Toekomstvisie Streefkerk November 2010 • In opdracht van de gemeente Liesveld, Woningcorporatie Beter Wonen & Waterschap Rivierenland
Colofon Opdrachtgever: • Gemeente Liesveld • Woningcorporatie Beter Wonen • Waterschap Rivierenland
De opdracht werd uitgevoerd door: Terra Incognita stedenbouw en landschapsarchitectuur • Jan Maurits van Linge (projectleider) • Henk de Wit • Robert Arends Pakhuis Ondix - Rostoord 13b - 3523 CL - Utrecht www.terra-i.nl - janmaurits@terra-i.nl - 030 2513023
Eindrapport
Toekomstvisie Streefkerk
Het prettigste dorp om te wonen tussen het landschap van Lek en Waard
November 2010
4
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 4
Inleiding 7
Visie op Streefkerk 23 3.1 Ruimtelijke visie 23
Hoofdstuk 2
Dorp aan de rivier
Analyse van Streefkerk 11
Versterking van het dijklint
2.1 Ontstaansgeschiedenis
Tiendweg als drager van het langzaam verkeer
Versterking van het dorpshart
Uitbreiding met duidelijke grenzen
Versterken landschap in het dorp
2.2 Ruimtelijke karakteristiek 13
Rivier de Lek
Historisch dijklint
3.2 Toekomstvisie 31
Tiendweg
Bestaande dorpshart
Dorpsranden
Hoofdstuk 5
Verwevenheid met het landschap
Uitwerking centrumgebied 33
2.3
Bestaande initiatieven en opgaves
16
5.1 Buitenplein 33 Intermezzo - Klimaatdijk 36
Hoofdstuk 3
5.2
Een aanzet tot Projectenveloppen
37
Samenvatting woningmarktonderzoek 19
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
5
6
Hoofdstuk 1
V
1. Inleiding a. De aanleiding Voor het dorp Streefkerk is in het structuurplan voor Liesveld een herstructureringsopgave benoemd. Aanleiding hiervoor zijn de tanende winkelvoorzieningen en de potentiĂŤle ontwikkelingslocaties in het centrum van het dorp door o.a. uitplaatsing van de timmerfabriek en brandweerkazerne. Daarbij komen ontwikkelingen in de jachthaven en herstructurering van De Bongerd. Bovendien zal de aanstaande dijkverzwaring grote impact hebben in het dorp. De gemeente Liesveld ziet voor zichzelf een belangrijke rol weggelegd om samen met direct betrokkenen, het Waterschap Rivierenland en Woningcorporatie Beter Wonen, een visie op te stellen waarop de gemeente de regie kan voeren voor de toekomst aan de hand van uitgangspunten en randvoorwaarden.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
7
b. De opgave De ontwikkelingslocaties zijn een belangrijke kans voor het dorp Streefkerk. Want, laten we eerlijk zijn, Streefkerk kan aanzienlijk aan ruimtelijke kwaliteit winnen. De ontwikkelingslocaties kunnen daar invulling aan geven, mits ze in een breder kader worden opgepakt en bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit en de (maatschappelijke) ontwikkeling van het gehele dorp. Belangrijk is dus dat ontwikkelingen zich niet alleen richten op versterking van de ruimtelijke kwaliteiten op slechts de eigen kavel, maar ook op het niveau van Streefkerk als geheel. Ook de dijkverzwaring is zo’n ontwikkeling die voor het hele dorp kansen biedt, zeker wanneer het voornemen van het waterschap en de provincie Zuid-Holland om hier een “klimaatdijk” te maken doorgang zal vinden (daarover later meer). Voor het verzilveren van de kansen is een integrale visie nodig die moet aansluiten bij de historie en identiteit van het dorp Streefkerk. Een visie waar alle partijen zich in herkennen.
Structuurplan Streefkerk maakt onderdeel uit van de gemeente Liesveld. Deze gemeente maakt zich op voor een gemeentelijke herindeling met de buurgemeenten Graafstroom en Nieuw-Lekkerland. In 2006 stelde het adviesbureau RBOI voor de gemeente Liesveld een structuurvisie op met de titel ‘Liesveld, langdurig leefbaar met kwaliteit en karakter’. Dit structuurplan vormt het uitgangspunt voor de dorpsvisie voor Streefkerk. Het structuurplan kon in 2006 echter nog niet voorzien dat zich een grote variëteit aan ruimtelijke ontwikkelingen zou aandienen in het dorp. Daarom is een nadere uitwerking van het structuurplan noodzakelijk.
8
In het structuurplan worden de kwaliteiten van de dorpen in Liesveld als volgt getypeerd: ‘Rust, ruimte en groen blijven de belangrijkste kwaliteiten die het dorpse klimaat zo aantrekkelijk maken. Mensen hebben het in Liesveld naar hun zin, tonen zorg voor elkaar en kunnen zich optimaal ontplooien in een levendige gemeenschap. Onze inspanningen zijn daarom gericht op versterking van de eigen identiteit van de kernen met een hechte sociale structuur, een bloeiend verenigingsleven, redelijk gevarieerd winkelaanbod, voldoende basisonderwijs en een sterk bedrijfsleven dat tevens grote lokale betrokkenheid kent.’
De dorpsvisie vormt zo een logisch vervolg op het structuurplan.
•
Gemeente Liesveld (werkcombinatie de Waard)
De rivierdijk vormt daarbij een soort ‘eretribune’ met zicht op het dynamisch rivierenlandschap, de jachthavens en boerderijlinten. Het veenweidelandschap houdt een open, groen en agrarisch karakter met een aantal bijzondere elementen zoals het cultuurhistorisch waardevolle verkavelingspatroon, oostwest liggende lintbebouwing, tiendwegen en molens.
•
Woningcorporatie Beter Wonen
•
Waterschap Rivierenland
c. Het proces Terra Incognita ontwikkelt haar plannen altijd samen met haar opdrachtgevers. Centraal in de aanpak voor Streefkerk stond een reeks van ontwerpateliers waarin we de ontwerpstappen hebben gezet om tot de visie te komen. De samenstelling van de ontwerpateliers voor Streefkerk bestaat uit:
Ook de provincie Zuid-Holland was op de achtergrond betrokken.
Specifiek over Streefkerk schrijft het structuurplan: ‘Streefkerk is een herkenbaar dijkdorp met een karakteristieke opbouw en een vrij forse uitbreiding in de polder (waard). De historische bebouwing langs de dijk (Dorpsstraat) en het oude lint de polder in (Kerkstraat) is grotendeels verdwenen en heeft plaats gemaakt voor weinig tot de verbeelding sprekende bebouwing.’ Indirect wordt daarmee een kans voor het dorp beschreven. Als belangrijkste opgave voor het dorp wordt geformuleerd: ‘De belangrijkste herstructureringsopgave voor Streefkerk ligt in de zone tussen de dijk en de dorpsuitbreiding. Met name de uitplaatsing van de timmerfabriek en de brandweerkazerne leveren een forse locatie op voor gedifferentieerde nieuwbouw nabij voorzieningen. Binnen de streekplancontour resteert nog een logische ruimte tussen het bestaande zuidelijke woongebied en de sportvelden.’ Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
9
10
Hoofdstuk 2
B
2. Analyse van Streefkerk 2.1. Ontstaansgeschiedenis Bij de aanleg van een bezinkingskelder in 2003 werd aan de hand van archeologisch onderzoek door het archeologisch adviesbureau RAAP vastgesteld dat al vele jaren voor onze jaartelling er jagers en vissers hun verblijf hadden op de Streefkerkse donk. Aan deze donk, een opgewaaid rivierduin uit de ijstijd, heeft Streefkerk zijn bestaan te danken. In de vroege middeleeuwen vestigden de eerste bewoners van deze streek zich op deze, uit het veen oprijzende zandheuvel, om van daaruit met de ontginning van het moerasland te beginnen.Volgens de overlevering noemden deze naar land strevende mensen hun nederzetting ‘Streveland’. Er moest gekerkt worden in het aan de overkant van de Lek gelegen Lekkerkerk. Door de groei van de eigen bevolking ontstond het streven naar een eigen kerk. In het jaar 1495 kwam deze kerk gereed als een laat gotische kruiskerk.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
11
In de Gouden Eeuw begint ook in Streefkerk de welvaart. Enkele uit die tijd bewaard gebleven boerderijen getuigen hier nog van. Uit de verpondingslijst van 1632 weten we dat er toen 106 huizen stonden.Van oudsher vormt Streefkerk een ambachtsheerlijkheid. Dat betekent dat de ambachtsheer het voor het zeggen heeft. De 18e eeuw is een tijd van achteruitgang, ook voor Streefkerk. Geplaagd door dijkdoorbraken wordt het armoe troef in vele gezinnen. De ruimtelijke ontwikkeling van Streefkerk vind zijn oorsprong op de donk aan de rivier de Lek. Toen in de middeleeuwen de Lekdijk werd aangelegd ontstond het dijklint van Streefkerk dat ook nu nog kernmerkend is voor het dorp. De vroegste uitbreidingen van het dorp concentreren zich in eerste instantie op de zone aan en op de dijk en rond de kerk (op de donk). De reeks van topografische kaarten laat zien dat de ontwikkeling van woonwijken in het veenweidelandschap relatief laat op gang kwam. Pas zeer recent breidde het dorp zich over de Tiendweg uit de polder in.
Ontwikkeling van een dijkdorp
12
De uitbreidingen van het dorp volgen steeds de verkavelingsstructuur van het veenweidelandschap, die behalve in de verkavelingsrichting van de woonblokken en straten ook in de slootjes herkenbaar is. Een eerdere dijkverzwaring heeft geleid tot afbraak van kenmerkende woningen aan het dijklint. De timmerfabriek heeft het karakter van het dorp jaren bepaald. Nu biedt deze vrijgekomen ruimte in de dorpskern een van de kansen voor de toekomst.
2004
2.2. Ruimtelijke karakteristiek Rivier de Lek Streefkerk is een dorp aan de rivier. Rijdend over de dijk is de Lek altijd dichtbij. Pas in het dorp zelf verliest men op enkele plaatsen het zicht op de rivier. Dat komt omdat er hier aan weerszijden van de dijk bebouwing is geplaatst. De bestaande jachthaven, dichtbij de dijk en het centrum, vormt een belangrijke schakel in de relatie tussen het dorp en de Lek.
Historisch dijklint De oudste bebouwing van het dorp vindt men aan de dijk. Dit historische dijklint vormt een herkenbare ‘ruggengraat’ van het dorp. De bebouwing in het buitengebied bestaat hoofdzakelijk uit onder aan de dijk gelegen ensembles van agrarische bebouwing (boerderijen), her en der afgewisseld met hoog aan de dijk gelegen dijkhuizen. Even buiten de bebouwde kom is de korenmolen De Liefde aan de dijk het vermelden waard. Het ritme van laaggelegen boerderijen en woonhuizen en hooggelegen dijkwoningen is ook binnen de bebouwde kom afleesbaar. Enkele woningen aan de binnenzijde van het dijklint zijn karakteristiek (traditioneel met soms invloeden van neo-renaissance) maar niet cultuurhistorisch waardevol (Bureau Helsdingen, 2010). Ook is hier op verschillende plaatsen gebouwd aan het buitendijkse deel van het lint. Deze bebouwing is soms projectmatig, soms vrijstaand en vrijwel altijd weinig karakteristiek. Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
13
Tiendweg Dwars door de bebouwde kom loopt de historische Tiendweg. Deze oude verbindingsweg op het achterland van de verschillende agrarische kavels aan de dijk en de Middenpolderweg is nu een belangrijke fiets- en wandelverbinding. Zij verbindt het dorp met het ommeland en biedt de fietser een directe verbinding richting Groot Ammers en Nieuw-Lekkerland.
Bestaande dorpshart De Kerkstraat en Kerklaan vormen het oude centrum van Streefkerk. Aan deze straat zijn alle bijzondere functies van het dorp gelegen: de kerk, het dorpshuis, de begraafplaats en de winkels. Het draagvlak voor winkels wordt in een kleine kern als Streefkerk steeds beperkter. Met name de kwaliteit van de bestaande winkelvoorzieningen staat daarom onder druk.
14
Dorpsranden Het bestaande Streefkerk heeft duidelijke dorpsranden. Het dorp is dan ook duidelijk begrensd ten opzichte van het omringende landschap. Aan de oost- en westzijde van het dorp zijn rechte straten met vrijliggende woningen gerealiseerd. Tuinen vormen hier de overgang naar het landschap.
Verwevenheid met het landschap Op verschillende plaatsen in het dorp is het onderliggende slagenlandschap van de veenweidepolder nog herkenbaar aanwezig. Waar mogelijk zijn sloten gehandhaafd en vormen kleine groengebieden restanten van de weidse polder. Op veel plaatsen is in de verkavelingsstructuur de richting van het onderliggende slagenlandschap te herkennen.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
15
2.3
Bestaande initiatieven en opgaves
1. Dijkversterking Streefkerk De waterkering is instabiel en moet in het kader van het landelijke hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) worden versterkt. Mogelijkheden voor versterking zijn de aanleg van een brede steunberm aan de binnenzijde van de dijk of het aanbrengen van een damwandconstructie aan de polderzijde van de dijk. In het kader van het landelijke onderzoeksproject ‘Kennis voor Klimaat’ is voor de dorpskern van Streefkerk de aanleg van een ‘klimaatdijk’ uitgewerkt. Zowel Waterschap Rivierenland als de provincie Zuid-Holland zien mogelijkheden om de klimaatdijk daadwerkelijk te realiseren en willen zich hiervoor inzetten.
2. Locatie Timmerfabriek Gebr. Blokland B.V. heeft op eigen initiatief een stedenbouwkundig plan ontwikkeld (17 december 2009) dat voorziet in de realisatie van 43 woningen, opgesplitst in een noordelijk en zuidelijk deel. Gebr. Blokland B.V. rekende in zijn oorspronkelijke plannen op watercompensatie op het naastgelegen woningbouwterrein (locatie Randweg). De ontwikkeling is deels afhankelijk van de eisen die het Waterschap zal stellen ten aanzien van de benodigde
Streefkerk nu: Dijk en Kerkstraat
16
dijkversterking en het benodigd extra oppervlakte water. Recentelijk is hier een intentieovereenkomst gesloten tussen Woningcorporatie Beter Wonen en Gebr. Blokland B.V.
3. Locatie Randweg De locatie langs de Randweg is eigendom van HBC Planontwikkeling. HBC heeft een verkavelingsplan ontwikkeld (6 twee-onder-één-kap-woningen en een luxe dijkwoning). De ontwikkeling is deels afhankelijk van de eisen die het Waterschap zal stellen ten aanzien van de benodigde dijkversterking.
4. Versterking centrumgebied Er is een behoefte om de winkelvoorzieningen te versterken en uit te breiden. MKB Vastgoed heeft in 2008 op eigen initiatief planvarianten opgesteld en doorgerekend. Deze varianten zijn niet breed gepresenteerd aan betrokkenen.
5. Locatie ‘De Bongerd’ De Bongerd is eigendom van Woningcorporatie Beter Wonen. De woningcorporatie wenst het verouderde gebouw te slopen en nieuwe seniorenwoningen te realiseren. Bij voorkeur wordt hiervoor een nieuwe
Streefkerk nu: Dijk en Timmerfabrieklocatie
locatie gevonden zodat geen kosten worden gemaakt voor tijdelijke huisvesting. De grond rondom de locatie ‘De Bongerd’ is eigendom van de gemeente, maar de gemeente is bereid gronden in te brengen voor een ontwikkeling. De intentieovereenkomst tussen Woningcorporatie Beter Wonen en de Gebr. Blokland heeft ook betrekking op De Bongerd. De huidige seniorenwoningen op locatie De Bongerd zullen op de locatie van de timmerfabriek worden herbouwd.
Strategie - Meer dan de som der delen
6. Locatie jachthaven Eigenaar Jachthaven Liesveld B.V. wil uitbreiden. De gemeente wenst hier een sterkere relatie tussen het dorp en de rivier. De eigenaar heeft zelf een visie laten opstellen voor de uitbreiding (9 januari 2007). Een deel van het beoogde terrein voor de uitbreiding (nog niet in eigendom van de jachthaven) is vervuild. Sanering hiervan dient derhalve plaats te vinden.
7. Locatie Kooikerspad De gemeente heeft samen met Van Erk gronden in eigendom langs het Kooikerspad. Deze gronden vallen binnen de bebouwingscontour en zijn geschikt voor woningbouw. De woningbouw dient volgens het Structuurplan Liesveld gefaseerd ontwikkeld te worden tot 2020.
Door de bestaande initiatieven en opgaves met elkaar in verband te brengen (en niet los van elkaar te beschouwen en te ontwikkelen) ontstaat meer dan de som der delen. Het gezamenlijk ontwikkelen biedt een unieke en eenmalige kans voor een grote kwaliteitssprong voor het dorp Streefkerk.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
17
18
Hoofdstuk 3
D
3. Samenvatting woningmarktonderzoek De gemeente Liesveld en Woningcorperatie Beter Wonen gaven gezamenlijk opdracht voor een woningmarkt onderzoek voor Streefkerk. Het adviesbureau More4You voerde hiervoor de analyse uit. Een uitgebreid onderzoek levert een aantal specifieke doelgroepen op. Uitgangspunt voor de gemeente is ‘bouwen voor de behoefte van de inwoners’ en het ‘in stand houden van voorzieningen’. Hiervoor is een balans nodig tussen diverse doelgroepen die More4You noemt in haar onderzoek. Dit hoofdstuk bevat een beknopte samenvatting van het rapport ‘Streefkerk Markt en Ruimte’ dat in juni 2010 werd opgesteld (More4You 2010).
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
19
Volgens het onderzoek van More4You domineren in de gemeente Liesveld en in de woonplaats Streefkerk de volgende vier consumentenprofielen: • Sociale Senioren, • Ondernemende Senioren • en de Provinciale Gezinnen I en II. Ten opzichte van andere kernen in Liesveld en de regio is dat een relatief eenzijdige profiel. Jonge Moderne Gezinnen, Jonge Singles en Welgestelde (bijna) Emptynesters zijn niet of nauwelijks in Streefkerk aanwezig. More4You adviseert bij nieuwe woningbouwontwikkelingen in het dorp om naast de behoefte voor de huidige bevolking ook naar de behoefte van additionele consumentenprofielen van buiten de regio te kijken, om daarmee een bepaald voorzieningenniveau te kunnen behouden. Wonen in Streefkerk vraagt om het omarmen van de sterke kanten en het voor lief nemen van zwakke punten. De mensen die in Streefkerk (willen) wonen, voelen zich thuis in het kleinschalige, traditionele dorp en waarderen het landschap en de rust. Ze waarderen de cultuurhistorie, de lokale bedrijven en verenigingen en vinden de haven wellicht aantrekkelijk voor hun bootje. Deze mensen vinden het niet zo erg dat het voorzieningenniveau beperkt is en hebben er geen problemen mee dat ze veel met de auto onderweg zullen zijn. Ze ergeren zich niet aan rommelige plekken in het centrum en kunnen leven met de op handen zijnde dijkverzwaring. Op basis van bovenstaande en analyses van de databases van More4You zijn voor het woningbouwprogramma in Streefkerk een vijftal doelgroepen gedefinieerd en ontwikkeld: • de aan het dorp en familie verknochte en van huis uit trouwende starter; • de anticiperende lokale senior die de koopwoning verzilvert en gaat huren; • de lokale scheefhuurder die verleid wordt naar iets beters te verhuizen; • de uit de stad terugkerende junior die een gezin gaat stichten;
20
• het grootstedelijk gezin dat kiest voor een groen, landelijk en veilig woonmilieu. De eerste drie doelgroepen komen daarbij uit Streefkerk zelf en de laatste twee van buiten het dorp. De typering van de doelgroep kan gezien worden als een duiding in een archetype, en is daarmee per definitie een cliché. Het doel is inzicht te creëren in behoeftes en woonwensen van de doelgroepen die in Streefkerk willen wonen. Zo dragen de archetypes bij aan een kansrijke ontwikkeling. In samenvatting kunnen de doelgroepen als volgt omschreven worden: De aan het dorp en familie verknochte en van huis uit trouwende starter More4You berekent een vraag naar 10 tot 15 woningen per jaar voor deze doelgroep. Het gaat dan om goedkope grondgebonden gezinswoningen met tuin in de huur- of koopsector. Typering: gezellig, niet te wild en vernieuwend. De anticiperende lokale senior die de koopwoning verzilvert en gaat huren Voor deze doelgroep wordt een vraag van circa 11 woningen berekend. Het gaat dan om luxe ruime appartementen waarin wonen en slapen op één laag is gecombineerd. Typering: comfort, voorzieningen in de buurt, ‘room with a view’. De lokale scheefhuurder die verleid wordt naar iets beters te verhuizen Deze doelgroep is lastig te verleiden. Geschat wordt op een potentieel van zes woningen of kleinere appartementen per jaar. Typering: grote buitenruimte op een A-locatie naast de dorpskern.
De uit de stad terugkerende junior die een gezin gaat stichten Deze doelgroep volgt uit een landelijke trend van jonge gezinnen die kiezen tussen een Vinex-wijk en wonen in het dorp. Berekening toont aan dat er een potentieel is van een kleine 30 woningen per jaar. Ze zoeken een eengezinswoning met tuin waarin ze hun eigen wensen kwijt kunnen. Typering: speelse intieme dorpssfeer maar wel praktisch en niet nep. Het grootstedelijk gezin dat kiest voor een groen en landelijk, veilig woonmilieu Deze doelgroep van beter verdienende samenwoners met een jong kind kiest voor een deel voor wonen in een dorp in plaats van de binnenstad. More4you berekent een potentie van 20 woningen per jaar. Het gaat dan om grote vrijstaande woningen. Met deze doelgroep wint Streefkerk aan diversiteit. Typering: postmodern, groen en landelijke woonsfeer. De bewoners van de seniorenwoningen in De Bongerd vormen een specifieke doelgroep waarvoor vervangende nieuwbouw gebouwd moet worden in de kern van Streefkerk.
Samengevat worden de doelgroepen voor Streefkerk als volgt getypeerd: Doelgroep De van huis uit trouwende starter De locale senior die vanuit zijn koopwoning gaat huren De (locale) scheefhuurder die verleid wordt naar iets beters De uit de stad terugkerende junior Het grootstedelijk gezin dat landelijk wil wonen
Woningtype Woonmilieu Starterswoningen of apparte- Dorpserf menten in huur en koop Luxe huur appartementen Dorpskern nabij de dijk Huur appartementen Dorpskern
Nieuwbouw rij en twee onder een kap woning in koop en huur Oude boerderij om op te knappen of koopwoning twee onder een kap en vrijstaand
Speels en intiem dorpserf Landelijk uitstraling
Voor de realisatie van de hiervoor genoemde aantallen woningen is een goede prijs-kwaliteit verhouding van belang, samen met een juiste marketingstrategie om de doelgroepen te bereiken en te verleiden een huis te kopen in Streefkerk. ‘Vraag komt op een goed afgestemd aanbod af!’
Samenvatting op basis van het rapport ‘Streefkerk Markt en Ruimte’ opgesteld door More4You juni 2010 in opdracht van de gemeente Liesveld en woningcorporatie Beter Wonen. Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
21
22
Hoofdstuk 4
H
4. Visie op Streefkerk 4.1
Ruimtelijke visie
Het is belangrijk dat Streefkerk ook in de toekomst een vitale en leefbare gemeenschap blijft. Ontwikkeling (en herontwikkeling) van gebieden in het dorp is daarbij van groot belang. Deze dorpsvisie biedt de nodige kaders voor deze ontwikkelingen. In de visie wordt aansluiting gezocht bij de bestaande karakteristieken van het dorp, zodat deze met de toekomstige ontwikkelingen kunnen worden versterkt. Immers, met de ontwikkeling van een locatie kan ook een bijdrage worden geleverd aan de versterking van de identiteit van het dorp. De toekomstvisie op Streefkerk kan worden samengevat in het motto:
Het prettigste dorp om te wonen tussen Lek en Waard. Naast de prettige woonkwaliteiten van het gezellige dorp worden de waardevolle landschappen van de Lek en de Waard hoog gewaardeerd en in de toekomst uitgebouwd. Het uitbouwen van de cultuurhistorische en recreatieve kwaliteiten en het behoud van draagvlak voor de voorzieningen is daarbij belangrijk.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
23
Dorp aan de rivier Streefkerk verbetert haar relatie met de rivier. De nieuwe passantenhaven biedt hiervoor een grote kans. De nieuwe haven ligt in het verlengde van de huidige Kerkstraat, de straat met de dorpsvoorzieningen van Streefkerk. Deze ‘dorpsas‘ wordt over de dijk doorgetrokken richting de Lek. Aan deze as wordt het nieuwe ‘waterknooppunt’ gerealiseerd. Hier vinden de noodzakelijke waterrecreatieve voorzieningen (zoals het havenhuis) een plek en maakt Streefkerk een eigen gezicht naar het water. Zoals gezegd vormt de bestaande jachthaven, dichtbij de dijk en het centrum een belangrijke schakel in de relatie tussen het dorp en de Lek. Een nieuw aan te leggen passantenhaven biedt perspectief om de relatie van het dorp met de rivier te versterken. Niet alleen vanwege de functie. Een passantenhaven trekt immers meer dagrecreanten en toeristen richting Streefkerk, wat gunstig is voor het draagvlak van de voorzieningen in het dorp.
24
Versterking van het dijklint Met de op handen zijnde dijkversterking en de ontwikkeling van de locatie van de timmerfabriek en de Randweg zal de aanblik van het dijklint in de komende jaren veranderen. Het is van belang om in dit proces van transformatie de karakteristiek van het dijklint te behouden en waar mogelijk te versterken. Daarnaast dient met de ontwikkelingen het verschil tussen het ommeland en de kern Streefkerk te worden versterkt. Het moet duidelijk zijn dat men vanaf de dijk een dichter bevolkt gebied in rijdt: het dorp Streefkerk. Binnen de kern wordt bij ontwikkelingen gekozen voor woningen aan de dijk die zijn gelegen op dijkhoogte. De typologie van laaggelegen boerderijen past meer in het buitengebied. Op inbreidingslocaties blijft de schaal van het individuele dijkhuis herkenbaar, maar de ruimte tussen de woningen is kleiner dan in het buitengebied. Het is ook voorstelbaar dat er aaneengesloten wordt gebouwd, mits het individuele woonhuis herkenbaar blijft. Het verschil tussen dorp en ommeland wordt verder versterkt door op enkele plaatsen ook aan de ‘rivierzijde’ van de dijk bebouwing toe te voegen. Daarbij kan op een enkele plaats bebouwing die minder karakteristiek is voor het lint worden vervangen door bebouwing met een bij het dijklint passende typologie. Het dijklint zal overigens nog verder aan kracht kunnen winnen wanneer het huidige benzinestation en garagebedrijf verplaatst kan worden naar een andere plek binnen het dorp. Deze functie vormt een dissonant in het beeld en functioneren van de dijk.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
25
Versterking van het dorpshart Het dorpshart van Streefkerk ligt aan de centrale as van het dorp, de Kerkstraat. Het versterken van het dorpshart is essentieel voor een bruisend dorpsleven en een leefbare kern. Het dorpshart kent drie onderdelen en drie ingrepen: - Door de as van het dorpshart over de dijk heen naar de Lek te trekken krijgt het dorpshart een impuls met de activiteiten van de haven, het zicht op de rivier en een nieuwe verblijfsruimte aan het water met kansen voor wonen en horeca. - De bestaande winkelvoorzieningen aan de Kerkstraat in Streefkerk staan onder druk. Revitalisering van het bestaande winkelbestand is van groot belang voor de leefbaarheid en vitaliteit van de kern. Door te investeren in voorzieningen aan een prettige verblijfsruimte zet Streefkerk zich met zijn voorzieningen op de kaart. Daarbij is een uitbreiding voorzien van de supermarkt als centrale voorziening in het dorp. - Centraal in het dorp ligt de Hervormde Kerk op een donk tegenover het dorpshuis. In de toekomst vormt deze ruimte het sluitstuk van het dorpshart. De muziektent, die nu nog op zijn oorsponkelijke plek staat, komt in de toekomst in het dorpshart beter tot zijn recht. Ook de marktdag kan in de toekomst op het nieuwe dorpsplein aan de haven worden gehouden. De Kerkstraat moet in de toekomst van Lek tot kerk als een openbare ruimte functioneren met een hoge ruimtelijke en verblijfskwaliteit. Daarbij is een goede koppeling aan de ‘ruggengraat’ van het dorp, de dijk, belangrijk. Zo kunnen de winkelvoorzieningen en havenvoorzieningen elkaar versterken. De Streefkerkers versterken hun band met de Lek, terwijl de recreanten worden uitgenodigd om het het dorp in te gaan. Het nieuwe dorpshart aan de rivier vormt hiermee een cruciaal onderdeel van deze visie. Ze wordt daarom in het volgende hoofdstuk verder uitgewerkt.
26
Tiendweg als drager van het langzaam verkeer De Tiendweg is nu reeds een belangrijke fiets- en wandelroute die het dorp met het ommeland verbindt. Deze landschappelijk lijn neemt ook in het dorp een belangrijke plaats in en brengt het landschap als het ware in het dorp. Het vergroten en verfijnen van het fiets- en wandelnetwerk is wenselijk. Niet alleen wordt daarmee de verblijfskwaliteit voor de bestaande bewoners vergroot. Op deze manier wordt Streefkerk ook aantrekkelijker voor (dag) recreanten. Fietsers en wandelaars die willen genieten van het prachtige polderlandschap, de molens en de uiterwaarden van de rivier worden zo uitgenodigd om vanaf de dijk en de tiendweg het centrum van Streefkerk te ontdekken. Het is belangrijk dat er een aantal goede wandel- en fietsverbindingen worden gerealiseerd die de dijk en de uiterwaarden verbinden met het uitgestrekte poldergebied. Dit kan variĂŤren van vrijliggende en geasfalteerde fietspaden tot het seizoensgebonden laarzenpad door een weiland. Het is bij de aanleg van nieuwe fiets- en wandelstructuren raadzaam om aan te sluiten bij de intergemeentelijke en provinciale visies.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
27
Uitbreiding met duidelijke grenzen De dorpsranden van Streefkerk vormen duidelijke grenzen ten opzichte van het omringende landschap. Aan de oost- en westzijde van het dorp vormen rechte straten met vrijliggende woningen een eenduidige grens. Ook in de toekomst blijft het van belang om de grens tussen dorp en ommeland duidelijk te markeren. Dat betekent dat de toekomstige uitbreiding aan het Kooikerspad een ‘harde’ dorpsgrens aan de westzijde moet krijgen. Een grens die in zijn opbouw en typologie lijkt op de andere dorpsranden van Streefkerk met vrijliggende bebouwing aan een rechte straat, al dan niet met tuinen aan het landschap. De overgang tussen landschap en dorp wordt bij de entrees van het dorp duidelijk gemarkeerd. Aan de dijk wordt het verschil gemarkeerd door in het dorp te kiezen voor aaneengesloten bebouwing hoog aan de dijk.
28
Versterken landschap in het dorp Op verschillende plaatsen in het dorp is het onderliggende slagenlandschap nog herkenbaar aanwezig. Waar mogelijk zijn sloten gehandhaafd en vormen kleine groengebieden restanten van de weidse polder. Deze min of meer verborgen kwaliteiten dienen ook bij de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in het dorp verder te worden blootgelegd. Waar mogelijk wordt het huidige slotenpatroon in de karakteristieke verkavelingrichting behouden. Bestaande sloten worden beter zichtbaar gemaakt in het openbaar gebied en nieuwe sloten worden uitgegraven. Oevers van sloten zijn zoveel mogelijk publiek bezit. Ook de centrale as van het dorp, waaraan het dorpshart is gelegen, draagt bij aan het versterken van de relatie tussen dorp en landschap. Deze as verbindt de dijk met de Tiendweg. Vanaf de Tiendweg wordt het mogelijk door de nieuwe woonwijk Kooikerspad het landschap in te wandelen. Waar mogelijk verwijzen groengebieden in het dorp naar de kwaliteiten van het omringende polderlandschap. Inrichting van groengebieden gebeurt met streekeigen inrichtingselementen en boom- en plantensoorten.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
29
30
3.2 Toekomstvisie Streefkerk Prettigste dorp om te wonen tussen Lek en Waard •
Versterking van de relatie met de rivier
•
Versterking van het dijklint
•
Versterking van het dorpshart
•
Vergroot en verfijn het fiets- en wandelnetwerk
•
Uitbreiding met duidelijke grenzen
•
Versterk het landschap in het dorp
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
31
32
Hoofdstuk 5
I
5. Uitwerking centrumgebied 5.1 Buitenplein In het proces waarbij de dorpsvisie voor Streefkerk werd opgesteld, is voor het centrumgebied het concept ‘buitenplein’ ontwikkeld. Het dorpscentrum is hierbij verplaatst naar een aantrekkelijke plek aan de Lek, bovenop de voorgenomen ‘klimaatdijk’. Streefkerk krijgt hiermee een eigen gezicht aan de Lek, waarbij kansen ontstaan om de hiervoor beschreven visie te verwezenlijken in verschillende bouwprojecten.
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
33
Streefkerk weer aan de Lek Streefkerk is ontstaan op een plek die van oosprong wat hoger in het veenlandschap aan de rivier lag. Op deze donk ontstond later de T-splitsing tussen Lekdijk en Kerkstraat. De essentie van het voorstel voor het centrumgebied is om het dorpshart van Streefkerk weer op deze plek te ontwikkelen.
34
De verschillende ontwikkellocaties die in Streefkerk actueel zijn, bieden gezamenlijk een kans op ontwikkeling die meer is dan de som der delen. De hernieuwde oriĂŤntatie van het dorp op de rivier geeft Streefkerk een sterke identiteit die ten goede komt aan de leefbaarheid en de aantrekkelijkheid van de kern voor bewoners en recreanten (wat een economische impuls oplevert).
Kansen van de klimaatdijk Het Waterschap Rivierenland en de provincie Zuid-Holland zijn voornemens om in Streefkerk tussen de Kerkstraat en Randweg een klimaatdijk aan te leggen (zie kader pagina 36). De klimaatdijk heeft een forse breedtemaat in Streefkerk is het uitgangspunt zo’n 35 meter - die mogelijkheden biedt voor meervoudig ruimtegebruik. Door hier een duurzame waterkering te combineren met woningbouw, voorzieningen en een op het dorp gerichte openbare ruimte, biedt deze klimaatdijk een unieke kans om niet alleen de veiligheid te vergroten van de waterkerende dijk, maar óók de ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid van Streefkerk te verbeteren. Om dat te bereiken moet de klimaatdijk niet op zichzelf staan, maar in verband worden gebracht met de andere ontwikkelingskansen in het dorp Streefkerk. Zo biedt de brede klimaatdijk voor Streefkerk de basis voor nieuwe ontwikkelingen in het dorp. Bovenop de dijk wordt een aantrekkelijk dorpsplein aangelegd met woningen, winkels en voorzieningen. De wanden van het plein bieden ruimte aan enkele kleinschalige winkels, een supermarkt en appartementen. Hierbij wordt slim gebruik gemaakt van de hoogteverschillen van de dijk. Bij het dorp passende bebouwing rond het plein zorgt voor een prettige verblijfsruimte met een dorps karakter. Het appartementencomplex op het plein heeft in zijn plint ruimte voor horeca die zich richt op het dorp en de haven. Aansluitingen naar zowel de nieuwe haven als naar nieuwe en bestaande woongebieden binnendijks zorgen ervoor dat het plein het nieuwe dorpshart van Streefkerk zal worden.
• Aan de Kerkstraat ontstaat ruimte voor woningen met een voornaam • • • •
karakter als ware ze bestemd voor de notabelen van het dorp. De Kerkstraat behoud hiermee zijn karakter als centrale as van het dorp. Aan het plantsoen van het voormalige zorgcomplex De Bongerd is ruimte voor een kleinschalige woonbuurt die zich richt op het groen en is daarmee bij uitstek geschikt voor gezinnen met jonge kinderen. In het dijklint worden conform de visie enkele dijkwoningen gebouwd om een continue beeld te creëren. De klimaatdijk vormt een bijzondere schakel in het dijklint. De brede dijk biedt de mogelijkheid voor een nieuw woonmilieu aan de haven met uniek uitzicht over de rivier. De locatie van de voormalige timmerfabriek en aanliggende kavels kan worden ontwikkeld als een rijk geschakeerd woonmilieu dat inspeelt op de kavelrichtingen die zichtbaar zijn in sloten en waardevol groen.
Principe profiel: Dorpsplein aan de Lek op de klimaatdijk
Nieuwe woonmilieus Op en rond het ‘buitenplein’ ontstaan nieuwe woonmilieus die een aanvulling vormen op de bestaande dorpse woonmilieus die Streefkerk nu al rijk is: Principe profiel: Wonen aan de Lek op de klimaatdijk
Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
35
Klimaatdijk De hele wereld raakt steeds meer doordrongen van de klimaatveranderingen en de gevolgen die dat heeft voor het dagelijks leven. Voor Nederland betekent dat ondermeer een stijging van het waterpeil in de grote rivieren. Om de veiligheid van Nederland te waarborgen worden daarom studies verricht om lage delen te beschermen. Echter oude methodes van eindeloos de dijk verhogen zijn niet meer afdoende. Er moet gezocht worden naar innovatieve methodes. In de studie ‘Klimaatdijk, een verkenning’ wordt het concept klimaatdijk onderzocht. In essentie is een klimaatdijk een zeer brede dijk die door zijn breedte zo stabiel is dat deze niet kan doorbreken, zelfs niet bij hoge waterstanden waarbij de dijk overstroomt. Door de breedte en het gewicht van de dijk is verzakking door kwelstromen onder de dijk door die de dijk kunnen ondermijnen (technisch bekend als ‘piping’) ook uitgesloten.
Dat er bij grote uitzondering water over de dijk stroomt is een veel kleiner probleem dan wanneer een dijk doorbreekt en het achterliggende land meters onder water komt te staan. Berekend is dat de klimaatdijk een oplossing biedt voor de komende 100 jaar, waar gangbare dijkversterking slecht voor 50 jaar zekerheid biedt en bovendien 10 maal hogere veiligheidsnorm heeft. Het innovatieve karakter blijkt onder andere uit de strijdigheid met het rijksbeleid dat er geen rivierwaartse ophogingen plaats mogen vinden. Onbekend is of voor de buitendijkse uitbreiding die voor de klimaatdijk nodig is wel vergunning wordt verleend.
Principes Klimaatdijk (kennis voor klimaat)
36
5.2 Een aanzet tot projectenveloppen Binnen de toekomstvisie voor Streefkerk kunnen zeven projectenveloppen worden onderscheiden. Nummer acht wordt gevormd door de locatie Kooikerspad. Hieronder wordt een korte impressie gegeven van de kansen die de enveloppen bieden voor Streefkerk.
De volgende enveloppen worden onderscheiden: 1. Dorpsplein aan de Lek 2. Wonen op de klimaatdijk 3. Binnendijks dijklint 4. Kerkstraat 5. De Bongerd 6. Voormalige timmerfabriek en brandweerkazerne alsmede Randweg 7. Haven 8. Kooikerspad
7. 2.
1.
5.
3. 6.
4.
8. Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
37
Dorpsplein aan de Lek Streefkerk krijgt met het nieuwe dorpsplein aan het water weer een vertrouwd beeld aan de Lek met zicht op de rivier. Het plein ligt op de hoogte van de dijk en zorgt voor een ongekend panorama over de rivier. Door de combinatie van winkels, voorzieningen en wonen is het een levendig plein dat een centrale rol in het dorpse leven de Streefkerk zal innemen. Bebouwing en pleininrichting sluiten aan bij het karakter en de beslotenheid van het dorp enerzijds en de weidsheid van de Lek anderzijds. Bebouwing refereert aan de historische veerhuizen die langs de Lek te vinden zijn. De Kerkstraat (‘dorpsas’) wordt over het plein verlengd en eindigt bij een ‘leugenbank’ op het havenhoofd aan de Lek. Vanaf het plein lopen routes naar de passantenhaven, over de dijk het landschap in en over de ‘dorpsas’ naar het kerkplein in het dorp. De auto die over het plein rijdt en erop parkeert, is als het ware te gast op het plein. Alle voorzieningen op een plein
De auto te gast (Zaltbommel)
Wonen aan de Lek in Vreeswijk (Nieuwegein)
38
Wonen op de klimaatdijk De brede klimaatdijk biedt de kans voor een unieke woonbeleving: wonen in het dorp met uitzicht op de Lek. De klimaatdijk biedt ruimte aan bijzondere grondgebonden woningen. De grondgebonden woningen kennen een kleine besloten tuin aan de dijk. Wanneer de kans verzilverd wordt om de woonkamer op de eerste verdieping te realiseren zorgt dat voor een ongekend uitzicht op de rivier. De woningen sluiten aan bij de maatvoering en karakteristiek van het dijklint en combineren authenticiteit van Streefkerk met innovatie die bij de klimaatdijk past. De woningen completeren daarmee het Streefkerkse dijklint.
Binnendijks dijklint Aan de binnenzijde van de dijk wordt de continuïteit van het dijklint hersteld. Net zoals veel bestaande woningen die nu aan de binnenzijde van de dijk staan worden de woningen in de teen van de dijk gebouwd. Daarbij ontstaat er een niveauverschil van een bouwlaag in de oriëntatie op de dijk en op het dorp. Het karakteristieke beeld met afwisseling en kleinschaligheid wordt bereikt door verschillende woningtypen met afwisselende rooilijnen te bouwen. De woningen zijn voor voetgangers aan de dijk ontsloten en zijn voor auto’s via de dorpszijde (zuidzijde) bereikbaar.
De Kerkstraat De Kerkstraat is de centrale as van Streefkerk tussen de Lek en de Tiendweg die de verbinding legt tussen het rivierenlandschap en het veenlandschap van de waard. De woningen die gebouwd worden op de plek van het huidige winkelcentrum sluiten aan bij de karakteristiek van deze historische ontwikkelingsas en zorgen zo opnieuw voor een continue beeld. De grote vrijstaande woningen krijgen daarbij een voorname uitstraling alsof ze voor de notabelen van het dorp zijn gebouwd, die tussen de kerk en de dijk wonen.
Geslaagde nieuwbouw in het dijklint van Streefkerk
Voorname woningen aan de Kerkstraat, als ware ze voor de schoolmeester en dominee Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
39
De Bongerd De groene ruimte in het dorp biedt een geschikte locatie om (na verplaatsing van de seniorenwoningen) nieuwe woningen te ontwikkelen voor gezinnen met jonge kinderen. Een cluster van gezinswoningen vormt een kleinschalig ensemble in Streefkerk met een herkenbaar gezicht, waarbinnen individuele verschillen tot uiting komen in de maat van aan- en bijgebouwen, erkers en dakkapellen. Binnen deze variatie wordt een familie van woningen gebouwd voor deze specifieke (jonge) doelgroep die aansluit bij het plantsoen. Het plantsoen kan in de toekomst worden omgevormd tot een dorpse boomgaard, De Bongerd.
De Bongerd wordt uitnodigend voor wonen met kleine kinderen (Vathorst Amersfoort)
Een dorpse buurt met grote diversiteit
40
Voormalige Timmerfabriek en Brandweer alsmede Randweg De ontwikkellocaties van (delen van) de voormalige timmerfabriek, de oude brandweerkazerne en de Randweg worden als ĂŠĂŠn dorpse buurt met een eigen karakter ontwikkeld. De buurt kent een besloten karakter en grote diversiteit in (dorpse) woningtypen en bewoners. Binnen een palet van vergelijkbare architectuur, dakvormen en bouwmaterialen ontstaat zo een samenhangende woonbuurt. Het nog aanwezige slotenpatroon van het veenweidelandschap blijft herkenbaar in de buurt waar korte straten en pleintjes elkaar afwisselen. Bestaande waardevolle grote bomen geven de buurt bij oplevering direct een groene dorpse uitstraling.
Kooikerspad Op de locatie Kooikerspad kan op termijn een nieuwbouwwijk worden ontwikkeld die enerzijds een duidelijke rand creëert naar het open weidse landschap van de Waard en anderzijds dat panorama door de wijk tot aan de Tiendweg beleefbaar maakt. Hiervoor wordt de agrarische verkavelingsrichting en het slotenpatroon benut. De buurt bestaat uit grondgebonden woningen. Het is van belang om te streven naar rust en samenhang in het beeld, kleinschaligheid en een terughoudendheid als het gaat om kleurgebruik.
Haven De uitbreiding van de haven betekent een impuls voor Streefkerk. Het rommelige gebied tussen de dijk en de Lek transformeert tot een haven met een openbaar karakter die zich enerzijds richt op ‘bootjesmensen’ die varend over de Lek een fijne aanlegplek zoeken en anderzijds op ‘landmensen’ die een leuke plek aan het water zoeken op een fietstocht langs de rivier. Ook voor de Streefkerkers zelf biedt de haven de mogelijkheid om zich weer met het rivierenlandschap en de Lek verbonden te voelen. Bij de ontwikkeling van de haven wordt ingespeeld op de kleinschaligheid van het dorp. De overgang van het plein naar de haven verdient specifieke aandacht in het ontwerp van de openbare ruimte met onder andere trappen en vlonders. Aan de westzijde wordt een wandelpad opgenomen naar een publieke plek aan de Lek. De haven is grotendeels openbaar toegankelijk en vormt een schakel in het langzaamverkeersnetwerk van Streefkerk. Drijvende woningen kunnen de haven completeren.
Het slotenpatroon benutten in de woonwijk Kooikerspad
De gezelligheid van een passantenhaven in een dorp (Tholen) Dorpsvisie Streefkerk • November 2010
41
Terra Incognita Stedenbouw en Landschapsarchitectuur werkt in opdracht van gemeente Liesveld Voor informatie en opmerkingen kunt u terecht bij Jan Maurits van Linge - janmaurits@terra-i.nl p/a Pakhuis Ondix Rotsoord 13b, 3523 CL, Utrecht, 030 251 30 23, www.terra-i.nl