ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (ΥΣΔ: Ιωάννης Πούλιος) Αφόρμηση για το σενάριο είναι η ακόλουθη φωτογραφία:
Συζητούμε για το έντυπο: -ποιος φορέας απονέμει το βραβείο; -πότε απονεμήθηκε; -σε ποιον; -ποια είναι η επαγγελματική ιδιότητα της Φωτεινής Παπαδημητρίου; -ποιους λόγους επικαλείται η Ακαδημία Αθηνών για τη βράβευση; Οι μαθητές πιθανότατα δεν έχουν ξανακούσει κάτι για τη Φωτεινή (Αλατά) Παπαδημητρίου. Τους δίνουμε μία ακόμη πληροφορία: ότι η εκπαιδευτική της δράση αφορά στο χωριό Στάρτσοβο. Ζητούμε από τους μαθητές να συγκεντρώσουν πληροφορίες (για τους εκπαιδευτικούς: στο παράρτημα μπορείτε να δείτε συνοπτικά κάποιες πληροφορίες για την ιστορία του χωριού, τις οποίες μπορείτε να αξιοποιήσετε) και να ετοιμάσουν μια πολυμεσική παρουσίαση. Συζητούμε στην τάξη για τις πληροφορίες που συλλέξαμε: ποια ήταν η ιδιαιτερότητα του Στάρτσοβου σε σχέση με άλλα χωριά της περιοχής; ποιες δυνάμεις/χώρες συγκρούονταν γύρω από τα εδάφη του Στάρτσοβου; ποιο άλλο σημαντικό ελληνικό κέντρο υπήρχε στην περιοχή; ποιος ήταν ο στόχος των Βουλγάρων στην περιοχή;
πώς αντέδρασαν οι Σταρτσοβίτες; ποια συνθήκη όρισε τη μοίρα του Στάρτσοβου; Κατά τη συλλογή των πληροφοριών οι μαθητές πιθανόν να εντοπίσουν το όνομα της δασκάλας Φωτεινής Αλατά Παπαδημητρίου, με την οποία ξεκίνησε το σενάριο. Δίνουμε στους μαθητές μας κάποιες πληροφορίες: Στις 13-11-1901 διορίστηκε μέσω του Μητροπολίτη Μελενίκου η 16χρονη Φωτεινή Αλατά στη θέση της δασκάλας του χωριού. Η ίδια της επέλεξε αυτή τη θέση αν και ήταν παράτολμη αυτή της η κίνηση. Οι κάτοικοι τη δέχτηκαν με ενθουσιασμό καθώς ένα μικρό κοριτσάκι δέχτηκε να διδάξει τα παιδιά τους και κατ’ επέκταση και τους ίδιους τα Ελληνικά. Οι κάτοικοι του χωριού αν και είχαν έντονα ριζωμένα μέσα τους Ελληνικά πιστεύω μιλούσαν μια σλαβόφωνη διάλεκτο που είχε ως βάση τη βουλγαρική γλώσσα. Πρώτη κίνηση της μικρής Φωτεινής ήταν να κάνει το χωριό καθαρά ελληνόφωνο, έτσι το πρωί δίδασκε στα παιδιά και το απόγευμα στους γονείς την Ελληνική γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα. Σ’ αυτό της το έργο τη βοήθησε η μητέρα της, Ευδοκία, καθώς ήταν γνώστης της βουλγάρικης γλώσσας. Το έργο της δεν το περιόρισε στη γλώσσα, αλλά παράλληλα δίδαξε με πολύ μεράκι τα Ελληνικά δημοτικά τραγούδια, χορούς, βοηθούσε στην κατανόηση του Κυριακάτικου Ευαγγελίου, ενώ φρόντιζε οι γυναίκες να εμπλουτίζουν τα εργόχειρα τους με ελληνικές παραστάσεις. Έμεινε στο χωριό εννέα ολόκληρα χρόνια σε αντίθεση με κάθε συνάδελφό της που εγκατέλειπε τη θέση του μετά από ένα χρόνο διδασκαλίας, καθώς οι βούλγαροι κομιτατζήδες ήταν ιδιαίτερα εχθρικοί με τους διδάσκοντες τα Ελληνικά Ιδανικά! Από το 1901 μέχρι 1911 εργάστηκε σκληρά για τους Σταρτσοβήτες και αυτοί με τη σειρά τους την αγάπησαν και την προστάτευσαν από το μένος του κομιτατζήδων. Το 1911 έφυγε από το Στάρτσοβο καθώς παντρεύτηκε τον Αθανάσιο Παπαδημητρίου και μαζί απέκτησαν έξι παιδιά.
Ζητούμε από τους μαθητές να ζωγραφίσουν το πορτρέτο της Φωτεινής. Με βάση τις πληροφορίες που συνέλεξαν και τους δώσαμε, φαντάζονται μια ημέρα από τη ζωή της στο Στάρτσοβο και γράφουν στο ημερολόγιό της… Συνδέουν τις πληροφορίες για τη ζωή της με τη βράβευσή της από την Ακαδημία Αθηνών και ετοιμάζουν ένα επιχειρηματολογικό κείμενο με το οποίο υποστηρίζουν τη βράβευση. Ετοιμάζουν ακόμη ένα άρθρο/αφιέρωμα στη σχολική εφημερίδα ή την ιστοσελίδα του σχολείου.
Πραγματική φωτογραφία της Φωτεινής Αλατά… Ακολουθεί μια ακόμη φωτογραφία, από το Δημοτικό Σχολείο Σταρτσόβου 1905 (Αρχείο από το Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα)
Προσπαθούν να εντοπίσουν τη Φωτεινή Αλατά στη φωτογραφία. Τι συναισθήματα τους γεννά η φωτογραφία; (για τους εκπαιδευτικούς: στη φωτογραφία απεικονίζονται οι δάσκαλοι Αντώνης Πλουμής και Φωτεινή Αλατά, εκατέρωθεν του ιερέα του χωριού)
Οι μαθητές διαβάζουν το ακόλουθο κείμενο. Είναι απόσπασμα επιστολής του Μητροπολίτη Ειρηναίου προς τον πρωθυπουργό:
«… την 18ην Ιανουαρίου 1905 ιδίαις χερσίν αποκατεστήσαμεν την διδασκάλισσαν Φωτεινήν εις την εν Σταρτσόβω θέση της, του συναδέλφου αυτής Δημοδιδασκάλου Αντωνίου Πλουμή αρνηθέντος εκ φόβου να επανέλθη, αφού κατορθώσαμεν να ιδρυθή Τουρκικός Αστυνομικός Σταθμός εκ δέκα χωροφυλάκων εν Σταρτσόβω…» (από το βιβλίο «Η ιστορία του Σταρτσόβου»), Γεώργιος Τάτσιος, Πετρίτσι, 1998. Τι πολύτιμες πληροφορίες μας δίνει η επιστολή για τον χαρακτήρα και την προσφορά της Φωτεινής. Γιατί ήταν κατόρθωμα για τον Μητροπολίτη η εγκατάσταση Τούρκων χωροφυλάκων στο χωριό; Δεν ήταν αντίπαλοί μας οι Τούρκοι….; ---------------------------------------------------------Δείχνουμε στους μαθητές την αυθεντική σφραγίδα της Κοινότητας Σταρτσόβου:
Ποιος Άγιος αποτυπώνεται σε αυτήν; Παροτρύνουμε τους μαθητές μας να ζωγραφίσουν μια δική τους σφραγίδα για το ηρωικό Στάρτσοβο. (για τους εκπαιδευτικούς: Η Εκκλησία του Σταρτσόβου που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Μηνά, έδρασε καταλυτικά στην καθημερινή ζωή των κατοίκων καθώς και η παρουσία του ίδιου του Αγίου στο χωριό. Οι κάτοικοι βαθιά θρησκευόμενοι είχαν μια κλασική θρησκευτική ζωή για τα δεδομένα της εποχής. Ο Θεός και ο τόπος κατοικίας Του ήταν το μέρος συγκέντρωσης όχι μόνο για θέματα λατρείας αλλά και κοινωνικής ζωής για τους κατοίκους. Ο Άγιος Μηνάς και η ιδιαίτερη εικόνα Του που Τον παρουσιάζει έφιππο είχε μεγάλη επιρροή στους Σταρτσοβήτες. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που τον επικαλέστηκαν σε δύσκολες στιγμές τους είτε για ατομικά ζητήματα είτε για συλλογικά. Όταν οι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό, μετά τη συνθηκολόγηση με τους Βουλγάρους, πήραν μαζί τους και την Εικόνα του Αγίου
Μηνά η οποία φυλάσσεται σήμερα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Νέου Πετριτσίου) Οι μαθητές βλέπουν μια σημερινή φωτογραφία του ναού του Αγίου Μηνά
Πώς να είναι άραγε το σημερινό Στάρτσοβο; Οι μαθητές ψάχνουν φωτογραφίες στο διαδίκτυο…
Ποια εντύπωση τους δίνει η προηγούμενη φωτογραφία; Στη συνέχεια, προσπαθούν να κατανοήσουν τα γεγονότα που έκριναν τη μοίρα του Στάρτσοβου, του Μελένικου και άλλων χωριών και πόλεων της περιοχής.
Μπορούν να αξιοποιήσουν για τον σκοπό αυτό, το σχετικό κεφάλαιο του εγχειριδίου για τη διδασκαλία της τοπικής ιστορίας: http://localhistoryserres.sites.sch.gr/index.php/20os-aionas-v/v-o-makedonikosagonas-stin-perioxi-ton-serron Οι μαθητές μελετούν δύο ακόμη ιστορικές πηγές.
Τι πληροφορίες δίνει αυτό το προσφυγικό βιβλιάριο; (ανήκει στον Σταρτσοβίτη Στυλιανό Βοζίνη)
Πόσοι πρόσφυγες έφτασαν από το Στάρτσοβο στην Ελλάδα σύμφωνα με τον προηγούμενο πίνακα; Ποια ήταν η αξία των περιουσιών των προσφύγων; (από το βιβλίο Διπλωματικά έγγραφα 1913-1917, ΥΠΕΞ, Αθήνα, 1920) -----------------------------------------------Βλέποντας χάρτες της περιοχής, ζητούμε από τους μαθητές μας να εντοπίσουν με τη βοήθεια του Google Earth το Στάρτσοβο στον σημερινό χάρτη.
Παράρτημα Το Στάρτσοβο Ενώ το Ελληνικό Κράτος ιδρύθηκε το 1830, η Μακεδονία παρέμεινε υπό Τουρκική κατοχή μέχρι και το 1913! Στις αρχές του 20ου αιώνα το Στάρτσοβο βρίσκεται σε μια περιοχή (15 χιλιόμετρα βόρεια από τα σημερινά σύνορα) όπου οι Τούρκοι είχαν ΤΥΠΙΚΑ τον έλεγχο, αλλά οι Βούλγαροι δημιουργούσαν πολλά προβλήματα στους Έλληνες, στέλνοντας ένοπλες ομάδες τους κομιτατζήδες, με σκοπό να τους κάνουν να απαρνηθούν την Ελληνική τους εθνική ταυτότητα. Επέβαλαν στους Έλληνες να διδάσκονται τη Βουλγαρική γλώσσα και εγκαθιστούσαν στα Ελληνικά χωριά της περιοχής Βούλγαρους ιερείς. Να σημειωθεί ότι το Στάρτσοβο ήταν το μοναδικό χωριό στο οποίο ζούσαν ΜΟΝΟΝ Έλληνες (200 οικογένειες). Για παράδειγμα στο βουλγαρικό (σήμερα) Πετρίτσι, που ήταν το κεφαλοχώρι της περιοχής, κατοικούσαν Βούλγαροι, Τούρκοι και Έλληνες. Το ίδιο συνέβαινε και στο Μελένικο, στο οποίο είχε την έδρα του ο Μητροπολίτης της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας. Λόγω της συγκεχυμένης κατάστασης ο Μητροπολίτης Μελενίκου ήταν ΚΑΙ φυσικός ΚΑΙ θρησκευτικός ηγέτης των Ελλήνων. Το Στάρτσοβο ήταν ένα χωριό στην παραστρυμώνια περιοχή στο νότιο τμήμα της σημερινής Βουλγαρίας. Οι κάτοικοί του ανέρχονταν στους 640, που ως
κύρια ασχολία τους είχαν τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι λίγες οικογένειες τουρκικής καταγωγής εγκατέλειψαν την περιοχή πουλώντας τα κτήματα τους στους χριστιανούς, το 1902. Έτσι το χωριό αποκτά έναν καθαρά Ελληνικό χαρακτήρα αντιπροσωπευτικό της εποχής. Οι σχέσεις όμως μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας χειροτερεύουν με την συνεχή προσπάθεια της Βουλγαρίας να εκσλαβίσει τους Έλληνες. Το Στάρτσοβο δεν αποτέλεσε εξαίρεση σ’ αυτήν την προσπάθεια αν και ποτέ δεν επετεύχθη ο στόχος αυτός. Η εξάπλωση της βουλγαρικής δύναμης στα Βαλκάνια είχε φυσικά ως στόχο την επικράτηση της σε κάθε χωριό της Μακεδονίας που ήταν Ελληνικό αποτελούσε εμπόδιο στα σχέδια αυτά. Η μαχητική διάθεση των Σταρτσοβιτών επισφραγίσθηκε με τη συγκρότηση ένοπλης ομάδας άμυνας (περίπου 10 άτομα), με σκοπό την αυτοάμυνα του χωριού από τους κομιτατζήδες. Τα όπλα και τα πυρομαχικά τα προμήθευε το κέντρο της Ελληνικής αντίστασης που έδρευε στις Σέρρες. Η μεταφορά τους γινόταν μέσα σε τεράστιες ψάθες που κουβαλούσαν τα γαϊδούρια και τα μουλάρια, καλυμμένα με αγροτικά προϊόντα που ψώνιζαν από το παζάρι των Σερρών. Έτσι διένυαν 50 χιλιόμετρα φέροντας σε πέρας την αποστολή τους. Τα μέλη αυτής της ομάδας αναγνωρίσθηκαν ως μακεδονομάχοι! Κατά τους βαλκανικούς πόλεμους (1912-1913) οι Βούλγαροι δεν έκαναν βιαιοπραγίες στο Στάρτσοβο. Οι εξελίξεις των γεγονότων άλλωστε αλλά και η καλή οχύρωση του χωριού δεν τους άφηναν περιθώρια δράσης. Οι βουλγάρικες δυνάμεις συγκεντρώθηκαν γύρω από το Δεμίρ Χισάρ (σημερινό Σιδηρόκαστρο) και κάτω από την πίεση των Ελληνικών δυνάμεων και την αρχηγεία του στρατηγού Μανουσογιαννάκη και του διοικητή Βελισαρίου ο Ελληνικός Στρατός έφτασε στο Στάρτσοβο. Τους υποδέχθηκε ο Παπα-Κυριάκος (Σαμαρίδης), ο οποίος πήρε στα χέρια του το πηλίκιο ενός Έλληνα στρατιώτη και φίλησε το εθνόσημο. Όλοι χαρούμενοι αγκάλιασαν τους κουρασμένους στρατιώτες και τους προσέφεραν ότι καλύτερο μπορούσαν. Αρχηγός της εκστρατείας ήταν ο Βασιλιάς της Ελλάδας, ο οποίος φιλοξενήθηκε για μια βραδιά σε Σταρτσοβίτικο σπίτι. Την επομένη ο στρατός συνέχισε την πορεία του, έχοντας ως εθελοντές στρατιώτες-οδηγούς 83 νέους Σταρτσοβίτες, που ήθελαν να πολεμήσουν για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Ο πόλεμος όμως μοιάζει με παιχνίδι τύχης και ποτέ κανείς δεν είναι σίγουρος για το αποτέλεσμα του. Η συνθήκη του Βουκουρεστίου, το 1913, τοποθετεί το Στάρτσοβο μέσα από τα βουλγαρικά σύνορα. Όλη η περιοχή μπαίνει στο δίλλημα του εκβουλγαρισμού ή της εγκατάλειψης της πατρογονικής τους γης. Οι Σταρτσοβίτες δε θα δέχονταν ποτέ να γίνουν σώμα της ιδεολογίας που πολέμησαν αλλά και τους πολέμησε. Έτσι εγκατέλειψαν για πάντα τις εστίες τους αφού πρώτα συνεκκλησιάστηκαν τον Ιερό Ναό του προστάτη τους Αγίου Μηνά. Από το χωριό κράτησαν μόνο τις κινητές του περιουσίες, την θαυματουργό Εικόνα του Αγίου Μηνά (που βρίσκεται στον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου Νέου Πετριτσίου) και τις χιλιάδες αναμνήσεις τους. Έκαψαν τα νεκροταφεία, τα σπίτια και όλα τα αρχεία του χωριού λίγο πριν την αποχώρησή τους!!! Το ταξίδι του επαναπατρισμού των Σταρτσοβιτών μόλις ξεκίνησε, αλλά όπως κάθε προσφυγικό σώμα ήταν γεμάτο πόνο, θλίψη και απογοήτευση για όλους και απ’ όλα. Τίποτα όμως δε σταμάτησε τη Μακεδονική τους καρδιά και τη θέληση για ζωή και φυσικά την έμφυτη ανάγκη κάθε ανθρώπου να ανήκει κάπου, να έχει παρόν, παρελθόν και μέλλον. Με έξοδα του Ελληνικού Κράτους έψαξαν τόπο
εγκατάστασης, φτάνοντας μέχρι το Λιτόχωρο. Επέλεξαν όμως την επιστροφή και εγκατάστασή τους στη Βέτρινα (Νέο Πετρίτσι) καθώς επιθυμούσαν να διαμένουν δίπλα σε ποταμό (Στρυμόνα), ώστε να ποτίζουν τα χωράφια τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μέρος του υλικού προέρχεται από: -τον εκπαιδευτικό Βασίλη Γιαννογλούδη -τον Γεώργιο Τάτσιο (συγγραφέα του βιβλίου «Η Ιστορία του Στάρτσοβου») -τον Σύλλογο Σταρτσοβιτών «Ο Άγιος Μηνάς» Χρήσιμα link https://www.academia.edu/9314354/%CE%A4%CE%BF_%CE%A3%CF%84%CE%AC% CF%81%CF%84%CF%83%CE%BF%CE%B2%CE%BF_%CF%83%CF%84%CE%B7_%CE%B 4%CE%AF%CE%BD%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9C%CE%B1%CE%BA%C E%B5%CE%B4%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D_%CE%91%CE%B3 %CF%8E%CE%BD%CE%B1_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CF%84%CF%89%CE%BD_%C E%92%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD_ %CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CF%89%CE%BD (Αρθρο του Β. Γιαννογλούδη) https://www.youtube.com/watch?v=O2ZmXDIi55U&feature=emb_logo (βίντεο από το σημερινό Στάρτσοβο) https://issuu.com/tatsiosgiorgos/docs/___________2021 (επετειακό ημερολόγιο του Συλλόγου Σταρτσοβιτών από το Νέο Πετρίτσι Σερρών με θέμα Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ)