеш тидермәслек зәвыгы да өстәлә. Бу турыда бик күп язып булыр иде Аңардагы зәвык тумыштан килә. Балачактан. Тик ул аны гел үстергән һәм хәзер дә даими үстерүен дәвам итә. Гел гүзәллеккә омтылуы – классик музыка, картиналар, француз стилендәге замок һәм Казанның мәдәни-тарихи яңарышында теләп катнашуы – барысы да шул зәвыкка бәйле. Гомумән, яхшы зәвык Семиннан шулкадәр аерылгысыз ки, ул аның үзенә күрә «визит карточкасы» булып тора. Чарланган акылның гүзәллеккә аеруча сизгерлек белән ярашуы искиткеч нәтиҗә бирә. Аның илһам чыганаклары һәркайда – бу чит илләр тәҗрибәсе дә, кайчандыр кемдер әйткән зирәк фикер дә, шәп картина яки илаһи музыка да булырга мөмкин. Семинның акыл фильтры аша файдалы булырлык нәрсәләр генә иләнеп чыга. Аннары фикерләрнең асылына төшенү, идеяләрне үз башыңда шкәртү... Нәкъ менә шуңа күрә ул бүген еш кына башкалар әле иртәгә генә төшенәчәк нәрсәләрне гамәлгә ашыра. Ә вакыт ягыннан оту – гаять зур акчалар да ул. Тикмәгә генә шлекле истеблишмент вәкилләренең күпчелеге Алексей ладимировичның шлекле схемалар тудыруга сәләтен хөрмәтләп: «Семин – чын акча машинасы » – дип сурәтләмидер. Аның бер бик шәп сыйфаты бар – әңгәмәдәшен игътибар белән тыңлый һәм үзе өчен иң кирәкле мәгълүматны шундук сайлап ала. Аннары әлеге бөртекләп җыелган фикерләр турында уйланып йөри, аларны ничек кулланып була дип, баш вата, һәм инде Семиннан чираттагы ачыш әзер. Ул кешеләргә һәм вакыйгаларга үзенчә бәя бирә, аның чын мәгънәсенә чтән берничә тапкыр кабатлаганнан соң гына төшенәсең. өгерек сөйләм, бернинди төртелеп торулар, паразит сүзләр куллану юк – саф әдәби тел. Аның монографияләре стенограммасын төзәтәсе юк. «Рельслар буйлап» баргандай, бер яктан икенче якка ташланмыйча сөйләве аның бик шәп, классик һәм дөрес китапларны тонналап укуын күрсәтә. Бернинди вульгаризмнар, сүгенү лексикасы, ниндидер күңелгә тия торган гыйбарәләр бөтенләй юк – бер сүз белән әйткәндә, Россиядә I гасырның икенче яртысында яшәгән классик зыялы сөйләме бу. Семинның тагын бер гаҗәеп сыйфаты – үзенә карата гаделлеге. Әйе, күпләр аның әйләнә-тирәдәге кешеләргә кырыс мөнәсәбәттә булуын гаепли. Әмма

рб т б

я р

УҢАЙ

Семин очрагы – шаулы 9 нчы елларның классик р нк Каупервуды. Ул чакта кемдер «Крестный отец» китабын укып җенләнә, ә Семин кебекләр исә Драйзерның «Трилогия желаний» (« инансист», «Титан» һәм «Стоик») китабын йотлыгып укый. Әмма уку һәм охшарга тырышу гына аз, теләсә кайсы шмәкәргә кырын караган вакыт һәм пространствода шуларны тормышка ашырып кара син. Драйзер чоры шмәкәренә янаган төрмә яки җәмәгать обструкциясе кырыс 9 нчы еллардагы уңыш өчен түләргә туры килгән бәя белән чагыштырганда чүп кенә тоела. Ул чакта бизнес белән шөгыльләнергә карар кылган һәркем үзе өчен «Баерга һәм исән калырга » дигән бизнес-максат куя. Семин әлеге постулатларны бик шәп тормышка ашыра. Безнең күз алдында Семин шлекле Татарстан, « » токымлы кеше символына әйләнде. зен-үзе ясаган кеше Аны бай итеп билгеләмәделәр, беркем белән дә туганлык-клан мөнәсәбәтләре юк, типажы буенча да (яшь, бөтенләй башка төрле ментальлеккә ия, бәйсез һәм тынгысыз) ул 9 нчы еллар башында хакимлек иткән литага бөтенләй туры килми. Бары тик ул барысын да үзенчә шли һәм Шварцның Аждаһасын җиңеп кенә калмый, бәлки үзе дә күпмедер дәрәҗәдә шул Аждаһага әйләнә. Шул ук вакытта әлеге тайгак һәм куркыныч юлда беркемгә дә ярарга тырышмый. Ничек моңа ирешә соң ул

èêå ôèêåð

т р т т рк рб р

èêå ôèêåð

ми

« ул үзенә карата да шундый ук кырыс. Моннан ике ел лек «Коммерсант » газетасына биргән интервьюсында ул үзен тәнкыйть белән болай сурәтли: «Мин кеше буларак начар, мин гоист, минем кебекләрне яратмыйлар. Әмма мин үземне үзем теләгәнчә тоту мөмкинлегенә ия. Мин шуны белә идем: миңа йә принципларымнан баш тартырга, йә теләгәнемә ирешергә кирәк. Әгәр моңа ирешә алмасам, мин бик бәхетсез кешегә әйләнер идем... Минем «кирәкле вакытта кирәкле урында булу» дигән яшәү принцибым әле һаман тормышка ашырыла, дип саныйм. Мин 9 нчы еллар башында үз урынымда идем, 9 нчы еллар ахыры һәм нче еллар башында да үз урынымда идем, бүген мин тагын үземне тулысынча үзгәрттем һәм үзем кирәк булган вакытка һәм урынга килеп ләктем, дип саныйм». Мондый кырыс чке көрәш үзенең җимешләрен дә бирә. Семин аларны болай сурәтли: «Сүз дә юк, кешеләр вакытлар үтү белән үзгәрә, үсә. Мин дә үзгәрдем: мин волюция кичердем. Ихтимал, ачыклыгым, катгыйлыгым бераз кимегәндер. Минем өчен ике – ак һәм кара төс кенә калмыйча, башка төсләр дә пәйда булды. Һәм мин үзем өчен үземнең яшәү принцибымны тәгаен формалаштырдым: штә һәм кешеләр белән мөнәсәбәтләрдә гамәлләрнең симметриялелегенә күчәргә кирәк». Семин шәхесе генезисы аңа әйләнә-тирәдәгеләрне дә яңача бәяләү мөмкинлеге бирә. Менә аның бер күзәтүе белән хозурланыгыз әле: « лкәнәйгән саен кеше һаман рухирак була бара. Классик мисал – Минтимер Шәймиев. Мин аны бик яхшы беләм, дип әйтә алмыйм, әмма аның безгә, барлык идарәчеләргә, йогынтысы гаять зур, без барыбыз да аның шәкертләре, шунлыктан мин аны яхшы аңлыйм, дип саныйм. Быел җәй без аның белән аралаштык, һәм бу бөтенләй башка кеше иде. Аңа гүя Аллаһның рәхмәте иңгән легрәк аның барлык мәсьәләләргә дә карашы катгыйрак, технократрак, хәтта партия-технократрак иде, ә хәзер аның бар уйлары рухият, мәдәният, мәңгелек турында. Ул хәзер үзен шулай тота ала, чөнки аңа инде көрәшергә, сакланырга кирәкми, ул республиканы ышанычлы кулларга тапшырды һәм аның киләчәге өчен тыныч».

Семин феномены хакында сөйләгәндә приватизация – хосусыйлаштыру темасын әйләнеп үтеп булмый. 9 нчы еллар башында Татарстанда 1 чек-инвестиция фонды теркәлә. Әмма дәгъвалар ни өчендер бер Семинга гына белдерелә. Ә бит колачы һәм җыелган акча күләме зуррак булган фондлар да бар иде. Һәм ул фондларга ышанган кешеләр дә дивидентка тиеннәр генә алды. Тик нигәдер барысы өчен дә Россиядә – Чубайс, Татарстанда исә Семин гаепле булып чыга. Мөгаен, бу Семинның (Чубайс кебек үк) хосусыйлаштыру баласы, аның концентрацияләнгән чагылышы булуына бәйледер. Ә инде шулай икән, киң җәмәгатьчелек 28

игътибарының нәкъ менә шул концентрацияләнгән чагылышка җәлеп ителүе гарантияләнә, чөнки хосусыйлаштыру темасы озак яшәячәк әле. Язучы иктор Пелевин әйткәнчә: «Әгәр ачыклый башласаң, соңгы ун мең елдагы кешелек тарихы хосусыйлаштыру нәтиҗәләрен туктаусыз үзгәртеп тору ул». Приватизация нәтиҗәләре белән һәрвакыт һәм һәркайда канәгать түгелләр. Бары тик нормаль илләрдә дәүләт әлеге нәтиҗәләрне үз яклавына ала һәм, үз абруена таянып, аларны үзгәрешсез, дип игълан итә. Әмма бездә барысы да башкача – безнең дәүләт, хосусыйлаштыру нәтиҗәләрен формаль кабул итеп, сәясәтчеләргә һәм матбугатка аларны даими шик астына куярга рөхсәт итә, шунлыктан хосусыйлаштырылган милек хуҗалары, тартып алудан куркып, аны рәхимсез ксплуатацияли һәм керемне офшорларга чыгарырга мәҗбүр була.

Семинның иң ачык сыйфатларыннан берсе – аның тиз үзгәрә торган мохиттә шләү осталыгы. ТРнда хосусыйлаштыру башланган чакны искә төшерик: күп кеше ваучерлар һәм Татарстан чеклары белән нишләргә кирәклеген бөтенләй аңламады. азгыять һәм законнар көн саен үзгәрә. Һәм менә шул чакта Семинның киләчәкне алдан күрү таланты колач җәя дә инде. Аның чек аукционнарында сатып алынган акцияләрне иң файдалы конвертация буенча тулы куәтле чын активларга (нигездә, күчемсез милеккә) әйләндерү буенча ювелирларча операцияләре ливер Стоунның «Уолл стрит» кинофильмындагы (19 ) идеяләр белән илһамландырылуы шиксез. Уйлап карагыз әле, илдә фонд базары төзелеп кенә ята, ә Семин инде океан арты финанс «бароннарының» шактый алга киткән технологияләрен куллана Сүз уңаеннан, Алексей ладимирович капитализмга гимн булган әлеге фильм геройларының цитаталарын китерергә ярата. Семинның тагын бер уңышлы принципларыннан берсе – хокук кыры кысаларында шләү. Аның кагыйдәсе катгый – беркайчан да гамәлдәге закон кысаларыннан чыкмау. Ул чордагы бизнес- лита еш кына үз гамәлләренең дөрес юридик кысаларда башкарылуына нигилистларча карый. Күбрәк гореф-гадәтләргә таяналар. Әмма вакыт Семинның хак булуын күрсәтте. Һәм әлеге хаклык күп тапкырлар судларда дәлилләнде. Семин һәрвакыт һәм һәркайда үзенең күпсанлы оппонентларына болай ди: «Минем законсыз шләвемне дәлилләгез » Әлегә Семинның «хаксыз» баюын беркемнең дә дәлилли алганы юк, хәер аның күп шләре буенча дәгъва белдерү вакыты да чыккан инде. Әйе, ул законнардагы күпсанлы төгәлсезлекләрдән оста файдалана. Базар икътисады тиз төзелгәндә, идеаль хокук системасын да шулай ук тиз төзү мөмкин түгел – закон һәм тормыш арасында һәрвакыт мәгълүм люфт бар. Әлеге төгәлсезлекләрдән башкаларга да файдаланырга Татарстан

октябрь 2014

ми

èêå ôèêåð

УҢАЙ

мөмкин иде бит Әмма күпләрнең акылы төштән соң шул. Шунлыктан үкенәләр, шунлыктан үпкәлиләр, шунлыктан хосусыйлаштыру нәтиҗәләрен һәм банкротлыкка чыгару процедураларын кабат карарга тәкъдим итәләр Бик күпләр Тарихта шарт фигыльләр булуын теләр иде Их, бу Семинның, борынгы грек патшасы Мидас кебек, беркемгә дә кирәксез активларны алтынга әйләндерү осталыгы Ул бик күпләрнең ачуын чыгара Чек фондын теркәү катлаулы түгел, ә инде предприятие акцияләрен ул чакта һәркемгә сатып алырга мөмкин була. Тик моны бик аз кеше шли. Күпләр диванда кырын ята һәм үз чекларын «МММ» һәм «Хопер-Инвестларга» илтеп бирә. Шул ук мизгелдә могҗиза буласына өметләнү – безнең

ватандашларыбызга хас сыйфат. Семинның гамәлләре исә – һәрвакыт озакка сузылган уен. Банкротлык стадиясенә кергән предприятиеләрне тикшерү дә – авыр, туйдыра торган хезмәт. Уңышлы санация үткән предприятиеләрнең саны бармак белән генә санарлык. Хәтта дәүләт тә монда бик кыенлык белән генә катнаша. к шул, тагын Семин гаепле булып чыга. Ә сез ул чордагы Россия күләмендәге чек фондларына, банкротлыкка чыгару процедураларына карагыз әле: нинди генә «давыллар» булмаган анда. Әлеге фонда Татарстандагы хәлләрнең бик тыныч үткәнлеге күренә. Һәм күбесенчә безнең героебыз – Семинның шләре һәм принциплары нәтиҗәсендә. 29

èêå ôèêåð

ми

Меценатка кочагыгызны ачыгыз

т ко оро б кк р р р р я б б тк р тр кт р ор я р т б к р т б к р б р корб т к кот

М Алексей Семинның үзенең «Мәгариф» фондын һәм шәхсән үзен нинди фигураларга охшатуын аңлау кыен түгел – үткән 1 ел аша пайчы- тләр аның бугазына үрелә алмый инде. Дошманнары Семинны Мавродига охшатып гаделсез үпкәләтәләр. Әмма анысы, даһи булса да, кулдагы акча белән бутала. Шунлыктан охшашлык тышкы гына: активлар урнаштыру өчен структуралар күплеге һәм депутатлык. Ярый, 199 елда 1 миллион кеше «МММ» акционерлык җәмгыятенең 30

об к к рт т к я р р я к

к я р

к б р

акцияләрен алып бетергән, ди, ярый, кергән акча «ИнвестКонсалтинг» һәм шул ук «МММ» кооперативының 19 9 елдан бирле үрчегән дистәләрчә структурасында юкка чыккан, ди. Шуннан ни Мавродиның үзенә бит депутатлык та ярдәм итмәде, чөнки ул кеше акчалары өчен исәп-хисап ясый алмады. Ә менә Алексей ладимировичның шләре аптекадагы кебек төгәл. Ул акча җыймаган, «Мәгариф» фонды хәзер дә исән һәм 9 нчы елларда «дөрес булмаган» акцияләргә кертелгән ваучерларның һәркайсы өчен хисап бирергә әзер. Халявачы түгел, партнер чөнки Татарстан

октябрь 2014

ото

ми

т к р

Әгәр матбугатта Алексей Семинның тагын бер кыйссасы пәйда булса, шәхсән мин үзем бер дә гаҗәпләнмәс идем. Мәсәлән, әле балалар бакчасына йөргәндә үк чормада табылган раритет төнге вазаны сатудан кергән беренче йөз сум акча турындагы. зендә тәкәбберлек комагайлык белән көрәшкән безнең героебызның әкият сөйләргә маһирлыгы бар шул. Аның чираттагы шлекле гаммәви мәгълүмат чарасындагы шапырынуларын укыганда, уңайсызлык тоясың: сораулардагы кинаяне аңламаганга салышкан Семин өчен дә, коммерция даһиенә хөрмәт күрсәтеп азапланган коллегалар өчен дә.

к т к б

р б р р

ро к б кт р р

к р

р рк

о р к рт

р р

ортр т «Лендлорд» сүзенең килеп чыгышы һәм бу сүзнең ничек язылуы хакында бәхәсләшеп була. Әмма ни өчен язылуы аңлашыла – яңа байның күңеленә ярау өчен. Мәсәлән, 191 елда Костромадан күчеп килгән бабалары турында ул болай ди: «Минемчә, алар большевиклардан качып килгән. Әбиләрем һәм түтәйләрем сөйләвенчә, гаилә ярлылардан булмаган». Аның үзенә «халык арасында, гавәм уртасында тору һәрвакыт азаплы» булганны холкының сәерлеге белән аңлатмас бит инде. «Әгәр өстә булмасам, мин бернәрсәгә дә ирешә алмас идем», – ди Семин, нәрсәнең өстә йөзүен ачык искәрткән халык мәкален онытып. Ә гаилә реликвияләре, балачактан ук антиквариатка кызыктырган фарфор савыт һәм аш савыты турында истәлекләр сезгә ничек тә сир итә Ә үзенең зиннәтле йорты фонындагы фотосессияләр Мәскәүдәге, патша сарайларына охшатып салынган өч катлы, алтынга һәм антиквариатка күмелгән йортындагы ир-ат хезмәтчеләр Ә «яңа лита» өчен раутлар... Әмма, Булгаковның Коровьевы әйтүенчә, нәсел, кардәшлек мәсьәләләре – дөньяда иң катлаулы нәрсәләр. Алексей ладимирович үзенә дворян титулын сатып алырга ниятләгән очракта да бу аның геннарын яхшыртмаячак инде. «Лендлордның» беренчел капитал туплау чорындагы манипуляцияләре исә, җинаять саналмаса да, бер дә лордны бизи торган сыйфатлар түгел. 1991 елда кичәге студент Семин, нәкъ яше тулган көнне, дуслары белән «Мәгариф» Ачык типтагы акционерлык җәмгыятьләре терки, базар икътисады һәм компьютер грамоталылыгы буенча лекция һәм семинарлар оештыра. Моның белән генә күпме акча шләп була Лекцияләр өчен булачак бенефициар түләмәвен исәпкә алганда, бигрәк тә. Семин, коммерцияне үзенә алып, «Мәгариф» ЧИ ы идарәсен җитәкләгәч тә, үз кул астында шләүчеләргә фондны рекламалаган чиновниклар салымнардан яшереп җыйган акчаларын анда кертергә ашыкмый. Уку йортларын җиһазландыруга дигән бюджет акчаларын да аның аша үткәрмиләр. Тыйнак мирасыннан (Алексей ладимирович әйтүенчә, яшьли үлеп киткән интеллигент әти-әнисенең «хәтта машинасы да» булмаган) һәм 19 9 елда студент педотрядлары оештырудан кергән, министр Павлов «туңдырган» 1 яки 1 мең сум акчасыннан (моны героебыз үзе дә төгәл белми, төрле әңгәмәләрендә төрлечә күрсәтә) башка башлангыч капитал булмый. Шунлыктан 199 елда ваучерларны сәнәгать масштабларында сатып алуны «фән һәм интеллигенция фондына» бюджет хезмәткәрләренең ваучерларын җәлеп итеп кенә оештырырга туры килә. «Туган заводларының» акцияләреннән мәхрүм профессура, чиновниклар, медиклар, мәдәният һәм мәгариф хезмәткәрләренең чеклары капитал тәшкил итә дә инде. аучерларны, аларның Казандагы «урам» бәяләре һәм Мәскәүдәге күпләп сату бәяләре арасындагы аермадан файдаланып, сатарга һәм кабат сатып алырга мөмкин була.

тискәре

Россиядә арифметиканы гадәттә алма белән аңлаталар. Без дә шул гадәткә иярик. Партнерыгыз сезгә икәүләп бер капчык алма сатып алырга һәм аны файдалырак итеп сатарга, керемнең яртысын сезгә бирергә тәкъдим итә. Ярты елдан соң исә ярты капчык черек алманы кире кайтара һәм җилкәсен җыера: гафу итә күр, мин «үз» өлешемне генә өч тапкыр арттырып сата алдым. Семинны тыңлыйк: «Мәгариф» фонды бар иде, һәм аннан соң «Мәгариф» предприятиеләре төркеме барлыкка килде, тик алар, шул ук исемдә булсалар да, фондныкы түгел иде. Траст, инвестицион һәм башка күп компанияләр, алар өчен бернинди чикләүләр юк иде һәм алар коммерция шчәнлеге белән шөгыльләнде, мәсәлән, кер юу порошогы белән сату итте һ.б... Һәм мин бу компанияләрнең җитәкчесе идем. Әмма «Мәгариф» фонды акционерларының аларга бер катнашы да юк, чөнки әлеге компанияләрдә аларның акцияләре юк иде». Активларны реструктуризацияләүнең тәүге тәҗрибәсе: кертемнәр табышлы, шул исәптән – Семинга беренче миллион доллар китергән «Газпром» акцияләре дә соңрак «шәхси» булып чыга, үз счетлары булган юридик затларга бүленеп, җир кишәрлекләре, күчемсез милек, антиквариат булып үрчи... ЧИ , салым түләмичә, табышны кабат инвестицияләү мөмкинлеге бирә. Ә Алексей Семинның «үз» ваучерларын «җәмәгатьнекеннән» ничек аеруы турында сорап та интектермәгез. Бәрәннәрне кәҗә бәтиләреннән аеру процедурасын ул, күп еллар үткәнгә күрә, аңлатырга тиеш түгел.

èêå ôèêåð

ми

Зур байлык нигезендә җинаять ята, дигән гыйбарә белән Алексей ладимирович һич тә килешми: «...аеруча әхлакый, тик нормалар күзлегеннән караганда», дип аңлата ул. Әйе, ул Җинаять кодексын стап Бендер кебек үк санлый. Россия законнарындагы тишекне аңа Мавроди күрсәтсә, республика законнарын камилләштерүдә Семин үзе дистә ел буена катнаша. Биш елын – депутат һәм ТР Дәүләт Советы Президиумы әгъзасы буларак. «Ул чактагы кагыйдәләр буенча шләве кыен иде, – дип аңлата ул. – Без яңа законнар әзерләүдә катнашырга теләдек. Шунлыктан берничә ре фонд җитәкчесе, шул исәптән мин дә, сәясәткә кереп китәргә булдык». Аерым бер ЧИ та гамәлгә кертелгән активларны реструктуризацияләү схемасын республикакүләм таратуга депутатлар әле әзер булмый. Семинның инициативалары уңышсызлыкка очрый, әмма барлык «файдалы» нәрсәне үзеңә яңгыратырга дигән сүз түгел бит әле. 199 елгы дефолт һәм акционерлаштырылган предприятиеләрнең рәттән банкротлыкка чыгуы республика җитәкчелеге игътибарын активлар белән уйнаучы белгечкә юнәлтә. 1999 елда Алексей Семинга ТР Банкротлык шләре һәм финансларны сәламәтләндерү комитетын җитәкләргә тәкъдим итәләр. «Шундый мөмкинлек булды, һәм без Татарстанда банкротлык буенча законнар чыгару белән актив шөгыльләндек», – дип искә ала бу чорны Семин. Россия законнарындагы тишекләр «суверен» төзәтмәләр белән тулыландырыла, шулар нәтиҗәсендә «мәскәүлеләр» республиканың әһәмиятле активларын сатып алудан читләштерелә.

р я

к р тьяко т р р т б к р т б р к т тт т ко к к рт р яр т

к о

р к

«Без социаль әһәмияткә ия предприятиеләрнең банкротлык процедурасына кертелмәвен кайгырттык, – дип хисап бирә ул бүген. – Татарстанның ләп ре предприятиесе, активларының бер өлешен сатып, бурычларының бер өлешен булса да түли алды. Һәм инде шушы мәйданчыкларга нәтиҗәле милекчеләр килде, яңа бизнес үсә башлады. Предприятиеләр ваграк берәмлекләргә таркалды». Бер уңайдан Алексей ладимирович үзенең гешефтын да кайгыртмый калмагандыр. Коррупцияне ришвәтләрдән зләгәннәр, ә чиновникның үз бизнесы файдасына инсайды («Мәгариф» структураларында шләмәсә дә, Алексей ладимирович үзенең активларын сатмый әле) җәзага тартылмый. Һәм «Мәгарифнең» сатып алучылары Семин үткәргән «сәламәтләндерү» шләре нәтиҗәсендә барлыкка килгән чираттагы предприятиене сатканда һәрвакыт беренче була. 3 мең квадрат метр коммерция күчемсез милке – «санацияләнгән» предприятиеләр директорлары белән алмашу нәтиҗәсе. «Мин «кызыл директорлар» белән сөйләшә, аларга аңлата идем: миндә аларның компанияләре акцияләренең бер өлеше, аларда исә күчемсез мөлкәт сыйфатында балласт бар, – дип сөйли бер интервьюда Семин. – Алар озак сатулаша иде...» Әһә Банкротлык буенча баш кеше белән, аны исә республикадагы стратегик предприятиеләрне саклап калган өчен рәхмәтле президент һәм премьер яклый. Геройның беркем дә дәгъва белдермәгән аукционнарга сылтавы – инде ярлылар файдасына. Менә «реструктуризацияләнгән» колхозларның җире, мең гектарга якын, – елларда, чыннан да, икенчел базарда бик арзан бәягә сатыла. Җир пайлары базары да 9 нчы еллар азагында авыл хуҗалыгы предприятиеләре активларының «ликвид» (яңа юридик зат оештыруга) һәм «чүпкә» (кредиторларга бирүгә) «реструктуризацияләнүе» нәтиҗәсендә барлыкка килә. Крестьяннар бүленмәгән җир пайлары белән бергә-бер кала, аларның бәясе бик арзан була.

Күп еллар үтте, күп сулар акты. Бу көннәрдә яшен тутыручы Алексей ладимирович әле һаман да варислары булмаган көнләштергеч кияү. Һаман штә. Күппрофильле «империянең» барлык тармакларын берләштергән Инвестицион компанияләр төркеме директорлар советы рәисе Татарстан

октябрь 2014

ото

ми

сей ладимирович кайвакыт хәтта бизнесның социаль җаваплылыгы турында да сөйләштергәли. Һәм севильяле Хуан де альдес Леальнең «I » («Күз ачып йомганчы») картинасы аның коллекциясен тикмәгә генә бизәмәгәндер. Хәйрия фондына кадәр үсәргә миллиардер әлегә баш тарта, бөтен кешегә дә ярдәм итеп бетереп булмый, дип саный. Әмма мәдәнияткә ярдәм итәргә инде әзер: үзенең барлык коллекцияләрен дә һәркем хозурланырлык итәргә – Интернетта да, чынбарлыкта да – вәгъдә бирә. Тәүге адым ясалган да инде: Себер трактындагы күргәзмәләр залы – асылда, бушлай хосусый музей, анда теләгән һәркем керә ала. Семин үзен хәйрияче түгел, меценат, дип саный. Тикмәгә генә Третьяковка охшарга тырышмыйдыр, аның «меценатлык өчен бүләкләр һәм танылу алуын, бервакыт хәтта үзен патша да кочаклавын» искәртергә ярата. Ә безнең

р р

т б

б р о

р к ртк

җитәкчебезгә Семинны кочаклап алса ни була Белмәссең, үзенең активларын тагын реструктуризацияләр, бу юлы инде җан активларын: саранлык балансыннан нәрсәне дә булса тәкәбберлек фондына күчерер.

тискәре

хәзер инде 1,1 миллиард доллар «тора». Активларында – Казанда һәм чит илләрдә: ранция, Бөекбритания, Берләшкән Гарәп Әмирлекләрендә һәм Кипрдагы 3 квадрат метрдан артык кунакханә, торак һәм сәүдә күчемсез милке. Тагын Татарстандагы, Мәскәү һәм Мәскәү өлкәсендәге мең гектар җире бар. Нәфис сәнгать зур җыелмасында – нән артык антиквариат предметы: II– III гасырлар Көнбатыш вропа рәссамнары әсәрләре, II– I гасырлар җиһазы, I гасыр– гасыр башы рус сынлы сәнгате, көмеш һәм бронза шләнмәләр... Инерция буенча Семин капиталлаштыруны арттыра бара, урынсызга киләчәктәге «байларны геноцидлауга» зарлана: табышка һәм мөлкәткә салына торган салымнарның артуына. «Боларга өстәп, Россия әле тагын нәрсә дә булса уйлап табар». «Рублево–Мякининода» табышлы йортлар төзи, «Усадьбы Подмосковья» программасы буенча реставрацияләү өчен утарны 9 елга ташламалы арендага алган. Миллиардерның Казанда да планнары зур. ТР башкаласының табигый үсешен керемгә әйләндерү өчен, Семин үзенең активларын фигура итеп шахмат партияләре уйный: алмаштыра, корбан итә... Мәзәкмени, көндәшләре дә шлекле киңәшләр бирә торган хакимият белән уйный. Һәм Президент республиканың «Мәгариф» фондының лекке пайчысы булмавын төшендерә – закон буенча гына түгел, намус буенча да аның белән бүлешергә кирәк. «Метро лектротрансны» 13 ел Универсиадасына кадәр яхшырак җиргә урнаштыру зарурлыгына ишарә итүгә үк, миллиардер шактый арзан бәягә хакимият күңеленә хуш килгән бинаны бушатып та куя. « зеңнең тупланмаларыңнан берәрсен «Яңарыш» фондына бүләк ит», – дип, Президент бер тапкыр әйтүгә үк, I гасыр интерьерының предметтан торган коллекциясе фондка бүләк ителә. Хакимият шмәкәрне онытмый. Бервакыт Президент Семинга җирләренең бик күп булуын, аларның күбесенең авыл хуҗалыгы җирләре булуын искәртә. Янәсе, җир салымын арттырачакбыз... Семинга барысы да аңлашыла, һәм бер елдан соң Казанга күп балалы гаиләләргә бүлеп бирү өчен 3 гектар авыл хуҗалыгы җирләрен тапшыра. Моның өчен шәһәр үзәгендәге 6 тарихи бинаны, квадрат метрына 1 әр мең сум кертеп, Семин үзе өчен реставрацияли. М рия белән килешү дә төзелә – Казан агломерациясен үстерүдә дәүләт-хосусый партнерлык турында. Белмәссең, Казан белән Яшел зән арасындагы дүрт мең гектар «Семин» җиренең шактый өлешен тиздән башка максатларда кулланырга рөхсәт итәрләр. Әмма Семинның инде балигълык яшендә булуын һәм Президентның, «кемдер» бик тә баерга тели, дигән тәрбияви киная катыш сүзләрен дөрес бәяләү таләп ителә. Алек-

èêå ôèêåð

о 33

җәмгыять м

иа

Илне берләштерүче форум к

б к

т о

р р рт к т б о я

я ор

ро р

р б р т б кб т б т к к

рт к т р р т р р я т к т к роб М

С к р ь

ко т

б к т яр

т б р

т р ь к р к

о т р р

ор р

к т б к т р р кор р т р к кот р т р ь б я р рт р

р т

ь т р кб

тб т я рб т к

тб т б т р б р т б к к ят р

Р б

ко т т б р кт тк р б к р к о тот б

т р

т о т т рб р

т р т тор то б

р кт

т р р

б р р т

р б

т р т р я я к р кор б р р б р ь

ко т

к я т к

к ят к т т т б к я к к

тб рб

тб

тк

яр ят т

ятьт б

р т

ят ор

яр яр

к б т р

р т

р к т

ро кт р

ат угат һәм массакүләм коммуникацияләр уен а едераль агентлык 20 3 елда оссияне 54 т әгендәге 2 вакытлы мат угат асмасына миллион сумлык дәүләт ярдәме күрсәткән. Р

я кк к б

әсми мәг лүматларга караганда, ел ашына Татарстанда 7 респу лика һәм район теркәлгән. улардан 24 газета һәм 32 журнал татар телендә нәшер ителә, уваш телендә 5 газета, удмурт телендә ерәү. оннан тыш, керәшеннәр ен газета ыга.

Татарстан

октябрь 2014

иа

җәмгыять

орум кысаларында пленар утырышлар, семинарлар һәм ыгышлар, шулай ук «Күп алымлы оссия» Б тенроссия журналистлар әйгесе и ү еләрен котлау тантанасы да улды. «Күп алымлы оссия» Б тенроссия а ык журналистлар әйгесе 200 елда милли горе гадәтләрне һәм йолаларны популярлаштыруга улышлык итү оссия едерациясендә һәм аннан иттә яшәү е алыкларны мәдәниятенә һәм сәнгатенә карата кызыксыну ормалаштыру алыкларны традицион мәдәниятене уникаль кыйммәтләрен саклау алыкларны мәдәниятенә, аларны горе -гадәтләренә һәм йолаларына карата и тирамлы м нәсә әт тәр ияләү максатыннан оештырылган иде. Бәйге мәдәни мирасны үстерүгә һәм саклауга леш кертү е и кызыклы, әһәмиятле, талантлы эшләрне арлауга нәлтелгән. Р т б о – т

око

от

о т

б б

б к

я от

М ор

тб

р т р

о я р о б к тк т т р

ро

рт к рт к р

р р р

т кб р т тор к бр к т б к

рк т

Б т ко я

к т ят

я к

т ор

И т

о р к р

к р т р

б р р к б к я

р я

т р б к т т т т бо т р

ь к к ь к к т т к к т р о я р р

б р к т

тя б т р т

я ро кт т б р к

б р

р о к кя к т р б к роб р к ор к т рб

б к

р р б т р б тт р

я р

к ро р

б р

к т к

к т

ор

тр р

оя б

тб

р т т ро кт р ят к р б т

я обр р

– р

корто т т р от р р р р р орт р к

т т р т р я о

Т әк һәм милли массакүләм мәг лүмат аралары орумы һәм «Күп алымлы оссия» Б тенроссия журналистлар әйгесе Татарстан еспу ликасы Х күмәтене ярдәмен алды һәм «20 4-2020 елларда Татарстан еспуликасында дәүләт милли сәясәтен гамәлгә ку » дәүләт программасына кертелде.

т р

р б к

б р я к

т тт тб т я

б то р т б к кт ь

к 35

җәмгыять м

иа

Римма Ратникова: «Милли сәясәт һава кебек ул»

т р т т б к

р рр р к

р к

ят б р р

ят

ор т ро р

к к р т

ор

я т

о р

к рт я т

к р

б б

к р т

ор

ко р

т б т

б т

рт ор

я т

р т

яр

ь ор

т б р

б т т р

р т р

б т

ко

р тб

т-

т о

рб р к

р а атна ар арас н а Т ат ат на н ас с р с ар ан атта н с н а р а н с ра с нт р р т нт ат атн ар т т р н н т ар а нн т р а тта т сатан рн н ат ат ара ар т р н а т р ан аса арн т а ас н аа а т р та а ар ат н с н р а ан т а тас нт ра а а т р нн н а а нт – орум да, аның кысаларында үтә торган «Күпчалымлы Россия» журналистлар бәйгесе дә Россия едерациясендә яшәүче халыклар телендә чыга һәм аларның милли проблемаларын яктырта торган ММЧ өчен үткәрелә. Бу тник һәм тномәдәни журналистика, һәм ул, минем карашка, күпмилләтле Россиядә үзәктә булмаса да, дәүләтнең ныклы игътибары даирәсендә булырга тиеш. Безнең илдә гә якын милләт, халык, тнос вәкилләре яши. Басма матбугат чаралары 3 телдә чыга, ләп телдә телевидение һәм радио тапшырулары алып барыла. Уйланыр урын бармы тник журналистика – ММЧның үтә дә нечкә һәм нәзберек темаларына кагыла торган аерым бер өлеше, ул журналисттан профессиональ тәҗрибә генә түгел, ә махсус белем, шулай ук сәяси яктан әзерлек тә таләп итә. Бу хәтта «халыклар дуслыгы» темасы гына да түгел, мин ул теманы да бик ихтирам итәм. тномәдәни темаларга читтән торып кына язып булмый, ул үзенә тарта, билгеле бер кыюлык таләп итә – башкача үз тносыңны ничек итеп берләшергә чакырырга, аның еш кына янәшә яшәүче башка халыкларның хокукларын чикләү булып шәрехләнә торган хокуклары турында ничек сөйләргә була Бу югары әхлак таләп итә, чөнки үзеңнең ихтыяҗларың һәм дәгъваларыңны гамәлгә ашыру турында сөйләгәндә, башка берәүне дә үпкәләтергә яраТатарстан

октябрь 2014

мый бит. Димәк, милли сәясәт һәм тник проблемалар турында яза торган журналистлар – безнең журналистлар кабиләсендә аерым урын били торган һәм тиешле бәясен алмаган бер төркем. Шуны да истә тотарга кирәк, мондый басмаларның укучылар даирәсе үсүгә таба бармый, чөнки «титуллы» булмаган халыклар телләрендә сөйләшүче һәм укучы кешеләр саны кими. Һәм аларның проблемасы да шушында – бөтен кеше дә сөйләшә торган телдә чыгучы газетаны яздырып алу җиңелрәк, тиражы зур булган һәм тамашачы аудиториясе дә киң булган киңкүләм мәгълүмат чарасына реклама бирү табышлырак бит. Шуңа да, аңлашыла ки, дәүләт ярдәменнән башка тномәдәни ММЧ яши алмый. Ләкин аларны дәүләт казнасыннан килгән акчага яшәүдә гаепләү – әхлаксызлык, чөнки милли тема дәүләт өчен бик мөһим. Гомумиләштерергә җөрьәт итеп карыйм: Советлар Союзы таркалуның да, Украинадагы бүгенге вакыйгаларның да тамырлары, минемчә, уртак – башка милләт кешеләренең ихтыяҗларына колак салмау һәм аңламау. Милли сәясәт – һава кебек ул. Булганда, без аңа игътибар итмибез, сулыйбыз, һава җитми башласа, тын кысыла. Милли сәясәттә дә шулай ук: аңа игътибар кими төшүгә, шунда ук проблемалар килеп чыга. Шуңа да дәүләт милли һәм төбәк ММЧның мәнфәгатьләрен кайгыртырга тиеш. т а арн т рт н рант ар р р ср ас арн с ннан арна т т р р с н – Мин барысына да тигез итеп бүлү яклы түгел. Барысы да теманы профессиональ яктан югары дәрәҗәдә яктырт-

маячак бит. Иң дөресе – грантларны бәйге нигезендә бирү. Менә аларны профессионаллар алыр иде – бу темада тирән йөзгән һәм аны дөрес итеп яктырта белгәннәр. Әйтергә кирәк, безнең Татарстанда бу темага мөрәҗәгать итү хуплана, «Татарстан – уртак йортыбыз» дигән махсус журнал бар, тематик тапшырулар һәм рубрикалар шактый. Барысы да яхшы кебек. Ләкин күптән түгел Татарстанның Иҗтимагый палатасында оештырылган милли һәм миллләтара мәсьәләләрне яктырту буенча «түгәрәк өстәл»дә катнаштым, анда милли оешмалар вәкилләре вазгыять белән канәгать булмауларын белдерде. Аларга игътибар җитми, алар турында аз, өстен-өстен генә һәм кызыксыз итеп язалар кебек тоела. Чынлыкта да шулаймы, дип бәхәсләшергә була, ләкин алар үзләренең шчәнлеген ММЧнда күбрәк яктыртуларын тели. Шуңа да бу тема белән шөгыльләнүче журналистлар күбрәк булган саен яхшырак. Грантлар да, безнең «Күпчалымлы Россия» Бөтенроссия журналистлар конкурсы да яшәргә тиеш, алар журналистларның әлеге мөһим һәм тирән темага мөрәҗәгать итүенә стимул булырга тиеш. а ннан а сс с т р н а н ан а р арас н а Татар станн ар – Без бу бәйгене җиденче тапкыр үткәрәбез, быел анда Россиянең төбәгеннән вәкилләр катнашты. Кызыклы шләр күп килде, без жюрида аларны бәяләгәндә тамаклар карлыкканчы бәхәсләштек. Дөресен әйткәндә, күп кенә Татарстан журналистлары аларга конкуренция генә булып калмыйча, без хәтта бүләкләрнең күпчелеген

иа

җәмгыять

үзебезнекеләргә бирергә мәҗбүр булыр идек. Чөнки Татарстан журналистикасы бу мәсьәләләрне яктыртуда тирәнлеге, әдәп-әхлагы белән нәкъ тиешле югарылыкта. Ләкин башта ук, бәйге оештырылганда төп шарт шундый иде – анда безнең журналистлар катнашмый. Бәлки сер ачамдыр – бәйге, шул исәптән Россия едерациясе субъектларында яшәүче татарларның тормышын яктыртучы татар телле мәгълүмат чараларына ярдәм йөзеннән дә оештырылган иде. Ләкин кызыксыну шундый зур булып чыкты, ул шунда ук бу кысалардан чыгып, масштаблы һәм көтеп алынган бәйгегә әйләнде. стәвенә, бу әле бәйге генә түгел, ә форум да – һөнәри тәҗрибә алмашу, уртак проблемалар турында фикер алышу өчен уникаль мәйдан, илебездә башка андый юк. р а н а т атна ар на р т р ан т р т т ннан а а а р а а а а а а р с н н н ра ар – Хәзерге заман законнарына ярашлы, ММЧна турыдан-туры дәүләт финанславы була да алмый. Ләкин бу әлеге актуаль һәм мөһим теманы яктыртуга дәүләт заказы булырга мөмкин. Кайбер хезмәттәшләр аларга ре предприятиеләр ярдәм итсен, дип тәкъдим итә. Ничек икәнен әйтә алмыйм, яңа формалар зләргә кирәк: язылу, реклама урнаштыру аша. тник мәгълүмат чараларына финанс ярдәмен милли-мәдәни оешмалар да күрсәтә ала, ләкин аларның да иҗтимагый оешма булуын аңларга кирәк. Шул ук вакытта мәгълүмат чаралары үзләре дә акча китереп биргәнне көтеп, кул кушырып утырырга тиеш түгел. Акча шләргә өйрәнергә кирәк Ләкин бу журналистлар җәмәгатьчелеге өчен авыр тема... Безгә медиа-менеджментны профессиональ дәрәҗәдә белгән, мәгълүмат чарасын табышлы итмәсә дә, үз-үзен туйдырырлык итеп шләтә белә торган кадрлар җитми. Андый белгечләр бездә аз, кызганычка, аларны югары уку йортларында укытмыйлар. Күп нәрсәгә өйрәнәсе бар әле. 37

ф т

А 2 Обь елгасы буйлап табиблар һәм руханиларны утырткан кечкенә корабльнең сәяхәте турындагы фотосерия. Әлеге сәяхәт ел саен менә инде 17 ел дәвамында кабатлана.

С «Авылда бәйрәм» фотосериясе.

Журналистларның «Күпчалымлы Россия» VII Бөтенроссия ачык бәйгесе. Җиңүчеләр 38

Татарстан

октябрь 2014

ф т

А к

тор

р я

ор

2 о р оо ь

т т т ко о я кт к т р ото р я

К И ОРМ ото р я

тк

т р т б т р

т р

т б т р

т б к р

ор к рт к к б т ото р р я о

р т рт я

о р

ти а

а ы

җа ыгы

Икмәк чоры

б ро око от

т т р р б ть ко к т

алтач районында моны яхшы аңлыйлар. Егерме авыл хуҗалыгы предприятиесен һәм 81 фермерлык хуҗалыгын үз эченә алган аграр тармак әлеге муниципаль берәмлектә җитештерелгән тулаем продукциянең яртысыннан күбрәген бирә. Бүгенге көндә үз кул астындагы биләмәләрдә авыл хуҗалыгы тармагының ни хәлдә булуын, балтачлыларның, үзләреннән кала, күршеләрен һәм республиканы нинди продуктлар белән тәэмин итә алуын белү, беренче зат авызыннан бу хакта ишетү өчен, без район башлыгы Рамил Нотфуллин белән очрашып сөйләштек. 40

р р к кт р б т р – Рамил Рәшитович, күп экспертларның фикеренчә, Европа берлеге илләреннән азык-төлек продуктлары кертүне тыю үзебезнең аграрийлар өчен әйбәт стимул булып тора. Сез ничек уйлыйсыз: санкцияләр кертү чынбарлыкта да безгә куркыныч тудырмыймы? – Илебезнең эчке базарын үзебездә үстерелгән яхшы сыйфатлы продуктлар белән тәэмин итәргә хәлебездән килә. Ит, сөт, ашлык, яшелчә белән. Цитруслылардан башка, әлбәттә. Авыл хуҗалыгы җитештерүе нигезен терлекчелек һәм үсемлекчелек тармаклары тәшкил иткән безнең районда гына да сигез айда җитештерелгән авыл хуҗалыгы

продукциясенең тулаем күләме якынча 1,4 миллиард сумлык булды. Быел әлеге күрсәткечнең бер еллыгы – өч ярым-дүрт миллиард сум тәшкил итәчәк. Хуҗалык итүнең барлык формалары тарафыннан быелның сигез аенда 62 мең тонна сөт, 13 мең тонна ит җитештерелде, ә аларда җәмгысе 48 мең баш мөгезле эре терлек, шул исәптән 15 мең баш савым сыеры асрала. Иген басуларында ирешкән нәтиҗәләребез дә начар түгел. 2014 ел уңышының чагыштырма авырлыктагы тулаем җыемы буенча районыбыз ышанычлы рәвештә Татарстанда бишенче урынны били. Без 124 мең тоннага якын ашлык суктырып алдык (2013 елда – 65 мең тонна – авт.), һәр гектардан җыеп алынган уртача уңыш күләме 38,5 центнер булды. Сүз уңаеннан шунысын да искәртеп үтик, бу күрсәткеч – әлеге җәһәттән республикада иң югарысы. Районда үстерелгән бәрәңгенең дә уңышы начар түгел. Әлеге уңайдан «Татарстан» АХП», «Кызыл Юл», «Смәил» АХП», «Дуслык», «Сосна» ҖЧҖләрен һ.б.ш. алдынгы хуҗалыкларны яхшы яктан атап узасы килә. Кышын ашатып чыгу өчен, маяга 150 мең тоннадан артыграк сенаж әзерли алдылар, тагын 120 мең тонна силос салыначак. 25 мең тоннадан артыграк печән җыеп алынды, шуның яртысы халыкка таратылды инде. «Арча» ҖЧҖ филиалы булган Балтач май-сөт комбинаты, бүгенге көндә район бюджеты нигезен шәкелләштерүче предприятие булып тора, аның эшчәнлегенең төп юнәлеше каты сырлар җитештерүдән гыйбарәт. Биредә көн саен 200 тоннадан артыграк сөт эшкәртелә. Быел комбинат бәясе бер ярым миллиард сумнан артыграк торган күләмдә продукция җитештерергә ниятли. Комбинатның продукциясенә, республикада гына түгел, Мәскәүдә, СанктПетербургта, Омскида, Новосибирскида, Екатеринбургта һәм илебезнең башка шәһәрләрендә ихтыяҗ зурдан. – Шәхси ярдәмче хуҗалыклар һәм крестьян-фермерлык хуҗалыклары районның икътисадый тормышында нинди роль уйный? – Һичшиксез, территорияләрне социаль яктан контрольдә тоту һәм авылча тормыш рәвешен саклап калу буенча алар бик әһәмиятле бурычлар үти. Бүгенге көндә районның КФХ һәм ШЯХнда 13 мең баш МЭТ, шул исәптән Татарстан

октябрь 2014

а ы

биш мең савым сыеры асрала. 2014 ел ахырына чаклы алар 30 мең тонна чамасы сөт бирер, дип өметләнәбез. Былтыр шәхси ярдәмче хуҗалыклар 1,7 миллиард сумлык авыл хуҗалыгы продукциясе җитештерде. Саннарга әйләндергәндә, бу 30 мең тоннадан күбрәк сөт, 11 мең тоннадан артык ит дигән сүз. Шәхси ярдәмче хуҗалыкларны һәм крестьян-фермерлык хуҗалыкларын терлек азыгы белән тәэмин итүдә һәм әзер продукцияне сатуда сизелерлек ярдәм күрсәтәбез. Алар җитештергән сөт, чистартылып һәм суытылып, авыл хуҗалыгы предприятиесе аша сатыла. Ә бу исә продукциянең сыйфатын яхшырту, аның ахыргы бәясен күтәрү мөмкинлеген бирә, димәк, халыкның чынбарлыктагы кереме шактый ук үсә. «АСКнда хуҗалык итүнең кече формаларына кызыксыну уяту» милли проекты кысаларында соңгы 7 елда районның алты меңгә якын кешесе, шәхси ярдәмче хуҗалыкларын үстерү максатыннан, 1,3 миллиард сумлык субсидияләнә торган кредит алды. Әмма республиканың һәм илебезнең агросәнәгать комплексы яңа үсеш дәрәҗәсенә нигездә бары тик эре авыл хуҗалыгы предприятиеләре хисабына гына күтәрелә алачак. Шәхси ярдәмче хуҗалыкларга һәм крестьян-фермерлык хуҗалыкларына көндәшлеккә сәләтле булу, технологик яңалыкларны гамәлгә кертү артыннан өлгереп баруы авыр. Шунлыктан аларда элеккегечә кул хезмәте күп кулланыла, ә эре авыл хуҗалыгы предприятиеләренең җитештерүне яңарту, матди-техник һәм технологик базаны модернизацияләү мөмкинлекләре зуррак. Әйтик, бары тик узган елда гына да, хуҗалыкларыбыз егерме биш трактор, җиде терлек азыгы уру комбайны, алты чәчкеч һәм башка төрле авыл хуҗалыгы техникасы сатып алды. Шуның белән бергә, терлекчелек фермалары төзү

җа ыгы

һәм үзгәртеп коруга, аларга заманча җиһазлар сатып алуга 60 миллион сумга якын акча тотылды. 2013 елда районның авыл хуҗалыгы тармагына җәмгысе 200 миллион сумлык инвестицияләр кертелде. Быел әлеге күрсәткеч 300 миллион сум тәшкил итәчәк, шул финанс мөмкинлекләренең яртысы гамәлдә кулланылган инде. Бары тик «40ка 60» программасы буенча гына да авыл хуҗалыгы предприятиеләре тарафыннан 100 миллион сумлык техника сатып алынды, чыгымнарның бер өлешен ТР бюджеты каплаячак. Бүгенге көндә районның товарлыклысөтчелек фермаларының 85 процентында сөтүткәргечләр бар. 2008 елдан бирле «Татарстан» АХП» ҖЧҖндә әлегә районда бердәнбер 400 баш терлеккә исәпләнгән мегаферма эшли, биредә маллар бәйдә тотылмый, аерым саву залы бар.Быелгы елның ахырында «Смәил» АХП» ҖЧҖндә 1200 баш мөгезле эре терлеккә исәпләнгән терлекчелек комплексының беренче чираты кулланылышка тапшырылырга тиеш. «Борбаш» ҖЧҖндә 400 баш малга исәпләнгән мегаферма төзелә.

ти а

– Сезнеңчә, илебезнең авыл хуҗалыгы тармагы җитештерүчеләре Европадагы коллегалары белән көндәшлеккә сәләтле булсын өчен, дәүләт тагын нәрсәләр эшләргә тиеш? Һәм бары тик санкцияләр чорында гына түгел. – Илебезнең авыл хуҗалыгы тармагы җитештерүчеләренең көндәшлеккә сәләтлелеген арттыру, беренче чиратта, дәүләтнең моңа актив катнашуына һәм гамәлгә ашырыла торган аграр сәясәт кысаларында тиешле чаралар күрүенә бәйле. Авылга җибәрелә торган ягулык-майлау материалларына, электр энергиясенә, табигый газга, минераль ашламаларга, үсемлекләрне химик саклау чараларына тотрыклы бәяләр куярга кирәк, дип саныйм. Моннан ун ел чамасы элек бер тонна аммиак селитрасын ике мең сумга сатып алып була иде. Ә бүгенге көндә шул ук күләмдәгесенә унике мең сорыйлар. Ә кайбер катлаулы минераль ашламаларның бәясе хәтта тоннасына 19 меңгә чаклы үсте. Сүз дә юк, дәүләт бүгенге көндә авыл хуҗалыгы тармагы җитештерүчеләренең ашлама алуга тотылган чыгымнарын өлешчә каплый. Әмма бу гына җитми, билгеле. Моннан тыш, Россиядә дәүләт ярдәменең бөтенесен дә авыл кешесе алмый. Ярдәмнең күп өлеше җитештерүченең югары процент белән алынган кредит ставкаларын каплауга китә. Шулай ук, чит илләрдәге сыман, бездә дә эчке җитештерүгә квоталар кертү зарури. Әйтик, дәүләт авыл кешесенә ул җитештергән продукциянең билгеле бер күләмен ел башында ук билгеләнгән бәягә сатып алачагына гарантия бирә. Ә аннан артып калганын сату – аграрийның үз эше инде. Әлегә без сукырларча эшлибез: үз продукциябезне сата алачакбызмы-юкмы, моңа ышанычыбыз булмаган килеш. 41

ти а

а ы

җа ыгы

Һөнәрилеккә имтихан т

р б

к яр кт

кт к то -

к р тк т рт б рт р к

мәиллеләр быел бөртекле культураларның һәр гектарыннан уртача 45 центнер ашлык суктырды, ә бер ел элек әлеге күрсәткеч нибары 23 центнер гына иде. Шулай булуы аңлашыла да, чөнки биредә ел саен басуларда намус белән имтихан тотып, яңа үрләр яулау өчен, җирнең халәтен сиземләп, табигать кануннарын аңлап, зирәк акыл белән һәм түземлелек күрсәтеп эш итәләр. 112 кеше хезмәт куйган хуҗалыкта, югары уңыш үстереп алу максатыннан, фән казанышларыннан һәм авыл хуҗалыгы культураларын игүдә үсемлекләрне саклау чараларыннан файдаланалар һәм минераль ашламалар кертәләр, заманча технологияләр кулланалар. Югары җитештерү сыйфатына ия авыл хуҗалыгы техникасы сатып алына, ә ул исә сөрүлек җирләрне җиренә җиткереп эшкәртү һәм җитештерүнең энергияне янга калдыручы технологияләрен куллану мөмкинлеген тудыра.

Шуның нәтиҗәсендә, сөрүлек җирләрнең һәр гектары хуҗалыкка 30000 сум акча кереме китерә. Шуның белән бергә, агымдагы елның 8 аенда биредә товар җитештереп сатуның рентабельлеге 38,3 процент тәшкил иткән. Бер хезмәт иясенең айлык уртача хезмәт хакы 17000 сумнан артып киткән. Предприятиенең авыл хуҗалыгы кулланылышындагы җир мәйданнар 2520 гектар, шул исәптән сөрүлекләре – 2182 гектар. Бөртеклеләрдән тыш, кукуруз, күпьеллыклар һәм бәрәңге үстерелә, әлеге культураларга 1000 гектар бүленгән. Сортлар алыштыру һәм яңарту эше даими рәвештә алып барыла. Әйтик, агымдагы елда басуларга кукурузның егерме төрле гибридын чәчкән булганнар. – Соңгы елларда без сөрүлек җирләрнең катламын әйләндереп капламыйча, туфракның өске, уңдырышлы катламын йомшарту ысулын гамәлдә кулланабыз, – дип сөйли «Смәил» АХП» ҖЧҖ директоры Илһам Шакиров. – Ә бу ысул туфракның структурасын сизелерлек яхшырту, дым саклау мөмкинлеген тудыра. Чизель сукаларын бары тик бәрәңге утыртыласы һәм кукуруз чәчеләсе басуларда гына кулланабыз. Үсемлекләр үсеше өчен аеруча авыр булган чорда, менә инде өченче ел рәттән аларны яфракка ашлама сиптереп тукландырабыз. Әлеге алым культураларга стрессларны җиңелрәк кичерергә һәм сортның генетик егәрен саклап калырга ярдәм итә. Бу хуҗалыкта бәрәңге игүнең нечкәлекләрен белеп эш итәләр: бер үстереп алу чорында бәрәңге мәйданнарында алты мәртәбә механикалаштырылган эшкәртү үткәрелә. Шуның

өстенә, бәрәңге кырларының яртысы сугарыла, әлеге алым смәиллеләргә «икенче икмәк»тән даими рәвештә ярыйсы ук әйбәт уңыш үстереп алу мөмкинлеген бирә. Әйтик, быел гына да бәрәңге кырларының һәр гектарының нәтиҗәлелеге уртача 250 центнер бүлбе тәшкил итә. Уңыш өчен көрәштә алманнарның югары җитештерүчәнлеккә ия ике «Гремми» бәрәңге алу комбайны кулланылган. Смәил һәм Чепья урта мәктәпләре укучылары да үз өлешен керткән. Хуҗалыкта терлекчелек тармагы да үги бала хәлендә түгел. Хәзерге вакытта «Смәил» АХП» ҖЧҖндә 1900 баш МЭТ, шул исәптән 500 баш савым сыеры асрала. Үзләренең терлек азыгы базасының ныклы булуы МЭТләрнең азыкка ихтыяҗын канәгатьләндерү, сөт җитештерү күләмен ел саен арттыра бару мөмкинлеген тудыра. Алдынгы технологияләр кертү сөтнең сыйфатын яхшырта һәм сыерларның продуктлылыгын арттыра. Быелгы ел башыннан бирле генә дә хуҗалыкта 2041 тонна сөт җитештерелгән. Һәр тәүлектә җиде тонна сөт сатыла. Якын киләчәктә хуҗалык җитәкчелеге сөт җитештерүне 20 тоннага җиткерергә һәм әкренләп терлекләрне ит җитештерү өчен асраудан читләшергә ниятли. Әлеге максаттан 1200 баш савым сыерына исәпләнгән 200 миллион сумлык яңа терлекчелек комплексы төзелеше алып барыла. Әлеге терлекчелек комплексының беренче чираты быелгы елның ахырына кулланылышка тапшырылырга тиеш.

«Смәил» АХП» ҖЧҖ 422258, ТР, Балтач районы, Смәил авылы Тел.: 8 (84368) 3-91-45 E-mail: smailbaltasi@mail.ru 42

Татарстан

октябрь 2014

а ы

җа ыгы

ти а

Алма пеш – кая төш? рб р б р к я кр тья к р от то

як о

р б к ть б к б ь б р б р т я т то б к р ят

т к т

ото

М Узган гасыр башында Казан губернасының унике өязе арасында иң «җимешлеләре» Свияжск, Тәтеш һәм Козьмодемьянск өязләре санала. Базарның сыйдырышлылыгы турында сөйләгәндә, Свияжск өязе уңышының 9 проценты Казан шәһәренә китүен, Тәтештән губерна каласына үстерелгән продукциянең чиреге генә озатылуын билгеләп үтәргә кирәк. Ә калган уңышны Буа, Спаста һәм губернадан читтә – Идел, Зөя, Чулман һәм Нократ ярлары буйлап урнаштырырга тырышалар. Свияжск өязендә крестьян бакчалары бүгенге көн исәпләрендә дүрт мең гектарга

якын мәйданны биләгән, алмагачлар гына да миллион төпкә якын булган. яз үзенең байлар бакчалары белән дә дан тоткан. Маркиза .Паулуччиның Гребени һәм Ключищедагы, җирбиләүче .Сушконың Клянчинодагы, князь П.Ухтомскийның Макулово һәм Улановодагы, княгиня .Гагаринаның Тәмтедәге бакчалары гаҗәеп булган. Зөя тамагыннан Тәтешкә кадәр, Иделнең таулы ярлары буйлап, тоташтан бакчалар сузылган. Советлар чорында үзгәрешләр әллә ни зур булмый. Бары тик леккеге бай бакчалары совхоз һәм питомникларга әверелә, ә княгиня Гагаринаның Тәмтедәге бакчасы базасында 193 елда Татар җиләк-җимеш станциясе (бүген – Татарстан АХ ТИның бакчачылык бүлеге) барлыкка килә. Биредә

селекционерларның берничә буыны җиләк-җимеш культураларының җирле сортларын чыгару өстендә шли. Республикада җиләк-җимеш үстерү нче еллар башына кадәр чәчәк ата: 1 совхозда һәм ике питомникта бакчалар сигез мең гектарны алып тора, елына 1 – мең тонна җиләк-җимеш үстерелә. Бу күпме Республикада яшәүчеләрнең һәрберсенә якынча алтышар килограмм дигән сүз, гәрчә медицина нормалары буенча 1 килограмм тиеш булса да. Җитеп бетмәгән өлеше дачаларда һәм йорт яны кишәрлекләрендә үстерелә, базарларга – көньяк республикалардан, ә кибетләргә оешкан төстә СССРның башка төбәкләреннән һәм зара икътисадый 43

ти а

а ы

җа ыгы

ярдәм советы илләреннән кертелә. Дәүләт планы тырыша. 9 нчы еллардан соң исә базарларны һәм сәүдә челтәрләрен читтән кертелгән җиләк-җимеш басып ала башлый, инде 1 елга Татарстан авыл хуҗалыгы предприятиеләрендә үстерелгән җиләкҗимешнең тулаем күләме 1,6 мең тоннага кадәр кими. 3 мең тонна уңыш җыеп алган шәхси бакчалар гомуми вазгыятьне әллә ни яхшыртмый – җан башына 1 килограммнан да әзрәк. Бүген республикада бакчалар (коллектив, йорт яны кишәрлекләре, сәнәгатьнекеләр) якынча мең гектарны били. Әмма Татарстанда сатылган җирле җиләк-җимешләр күләмендә сәнәгать бакчачылыгы 1 процентны гына били. Татплодоовощпромның дистә ярым хуҗалыгыннан бер генә бакчачылык («Заря» Агрофирмасы» ҖЧҖ) һәм бер генә яшелчәчелек («Нармонка» ҖЧҖ) хуҗалыгы калды, тагын Буада һәм Нурлат районының Аксумла авылында питомник-

0 1 20 лар бар. Иделнең уң як ярындагы бакчалар, Лаеш районы Ташкирмән авылында гектардагы иске бакча, Кайбыч районында гектар җир биләгән иске бакча, Чистайдагы леккеге «Смена» совхозы бакчасы ташландык хәлдә, гектардагы Тәтеш питомнигы һәм «Түбән Кама» совхозының зур бакчасы юкка чыкты...

Татарстан АХ ТИның җиләк-җимеш культуралары селекциясе бүлеге мөдире, авыл хуҗалыгы фәннәре докторы Геннадий сипов үзенә ышанып тапшырылган хуҗалык белән горурлана: Тәмтедә база, бакчалар, питомниклар, складлар, гараж һәм ике трактор сакланган. Зур Кабанда – ксперименталь база гамәлдә: дүрт бакча, алмагач, груша, слива һәм чиянең һәр коллекциясенә берәр гектар җир. Дөрес, коймаларның начар булуы сәбәпле, алмагачларны даими рәвештә куяннар кимерә, аның каравы, чия, слива бер ярым-ике

метрга кадәр үскән, һәм инде беренче җимешләре дә күренә. «Сүз уңаеннан, Татплодоовощпромга чия культурасына игътибар итәргә кирәк, дип саныйм, – ди галим, – аңа ихтыяҗ бар, бәяләр яхшы, һәм Иделнең уң як яры чия үстерү өчен бик кулай. Слива кышын чыдамаска мөмкин, нәзберек, бакча ясау өчен аерым шартлар, урынны дөрес сайлау кирәк. Груша аерым хуҗалыкларда бик күп, аның белән сәнәгый яктан да, селекциясе белән дә күптән шөгыльләнмиләр, гәрчә яхшы җирле сортлар булса да, әйтик, Казанская крупноплодная, олжская десертная, олжская смуглянка. Әмма алар, күп дигәндә, бер ай сакланалар». сентеләрне селекционерлардан сортының гарантиясе белән, районлаштырылганнарын, дәүләт реестрында теркәлгәннәрен алырга була. Бу алмагачларның өч сорты: Тәмте һәм олжская красавица – көзгеләр, алмалары -3 ай саклана Ренет Татарский – кышкы сорт, апрельгә кадәр әйбәт саклана. Сливаның җиде сорты һәм кура җиләгенең бер сорты бар – Теньковская ранняя, июль башларында өлгерә. Чиянең сигез сорты исәпләнә, шулар арасында Шакировская сорты, Татарстаннан тыш, ренбург һәм Чиләбе өлкәләрендә районлаштырылган. сентеләрне зур күләмдә үстермиләр, ихтыяҗы булганнарны тә мин итү галимнәр ше түгел. «Алмагач үсентеләрен питомниклар артыгы белән тәкъдим итә, әмма аларны торган саен көньяктан республикага зур күләмдә үсентеләр китерүче көндәшләр кысрыклый бара, – дип аңлата Геннадий мельянович. – Анда үсентеләрне үстерүне күпләп җитештерүгә куя алганнар. Транспорт мөмкинчелек биргән урыннарга илтәләр. Аларның өч еллык үсентеләре бик матур күренгәнгә, рәхәтләнеп сатып алалар. Бераздан агачлар үлә, тик халык барыбер тагын җылы яратучы үсентеләргә акча түгә». Галим чит селекция үсентеләренә карата гына түгел, читтә үстерелгән уңышка да шикле карашта: «Кешегә үзе яшәгән урында үскән җиләк-җимеш файдалы. Ашкайнату системасы шуңа ияләшкән, ә без организмыбызны яңадан-яңа кзотика белән аптыратабыз: берсен үзләштерергә Татарстан

октябрь 2014

ото

а ы

« күнегә генә, без икенчесен төртәбез. итриналар импорттан сыгылып тора бит». Географик киңлектә генә түгел ш. Әгәр Краснодар краенда кутырдан һәм корткычлардан саклау өчен алмагачлар 1 тапкыр шкәртелсә, вропада – -3 тапкыр, көнбатыштарак булган саен, күбрәк агу сибелә. Ә бу – химия. Шулай ук чит илләрдә озак саклауга куелыр алдыннан җиләк-җимешләрне шкәртү өчен кулланыла торган состав кебек үк.

Биектау районы Ямбулат авылындагы лек «Татплодоовощпром» ААҖнә кергән агрофирма инде менә дүртенче ел мөстәкыйль шли. Терлекчелек, үсемлекчелек һәм бакчачылык белән шөгыльләнә. Бакчалар 6 гектарны били. Алмагачлар, грушаның унлап сорты, слива, кура җиләге, карлыган, каен җиләге үстерелә. Агрофирманың еллык табышы -6 миллион сумны тәшкил итә, дип сөйли директоры Марат Әхмәтҗанов. Узган елны тонна алма сатылган, быелга план – мең тонна. Әлегә «Заря»ның склады юк, уңышны шунда ук сатуга илтәләр. Бер килограмм теләсә кайсы сортлы алма өчен 3 сум сорыйлар, сәүдә челтәрләренә күпләп дән тапшыралар. Ләкин базарда мондый матур алмалар сирәк күренә, гәрчә Агросәнәгать паркындагы шәхси шкуарлар киштәләрен ярминкә көннәрендә дә килограммы 6 -1 сумлык алмалар бизәсә дә. «Татплодоовощпром» ААҖ генераль директоры урынбасары, бакчачылык һәм питомниклар бүлеге башлыгы Ринат Минһачев елына 1 мең орлыклы культура үсентесе, 1 мең төшле җимеш һәм 3 мең җиләк культурасы үстерүче «Буа» ҖЧҖ, «Заря» Агрофирмасы» ҖЧҖ һәм «Нурлат ктябрь питомнигы» ҖЧҖ продукцияләрен сатуны шәхсән үзе контрольдә тота. « сентеләребез белән яңа бакчалар утыртуга булган үз ихтыяҗыбызны каплыйбыз һәм халыкны да өлешчә тә мин итәбез, – ди әңгәмәдәшем. – Агросәнәгать паркында палаткалардан сатучыларга, Казан һәм район үзәкләрендә машиналардан - меңләп үсенте сатабыз. Бер-ике еллык үсентеләребезнең бәясе – сум». Аның сүзләренә караганда, «Заря» агрофирмасы бакчасының гек-

җа ыгы

ти а

Б тарга якын җирендә яңа сортлар үстерелә. 1 елда гары сланда алмагачларының гына да 1 ләп сорты булган җиләк-җимеш культураларының коллекцион бакча-питомнигы төзелә. Тиз өлгерә, инде өченче-дүртенче елга ук алма бирә торган, кутырга иммунитеты булган иң яхшыларны гына сайлап, үсентеләрне Башкортостаннан, Ульяновск, ренбург, катеринбургтан алып кайталар. «Сортлары яхшы, – дип мактый Ринат Минһачев. – Иртә өлгерә торганнардан – Грушовка московскаяны һәм Июльское Черненконы, көзге-җәйгеләрдән – Зарянканы, көзгеләрдән – Штрейфлинг һәм Боровинканы, кышкылардан – Антоновка обыкновеннаяны һәм 6 граммлыны, Лобо, игулевское, Ренет Поволжья сортларын тәкъдим итә алам». 16 гектарны биләячәк яңа бакчада утырту өчен, әлеге коллекциядән сорт инде сайлап алынып, бакча утырту ше башланган. Хуҗалык җиләк-җимеш продукциясе җитештереп сатуның еллык күләмен ике-өч мең тоннага җиткерергә ниятли. Әңгәмәдәшем әлеге күләм республика ихтыяҗын 3 процентка каплаячак, дип раслый. Ә аны тулысынча каплар өчен җиде елдан да ким булмаган вакыт таләп ителә – бакча утыртудан беренче уңыш алуга кадәрге срок. Ләкин хуҗалык бакча утырту өчен үз акчаларын куллана, чөнки алмагач бакчасының гектарына мең сум исәбеннән бирелә торган бюджет акчалары (анысы да бакча утыртылганнан соң гына – факт буенча бирелә) чынбарлыктагы чыгымнарның процентын ябу өчен генә җитә.

Уйлап караганыгыз булмадымы, ни өчен фермерлар күбрәк терлекчелек, сирәгрәк – яшелчәчелек белән шөгыльләнәләр, ә бакчачылыкка гомумән бик исләре китми Табыш ел әйләнәсе кереп торырга тиеш. Ахыр чиктә шундый цикл: язын кредит алырга, ә көзен – чыгымнарны акларга. шкәртүгә дә акча салырга теләмиләр – моның өчен чимал күләмнәренең ел әйләнәсендә тотрыклы булуы шарт. Алма уңышы бары тик июльоктябрьдә генә була. Хуҗалыкларда сак-

лау урыннары юк, бу шулай ук чыгымнар таләп итә. Ә бакчага биш-алты ел дәвамында – җимеш алына башлаганчы акча кертергә кирәк. Аннан соң тагын бер-ике ел уңышның тотрыклылануын көтәргә туры килә. Кайсы банкир - елга кредит бирсен Шуңа күрә бакчалар утырту һәм аларны карау өчен дәүләт субсидияләре таләп ителә, өстәвенә, вропа фермерлары ала торган дәрәҗәдә. Краснодар краенда, Тамбов һәм Чиләбе өлкәләрендә яңа бакчалар утырту белән шөгыльләнәләр. «Әлеге бакчалар интенсив, тиз өлгерә торганнар, – дип аңлата Геннадий сипов, – карлик ялганмаларына нигезләнгән утырту системасы да башка. Бездә, иске типтагы бакчаларда, бер гектарга агач сыйса, аларда – мең. Хәтта уңыш бертөрле – агачыннан ун килограмм булганда да, бездә гектарыннан дүрт тонна уңыш алына, ә интенсив типтагы бакча хуҗаларының алмалары бер гектарга ун килограммнан да ким чыкмый. Карлик алмагачлар, иң биек дигәндә дә, өч-өч метр ярымга кадәр үсә. Уңышны җыю ансат, ә төп чыгымнар, сүз уңаеннан, нәкъ менә җыюга туры килә. л саен алманы кул белән җыярга, бәрмәскә, төшереп җибәрмәскә, сак кына тутырырга кирәк. Әгәр алманың берәр җире бәрелгән икән, алма сакланмаячак. Димәк, җыючыларны чакырырга, алар өчен махсус платформалар сатып алырга кирәк». Әлбәттә, Татарстан үз бакчаларын үстерергә тиеш – халыкны җәен-көзен кыйммәт булмаган җирле җиләкҗимешләр белән тә мин итәр өчен. Көньякта бит, нигездә, кышкы сортлар үстерелә. Сәнәгать бакчачылыгын яңарту өчен җиләк-җимеш хуҗалыгының үз үзенчәлеге дә комачаулый. Җитештерүнең тулы циклын: үстерү – саклау – шкәртү – сатуны алып баруга бары тик ре инвесторның гына көче җитә, анда да куәтле дәүләт ярдәме булганда гына. Җимеш бирүче бакча да табыш гарантиясе түгел: шче куллар җитешми, базар чит илләрдән кертелгән җиләк-җимеш, соклар, консервлар белән шыплап тулган. Инвесторлар саклауга да, шкәртүгә дә акча салырга ашыкмыйлар. 45

ти а

а ы

җа ыгы

Әмма шулай да төп бәла – барыбызга да билгеле хәлләр аркасында бүген сөйләү тиешлегә генә түгел, бәлки модага әйләнеп барган импорт. Татарстанда бик күп алмагачларны харап иткән 19 9 елгы кышкы салкыннар тармакның түбән тәгәрәвендә бары тик өлешчә генә гаепле. Ул вакытларда да яңа бакчаларга акчалар тотылмый, зара ярдәмләшү советы илләреннән торган саен күбрәк җиләк-җимешләр һәм алардан ясалган конвервлар кертелә. Һәм алма уңган нче елларда аны сатуда проблемалар килеп чыга. Кибетләр кабул итми. Түбән слан консерв заводы килограммын бер сумнан ала, гәрчә алма үстерүнең үзкыйммәте өч сум булса да. - нче елларда Шеланганың инде ташландык бакчалары хисабына бушлай килгән алмаларны халык Идел аша көймәләрдә ташый. Хуҗалыклар

дуңгыз һәм сыерларны алма белән сыйлыйлар, арзанга гына җәнлек совхозларына азык итеп озаталар, кондитерларга члек өчен пюре ясарга тапшыралар. Импорт җирле бакчачылыкның юкка чыгуына китерә, аның артыннан Шелангадагы, Түбән сландагы, алга таба башка җирләрдәге консерв заводлары да ябыла. Бүген чит ил җиләк-җимешләренә чик кертү гамәле бакчачыларда беркадәр өметләр уята. «Сатуның яхшырак киткәнен инде бүген үк күрәбез, – ди Ринат Минһачев, – сату челтәрләре дә безнең алманы ала башладылар: «Бәхетле» килограммын сумнан кабул итә. игулевское, Лобо, Башкирский красавец, Антоновка сортлары яхшы бара. «Заря» агрофирмасында 1 елның апреленә кадәр 1 миллион сумга ике мең тонна сыйдырышлы, бөтен җиһазлары, шул исәптән төрү-үлчәү җайланмасы

да булган җиләк-җимеш саклау урыны төзергә уйлыйбыз. Уңышны саклауга бәйле барлык проблемалар хәл ителәчәк». Тик менә бакчачыларыбызның омтимизмын үз сәүдә челтәрләребез дә хупласа, шәп булыр иде. Ә болай, Польша алмаларына юл ябыла икән, аларны Кытайдан кертергә озак түгел. Шуның кадәр үк, хәтта күбрәк күләмдә дә...

ото

«Балтач» хәләл индустриаль паркы – хәләл индустриясе өлкәсендә эшли торган беренче Россия кече һәм урта бизнес проекты резидентлар чакыра  әзер инфраструктурасы булган җитештерү мәйданчыклары  арендага офис бүлмәләре  җитештерү һәм офис биналары өчен җир кишәрлекләре  резидентлар өчен аутсорсинг хезмәтләре: бухгалтер һәм икътисадый исәп, юридик ярдәм, логистика.

«Балтач» хәләл индустриаль паркы – бизнесыгыз үсеше өчен яңа мөмкинлекләр! РЕКЛАМА

ТР, Балтач районы, Балтач ш.т.б., Полевая ур., 1 (84368) 26374, 8 (84368) 26375 www.hip-baltach.ru hipbaltach@gmail.com

Хөрмәтле татарстанлылар! Российский кредит Банкы коллективы исеменнән сезне мөселманнарның изге һәм игелекле омтылышларын гәүдәләндергән Корбан бәйрәме белән ихлас күңелдән тәбрик итәбез! Корбан бәйрәме безгә мәгълүм хакыйкатьне тагын бер кат искәртә: бай бәхетле түгел, юмарт бәхетле. Мал-мөлкәтеннән якыннарына өлеш чыгарган кеше генә чын бай була ала. Шәфкатьлелек һәм тирәңдәгеләргә кайгыртучанлык күрсәтү, фәкыйрьләргә ярдәм итү, туганнарыңа һәм якыннарыңа шатлык өләшү – корбан чалу йоласының нигезенә салынган әлеге әхлакый кагыйдәләр барлык конфессия вәкилләренә дә яхшы аңлашыла. Алар халыклар арасында үзара хөрмәт һәм мәрхәмәтлелек идеалларын ныгытуга, илебездә гармонияле җәмгыять төзүгә хезмәт итә. Милли һәм дини аерымлыкларга карамастан, һәркем үзен уңайлы хис иткән, тырышып эшләгән һәм көн иткән Татарстан әлеге юлда ышанычлы маяк. Изге Корбан бәйрәме көннәре – якыннарыңа йөрәк җылысын бүләк итү, мохтаҗларга ярдәм кулы сузу өчен тагын бер мөмкинлек. Безнең барлык изге ниятләребез матур гамәлләргә әверелсен. Барыбызга да тыныч, имин тормыш һәм бәхет юлдаш булсын! Сезнең Российский Кредит Банкы www.roscredit.ru

ти а

а ы

җа ыгы

Барысы да Җир– рб р к ртт р т ро р ь р ктор об т рт к т р р к р р б к як т т т к т р к р к т р б т я р рт к р р б б к т р

– Наил Фәрукович, сезнеңчә, бүген җирнең уңдырышлылыгын арттыруда нинди алым тулы куәтенә кулланылмый икән? – Сөрүлек җирләренең нәтиҗәлелеген күтәрү ысуллары күп. Әйтергә кирәк, эшне комплекслы башкару яхшы була: минераль һәм органик ашлама кертү, сугару, чәчү әйләнешен саклау. Шулай да әче туфракка известь кертүгә аерым игътибар бирелә. Бу җирләрнең уңдырышлылыгын арттыруның электән килгән ысулы. Әче туфракка известь кертү – ил һәм республикабыз өчен бик актуаль мәсьәлә. Санкт-Петербургның Агрофизика фәнни-тикшеренү инсти48

туты (дөнья күләмендә уңдырышлылык буенча әйдәп баручы үзәк) галимнәре, РФ Хөкүмәтенә хатлар язып, туфракка известь кертүнең игенчелектәге иң кирәкле агрохимик ысулларның берсе булуын дәлилләргә тырыша. Әче туфракка тиешле күләмдә известь кертмәү сәбәпле, ел саен бөртеклеләргә әйләндереп санаганда, 20 миллион тоннадан артык уңыш югала! Әче туфрак – ул үле туфрак, биредә водород һәм алюминий ионнарының зыянлы дәрәҗәдә югары концентрациядә булуы үсемлекләрнең үсеш процессын тоткарлый. Фән дә, практика да әче туфракта уңдырышлылыкның кимүен раслый: уҗым бодае – 22 процентка, рапс – 22, кукуруз – 30, шикәр чөгендере – 35, ә люцерна – 50 процентка. Әче туфракта минераль ашламаларның нәтиҗәлелеге 40 процентка кимрәк, ә бик әче туфракта ашламалар хәтта кире нәтиҗә дә бирә. Ә Татарстанда әче туфрак (тикшерелгән сөрүлек җирләренең гомуми мәйданына карата) – 44 процент, яки 1,5 миллион гектарга якын мәйданда туфракка известь кертелергә тиеш.

–Әче туфрак белән бары тик известь кертеп кенә көрәшергә мөмкинме? – Известь кертүгә альтернатива юк. Галимнәр үткәргән тикшеренүләр буенча, әче туфраклы җирләрнең мәйданын киметү кырларда кальцийның уңай балансы (килү-сарыф ителү) – 1 гектарга плюс 160 килограмм булган чакта гына

мөмкин, ә хәзер әлеге сан тискәре – минус 38 килограмм. Кальций туфрактан дүрт төрле юл белән чыгарыла: уңыш белән, ашламаларны нейтральләштергән чакта, туфракның әчелеген бетергәндә һәм юылып. Ә тулыландыру бертөрле ысул белән – известь кертү ярдәмендә генә. Фәнни нигезләнгән бишьеллык циклны дәвам итәр өчен, ел саен республикада 200 мең гектардан артык җиргә известь кертергә кирәк. Ә бездә узган ел 78 мең гектар, быел бары тик 70 гектар җир генә эшкәртелде. Цикл уннарча елга сузыла, ә бу республиканың күп кенә районнарында әче туфраклы җирләрнең мәйданы артуга китерә, бигрәк тә мондый үзгәрешләргә сизгер шикәр чөгендере, сабан бодае, борчакны күп итеп эшкәртә торган районнар интегә.

– Ә элек ничек булган соң? – Республикада әче туфракка һәрдаим известь кертү эше 1967 елдан бирле башкарыла. 1986 елдан башлап, республика бишьеллык циклга күчте, моның өчен ел саен 300-400 мең гектар җиргә известь кертелде. Хәзер бу эшкә елына 260 миллион сум акча бүлеп бирелә, аңлавыгызча, кирәге күбрәк. Известь кертү эше бишьеллык циклга кайтырга тиеш, һәм республика моны эшләргә сәләтле. Бездә кырга кадәр илтүнең кыска юлын күздә тоткан җирле арзан известь оны чыгарыла торган 22 карьер бар. Бу – кулланырга кирәк булган зур өстенлек. ИкътиТатарстан

октябрь 2014

а ы

җа ыгы

ти а

ана өчен

– «Татагрохим» ААҖ бүгенге көндә нәрсәгә ия? – Аңа җитештерү һәм ремонт базалары комплекслары белән бергә 31 район «Агрохимсервис» предприятиесе, елына бер миллион тонна известьле ашлама чыгару һәм җитештерү куәтенә ия технологик линияле 22 карьер керә. «Татагрохим» ААҖ – ул РФ территориясендә эшкәртелергә рөхсәт ителгән агрохимикатлар исемлегенә кертелгән известьле ашламаларның рәсми регистранты.

Йөкләр ташу өчен бездә 230 йөк машинасы бар. Системалы махсуслашкан эшләр үткәрүдә 100дән артык ашлама таратучы, 73 төягеч, 31 бульдозер, 30 экскаватор, 20 орлык агулагыч һәм 50 сиптергеч катнаша. Әче туфракны известьлаудан тыш, урыннарда система предприятиеләре органик ашлама әзерләү һәм кертү, минераль ашламалар, үсемлекләрне авыру һәм корткычлардан саклау чаралары ташу, грунт, вак таш, ком, торф эшләп чыгару һәм ташу белән шөгыльләнә. Шулай ук үсемлекләрне саклау буенча комплекслы эш башкару, орлыкларны зарарсызландыру, үсемлекләрне химик яктан саклау кебек хезмәтләр күрсәтелә. Склад хезмәте, авыл хуҗалыгы йөкләрен ташу, төяү-бушату эшләре, вагоннарны бушату, махсус техниканы һәм агрегатларны ремонтлау башкарыла. Өем, буа, юл, нигез чокыры төзү, җир эшләре өчен экскаваторлар һәм бульдозерлар биреп торабыз. Эшләрнең еллык күләме 1,2 миллиард сумны тәшкил итә.

– Ә ярдәмчел хуҗалыкларыгызны туфракның уңдырышлылыгын арттыруның бөтен ысулларын куллану өлкәсендә үрнәк итеп куярга мөмкинме? – Үзебезнең унсигез ярдәмчел хуҗалыгыбызда, (ә бу 33,2 мең гектар авыл хуҗалыгы җирләре) без сөрүлек җирләренең уңдырышлылыгын арттыру буенча фәнни методикада каралган

– Ә оешмагызда финанслар белән проблемалар бармы? – Кем дә юк икән ул? Известьлау үткәрүгә бүлеп бирелгән акчалар, әлбәттә, җитешми һәм урыннарда безнең предприятиеләр өстәмә эшләр эзли. Һәм кем ничек булдыра, әйтик, ярдәмче хуҗалык алып бару белән акча эшлиләр. Мисал өчен, Лаешта үзләре җитештергән сөтне тулысынча эшкәртәләр, сөт, каймак, эремчек, балалар өчен ризыклар төреп саталар. Кукмара районында борай – борынгы туклыклы ашлык үстерәләр һәм аны сату челтәрләенә тараталар, Актанышта кәҗә үстерәләр һәм кымыз эшләп чыгаралар. Кайбыч, Балтач, Балык Бистәсе һәм башка вак таш булган районнарда юл төзиләр. Шулай итеп, без бюджетка гына ышанып тормыйбыз. Республика һәм Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгы җитәкчелеге «60ка 40» уртак финанслау программасы буенча предприятиеләребезнең техника паркларын яңартуда ярдәм күрсәтте, бу исә известьле ашламалар кертү буенча нәтиҗәле эшли торган машиналар, башка махсус техника сатып алырга мөмкинлек бирә. Республика җитәкчелеге ярдәме белән, Россиянең башка төбәкләреннән аермалы буларак, Татарстан туфракка известь кертү системасын саклап кала алды. Шуңа күрә без киләчәккә ышаныч белән карыйбыз. 49

садый яктан нәтиҗәлелек сизеләчәк. Минемчә, известь кертүне Белоруссия һәм башка илләрдәге кебек үк бюджет хисабына башкарырга кирәк. Анда чыгымнарны башкарылган эш турында актлар нигезендә тулысынча каплыйлар. Ә бездә хуҗалыклар известь кертү буенча башкарылган эш өчен түләүнең 25 процентын үз чаралары хисабына башкарырга тиеш. Барыбыз да беләбез: бездәге һәр җитәкченең беренчел бурычлары булып чәчү, ягулык-майлау материалларын сатып алу, ашлама кертү, салым һәм хезмәт хакын түләү тора. Артып калган очракта гына акчаны известь кертүгә тотарга була. Ә акча күп вакытта калмый. Шуңа күрә хәл катлаулылана. Акча эшләрнең дүрттән бере өчен түләргә дә юк, менә шуңа да хуҗалыклар кырларны агрохимик яктан тикшерүгә заказ бирмиләр, известь кертүне оештырмыйлар. Ә җирләр әчи – начар хәлгә килә. Анда нәрсә үсәчәк? Киләсе буынга нинди чәчүлек җирләре калдырачакбыз?

эшләр комплексын тулы күләмдә кулланырга тырышабыз. Моңа органик ашламалар кертү, известьлаштыру, игенчелекне оештыру, чәчү әйләнеше керә. Уртача алганда, быел барлык хуҗалыклар буенча бөртекле культуралар уңышы бер гектардан – 25,1 центнер, ә аерым хуҗалыкларда югарырак та булды, мәсәлән, Буа районындагы «Ямбулат» авыл хуҗалыгы җитештерү кооперативында гектарыннан – 40,1 центнер, Саба районының ярдәмче хуҗалыгында – 35,7 центнер, Мамадыш районында – 33,5 центнер, Актаныш һәм Балык Бистәсе районнарында – 30,1 центнер. Көндәлек эшемдә мин ярдәмче хуҗалык җитәкчеләреннән һәм белгечләреннән кыр эшләренең технологиясен тайпылышсыз үтәүләрен һәм җирләрнең уңдырышлылыгын күтәрүне кайгыртуларын таләп итәм. Бездә терлекчелек тә үсеш алган, 5 361 баш мөгезле эре терлегебез бар, шул исәптән 1 623 савым сыеры. Бу предприятиеләр икътисады өчен зур ярдәм.

ти а

а ы

җа ыгы

Раил Зыятдинов: «Челтәрләр көтә, ә без базарда сатабыз» т р т к

яр

к я

р б р-

р б

т р я к

б -

р б

т р

к к

о о р

к о о

ро ь

ят ор

р ктор

о к б р б

ть

тт – Раил Шагартдинович, чит илләрдән яшелчә, җиләк-җимеш кертүне чикләүче санкцияләргә бәйле сезнең хуҗалыкларда үстерелгән продукциягә ихтыяҗ арттымы? – Чит илләрдән яшелчә, җиләк-җимеш кертүгә чикләүләрнең Татарстан Республикасында үстерелгән азык-төлекне сатуны арттыруга йогынтысы әлегә сизелмәде. Киресенчә, безнең азыктөлеккә бәяләр төшә. Каплаулы туфракта һәм ачык һавада үстерелгән яшелчәләр белән без республиканы тулаем тә мин итәбез, күпмедер өлешен читкә дә чыгарабыз.

– Ягъни яшелчәләр мулы белән. Җиләк-җимеш белән ничек? Шул ук алманы гына алсак та... «Плодоовощпром» республиканың 50

җиләк-җимешкә һәм үсентеләргә булган ихтыяҗын канәгатьләндерә аламы? – Әл е г ә ю к . Со ң г ы б е р н и ч ә ел дәвамында бакчалар һәм җиләк үстерү мәйданнары төрле сәбәпләр аркасында тарая килде. Бакча һәм җиләк үстерү мәйданнары кечерәюнең төп сәбәбе – 19 –19 9 еллардагы һәм 9 елгы каты салкыннар. Бу суыкларда бик зур җиләк-җимеш мәйданнары өшеп әрәм булды. Бакча үстерү өчен үзгәртеп кору елларында дәүләт бюджет акчалары бүлә иде әле. Ә хәзерге вакытта күпьеллык бакчалар үстерүгә дәүләт тарафыннан бер гектарга 1 сум акча бүленә, ә чынлыкта бакчаның бер гектарының үзкыйммәте гектарына 9 нән сумга кадәр. Ягъни бүленгән акча, иң җай килгән хәлдә дә, бакчаны яңадан тернәкләндерү өчен

киткән чыгымнарның процентын гына каплый ала. Моннан тыш, бездә үсә торган алма һәм җимеш агачлары сортларының сатуга яраклылык һәм саклану вакыты илнең көньяк төбәкләрендә үскән сортларыннан күпкә калыша. Соңгы елларда белгечләр безнең табигать шартларына туры килә торган сортларны билгеләү белән шөгыльләнә. Бүгенге көнгә инде шәхси секторга сату һәм сәнәгать бакчачылыгы үстерү өчен алмагачның сорты билгеләнгән. 1 елның көзендә һәм 1 елның язында гектар тирәсе бакча һәм җиләклеккә нигез салыначак, ул мәйданнарда Татарстан Республикасы шартларында үстерү өчен кулай сортлар утыртыла. л саен 1 әр гектар бакча һәм җиләклек утырту планлаштырыла. Әмма алдагы елларда бакчачылык ширкәтләренә бик күп җир бүленгән Татарстан

октябрь 2014

а ы

җа ыгы

ти а

– Заманча склад куәтләре белән ни дәрәҗәдә тәэмин ителгәнсез һәм булган ихтыяҗны канәгатьләндерү өчен никадәр финанс чыгымнары таләп ителә? – Татарстан Республикасы территориясендә әлегә җиләк-җимешләрне саклау һәм шкәртү өчен саклагычлар җитми. Яшелчә һәм җиләк-җимеш саклагычларга ихтыяҗ бар, һәм иң мөһиме – бүгенге көндә алар бәрәңге һәм башка яшелчәләр турыдан-туры үстерелгән урыннарда кирәк. Республикада бу ш алып барыла. Арча районының «Сервис-Агро» ҖЧҖндә мең тоннага исәпләнгән юып-тутыру җиһазлары да булган бәрәңге-яшелчә саклагыч төзелеше төгәлләнеп килә, Лаеш районының «Нармонка» АСК» ҖЧҖндә мең тоннага исәпләнгән яшелчә саклагыч яңартыла, Тукай районының «Челны – вощи» ҖЧҖндә, гары слан районының «Заря» Агрофирмасы» ҖЧҖндә 1 елда мең тонналык җиләк-җимеш саклагычы төзелә башлаячак, Минзәлә районының «Давлетов и К» крестьян-фермерлык хуҗалыгында 1 мең тоннага исәпләнгән саклагыч төзелеше бара. Болар әле реләре генә, ш республиканың башка хуҗалыкларында да дәвам иттерелә.

– Әлеге этапта дәүләт хуҗалыкларга һәм, гомумән, тармакка нинди һәм күпме күләмдә ярдәм күрсәтә? Бу юнәлештә яңа программаларга финанслар каралганмы?

иде, һәм шәхси бакчачылык зур үсеш алды, шуңа да Татарстан Республикасында күпьеллык үсемлекләр бүгенге көнгә 9 9 гектар тәшкил итә, шул исәптән: коллектив бакчалар – 9 гектар (166 гектарында яшиләр), 1 бакчачылык җәмгыятьләре берәмлекләрендә 19 берәмлек бакча участоклары урнашкан.

– Бүгенге көндә «Плодоовощпром»ның азык-төлекне сәүдә челтәрләре аша сату мөмкинлекләре нинди? Базарда көзге ярминкәләрнең файдасы бармы? Сәүдә челтәрләренең үзебездә җитештерелгән азыктөлеккә карата скептик мөнәсәбәте үзгәрдеме? – Әлегә сәүдә челтәрләре көтү халәтендә яши һәм безгә шартлар куя.

Ул шартлар бик күп, өстәвенә урта һәм ре хуҗалыклар ул шартларга ризалаша алмый. «Казан» Агросәнәгать паркы базасында ТР Хөкүмәте челтәрле кибетләр җитәкчеләре белән оештырган очрашу әлегә тәгаен нәтиҗәләр бирмәде. Бүген безнең өчен иң мөһиме – шәһәр һәм авыл хуҗалыгы товарлары җитештерүчеләрнең уртак тырышлыгы белән кулланучыларны, бигрәк тә шәһәр кешеләрен һәм социаль учреждениеләрне шәһәр базарлары аша 1 – 1 елларның кышына авыл хуҗалыгы продукциясе белән тә мин итү. Безнең бакчачылык тармагының бурычы – халыкны 1 мартка кадәрге чорда яшелчә белән тә мин итү, ә 1 марттан халыкның яшелчә, җиләк-җимешкә булган ихтыяҗы Россиянең көньяк төбәкләреннән китерелгән запас белән канәгатьләндерелә.

– Татарстан Республикасы Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгының « гә » һәм « гә » программаларына акча бүлү турында тәгаен карары бар. Моннан тыш, 1 еллык банк кредитлары ставкаларына субсидияләр каралган.

– «Татплодоовощпром» предприятиеләре һәм хуҗалыклары якын киләчәккә нинди программалар белән яши? – Яшелчә-тамыр һәм тулаем авыл хуҗалыгы продукциясе җитештерүне үстерү программасы елга кадәр исәпләнгән. Кызганычка каршы, авыл хуҗалыгы продукциясенә һәм сәнәгать товарларына бәяләр арасындагы аерманың тотрыклы саклануына бәйле, бу программаларны финанслар белән тә мин итү четерекле мәсьәлә булып кала. Шулай да, без, авыл хуҗалыгы тармагы хезмәтчәннәре – бу җәһәттән оптимизм саклыйбыз һәм киләчәккә өмет белән карыйбыз, чөнки без җитештергән продукция көн саен кирәк. 51

ти а

а ы

җа ыгы

Сугаруны үстерү – авыл хуҗалыгының тотрыклылык һәм конкурентлыкка ия булуына дәлил т рт к т рк р о я кор к к я т б ор кт р р ят р яр б б рр тт р б к р т р б б р

рк я к р р р т торо р к т

«Т

атмелиорация» системасының чишмә башы 1921 елгы корылыктан соң 1922 елның гыйнварында ТАССР Халык комиссарлары советы карары нигезендә оештырылган ТАССР Җир халык комиссариаты каршында Җир төзелеше һәм сугару идарәсенә барып тоташа. 1968 елдан 1990 елларга кадәр – Татарстанда сугару эшләренең чәчәк аткан чоры. М.Ш.Шәймиев җитәкчелегендә төзелеш һәм эксплуатацияләү бүлекчәләрнең куәтле җитештерү базалары булдырылды.

Төрле елларда Татарстан Мелиорация һәм су хуҗалыгы министрлыгы белән Хәйдәр Касыйм улы Каратаев (1968-1970), Минтимер Шәрип улы Шәймиев (1970-1983), Геннадий Николаевич Захаров (1983-1985), Анатолий Константинович Самаренкин (1985-1993), Харис Бәдретдин улы Камалиев (1993-1999) җитәкчелек иткән.

гылыш тапты. 2003 елда «Татмелиорация» Траст компаниясе» ААҖ, Россиянең сугару тармагындагы иң яхшы предприятиеләре исәбенә кереп, «Россиянең милли Олимпы» дипломына, 2008 елда «Елның иң яхшы салым түләүчесе» исеменә лаек булды, 2009 елда «Милли икътисадның элитасы» халыкара премиясе белән билгеләп үтелде. 2011 елда компания «Россиянең әйдәп баручы агросәнәгать һәм авыл хуҗалыгы оешмасы» булып танылды, 2013 елда югары сыйфатлы

1999 елдан әлеге тармакны ТРның һәм РФның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре Әнвәр Мәхмүт улы Залаков җитәкли, аның уңышлы идарә итүе нәтиҗәләре компания бүләкләрендә ча-

т ор я р т ко р ь р ктор ко

һөнәри эшчәнлек өчен коллектив – диплом, ә җитәкче Европа фәнни-сәнәгать палатасы медале белән бүләкләнде. «Татмелиорация» системасына хәзерге вакытта ике меңнән артык хезмәткәре булган 40тан артык төзелеш һәм эксплуатация предприятиесе керә. «Татмелиорация» Траст компаниясе» ААҖ катнашында сугаруны үстерү буенча нәтиҗәле программалар тормышка ашырыла. Татарстанда бүген 436 сугару гидротехник корылмасы, шул исәптән һәрберсе бер миллион кубометр күләмгә ия 81 эре һәм катлаулы гидротехник корылма бар, биредә 380 млн кубометр су тупланган. Моннан тыш, сугаручылар су хуҗалыгы һәм экологик программаларын тормышка ашыруда, торак һәм юл төзүдә актив катнашалар. 10 ел эчендә төрле максатчан программалар кысаларында 320 гидротехник һәм эрозиягә каршы корылмалар төзелгән һәм реконструкцияләнгән, 21,5 мең га сугарулы җир кулланылышка кертелгән, 800гә якын су скважинасы борауланган, 118 су суырту башнясы куелган һәм 600 км дан артык суүткәргеч салынган. Бөек Ватан сугышы ветераннары өчен 46 күпфатирлы һәм 29 шәхси торак йорт төзелгән һәм ремонтланган. «Татмелиорация» Траст компаниясе» ААҖ иганәчелек һәм социаль хезмәт күрсәтүдән, шәфкатьлелек һәм миһербанлылык традицияләрен торгызуда катнашудан читтә калмый. Соңгы биш ел эчендә генә дә компания күрсәткән матди ярдәм 1,7 млн сум тәшкил итә. Ел саен мелиораторлар көче белән Казанда авыл хуҗалыгы ярминкәләре уздыры-

Татарстан

октябрь 2014

а ы

җа ыгы

ти а

«Сугару ысулын киң куллану гына безгә көндәшлеккә сәләтле авыл хуҗалыгына ия булырга мөмкинлек бирәчәк». Татарстан Республикасы Президенты Миңнеханов Р.Н.

ла. Шәһәрдә яшәүчеләргә авыл хуҗалыгы товарларын җитештерүчеләрдән – мелиораторларның партнерларыннан арзан бәядән сугарулы җирләрдә үстерелгән продукция тәкъдим ителә. Ә уңыш биредә шәп, бу сүзләрнең хаклыгына 17 сентябрьдә Арча муниципаль районына эшлекле сәфәре барышында «Кырлай» агрофирмасы җирләрендә бәрәңге җыю барышы белән танышкан ТР Президенты Рөстәм Миңнеханов үзе дә инанды. Хәзер хуҗалыкта бәрәңге үстерү өчен мәйдан 600 гектарны тәшкил итә, киләсе елда аны меңгә җиткерә планлаштырыла. Хуҗалыктагы 80 проценттан артык бәрәңге сугаруда үстерелгән, биредә уңыш гектарыннан 450 центнердан артып китә. Иң имин елларда да Татарстан буенча сугарылмый торган җирләрдә үстерелгән бәрәңгенең уртача уңышы гектарыннан 100–130 центнер булып, бу аннан 4 мәртәбә күбрәк, дигән сүз Төп авыл хуҗалыгы культуралары буенча азык-төлек куркынычсызлыгын тәэмин итү өчен, белгечләр исәбе буенча, республикада тагын 100 мең га сугарулы җирне торгызу таләп ителә. Шулай ук сугарулы җирләрне кыйммәтле авыл

т р т

ор

я о р

хуҗалыгы җирләре статусына (әлеге җирләр тартып алынырга һәм башка максатларда кулланылырга тиеш түгел) күчерү буенча законнар базасын яңарту, шулай ук сугарулы җирләрне нәтиҗәле куллана торган җирбиләүчеләргә стимул чараларын карап чыгу кирәк. Ә су ресурсларын нәтиҗәле кулланган очракта сугарулы җирләрне 700–750 мең гектарга кадәр җиткерергә мөмкин. Республика сугаруда ел саен 5 млн тонна азык берәмлегендә үсемлек продукциясе җитештерә алыр иде. Татарстанда сугарулы җирләрне торгызу һәм үстерү буенча масштаблы программалар тормышка ашырылды. 2010–2011 елларда су сибелә торган җирләр заманча энергия саклау техникасы белән җиһазландырылды. 240 энергонәтиҗәлелек бирә торган яңгыр яудыру машинасы һәм 169 насос станциясе гамәлгә кертелде, 160 км дан артык магистраль торбаүткәргеч салынды. Бу үз чиратында 10 мең гектардан артык сугару җирен торгызырга, сугарулы җирләрдән килгән бәрәңге һәм яшелчәләргә булган республика ихтыяҗын канәгатьләндерергә һәм терлекчелек өчен азык әзерләргә мөмкинлек бирде.

т к

Шулай ук «2012–2014 елларга Татарстан Республикасында гидротехник корылмаларны торгызу буенча мелиорация эшләре» озак вакытка исәпләнгән максатчан программасы уңышлы тормышка ашырылды. Әлеге программа кысаларында сугаручылар тарафыннан өч ел эчендә авария хәлендәге 199 буа төзекләндерелде. Республикада җирләрне сугаруны үстерү буенча федераль максатчан программаны үтәү кысаларында «2014–2020 елларга Татарстан Республикасының авыл хуҗалыгы билгеләнешендәге җирләрен сугаруны үстерү» төбәк программасы кабул ителде. Аның буенча сугару объектларына республика бюджетыннан ел саен акча бүлеп бирелү каралган. Су сибү һәм насос җиһазы сатып алу өчен «20гә 80» схемасы буенча финанслауда катнашу практикасы уңышлы кулланыла – бәянең 80%ы бюджеттан финанслана, ә 20%ын хуҗалыклар түли. «Татмелиорация» траст компаниясе» ААҖ бүген проектлар эшләү, төзелештән башлап төзелгән объектларны (бирегә гидротехник корылмалар, су сибү-киптерү системалары, каты өслекле юллар, су белән тәэмин итү һәм су бүлү системалары һәм агросәнәгать комплексының башка объектлары керә) нәтиҗәле куллану һәм техник яктан хезмәт күрсәтүгә кадәр эшләрнең барысын да башкара. Мелиораторлар киләчәккә ышаныч белән карый һәм ул ышаныч нигезсез түгел.

р 53

ти а

а ы

җа ыгы

«Сервис-Агро»: инвестицияләүнең уңай тәҗрибәсе

око от б тор б р т к р к б о р о т к р ро рк т к б к р торрт р р о ь р тр орт р тр кт р т кт р к к ко к я к б р ко к рб р кт т я р к рт

р ро р ь р ктор

якынча 15 мең тонна бәрәңге, 1 мең тонна кишер һәм чөгендер сыйдырышлы бер саклау урыны бар инде. Яшелчә саклау, бәрәңгене аралаудан башлап аны капчыкларга бүлүгә кадәр, тулысынча автоматлаштырылган. Биредә заманча немец компьютер системасы эшли, ул саклау урынындагы температура һәм дымлылыкны һәрдаим тикшереп тора. Кирәкле бөтен техника белән тәэмин итүче немец партнерлары белән бергә киләсе елга 9 мең тонна һәм 6 мең тонна яшелчәгә исәпләнгән тагын ике бәрәңге саклау урыны төзергә ниятлиләр.

я рт к

ро к

ко -

к т кт р т т т р тор ро к я т орт т к т р тор о я о я ья к р к р р т т р торр р р ят р б тт к т р т б к к б тор Татарстан

октябрь 2014

р б

грохолдингта инвестицияләрнең киң колачлы булуына «Сервис-Агро» ҖЧҖнең 2014 елның 17 сентябрендә Арча районы Яңа Кырлай авылында төзелгән яшелчә базасына эшлекле сәфәрдә катнашкан республика җитәкчелеге дә инанды. Биредә бәрәңге һәм яшелчәләрне сыйфатлы саклау өчен яңа шартлар тудырылган. Рөстәм Миңнеханов һәм аны озатып йөрүче ТР Вице-премьеры – авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры Марат Әхмәтов, район башлыгы Алмас Нәзиров юу һәм үлчәп төрүнең яңа линиясен, шулай ук 9 мең тонна продукцияне саклый алырлык яңа бәрәңге саклау урынын карады. Бүгенге көндә «Сервис-Агро» ҖЧҖндә

т р

Татарстан Президенты шулай ук «Кырлай» агрофирмасының сугарулы җирләрендә үстерелгән бәрәңгене җыю барышы белән дә танышты. Әлеге хуҗалыкның күптәнге инвесторы булып «Сервис-Агро» җаваплылыгы чикләнгән җәмгыяте тора. «Сервис-Агро» ҖЧҖ инвестицияләү юнәлешләренең берсе булып агрофирманың нәтиҗәле эшчәнлеге өчен бик кирәкле авыл хуҗалыгы

ор

б к т т о р б к тор р

т р

т рт р

а ы

техникасын сатып алу тора. Бүгенге көндә холдинг иң заманча матдитехник базага ия, бу исә сыйфатлы, яхшы бәрәңге үстерергә генә түгел, җитештерү күләмнәрен арттырырга да мөмкинлек бирә. Аерым алганда, ТР Президентына быел 33 млн сумга сатып алынган яңа үзйөрешле Dewulf (Бельгиядә җыелган) бәрәңге җыю комбайны эше күрсәтелде. «Кырлай» агрофирмасының яшелчәчелек буенча агрономы Алмаз Сабиров сүзләренчә, Dewulf – ул 5 гади комбайнны яки 40 эшчене алыштыра торган иң яңа бәрәңге җыю машинасы. Туфрак дымлы булган вакытта комбайнның җитештерүчәнлеге – сәгатенә 1 га, ә коры туфрак шартларында аның җитештерүчәнлеге сәгатенә 2-3 гектарга кадәр үсә. Комбайн чиста бүлбеләрне иң аз югалтулар белән җыеп алырга мөмкинлек бирә. Компаниянең якын киләчәктәге планнарында тагын берничә Dewulf комбайннарын сатып алу тора. Хәзер хуҗалыкта бәрәңге утырту өчен 616 га җир бар, 2013 ел белән чагыштырганда, әлеге мәйдан 1,5 мәртәбә арткан. Киләсе елдан компания бәрәңге җирләрен 1 мең гектарга кадәр арттыруны күздә тотыла. «Сервис-Агро» ҖЧҖ баш агрономы Данил Шәяхмәтов билгеләп үткәнчә, барабанлы һәм түгәрәк яңгыр яудыру машинасы

җа ыгы

ярдәмендә кырлар бәрәңгенең яхшы үсеше өчен кирәкле дым белән тигез рәвештә тәэмин ителә, бу исә, үз чиратында, сезон саен уңдырышлылыкны арттыра. Татарстанда дым яхшы булган елларда сугарылмый торган кырларда үскән бәрәңге уңышының уртача күләме гектарыннан 100–130 ц тәшкил итә. Соңгы 3 ел эчендә Арча районының «СервисАгро» ҖЧҖ хуҗалыкларында 900 га артык авыл хуҗалыгы мәйданында сугару эшчәнлеге торгызылды, әлеге җирләрдә бәрәңге уңышы ел саен гектарыннан 400 ц дан да ким булмый. Шуның белән бергә интенсив җитештерүнең тагын бер факторы булып кырларны һәрдаим тәрбияләү тора. «Көзен без туфракка калийлы ашлама кертәбез, аннары шуннан соң чизель белән тирән эшкәртү үткәрәбез. Бу туфракны ашламалар белән максималь рәвештә туендырырга мөмкинлек бирә, язын инде ике атнадан соң ук диярлек беренче шытымнар күренә башлый. Аннары бәрәңгенең төбен өябез һәм үсемлекне колорадо коңгызы һәм башка корткычлардан саклый торган махсус химик матдәләр белән эшкәртәбез. Без куллана торган химикатлар әйләнә-тирәгә дә, кеше өчен дә куркынычсыз», – ди «Сервис-Агро» ҖЧҖнең яшелчәчелек буенча агрономы Алмаз Сабиров. Уңышны җыйганнан

ти а

соң, бөтен бәрәңге махсус бәрәңге саклау урынына җибәрелә, биредә ул яңа елга кадәр саклана һәм аннары сатыла башлый. 2014 елда «Сервис-Агро» ҖЧҖ 300 млн сумлык табыш алырга җыена (бәрәңге уңышы 25,8 мең тонна тәшкил итәчәк, дип көтелә). «Сервис-Агро» агрохолдингы эшчәнлегенең үрнәге АСК продукциясенә сорауның сыгылмалы булмавы шартларында авыл хуҗалыгына ясалган инвестиция кертемнәренең тиешле керем китермәве турындагы уйдырманы тулысынча юкка чыгара. Бүгенге көндә «Сервис-Агро» ҖЧҖ Татарстан Республикасында эшли торган әйдәп баручы оешмаларның берсе булып тора һәм, авыл хуҗалыгы эшчәнлегенә комплекслы якын килүне тәэмин итеп, үсемлекләр утырту һәм сезон буена аларны тәрбияләүдән башлап, Татарстанда «Кырлай-хлеб» һәм «Натураль продукт» маркалары астында таныш булган продукция: икмәк һәм кондитер эшләнмәләре, сөт һәм ит продукцияләрен чыгаруга кадәр булган эшчәнлекне тормышка ашыра.

ф т

« 56

трт ок

17 энҗе

тор к б о т р к б б рт б о т р кт к т р яр т б ь р б р б к о рт тк р к р тт р р р р б р оо тр к я о ьяко т трт р б кр т р т

р р к к р ят к т тр к рт к

тр

р т

тк т кр т б р тор

к р

к т к

р р о

т р р р р к

тор т

кт тк р тор трт ь к о ь як р т кр

р тр рб кт рб

т яр к р б к тр р я к

р о р р о ор р ро кт р р р б т р р

Татарстан

октябрь 2014

ф т

я от р о я р о ко я тя тро я я р т о б ят то о я ото я о я б рт

то к ь я т я я т

я т

т я о оо я

р о я тр я рк я о т ь я р т я я я ко к р р р т ьк

ото

җәмгыять

аг а ыш а

Рәсүл Багерниҗад Шаян: «Татарлар – Иран тарихында үзенчәлекле урын алып торган халык»

рт

б р т

р б о т р бо р р р б к к б р рь р р к т р б кб б

ке республика арасындагы үзара мөнәсәбәтләр соңгы ун елда аеруча активлашты. Моннан җиде ел лек Казанда Иран Ислам Республикасының Генераль консуллыгы ачылгач, лемтәләр тагын да ныгыды. Казанда Иран Ислам Республикасының Генераль консуллыгын 58

о ор р к к р р

б р тк б р о р

т тот

р кт р т б р т т р т р р р рт я б к р т ят я к

ачу турындагы карар, чыннан да, тарихи әһәмияткә ия, ул ике республика арасында икътисадый лемтәләрне үстерүгә, гасырлар дәвамында өзелмәгән мәдәни багланышларны тагын да ныгытырга ярдәм итә. Соңгы елларда үзара делегацияләр алмашу, мәдәни лемтәләрне активлаштыру чаралары ешайды. Мәсәлән,

т р

Иранның Казандагы Генераль консуллыгы быел май аенда татар шагыйре Г.Тукайның фарсы теленә тәрҗемә ителгән әсәрләр җыентыгын тәкъдим итте. Шулай ук «Иран сәнгатенең чагылышы» һәм «Иран сәнгатендә Коръәннең чагылышы» исемле күргәзмәләр, төрле концертлар оештырылды. 11 елда Татарстан

октябрь 2014

аг а ыш а

то

т к т

Татарстанда Иран мәдәнияте көннәре уңыш белән узган иде. Бүген «Татарстан» журналы укучыларын Иран Ислам Республикасының Казандагы Генераль консулы Рәсүл Багерниҗад әфәнде Шаян сәламли. а н н а ан а ран с с ас н н ра а ар Татарстан с ас ран с а с ас та ра ннан ара а ат н с т рн н т н н рс р н – Рәхимле һәм шәфкатьле Аллаһ исеме белән башлыйм Генераль консуллык үз шчәнлеген мәдәният өлкәсеннән башлап җибәрде. Беренче ике елда да мәдәният һәм дин өлкәсеннән дистәләгән делегация Казанда булып китте. Мин 11 елда Казанга килеп, үземнең кзекватурамны Татарстан Республикасының хөрмәтле Президенты Рөстәм Миңнехановка тапшырганнан соң, шчәнлегемне икътисадый, фәнни һәм мәдәни өлкәләрдән башладым. Ул чорда Казанда өч Иран студенты укыса, хәзер бу сан илледән артып китте. Шулай ук Татарстанның 16 студенты Иранның Казвин шәһәрендә урнашкан Имам Хөмәйни исемендәге университетына фарсы телен камилләштерү курсларына җибәрелде. ән өлкәсенә килсәк, Казан федераль университеты һәм Иран университетлары арасында килешүләр төзелде. Мәдәният өлкәсен алсак, шушы вакыт чендә « араби», «Насут», «Гөлбаң», «Асал», «Саба» музыкаль төркемнәре Казанда булып, тамашачыга үз концертларын тәкъдим иттеләр. Ә инде делегацияләр алмашуга килсәк, һәр ел саен Ираннан делегация Казанга килә, делегация Тәһранда була. Болар ике яклы хезмәттәшлекнең ныгуын күрсәткән мисаллар. Татарстан белән Иран арасында икътисад, аеруча, нергетика өлкәсендә лемтәләр күптәннән килә. Мин биредә шләгән дүрт ел чендә, Иранга каршы санкцияләр булуга карамастан, Россия едерациясе белән багланышлар нан а нс н

а рн

җәмгыять

ныгый бара, Идел буе һәм Урал федераль округлары сәүдә челтәрләрендә Ираннан китерелгән товарлары тулып ята. Болар – пестә (фисташка), зәгъфран, хөрмә, киптерелгән җиләк-җимеш, йөзем, шулай ук кафель һәм керамика плиткасы, мәрмәр һәм, әлбәттә, кулдан тукылган келәмнәр. з халкына тугры булган Хөкүмәтнең, һичшиксез, үз иленең милли ихтыяҗларын кайгыртып, дуслык, тынычлык һәм сәүдә бәйләнешләре юлын сайлавы табигый. Каршылыклы, проблемалы юл сайлаганчы, тыныч яшәвең мең артык лабаса. Аллага шөкер, Иран Ислам дәүләте белән Россия арасындагы лемтәләр дуслыкка һәм бер-береңнең чке шләренә тыкшынмауга нигезләнгән. Мин биредә шләгән еллар чендә Иран Татарстаннан 16 «КАМАЗ» машинасы һәм 3 вертолет сатып алды Татарстан н ран с с ас арас н а т рн та н а с р с т ас ар – Күптән түгел генә Татарстан белән Иран Ислам Республикасы арасында үзара аңлашып яшәү турында меморандум имзалануын искә алсак, лемтәләрнең тагын да ныгуына ныклы ышаныч бар. Россиянең Иранда тыныч максатларда кулланыла торган атом станцияләре төзүе, Р белән Иран Ислам Республикасы арасында сәүдә хезмәттәшлеге күләменең 1 миллиард доллар булуы Татарстанга ике республика арасындагы мөнәсәбәтләрдә тагын да активрак роль уйнау мөмкинлеге бирә. а

ран н ст р ар на Татар стан н р ар а с тар а ар а н ст р рт р т р а ар Татарстан р р т р ран н н р с на – Иран инвесторлары Татарстан белән кызыксыналар. Уртак хезмәттәшлек өчен алар кредит бирүнең ике як өчен дә отышлы юлларын тәкъдим итә алган Иран һәм Татарстан банкларына таяна алырга тиешләр, бу, һичшиксез, уртак проектлар өчен уңышлы җирлек була алырлык фактор.

Уртак хезмәттәшлек өчен ике якның да потенциалы җитәрлек, бу потенциалны ил ихтыяҗларын үтәү һәм башка илләргә кспорт өчен активрак кулланырга кирәк. Инвестицияләр, дибез икән, беренче чиратта, һичшиксез, уртак проектларны тормышка ашыру күздә тотыла. ар а ар н н р н а ан а н арт ран ст нт ар а с н н а с ар н са ар – Казан федераль университеты белән Иран университетлары арасында килешүләр имзалангач, мәгариф һәм фән өлкәсендә багланышлар тагын да киңәйде. Хәзерге вакытта Иран студентлары К Уда һәм Казан нергетика университетында бакалавриатта һәм аспирантурада белем ала. а ан а ара с ан н ст а н ран на с н

Б о я к тт

р р

я к

р ь ко тр ь

р б к р ь ко б кт б р т р о р т р т корто т я р р т я б к о б к р о к б р б р р ья ро к р р ь кр о к б р р тт к т р т б р т р б к р ь ко р я ко к б р р ь ко б к р к к рт т б бр к т о то о о к р р т р тр к рт б к р р т б р б р р к к б

җәмгыять

аг а ыш а

р ннан а а ан а анар с н нарн т а а ран а н т р т с с т та а а ран нар н с на – Иран фильмнары тормыш турында. Алар кешеләргә юнәлеш бирә, тормыш чынбарлыгында югалып калмаска булыша. Шуңа да алар тамашачының күңеленә үтеп керә һәм үзләрен яраттыра белә. Тормыш булгач, адәм баласы авырлыклар белән дә очраша, Иран фильмнары читләтеп булса да, авырлыклардан чыгу юлларын күрсәтә, ә Аллаһка ышану килеп туган проблемаларны чишүнең иң дөрес ысулы. ильмнарда дәүләт шлеклеләренә карата тәнкыйди караш та булырга мөмкин – бу табигый. Җитәкчеләр аларны карап, үзләренең ялгышларын күрергә, идарә итү рәвешен үзгәртергә мөмкиннәр. Иран Ислам Республикасында социаль әһәмияткә ия булган, изгелек-игелек нигезләрен пропагандалаган фильм проектларын тормышка ашырырга дәүләт булыша. Ә инде Казанда халыкара мөселман кинофестивале уздыруга килгәндә, минемчә, бу фестиваль Татарстанның төрле илләр белән мәдәни багланышларын ныгыта торган тарихи әһәмияткә ия чара. естиваль Ислам хезмәттәшлеге илләре белән бәйләнешләрне үстерергә дә мөмкинлек бирә. Иран кинематографистлары Казан фестивалендә унынчы тапкыр катнаштылар һәм төрле призларга да лаек булдылар. 60

т нт

ар т н рас т ар с н рт рана а с рт н т ар рт р р н нн р а та н ран а тар ар Т р ст ар н а р а а с т ар ран а т р н р с а ан – Иранда, чыннан да, тарихи һәм мәдәни һәйкәлләр бик күп. Чөнки, билгеле булганча, Иран тарихы иң борынгылардан санала. Шунлыктан илебезнең бик күп төбәкләре туристлар өчен кызыклы. Иранның климаты бик үзенчәлекле: бер үк вакытта илнең төрле урыннарында елның дүрт фасылын күзәтергә мөмкин. Исфаханда, Ширазда, Тәһранда, Тәбриздә, Мәшхәдтә, Кумда, Киш утравында һәм илнең төньягында урнашкан тарихи һәйкәлләр Иранны туристлар өчен кызыклы итә. Татарстанның борынгы Болгарда һәм Казанда урнашкан тарихи һәйкәлләре Иран белән Татарстан арасында туризмны җәелдерергә мөмкинлек бирер иде. Кызганыч, Казан – Тәбриз, Казан – Тәһран кебек туры авиарейслар булмавы гына Иран белән Татарстанга туристлар алмашырга комачаулый. н

н н татар а н на ан а н татар а т р н ан н р

р татар арн н с атс Татарстан а с ар ар н р с аан ра ар с ар а т р ар а – Дипломат өчен шләячәк төбәгенең һәм аның халкының традицияләре, г о р е ф - г а д ә тл ә р е һ ә м м әд ә н и үзенчәлекләре зур әһәмияткә ия. Татарлар Иран тарихында лек тә, хәзер дә үзенчәлекле урын алып торган халык. Татар кешесен мин лек- лектән гаилә җанлы, ш сөючән һәм тәвәккәл итеп күзаллый идем. Инде биредә шли башлагач, татарларның миһербанлы һәм, чыннан да, гаилә кыйммәтләренең кадерен белә торган халык икәнлегенә инандым. Татарстанның ачык күңелле, югары культуралы халкы миңа һәрчак яхшы мөнәсәбәттә булды. Биредә шләгән чорда Универсиадага әзерләнгән Казанның зур үзгәрешләр кичерүенең шаһиты булдым. Ә Борынгы Болгар ничек төзекләндерелде бразлы итеп әйтсәк, бу җирләргә бәйле бөек шәхесләрне искә төшерсәк, Габдулла Тукай белән Ибн адлан җанлангандыр кебек Болар барысы да Татарстан Президенты Рөстәм Миңнехановның, ТР Дәүләт Киңәшчесе Минтимер Шәймиевнең, Казан шәһәре м ры Илсур Метшинның дөрес шчәнлек алып баруына, ихтыяр көченә бәйле. Бу кешеләрнең исемнәре, һичшиксез, Россия составындагы Татарстан тарихында калачак. Татарстан

октябрь 2014

аг а ыш а

т н Татарстан а н р ран а р т татар арн р н р ар а ат р с рт н стан р н с н р н ран а р р т р арас н а н с т рн н – Күрше булып торган илләр арасында халыкның берсеннән икенчесенә күченеп йөрүе бик табигый. Иран белән Россия арасында да миграция күренешләре борынгыдан килә. Иранның Гөлестан провинциясендә азәрбәйҗан, төрекмән һәм казах телендә аралашучы гражданнарыбыз байтак. Алар – безнең ватандашларыбыз. Иран, гомумән, күп төрле халыкларның – фарсылар, азәрбәйҗаннар, көрдләр, лорлар, гиляклар, гарәпләрнең уртак ватаны,

алар барысы да үз туган иле булган Иранны яраталар, аларның язмышы Иран тарихына бәйле. Илебезнең күпмилләтле булуы күрше илләр белән мөнәсәбәтләрне ныгытырга тәргеч бирә. с а рн а н н нс а ан а н н ара ар н с н р т ра р р н рт ар т р а а н н н ара ар т – Иран Республикасының Казандагы Генераль консуллыгы төрле мәдәни чараларга зур игътибар бирә. Әйтик, Иран һәм Татарстан хатын-кызларының дуслыгы атнасы, ТР мөслимәләренең Иранга сәяхәте, Иранның музыкаль ансамбльләре

җәмгыять

чыгышы. Күптән түгел генә Тәбриз шәһәрендә ТР мәдәният министры урынбасары Гүзәл Нигъмәтуллина җитәкчелегендәге делегация булып китте. Якын арада Казанда Тәбриз мәдәнияте көннәре үткәрергә җыенабыз. Анда Тәбриз каласы м ры, музыкаль ансамбльләр, каллиграфлар катнашачак. Тәбриз миниатюраларын һәм келәмнәрен дә алып киләчәкбез. : Рәсүл Багерниҗад Шаян әфәнде фарсы халкының хатын-кыз өчен өч һөнәрнең изге икәнен билгеләп үтте. Беренчесе – мөгаллимлек, икенчесе – медицина, өченчесе – язучылык-журналистлык ше белән шөгыльләнгән хатынкыз, ди.

Хөрмәтле татарстанлылар!

Шәхси эшкуар Пчелин П.В. 606015, Түбән Новгород өлкәсе, Дзержинск шәһ., Ленин пр-ты,1а

Тел./факс: (8313) 36-54-16; 36-42-04 Е-mail: kazan52nn@mail.ru http://www.barynyann.ru http://www.казан.рф

Сезне изге Корбан бәйрәме белән котлыйбыз! Корбан бәйрәме безгә ислам традицияләренең гаделлек, миһербанлылык, шәфкатьлелек, нинди милләттән һәм нинди диннән булуына карамастан, якыннарың турында кайгыртучанлык күрсәтү кебек мәңгелек кыйммәтләргә таянуын искәртә. Гомер-гомергә Корбан бәйрәме изге гамәлләр кылу, мохтаҗларга ярдәм итү һәм якыннарың белән аралашу вакыты булып тора. Әлеге күркәм бәйрәмне дусларыгыз һәм туганнарыгыз арасында каршы алуыгызны телибез, ә өстәлләрегезне «Казан» маркасы астында «Хәләл» стандартының барлык шартларына туры китереп җитештерелгән продукциябез бизәсен. Сезгә исәнлек-саулык, шатлык, рухи һәм матди иминлек, тынычлык һәм татулык телибез! «Казан» җитештерү компаниясе

җәмгыять т

мыш и ия

Рафаэль Ильясов: «Сәнгать – кеше тәрбияләүдә иң зур көч»

ь ья о о р б т т р к к ртк к р рт р р к к б т о о к р т к т Татар а р а а а ар р р р а та р нн р р ан с Шәригать буенча җыр-музыкага нинди мөнәсәбәт булганын яхшы беләбез. Ләкин алар барыбер җаен тапкан, җыр иҗат иткәннәр... Күңеле нечкә кеше бервакытта да кычкырып җырламый, акырып-бакырып сөйләшми. Һәр сүзне, һәр нотаны йөрәге аша үткәреп, башы белән уйМ 62

лап, бөтен күңелен биреп җырлаган җырчы гына моңлы була ала. с н т н н н р Әти мәрхүм гармунда бик шәп уйнап җырлый торган иде. Әгәр без – балалары күп булмаган булсак, тормыш сынауларына сыгылмаса, Рәшит аһаповка шактый зур көндәш булган булыр иде дип, искә алам мин аны. Ләкин аңа сәхнәләргә чыгып, халыкка

сәнгать шатлыгы өләшергә язмыш насыйп итмәде. Ишле гаиләсен туйдыру өчен көне-төне шләде, пенсиясенә дә чыга алмыйча дөнья куйды. а а р тт н т н р а с н р н рт а н а р р а а на с Җитмеш яшемнән соң зур сәхнәләрдә чыгыш ясарга насыйп булма-

К Татарстан

октябрь 2014

ган иде. Язмыш җитмеш биш яшьлегемә олуг бүләк ясады. Аңа да, юбилеемны оештырырга ярдәм итүчеләргә дә рәхмәт. т а

т с нн рн н Т а н р са а Бу сүзләрдә хаклык бардыр. Мин дә шактый тормыш кыйнауларына дучар ителдем. Унбер яшемнән ятим калдык. Әниебез бик яшьләй бездән аерылып бакыйлыкка күчте. Әти исән булса да, яңа хатынын көйләүдән бушамады. Безнең үги ана белән күргәннәрне Аллаһы Тәгалә беркемгә дә күрсәтмәсен инде. Мин авылдашларым киңәше белән, Казанга китеп котылдым. Башка оланнарыбызга үги ана ачысы бик нык тәтеде. а т ар с н ат н с а тт Дәресләрдән соң укучылар белән мәктәп сәхнәләренә концертлар куюны оештырып җибәрде. Мин анда бик актив катнаштым. Җиде классны тәмамлаганнан соң, музыка укытучыбыз Гөлнәзирә апа: «Сиңа Казанга барырга кирәк, җырчы чыгачак синнән», – дип, киңәшен бирде. Казанга бардым, 1 яшь кенә булгач, вокал бүлегенә алмадылар. Әмма кесәңдә бер тиен акчаң, ярдәм итеп торучың булмаган килеш, олы калага чыгып китү зур тәвәккәллек булган. Авылдашларыбызда малайлыкта тордым. Минем өчен бу олы тормышка юл иде. Аларга гомерем буе рәхмәт укыйм, чөнки иң авыр чакларымда әтиәниемне алыштырдылар. Су китерү, утын яру, кыш көне кар көрәү, кибеткә ипигә бару шләрен мин малай кешегә башкару бер дә авыр булмады. Аларда яшәү миңа укырга мөмкинлек бирде. Аларның рухына багышлап, әле дә сәдака бирәм. н т р а р т р н ра т р Музыка училищесында да, консерваториядә дә остазларымнан уңдым. Гобой классында укысам да, җырлау минем белән рәттән барды. Җыр белән гобойны бәйләп, үз көнемне үзем күрә башладым. н ар ар

а ра н

ра

та р а а ан

а н Безнең авылда радио юк иде. Радио түгел, лектр лампалары да 196 нчы еллар башында гына кабынды безнең авылда. Казан музыка училищесының икенче курсын тәмамлагач кына, укытучым Мөбарәк Батталов мине, үзенә ияртеп, радиога Татарстанның атказанган артисты, мәшһүр музыкант, искиткеч талантлы концертмейстр катерина Соколова янына алып килде. Без аның белән байтак репетицияләр ясаганнан соң, мин – гобойда, ул фортепианода халык көйләрен башкарып, радиотапшыруларда катнаша башладым. катерина Александровна мине әкренләп музыкаль тапшырулар редакциясе хезмәткәрләре Зәйнәп Хәйруллина, Маһинур Җиһаншина, Исмай Шәмсетдиновлар белән таныштырды. Шулай итеп, үземне Татарстан радиосы һәм аның хезмәткәрләре белән 19 нче еллар уртасыннан бирле яхшы таныш идем, дип әйтә алам. Редакция хезмәткәрләре миңа композиторларыбыз әсәрләрен күбрәк башкарырга киңәш иткәч, Александр Ключаревның гобой һәм фортепиано өчен махсус язган пьесаларын, Салих Сәйдәшев музыкасын, халык көйләрен өйрәнеп, чыгышлар ясаганым әле дә исемдә. н

т р р н н ра а а а с р р а ар а т н а с н ат с т н атна р ат р Шушы көннән минем өчен бөтенләй икенче дөнья башланды. Ул вакытта редакция ше юнәлешен, радиодагы музыкаль сәясәтне дөрес билгеләүдә сәнгать советы әгъзаларының роле бик зур иде. Яңа җыр, романс, камера музыкасы әсәрләре, йә булмаса, башка жанрда иҗат ителгән һәрбер музыкаль әсәрнең язмышы сәнгать советында хәл ителә, тормышка юллама ала иде. н

ар с н ат с т н а т н р Шул вакытта төрле жанрларда иҗат ителгән бик күп яңа әсәрләр дөнья күрде һәм, магнитофон тасмасына язылып, милли-рухи байлыгыбыз

мыш и ия

җәмгыять

үрнәкләре буларак, радио фондына алындылар, тапшыруларда яңгырап, тыңлаучыларыбыз тарафыннан бик җылы кабул ителделәр. а а арн а р с н ат с т ар Анда инде балалар өчен язган күренекле шәхесләребез катнашты. Ул еллардагы таләпчәнлекне, иҗади күтәренкелекне хәзер күз алдына да китереп булмый инде. т а н т н тас ас на р ар а а а с р рн р а та р ар р а с т р р а ар ан н р н Шушы язмалар ярдәмендә ничәмә-ничә төрле музыкаль программалар әзерләнә. Бөтенсоюз радиосы өчен, шул исәптән «Маяк» радиостанциясе, Башкортостан радиосы, союздаш республикалар өчен

Б ья о к к ть к к рт т т т р р я б я к р р к ро к р р к к к р р р к тр я р к к ть р т р тр к т р б к р р рк рт б к р к р я б т б р т р б р ь ья о о к р т рт р о к ьт р рр к я т к р р о т к от к т р р б р т б рт б р б о т р т р р т р як б р т к т б т о р я рт ко рт р р ттр р т к р р к т т б р к тт р ь т т р ктор б р к б я р

ор тк

җәмгыять т

мыш и ия

бихисап тапшырулар даими рәвештә әзерләнеп килде. ар а а та ар р а с т р р н н р н а р т р Казанга Япониядән, йә булмаса Монголия, Кытай Халык Республикаларыннан композиторлар килә икән, Татарстан композиторлар берлеге җитәкчеләре кунакларны еш кына радиога симфоник, опера һәм балет музыкасы, хор әсәрләре, халык көйләре тыңларга алып киләләр иде. Бу мизгелләр үзенә күрә искиткеч иҗади лабораториядә шләүне хәтерләтә, редакторларның музыка дөньясына булган карашларын киңәйтәләр, белеммәгълүматларын арттыралар иде. р

Т р т р н ар н ар р Белмим, профессиональ сәнгатьтә торгынлык дип мин соңгы берничә елны әйтер идем. Ә ул 6 – нче елларда исә, минемчә, татар профессиональ музыкасы торгынлык кичермәде. Ул елларның һәр атна пәнҗешәмбе көнендә Композиторлар союзында көйязарлар, музыка белгечләре, җырчылар, шагыйрьләр, радио һәм телевидениедә шләүче музыка редакторлары катнашында яңа әсәрләр тыңлау оештырыла иде. Бер генә яңа әсәр дә игътибардан читтә калмый. н т р ар н а р ар на т р с н ра а т рат р с р рн т а ра аар Талантлы язылган әсәрләр, гадәттә, бәхәс кузгатмый, авторларны ихластан котлыйлар иде. Шундый пәнҗешәмбе утырышларының берсендә Рөстәм

Яхинның шагыйрә Гөлшат Зәйнәшева шигыренә язган «Китмә, сандугач» дигән яңа җыры тыңланды. Ул утырыш матур бер бәйрәм кебек булып минем хәтеремдә калды. Салкын кышкы көн иде. Рөстәм абый үзенә хас тыйнаклык белән рояль янына килеп утырды да, үзе уйнап, яңа җырны җырлап күрсәтте. Соңгы аккордлары тәмамланганда, барлык тыңаучылар, дәррәү кул чабып, Рөстәм абыйны кайнар котладылар, тәбрикләделәр. Альберт Семенович Леман урыныннан торды да: «Молодец, Рөстәм Бу гади сандугач кына түгел, шампан шәрабында коенган сандугач Котлыйм, чын күңелемнән котлыйм», – диде. Ашыгып килеп, Рөстәм абыйның кулын кысты. Күп вакыт башын кыңгыр салып, тыңлап кына утырырга яратучан композитор Александр Ключаревның да кинәт теле ачылды: «Гүзәл җыр иҗат иткәнсең, Рөстәм, сабакы (Александр Сергеевич яраткан кешесенә үз итеп шулай «сабакы» дия торган иде.) зын гомерле булыр бу сандугач » – диде. Дулкынлануыннан кып-кызыл булган Рөстәм абый, сабыйларча куанып, әле бер якка, әле икенче якка борып башын иде. Тыңлаучыларга рәхмәт әйтте. н ст а р н а тт р р Консерваториябез бар. Анда композиторларны укытып, тәрбияләп чыгаралар, әмма алар арасында талантлы яшьләр бик аз. Шундыйлардан татар егете льмир Низамовны атар идем. Ул берәү генә, аның янына милли музыка иҗат итәрлек тагын берничә композитор кирәк. тра

ар с р

н р н

рн т а

а аш кына

сәхнәгә чыккан балалар өлкәннәр өчен язылган әсәрләрне җырлый. Ә бит заманында балалар беренче урында тора иде. 199 нчы елларда сәясәт үзгәргәч, балаларга һәм профессиональ сәнгатькә игътибар кимеде. Казанда, шартлатып, татарча җырлаган балалар хоры бармы бүген Телевизордан 3– яшьлек балалар да мәхәббәт турында җырлыйлар. Моны бүгенге музыкаль сәясәтнең тискәре нәтиҗәсе дип аңларга кирәк. а ан а а т ар р т р ан а а т т ар Хәзер ул К Уның С. Сәйдәшев исемендәге сәнгать институты дип атала. Бик күптәннән шләп килә. Шушы институтны елына ун белгеч тәмамлаган булса, аның берсе генә мәктәптә шләргә мөмкин. Әле анысы да балаларга милли юнәлештә белем бирә микән, дигән сорау туа. Шуңа күрә балаларның музыкаль тәрбиясе юк дәрәҗәсендә. ат ат а аса а а нн рн Ләкин кешенең стетик үсеше, зәвыгы турында шулай ук, бер үк дәрәҗәдә кайгыртырга тиешбез. Хөкүмәтебез, тиешле министрлыклар адәм баласына стетик тәрбия бирү турында бик нык уйларга тиеш. а а н н а ар н н ра т р а р а Теге яки бу сәбәп аркасында әсәрен яңгыратмаган кешеләр миңа ачулана торган иделәр. Шуның аркасында дошман күреп, үч саклап йөрүчеләр дә булды. Кыйнашуларга барып җитмәсәк тә, ачуланышулар була иде. Мин, гадәттә, алар кычкырганда

са

а ан а р ст а р а Мин аларны «әрсезләр җыены»

а рт т н с н ара т р а Аларда җырчылар сәхнәдә үзләрен тыйнак тота. Аларда сәламәт зәвык сакланган дияр идем. Кызлары ачык киемнәрдән түгел, егетләре дә тиешле сәнгати дәрәҗәдә күренәләр. Сәхнәнең бер ягыннан икенче ягына сикереп, акырып-бакырып йөрмиләр. н а а ар т р н а

р а

н т ас а т

р Бер-

береңә иг ътибарлы, дустанә мөнәсәбәттә яшәргә. Һәр кеше, үзенең мөмкинлекләреннән чыгып, милли мәдәниятебезне, сәясәтебезне, динебезне алга сөрү максатында яшәргә тиеш. Арабызда андый кешеләр бар, ләкин сирәк, күп очракта аларны аңлап бетермибез, дип тә тоям. сатар а т а р т р с р н Хәер, киңәшеңә колак салучылар да чиратка тезелеп тормый анысы... Хәзер тормыш бөтенләй икенче яссылыкта бара. Без белгән тормыш юк бит инде. Кешеләрнең аралашулары да бөтенләй башкача. лыгаяолыгая, күңел йомшарганын сизәм. Күбесенчә җанга якын кешеләр белән генә аралашасы килә. р

ФО

Сезне изге Корбан бәйрәме белән тәбрик итәбез. Бу ышаныч, бердәмлек һәм миһербанлылык бәйрәме. Изге гамәлләр кылырга омтылган, мохтаҗларга ярдәм итәргә ашыккан көн. Корбан бәйрәме миллионлаган мөселманнарның Изге Кәгъбәтуллага хаҗ кылу вакыты да әле ул. Күп кенә дин кардәшләребез корбан китерү бурычын Изге Җирдә гамәлгә ашыра. Корбан бәйрәме йортларыбызга иминлек һәм шәфкатьлелек, җаннарыбызга тынычлык һәм шатлык иңдерсен. Безгә дә Аллаһының ризалыгы өчен исламдагы биш багананың берсен үтәү – хаҗ яисә кече хаҗ – гомрә кылу мөмкинлеге насыйп булсын.

ЛЬНЫЙ ХАД

НД

Бисмилләһир-Рәхмани-Рәхим! Әссәламү галәйкүм вә рәхмәтулаһи вә бәрәкәтуху! Кадерле дин кардәшләребез!

ТЕ РИ ВО ОТ

н р ар н р а тта а р а Сәнгать советы вакытында яңгыраган җырларны, мин яхшырак башкарыр идем дип, үземә алырга да омтылмадым. Репертуарымда халык көйләре өстенлек итте. Аннан соң елга якын радиода шләвемә карамастан, бервакытта да радиода җыр яздыртканым булмады. « з кулында булгач, теләсә нәрсә кыланып йөри бу » – дигән сүздән ераграк торырга тырыштым. Мәскәүгә барып, грампластинкаларга шунда языла идем.

дияр идем. Чын сәнгать таләбенә җавап бирми торган җыр фестивальләре. Дорфарак яңгыраса да әйтим: җырлаучылар үзләрен сәхнәдә әрсез тота. Араларында татарча җырлый белә торган яшьләр дә бар. Менә күбрәк шуларны үстерергә иде.

җәмгыять

AT I

күбрәк тыңлап торам. Уртак тел табып, таралырга тырыша торган идек.

мыш и ия

БЛ АГ

IA N

C H A RIT Y H A JJ F

Хаҗ Фонды

Бөтенроссия хаҗ кылу үсешенә ярдәм итү фонды Яр Чаллыдагы вәкиллек 8-800-505-72-33, 8-953-482-75-50 Россия Хаҗ Миссиясе «кайнар линиясе» телефоны 8-800-555-15-15

www.hajjfund.ru65

«Аллаһының ризалыгы өчен хаҗ яисә гомрә кылыгыз» әл-Бәкәрә сүрәсе, 196нчы аять

Шалтырату бушлай

җәмгыять ф

ти а ь

«Turkvision»: континентларны берләштереп б р к тк т рк т б к р р к р т о рб тк р р кб р к т р б тор т р т р р р оябрь к яр р б т р оябрь к тть р к к р т р т р к т б б т к о т р р рб о т ор т к н ар а – Проект тарихы биш ел лек башланды. Ул чакта Бишкәктә узган әгъзалары булып торган илләрнең Мәдәният министрлары советы саммитында ТМ ( с ) халыкара төрки музыка телеканалы оештыру турында карар кабул ителде. Иң башта каналны тапшыруны без кабель челтәрләре һәм спутник платформалары, шулай ук Интернет һәм мобиль кушымталар аша оештырдык. Бу юнәлештә икенче адым булып тематик күргәзмәләр, форум-конференцияләр белән хезмәттәшлек итү, ММЧ белән уңай мөнәсәбәт урнаштыру булды. 1 елда Төрки телле дәүләтләр берлегенең саммитында ел саен төрки дөньяның мәдәни башкаласын сайлау турында карар кабул ителде. Агымдагы елда мәдәни башкала булып Казан тора. Һәм инде 13 елда ТМ телеканалы « » уздыруны башлап җибәрүче булып торды. р н н р аннан т р т а н с н а р – Без төрки телле илләр һәм халыкларның ММЧ белән үзара с

яхшы мөнәсәбәт урнаштырдык: мәдәният һәм шоу-бизнес өлкәсендәге яңалыклар белән уртаклашуны җайга салдык, күбесе белән уртак проектларны тормышка ашыра башладык. Шулай ук башка музыкаль каналлар белән уңай партнерлык мөнәсәбәтләре урнаштырдык. Мәсәлән, Татарстандагы партнерыбыз – «Мәйдан Т » музыкаль каналы 13 елда сайлап алу турын үткәрүдә ярдәм иткән булса, быел инде үзе « 1 » кунакларын кабул итә. Телеканалыбызның тамашачыларына килгәндә, телепроектларда һәм Интернет аша тавыш бирүләрдә катнашу буенча активлыкның сизелерлек артуын күрәбез. р а т а н н н т са ан а та а с н а т атар а н – Гариза саны буенча иң зур активлыкны Казахстан, Азәрбәйҗан, Кыргызстан күрсәтә. Быел Грузия шаккатырды. Анда яшәүче месхет төрекләре һәм азәрбәйҗаннар илдәге халыкның 1 ын тәшкил итә, һәм сайлап алу турында катнашуга дән артык гариза бирелгән иде, шуңа күрә сайлап алу турын берничә район үзәгендә үткәрергә карар кылынды. Ә Азәрбәйҗандагы сайлап алу туры иң зур рейтингка ия булган күңел ачу каналында узды. Аны трансляцияләү өч айга якын барды һәм Азәрбәйҗанның милли Музыка көнендә тәмамланды. Нәтиҗә буларак – 3 дән артык гариза. н н т р а ар н а та а а ар н а ан ар а а

– ТМ 1 илдә йөз миллионнан артык тамашачы өчен , һәм I спутникларында Төркия, Россия һәм Грузиянең спутник платформаларында, шулай ук төрки илләрнең кабельле һәм Интернет челтәрләрендә трансляцияләнә. Узган елдагы кебек үк, « 1 » финалын трансляцияләүне барлык региональ партнерлар башкарачак, ә иң глобаль партнер – Төркиянең ТРТ Аваз дәүләт телеканалы. на ст ар н н рс т н н аннар н с – ТМ телеканалы өч финалистка үз клипларын каналда киң ротацияләү, шулай ук башка илләрдәге төрки телле башкаручылар белән уртак проектлар оештыруда ярдәм алу мөмкинлеген бирә. Моннан тыш, музыкаль клип әзерләүдә һәм партнер телеканалларда -танытуда булышачакбыз һәм хәтта « 1 » бәйгесендә катнашучыларның концерт турларын оештырырга да әзербез. Каналның якын киләчәккә билгеләнгән планнары – төрки илләр туризмын үстерү. « 1 » үткәрүнең уңышлы тәҗрибәсе Казан белән тотрыклы рәвештә хезмәттәшлек итүгә башлангыч булыр, дип ышанабыз. Казан ул – төрки халыкның күпмилләтле тарихи һәм мәдәни мирасын чагылдырган көчле бер үзәге. з чиратыбызда без дә Татарстанда уза торган мәдәни һәм тнологик чараларны мәгълүмати яктан яктыртуга ярдәм итәчәкбез. Татарстан

октябрь 2014

җәмгыять фи

Кино: чебешләрне көзен саныйлар

то 68

б р ьт р

к р б

к о т кб б р к т ьт р б рк р о ко к р ро р т к о т р ор р р т ь ко к р я ь рк р т к

К ок б р к о т к рб б т

Казан халыкара мөселман киносы фестивале быел унынчы мәртәбә үткәрелде. Кинофестивальгә 6 илдән гариза кабул ителгән иде. Тәҗрибәле кинокритик Сергей Лаврентьев җитәкләгән сайлап алу комиссиясе шуның иллесен сайлап алды. орумда нәфис фильм (1 тулы метражлы һәм 1 кыска метражлы уен киносы), документаль фильм һәм 1 мультфильм катнашты. Сайлап алу комиссиясе составында енгрия, Чехия, Япония вәкиленнән тыш, үз егетләребез – Илдар Ягъфәров һәм Рөстәм Батров та бар иде. Алгарак китеп шуны әйтим, быел сайлап алынган фильмнар сыйфатлы булуы белән аерылып торды – димәк, сайлаучылар, чыннан да, профессиональ дәрәҗәдә шләгәннәр. Хәер, былтыр да фильмнар шәп иде. Ә быел тагын да шәбрәк. Шунысы кызык – фестиваль бетеп тә өлгермәде: Рөстәм әфәнде

т к т Татарстан

октябрь 2014

тор

ото р

тябрь б к о т тябрь б кт б б р к о тт т т р к б б р б т

фи

үзе сайлап алган фильмнарның берсе турында бик актив рәвештә фикерен әйтә башлады. Ул ничек кенә дөрес әйтсә дә, Татарстан зур өметләр баглап көткән фильм турында тискәре фикер ишетәсе килми. Хәер, әйдәгез, бу хакта соңрак. Конкурс программасына ил фильмы кертелде. Болар – Азәрбайҗан, Әрмәнстан, Әфганстан, Бәһрәйн, Беларусь, Бразилия, Германия, Мисыр, Гыйрак, Иран, Италия, Канада, Кыргызстан, Ливан, Малайзия, Марокко, Нидерландлар, Португалия, Россия, Төркия, ранция, Хорватия. Кинофестиваль конкурстан тыш һәм төрле параллель программаларга бай булды. Әйтик, « вропага тәрәзә», «Азия кинофокусы», «Яктылык зләгәндә», «Сабый чак», « билей коллекциясе» һәм тәрҗемә ителми торган «Молодежные шорт ы» программалары бар иде. Миңа калса, артык күп тә иде бугай бу программалар. Кинофестивальнең «Казан – төрки дөньяның 1 елгы мәдәни башкаласы» программасына кертелүенә бәйле рәвештә барлыкка килгән «Т РКС – мәдәниятләр диалогында» исемле параллель программа болар арасында югалыбрак та калмадымы икән әле Төрки илләрнең фильмнары күрсәтелгән программаны калкурак күрсәтәсе иде. Әле боларга өстәп, «зур фестиваль» башланыр алдыннан аның некәше – Казан халыкара һәвәскәрләр, яшьләр һәм балалар

рк о к т р

җәмгыять

б р т т р т к о т р б б тк р ять т ь к т т р к р р т о т ь б кк рк б р р яб ь рт к р к о т ь р т к р о т

кинофестивале, фәнни-практик конференция, ос Стеллинг (Нидерландия) фильмнарының ретроспективасы үткәрелде, Алла Сурикованың иҗат кичәсе, Наталья Аринбасарова, гор Кончаловский фильмнары да тәкъдим ителде. Мастер-класслар, «түгәрәк өстәлләр», әлбәттә, матбугат конференцияләре – программадан берсе дә читтә калмаган. Ни гаҗәп, программа киң вә зур булса да, җәмәгатьчелекнең игътибары барыбер беренче чиратта кинофестивальнең ачылу һәм ябылу тантаналарына юнәлтелгән була. Әлеге тантананы күрү өчен, «Пирамида» залына билет табыштыру (алар сатылмый диярлек) зур дәрәҗә булып тора. Дөрес, соңгы бер-ике елда журналистлар фестивальнең кадере кызыл келәмгә «атылган йолдызлар» саны белән генә билгеләнмичә, фильмнарның дәрәҗәсе белән билгеләнгәнен аңлап, игътибарны фильмнарга һәм аларны тәкъдим итүче авторларга юнәлтә башладылар. Миңа калса, фестивальнең тыйнак кына бюджетын нигә Казанга килеп чыкканын да аңламаган «зур йолдызга» түккәнче, бирегә кызыксынып килгән чын иҗатчыга юнәлтү хәерлерәктер. Соңгы елларда ялтыравыклы журнал йолдызлары түгел, чын мәгънәсендә иҗатчылар килә башлады. Мәсәлән, быел Стеллинг фильмнары «Мир» кинотеатрында нинди зур аншлаг белән үтте

Кинофестивальнең конкурс программасына кертелгән фильмның бишесе Татарстанда шләнгән. Болар – Салават зиевның «Корбан-роман: бер корбанлык тарихы» («Курбан-роман: история с жертвой») тулы метражлы нәфис фильмы кыска метражлы ике фильм – Алексей Барыкинның «Коры елга» («Сухая река») һәм Марсель Гайнуллинның «Соңгы чәчәкләр» (« веты запоздалые») фильмнары, Илдар Матуровның «Туфан – Туфан инде ул» кыска метражлы документаль фильмы һәм Сергей Киатровның « лантау әкиятләре» анимацион фильмнар сериясе. Шунысы иг ътибарга лаек, кинофестивальнең конкурс программасына кертелгән Татарстан фильмнарының берсе дә игътибардан коры калмады.

ильмнарны үзләре караган кешеләр бу җиңүләрне теп-төртеп алынмаганын аңлар, дип уйлыйм. Анимациябез үз номинациясендә җиңү яуласа, «Коры елга» Россия кино белгечләре һәм кино тәнкыйтьчеләре бүләгенә лаек булды «Туфан – Туфан инде ул» « юриның махсус искәртмәсе» дип билгеләп үтелде. Ә «Корбан-роман: бер корбанлык тарихы» фильмы ике тапкыр сәхнәгә чакырылды. Берсе Казан шәһәре м рының махсус бүләге булса, икенчесе Даниил Шиһаповның (Санкт-Петербург) иң яхшы ир-ат ролен башкаручы дип танылуы. «Соңгы чәчәкләр» – Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать институты студенты Марсель Гайнуллинның курс ше. ильмның операторы – институтның алерий Севостьянов остаханәсендә белем алучы Анастасия динцова. Студентлар төшергән фильмның конкурс программасында күрсәтелүе үзе зур җиңү. Беренче карашка беркатлы бу фильмнан гаҗәеп мөлаемлык бөркелә, ул уңай нергетика белән сугарылган. ильмның төгәл бюджеты да юк, ТР Мәдәният министрлыгы да фильм төшерүгә үз өлешен керткән, институт та үз студентына ярдәм иткән. Хәзерге фильмнарның титрлары озын 69

җәмгыять фи

була бит ул. Рәхмәтләр исемлеге монда да шактый озын – бу бик яхшы. Институт дигәннән, быел кинофестивальдә Татарстан фильмнарының күплеге Казан мәдәният һәм сәнгать институтының кино һәм телевидение факультеты студентларының «үсеп җитүе» белән бәйле. «Туфан – Туфан инде ул» документаль фильмын Татарстан кинематографистлары берлеге рәисе Илдар Матуров ТР Мәдәният министрлыгы грантына төшергән. Сценарий авторы – Разил әлиев. Әлеге фильмны автор Татарстан мәдәнияте көннәрендә Мәскәүдә дә, аннан алдарак Уфада да күрсәтте. ильм турында төрле фикерләр бар, әмма шунысы факт – төп геройның масштабы фильмга уңыш тә мин итәрлек. Биредә кинорежисс р Туфан Миңнуллин кебек шәхес турында кинематографик сүз әйтергә алынуы белән мактауга лаек. Әлбәттә, бу олы шәхес турында да, аның әсәрләре буенча да фильмнар булыр әле, булмый калмас.

орб ро ь р т т т р р б ро ро б к

т рт к

ь р

о кт

ья

«Коры елга» кыска метражлы фильмы язучы һәм сценарист Денис сокин әсәрләре буенча төшерелгән. Белгәнебезчә, Денис та кинематография дөньясында билгеле шәхес. Әйтик, әллә күпме халык ара премияләргә ия булган « всянки» фильмының сценарий авторы ул, «Небесные жены луговых мари» фильмының сценариен «Кинотавр» да бәяләде. Алексей Барыкин да дистәдән артык фильм төшергән билгеле режиссер, аеруча, Дмитрий Дюжев катнашкан «Заступница» фильмы буенча билгеле. Төп рольләрдә үз театрларын булдырган актерлар – Ангелина Мигранова һәм Родион Сабиров. ильмның бюджеты нибары 1 миллион сум, проектны Р Мәдәният министрлыгы финанслаган. Гомумән, бу соңгы елларда федераль казна хисабына төшерелгән бердәнбер фильм бугай. Шунысы кызык, фильмның ротик күренешле варианты да бар диләр, мөселман кинофестиваленә, әлбәттә, «гыйффәтле» варианты тәкъдим ителгән иде. « лантау әкиятләре» трилогиясен дөньяга чыгару «Казан – төрки дөньяның 1 елгы мәдәни башкаласы» программасына кертелгән, бюджеты билгеләнгән. Бу мультфильмнарда кечкенә «зилантик» балаларны Абдулла Алиш әкияләре белән таныштыра. Шунысын да әйтергә мөмкин, кинодан аермалы буларак, Татарстанда анимация мәсьәләсендә – бар да «ал да гөл». Бюджеттан акча керә тора –

мультиклар булып чыга тора. Сыйфатын начар димәс идем. Мәскәү бәяләре белән чагыштырганда, безнең аниматорлар шактый арзанга шлиләр, ди. «Корбан-роман» фильмы урыс телле татар язучысы (әллә татар милләтле урыс язучысымы) Илдар Әбүзәров романына нигезләнеп шләнгән. Сценарий авторы – режиссер үзе. Проект ТР Мәдәният министрлыгының махсус комиссиясе утырышында тикшерелеп, уңай бәяләнеп, Хөкүмәт тарафыннан хупланган. Рәсми бюджеты миллион сумнан артык. ильм дөньяга чыксын өчен, шактый гына иганәчеләр җәлеп ителгән. ильм «Родина» кинотеатрының ике залында аншлаг белән үтте. Ә журналистларга ул алдарак – кинофестиваль

МӘ р

ь р р от кт

ко о я о р рб о о о р б р р р я р я р я р кбр т я я о о р р о кб р то о р р я о р о о я р р р р р р р о бо рб я

Татарстан

октябрь 2014

фи

башланганчы ук күрсәтелгән иде. ильмны төшерүче төркем үз иҗат җимешенең өметле киләчәгенә ышана. Алар төрле кинофестивальләргә заявка биргәннәр, кайсыларына кабул да ителгәннәр булса кирәк. Татарстанда төшерелгән фильм кайда да булса уңыш казанса, әлбәттә, сөенәчәкбез. ильм техник яктан заман таләпләренә туры китерелеп, сыйфатлы итеп шләнгән, акт рлар составы да начар түгел. Ул моңарчы татар фильмнарында күтәрелмәгән теманы – татар яшьләренең, богеманың көндәлек тормышын күрсәтә. ильм Казанны гаҗәеп матур итеп күрсәтүе белән дә кадерле. Без үз театрыбызны күрәбез, үз музыкантларыбызга сокланабыз.

Кинофестиваль алдыннан татар журналистлары фильмнар русча гына икән, дип зарланышканнар иде. к, фильмнар русча гына түгел. «Татармультфильм» үз продукциясен һәрвакыт өч телдә шли, димәк, Алиш геройлары бала белән татарча да аралаша. «Туфан – Туфан инде ул» татарча төшерелгән, инглизчә титрлары бар. (ТР Мәдәният министрлыгы грантына төшерелгән фильмнарның өч телдә булуы шарт итеп куела). «Коры елга» һәм «Соңгы чәчәкләр» фильмнары бөтенләй сүзсез. Бары тик «Корбанроман» гына рус телендә.

Белгечләр кинофестивальнең төп максатларының берсе итеп

К С Ника

аның Татарстан киносы үсешенә тәргеч булуын билгеләп үткәннәр иде. Ниһаять, фестиваль үзенең шушы максатын үти алырлык дәрәҗәгә иреште. Кинофестивальгә сыйфатлы итеп төшерелгән, бик көчле шләр килә, мәсәлән, быел Гран-прига ия булган «Хәлимә юлы» фильмы ундүрт халыкара кинофестиваль лауреаты, « скар» номинанты. Шунысы куаныч – безнең фильмнарыбыз саллы портфолиосы булган фильмнар янында кайтыш булып күренми, алар конкуренциягә сәләтле. Безнең кинофестивалебездән хәер-фатыйха алган үз фильмнарыбызга башка кинофестивальләрнең дә хәерхаһлы булуын телик зебезнеке бит – кимчелекләренә күз йомып, яхшысын гына күрәсе килә.

Н Р -С

Н кие чен

Н Н Н Н Р ел ан атын кызлары орт кие е де да для ника а Коллек ияләрудаи яңартыла С ортивная уль иан кая ен кая оде да о тоянное обновление коллек ий

«Свита Холл» СҮ Т Ц шәһ., Бауман « С в иур., т а82, 3 кат Хо л л » Казан

г. Казань ул. Баумана, 82, 3 этаж www.svitahall.ru www.svitahall.ru «Тукай мәйданы» метро станциясе Станция «Площадь Тукая» Арендага метро сәүдә мәйданнары площади в аренду: +7Торговые (843) 258-33-30 +7 (843) 258-33-30

җәмгыять

җәмгыять афиша

КТ

ГК

Т «Ричард III»

«Назлы кияү» Драматург Кәрим Тинчурин әсәре буенча сәхнәләштерелә. Режиссеры – Рәшит Заһидуллин. Яшь, әмма буйдак Рәшитнең өйләнергә йөрү хәбәрен ишеткәч, бай кияүгә кәләш сайлап, аны башлы-күзле итәргә теләүчеләр саны шундук күбәеп китә. Һәм «яңа дусларның» мәкерле планы инде тормышка ашам дигәндә генә, бер көтелмәгән сәбәп аркасында, бар да чәлпәрәмә килә. Чөнки әлеге явыз ниятләргә каршы торучы төп көч чын МӘХӘББӘТ… Бу барыбызга да таныш темага яңа водевиль. 25 октябрь, 17:00, 6+

Премьера. Спектакль Уильям Шекспирның «Ричард III» тарихи пьесасы буенча куела. Режиссеры – Илгиз Зәйниев. Төп рольдә – Татарстанның атказанган артисты Искәндәр Хәйруллин. Спектакльдә театрның бөтен труппасы диярлек катнаша: хатын-кызлардан – Алсу Гайнуллина, Люция Хәмитова, Илсөя Төхфәтуллина, Айгөл Нәҗипова, ә ир-ат артистлардан исә, студент егетләрдән башлап, театрның иң өлкән артистларыннан берсе Ирек Баһмановка кадәр. «Ричард III» – Шекспир пьесалары арасыннан иң кырысы һәм аяусызыдыр. Кызганычка, әлеге әсәр бүгенге тарихи мизгелләргә иң якын торганы да. Бертуганнарның сугышуы, канкоеш, хыянәт, сатлыкҗанлык, хакимлекне законсыз тартып алу – болар барысы да бүгенге гасыр башы күренешләре. Сәхнәгә тормыш чынбарлыгыннан аерып куярга мөмкин булмаган пьесалар менә һәм «Ричард III» – шундыйлар исәбендә», – ди Камал театры әдәби бүлеге мөдире Нияз Игъламов әлеге пьеса турында. 12, 13, 14 һәм 28 октябрь, 18:00, 16+

«Нурлан Канетов: бию киңлекләрендә» Биюченең иҗат кичәсендә Зур һәм Мария театры артистлары катнаша. Нурлан Канетов – Россиянең Дәүләт премиясе лауреаты, Татарстанның атказанган артисты, «Бию рухы» («Душа танца») призы лауреаты. Ул 1993 елда Алма-Ата хореография училищесын тәмамлый. Студент вакытында ук Абай исемендәге Дәүләт академия опера һәм балет театры труппасына кабул ителә. 1996 елдан – М.Җәлил исемендәге Татар академия дәүләт опера һәм балет театрының әйдәп баручы солисты. 16 октябрь,18:00, 16+

«Софья Гобәйдулинаның тавыш киңлекләре» Софья Гобәйдулинаның заманча музыка үзәге абонемент концертлары циклын дәвам итә. Традицион беренче концерт Софья Әсгатовнаның туган көнендә Казан Ратушасының Колонналы залында үтә. Концертта «Яңа музыка студиясе» ансамбле катнаша. Программада нигездә Софья Гобәйдуллина әсәрләре яңгыраячак. 24 октябрь, 18:30. 16+

Татарстан

октябрь 2014

Реклама. 12+

Татарстан №10 ОКТЯБРЬ 2014 WWW.PROTATARSTAN.RU

ЖИЛОЙ КОМПЛЕКС Щербаковский пер., дом 7

ИҖТИМАГЫЙ - СӘЯСИ БАСМА

*Кловер Хаус

Безнең рецепт

+7 (987) 297-50-35 Продажи по 214-ФЗ www.cloverkazan.ru

С проектной декларацией можно ознакомиться и скачать на сайте

РАССРОЧКА

ИПОТЕКА

Ы Ш Р А К А К Т ОР П ИМ