G E T TO G R O DZ I S K I E

GRODZISKIE GE T TO FUNKC JONOWAŁO W L ATACH 1940 – 1941 NA OBSZ AR ZE DZISIE JSZ YCH ULIC WIRKI I WIGURY, HYNK A, OBRO CÓW GE T TA, BAŁT YCKIE J I 11 LISTOPADA.

Oznaczenie granic getta ydowskiego, 2020 r., Fot. Agnieszka Strzemieczna- Karolak

GE T TO W GRODZISKU

Teren byłego getta, ulica Obro ców Getta, 2020 r. Fot. Magdalena Kozicka 1 grudnia 1940 r. niemieckie władze postanowiły utworzyć getto.

Cmentarz jest obecnie często mylony z gettem. Przyjezdni w Grodzisku

wskazują teren za dworcem PKP, mó-

wiąc, e tam było te grodziskie getto.

Nie jest to prawda, bo choć cię ko jest dzi wyznaczyć dokładne granice obszaru, jaki obejmowało grodziskie getto, zmienił się układ ulic i budynków, znamy mniej więcej jego lokalizację. Obszar getta ograniczony byłby współcze nie istniejącymi ulicami wirki i Wigury, Hynka z przebiciem do ul. Bałtyckiej i fragmentem tej ostatniej, być mo e tak e odcinkiem ulicy Limanowskiego w kierunku rzeki Mrowny. Na terenie getta zamkniętym od wschodu ulicą 11 Listopada znalazłaby się tak e ul. Obrońców Getta (d. ulica Berka Joselewicza wraz z Placem Bó niczym).

Chocia Grodzisk nie posiadał prawdziwej dzielnicy ydowskiej ( ydzi mieszkali na terenie całego miasta, mieszając się z ludno cią chrze cijańską), niemieckie władze postanowiły 1 grudnia 1940 r. utworzyć getto, do którego w dwa miesiące zwieziono ydowskich mieszkańców Milanówka, Podkowy Le nej, Nadarzyna i Brwinowa. Nie ma pewno ci, czy do Grodziska, podczas wysiedlania terenów wcielonych do Rzeszy (ziemie: poznańska i łódzka), nie traili równie ydzi z tamtych terenów. Wiemy, e miasto opu ciło blisko 6000 ydów podczas wywózki z grodziskiego dworca kolejowego do getta w Warszawie.

Po likwidacji getta w 1941 r. Żydzi wracali jeszcze do Grodziska albo na własną rękę.

Okolice getta, róg ulic Limanowskiego i Krótkiej, 2020 r. Fot. Magdalena Kozicka Getto grodziskie zostało zlikwidowane w lutym 1941 r. za sprawą Zarządzenia dotyczącego uwolnienia od ydów powiatu Sochaczew-Błonie. Oicjalna dokumentacja donosi, e wywóz ydów do ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej w Warszawie miał się odbyć w dniach od 10 do 14 lutego, a ka dy yd mógł ze sobą zabrać 25 kg baga u i prowiant na dwa dni.

W ksią ce Grodzisk Mazowiecki i Ziemia Grodziska na drogach rozwoju XIX-XX w. pod redakcją Arkadiusza Kołodziejczyka i Andrzeja Stawarza zamieszczony jest tekst Marka Cabanowskiego po więcony gettu grodziskiemu, w którym autor wspomina o nieludzkim przepełnieniu.

Po likwidacji getta w 1941 r. ydzi wracali jeszcze do Grodziska albo na własną rękę (korzystając z pomocy polskiej policji i andarmerii), albo do pracy w stolarni Zurycha Rajnberga, członka Rady ydowskiej. Wiosną tego roku getto warszawskie opanowała epidemia tyfusu plamistego, która dotarła równie do Grodziska. Ona to w du ej mierze zakończyła, razem z wywozem do getta w Warszawie, historię grodziskich ydów.

Oznaczanie linii getta na Festiwalu Kultury ydowskiej w Grodzisku Mazowieckim Dybuk z Grodziska Fot. Łukasz Karolak