Metropolitane parken Case study: Spaarnwoude
Motto: Spaarnwoude moves you! Workshop NVTL 12 november
Metropolitane parken Case study: Spaarnwoude
Motto: Spaarnwoude moves you! Workshop NVTL 12 november Deelnemers: Aart Bergsma Martijn Dekker Pauline de Koning Corine Meijer Sara Schreuder Remco van der Togt (verslag) Jan Maurits van Linge – ateliermeester (verslag)
Inhoud
Inhoud Inleiding en opgave Proces werkatelier Excursie Spaarnwoude Visie Spaarnwoude Motto Spaarnwoude Metropolitane lijnen Metropolitane vlakken Conclusie Spaarnwoude Conclusie metropolitane parken - de opgave
4
Workshop Spaarnwoude
4 5 6 8 10 11 12 20 24 25
Uitzichtpunt
Landgoed Beeckestijn
Inleiding en opgave
Op 12 november organiseerde de NVTL (Nederlandse Vereniging van Tuinen Landschapsarchitecten een atelier over Metropolitane Parken waarin Spaarnwoude als case studie centraal stond. Dit vormt het verslag van de werkgroep die elkaar vonden in het motto ‘Spaarnwoude Moves You’ onder leiding van landschapsarchitect Jan Maurits van Linge van Terra Incognita. Samen met Remco van der Togt (stagiaire bij Terra Incognita) is dit verslag opgesteld.
• In de workshop stonden de volgende de volgende vragen centraal: • Een platform bieden aan landschapsarchitecten om ideeën en ervaringen
uit te wisselen met elkaar en met betrokken partijen (beheerders, gebruikers en bestuurders). • Een bijdrage leveren aan de discussie over ontwerpen aan metropolitane parken in Nederland. Is er sprake van een nieuw type opgave voor de landschapsarchitect? • Het verkennen en formuleren van ideeën en parkmodellen (programmatisch, visueel-ruimtelijk, functioneel en beeldend) voor interstedelijke ruimtes die steeds belangrijker worden in de toekomst van metropolitane regio’s. Het werken aan Spaarnwoude vormde daarbij de basis om antwoord te krijgen op deze vragen.
Workshop Spaarnwoude
5
Proces werkatelier
De workshop in het schilderachtige landgoed trapt af met gezamenlijk het ordenen van mogelijke ingrediënten van een metropolitaan park op de Cool Wall. Door alle deelnemers worden de beelden van functies toegedeeld aan de categorieën:
• Seriously uncool (dat moet zeker niet in een metropolitaan park) • Uncool – cool (categorie misschien) • Subzero (wat niet in het metropolitane park gemist kan worden)
Opvallend is de grote hoeveelheid kaartjes in subzero en de discussie over rode ontwikkelingen. Kan dat nu wel of niet?
Schetsen aan Spaarnwoude
Na enkele inleidingen schets elke workshop leider zijn fascinatie. Jan Maurits schetst ook de werkwijze die hij denkt te volgen (zie tekening). De workshop groep onder zijn leiding werkte in de volgende stappen: Doelgroepen In een brainstorm werden verschillende doelgroepen benoemd met elk een eigen visie op het park. Deze doelgroepen werden vervolgens toegedeeld aan drie schaalniveaus. In subgroepen werden vervolgens de visies uitgewerkt. <<< inzet met doelgroepen en schema van de schaalniveaus>>> Metropolitaan Vervolgens werd gezamenlijk bekeken wat van deze visies nu metropolitaan is om dat vervolgens op Spaarnwoude te projecteren. We maken immers een metropolitaan park. Uiteraard leverde dat tevens een definitiediscussie op. Visie Aan de hand van bestaande en nieuwe metropolitane elementen in Spaarnwoude wordt vervolgens een visie geschetst. Deze wordt later ontleed in lijnen die een kader vormen en vlakken die ruimte bieden voor gebruikers en ondernemers, alsmede punten die de in de vorm van ‘accupunctuur’ een grote impuls geven en ontwikkelingen in gang zetten. Enkele details worden daarbij uitgewerkt en gevisualiseerd.
6
Workshop Spaarnwoude
Conclusie Trekken we in de geestdrift van de dag nu duidelijke conclusies? Tussen de bedrijven door wordt dat wel degelijk gedaan. In dit verslag hebben we deze uitvergroot en geprobeerd expliciet te maken.
Van buiten
Als geheel
Locaties
Fascinatie Voorafgaand aan de workshop schetst Jan Maurits zijn eerste fascinatie voor het plangebied als pitch voor de workshop deelnemers om hun groepskeuze op te baseren. Spaarnwoude was vroeger een eiland tussen grote meren als de Haarlemmermeer en het IJ. Spaarndam was een vissershaven! De dijk tussen Haarlem en Amsterdam loopt dwars door het gebied als een mooie continue lijn. Het beeld (van de metropoliet) van Spaarndam wordt gevormd door het muziekfestival. De A9 loopt dwars door Spaarnwoude. Is dat een last of een lust?
Proces werkatelier
Verschillende visies Randstad - Nederland - Europa • Toerist • Grote bedrijen (vestigings milieu) • Rijk + Provincie • Auomobiliist Spaarnwoude als geheel • Recreant (routes) • Ondernemers/investeerders (o.a teambuilding) • Natuurliefhebber • Outdoor sporter (bv. wielrenners en joggers) • Cultuur-historie liefhebbers Locaties in Spaarnwoude Boer Omwonenden Gezinnen Golfer Allochtoon Watersporter Partyganger
• • • • • • •
Workshop Spaarnwoude
7
Excursie Spaarnwoude
Uitzicht over Spaarnwoude vanaf uitkijkpunt
8
Workshop Spaarnwoude
Excursie Spaarnwoude
Klimmuur Spaarnwoude
Uitzicht over Noordzeekanaal vanaf uitkijkpunt
Spaarnwoude is voornamelijk gras met de snelweg op de achtergrond
Workshop Spaarnwoude
9
Visie Spaarnwoude
Metropolitaan Park We werken vandaag aan een metropolitaan park (MP). In de loop van de dag kristalliseert uit wat we hieronder verstaan (zonder volledig te willen zijn) Een MP richt zich op de metropoliet Dat lijkt vanzelfsprekend maar heeft vergaande consequenties. De metropoliet (bewoners van de metropool de Randstad) is de doelgroep. Het park is primair op hem gericht in functie, beeld en inrichting. Kortom een dynamisch park dat zich snel kan aanpassen aan de snel veranderende wensen van de gebruiker, maar ook plekken geeft waar authenticiteit gevonden wordt waar de metropoliet zijn Chinese vrienden mee naar toe kan nemen. De aanwonende, de boer, de natuurorganisatie, ze komen op een tweede plaats; Een MP is gericht op de metropool De relaties met de metropool moeten dus intensief zijn. De vervoersrelatie is eenduidig en snel, zowel per openbaar vervoer als per auto. De metropool richt zich met een heldere stadsrand op het MP. Het MP is haar voortuin en visitekaartje. De relatie met de metropool is ook intensief in financiĂŤle zin. Voor het internationale vestigingsklimaat is het MP een noodzaak. De metropool investeert dus graag en biedt ondernemers de ruimte in het MP. Het MP bevat metropolitane elementen Ja natuurlijk zult u denken. Echter deze invalshoek schetste in de workshop direct het kader van het park. Lange lijnen die metropool en park verbinden, functies die gericht zijn op de metropoliet deze vormen de basis van het MP! Het park is dus niet een optelling cultuurhistorisch agrarische landschap en buurtparken voor aanliggende woonwijken. Deze functies komen op de tweede plaats en liften mee met de MP ontwikkeling. Met functies/gebruik die gericht zijn op de metropool (en niet de aanliggende woonwijk)
10
Workshop Spaarnwoude
Eerste schets
Motto Spaarnwoude
Spaarnwoude moves you! Beweging en dynamiek zijn de sleutelwoorden voor Spaarnwoude. De metropoliet moet door Spaarnwoude aangetrokken worden door de uitstraling, imago en identiteit. Dat is brede doelgroep: van het metropolitane gezin dat komt om met de (adoptie) geitjes te knuffelen tot de metropolitane single die komt daten op het wekelijkse concertpodium. Omdat de relatie met de stad daarvoor ook praktisch enorm moet verbeteren is een monorail het icoon voor de ontwikkeling van Spaarnwoude tot een metropolitaan park.
Motto Spaarnwoude
Workshop Spaarnwoude
11
Metropolitane lijnen
De visie op Spaarnwoude krijgt vorm door het benoemen en ontwikkelen van lijnen die het metropolitane kader vormen voor het park en tevens de verbinding met de metropool.
12
Workshop Spaarnwoude
A9 met parallelweg/transferium De A9 is nu een geluidsoverlast gevende scheiding dwars door Spaarnwoude waar je bovendien niet vanaf kunt. Maar deze automobilisten zijn de doelgroep van het park. Als je de automobilisten tot bezoeker van het park rekent, ze rijden er immers doorheen, nemen de bezoekers aantallen enorm toe.
Kortom het park moet zich op de A9 richten. De A9 is het hart van het park. Een langgerekt transferium daagt de automobilist uit om in het park in te gaan. Hij laat zijn de auto achter en hij stapt over op de fiets, in een kano of gaat te voet het gebied in. Discussie blijft er in de workshop welke stedelijke functies zich langs de strip mogen vestigen. Horeca of ook Ikea?
Transferium A9
Voorzieningen transferium
Zicht vanaf de weg
Workshop Spaarnwoude
13
Noordzeekanaal Het Noordzeekanaal heeft een enorme aantrekkingskracht. De dynamiek van het zeeverkeer die Spaarnwoude met andere metropolen in de wereld verbindt is hier zichtbaar. Daarom gaat Spaarnwoude zich op deze sterke kant richten met een brede boulevard, ruimte voor nieuwe vormen van wonen maar ook kantoren en horeca kunnen zich hier vestigen. De strip wordt een verblijfsruimte met zicht op de wereld. Monorail De verbinding van het park met de metropool krijgt nog een extra impuls door een openbaar vervoerslijn te introduceren die het centrum van Haarlem verbindt met het centrum van Amsterdam en tevens alle belangrijke plekken van het park aandoet. Ook het transferium heeft zijn eigen halte(s). Wat een kans is voor de automobilist om het park en/of de stad te bezoeken. Door het nieuwe vervoerssysteem eigentijds te maken kan het een icoon zijn voor het metropolitane park.
14
Workshop Spaarnwoude
Noordzeelint
Stadsranden Een authentiek park heeft een duidelijke rand met een gietijzer spijlen hekwerk op een bakstenen muur. De randen van het metropolitane park moeten ook helder zijn met een eigen signatuur. De rand van Spaarnwoude wordt straks gevormd door de stad. Rafelige randen van het park worden omgebouwd tot stoere heldere stadsranden. De stad keert zich met zijn voorkant naar het park. Dat dat ten koste gaat van een stuk park weegt niet op tegen de kwaliteitsverbetering. Opbrengsten die de bouw genereert worden uiteraard in de stad gestoken.
Stadsrand Haarlem
Waterkant In Spaarnwoude ligt al veel water. Er ligt echter een enorme kans wanneer het water oppervlak vergroot wordt. Hiermee kan water een beeldbepalend kader gaan vormen voor het park. De stadsrand van Amsterdam krijgt een impuls en de Noordzeestrip wordt duidelijk beĂŤindigd. Natuurlijk vormen watertaxiâ&#x20AC;&#x2122;s dan een van vele nieuwe mogelijkheden voor verbindingen in het park en met de metropool. Daarbij wordt het cultuurhistorische gegeven van het eiland Spaarnwoude weer afleesbaar. Randstadrail De Randstadrail grenst in het zuiden aan het park. Een nieuwe halte biedt nieuwe kansen voor verbinden van het park met dit netwerk.
Nieuwe waterkant
Workshop Spaarnwoude
15
Metropolitane vlakken
Metropolitaan knuffellandschap De inlaag- en binnenpolder is een aardkundig monument dat binnen het park ligt. De authenticiteit maakt dit tot een museaal landschap dat dito functie kan hebben in het park. De agrariĂŤrs zullen in de toekomst weliswaar de beheerders van het landschap zijn maar geen economische productiefactor van betekenis spelen.
16
Workshop Spaarnwoude
De functie verandert naar een landschap waar de stedelingen groot en klein kunnen genieten van het authentieke veenweide landschap. De relatie tussen boeren en stedelingen wordt verder vergroot door adoptie van koeien, kippen en geitjes. In het weekend trekken de gezinnen massaal naar hun boerderij voor een verse liter melk, eitjes, geitenkaas en een boerenbeleving.
Vrije ruimte in parkkamers In het noorden van het park bestaan in wezen enkele parkkamers die nadrukkelijk worden ingezet als vrije ruimte voor ondernemer en recreant. De parkkamers zullen snel van kleur verschieten en inspelen op de behoefte van de metropoliet. Op dit moment liggen de volgende thema’s van west naar oost voor de hand: Go – Een kamer tussen de snelwegen waar ruimte is voor sporten die herrie maken en elders overlast veroorzaken. Podium – Niet een keer per jaar maar een vaste plek voor dagelijkse concerten en andere podiumkunsten, groot en klein. Experience – Een plek om je als ‘Mc Guiver’ (van vroegere TV serie) door de wildernis te klimmen, klauteren etc. Golf – De huidige golfbaan behoud zijn plek in Spaarnwoude.
Boskamers
Workshop Spaarnwoude
17
Schootsveld & Spaarndam De polder rond de Heksloot aan rand van Haarlem vormt het schootsveld van de Stelling van Amsterdam met enkele forten langs de Spaarne. In de visie blijft dit schootsveld open en vrij om zo de historische context helder te houden van de Stelling. Het vissersdorpje Spaarndam moet aan de Spaarne een pareltje van de Spaarnwoude blijven/worden. Entrees Naast heldere randen zijn ook duidelijk entrees belangrijk. De hoofdentrees liggen op cruciale plaatsen en bieden een vergelijkbaar pakket van voorzieningen en informatie. Oosterse poort Aan de oostzijde van Spaarnwoude ligt het parkdeel Houtrak. In aansluiting op Amsterdam (Osdorp en Sloten) wordt hier een Oosterse Poort aan het park gecreĂŤerd. Aansluitend op de entree die hier wordt ontwikkeld kan een oosterse Souk (overdekte markt) hierbij de impuls zijn om dit parkdeel een eigen identiteit en een nieuw leven te geven.
De verschillende gebieden van Spaarnwoude
18
Workshop Spaarnwoude
Schootsveld & Spaarndam
Entree de Oosterse poort
Metropolitaan park Spaarnwoude
Workshop Spaarnwoude
19
Metropolitane lijnen
20
Workshop Spaarnwoude
Metropolitane vlakken
Workshop Spaarnwoude
21
Conclusie Spaarnwoude • Er kan heel veel wanneer men durft om buiten de bestaande kaders te
denken. Een beetje lef met heldere prioriteiten kan Spaarnwoude op de kaart zetten. De visie die we ontwikkelde is een inspiratiekader dat we in dag maakten, maar denk niet te snel: ‘dat kan toch niet’. De visie is natuurlijk niet letterlijk uitvoerbaar maar de idee er achter wel degelijk. • Metropolitaan denken levert een nieuw perspectief op voor Spaarnwoude. Waar Spaarnwoude zich op vele doelgroepen en ontwikkelingsrichtingen richt levert een heldere keuze met prioriteit voor een doelgroep duidelijkheid en kansen op. Dat levert ook mogelijkheden op voor andere doelgroepen die meeliften of participeren in het initiatief. • Metropolitaan denken gaat heel goed samen met cultuurhistorie en bestaande functies • Binnen een duidelijk ruimtelijk kader kan veel vrije ruimte gegeven worden aan ondernemers en andere initiatiefnemers. Vrije ruimte is belangrijk en zorgt ervoor dat Spaarnwoude een dynamisch park is dat steeds inspeelt op de behoefte van haar doelgroep. Daarvoor is de markt nodig!
22
Workshop Spaarnwoude
Conclusie Metropolitane Parken - de opgave • Om na te kunnen denken over de opgave van metropolitane parken is
een werkbare definitie nodig. In de beperkte tijd van de workshop hebben we een werkbare definitie geformuleerd. Dat is een les voor elke landschapsarchitect die een dergelijke opgave onder handen krijgt. • In het huidige tijdsgewricht zijn parken niet meer door overheden aan te leggen en te ontwikkelen. Intensieve samenwerking met de markt en ondernemers niet alleen noodzaak maar ook een kans. Gezien de initiatieven die zich voor Spaarnwoude aandienen is de markt er klaar voor. De overheid moet nog duidelijk wennen aan haar nieuwe rol (en de ze definiëren). De landschapsarchitect heeft een belangrijke rol in de ontwikkeling van de metropolitane parken van de toekomst. We noemen er enkele: • De conceptontwikkelaar, om een beeldende visie te scheppen waarmee alle partijen de handen ineen slaan voor een nieuw parkconcept • De ideeëngenerator, om de vele mogelijkheden van het metropolitane park te tonen. • De ontwerper, die vorm geeft aan ruimtelijke ingrepen die als puzzelstukjes het park steeds completer maken (grote ingrepen ineens zullen steeds minder aan de orde zijn in een vraaggericht ontwerpwereld waarbij de markt een grote rol speelt) • De kadersteller, of de regisseur die de basis schept waarop/in de dynamische wereld van het metropolitane park een plek vindt. • De beeldbewaker, om te zorgen dat elke ingreep bijdraagt aan een kwalitatief hoogwaardig beeld dat past bij het geheel en het landschap en cultuurhistorie recht doet.
Workshop Spaarnwoude
23