qarTuli enis TviTmaswavlebeli da
sasaubro
azerbaijanulenovani mosaxleobisaTvis
1
TviTmaswavlebelze muSaobdnen: kaxa gabunia nino SaraSeniZe Wabuki qiria qeTevan goCitaSvili mTavari redaqtori - merab babuxadia mTargmnelebi – roin yavreliSvili, vasil kuzibabaSvili
dizaini: ilia WrelaSvilisa
2
Önsöz Gürcüce Gürcüce,
Gürcistan’ın
çeşitli
Gürcistan’da
devlet
tarihi
oturan
dilidir.
sebeplerden
Gürcü
olmayan
dolayı
Gürcistan
vatandaşlarının temas dili olmuştur. Gürcülerin
özelliği
misafirperverliktir.
Yüzyıllar boyunca Gürcüler ve Azeriler yan yana barış içinde yaşamışladır. Bu durum bugün de aynen
devam
ediyor.
Düşmanlarımızın
birçok
gayretlerine rağmen akıllı milletler düşmanlık yerine
barışı
kendi
topraklarında
halkların sanatının
tercih
haklarının
etmişlerdir. oturan
Gürcü
korunması,
geliştirilmesine
Gürcüler olmayan
kültürünün ve
yönelik
elinden
geleni yapmaktadır. Ancak bunun için tabiatıyla gerekli eğitim seviyesi gerekmektedir. Sovyetler milletlerarası temas Gürcüler,
Ruslar,
konuşuyorlardı.
Birliği
döneminde
dili Rusçaydı.
Azeriler,
Ermeniler
Bugünkü
3
aralarında
durum
ise
Rusça
farklı.
Azerbaycan’ın devletler
ve
Gürcistan’ın
oldukları
için
Rusça
bağımsız
eski
önemini
kaybetmiştir. Her devlet kendi halkının konuştuğu devlet dilini
korumaktadır.
radyoları,
mahkemeleri
müesseselerinde
alınarak,
Uluslararası
genç ve
televizyonları,
ile
faaliyet
yapılmaktadır.
Gürcistan
Devlet
resmi
devlet
dilinde
tecrübe
göz önüne
bağımsız
devletleri
Azerbaycan’daki
faaliyetlerini
diğer
resmi
olan
makamlar
devlet
dilinde
göstermektedirler. Yıllar boyunca Sovyetler eğitim sisteminde mevcut
olan
Gürcistan’da
yanlış
dil
ikamet
Gürcistan’ın
devlet
öğrenme
imkanı
Gürcüce
bilmeyen
politikası
eden dili
milli
azınlıklara
olan
Gürcüce’yi
verilmemiştir. Gürcü
nedeniyle,
Ancak
vatandaşları
bugün birçok
zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Gürcüce bilmek her Gürcü vatandaşı için şart ve gereksinimdir. Eski yanlışlıkların düzeltilmesi amacıyla Gürcü asıllı
olmayan
Gürcü
vatandaşlarına
Gürcüce’yi öğretmek gerekmektedir.
4
okullarda
Gürcü dilinin çok zengin bir tarihi var. Gürcüler
Kafkasya’da
milletlerden İnguşça,
oturan
biridir.
Abhazca
akraba dilleridir.
en
Dağıstanca,
ve
Çerkezce
eski Çeçence,
Gürcüce’nin
Azerice Gürcüce’nin akraba
dili değildir. Azerice Türkçe grubuna aittir. Ancak doğal olarak yüzyıllar boyunca bu diller arasındaki
ilişkiler
sonucunda
Gürçüce’ye,
Gürcüce’den
de
Türkçe’den
Azerice’ye
birçok
Gürcü kelimeler girmiştir. Atalarımız, ilişkileri
komşu
kurmak
için
ve
dost komşu
ülkeleriyle devletlerin
dillerini öğrenmişlerdir. Tarihte bunun birçok örnek
alarak
aramızda
konuşalım.
5
ana
dillerimizde
1. Ses ve Harf Konuşma
esnasında
insan
kelimeler
kullanıyor. Kelime ise anlamını açıklamaktadır. Örneğin,
kelime-Anne
bizi
doğanı
anlatıyor;
kelime köpek - evcil hayvanı v. s. Fark
ettiğiniz
kısımlardan
gibi,
ibarettir
kelime
a-n-n-e,
dar
k-ö-p-e-k...
kelimenin bu küçük kısımlarına `ses~ deniliyor. Sesin herhangi bir oluşumu kelime oluşmuyor: *`Bomoro~, *`Tmcs~, *`Bakrt~’in anlamı
yok,
bu
manasızlıktır...
Bu
v. s. hiç bir
kelime itibarla
değil ses
bir
oluşumundan
gayri, kelimenin anlamlı olması da gerek. Kelimenin anlamı ile önemi sadece seslerin belirli mantığına
uygun
olarak
Örneğin,
arka
dört
kelime
yaratılabilir. sesin
a-r-k-a
birleşiminden oluşmuştur ve anlamı bize açık, ayni
sesleri
diğer
surette
yerleştirsek
ya
başka bir kelime (örn:kara), yada - anlaşmazlık *`kraa~, *`akra~, *``ark~ ortaya çıkabilir.
6
Şöyleki, anlam sadece belirli mantığa uygun olan söylenilen ses grubunda olabilir. Ses duyulur; Seslerden kelime ve kelimelerden ise cümleler oluşmaktadır. Dünya’da çok dil var. Ayrıca düşüncelerini kağıda dökemeyen, alfabesi olmayan, bazı ilkel kavimler de var. Halihazırda Dünya halklardan çoğunun
kendi
alfabesi
var.
Gürcülerin
de
farklı bir alfabesi vardır. Kelimenin
küçük
kısmını
(ses)
özel
bir
işaretle yazabiliriz ve bu yazılan işarete harf denilir, bazı dillerde ses ile harf birbirine denk gelmiyor. Örneğin Rusçada `вода~ yazılır, amma `вада~ olarak telaffuz edilir; beş harfle yazılan
`борщ~
kelimesi
7
dört
sesle
telaffuz
edilir.
Aynı
durum
İngilizcede:
`table~
yazılır, amma `teibl~ olarak telaffuz edilir, `teacher~ yazılır –
Ticha
olarak
telaffuz
edilir. Harflerin
bütünü
alfabeyi
oluşturmaktadır.
Her harfin kendi adı vardır. Harf-işaret olan A’ nın adi `An~ dır; B’ nin `Ban~. `Anbani~ adı ise ilk iki olan Gürcü harflerinden `An~ ile `Ban~ın birleşiminden türemiştir.
an
+
ban
=
anbani
Gürcü alfabesinde yer alan harflerin adlarını akılda
iyice
tutmak
için
şu
şiir
olabilir:
`abgad evzaT ikal mano, paJa rasta ufqa RayaS, Caca Zawa Waxa jaha~.
8
yardımcı
qarTuli anbani a
-
a
b
-
b
g
-
g
d
-
d
e
-
e
v
-
v
z
-
z
T
-
t
i
-
i
k
-
k.
l
-
l
m
-
m
n
-
n
9
o
-
o
p
-
p.
J
-
j
r
-
r
s
-
s
t
-
t.
u
-
u
f
-
p
q
-
k
R
-
ğ
y
-
kğ
S
-
ş
C
-
ç
10
c
-
ts
Z
-
dz
w
-
tz
W
-
รง.
x
-
h.
j
-
c
h
-
h
11
2. Kelime ve Kelimenin anlamı Muhattap olan insana düşünceleri açıklamak için
cümleye
biçim
vermek
gerekir.
Her
bir
cümle kelimelerden ibarettir. Kelime cümleyi inşa etmek için gerek bir tuğladır:
anne,
baba,
okul,
yazıyor,
inşa
ediyor, dün, saf ve saire. Bu kelimeler, her şeyden
önce,
dolayı seslerden dört
birbirinden
ayrılıyorlar,
yani
oluşmaktadır.
farklı
sesten
farklı
telaffuzdan
onlar
Örneğin,
ibarettir
farklı
kelime
okul
(o-k-u-l).Baba
kelimesinde ise A ses iki defa tekrarlanıyor. Böylece kelimeler seslerden `inşa ediliyor~. Her kelimelerin
dilde
olan,
bilinmesi
mecburiyettir.
günlük
Konulara
kelimeleri takdim ediyoruz:
12
sık
kullanılan,
hayat göre
için
bir
sıralanan
Tavi I
I.Bölüm
$ 1. gacnoba. zmna aris. piris nacvalsaxelebi Tanışmak. Fiil aris (var). şahıs zamirleri
me var kac-i. Ben erkeğim.
Sen xar qal-i.
is bavSvia.
Sen bayansın.
O çocuktur.
kac-i qal-i
Yalın hal
=
aris a is aris bavSvi is bavSvia.
bavSv-i me da Sen megobrebi varT, - Cven megobrebi varT. Ben ve sen dostuz - Biz dostlarız. Sen da ali megobrebi xarT, - Tqven megobrebi xarT. Sen ve Ali dostsunuz - Siz dostsunuz. giorgi da ali megobrebi arian, - isini megobrebi arian. Giorgi ve Ali dosttur - Onlar dosttur.
I. me
-
Cven
II. Sen - Tqven III. is -
isini 13
- gavicnoT erTmaneTi! – Tanışalım! - Tqven batoni alievi - (niazovi, SevardnaZe) brZandebiT? - Siz sayın Aliyev (Niyazov, Şevardnadze) misiniz? - Cemi gvaria alievi (niazovi, adamia...). - Benim soyadım Aliyev (Niyazov, Adamia). - sasiamovnoa! - Memnun oldum! - moxaruli var, rom gagicaniT! – Tanıştığımızdan memnun oldum! - me var kote adamia (ali niazovi). - Ben Kote Adamia’yım (Ali Niyazovum). - Zalian sasiamovnoa Tqveni gacnoba! - Tanıştığımızdan memnum oldum. - neba momeciT, warmogidgeT! - İzninizle kendimi takdim edeyim! - neba momeciT gagacnoT... - İzninizle tanıştıralım... - es kote adamiaa (batoni niazovia). - Bu Kote Adamiadır (Sayın Niyazovdur). - me mqvia... - Benim adım... - Cemi gvaria... - Benim soyadım... - Cemi saxelia... - Benim adım... - ra gqviaT? - Adınız ne? - ra gvari brZandebiT? - Soyadınız ne?
* * * _ gavicnoT erTmaneTi, me kote adamia var. _ moxaruli var, rom gagicaniT! _ Tqven batoni alievi xarT? ( // brZandebiT?)
14
_ diax, Cemi gvaria alievi. _ sasiamovnoa.
* * * _ gamarjobaT! me var kote adamia! Tqven vin brZandebiT? _ me ali alTuni var. _ Zalian sasiamovnoa! es Cemi megobaria, batoni vasili! _ sasiamovnoa! _ Cven am ojaxSi pirvelad varT. _ marTla? _ diax. _ me adrec var namyofi. Cveni maspinZeli Zalian kargi kacia. _ diax, mec ase vfiqrob.
* * * _ Sen Cvens jgufSi xar? _ diax. _ gavicnoT erTmaneTi, Cemi saxelia zurabi. _ zaza. _ Zalian sasiamovnoa. _ CemTvisac. _ esec Cveni jgufelia, ilia. _ sasiamovnoa.
15
Ben (Men)
Biz
me
Cven
Sen
Siz
Sen
Tqven
O
Onlar
is
isini
16
gramatika Dil bilgisi şahıs zamirleri
Konuştuğumuzda
şahıs
zamirleri
gerekir.
Konuşan şahıs Gürcücede `me~ – yani `ben~ işareti ile belli olur, muhatap ise `şen~ yani `Sen~ işareti ile. III. şahısa ise `is~ yani – O – denilir. Cven
[biz]
–
Tqven [siz]
ben ve sen (ben ve o); –
isini [onlar] –
sen ve o; o ve o (Çoğunluk).
Yalın hal Gürcücede insan ile nesne adı yalın halindedir:
ai kaci.
es aris kaci.
ai qali.
es aris qali.
ai bavSvi.
es aris bavSvi.
ai deda.
es aris deda.
ai mama.
es aris mama.
ai Zma.
es aris Zma.
ai da.
es aris da. 17
Yalın halinde isime ya
ek
`-i~
eklenir, ya
da eksiz kalır:
I-i eki olan:
ve eki olmayan
kac-i
mama
qal-i
deda
bavSv-i
da
biW-i
Zma
Fiil aris [Var] Gürcücede Fiil aris [var] mevcudiyeti göstermektedir. Gürcücede Fiil aris [var] kısaltılmış şeklinde rastgelebilir:
aris →® a (ris) is aris rusi – rusi-a. es aris kaci
=
es kacia;
es aris qali
=
es qalia;
es aris bavSvi
=
es bavSvia.
18
$ 2.
daTanxmeba da uaryofa. kiTxviTi sityvebi. kuTvnileba Mutabık olmak ve inkar etmek. Soru kelimeleri. Aidiyet
- vin aris es? – Bu kim? - es merabia. – Bu Merab. - vin aris Seni megobari? – Senin arkadaşın kim? - Cemi megobari alia. – Benim arkadaşım Ali. - ra aris es? – Bu ne?
vin? ra? Soru kelimeleri
- es saxlia. – Bu ev.
- zemfira lias daa? – Zemfira Lianın kızkardeşi mi? - diax, zemfira lias daa.
– Evet,
kızkardeşidir. - kote coliania? – Kote evli mi?
Zemfira Lianın
diax, ki, ho, ara, vera -
- ara, kote ucoloa.
Mutabık olmak ve
– Hayır, Kote bekar.
inkar etmek
es
eg 19
is
rasakvirvelia!
- Tabi ki!
ra Tqma unda! - Ne demek! araviTar SemTxvevaSi! - Asla, katiyen! rogor gekadrebaT!
- Hayır ne demek!
geTanxmebiT – Kabul ediyorum! ki batono! - Başüstüne! kargi! - Tamam! keTili! - Tamam! Tanaxma var! - Razıyım! siamovnebiT! - Memnuniyetle! aucileblad! – Mutlaka, elbette! mzad var! - Hazırım! marTalia! - Haklısınız! SevTanxmdiT! - Anlaştık! ra Tqma unda!
- Tabiatıyla!
rasakvirvelia! araviTar SemTxvevaSi! - Asla! Katiyen! Hiç bir zaman! winaaRmdegi var! - Ben buna karşıyım! Tqven cdebiT! – Yanılıyorsunuz! piriqiT! - Hayır bilakis! ar SemiZlia! - Yapamam!
Edemem!
ar geTanxmebiT! - Desteklemen! me mgoni – Sanıyorum. ara mgonia – Sanmıyorum. iqneb... – Olursa...
20
eWvi mepareba – Şüpheleniyorum. SeuZlebelia! – İmkansızdır!
* * * _ is ucoloa? _ diax, is ucoloa. _ ras brZanebT! is ucolo araa, is coliania. _ Tqven coliani xarT? _ diax, me coliani var. Tqven? _ ara, me ara var coliani, ucolo var.
* * * _ Tqven gaTxovili xarT? _ diax, me gaTxovili var. Tqven? _ me gasaTxovari var.
* * * _ rogor fiqrob, dRes Cveni gundi moigebs? _ ara mgonia. _ me mgoni, moigebs. _ Zalian mepareba eWvi. _ viTom ratom? _ imitom, rom is gundi ufro Zlieria. _ stadionze ar wamoxval? _ vera, ver wamoval. _ iqneb rogorme moaxerxo?
21
_ vera, ver SevZleb. _ Seni stumrebic wamoiyvane. _ ara, es SeuZlebelia! amdeni dro ar eqnebaT.
Cemi, Seni, misi İyelik zamiri
Cemi megobari kote me
azerbaijaneli
var.
Cemi
ali.
saxelia vcxovrob
marneulSi.
Cemi
megobari qarTvelia. misi
saxelia
kote.
is
cxovrobs
TbilisSi. kote biznesmenia. naTela kotes da aris. is moswavlea. vin aris zemfira? - zemfira Cemi daa. naTela da zemfira megobrebi arian.
isini
xSirad
arian
coliani var. kote ucoloa.
22
erTad.
me
gramatika Dil bilgisi İyelik ve işaret zamirleri Cemi, Seni, misi, Cveni, Tqveni, maTi İyelik zamirleri aşağıda maruzdur. Cemi [Benim] – (Bana ait olan) Cveni [Bizim] – (Bize ait olan) Seni [Senin] – (Sana ait olan) Tqveni [Sizin] – (Size ait olan) misi [onun] – (ona ait olan) maTi [onların] – (onlara ait olan). İyelik zamirleri nesnenin kimseye veya nesneye ait olduğunu belirtmektedir: Cemi megobari.
Cveni saxli.
Seni Zma.
misi da.
* * * es [Bu],
eg [O]
is
[işaret]
zamirleridir.
es
birinci şahısa yakın olan insan ile nesneyi, eg – ikinci şahısa yakın olan insan ile şahıs, ve O ise birinci
ile
ikinci
şahıstan
uzak
olan
insan
ile
şahıslarda belirtmektedir belirtmektedir.
es kaci (Yanımdaki adam). eg kaci (Yanındaki adam). is kaci (Benden ve senden uzak olan adam).
23
Soruları belirten kelimeler – vin? ve ra? Kim ve Ne? Soru sözcükleridir. Cevap olarak isim kullanılmaktadır. vin?
ra?
kaci
saxli
qali
qalaqi
deda
sofeli
bavSvi
ZaRli
maswavlebeli
kata...
Kim soru
kelimesi Gürcücede insanları,
Ne
–
ise diğer (can ve cansız) isimleri belirtiyor.
Mutabakat ve inkar etme ekleri diax [Evet], ki [Evet], ara [Hayır], ho [Evet], vera [Hayır]
– eklerdirler.
Mutabakat anlamına geliyor inkar etme ekidir
diax
ara
ho
vera
ki
24
$ 3. misalmeba da gamomSvidobeba Selamlaşmak ve vedalaşmak me v-ar
Cven v-ar-T
Sen x-ar Tqven x-ar-T is ari-s isini ari-an * * *
gamarjoba!
- Merhaba!
gagimarjos! gamarjobaT!
- Merhabalar!
gagimarjoT! salami!
- Selam!
mogesalmebiT!
- Saygı ile selamlıyorum!
dila mSvidobisa! – Günaydın! saRamo mSvidobisa!
- İyi akşamlar!
* * * kargad brZandebodeT! – Hoşça kalın! Güle güle!
kargad iyavi!
- Hoşça kal! (Hoşça kalın!)
momaval Sexvedramde! - Birdaha sefere görüşmek üzere! mSvidobian Rames gisurvebT! - İyi geceler dilerim! mSvidobiT! – Elveda! naxvamdis! - Görüşmek üzere! Rame mSvidobisa! -
İyi geceler!
Zili nebisa! - Hayırlı geceler!
25
karg-ad Ahval
keTili mgzavroba!
- İyi yolculuklar!
droebiT! - Görüşmek üzere! * * * dila mSvidobisa! ve saRamo mSvidobisa! Selamlaşma şekilleridir;
Rame mSvidobisa! ise vedalaşma şekli.
me-c, isini-c, Cven-c * * *
-c
_ gamarjoba!
- eke
_ gagimarjos! _ rogora xarT? _ Tqven rogor xarT? _ kargad! _ mec kargad var. _ Tqveni mSoblebi? _ isinic kargad arian. * * * _ salami! _ gamarjoba! _ rogora xar? _ kargad. Sen rogor xar? _ mec kargad var. _ Seni mSoblebi rogor arian? _ gmadlob, kargad. _ yvela momikiTxe! _ didi madloba! Senc momikiTxe Seni mSoblebi!
26
* * * _ dila mSvidobisa! _ dila mSvidobisa! _ ra aris axali? _ araferi. SenTan ra aris? _ disertacias vicav. _ marTla? rodis? _ or kviraSi. _ aucileblad moval. _ Zalian gamixardeba! _ aba, kargad iyavi! _ kargad iyavi! warmatebebs gisurveb! _ gmadlob!
* * * _ nikas gaumarjos! _ gamarjoba! _ sad midixar? _ moskovSi mivdivar. _ marTla? mec movdivar! _ ra kargia! erTad vimgzavrebT! _ ho, mec Zalian gamixarda! _ aba, wavediT, ar davagvianoT!
27
* * * _ Sen daTo ara xar? _ diax, daTo var. _ rogor xar? _ kargad. Tqven vin brZandebiT? _ mamaSenis megobari var, murTazi. _ bodiSi, rom ver gicaniT! _ ara uSavs. sad midixar? _ sofelSi. mapatieT, matarebelze magviandeba! _ kargi, aba, gaiqeci! _ kargad brZandebodeT! _ kargad iyavi!
Selamlaşma şekilleri gamarjoba! – Selamlaşmanın şu şekli hem dostlar,
hem
gerekse
de
farklı
yaşta
olan
insanlar
arasında kullanılır. gagimarjos! – Şu şekil ise cevap olarak kullanılır. gamarjoba! şekle cevap olarak aynı şekil gamarjoba! verilir: _ gamarjoba!
_ gamarjoba!
_ gagimarjos!
_ gamarjoba!
Konuşmalarda, terbiye ile özel saygıları göstermek üzere
konuşma
dilinde gamarjobaT!
28
şekil
kullanılır, ancak sözkonusu şekil Gürcü edebiyatında kullanılmaz. size (veya
Nazik
cevap
şekli
şudur:
merhabalar
gamarjobaT!): _ gamarjobaT!
_ gamarjobaT!
_ gagimarjoT!
_ gamarjobaT!
* * * Vedalaşma kullanılır anlamına
ve
esnasında yakınlarda
geliyor.
esasen tekrar
mSvidobiT!
naxvamdis!
şekil
görüşmek
üzere
şekil
çok
nadir
kullanılıp görüşmenin kesildiği veya uzun vade ile ertelenmesi takdirde kullanılır. Vedalaşmanın nazik şekilleri şunlardır: kargad brZadebodeT! momaval Sexvedramde!
29
gramatika Dil bilgisi Fill `var aris~in şahısa göre değişmesi Biz
(I - me, II – Sen, III - is)
şahısları
öğrenmiş bulunuyoruz artık. Fiilde söz konusu şahıslar özel bir işaretlerle belirlenir. I. şahısı belirtmek üzere fiil önüne vharf ekleniliyor:
me v-ar
(Benim), me v-muSaob
(Ben çalışıyorum); II. şahısı belirtmek üzere fiil önüne xharf, yada ekleniliyor, eksiz kalır: Sen x-ar (Sensin ), Sen muSaob
(Sen çalışıyorsun);
III. şahısı(is)belirtmek üzere fiil sonuna -s harf ekleniliyor: is muSaob-s I. (muhatap)
is ari-s
(O var, o dur),
(O çalışıyor); şahıs çoğulda
(konuşan)
veya
olduğunda,
fiil
II.
şahıs
sonuna
-T
harf ekleniliyor: Cven v-ar-T, Cven v-muSaob-T... Tqven x-ar- T, Tqven muSaob-T... III.
şahıs (onlar)
belirtmek
üzere fiil
sonunda -an, -en ekler kullanılıyor:
isini ari-an,
isini muSaob-en.
30
şahıs işaretlerinin tablosu: Tek 1
me - v- . . . . . . .
2
Sen
3
-
x-
( Hiç
Çok Cven v- . . . . . . .. . . . . . -T Tqven x- (Hiç bir şey)
bir
.
şey) . .
. –T
is - . . . . . . . . . . . -s
isini. . . . . . . . .. . . -an (-en)
Ahval hal karg-i
(iyi)
halin
şeklidir.
kargad
(yice)
Ahval halinin şeklidir. Hal keyfiyeti, sebebi, hal ve şartları, ahvali belirtmektedir: karg-ad (iyice), cud-ad (kötü), erT-ad (birlikte)... Ek -ad veya yalnız
-d
ahval hali
belirtmektedir.
Ek -c Ek -c
metinlerde defalarca rastlanır: me-c, isini-c, Cven-c...
Ek -c
ilave etmeyi belirtiyor, yani
şeylerin listesine daha biri ekleniyor: giorgi Cemi megobaria, Tamari Cemi megobaria, levanic Cemi megobaria.
31
$ 4. madloba, bodiSi, milocva, keTili urvilebi Teşekkür etmek, özür dilemek, tebrik etmek, iyi dilekler _ gilocav dabadebis dRes! – Doğum gününü tebrik ederim. _ gmadlob, Zmao! – Teşekkür ederim, kardeşim! _ dRes qeifi iqneba? – Bugün yemek _ ara, qeifi ukve iyo. – Hayır,
olur mu?
yemek (ziyafet) vardı
artık. _ vin iyvnen? – Kimler idiniz? _ Cven viyaviT, megobrebi. – Biz bütün, arkadaşlar. _ samwuxaroa, me rom ar viyavi. – Maalesef _ mec vwuxvar, daviT! – Ben de üzüldüm
katılamadım.
Davit.
Zma-o!
viyavi - viyaviT,
daviT!
iyo - iyvnen,
Çağırma şekilleri
iqneba – iqnebian. * * *
_ gmadlobT!
- Teşekkür ederim!
_ didi madloba!
- çok teşekkür ederim!
32
_ didad gmadlobT! _ madlobeli var!
- çok teşekkür ederim! - çok memnunum!
_ Zalian damavaleT!
- Size borçluyum!
_ uRrmesi madloba! - çok teşekkür ederim! _ ukacravad! _ mapatieT!
- Özür dilerim! - Affedersiniz!
_ Tu SeiZleba... – Mümkunse... _ gTxovT, mapatioT!
- Özür dilerim lütfen!
_ bodiSs vixdi! - Affedersiniz! _ didi madloba... -
Çok teşekkür ederim...
_ daxmarebisTvis - Yardımınız için. _ mowvevisTvis - Davetiniz için. _ sikeTisTvis - İyilik ettiğiniz için. _ yuradRebisTvis... – İlgilendiğiniz için... _ ukacravad, rom SegawuxeT! – Zahmet çektiğiniz için özür dilerim! _ ukacravad, rom gagawyvetineT! _ Sözünüzü kestiğim için özür dilerim! _ ukacravad, rom davagviane! _ Geç kaldığım için özür dilerim! _ ukacravad, rom galodineT! _ Beklettiğim için özür dilerim! _ gilocavT axal wels! – Yeni Yılınız kutlu olsun! _ gilocavT dabadebis dRes! – Doğum gününüzü tebrik ediyorum! _ gilocavT daqorwinebas! _ gilocavT gaTxovebas!
33
- Evlenmenizi tebrik ederim!
_ gisurvebT bednierebas! – Mutluluk diliyorum! _ gisurvebT janmrTelobas! – Cansağlık diliyorum! _ gisurvebT warmatebebs! – Başarılar diliyorum! _ gisurvebT yvelafers saukeTesos! – En iyilikleri diliyorum! _ gisurvebT bednier mgzavrobas! – İyi yolculuklar dilerim! _ icocxleT da idRegrZeleT!
- Uzun yaşamalar dilerim!
* * * _ mapatieT, davagviane. _ araferia. _ bodiSs vixdi! _ Tqveni brali ar aris. _ es saCuqari Tqven! _ didi madloba! _ momikiTxeT ojaxis wevrebi! _ gmadlobT. * * * _ gilocavT dabadebis dRes! gisurvebT bednierebas! _ didi madloba! _ mSvenivrad gamoiyurebiT! _ gmadlobT! _ amindic Cinebulia! _ SesaniSnavi amindia! _ saucxoo sufraa! _ mixaria, rom mogwonT!
34
* * * _ ukacravad, rom gawuxebT, aq ra aris? _ aq aris gimnazia. _ adrec gimnazia iyo? _ ara, adre skola iyo. * * * _ megobaro, es Seni manqanaa? _ diax, Cemia. _ Tu SeiZleba, gawie. ver gavdivar! _ axlave. _ didi madloba! _ arafris. * * * _ daTo, daamTavre universiteti? _ diax. _ gilocav! _ gmadlob! _ axla ras apireb? _ aspiranturaSi vabareb gamocdebs. _ rodis aris gamocdebi? _ erTi ukve iyo, xval meore iqneba. _ aba, warmatebebs gisurveb! _ didi madloba!
35
gramatika Dil bilgisi Çağrı hal Yalın
hal
belirttiğinde hayvanı)
bir
şey
kullanılır.
çağırdığımızda
Ekleri ise -o; -v
yada Ancak
çağrı
şahısın bir
halini
ismini
şahısı
veya
kullanıyoruz.
harflardir:
Bir şeyin (şahısın) adlandırması: çağırmak, hitap etmek: kac-i
kac-o
da
da-o
Zma
Zma-o
Sesli ile sonuclanan bazi bir isime = -v
harf
ekleniliyor: qveyana-v, turfa-v... Çağrı halinde özel isimler kök şeklinde rastlanmaktadır: daviT! ali! mariam!
aris
(var) Fiilin zamana göre değişmesi
aris göre
(var) Fiil gerek şahıs gerekse zamana
değişiyor.
zaman,
gelecek
Zamanın zaman,
üç
geçmiş
şekli
zaman.
(var)-in zamana göre değişmesi: 36
var:
şimdiki
Fiil
aris
Şimdiki zaman
aris
gelecek zaman
iqneba
geçmiş zaman aris
Fiil
var olacak vardi
iyo
(var) in şahıs ile zamana gore deoiaimi
aris (var)
Fiil
in
geçmiş ile gelecek
şekilleri de şahısa göre değişiyor:
Şimdiki zaman Tekil
Çoğul
1
me
var
Cven
varT
2
Sen xar
Tqven xarT
3
is aris
isini arian
gelecek zaman Tekil
Çoğul
1
me
viqnebi
Cven viqnebiT
2
Sen
iqnebi
Tqven iqnebiT
3
is
iqneba
isini iqnebian
geçmiş zaman Tekil
Çoğul
1
me
viyavi
Cven
2
Sen
iyavi
Tqven
iyaviT
3
is
iyo
isini
iyvnen
37
viyaviT
$ 5. grZnobebis gamoxatva; dapatiJeba-miwveva Duyguları belirtmek; Davet etmek ra kargia!
- Ne güzel!
ra sasiamovnoa! ra mSvenieria!
- Harika!
ra bednierebaa! gasaocaria!
- çok memnun edici!
- Ne mutluluk!
- Harika!
SesaniSnavia!
- Mükemmel
Cinebulia!
- Nefis!
saucxooa!
- Müthiş!
samwuxaroa!
- Çok yazık!
vwuxvar! - Üzülüyorum! dasanania! - Maalesef! Zalian gulnatkeni var! - Kalbim ağırdı! ra saSinelebaa! - Bir dehşet! ra sisulelea! - Ne bir serserilik! ras brZanebT! - Ne demek! es ukve metismetia! - Bu kadarı da fazla artık! ra samarcxvinoa! - Ne ayıp! SeuZlebelia! - İmkansızdır! gTxovT... - Rica ederim! momawodeT, Tu SeiZleba! misiniz!
38
- Lütfen uzatabilir
momeciT, Tu SeiZleba!
- Lütfen verebilir misiniz!
neba miboZeT, dagpatiJoT sadilad (kinoSi, TeatrSi, restoranSi). Müsaadenizle sizi yemeğe (Sinemaya, Tiyatroya, Restoranta) davet edeyim. Tu SeZlebT, gvewvieT stumrad!
- Lütfen, misafirimiz olun!
minda visauzmo TqvenTan erTad. Sizinle birlikte yemek isterdim. miTxariT, geTayva...
- Lütfen diyebilir misiniz...
Tu SeiZleba, maCveneT...
- Lütfen gösterebilir misiniz... gTxovT:
visauzmo visadilo vivaxSmo
_ momweroT - (mektup) yaziniz. _ miamboT – anlatınız.
Tu SeiZleba: -
Lütfen:
_ adeqiT (abrZandiT) – kalkınız. _ dajeqiT (dabrZandiT) - oturun (oturunuz). _ mipasuxeT - cevap veriniz. _ momeciT – veriniz. _ momwereT - (mektup) yazınız. _ miambeT – anlatınız.
39
neba momeciT (miboZeT) dagpatiJoT: -
İzninizle sizi:
_ TeatrSi – Tiyatroya. _ kinoSi – Sinemaya. _ restoranSi - Restorana davet edeyim. SeiZleba: - İzninizle: _ gTxovoT? - Size rica edebilir miyim? _ dagirekoT? - Size telefon edebilir miyim? _ gnaxoT? - Sizi görebilir miyim? _ wavide? – gideyim mi? minda raRac gkiTxoT - Bir şey sormak istiyorum. TqvenTan minda saubari - Sizinle konuşmak
istiyorum. * * * vaSa, movigeT! – Aferin, kazandık! uh, rogor civa saxlSi! – Ne kadar soğuk ya, evde! vaime,
magidaze
Wiqebi
ar
aris!
–MMasada
bardaklar
yoktur! ah, netavi WiqaSi wyali iyos! – Bardakta su olsaydı! afsus, ra kargi iyo Cveni erTad gatarebuli Tveebi! Yazık, beraber geçirdiğimiz aylara!
uh, vaSa, vaime, ah, afsus!
Tve-eb-i, xe-eb-i
Ünlem
Çoğul
gTxovT: _ adgeT (abrZandeT) - kalkın (kalkınız). _ dajdeT (dabrZandeT) - oturun (oturunuz).
40
_ mipasuxoT. - cevap veriniz. _ momceT. - veriniz.
Teatr-Si, Wiqa-Si, ezo-Si, restoran-Si, yava-ze. * * * _ winaaRmdegi xom ara xarT, aq rom davjde? _ ara, dabrZandiT. _ kargi kafea, ara? _ diax, kargi kafea. _ Zalian SegawuxeT? _ ara, ras brZanebT. _ yavas dalevT? _ siamovnebiT. _ aq mSvenieri yava aqvT. _ geTanxmebiT. _ namcxvari gnebavT? _ ara, gmadlobT.
41
gramatika Dil bilgisi Ünlem
Ünlem
insanın
keyfiyetini
veya
duygularını belirtir. İnsanın
çeşitli
duyguları
var
duygular
ise
çeşitli
ünlemlerle
isteğin
(eh,
oh,
beğenmenin,
ax),
ve
bu
belirtilir: sevincin,
hayranlığın (oh, vaSa! viS!...) üzgünlüğün (hoi, ui! vai), şaşkınlığın (va, daxe, biWos!) yazıklığın (eeh, afsus, oo...);
tiksinmenin
(fu,
fuuh);
açıklamanın
(hi,
he);
cesaret vermenin (ha!) v.s. İsim Çoğul
Gürcücede çoğul
eki
Tve
-eb Tve
dRe
dRe
ile belirlenir: + eb - i
+ eb - i
Tekilde yalın halde olan isime
ek -i
eklenir, Çoğulda ise ek –i –eb ekten sonra eklenir: kac-i – kac-eb-i bavSv-i – bavSv-eb-i
42
Ekler -ze ve
-Si eklerdir. Gürcücede ekler isim
sonuna eklenir ve ekseriyetle konumu (mevkiyi) belirtir: saxlSi Sedis
(eve giriyor); xeze adis
(ağaca tırmanıyor); magidaze TefSia
(tabak
masadadır); WiqaSi wyalia (bardakta su var)... -ze ve
-Si diğer anlama da geliyorlar: kinoSi (sinemada) yavaze (kahve içmeye)
43
$ 6. ojaxi; naTesaobis aRmniSvneli saxelebi Aile; Akrabalığı belirten isimler _ didi ojaxi gyavT? - Aileniz büyük mü? _ diax, me didi ojaxi myavs: - Evet, benim ailem büyük. _ eqvsi suli varT. myavs dac da Zmac. _ Hepimiz altı kişiyiz. Kızkardeşim ve kardeşim de var _ mSoblebi Tu gyavT? - Anne -babanız var mı? _ deda myavs, mama ara myavs. - Annem var. Babam yok. _ ramdeni Svili gyavT? - Kaç çocuğunuz var? _ sami Svili myavs: ori vaJi da erTi qaliSvili.
_
Üç çocuğum var. İkisi erkek, birisi kız.
_ SviliSvili Tu gyavT? - Torununuz var mı? _ vinaa Tqveni coli? – Eşiniz (karınız) kim? _ bebia da babua cocxlebi arian?
_ Dedeniz, nineniz sağ mı? * * * Cveni
ojaxi
sakmaod
mravalricxovania,
eqvsi
suli
vcxovrobT: me, Cemi Zma, Cemi da, dedaCemi, mamaCemi da bebiaCemi. Cemi bebia gamomcemlobaSi muSaobs; dedaCemic iq muSaobs, mamaCemi ki institutSia. Cemi ufrosi Zma, laSa, studentia. Cemi Zmis megobrebi xSirad modian CvenTan. Cemi
44
da, Tekla, moswavlea. mec moswavle var. me da Cemi da erT skolaSi vswavlobT. me Cemi dis klaselebTan vmegobrob, Tekla ki Cems klaselebTan megobrobs.
* * * naTesavi - akraba qmari - koca coli – karı Svili - çocuk SviliSvili - torun biZa, Zia - amca, dayı deida - teyze mamida - hala bicola - yenge ZmiSvili - yeğen disSvili - kız yeğen biZaSvili - amcaoğlu,dayıoğlu deidaSvili - teyzeoğlu mamidaSvili - halaoğlu siZe - damat rZali - gelin mazli - kayın muli - görümce colisda - baldız colisZma - kayınbirader qvisli - bacanak mamamTili - kaynata
45
dedamTili - kaynana simamri - kay覺npeder sidedri - kaynana
* * * _ dRes bevri gakveTili gaqvs? _ diax, bevri gakveTili maqvs. _ rodis amTavreb? _ orze. _ mere ra gaqvs? _ mere xan cekva maqvs, xan
simRera. xan cekva maqvs, xan simRera baolac - xan
* * * _
vaJa Tqveni naTesavia?
_
diax, Cemi biZaSvilia.
_ bevri naTesavi gyavT? _ diax, bevri naTesavi myavs: mamida, biZa, biZaSvili, deidaSvili, mamidaSvili. _ Zalian kargia. me ki cota naTesavi myavs. * * * _ coli ar gyavs? da
da
baolac
Zma
_ ara, jer ara myavs. Sen? _ me myavs. _ Svili ramdeni gyavs?
46
_ ori Svili myavs - qal-vaJi. _ da-Zma ar gyavs? _ ara, da-Zma ar myavs.
andaza: kargi Svili dedis gulis vardiao. İyi çocuk annesinin kalbinin gülüdür.
davimaxsovroT: Aklımızda tutalım: Cemi Zma dedaCemi, mamaCemi;
Cemi da
dedaSeni, mamaSeni.
Seni biZa Seni deida
ancak
myavs, maqvs Aitliği belirten
myavs:
maqvs:
deda
wigni
mama
fanqari
da
fuli
ZaRli
saxli
ojaxi
CanTa
47
gramatika Dil bilgisi İyelik zamirinin bir özelliği
Gürcücede iyelik zamir aitliği belirten isim önünde bulunur, ancak bazı hallerde isim sonundan da gelir: Cemi bebia - bebiaCemi, Cemi babua - babuaCemi... Bazı
hallerde
iyelik
zamiri
isimden
sonra
gelir. Ancak isimden önce kullanılması cümleye bir değişiklik kazandırıyor. Örneğin - ded-mamis Svili - kardeşler: dedaCemi (deda + Cemi) mamaCemi (mama + Cemi) Aynısı gibi: dedaSeni, dedaTqveni, mamaSeni, mamaTqveni.
Bağlaç Kelime
ile
cümleleri
bağlamak
için
bağlaç
kullanılır. Bağlaçlar şunlardır: da, Tu, xan, an. didi da patara, gogo Tu biWi,
saxlsa Tu quCaSi, deda an mama,
48
kaci da qali,
xan wvims, xan Tovs...
xan, an bağlaçlar kelimeleri karşılaştırmak veya ayırmak için kullanılır: didi an patara. xan didi, xan patara.
Fiil maqvs (var) ve myavs (var)
Biz iyelik zamiri öğrenmiş olduk artık: iyelik zamiri kimseye veya bir şeye aitliği belirtir. Gürcücede
fiil
maqvs
(var)
ve myavs (var)
aitliği belirtmektedir: me maqvs = Cemia;
Sen gaqvs = Senia; mas aqvs = misia.
me myavs = Cemia; Sen gyavs = Senia; mas hyavs = misia. Gürcücede fiil (var)ın iki şekli kullanılır ve canlı ile cansızları belirtmektedir: (deda myavs; fuli
maqvs).
velosipedi kullanılır,
istisna
olarak
(bisiklet) çünkü
onlar
manqana
kelimeleri muharriktirler
zat canlı gibi idrak eder.
49
(araba) canlı ve
ve gibi
konuşan
$ 7. adamianis sxeulis nawilebi Vücut Tavi
tani
kiseri
zurgi xeli
mkerdi
fexi
adamianis sxeuli Semdegi nawilebisgan Sedgeba:
Vücut: Tavi, tani da kidurebi. – Baş, vücut, kollar ve bacaklar. Tavis ukana nawils kefa hqvia. - Kafanın arka kısmına ense denilir. Tavis wina nawili saxea. – Kafanın ön kısmı yüzdür. Tavi tans ukavSirdeba kisriT. – Baş vücüda boyunla bağlanır. kisris wina mxares yeli ewodeba. Boynun sonrası omuzlardır.
maqvs, myavs gaqvs, gyavs aqvs, hyavs
kisris Semdeg modis mxrebi.
50
– Boyun sonrası omuzlardır. mxrebs ebmis xelebi. – Omuzlara kollar bağlanır. xelis mtevanze adamians xuTi TiTi aqvs. El üstünde beş parmak var. yvelaze msxvili ceria, yvelaze patara ki nekia. En büyüğü başparmaktır, en kücüğü ise serçe parmağıdır. TiTebi mTavrdeba frCxilebiT. – Parmaklar tırnakllarla sonuçlanır. sxeulis wina mxares mkerdi hqvia, ukanas - zurgi. Vücudun ön kısmına göğüs denilir, arka kısmına – sırt. adamians aqvs ori xeli da ori fexi. İnsanın iki eli ve iki ayağı var. xelebi da fexebi – kidurebia. – Eller ve kollar. erTi, ori, sami, oTxi, xuTi, eqvsi, Svidi, rva, cxra, aTi – Sade saylardir
adamians aqvs ori: - İnsanın iki: _ Tvali – gözü; _ yuri – kulağı; _ xeli – eli; _ fexi - ayağı
- var.
adamians aqvs erTi: - İnsanın bir:
51
_ Tavi – başı; _ cxviri – burnu; _ piri - ağzı – dili var.
* * * _ ramdeni fexi aqvs adamians? _ adamians aqvs ori fexi. _ ramdeni Tvali aqvs? _ ori Tvali aqvs. _ cxviri? _ cxviri erTi aqvs. _ ramdeni fexi aqvs ZaRls? _ ZaRls aqvs oTxi fexi. * * *
Savi... _ Seyvarebuli Tu gyavs? _ myavs. _ ra hqvia? _ fatima. _ ra feris Tvalebi aqvs fatimas? _ mwvane Tvalebi aqvs. _ Tmebi? _ Tmebi wablisferi aqvs. _ Sen? _ me Taflisferi Tvalebi da Savi Tmebi maqvs. _ lamazi kbilebi aqvs fatimas?
ferebi: mwvane, wablisferi,
_ diax, Zalian lamazi kbilebi aqvs.
52
_ kbili ramdeni gaqvs? _ yvela kbili maqvs. _ janmrTeli kbilebi gqonia. _ ho. _ me ki cudad maqvs saqme. kargi stomatologi xom ar gyavs? _ myavs. _ sad muSaobs? _ ager WavWavaZeze aqvs klinika. _ Seni saxeliT mival. _ keTili.
zedsarTavi saxelebi: marjvena, marcxena, msxvili, grZeli, mokle, didi, patara, lamazi, janmrTeli, mwvane, Savi
* * * es xelis TiTebia. Cven ori xeli gvaqvs: marjvena da marcxena.
TiTo
xelze
xuTi
TiTi
gvaqvs:
cera
TiTi,
saCvenebeli TiTi, SuaTiTi, araTiTi da neka TiTi. ceri mokle da msxvili TiTia. saCvenebeli TiTi cerze grZelia. SuaTiTi yvela TiTze grZelia. neka TiTi yvela TiTze patara da wvrilia. cers ori saxsari aqvs. yvela sxva TiTs sami saxsari aqvs.
andaza: tyuils mokle fexebi aqvso. Yalan k覺sa zaman ge癟erlidir.
53
gramatika Dil bilgisi Fiillerin zaman ile ağıza göre değişmesi Ağızlara göre Fiilin her üç zaman içinde değişmesi: Şimdiki zaman
Tekil 1 2 3
me vaSeneb Sen aSeneb is aSenebs
Çoğul Cven vaSenebT Tqven aSenebT isini aSeneben Gelecek zaman
Çoğul
Tekil 1 2 3
me avaSeneb Sen aaSeneb is aaSenebs
Cven avaSenebT Tqven aaSenebT isini aaSeneben Geçmiş zaman
Çoğul
Tekil 1 2 3
me avaSene Sen aaSene man aaSena
Cven avaSeneT Tqven aaSeneT maT aaSenes
54
`aqvs, hyavs~ Fiilin şahısa göre değişmesi (Şimdiki zaman)
Gürcücedeki cansızı ve canlıyı belirten fiiler maqvs,
myavs
farklı
bir
şekilde
değişmektedirler.
Canlı:
Tekil 1 2 3
me Sen mas
maqvs gaqvs aqvs
Çoğul myavs gyavs hyavs
Cven Tqven maT
gvaqvs gaqvT aqvT
gvyavs gyavT hyavT
Sayı sıfatları Sayı sıfatı bu şeyin miktarı ile sırasını ve kısmın bütüne nispeten oranını belirtir. Asıl
sayı
sıfatları
Gürcücede
şöyle
ifade
edilir: erTi, ori, sami, oTxi, xuTi, eqvsi, Svidi, rva, cxra, aTi. Biz sayı sıfat olan on tane kelime tanıyoruz artık. Ona ikinci sayı sıfat ile `meti~ – fazlalığı belirten
kelime
eklenerek
on
artı
fazla
olan
miktarı belirtebiliriz: 11 12 13 14 15 16 17 18 19
(a)T
erT(i) or(i) sam(i) oTx(i) xuT(i) + meti eqvs(i) Svid(i) rva cxra
55
=
TerTmeti Tormeti cameti ToTxmeti TxuTmeti Teqvsmeti Cvidmeti Tvrameti cxrameti
Sayı sıfat yirminin kökü farklıdır: 20 - oci Gürcücede yirmiden sonraki sayı sıfatları da kökler
birleşimiyle
sıfat arasında bağlaç
oc-
+
da
şekilleniyor,
ancak
iki
sayı
da yer alır:
+
erTi ori sami oTxi xuTi eqvsi Svidi rva cxra aTi
56
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
-
ocdaerTi ocdaori ocdasami ocdaoTxi ocdaxuTi ocdaeqvsi ocdaSvidi ocdarva ocdacxra ocdaaTi
$ 8. saaTis cnoba Saat tanıması ai saaTi. – İşte saat. es aris saaTi. – Bu saattir.
es saaTia. _ romeli saaTia? – Saat kaç? _ Tormeti saaTia. – Saat on iki.
romeli saaTia? romeli? – Soru kelime-
* * * _ romeli saaTia? _ oTxi saaTia _ romeli saaTia? _ axla xuTis xuTi wuTia. Ok on ikiyi geçtiğinde sonraki saat başlar ve dakikalar da ona aittir. Bu gibi hallerde ismin =in hali kullanılır.
57
xuTis aTi
xuTis TxuTmeti
wuTia
xuTis oci
xuTis ocdaxuTi
wuTia
wuTia
wuTia
xuT-is aTi // TxuTmeti // oci wuTia – İsmin=in hali xuTis naxevaria – Beşin yarısıdır, demezler, yerine dört buçuktur derler: xuTis ocdaaTi wuTia. Tam
zamanı
belirtmek
için
Yalın
hal
kul-
lanılır. xuT-i saaTia; aT-i saaTia, Svid-i saaTia... Daha sonraki saat başladığında ismin=in hali kullanılır: aT-is naxevaria, xuT-is aTi wuTia, eqvs-is ocdaxuTi wuTia... İkiyi
geçtiğinde
ismin
=e
hali
kullanılır
(kaç dakika kaldı):
ramdeni wuTi aklia Svids? Svids aklia 25 wuTi. Svids aklia 20 wuTi.
Svid-s aklia
Svids aklia 15 wuTi. Svids aklia 10 wuTi. Svids aklia 5 wuTi.
58
İsmin-e hali
ramdeni? romeli? Soru kelimeleri? * * * _ leqciebi romel saaTze gewyeba? _ Tormet saaTze. _ rodis mTavrdeba? _ oTxze. _ mere gcalia? _ mere ori saaTi ar mcalia. _ rodis gecleba? _ eqvsze. _ maS, Svidi saaTisTvis SegviZlia erTad wavideT. _ sad? _ restoranSi dagvpatiJes. _ kargi, Svid saaTze SevZleb. _ naxvamdis!
ormocdaxuTi –
_ Sexvedramde!
Bileşik
Sayı
sıfatları
* * * _ romelze gadis es matarebeli? _ aTis naxevarze. _ maS kidev ormocdaxuTi wuTi gvqonia dro.
59
_ ho. _ axla romelia? _ cxras aklia TxuTmeti wuTi. _ gzaSi ramdeni dagvWirdeba? _ ocdaxuTi wuTi. _ maS ar vagvianebT? _ ara. xuT wuTSi gavdivarT.
* * * _ es saaTi winaa? _ ratom ggonia? _ Cems saaTze eqvsis aTi wuTia, aq ki eqvsis oci wuTia. _ iqneb Seni saaTia ukan? _ ara mgonia. Sens saaTze romelia? _ CemTan eqvsis TxuTmeti wuTia. _ modi da gaige axla!
60
gramatika Dil bilgisi Soru kelimeleri romeli? (hangisi),
ramdeni?
(ne kadar)
romeli? (hangisi),
ramdeni? (ne kadar) soru
kelimeleridir. Kelime romeli?
zamanı öğrenmekte
kullanılır: - romeli saaTia? - oTxi saaTia. ramdeni?
miktarı öğrenmekte kullanılır: ramdeni? ramdeni aris? ® ramdenia? ocia, oria, xuTia...
İsmin = in ve = e hali
-e
ve
ismin
=i
halleri
ismin
hal
şekilleridir. Gürcücede aitliği iyelik zamirleri (Cemi, Seni, misi
- benim, Senin, Onun) belirtir. Ancak cümlede
diğer bir isim kullandığı zaman, kimseye veya bir şeye aitliğini ismin kac-is xeli -
-in hali belirtir.
yani adama ait olan el, adamın eli
olarak belirlenir.
61
gazafxul-is Tveebi - İkbahar ayları - yani aylar İlkbahara aittir. -e hal çeşitli anlamı taşımaktadır. Onlardan birisi ise zamanı belirtir. _ romeli saaTia? _ xuT-s aklia oci wuTi; _ Svid-s aklia aTi wuTi; _ aT-s aklia xuTi wuTi...
Sayı sıfatlarının orfografisi
Bileşik Sayı sıfatları yazdığımızda şunları bilmek gerek: a) da
ile bileşen Sayı sıfatları beraber yazılır: ocdaxuTi, ormocdaaTi, samocdasami...
b) Teşekkül edilmiş Sayı sıfatları ayrı ayrı yazılır: aTas cxraas ormocdaCvidmeti...
62
$ 9. dRes, xval,
zeg.
dRe da Rame
Bugün, yarın, ertesi gün, gündüz ve gece
dila
SuadRe
saRamo
dilas SuadRisas saRamos SuaRamisas RamiT Zarflar
Wam // miirTmev * * * _ ali, romel saaTze iRviZeb? _ Svid saaTze. _ rodis sauzmob? _ cxris naxevarze vsauzmob. _ sauzmeze ras miirTmev? _ marto Cais vsvam. _ rodis sadilob?
63
Rame
_ leqciebis Semdeg, 3 saaTze. _ sadilze ras miirTmev? _ sups, Semwvar kartofils, salaTebs. _ rodis vaxSmob? _ saRamos 8 saaTze. _ ras miirTmev? _ Cais, namcxvars an yvels da purs.
Gürcücede
mutat
ve
nazik
muameleler
farklıdır. Nazik muamele saygı belirten usüldür:
miirTviT! mobrZandiT! (Tqven), miirTmevs, mobrZandeba (is), miirTmev,
mobrZandebi (Sen).
* * * _ romeli saaTia? _ axla xuTs aklia TxuTmeti wuTi. _ Sen romel saaTze sadilob? _ xuT saaTze. Sen? _ mec am dros vsadilob. _ Zalian kargi.
64
* * * _ dRes kus tbaze mivdivarT, xom ar wamoxval? _ dRes Zalian dakavebuli var. _ ra saqme gaqvs? _ diliT leqciebi maqvs. _ leqciebs SuadRisTvis morCebi. _ SuadRisTvis unda visadilo, mere cotas davisveneb. naSuadRevs ki biblioTekaSi mivdivar. _ saRamos ras akeTeb? _ saRamos koncertze var dapatiJebuli. gvian Ramemde gagrZeldeba. _ maSin xval wamodi. xvalac mivdivarT. _ xval SeiZleba.
* * * _ zafxulSi Rame moklea, dRe ki grZeli. _ zamTarSi? _ zamTarSi piriqiTaa: Rame grZelia, dRe ki mokle. _ ese igi, zamTarSi male Ramdeba, ara? _ diax.
65
guSinwin guSin
dRes
Gecen gün Dün
xval
zeg
mazeg
Bugün Yarın Öbür gün Daha öbür gün
* * * ali
bolniselia.
is
bolnisSi
cxovrobs, magram swavlobs TbilisSi, soflis misi
meurneobis
ojaxi
maswavlebelia,
universitetSi.
didia. deda
mama ki
axmedi
ekonomistia.
ali dilas Svid saaTze iRviZebs, pirs
ibans,
sauzmobs
da
universitetSi
avtobusiT midis. SuadRisas leqciebi mTavrdeba da is saxlSi
brundeba.
saRamos
ali
isvenebs
an
saseirnod
fexiT midis. ali leqsebs wers. axla is werils swers giorgis. werilSi leqsia.
avtobus-iT İle hali
fex-iT
wers – ali werils s-wers – ali giorgis werils
66
gramatika Dil bilgisi Rabit siygası dRes, xval, zeg günü.
Zarf
faaliyetin
Zarflar-Bugün, ne
gibi
yarın,
olduğunu
öbür
belirtir:
nerede, ne zaman, nasıl, niçin: rodis movida? [Ne zaman geldi?]
axla, guSin, maSin,
adre... sad (saiTken) wavida? [Nereye gitti?] - win, ukan, SigniT... rogor iqceva? [Nasıl davranıyor?] - kargad, cudad, ase, ise... ratom akeTebs? [Niye yapıyor?] - amitom, imitom... risTvis muSaobs? [Niçin çalışıyor?] - amisTvis, imisTvis... ramdenjer moigo? [Kaç defa kazandı?] - orjer, amdenjer... Sorulara
gore
ulacın
bir
kaç
grubu
vardır.
Bunlar şunlardır: yer, zaman, ahval, sebep, amaç, ölçü - miktar ve sıra ulaçları. Ulaç değişmezdir yani şeklini ne çekime ne de ağıza göre değişir.
67
İle hali
İle hali aitliği belirtmektedir. Bir işlemde kullanılan şey ile halindedir: Wiq-iT vsvam wyals; dan-iT vklav cxvars, Cangl-iT vWam saWmels... Bardakla
su
içiyorum,
bıçakla
koyun
kesiyorum,
çatalla yemek yiyorum. ek
-iT
ile haline aittir.
Fiile uyan ağızlar (hareket eden ve işlem gören)
Gürcücede belirtir. göre
Fiil
şahıslar
bir
Fiile
uymaktadırlar.
iki
veya
muhteviyat
Fiilin
üç
şahısı
ile
gramere
şahısı
belirten
işaretleri de var. ali
werils
wer-s
-
Muhteviyatına
göre
Fiile
yazıyor onu.
Fiil
ise
Ali iki
mektup şahıs
hareket
eden
yazıyor
uymaktadir: şahısın
– o -s
ekini içeriyor. ali werils s-wer-s giorgis - Ali Giorgiye mektubu yazıyor-muhteviyatına göre şahıs Fiile uymaktadir: o ona onu yazıyor. Fiil ise hareket eden şahısın
-s
ve
işlem
gören
içeriyor.
68
şahısın
s-
eklerini
$ 10. kviris dReebi, Tveebis saxelebi; TariRi Hafta günleri, aylar isimleri; tarih weliwadSi Tormeti Tvea: Yılda on iki ay var: ianvari
ivlisi
Ocak
Temmuz
Tebervali Şubat
agvisto Ağustos
marti
seqtemberi
Eylül
aprili Nisan
oqtomberi
Ekim
maisi Mayıs
noemberi Kasım
ivnisi Haziran
dekemberi
Mart
Aralık
2002 Я н ва рь П
Фев ра ль
В
С
Ч
П
С
В
7
1 8
2 9
3 10
4 11
5 12
6 13
14
15
16
17
18
19
20
21 28
22 29
23 30
24 31
25
26
27
Ап ре ль
П
Мар т
В
С
Ч
П
С
В
В
С
Ч
П
С
В
4
5
6
7
1 8
2 9
3 10
4
5
6
7
1 8
2 9
3 10
11
12
13
14
15
16
17
11
12
13
14
15
16
17
18 19 2 0 21 25 26 2 7 28
22
23
24
18 25
19 26
20 27
21 28
22 29
23 30
24 31
Май
И ю нь
П
В
С
Ч
П
С
В
П
В
С
Ч
1 8
2 9
3 10
4 11
5 12
6 13
7 14
6
7
1 8
2 9
15 22
16 23
17 24
18 25
19 26
20 27
21 28
29
30
И ю ль П 1
П
С
В
П
В
С
Ч
П
С
3 10
4 11
5 12
3
4
5
6
7
8
13 20
14 21
15 22
16 23
17 24
18 25
19 26
27
28
29
30
31
Ав гу ст
В
С
Ч
2
3
4
8
9
10
15
16
В
П
П
В 1
2 9
10 17
11 18
12 19
13 20
14 21
15 22
16 23
24
25
26
27
28
29
30
Сентя бр ь
П
С
В
С
Ч
П
С
5
6
11
12
13
14
5
10
11
2
3
4
5
6
7
8
17
18
19
20
21
12
13
14
15
16
17
18
9
10
11
12
13
14
15
22
23
24
25
26
27
28
19
20
21
22
23
24
25
29
30
31
В
С
6
7
Ч
7
П 1
26
27
8
28
С
2 9
29
В
3
30
П
В
4
31
1
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
О кт я б рь П В С
По яснител ьная по дпис ь по д ри сунко м.
7 14
Ч
П
С
В
1
2
3
4
5
6
8
9
10
11
12
13
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
15
30
31
Ноя бр ь П В С
Ч
П
4
7
8
С 1
11
5 12
6 13
14
2 9
В
Дек аб р ь П В С
Ч
П
С
2
5
6
7
13
14
В
3 10
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
1 9
3 10
4 11
12
8 15
16
17
18
19
20
21
22
23 30
24 31
25
26
27
28
29
orSabaTi
kvira
samSabaTi oTxSabaTi xuTSabaTi paraskevi
SabaTi
kvira
69
* * * _ kviris romeli dRea orSabaTi? _ orSabaTi kviris pirveli dRea. _ samSabaTi? _ samSabaTi meore dRea. _ oTxSabaTi? _ mesame.
pirveli meore mesame meoTxe . . .
_ xuTSabaTi? _ meoTxe. _ kvira?
Sıra sayıları
_ kvira meSvide dRea.
* * * _ romeli welia axla? виз организации. Назва ние орга ни за ц ии Ад р ес ос новн ого м ес та р аб от ы Ад р ес , с т р ок а 2 Ад р ес , с т р ок а 3 Ад р ес , с т р ок а 4 Т ел е ф о н: ( 5 55)5 55- 5 55 5 Ф акс : (5 5 5) 5 55-55 55
_ axla aris ori aTas sami weli.
Эл. поч т а:
2003
PR OVE RK A @ mi c r os of t.c o m
_ SarSan romeli weli iyo?
Календар ь со быти й • Да т а — Пом ест ите з д ес ь под роб ное опис ание п ре д ст оя щ его с обы тия. М ож но т ак же пр ив есс в ед ени я о в рем е ни и м ес т е, ук аз ат ь номер т ел еф он а, п о кот ор ому п ред ос т ав ля ет ся
т и св ед ения о вр ем ени и мест е, у каз ат ь ном ер т ел еф он а, по к от ором у п р ед ост ав л яет с я ти д оп ол н ит ель ная инф о рм аци я . • Да та — П ом ес т ит е з д есь п од роб ное оп ис ание п р ед с т оящ ег о с об ыт ия . Мож но т ак же п ривес т и св ед ения о вр ем ени и мест е, у каз ат ь но- п м ер т ел еф он а, по к от ором у п р ед ост ав л яет с я д оп ол н ит ель ная инф о рм ация .
д о пол нит е л ьн ая инф о рм ац ия. • Да т а — Пом ест ите з д ес ь под роб ное опис ание ре д ст оя щ его с обы тия. М ож но т ак же пр ив ести с в ед ени я о в рем е ни и м ес те, ук аз ат ь номер т ел еф он а, п о кот ор ому п ред ос т ав ля ет ся
_ SarSan iyo ori aTas ori weli.
• Да та — П ом ес т ит е з д есь п од роб ное оп ис ание
д о пол нит е л ьн ая инф о рм ац ия.
п р ед с т оящ ег о с об ыт ия . Мож но т ак же п ривес • Да т а — Пом ест ите з д ес ь под роб ное опис ание т и св ед ения о вр ем ени и мест е, у каз ат ь но- п ре д ст оя щ его с обы тия. М ож но т ак же пр ив есм ер т ел еф он а, по к от ором у п р ед ост ав л яет с я т и с в ед ени я о в рем е ни и м ес т е, ук аз ат ь нод оп ол н ит ель ная инф о рм аци я . мер т ел еф он а, п о кот ор ому п ред ос т ав ля ет ся д о пол нит е л ьн ая инф о рм ац ия. • Да т а — Пом ест ите з д ес ь под роб ное опис ан ие п ре д ст оя щ его с обы тия. М ож но т ак же пр ив есЯнв арь
Фев раль
Март
Апрель
П
В С Ч П С В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
П
В С Ч П С В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 11 12 1 3 1 4 15 1 6 1 7 18 19 2 0 2 1 22 2 3 2 4 2 5 26 2 7 2 8
П В С Ч П С В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 11 1 2 1 3 14 15 1 6 1 7 18 1 9 2 0 21 22 2 3 2 4 25 2 6 2 7 28 2 9 3 0 31
Май П В С
И юнь П В С
В 1
И юль П В С Ч П С В 1 2 3 4 5 6
2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 11 1 2 1 3 14 15 1 6 17 18 1 9 2 0 21 2 2
7 8 9 10 11 1 2 1 3 1 4 15 16 1 7 18 19 2 0 2 1 22 2 3 2 4 25 26 2 7
_ gaisad romeli weli iqneba? Ч
П 1
С 2
В 3
Ч
П
4
С
П В С Ч П С В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 2 13 14 15 1 6 17 18 1 9 20 21 22 2 3 24 25 2 6 27 28 29 3 0 Авг уст П В С
Ч
П С В 1 2 3
_ gaisad iqneba ori aTas oTxi weli. 5 6 12 13 19 20 26 27
П
7 8 9 10 11 14 15 16 17 18 21 22 23 24 25 28 29 30
31
Сент ябрь В С Ч П С В 1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 15 16 17 18 19 22 23 24 25 26 29 30
13 14 20 21 27 28
2 3 24 25 2 6 2 7 28 2 9 30
О кт я брь П В С Ч П 1 2 3
С В 4 5
6 7 8 9 1 0 11 1 2 1 3 14 15 1 6 1 7 18 1 9 2 0 21 22 2 3 2 4 25 2 6 2 7 2 8 29 3 0 3 1
2 8 29 3 0 3 1
Н оя брь П В С
Ч
4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 3 14 15 1 6 17 18 19 2 0 21 22 2 3 24 25 26 27 28 29 3 0 31
П
С В 1 2
3 4 5 6 7 8 9 1 0 11 1 2 1 3 14 15 1 6 1 7 18 1 9 2 0 21 22 2 3 2 4 25 2 6 2 7 28 2 9 3 0
Дек абрь П В С Ч П С В 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 3 14 15 16 1 7 18 19 2 0 21 22 23 2 4 25 26 2 7 28 29 30 3 1
_ Sen romel wels daibade? _ me davibade aTas cxraas oTxmoc wels. _ ese igi, ocdasami wlisa xar. _ diax.
70
_ romel TveSi daibade? _ aTas cxraas oTxmoci wlis ocdaor Tebervals. _ me ki aTas cxraas samocdaTxuTmeti wlis rva marts davibade.
* * * _ Seni daxmareba minda.
gcalia?
_ ara, dRes bevri saqme maqvs. _ xval? _ xval SedarebiT cota saqme maqvs. _ Tavisufali rodis xar?
bevri, cota
_ kviris bolos.
Miktar覺 belli * * * _ romeli yvavili giyvars yvelaze metad? _ ia miyvars; Zalian lamazi yvavilia, nazi da saTuTi. _ rodis yvavis ia? _ gazafxulze, aprilSi. enZelac lamazi yvavilia. _ gazafxulze yvavilebis didi zeimia. _ diax, iRviZebs miZinebuli buneba.
lamazi, nazi, saTuTi S覺fatlar. 71
* * * _ ra dRea dRes? _ dRes aris orSabaTi. _ muSaob? _ diax. _ dasvenebis dRe romeli gaqvs? _ SabaTi da kvira.
* * * _ ianvari Zalian civi Tvea. _ SarSan am dros SedarebiT Tbiloda. _ diax. _ samagierod, Semodgoma iyo civi. _ dekemberi wels Tovliani iqneba. _ ra ici? _ aseTia prognozi.
* * * _ SarSan mSvenieri mosavali iyo. _ ho, ar iyo urigo. _ neta, wels rogori iqneba? _ albaT cudi. _ ratom? _ sul wvimebi iyo.
72
gramatika Dil bilgisi Sıra ve pay sayı sıfatları.
Asıldan başka sıra ve pay sayı sıfatları da var. Sıra sayı sıfatı asıl sayı sıfatına = me - e ekler eklenerek teşkil olunur. or-i → me-or-e sam-i → me-sam-e TerTmet-i → me-TerTmet-e pirveli (birinci) istisnadır. Kısım sayı sıfatı sıra sayı sıfatına -d-i ekler eklenerek teşkil olunur.
mexuTe → mexuTe-d-i mesame → mesame-d-i meTerTmete → meTerTmete-d-i naxevari (yarım)
istisnadır.
Sıra sayı sıfatlarına romeli? (hangisi?) soru verilir romeli aris? romelia? pirvelia, meocea, ormocdameaTea, mexuTea... Pay sayı sıfatlarına
meramdenedi? (kaçıncısı?)
soru verilir.
73
meramdenedi aris? ® meramdenedia? naxevaria, meocedia, ormocdameaTedia, mexuTedia...
Belirsiz miktarı gösteren sayı sıfatları
Sayı sıfatları belirli ve belirsizdir. Öğrendiğimiz 1, 2, 3, 20, 50, 100, 1000 belir lidir çünkü belirli
bir
miktar gösteriyor.
bevri, uamravi, mravali, ramdenime, cota. Belirli ve belirsiz sayı sıfatlarına Fiil ile isim tekilde uymaktadırlar: kacebi swavloben,
Ancak:
ori mravali
kaci swavlobs.
xuTi
Sıfat Sıfat niteler gösterir: sofeli - didi; qali – lamazi; kaci – maRali.
74
$ 11. weliwadis droebi weliwadSi oTxi droa:
-
Yıl Mevsimleri Yılda dört mevsim
var:
gazafxuli zafxuli Semodgoma zamTari
zamTris Tveebia:
Kış ayları:
dekemberi, ianvari, Tebervali. Aralık, Ocak, Şubat. gazafxulis Tveebia: İlkbahar ayları: marti, aprili, maisi. Mart, Nisan, Mayıs. zafxulis Tveebia: Yaz ayları: ivnisi, ivlisi, agvisto. Haziran, Temmuz, Ağustos; Semodgomis Tveebia: Sonbahar ayları: seqtemberi, oqtomberi, noemberi. Eylül, Ekim, Kasım. zamTarSi civa. - Kışın soğuktur. zafxulSi cxela. - Yazın sıcaktır. gazafxulze Tbila. - Bahar ılıktır. Semodgomaze grila. - Sonbahar serindir. zamTarSi mokle dReebi da grZeli Rameebia. Kışın günler kısa ve geceler uzundur.
75
zafxulSi dReebi grZelia, Rameebi ki – mokle. Yazın günler uzun geceler kısadır.
gazafxuli zafxuli
Semodgoma
zamTari
marti
ivnisi
seqtemberi
dekemberi
aprili
ivlisi
oqtomberi
ianvari
maisi
agvisto
noemberi
Tebervali
* * * _ romelia weliwadis yvelaze lamazi dro? _ me mgoni, gazafxuli. _ me zafxuli ufro miyvars. _ zafxulic lamazia. _ zafxulSi zRvaze davdivar. _ mec. _ zamTarSi bakuriania kargi. _ zamTarSi me gudaurSi davdiodi. _ wels sad waxval? _ jer ar vici. _ ise, Semodgoma mainc ulamazesia. _ asea, yvela dro lamazia. * * * _ zafxulSi saTevzaod waval. _ romel TveSi? _ ivnisSi.
76
_ giyvars Tevzaoba? _ Zalian miyvars ankesiT Tevzaoba. _ Cems Zmasac uyvars.
gazafxul-i weliwad-is wel-s
Haller
ankes-iT saTevzao-d * * * _ ramdeni droa weliwadSi? _ weliwadSi aris oTxi dro; gazafxuli, zafxuli, Semodgoma da zamTari. _ romelia yvelaze lamazi dro? _ yvela dro lamazia. me gazafxuli ufro miyvars. _ romelia yvelaze
Tevz-i sa-Tevz-aod, Tevz-aoba
cxeli Tve?
Sıfatlar
_ yvelaze cxeli droa zafxuli.
lamazi u-lamaz-esi
_ yvelaze civi dro? _ yvelaze civi dro zamTaria.
Niteleme sıfatı
_ gazafxuli da Semodgoma? _ gazafxuli da Semodgoma zomieria, arc Zalian civa da arc Zalian cxela.
zamTar-Si, zafxul-Si
ancak
Semodgoma-ze, gazafxul-ze
77
* * * _ axali weli rodis dgeba? _ zamTarSi. _ romel TveSi? _ ianvarSi, pirveli ianvari axali wlis pirveli dRea. _ Zalian civa am dros? _ diax, xSirad Tovlic modis.
andaza:
zafxulSi moweuli zamTarSi gamogadgebao. Sakla saman覺 gelir zaman覺.
* * * me miyvars.
yvelaze
metad
gazafxuli
gazafxulzebuneba martis
TveSi
aprilidan
iRviZebs.
jer
ukve
kidev
Tbila,
civa, maisSi
magram zogjer
cxela kidec. Zalian lamazia gazafxuli. zafxulic
miyvars.
zafxulSi cxela da visvenebT. Cven jer mTaSi,
mere
zRvaze
visvenebT
seqtemberSi
skola
xolme. da
samsaxuri iwyeba. Semodgomaze bevri xilia. cota grila. zamTarSi civa, Tovli modis. axali welia. me weliwadis yvela dro miyvars.
78
gramatika Dil bilgisi İlk ve türemiş sıfatlar Sıfatlar – didi, kargi, cudi, patara ilktirler, türemiş değiller. Gürcücede ise türemiş sıfatlar da var: qud-i → qud-iani (şapkali); u-qud-o (şapkasız); col-i → col-ian-i (evli), u-col-o (bekar); azerbaijan-i → azerbaijan-el-i (Azeri) sa-, u-
Sıfatı türetmek için
ve
v.s.
-o, -e, -osan, -
el ekler kullanılır.
Sıfat derecesi
Bir
şeyin
belirtisi
daha
artırılarak
da
gösterilir: didi - udidesi (en büyük) lamazi - ulamazesi (en güzel) Zlieri Sıfatın
daha
- uZlieresi (en kuvvetli). bir
derecesi
ise
bir
şeyin
belirtisini cüzi bir şekilde gösterir. Ekleri ise mo – o dur: mo-did-o - did-i - udid-es-i
79
mo-mwvan-o - mwvane - u-mwvan-es-i mo-TeTr-o - TeTr-i - u-TeTr-es-i
Hallerin önemi
Haller önem sonuçlandırmasında kullanılır: I. Yalın hal kullanılır:
a) bir şeyin (sıfatın) belirtmesinde: saxl-i, sofel-i, Zma.
b) bir şeyin adlandırılmasında: es aris fanqar-i; es aris biWi. II. =e hal kullanılır:
a) Bir şeyden (sıfattan) öbür şeye (sıfata) etkinin geçtiğinde: me vsvam yava-s (wyal-s, Cais...); Sen Wam saWmels (xils, namcxvars...); is aSenebs saxls (qarxanas, klubs...).
b) zaman söylediğinde: Svid-s aklia 5 (10, 15, 20, 25) wuTi. III. İsmin-in hali kullanılır: a. Aitliği belirtir: skol-is direqtori; daviT-is ojaxi b. Saat ayarlamasını belirtir: xuTis 5 (10, 15, 20, 25) wuTia; Svid-is naxevaria. IV. Etki aletini ile hali belirtir: agur-iT aSenebs saxls; Cangl-iT vWam saWmels. V. Ahval hali:
a) Mesleği: direqtorad (pedagogad, oficiantad) muSaobs.
80
b) Ahvali: kargad, cudad.
c) Amacı belirtir: sanadirod (samuSaod, saseirnod...) mivdivar. VI. Hitap ettiğinde çağrı hali kullanılır: kac-o, modi aq! gamarjoba, biW-o!
81
$ 12. amindi
Hava durumu
_ rogori amindia dRes? - Bugün hava nasil? dRes: - Bugün: _ cudi amindia = avdaria _ kargi amindia = daria
- hava bozuk = Yağmurlu. - hava güzel = Güneşli.
_ Rrubliani amindia = moRrublulia – Bulutludur. _ cxela – Sıcaktır. _ Tbila – Ilıktır. _ yinavs – Ayazdır.
_ grila – Serindir. _ civa _ Soğuktur _ cris - Yağmur çiseliyor. _ quxs – Gürültüdür. _ elavs
- Şimşek atıyor.
_ wvims (wvima modis) _ Tovs (Tovli modis)
- Yağmur yağıyor. - Kar yağıyor. guSin: - Dün:
_ wvimda (wvima modioda)
- Yağmur yağıyordu.
_ Tovda (Tovli modioda)
- Kar yağıyordu.
_ qari qroda - Rüzgar esiyordu. _ iwvima (wvima movida)
- Yağdı = yağıyordu.
_ moTova (Tovli movida)
- Kar yağdı.
82
rogori amindi iqneba xval?
- Acaba yarın hava nasıl
olur? xval: - Yarın: _ iwvimebs (wvima iqneba // wvima wamova)
- Yağar =
yağmur yağacak. _ qari iqneba = qari amovardeba - Rüzgar esecek –
rüzgar kopar. qari qris
- Rüzgar esiyor.
qari amovarda qari Cadga
- Rüzgar koptu.
- Rüzgar durdu.
wvimam gadaiRo - Yağmur kesildi. * * * _ rogori amindi iqneba xval? _ qariani. _ saidan iciT? _ sinoptikosebma Tqves. _ sad Tqves? _ radioSi. _ rogor ar miyvars es qari! _ vis uyvars, aba?!
rogori?
Sıfat * * * _ saidan amodis mze? _ aRmosavleTidan.
83
_ saiT Cadis? _ dasavleTiT. _ romeli qari uberavs? _ CrdiloeTis. _ sad mifrinaven frinvelebi? _ samxreTSi.
* * * _ mSvenieri amindia! _ diax, mziani dRea. _ saseirnod minda wasvla. _ saRamos SeiZleba gawvimdes. _ qolgas waviReb. * * * _ Cinebuli amindia! _ diax, namdvilad kargi amindia. _ rogor ggonia, Seicvleba? _ SeiZleba. martSi waramara icvleba amindi. _ ramdeni gradusia dRes temperatura? _ Teqvsmeti gradusi siTboa. _ sakmaod Tbila. _ guSinac mziani amindi iyo saRamomde. _ ho, saRamos gafuWda. _ saRamos qarma daubera, Rrubeli wamoSala, mere ki kokispiruli wvima wamovida. _ magram male qaric Cadga da wvimamac gadaiRo.
84
_ ar miyvars aseTi areuli amindebi. ai, dResac ar vici, ra Cavicva.
-Tan -ken
Ekler
-Tvis andaza:
qaris motanils isev qari waiRebso. Selden gelen sele gider. * * * hava
saqarTveloSi
yvelgan
erTnairi ar aris. dasavleTSi wvima xSirad modis da Zalian notio haeria. amis mizezi Savi zRvis
siaxlovea.
dasavleTis
qars
zRvidan Rrubeli
moaqvs. aRmosavleT saqarTveloSi ufro iSviaTad modis wvima da aqauri haeric ufro mSralia. aRmosavleTSi
zamTari ufro
civia,
vidre dasavleTSi.
85
gramatika Dil bilgisi Soru
kelimeleri – rogori? // ranairi? ramdeni? romeli?
Soru
kelimeleri -
rogori?
(hangi?)
//
ranairi? (nasıl?) Sıfat soruları: rogori? (ranairi?) – didi, cudi, kargi, patara...
Sayı
sıfatlar
soruları
ramdeni?
ne
(nekadar?) romeli? (kaç?) // meramdene?
(hangisi?),
meramdenedi? (kaçıncısı?): ramdeni? – xuTi romeli? (meramdene?) – mexuTe meramdenedi? - mexuTedi.
Ekler:
-Tan, -ken, -Tvis
Ek -Tan bir şeyin (sıfatın) yakın olduğunu belirtir:
burTi aris xesTan. kaci dgas saxlTan. CemTan CvenTan SenTan TqvenTan masTan maTTan
86
stumaria.
Ek -Tvis bir şeyin (sıfatın) yakın olduğunu belirtir: saxl-is-Tvis; kac-is-Tvis
Ek -gan bir
şey
üretilen
.
gereci belirtir
ve o da ismin =in haline eklenir: x-is-gan; miw-is-gan; rkin-is-gan.
Türemiş isimler
Türemiş
kelime
iki
kelimeden
ibarettir.
İki
kelimede aynı şey belirttiğinde isim beraber yazılır (dedamiwa, gulkeTili),
türemiş kelimece iki şey veya
iki anlam belirttiğinde ise tire ile yazılır: ded- mama, col-Svili, dedaSvili...
Bir şey
iki şey
dedamiwa;
ded-mama;
gulkeTili.
col-qmari.
87
$ 13. ferebi Renkler
me naTeli ferebi momwons. - Ben açık renkleri beğeniyorum Savi muqi feria. - Siyah boz rengidir TeTri Ria feria. - Beyaz açık rengidir _ ra ferisaa Tovli? – Kar ne renktir? _ Tovli TeTria. - Kar beyazdır. _ ra ferisaa Saqari? - Şeker ne renktir? _ Saqaric TeTria. - Şeker de beyazdır. _ kidev ra aris TeTri? - Daha beyaz nedir? _ TeTria qaRaldi, ba mba, rZe. _ Kağıt, pamuk, süt beyazdır? _ ra ferisaa foTlebi xeze? _ Ağaçtaki yapraklar ne renktir? _ foTlebi gazafxulsa da zafxulSi mwvanea, Semodgomaze zogi yviTeli xdeba, zogic wiTeli ferisaa.
_ Yazın ve baharda yapraklar yeşildir; Sonbaharda ise bazısı sarı, bazısı ise kırmızıdır. _ naZvi maradmwvane mcenarea. – Köknar yaz kış yeşil olan biktidir.
88
_ Sen romeli ferebi mogwons? – Hangi renkleri beğeniyorsun? _ me momwons vardisferi, iasamnisferi, Savi da yavisferi. Ben gülrengini, mor, siyah ve kahve rengini beğeniyorum. * * * _ bavSvisTvis buStebis yidva minda. _ romeli ferebi gnebavT? _ ra ferebi gaqvT? _ arCevani didia; gvaqvs wiTeli, yviTeli, lurji, Sindisferi, mwvane, wablisferi, nacrisferi, cisferi, iisferi, muqi lurji, muqi mwvane, Ria wiTeli da Ria yviTeli buStebi. _ momeciT ori lurji, sami yviTeli, sami muqi wiTeli da oTxi Ria yviTeli feris buSti. _ inebeT. _ gmadlobT. * * * _ ukacravad, Tmis saRebavi mindoda. _ ra feris? _ Ria wablisferi. _ Ria wablisferi ara gvaqvs. _ muqi Calisferi? _ muqi Calisferic gagviTavda. baci Sindisferi
89
gvaqvs. me mgoni, Zalian mogixdebaT. _ marTla? _ diax. _ keTili, momeciT Sindisferi.
cis-feri, vardis-feri, yavis-feri KĂśkĂź
belirten sifatlar
* * * _ es Savi ZaRli im meloti kacisaa? _ diax. _ ra lamazi ZaRlia! _ SarSan did konkursSi pirvel adgilze gavida.. _ vin, es Savi ZaRli Tu meloti kaci?
Sav-i ZaRl-i
_ Savi ZaRli!
Sav-ma ZaRl-ma...
* * * _ Tovli ra feria? _ Tovli TeTria.
90
_ xis foTlebi ra feria? _ xis foTlebi gazafxulsa da zafxulSi mwvanea, Semodgomaze ki yviTldeba. _ Sen ra feris Tvalebi gaqvs? _ me cisferi (Savi, yavisferi...). Tvalebi maqvs.
magram, anu - Baolaclar * * *
adamiani TvalebiT xedavs. mxedveloba mas aZlevs ferebis garCevis saSualebas. balaxi mwvanea, ca lurjia, melani Savia, rZe TeTria, sisxli wiTelia, _ ambobs adamiani da rom ara Tvalebi, ferebs ver gaarCevda; Tumca arseboben adamianebi, romlebic ferebs saerTod ver arCeven. maT daltonikebs eZaxian. cxovelebi ferebs ver arCeven. andaza:
did xes didi nafoti scvivao. Büyük ağaçtan büyük yonga düşer. gamocana gamocanas mogaxseneb, didi araferiao, xan wiTeli, xan yviTeli, xanac alisferiao.
91
gramatika Dil bilgisi Türemiş sıfatların teşekkülü Türemiş kelime iki yada fazla kelimeden teşekkül
edilmiştir.
türemiş
Renkleri
kelimelerindendir:
yavisferi...
birincisi
bu
kelimelerin
ise
bir
şey
belirten
cisferi,
ikinci
sıfat
vardisferi,
kısmı
anlatmaktadır
rengi, örn:
ca
(gök), vardi (gül), yava (kahve).
İki kelimenin beraber çekimi İki kelime beraber çekilebilir: Yalın hali
or-i kilo
e hali
or kilo-s
İsmin =in hali
or-i kilo-s
İle hali
or-i kilo-Ti
Ahval hali
or kilo-d
Belirten ismin sesli harf ile sonuçlandığında çekime tabi değildir. Yalın hali
cxra santimetri
e hali
cxra santimetr-s
ismin =in hali
cxra santimetr-is
ile hali
cxra santimetr-iT
Ahval hali
cxra santimetr-ad
92
Mukayesse, birleştirme ve beraberlik ve karşıtlık bağlaçları
Mukayesse bağlacı: magram: vici, magram ar vityvi. minda, magram ar waval.
Birleştirmek
bağlacı
anu
anlamdaş olan
farklı cümleleri bağlar. pedagogi iuristi
maswavlebeli anu
mravali
samarTalmcodne uamravi
Baraberlik ve karşıtlık bağlacı
Tu:
isini Tqveni naTesavebi arian Tu nacnobebi?
93
$ 14. antonimebi Karşıt anlamı bevri _ cota (fuli) - çok – az (para). kargi _ cudi (mezobeli) - iyi – kötü (komşu). lamazi _ ulamazo, uSno (qali) -
guzel –
çirkin (kadın). Zviri _ iafi (bazari) – pahalı-ucuz (pazar). mZime _ mCate (tvirTi) - ağır –hafif (yük). grZeli _ mokle (xeli) - uzun – kısa (el). Zlieri _ susti (sportsmeni) - güçlü (kuvettli) –
zayıf (sporcu). maRali _ dabali (xe) - yüksek – alçak (ağaç). mSrali _ sveli (Tma) - kuru – nemli (saç). cxeli _ civi (kerZi) - sıcak – soğuk (yemek). farTo _ viwro (quCa) - geniş – dar (sokak). tkbili _ mware (mogoneba) - tatlı – acı (hatıra). naTeli _ bneli (Rame) - aydınlık – karanlık (gece). Wkviani _ suleli (adamiani) - akıllı – aptal, deli
(adam). sasiamovno _ usiamovno (gemo) - memnun edici– memnun
etmeyici(tat). saintereso _ uintereso (ambavi) - ilginç – ilginç
olmayan (haber). nacnobi _ ucnobi (Tema) - tanıdık – tanımadık
(konu). 94
* * * didi _ modido _ udidesi
büyük – büyücük –en büyük Savi _ moSavo _ uSavesi
kara-karacık – kapkara maRali _ momaRlo _ umaRlesi
yüksek – yüksecik – en yüksek
grZeli _ mogrZo _ ugrZesi
uzun – uzuncuk – en uzun tkbili _ motkbo _ utkbesi
mware _ momwaro _ umwaresi
tatlı – tatlıcık – en tatlı; acı – acıcık – en acı
kargi – ukeTesi
* * * _ lamazi manqanaa.
cudi _ uaresi
_ is manqana ufro lamazia. _ romeli, wiTeli? _ ara, wiTeli ki ara, mowiTalo. _ mowiTaloa eg Tu movardisfro? _ ho, ufro movardisfroa. _ ki, kargia, magram es mwvane manqana ukeTesia.
wiTel-i wiTel - Kök 95
manqana – manqan-is
Son seslisi
Sarval-i – Sarvl-is kökten seslisi
–a
manqana – manqan-eb-i Cemde son seslisi olan –a * * * _ axali Sarvali giyidia. _ ho, Zveli gadavagde. _ sad iyide? _ bazrobaze. _ Zviri Rirda? _ ara, sakmaod iafi. _ kargia axlis yidva. cota mokle xom ara gaqvs? _ ara, mokle ki ara, grZelia. _ ara, ar aris cudi. cudi ki ara, kargia, mSvenieria! * * * _ cota fuls xom ver masesxeb? _ cotas ki ara, bevrsac gasesxeb. didi xniT ginda? _ ara, mcire xniT. _ raSi dagWirda?
96
_ Svebuleba aviRe da dasasveneblad mivdivar. _ ufaso Svebuleba aiRe? _ ara, fasiani. _ rodis midixar? _ dRes. _ dRis matarebliT? _ ara, Ramis matarebliT. _ Cveulebrivi matarebelia Tu swrafi? _ Cveulebrivia. * * * erT kacs ori coli hyavda: erTi axalgazrda da meore xnieri. roca kacs WaRara Seeria, axalgazrda coli Tavze TeTr Tmas aglejda, xnieri ki Savs. male im kacs erTi Reri Tma aRar SerCa Tavze, arc TeTri da arc Savi.
andaza:
bevris mdomi cotasac dakargavso. Çoğu isteyen azını da kaybeder. erTma bum arwivs SeuTvala: Sen
dRisiTa
xar
Zlieri,
me
RamiT,
modi, moyvrebi gavxdeT, Seni qali Cems vaJs SevrToTo. arwivi daeTanxma. Seudgnen qorwilis samzadiss, magram dRisiT bu ver xedavda verafers da Rame _ arwivi. ase CaeSalaT qorwili.
97
gramatika Dil bilgisi Kök
Eki olmayan kelimenin kısmına kök denilir. Köku belirtmek için
=e halinde olan kelimeden
eklerin ayrılmasi gerekir, kalan kısım ise köktür: lamaz-s →® lamaz; kac-s →® kac; Zma-s →® Zma.
Kökün çekimi
Gürcücede bazi
a
ve
e
harflerle sonuçlanan
isim kökü çekimde göre değişir. İsmin = in hali ile ile hallerde kök seslisini kayıbeder. Karşılaştırılmalı olarak:
e hali manqana-s xe-s İsmin – in hali
İle hali
manqan-is
manqan-iT
x-is
x-iT
98
Gürcücede bazı bir hallerde seslisi kök içinden düşebilir. Bu ise üç halde olur. Genellikle seslisi kök içinden:
Yalın hali:
wyal-i
uban-i obol-i
irem-i
ve İsmin =in hali: wyl-is ile hali:
wyl-iT
-i
halinde – ad
ubn-iT
ile
obl-is
obl-iT
wyl-ad
Ahval hali: Sesli
ubn-is
ubn-ad
sonuçlanan
irm-is
irm-iT
obl-ad
irm-ad
isimlere
Yalın
harf eklenmiyor ahval halinde ise
eki yerine
-d
ek ekleniyor. Yalın hali:
Ahval hali: da
xe
da-d
xe-d
Çoğulda kökün çekimi
Çoğul eki
-eb
dir. Çoğulda
-a
harfle
sonuçlanan isimler son harflerini kaybederler: da - d-eb-i; mama - mam-eb-i; Zma - Zm-eb-i... Çoğulda -e harfle isimlerin kökü değişmez: dRe - dRe-eb-i; xe - xe-eb-i; Tve - Tve-eb-i...
99
$ 15. drois erTeulebi Zaman birimleri
ramdeni wamia erT wuTSi? - Dakikada kaç saniye var? erT wuTSi aris samoci wami - Dakikada altmiş saniye
var. ramdeni wuTia erT saaTSi? - Saatte kaç dakika var? erT saaTSic samoci wuTia. - Saatte altmış dakika var. * * * dRe-RameSi aris ocdaoTxi saaTi. - Gece-gündüz 24 saati içeriyor. ramdeni dRea kviraSi?- Haftada kaç gün var? kviraSi aris Svidi dRe. - Haftada yedi gün var. ramdeni dRea TveSi? - Ayda kaç gün var? TveSi aris ocdaaTi an ocdaTerTmeti dRe. - Ayda otuz veya otuz bir gün var. ramdeni dRea weliwadSi? - Senede kaç gün var? weliwadSi aris samas samocdaxuTi dRe. - Senede altmiş beş gün var. ramdeni Tvea weliwadSi? - Senede kaç ay var? weliwadSi aris Tormeti Tve. - Senede on iki ay var. ramdeni welia saukuneSi? - Asırda kaç yıl var? saukuneSi aris asi weli. - Asırda yüz yıl var.
100
* * * _ romel saukuneSi vcxovrobT axla? _ axla ocdameerTe saukuneSi vcxovrobT. _ ra ricxvia dRes? _ dRes aris ocdacxra oqtomberi. _ xval? _ xval ocdaaTi oqtomberi iqneba. _ zeg? _ zeg iqneba ocdaTerTmeti oqtomberi. _ Sen rodis daibade? _ me davibade aTas cxraas samocdaaTi wlis 3 noembers. _ skola rodis daamTavre? _ skola davamTavre aTas cxraas oTxmocdaSvid wels. _ romeli skola daamTavre? _ ocdameSvide skola davamTavre.
* * * _ ramdeni dRea TveSi? _ zog TveSi ocdaaTi dRea, zogSi _ ocdaTerTmeti. _ yvela Tve aseTia? _ ara, Tebervalia gamonaklisi. _ Tebervlis TveSi ramdeni dRea? _ xan ocdarva, xanac ocdacxra. _ ocdacxra dRe rodisaa? _ ocdacxra dRea oTx weliwadSi erTxel.
101
* * * _ ramdeni wlisa xar? _ ocdaSvidis. _ ufro zustad? _ ocdaSvidi wlisa da sami Tvis. _ kidev ufro zustad? _ ocdaSvidi wlis, sami Tvisa da ori kviris. _ kidev ufro zustad? _ ocdaSvidi wlis, sami Tvis da Tormeti dRis. _ kidev ufro zustad? _ ocdaSvidi wlis, sami Tvis, Tormeti dRisa da xuTi saaTis. _ kidev ufro zustad? _ ocdaSvidi wlis, sami Tvis, Tormeti dRis, xuTi saaTisa da oci wuTis. _ kidev ufro zustad? _ ocdaSvidi wlis, sami Tvis, Tormeti dRis, xuTi saaTis, oci wuTisa da ormoci wamis. _ ese igi, Senze ufrosi vyofilvar ori wliT, erTi TviT, sami kviriT, oTxi saaTiT, TerTmeti wuTiTa da cxra wamiT!
102
* * * yvelaze
didxans
pianinoze
ukravda devid skoti, _ aTas oras Tvrameti saaTi (ormocdaaTi dRe da Tvrameti ocdaor
saaTi). saaTs
yoveldRe ukravda,
igi
yoveli
saaTis Semdeg xuTwuTian intervals akeTebda. sarekordo konkursi
Catarda
oTxmocdaori maisidan
aTas
cxraas
wlis
ocdaSvid
Svidi ivnisamde;
toni petersoni ki oTxas ormoci saaTi ukravda eleqtroorRanze _ aTas cxraas oTxmocdaSvidi wlis oci aprilidan rva maisamde.
v-wer me mas werils – m-wers is me werils
vwer me werils mas mwers is werils me; swer Sen werils mas gwers is werils Sen; swers is werils mas
103
gramatika Dil bilgisi Öznel ve nesnel şahısları
Hareket eden şahısi öznedir. Nesne ise işlem gören
veya bir
hareketçi
türlü
olmayan
harekette bulunan
şahıstır.
Gürcü
ancak tam
Dilinde
fiilce
nesne de özel bir işaretlerle belirtilebilir. Bazı fiiller
sadece
nesnel
şahıs
işaretlerine
belirlenir:
Tekil
Çoğul
1
me m-wer-s
Cven gv-wer-s
2
Sen g-wer-s
Tqven g-wer-T
3
mas s-wer-s
maT s-wer-s
Özne ve nesne şahısların faklı işaretleri vardır.
Nesnenin işaretleri Tekil m-
Çoğul
1
me
2
Sen g-
Tqven g-. . . . . . . .-T
3
mas
maT. s-, h-
s-, h-
Cven gv-
104
göre
III.
şahısta
işaretleri
-s
seslinin
ve
-h
önünde
nesnelin
kaybolurlar. örn: h-yavs,
s-wer-s amma _ aqvs.
Öznel ve
nesnel şahıslara göre Fiilin değişmesi
Aynı Fiil aynı zaman gerek öznel gerekse nesnel şahıslara göre değişebilir: Öznel değişimi
Nesnel değişimi
v-wer (me mas)
m-wer-s (is me mas)
v-wer-T (Cven mas)
gv-wers (is Cven mas)
wer (Sen mas)
g-wers (is Sen mas)
wer-T (Tqven mas)
g-wer-T (is Tqven mas)
wer-s (is mas)
s-wers (is mas mas)
wer-en (isini mas)
s-wers (is maT mas)
Muhteviyatına göre ismin grupları Muhteviyatına göre ismin şu grubları vardır: Canlı
cansız
kim?
ve ne?
grubları
sarih
Grubları
kaci
magida
qali
Fanqari
wigni
xari
xe
kaci
Wigni
daTvi
Tevzi
qva
bavSvi
Rveuli
qalaqi
WianWvela
balaxi
maswavlebeli
xari
saxli
lomi
saxli
muSa
iremi
kalami
105
รถzel
cins
genel
maddi
hareket isimleri
Tbilisi
balaxi
xalxi
wyali
Tesva
mtkvari
xari
eri
Rvino
Kerva
elene
cxeni
gundi
fqvili
Seneba
giorgi
mgeli
jogi
oqro
Wera
daviTi
TiTi
rema
Tafli
kiTxva
106
$ 16. zomisa da wonis erTeulebi Ölcü ve tartı birimleri _ ramdeni gramia erT kilogramSi? - Bir kiloda kaç gram var? _ erT kilogramSi aris aTasi grami. - Kiloda bin gram var. _ ramdeni kiloa (kilogramia) erT centnerSi? _ Bir kental kaç kilodur? _ centnerSi aris asi kilo (kilogrami). _ Bir kental yüz kilodur. _ ramdeni kiloa tonaSi? - Bir ton kaç kilodur? _ tonaSi aris aTasi kilo (kilogrami). - Bir ton bin kilodur. _ ramdeni milimetria erT santimetrSi? _ Bir santim kaç milimetredir? _ erT santimetrSi aris aTi milimetri. _ Bir santim on milimetredir. _ ramdeni santimetria metrSi? - Bir metre kaç santimdir? _ metrSi aris asi santimetri. - Bir metre yüz santimdir. _ ramdeni metria kilometrSi? - Bir kilometre kaç metredir? _ kilometrSi aris aTasi metri. - Bir kilometre bin metredir.
107
_ ramdenia Tqveni simaRle? _
Boyunuz ne kadar?
Cemi simaRle aris: - Boyum: _ metri da oTxmocdaoTxi santimetri. _ Bir metre seksen dรถrt santim. _ ramden kilos (kilograms) iwoniT? - Kaรง kilosunuz? _ me viwoni: Ben . . . kiloyum: _ oTxmoc kilos // kilograms. - Seksen kilo.
sazamTro sazamTro-si sazamTro-Ti * * * _ ramdeni kiloa es sazamTro? _ Svidi? _ Tqveni saswori zustia? _ diax, batono. _ aba, vnaxoT. eqvsi kilo da Svidasi grami yofila. _ bodiSi. inebeT samasi gramis xurda.
* * * _ ramdeni gramia erT kilogramSi? _ erT kilogramSi aris aTasi grami _ ramdeni kiloa (kilogramia) erT centnerSi? _ centnerSi aris asi kilo (kilogrami).
108
_ ramdeni kiloa tonaSi? _ tonaSi aris aTasi kilo (kilogrami).
* * * _ ramdeni milimetria erT santimetrSi? _ erT santimetrSi aris aTi milimetri. _ ramdeni santimetria metrSi?
_ metrSi aris asi santimetri. _ ramdeni metria kilometrSi? _ kilometrSi aris aTasi metri.
* * * _ ramdenia Tqveni simaRle? _ Cemi simaRle aris: _ metri da oTxmocdaoTxi santimetri (_ metri da samocdaaTi santimetri, _ metri da oTxmoci santimetri).
* * * _ ramden kilos (kilograms) iwoniT? _ me viwoni: _ oTxmoc kilos; samocdaTxuTmet kilos; samocdaaT kilograms.
109
* * * _ ici, ramxelaa yvelaze didi kaba msoflioSi? _ ar vici. _ ocdaaTi metri da ormocdarva santimetri. _ marTla? _ ho. woniT, ici, ramdens iwonis? _ ramdens?
_ oTxas ormocdacamet kilosa da eqvsas grams. _ mere vis Caacves eg kaba? _ Tavisuflebis qandakebas amerikaSi. _ aha, gasagebia. * * * megobrebi SabaT-kviras laSqrobebze davdivarT xolme. im dRes mcxeTaSi mivdiodiT. diliT adre avdeqi, xel-piri davibane da maRaziaSi Cavedi. viyide puri, erTi kilo Zexvi, kilo-naxevari sosisi, naxevari kilo Saqari, ori samasgramiani paSteti, orasi grami yava, samasi grami Cai, ori cali litr-naxevriani limonaTi; xilic aviRe: ori kilo vaSli, ori kilo atami. wina dRes nayidi mqonda sami kilo samwvade xorci, _ egec gamoviRe macivridan. Cemi megobrebic kargad iyvnen momzadebulebi. Rame bunebaSi gavatareT.
mindorze
mwvadebi avaSiSxineT, kargad viqeifeT.
110
koconi
davanTeT,
gramatika Dil bilgisi Çoğul olmayan İsimler Çoğul olmayan isim grubları 1. Coğrafi ve insanın özel isimleri; 2. Maddi isimleri; 3. Soyut isimleri; 4. Hareket isimleri. Genel isimler fiile tekilde uymaktadırlar, çünkü şekile
göre
Çoğuldur.
fiil Fiil
öngörmemektedir: Halk
tekildir, şekile
muhteviyata uyduğunda
göre
ise
muhteviyatı
xalxi adga.
kalktı-İsim
ile
sayı
sıfatı
beraber
olduğunda isim tekildedir: TxuTmeti biWi garbis.
Bazı özel isimlerin çekimi Bazı
kelimeden harf o tümüyle kayıbolmaz
yerine harf v meydana gelir. sax. mic. naT. moqm. viT. wod.
nigoz-i nigoz-s nigvz-is nigvz-iT nigvz-ad nigoz-o
111
mindor-i mindor-s mindvr-is mindvr-iT mindvr-ad mindor-o
mawon-i mawon-s mawvn-is mawvn-iT mawvn-ad mawon-o
Üç halde Gürcü gerek
kökünden
isminin bir kaçında aynı an
seslisi
düşer
gerekse
son
seslisi
kayıbolur. qarxana, pepela, qveyana, begara, moyvare, tomara. sax. mic. naT. moqm. viT. wod.
qveyana qveyana-s qveyn-is qveyn-iT qveyn-ad qveyana-v
maqvs, myavs in zaman ile şahısa göre
Fiil
değişmesi Şimdiki zaman Tekil
Çoğul
Tekil
Çoğul
1
me m-aqv-s
Cven gv-aqv-s
Me m-yav-s
Cven gv-yav-s
2
Sen g-aqv-s
Tqven g-aqv-T
Sen g-yav-s
Tqven g-yav-T
3
mas aqv-s
maT aqv-T
mas h-yav-s
maT h-yav-T
Gelecek zaman Tekil
Çoğul
1
me m-eqneb-a
Cven gv-eqneb-a
2
Sen g-eqneb-a
Tqven g-eqneb-a-T
3
mas eqneb-a
maT eqneb-a-T
1
me m-eyoleb-a
Cven gv-eyoleb-a
2
Sen g-eyoleb-a
Tqven g-eyoleb-a-T
3
mas eyoleb-a
maT eyoleb-a-T
112
Geçmiş zaman Tekil
Çoğul
Tekil
Çoğul
1
me m-qond-a
Cven gv-qond-a
me m-yavd-a
Cven gv-yavd-a
2
Sen g-qond-a
Tqven g-qond-a-T
Sen g-yavd-a
Tqven g-yavd-a-T
3
mas h-qond-a
maT h-qond-a-T
mas h-yavd-a
maT h-yavd-a-T
113
$ 17. fulis erTeuli
Para birimi
ra Rirs? - Kaç para? Zviria. - Pahalı. iafia. – Ucuz.. inebeT xurda! – Bozuk paranızı alınız. ramdeni gaqvs xelfasi? - Maaşın ne kadar? fulis gadaxurdaveba. - Para bozdurmak. banknoti. – Banknot. _ ra aris fulis erTeuli saqarTveloSi? _ Gücistan’ın para birimi ne? _ lari. _ azerbaijanSi ra aris? _ maneTi. _ ruseTSi? _ rubli. _ amerikaSi? _ dolari. _ germaniaSi? _ marka. _ inglisSi? _ sterlingi. _ safrangeTSi? _ franki.
114
* * * _ mivlinebaSi rodis midixar? _ kviris bolos. _ dRiuri fuli ramdeni gamogiweres? _ dReSi ocdaxuTi dolari da samoci centi. _ ramdeni dRe iqnebi? _ ori kvira. * * * _ ukacravad, fulis gadaxurdaveba (gadacvla) minda. _ ra banknoti gaqvT? _ dolari. _ ramdeni dolaris gadaxurdaveba (gadacvla) gindaT? _ as ocdaxuTi dolaris. _ oras samocdaTxuTmeti lari gergebaT. _ kursi rogoria? _ erT dolarze ori lari da oci TeTri. _ keTili. gmadlobT.
* * * _ kreditis gamotana minda Tqveni bankidan. _ ramdenis? _ sami aTasi dolaris.
115
_ Cveni saprocento ganakveTi gakmayofilebT? _ diax, Tviuri ori procentia, ara? _ egrea. sabuTebi mzad gaqvT? _ ager, inebeT. _ yvelaferi rigzea. fulis wasaRebad xval mobrZandiT. _ gmadlobT, naxvamdis! _ naxvamdis! gamovuwere _ gamomiweres gamouwere – gamogiweres gamouwera _ gamouweres * * * _ ra Rirs es fanqari? _ ormocdaxuTi TeTri. _ kalami? _ kalami samoci TeTri Rirs. _ inebeT: ormocdaxuTi TeTri _ fanqris fuli da samoci TeTri kalmis; sul _ erTi lari da xuTi TeTri. _ xurda gamomarTviT. _ gmadlobT! _ kargad brZandebodeT! * * * _ ramdeni gaqvs xelfasi? _ ocdaTxuTmeti lari da
116
ormoci TeTri. Sen? _ me meti maqvs, _ ormocdaori lari. _ Sens Zmas ramdeni aqvs? _ samoci lari da ocdaaTi TeTri. _ das?
bevri // uamravi
_ da umuSevaria.
AnlamdaĹ&#x;lar * * * guSin sarecxi manqana viyide. bevri miveci: oras ormocdaxuTi dolaris ekvivalenti Rirda larebSi, ese igi, daaxloebiT xuTas ormoci lari. montaJisTvis
aTi
dolaris
ekvivalenti
gadamaxdevines, ese igi, ocdaori lari; daaxloebiT amdenive, oci lari, transportSi gadavixade. sul xuTas oTxmoci lari
damijda.
magram,
rac
mTavaria,
coli Zalian kmayofili darCa Cemi siurpriziT. uamravi madloba miviRe. Cems cols aseT siurprizebs xSirad vukeTeb xolme.
xolme - Edat
117
gramatika Dil bilgisi Edat xolme
Edat
xolme
hareketin
defalarcalığını
ve
sıklığını belirtir. Edat xolme yeni çağ şekline eklenir ve fiil ile belirtilen hareketin tekrarlığını, sıklığını gösterir. Edat xolme her zaman fiilden sonradır. Fiil
+
xolme
wers xolme; modis xolme; vTamaSobT xolme; viciniT xolme.
Anlamdaş Yapısına göre farklı ancak aynı anlamda olan kelimelere anlamdaş denilir: bevri // uamravi // mravali -
anlamdaştır.
Anlamdaştır: bedi // iRbali, Raribi // Rataki, alioni //
ciskari.
Konuştuğumuzda
fazla
anlamdaşın
konuşmaya yakışıklık kazandırır.
118
kullanılması
Fiilin: gamovuwere ve
gamomiwera şahıs ile zamana
göre değişmesi Şimdiki zaman 1
vuwer
vuwerT
miwers
gviwers
2
uwer
uwerT
giwers
giwerT
3
uwers
uweren
uwers
uwers
gelecek zaman 1
gamovuwer
gamovuwerT
gamomiwers
gamogviwers
2
gamouwer
gamouwerT
gamogiwers
gamogiwerT
3
gamouwers
gamouweren
gamouwers
gamouwers
geçmiş zaman 1
gamovuwere
gamovuwereT
gamomiwera
gamogviwera
2
gamouwere
gamouwereT
gamogiwera
gamogiweraT
3
gamouwera
gamouweres
gamouwera
gamouwera
119
$ 18. tanisamosi Elbise,giyim sayofacxovrebo nivTebi Ev eşyası SeiZleba gavisinjo: - Giyip deneyebilir miyim? _ kostumi? - Kostümü? _ bluza? - Bluzu? _ qvedabolo? - Eteği? _ Jaketi? - Ceketi? _ Sarvali? - Pantalonu? _ es sviteri bambisaa? - Bu süveter pamuktan mı? _ ara, Salisaa. - Hayır, yünden. _ is kaba maCveneT, geTayva. - Bu elbiseyi gösterin, lütfen. _ es jempri ra Rirs? - Bu kazak kaç para? tanisamosi // tansacmeli me veZeb:
Anlamdaşlar
-
wignebis maRazias;
-
fotomaRazias;
-
tansacmlis maRazias;
-
suvenirebis maRazias;
-
saTamaSoebis maRazias;
-
eleqtrosaqonlis maRazias;
-
markets;
-
supermarkets...
vin? _ me, Sen vis? – me, Sen
120
minda viyido: -
eleqtrosaparsi;
-
feni (// Tmis saSrobi);
-
batarea (// elementi);
-
feradi televizori;
-
firsakravi;
-
videomagnitofoni;
-
kasetebi;
-
kompiuteri... * * *
_ ra mSvenieri pijaki gacvia. _ guSin viyide. _ sad iyide? _ Tavisuflebis moedanze. _ ramdeni mieci? _ as oci lari. _ sakmaod Zviri yofila. _ Tavidan as odaTxuTmeti damifases. _ TxuTmeti lari dagikles? _ ho, SevevaWre da damikles. _ cota viwro xom ara gaqvs? ar gaisinje? _ rogor ara; kargada maqvs. _ gexumre, kargada gaqvs da Zalian gixdeba. mSvidobaSi! _ didi madloba.
121
* * * _ sad aris aq fotomaRazia? _ mopirdapire mxares. _ gamarjobaT! _ gagimarjoT! _ ramden xanSi SegiZliaT am firis gamJRavneba? _ naxevar saaTSi. _ ai, erTi Sav-TeTri da ori feradi firi. _ mxolod gamJRavneba gnebavT? _ barem damibeWdeT kidevac. _ siamovnebiT. _ erT cals ramdenad beWdavT? _ ocdaaT TeTrad. _ damibeWdeT. _ keTili. _ gmadlobT. * * * _ es sviteri bambisaa? _ ara, Salisaa. _ palto unda movizomo. _ ager mobrZandiT. _ qamari ar minda. _ Tqveni nebaa. * * * _ gamarjoba! _ gagimarjos!
122
_ aq ras akeTeb? _ Sarvals vyidulob. _ me ki kostumi minda. _ ho, bavSvs Ceqma vuyide. Sen iyide rame? _ me jer ar miyidia... * * * _ is kaba maCveneT, geTayva. _ inebeT. _ Jaketi ara gaqvT? _ ara. _ es jempri ra Rirs? _ samoci lari. _ deda, miyide, ra!.. andaza:
sadac mixval, iqauri qudi unda daixuroo. Gittiğin yerin havasına uymalısın. * * *
orSabaTs Cemi meuRle bazrobaze wavida, bavSvebisTvis unda eyida raRacebi.
ufrosi biWisTvis Sarvali, jempri,
qurTuki, maisurebi da windebi iyida; umcross ki jinsis Sarvali, rolingi da Ceqma uyida, magram Ceqma erTi zomiT patara
mouvida,
sxva
ra
gza
iyo,
meore
dRes
Ceqmis
gadasacvlelad wavida. kidev kargi, gamyidveli adgilze iyo, _ sxva zomaze gadaucvala, erTi zomiT didze. aCis Zalian moewona Tavisi axali Ceqmebi.
123
gramatika Dil bilgisi Fiilin `vacmev, macvia~ şahıs ile zamana göre değişmesi Şimdiki zaman 1 2 3
v-acmev acmev acmev-s
v-acmev-T acmev-T acmev-en
m-acvia g-acvia acvia
gv-acvia g-acvia-T acvia-T
gelecek zaman 1 2 3
Ca-v-acmev Ca-acmev Ca-acmev-s
Ca-v-acmev-T Ca-acmev-T Ca-acmev-en
m-ecmeva g-ecmeva ecmeva
gv-ecmeva g-ecmeva-T ecmeva-T
geçmiş zaman 1 2 3
Ca-v-acvi Ca-acvi Ca-acv-a
Ca-v-acvi-T Ca-acvi-T Ca-acv-es
m-ecva g-ecva ecva
gv-ecva g-ecva-T ecva-T
şahıs zamirlerin me, Sen, is çekimi I ve II şahıs zamirler çekime tabi değiller. ile ve
Ahval halleri de yoktur:
saxelobiTi
Sen
Cven
Tqven
micemiTi
Sen
Cven
Tqven
naTesaobiTi
Sen-
Cven-
Tqven-
moqmedebiTi
_
_
_
viTarebiTi
_
_
_
wodebiTi
Sen // Se
_
124
Tqven // Tqve
I. şahıs zamire ait olan me =nin bir özelliği daha vardır: eki olan - e ve ismin - in hallerde kök
Cem- yer alır (Cem-ze, Cem-Si, Cem-Tan, Cem-Tvis). III. şahıs zamirleri daha farklı çekilir: ile
halden başka diğer hallerde başka kök yer alır:
Tek saxelobiTi
es
eg
is
igi
micemiTi
ama-s
maga-s
ma-s
ima-s
naTesaobiTi
am-is
mag-is
m-is
im-is
moqmedebiTi
am-iT
mag-iT
m-iT
im-iT
viTarebiTi
am-ad
mag-ad
saxelobiTi
ese-n-i
ege-n-i
micemiTi
ama-T
maga-T
ima-T
ma-T
naTesaobiTi
ama-T
maga-T
ima-T
ma-T
moqmedebiTi
_
_
_
_
viTarebiTi
_
_
_
_
_
_
Cem
Fiilin: viyide ve
isi-n-i
damiklo şahıs ile zamana göre
değişmesi Şimdiki zaman 1 2 3
vyidulob yidulob yidulobs
vyidulobT yidulobT yiduloben
1 2 3
viyidi iyidi iyidis
viyidiT iyidiT iyidian
1 2 3
viyide iyide iyida
viyideT iyideT iyides
miklebs giklebs uklebs
gviklebs giklebT uklebs
gelecek zaman damiklebs dagiklebs dauklebs
dagviklebs dagiklebT dauklebs
geçmiş zaman damiklo dagiklo dauklo
125
dagviklo dagikloT dauklo
$ 19. saxlis mowyobiloba Evin düzeni
_ Cveni axali bina oTxi oTaxisa da saTavsoebisagan Sedgeba. _ Yeni binamızın dört odası ve kilerleri var. _ ra saTavsoebi aqvs Tqvens binas? _ Binanızın nasıl bir kilerleri var? _ am binas aqvs samzareulo, saabazano, tualeti, aivani. _ Bu binanın mutfağı, banyosu, tuvaleti, balkonu var. _ aivanze saZinebeli oTaxidan gadixarT? _ Balkona yatak odasından mı çıkıyorsunuz? _ saZineblidan da lojiidan. - Yatak odasından ve locadan. _ sastumro oTaxi didia? - Misafir odası büyük mü? _ sakmaod, ocdaaTi kvadratuli metria. _ Yeterinceye kadar, otuz metre karedir. _ lifti gaqvT? - Asansörünüz var mı? _ diax, gvaqvs. Evet, var. _ Tqveni sameuli ucxouria? _
Büyük aynanız ithal malı mı?
_ diax, germanulia. - Evet, Alman malı.
126
* * * _ Tqveni sameuli germanulia? _ diax. _ es samzareulo? _ es samzareuloc germanulia. Cemi qmris nayidia. _ Tqveni qmari sad muSaobs? _ intercentrSi. _ xSirad dadis ucxoeTSi? _ diax, avejic iqidan Camoaqvs xolme. _ ra rbili divania! *** _ am binaSi rodis gadmoxvediT?
universitetis-ken
_ aTi wlis win
saZinebl-idan
_ adre sad cxovrobdiT?
abazana-mde
_ vaJa-fSavelas gamzirze,
universistetisken mimaval quCaze gvqonda erToTaxiani bina. _ rogori bina iyo? _ cudi, Zalian patara da mouxerxebeli, dabalWeriani. _ axali binis proeqti rogoria? _ ori saZinebeli oTaxi gvaqvs, sastumro oTaxi da mSvenieri samzareulo. saZineblidan aivanze gaxval. _ abazana da tualeti cal-calkea? _ diax, cal-calkea: abazanamde tualetia. _ saTavsoc aqvs? _ diax, sakuWnao gvaqvs.
127
_ sardafi? _ ara, samwuxarod, sardafi ara gvaqvs. _ garaJi? _ arc garaJi gvaqvs, magram male unda avaSenoT.
* * * _ modi, saxli davalagoT, xval stumrebi unda movidnen. _ kargi, deda, me mogexmarebi. winsafari momeci. _ samzareuloSi fanjrebi WuWyiania, gawminde. _ kargi. _ me ki sastumro oTaxSi iataks movaprialeb. _ mastika gvaqvs? _ ki, erTi qila gvaqvs. _ jer cocxiT unda davgavoT iataki, ara? _ ho, amas me gavakeTeb, Sen fanjrebs mixede. * * *
Tqven-i korpus-i
_ ramdensarTuliania Tqveni
Tqven-s korpus-s
korpusi?
Tqven-i korpus-is . . .
_ cxrasarTuliania. _ lifti gaqvT? _ samwuxarod, ara gvaqvs. _ ar gqondaT? _ gvqonda, magram gafuWda. _ mere ras apirebT? _ unda SevakeToT. _ Tqven romel sarTulze cxovrobT?
128
_ mexuTeze. _ mexuTeze Zneli ar aris asvla. _ ho, magram lifti mainc saWiroa. _ ezo rogori gaqvT? _ sakmaod kargi gvqonda, magram garaJebi aaSenes da bavSvebs saTamaSo adgili aRar darCaT. _ ho, eg yvelgan egrea.
* * * samzareulos davurekeT cota
remonti
saSas,
Zvirad
Cvens
akeTebs,
gadavwyviteT. xelosans. magram
saSa kargi
xelosania, ramdenime Tvis win abazana da tualeti
gagviremonta
da
kmayofili
davrCiT. samzareuloSi jer metlaxi daago saSam. gaSrobas erTi kvira dasWirda; mere eleqtrogayvaniloba da plastikatis Weri gaakeTa, bolos ki kafeli gaakra. Spalieri Cven TviTon gavakariT. galamazebul samzareulo oTaxSi axali polonuri aveji davdgiT. sarecxi manqanac samzareuloSi davamontaJeT.
xis-gan
andaza:
erTi xisagan baric gamova da niCabico.
Aynı ağaçtan hem rekte yapılır hemde, bel.
129
gramatika Dil bilgisi İstikameti gösteren ekler
İstikamet isimlerde eklerle gösterilir; ekler -idan (-dan) çıkmayı belirtir. saxl-idan; quC-idan;
¬
wyaro-dan. Ek -ken bir şeye doğru istikametini gösterir ve İsmin = in haline eklenir: saxl-is-ken; quC-is-ken; wyaro-s-ken. Ek -amde (-mde) bir şeye veya şahısa kadar varmayı belirtir:
saxl-amde; quCa-mde; wyaro-mde.
Ek
–gan - in bir özelliği
Ek –gan ismin – in hali ile beraber bir şeyin neden yapıldığını belirtir: x-is-gan, rkin-is-gan, SuSisgan...
130
Ek -gan bazı hallerde uzaklığı da belirtir: kac-is-gan, dedis-gan, Cem-gan...
İşaret ve İyelik zamirlerinin çekimi İşaret zamirinin iki farklı şekli var: sax.
es wign-i
eg wign-i
is wign-i
mic.
am wign-s
mag wign-s
im wign-s
naT.
am wign-is
mag wign-is
im wign-is
moqm.
am wign-iT
mag wign-iT
im wign-iT
viT.
am wign-ad
mag wign-ad
im wign-ad
wod.
_
_
_
İyelik zamirinin çekimi farklıdır: sax.
Cem-i megobar-i
mic.
Cem-s megobar-s
naT.
Cem-i megobr-is
moqm.
Cem-i megobr-iT
viT.
Cem-s megobr-ad
wod.
Cem-o megobar-o
131
$ 20. cxovelebi, frinvelebi Hayvanlar, kuşlar Sinauri cxovelebia: evcil hayvanlar:
Zroxa
ZaRli
cxvari
Txa
xari
kameCi
cxeni
kata
gareuli cxovelebia: - Vahşi hayvanlar:
lomi
vefxvi
132
daTvi
mgeli
melia (mela)
iremi
Sinauri frinvelebia: - Kumes hayvanlari
ixvi
bati
qaTami
indauri
gareuli frinvelebia: - Yirtici kualar
mercxali
arwivi
bu
mtredi
TuTiyuSi
* * * frinvelebi kvercxebs deben. - Kuşlar yumurtluyorlar.
vdeb – davdeb – davde debs – dadebs _ dado * * *
133
_ es ZaRli ra jiSisaa? - Bu köpek ne cinstir? _ nagazia. - Çoban köpeğidir.
* * * Zroxa zmuis. - İnek böğürüyor. cxvari bRavis. - Koyun meliyor. cxeni Wixvinebs. - At kişneliyor. Rori Rrutunebs. - Domuz bağırıyor. ZaRli yefs. - Köpek havliyor. kata knavis. - Kedi miyavlıyor. dedali kakanebs. - Tavuk gıtgıdıyor. mamali yivis. -
* * * _ Zroxa Wixvinebs? _ ara, Zroxa bRavis. _ Rori? _ Rori Rrutunebs. _ ZaRli? _ ZaRli yefs. _ kata? _ kata knavis.
134
* * * ofofi mindorsa da tyeSi cxovrobs, amitom gareuli frinveli hqvia. ofofi patara frinvelia; tani wvrili da mogrZo aqvs, bolo ki grZeli. qoCors savarcxeli hqvia, am savarcxels igi xan gaSlis, xan dakecavs. ofofs grZeli da wvrili niskarti aqvs. ferad igi Wrelia. Semodgomaze ofofi Tbil qveynebSi mifrinavs.
vcxovrob – cxovrob – cxovrobs vicxovre – icxovre - icxovra * * * kameCi Sinauri cxovelia. igi xarze didi tanisaa, Ronec meti aqvs. ferad Savia, rqebi didi da mokauWebuli aqvs. Cliqebi grZeli
gayofili abia.
aqvs. kameCs
kudi arc
metismeti sicxe uyvars da arc sicive.
bunebiT igi mSvidia.
kameCis Svils zaqi hqvia. kameCma yroyini icis. abia – Bir taneye denilir (ağaçtaki
meyveye).
andaza:
melas rac agondeboda, is esizmrebodao. Ac tavuk rüyasında darı görür.
135
gramatika Dil bilgisi Fiilin `debs~ şahıs ile zamana göre değişmesi Şimdiki zaman 1
vdeb
vdebT
2
deb
debT
3
debs
deben
gelecek zaman 1
davdeb
davdebT
2
dadeb
dadebT
3
dadebs
dadeben
geçmiş zaman 1
davde
davdeT
2
dade
dadeT
3
dado
dades
`abia (asxia)~ Fiilin şahıs ile zamana göre
değişmesi Şimdiki zaman 1
mabia
gvasxia
2
gabia
gasxiaT
3
abia
asxiaT
136
gelecek zaman 1
mebmeba
gvesxmeba
2
gebmeba
gesxmebaT
3
ebmeba
esxmebaT
geçmiş zaman 1
meba
gvesxa
2
geba
gesxaT
3
eba
esxaT
cxovrobs Fiilin
şahıs ile zamana göre
değişmesi Şimdiki zaman 1
vcxovrob
vcxovrobT
2
cxovrob
cxovrobT
3
cxovrobs
cxovroben
gelecek zaman 1
vicxovreb
vicxovrebT
2
icxovreb
icxovrebT
3
icxovrebs
icxovreben
geçmiş zaman 1
vicxovre
vicxovreT
2
icxovre
icxovreT
3
icxovra
icxovres
137
Tavi II
II Bolum
$ 1. qveynis mxareebi
Semtler
mze aRmosavleTidan amodis da dasavleTiT Cadis. Güneş doğudan doğar
ve batıda batar.
ruseTi CrdiloeTiTaa, TurqeTi _ samxreTiT. Rusya Kuzeydedir, Türkiye – Güneyde. qveynis mxareebia: Semtler:
CrdiloeTi Kuzey
dasavleTi
aRmosavleTi
Batı
Doğu
samxreTi Güney
* * * dRes samxreTis qari qris. -
Bugün güneyden esiyor.
CrdiloeTi polusi CrdiloeT naxevarsferoSia. Kuzey kutbu kuzey yarım kürededir. germania dasavleT evropis qveyanaa. -
Almanya Batı Avrupa ülkesidir.
138
ukraina aRmosavleT evropis qveyanaa. - Ukrayna doğu Avrupa ülkesidir.
_ sad mdebareobs italia? _ İtalya nerede bulunur? _ italia mdebareobs evropis samxreTSi. _ İtalya
andaza:
Güney Avrupadadır.
visac ar misdeven, arc garbiso. Sebebi olmayan kaçmaz.
* * * _ erT andazas getyvi: visac ar misdeven, arc garbiso. _ ese igi, visac misdeven, is garbiso? _ ase gamodis. _ maS, visac mosdeven, is gamorbis? _ ho. _ visac ar mosdeven, is arc gamorbis? _ ara.
mi-sdeven, ga-rbis mo-sdeven, gamo-rbis Prefiksler: mi-, mo-, ga-, gamo-
139
* * * _ dRes Cvenma gundma waago. _ marTla? _ ho, samxreT safrangeTis nakrebs xvdeboda. _ samxreT safrangeTis nakrebi Zlieri gundia. _
diax. Cvenebs yovelTvis uWirdaT maTTan TamaSi. axlac Zalian gauWirdaT. _ kidev Sexvdebian erTmaneTs? _ ki, or kviraSi Sexvdebian ganmeorebiT. _ rogor fiqrob, moigeben? _ me mgoni, ki. _ mec ase mgonia. guls nu gaitex, mogeba da
wageba Zmebi arian. _ ho, asea, dRes waage, xval moigeb.
andaza:
mogeba da wageba Zmebi ariano. Kazanç ile kayıp kardeştir
waago (TamaSi) moigo (latarea) daago (parketi) Caago (xmali)
140
* * * Cveni saxlis win Saragzaa, manqanebi ganuwyvetliv midian da modian; Cveni
saxlis
ukan
mdinare
moedineba, marjvniv da marcxniv mezoblebis mxridan
saxlebia. sxva
dasavleTis
aRmosavleTis
sofeli
mxares,
gvesazRvreba,
didi
mindvris
bolos, maRali mTaa. Zalian miyvars am mindorze dasveneba da muSaoba, _ me xom mxatvari var. wina kviras portrets
vxatavdi, dResac amas
vxatav,
vamTavreb; rom davamTavreb, mere peizaJs davxatav. es lamazi mTa unda davxato. Cemi megobari axal funjebsa da saRebavebs Camomitans qalaqidan. Cemi saRebavebi Tavdeba, cotaRa damrCa.
vxatav _ davxatav vamTavreb _ davamTavreb Prefiks gelecek zamanı belirtir
andaza:
wina kaci ukana kacis xidiao. Öndeki adam geridekinin köprüsüdür.
141
gramatika Dil bilgisi Fiil ile hareket istihkametinin belirtmesi. Prefiks, Önek `-vid vid~-fiil
bir
şekil
yeni
köküdür. Ona prefiks eklenerek
anlam
kazanıyor.
prefiks
fiile
önünden eklenir. Fiilde
prefiks
faaliyet
istikametini
belir-
tir. Prefiksler anlamı: Alttan
üste doğru faaliyet: a-, amo- (a-vida, amo-vida);
Üstten alta doğru faaliyet: da-, Ca-, Camo- (da-varda, Cavida, Camo-vida);
Dışarıdan içeriye doğru faaliyet: Se-, Semo- (Se-vida, Semo-vida);
142
İçeriden dışarıya doğru faaliyet: ga-, gamo- (ga-vida, gamovida);
Engel aşaması: gada-, gadmo- (gada-vida, gadmo-vida);
O tarafa doğru faaliyet: mi-, wa- (mi-vida, wa-vida);
Bu tarafa doğru faaliyet: mo-, wamo- (mo-vida, wamo-vida).
Not: mi- ve mo- prefiksler anlam olarak prefikslere çok benzer. Ancak
wa- (wamo_) prefiks ile fiil
hareketin başlangıç noktasını belirtir saxlidan wamovida), mi- ve
wa-, wamo-
(saxlidan wavida,
mo- ise hareketin son noktasını
gösterir (saxlSi mivida, saxlSi movida).
Bazı hallerde prefiks fiilin bütün anlamını değişir: waago (Kayıp etti) moigo (Kazandı) daago (döşedi) Caago (koydu).
143
Prefiks ve gelecek zamanin belirtmesi Prefiksin
genel
anlamı
hareket
istikametinin
belirtmesidir, ancak prefiksin diğer anlamı da var: O kelimeye eklenip gelecek zamanı belirtir: wers (yazıyor)
-
akeTebs (yapıyor) -
da-wers (yazar); ga-akeTebs (yapar);
klavs (öldürüyor) - mo-klavs (öldürür).
144
$ 2. geografia
(saqarTvelo, kavkasia, msoflio) Coğrafya (Gürcistan, Kafkas, Dünya) _ saiT midis es gza? _ Bu yol nereye gider? _ es gza qvemo qarTlisken midis. _ Bu yol Kvemo Kartliye gider. _ saidan modis es kaci? _ Bu adam nereden geliyor? _ es kaci dmaniselia, dmanisidan modis. _
Bu
adam
Dmanisli,
Dmanisiden
geliyor .
sad? saiT? saiTken? saidan?
_ ialbuzi kavkasiis umaRlesi mwvervalia. _ Elbruz Kafkasların zirvesidir . _ mtkvari saqarTvelos udidesi mdinarea. igi TurqeTidan moedineba. _ Kura Gürcistanın en
büyük
akıyor .
145
nehridir. Türkiyeden
* * * _ gamocanas getyvi, Tu gamoicnob. _ aba, gismen. _ midis, modis, iqve dgas. _ ranairad? Tu midis da modis, adgilze rogor dgas? _ diax, midis, modis da adgilzea. _ ver vxvdebi. _ aba, dafiqrdi. _ mivxvdi, mivxvdi! amas rogor ver vxvdebodi! es xom karia! _ marTalia.
midis _ O tarafa, konuşandan uzak. modis _ Bu tarafa, konuşana yakın.
* * * _ me minda, rom Senc wamoxvide laSqrobaSi. _ wamosvla mec minda, magram ar SemiZlia. _ Tu ginda, raRa giSlis xels? _ samuSao unda davamTavro. _ ginda dagexmaroT? _ rogor unda damexmaroT? _ Cveulebrivad, movalT da dagex--
146
marebiT. Cven gvinda, rom dagexmaroT. xom gagigonia, Zala erTobaSiao!
andaza:
Zala erTobaSiao! – Kudret beraberliktedir!
minda
gvinda
ginda
gindaT
unda
undaT
* * *
saqarTvelo patara da mTa-goriani qveyanaa. mas uWiravs daaxloebiT samocdaaTi aTasi kvadratuli kilometri. igi Savi
zRvis
bunebiT.
piras
mdebareobs
saqarTvelos
da
CrdiloeTiT
ganTqmulia
lamazi
kavkasiis
mTebia,
dasavleTiT _ Savi zRva, aRmosavleTiT _ azerbaijani, xolo samxreTiT _ somxeTi.
147
* * *
dedamiwa ori naxevarsferosagan Sedgeba: aRmosavleTi da
dasavleT
naxevarsferoebisagan.
kontinenti
Svidia:
evropa, azia, CrdiloeTi amerika, samxreTi amerika, afrika, avstralia,
antarqtida.
yvelaze didi
kontinentia azia,
meore adgilzea afrika, mesameze _ CrdiloeTi amerika, meoTxeze
_
samxreTi
amerika,
mexuTeze
_
antarqtida,
meeqvseze _ evropa da meSvideze _ avstralia. okeane oTxia: wynari okeane, atlantis okeane, indoeTis okeane da Crdilo yinulovani okeane.
unda
wavide (me)
unda
wavideT (Cven)
unda waxvide (Sen)
unda waxvideT (Tqven)
unda wavides (is)
unda wavidnen (isini)
148
gramatika Dil bilgisi mi- ve mo- prefiksler Prefiks
hareketin
bazı
(içeriye,
dışarıya,
üste,
belirtir,
ancak
onun
değildir.
Hareket
bu
bir
alta, tek
istikameti
bir
çeşidini
öne
doğru)
fonksiyonu
birinci
şahısın
bulunduğu yerinden de belirtilebilir, yani: mi- ve mo- prefiksler konuşan
şahısin durumunu
gösterir: mo-mwere Sen me werili
- Bana mektubu yaz.
mo-mwera man me werili - O bana mektubu yazdı. mi-vwere me mas werili - Ben ona mektubu yazdım. mi-swera man
mas werili - O ona mektubu yazdı.
Bazı hallerde mi- ve mo- prefikslerin I şahısla alakası yoktur. mo-mikiTxe (selam söyle), mo-kla (öldürdü), mi-iRo (aldı)... Fiilde
mo-
prefiks
diğer
prefikslere
eklendiğinde fiile konuşan şahısa doğru belirtilen anlamı kazandırıyor:
149
minda (istiyorum) Fiil şahısa göre değişmesi minda (istiyorum) şahısa göre özel değişimi:
Tekil
Çoğul
1
me minda
Cven gvinda
2
Sen ginda
Tqven gindaT
3
mas unda
maT undaT
unda (istiyor) Fiil Fiil bir özelliği Fiil unda istek ile yükümü belirtir. Diğer fiile sık sık eklenir ve şahısa göre değişmez.
Tek
Çoğul
1
unda wavide (me)
unda wavideT (Cven)
2
unda waxvide (Sen)
unda waxvideT (Tqven)
3
unda wavides (is)
unda wavidnen (isini)
150
$ 3. sofeli; meurneoba
Köy, Tarım
* * * aq simindis naTesebia. – Burada mısır tarlası var. mwyemsi cxvris faras mwyemsavs. – Çoban köyün sürüsünü otarıyor.
* * * _ es fara visia? _ Bu köyün sürüsü
kimin?
_ es fara mwyemsisaa. _ Bu köyün sürüsü
aviRe me
aviReT Cven
aiRe Sen
aiReT Tqven
aiRo man
aiRes maT
çobanındır. mosavali
_ es miwa noyieria? _ Bu toprak verimli mi?
uxvi 151
kargi
cudi
_ diax, es miwa nayofieria. _ Evet, bu toprak verimli. _ am miwaze kargi mosavali aiReT?
_ Bu topraktan bol ürün aldınız mı? _ diax, nayofier miwaze kargi mosavali aviReT. _ Evet, verimli topraktan bol ürün aldık. Cemma biZaSvilma aq vazi gaaSena. Burada amcamın oğlu üzüm bahçesini yaptı.
gavaSene me is
gavaSeneT Cven is
gaaSene Sen is
gaaSeneT Tqven is
gaaSena man is
gaaSenes maT is * * *
niadagi: noyieri mwiri
_ mSvenieri bostani gqonia. _ ho, ra vici, ara uSavs. _ xSirad dadixar samuSaod? _ sakmaod. _ samuSao iaraRebi Tu gaqvs? _ yvelaferi maqvs: bari, Toxi, fiwali, focxi, celi.
_ aq ra giTesia? _ aq mwvanili davTese. _ mainc ra? _ qinZi, oxraxuSi, kama, niaxuri...
152
_ mxolod mwvanilia? _ ara, cota stafilo, badrijani da bolokic davTese. _ kitri da pamidori? _ ara, egeni Cemma mezobelma daTesa da kargi mosavalic aiRo. _ ese igi, Sen izarmace, Senma mezobelma ki ar izarmaca? _ ho, Cemma mezobelma majoba. _ es risi nergebia? _ xexilia: vaSli, msxali, atami, komSi, tyemali. _ esa? _ es broweulia. _ amindi rogori iyo wels? _ sakmaod kargi, magram amas winaT didi setyva wamovida. _ venaxi daisetyva? _ ho, Zalian. _ yurZnis mosavali gaafuWa setyvam? _ diax. _ dakrefa ver moaswariT? _ cota movaswariT. ra vicodi, Torem viCqarebdi. _ asea, setyvam dandoba ar icis. gavafuWe me
gavafuWeT Cven
gaafuWe Sen
gaafuWeT Tqven
gaafuWa man
gaafuWes maT
153
* * * Cemi agaraki qalaqidan 30 kilometrSia. eqvsasi kvadratuli
metri
miwa
maqvs.
SabaT-kviras
iq
davdivar
samuSaod. wels Cemma mezobelmac aiRo nakveTi da axla erTad davdivarT.
* * * guSin
me
da
Cems
murTazs
mezobelma
gvTxova
da
wavyeviT
megobar daxmareba
Cvenc
nakveTSi.
jer
dilidan TiTqos
wvimas apirebda, magram mere mzem gamoanaTa. simindi iyo gasaToxni. me Toxna ar vicodi, magram murTazma maswavla. yvelam bevri vimuSaveT. SuadRisas me da mezobelma davisveneT, murTazma ki jer iuara dasveneba, man celi aiRo da Tibvas Seudga. mere isic daiRala da CrdilSi wamowva. saRamos isev gavagrZeleT muSaoba. saqmes movrCiT da male amindmac auria. kokispiruli wvima wamovida. wvimam lebSi
male
gadaiRo
davbrundiT.
dedam
da
sax-
vaxSami
gamomitana, cxeli Cai damalevina. Zalian daRlils Rame mkvdariviT dameZina.
154
gramatika Dil bilgisi Fiil zamanı
Bildiğimiz kadarıyla fiil şahıs ve zamana göre değişir. Zamanın
üç tipi var: Şimdiki,
geçmiş
ve
gelecek. Gelecek
zaman
şekilleri
Şimdiki
zaman
şekillerine bir prefiks eklenerek türemektedir (wers - da-wers, akeTebs - ga-akeTebs, klavs - mo-klavs): Bu gibi hallerde
prefiks
istikameti
değil
gelecek
zamanı
yani
prefiks
gösterir. Geçmiş
zaman
bu
gibi
kolay
eklenerek istihsal edilmiyor. Fiilin kökü değişiyor. Ayrıca,
faaliyet
gösteren
şahıs
ismin
şekli
de
değişir. xatavs
kac-i
naxats
–
Adam
resim
yapıyor
(Şimdiki
zaman); daxata
kac-ma
naxati
–
Adam
resim
yaptı (Geçmiş
zaman). kac-i – Yalın haldir, kac-ma – Gürcüceye özgü olan hikaye halidir.
155
Hikaye hali Hikaye
hali
öznenin
(faaliyetci
şahıs)
halidir. Bazı dillerde hikaye hal yok, dolaysıyla şu şekile özel bir ilgi gösterelim. -ma hikaye
hal
(-m –
ekidir
sesli
ile
kökü
sonuclanan isimleri): örneğin:
kac-i
yalın hal:
deda
hikaye hal: kac-ma
deda-m
Hikaye halde şahıs zamirleri de farklıdır: yalın hal: es
eg
hikaye hal: aman Gürcücede
hikaye
is // igi
magan
hali
man // iman
sadece
geçmiş
zaman
şeklindeki özneyi gösterir: daxata moswavle-m
kac-ma
(öğrenci
(adam öğrendi),
resim
iswavla
yaptı),
daiZina
bavSv-ma
(çocuk
uyudu)...
Fiil icis - in (biliyor) özelliği icis
Fiil
(biliyor)
hikaye
halde
kullanma
açısından istisna olaraktır: Onun öznesi (faaliyetçi şahısı
belirten
isim)
Şimdiki
halindedir. örneğin: aSenebs is (kac-i), O adam inşa ediyor,
ancak -
ici-s man (kac-ma). Biliyor (o adam).
156
zamanda da hikaye
$ 4. tye, mTa, reliefi
Orman, dağ, rolyef
zRvis piras dablobia; mas mosdevs zegani. Sahil ingin yerdir; sonrası ovadır. seri SemaRlebuli adgilia. Seri yüksecik yere denilir. gora patara mTaa. Tepe küçük dağcığa denilir. maRal mTas mwvervali aqvs. Yüksek dağa zirve denilir.
* * * wyaro (// nakaduli) mTaSi moedineba. – Pınar dağlardan akar. ru didi wyaroa. – Dere büyük pınardır. Rele ruze didia. – Irmak dereden büyüktür. sofelSi patara Rele Camodis. is mdinares erTvis. Köyde küçük ırmak akıyor. O nehire dökülüyor.
157
vakeTebdi _
gavakeTe
vmuSaobdi – vimuSave vwerdi – davwere Faaliyet tamamlığı
* * * _ zafxulSi sad unda daisvenoT? _ Yaz mevsimini nerede geçireceksin? _ jer mTaSi, mere ki zRvaze wavalT. _ İlk önce yaylada, sonra ise denize gideriz. mTis haeri bavSvebisaTvis Zalian sasargebloa. Dağ
havası çocuklar için çok sağlıklıdır.
soflis irgvliv tyea. iqvea tbac. Köyün
etrafı ormanlıktır. Orada gölcük de var.
* * * _ gamarjoba! _ gagimarjos! _ rogor xar? _ kargad, ara miSavs, Tqven? _ Cvenc kargad. rodis gadixarT qalaqidan? _ erT kviraSi unda gavideT. _ zafxulSi sad unda daisvenoT? _ sofelSi. sofeli mTaSi gvaqvs. mTis haeri bavSvebisaTvis Zalian sasargebloa.
158
_ sofelSi mdinare aris? _ mdinare cota Sorsaa, magram sofelSi patara Rele Camodis. iq bavSvebi midian
da banaoben. mdinareze CanC-
qeria. _ mere zRvaze unda waxvideT? _ rasakvirvelia!. _ sad? _ an baTumSi, an qobuleTSi. bina unda viqiraoT. ori kvira davrCebiT. zRva Zalian miyvars. _ aba, naxvamdis! karg dasvenebas da kargi drois gatarebas gusurveb! _ kargad iyavi.
Seagrove vagrovebdi – (ar) Semigrovebia. Geçmiş zamanin uc aekli * * *
_ tyeSi iyavi? _ diax, viyavi da kargad davisvene. _ rame cxoveli Tu naxe? _ ki, iremi davinaxe Soridan. kidev monadire
vnaxe,
romelmac
kurdReli mokla. _ soko Tu Seagrove? _ ara, soko ar Semigrovebia. winaT vagrovebdi, axla ki ar Semxvedria.
159
* * * me da Cemi megobari ali tyeSi wavediT. tye sofelTan axlosaa. Sors mwvervali Cans, mTis mwvervalze sul
yinulia.. TviTon
sofeli
ki
mTazea,
zRvis donidan 800 metrze. sofelSi Camodis.
mTaSi
mdinare ramdenime
maSavera wyaroa.
sofels or nawilad yofs patara Rele, romelic mdinares uerTdeba. es Rele mdinaris erT-erTi
Senakadia. Rele Rrma xevSi midis da mdinaris viwro xeobas erTvis. mdinare mTidan eSveba da zog adgilas ramdenime CanCqeria. tyeSi Cven CanCqerebi vnaxeT. tyeSi bevri Txili, kenkra da sokoa. me da alim SevagroveT soko da kenkra. Txili jer ar iyo. tyeSi cxovelebic vnaxeT: kurdReli, mela, zRarbi; Sors iremic davinaxeT. alis Zalian moewona Cveni soflis tye. Cven kidev unda wavideT da vinadiroT.
160
gramatika Dil bilgisi Faaliyet tamamlığı Prefiksler şekil
faaliyeti
tamamlanmayan
şekli
tamamlar. belirtir,
Prefikssiz
prefiksli
ise
tamam olmuş yani bitmiş olan faaliyeti belirtir. Şimdiki faaliyeti
zamanı gösterir,
belirten
şekil
dolaysıyla
Şimdiki
her
zaman
tamamlanmayan faaliyet anlamına geliyor. Geçmiş ve gelecek zamanda
zamanlar
tam
faaliyet
tamamlanacaktır,
faaliyeti
tamamlanmıştir
gelecekte
belirtir: yada
tamamlanacak
geçmiş muhakkak
şekile
gibi anlamı prefiks veriyor: wers (yazıyor) - da-wera (yazdı) - da-wers (yazar) akeTebs (yapıyor) - ga-akeTa (yaptı) - ga-akeTebs (yapar) Geçmiş zamanda icra edilmiş (veya gelecek zamanda yapılacak) faaliyet tamamlanmış veya tamamlanmamış olabilir. Gelecekte: xval davjdebi da mTeli dRe vwer. Yarın oturur ve bütün gün yazarım (tamamlanmamıştır). xval werils davwer. Yarın mektubu yazacağım (tamamlanmıştır). Geçmişte: guSin mTeli dRe vwerdi
161
bu
– Dün bütün gün yazıyordum (tamamlanmamıştır); guSin werili davwere – Dün mektubu yazdım (tamamlanmıştır).
Sonucu belirten faaliyet gamikeTebia
-
(yapmışım)
olduğunu
ve
sonucunu
faaliyet
seyrini
sonucunu
belirtir.
belirtir.
değil Şu
faaliyetin
geçmişte
şekle
sık
Fiil
geçmişte geçmişteki
icra sık
edilenin
Turme (demek
anlamına geliyor - `Turme gamikeTebia, Turme gagikeTebia, Turme gaukeTebia~) ek ekleniyor `Turme~ eklendiğinde söyleyen
kişi
tarafından
görülmemiş
haberi
veya
kendi şuuruna varmadan çıkan faaliyeti belirtir. Söz konusu
ek
bazan
şekille
birlikte
değildir,
ancak
tahmin ediliyor. Geçmiş zamanın üç şekli Örnekler: gavakeTe (yaptım) - vakeTebdi (yapıyordum) – gamikeTebia (yapmışım) – her üçü geçmiş zamanda icra edilen
faaliyeti
belirtir.
Ancak
aralarında
gerek
şekil, gerekse önem açısından farklılık var: vakeTebdi (yapıyordum) – geçmişte icra edilen, sürekli devam eden, ancak fiil içinde sonucu belli olmayan faaliyeti belirtir.
162
gavakeTe (yaptım) - geçmişte icra edilmiş ve geçmişte iken kesilmiş faaliyeti gösterir. gamikeTebia (yapmışım) - geçmişte icra edilmiş faaliyet sonucunu belirtir. Geçmişte icra edilmiş faaliyeti belirtmek için her
üç
şekil
de
kullanılır,
ancak
aralarındaki
farklılığın bilinmesi de gerek. Faaliyete
değinen
sualin
cevabı
şöyle
olabilir: dawere? yazdın mı? ar
damiweria!
(daha
yazmamışım)
-
bu
şekil
sonuçlanmamış faaliyeti gösterir. ar davwere! (yazmadim) -
bu aekil faaliyetin
sonuclanma ihtimalini, ancak icra edenin tarafindan faaliyetin mahsus sonuclanmadioini belirtir. ver
davwere!
(yazamadım) - imkansızlıktan
faaliyet icra edilemedi.
163
$ 5. ardadegebi, Svebuleba Tatil, izin
ardadegebi skolis moswavleebsa da studentebsa aqvT, Svebuleba
_
mosamsaxureebs.
bavSvebs
Zalian
uxariaT
saskolo ardadegebi, gansakuTrebiT zafxulis ardadegebi, rac mTeli sami Tve grZeldeba. Öğrencilerin
tatili
var,
memurlarin
ise
izni.
Çocuklar tatile çok sevinir, özellikle üç aylık yaz tatiline. * * * zafxulis ardadegebi ivnisidan iwyeba. Yaz tatili Haziran ayından itibaren başlar. zamTris ardadegebi ori kvira grZeldeba. Kış tatili iki hafta sürer. Svebulebis nawils mTaSi gavatareb, mere zRvaze waval. Tatilimin bir kısmını dağda geçireceğim, daha sonra ise denize gideceğim.
curva icis curvas swavlobs curva iswavla
164
mivdivar
me
mivdivarT Cven
midixar
Sen
midixarT Tqven
midis
is
midian
isini
* * * _ rodis gewyeba ardadegebi? _ maisis bolos. _ mere sad midixar? _ sad mivdivar da sofelSi. _ iq vina gyavs? _ bebia da papa myavs. _ mTeli zafxuli iq unda iyo? _ agvistos Tvemde. _ agvistoSi sad midixar? _ zRvaze mivdivar. _ Senebic midian? _ ra Tqma unda, yvelani erTad mivdivarT.
* * * _ Svebulebas rodis iReb? _ zamTarSi. _ ianvarSi? _ ara, TebervalSi. _ mere sad midixar?
165
_ gudaurSi. _ TxilamurebiT unda isrialo? _ ho, Zalian miyvars Txilamurebi. _ ramdendRiani Svebuleba gaqvs? _ orkviriani. _ col-Svilic Tan migyavs? _ ra Tqma unda, mimyavs. _ rodis midixar? _ xuTSi. _ aba, bednier dasvenebas gisurvebT! _ gmadlob. * * * _ gamarjoba, ra kargia, rom gnaxe! _ gamarjoba. mec mixaria, rom Segxvdi. rogor xarT? _ kargad, ara gviSavs, Tqven? _ Cvenc kargad. rodis gadixarT qalaqidan? _ albaT erT kviraSi. _ zafxulSi sad daisvenebT? _ albaT jer mTaSi, Semdeg ki zRvaze wavalT. _ mTaSi sad? _ Cvens sofelSi.
sofeli gvaqvs qvemo qarTlSi,
mTiani
sofelia. bavSvebisTvis mTis haeri Zalian sasargebloa. _ sofelSi mdinare aris? _ mdinare cota Sorsaa, magram sofelSi patara Rele Camodis. iq bavSvebi midian da banaoben. wyali civia, Rele
166
ki mTisaa da Cqaria. erT adgilas CanCqeria. wyali didi simaRlidan vardeba da Zalian lamazia. _ zRvaze rodis waxvalT? _ agvistos meore naxevarSi.
* * * Svebulebas, Cveulebriv, zRvaze vatareb. mTeli ojaxi mivdivarT baTumSi. sakmaod sufTa
zRvaa,
Woroxs Semoaqvs,
magram
iseTi
xandaxan
mRvrie
banaoba
dineba
SeuZlebelia.
ise, Relva iSviaTad icis. wels
ufrosma
biWma
iswavla
curva,
patara ki kameriT curavda. biWebs Zalian uyvarT zRva, garujviTac mSvenivrad irujebian. xandaxan bulvarSic mivdiodiT. baTums ulamazesi bulvari aqvs. uamravi xalxi seirnobs iq. saerTod, baTumi koxta da lamazi qalaqia, gulisxmieri da Tbili xalxi cxovrobs. agvistos
bolos
ukve
Tbilisi
gvenatreba,
mSobliuri qalaqi; valagebT bargs da momaval vedramde vemSvidobebiT Cvens maspinZlebs.
garujuli
Güneşten esmerlenmiş 167
Cveni Sex-
gramatika Dil bilgisi Yardımcı fiil Fiil var (im) -ın çekimi
Tekil
Çoğul
1
me
v-ar
Cven
2
Sen x-ar
Tqven x-ar-T
3
is
isini ari-an
ari-s
v-ar-T
var Fiil yardımcı fiil olarak da kullanılır. Fiil
sonuna
eklenir.
var _ I. ve II.
Yardımcı
fiilin
özel
şahısta yardımcı fiil belli olur,
III şahısta ise şahıs eki eklenir:
Tekil 1
Çoğul
me avdi-var
Cven avdi-varT
2 Sen adi-xar 3
çekimi
Tqven adi-xarT
is adi-s
isini adi-an
168
Fiil
mivdivar
(gidiyorum)
-un
şahıs
ile
ağıza göre değişmesi
mivdivar
Fiil
in
çekiminin
kök çekimine
dikkatle bakalım: Şimdiki zaman
geçmiş zaman
Tekil
Çoğul
Tekil
I
mivdivar
mivdivarT
mivedi
mivediT
II
midixar
midixarT
mixvedi
mixvediT
III
midis
midian
mivida
mividnen
gelecek zaman
Tekil
Çoğul
I
mival
mivalT
II
mixval
mixvalT
III
miva
mivlen
169
Çoğul
$ 6. sporti sports
Spor
didi
adgili
uWiravs
Cvens
cxovrebaSi. Zveli berZnebi ambobdnen, jansaR sxeulSi odiTganve sxvadasxva
jansaRi
suliao.
ganviTarebuli saxeobebi.
iyo
Cvens
saqarTveloSi
sportis
qveyanaSi
bevri
msoflio, olimpiuri da evropis Cempionia. Hayatımızda Eski
spor
Yunanlara göre
önemli
yer
tutar.
sağlıklı vucutta
sağlıklı ruh bulunur. Gürcistanda öteden beri Bizde
muhtelif çok
spor
dünya,
çeşitleri
Olimpiyat,
vardı. Avrupa
şampiyonları
var. * * * am matCis irgvliv bevri miTqma-moTqma iyo. Bu maç için çok konuşuldu.
irgvliv bevri ubileTo xalxi dadioda. Etraf biletsizlerle doluydu. Zalian
miyvars
fexburTi
frenburTi, wyalburTi,
(kalaTburTi,
mZleosnoba, Zalos-
noba, cxenosnoba, CogburTi, Wadraki...). Ben futbolu (basket, voleybol, voterbal, koşu, ağır atletizm,
binicilik,
tenis,
severim.
irgvliv - Zarf 170
satranc...)
çok
zamTarSi
saTxilamurod
bakurianSi
mivdivar. Kışın kayak yapmak için Bakurianiye gidiyorum. Cemi megobari msoflio (olimpiuri, evropis, saqarTvelos, azerbaijanis) Cempionia. Arkadaşım
dünya
(Olimpiyat, Avrupa,
Gürcistan, Azarbaycan) şampiyonudur. Cemi
megobari
biZina
alpinistia.
man
everesti dalaSqra. Arkadaşım Bidzina dağcıdır. O Evereste tırmandı. Cemma partniorma sagole pasi momca. Oyun arkadaşım gollük pas verdi. dalaSqra man is dalaSqres
momca man me is
maT is
mogca man Sen is misca man mas is
moigo – waago gaimarjva – damarcxda fred daamTavra //
mogvca man Cven is mogcaT man Tqven is misca man maT is
yaimiT dasrulda
taimi raundi partia
171
* * * _ erTi kviris win Cvens fexburTelTa nakrebs TamaSi hqonda.
turi
_ vis Sexvdnen?
turniri
_ azerbaijanis erovnul nakrebs.
Cempionati
_ kalendaruli matCi iyo? _ ara, saerTaSoriso amxanaguri Sexvedra. _ bileTebi rogor iSove? _ ori bileTi me viSove, erTic mamaCemma miSova. _ vin gaimarjva? _ fred, oriT ori damTavrda. _ saintereso matCi iyo?
_ Zalian. pirvel taimSi Cven davwinaurdiT, pirdapir kuTxuridan gavitaneT goli; mere azerbaijanelebma gagvitanes sapasuxo goli. _ meore taimSi ra moxda? _ meore taimSic TiTo goli gaitanes metoqeebma. _ mekareebma rogor iTamaSes? _ mwvrTneli ambobs, kargad
iTamaSeso, magram me ar momewona. naxevarmcvelebma da mcvelebma sakmaod kargad Caatares
iTamaSes-o - Başkasının
TamaSi. _ ese igi, gulSematkivari kmayofili darCa?
172
söylediklerini
_ Zalian. _ sad gaimarTa Sexvedra? _ TbilisSi, erovnul stadionze.
matCi
Maรง
* * * guSin kalaTburTis matCze wavediT me da Cemi Zma daTo. Tbilisis `dinamo~ da baTumis `basko~ xvdebodnen erTmaneTs. Sexvedra
saRamos
Svid
saaTze
iyo
daniSnuli, magram jer bileTebi unda agveRo. Sesvenebis dros samsaxuridan wavedi bileTebis asaRebad. didi rigi ar iyo, naxevar saaTSi aviRe. daTos Svidis naxevarze Sevxvdi. kargi gamodga.
pirvel
adgilebi
Segvxvda.
meoTxedSi
matCi
Tbiliselebi
saintereso gavidnen
win,
meore meoTxedSi Tanabari TamaSi wavida, mesame meoTxedSi stumrebi ufro kargad TamaSobdnen, mere maTma liderma xuTi personaluri SeniSvnis gamo moedani datova; amiT isargebles Tbiliselebma da sabolood TamaSi moiges _ oTxmocdarviT oTxmoci. Zalian daZabuli TamaSi gamovida. unda aRiniSnos, rom msajoba kargi iyo. Sin metroTi wavediT.
173
gramatika Dil bilgisi Fiilin öznel ve nesnel değişimi
Fiilin öznel ve nesnel değişim arasındaki fark cümlelerden belli olmalıdır: am biWs me kargad vicnob, magram is ar micnobs. Bu oğlanı çok
iyi tanırım, ancak o beni tanımaz.
_ am wigns me movuvli.
_ Bu kitaba ben bakarım. _ deidaCemi kargad momivlis. _ Teyzem bana iyi bakar. _ giorgis xelfasi movutane, man ki premia momitana. _ Ben Giorgiye maaşını götürdüm, o ise bana primlik
paramı getirdi. _ dRes is pirvelad vnaxe, man Turme ori kviris win mnaxa. _ Bugün onu ilk defa gördüm, o ise beni demek iki
hafta önce görmüş. Anılan
örneklerde
öznel
ve
nesnel
şahıslara
göre fiil şeklinin değişmesi belli olmaktadır. Yani bazı hallerde konuşan şahıs olarak ilk halde fiil faaliyet gösterendir (fillde öznel ekleriyle belirtilmiştir),
sonraki
halde
ise
faaliyet
nesnesidir
(fiilde nesnel ekleriyle belirtilmiştir). Azericede bu gibi anlamı taşıyan cümleler kolayca
teşkil
olunur, ancak
174
Gürcücede
cümlenin
anlamı
fiilin
dillerde
şahıs
ise
ekleriyle
yardımcı
ekler
gösteriliyor. veya
kelimeler
Diğer kul-
lanılmaktadır.
Zarf: irgvliv (etrafta) irgvliv zarftir. İsime eklenebilir (xis irgvliv, tyis
irgvliv),
ayrı
olarak
ve
eklenebilir:
fiile
irgvliv tyea; irgvliv saxlebi Cans... Başkasının söylediklerini anlatmak İnsan konuşarak sözlerini direk (I.
şahıs).
şahısta
Bir
kimsenin –
konuştuğumuzda
ifade ediyor
soylediklerini.
meTqi,
Tqo,
-o
III.
eklerini
kullanmalıyız. ek -meTqi
birinci şahısın söylediklerini
tekrarlamaktadır. -
geubnebi, ar wava-meTqi! - Gitmez, diyorum!
-
amas mainc gavakeTeb-meTqi... – Nasıl olsa yaparım – dedim.
-Tqo II. şahıs tarafindan III. şahısa söyleye-
ceklerini tekrarlıyor. baraTaSvils gadaeci, ar SeSinde-Tqo; uTxari, masTan saqme maqvs da male Camodi-Tqo... -o ek III. şahısın dediğine eklenir.
amboben, aRarasodes dabrundebao; vaime, es ra vTqvio, - fiqrobda gamwarebuli...
175
$ 7. xelovneba
xelovneba
Sanat
adamianis
sulieri
sazrdoa.
saqarTveloSi bevri cnobili xelovani moRvaweobs. maTi Semoqmedeba
did
gvaniWebs
siamovnebas
xelovnebis
Tayvanismcemlebs. Sanat insanın ruhunu besler. Gürcistanıda ünlü ressamlar ç o k
var. Onların çalışmaları bizi,
sanatseverleri çok memnun ediyor. maniWebs is me mas
gvaniWebs is Cven mas
ganiWebs is Sen mas aniWebs is mas mas
ganiWebT is Tqven mas aniWebs is maT mas
* * * dRes klasikuri (kameruli, saopero, saestrado) musikis koncertia. Bugün
(oda,
oper,
varyete)
müzik
konseri var. antraqti aTi wuTi grZeldeba. Antrakt beş dakikalıktır. operisa da baletis saxelmwifo Teatri
Oper ve Bale Devlet Tiyatrosu 176
Cemi coli operisa da baletis saxelmwifo Teatris solistia. Eşim
Oper
ve
Bale
Devlet
Tiyatrosu
solistidir. me vicnob cnobil dramaturgebs (reJisorebs, diriJorebs, qoreografebs, scenaristebs). Tanıdıklarım ünlü dramaturgdurlar (regisör, orkestra şefi, kioreograf, senaryo yazarı). am piesis (libretos) avtori axalgazrda kacia. Bu piyes yazarı gençtir.
rusTavelis
/
var me
varT Cven
xar Sen
xarT Tqven
aris is
arian isini
marjaniSvilis /
TumaniSvilis
saxelobis saxelmwifo Teatri * * * _ dRes Cven klasikuri musikis koncertze mivdivarT, xom ar wamoxval? _ siamovnebiT, magram bileTi rom ara maqvs? _ bileTi Cven gvaqvs. _ ra kargia! visi koncertia? _ cnobili pianistebi ukraven, aleqsandre korsantia da Tengiz amirejibi. _ ra aris programaSi? _ baxi, Sopeni, Suberti, beThoveni. _ o, ramxela siamovneba gvelodeba!
177
* * * _ dRes operis TeatrSi dampatiJa megobarma. _ ra warmodgenaa? _ `abesalom da eTeri~. _ es Cemi usayvarlesi operaa. _ mec Zalian miyvars. zaqaria faliaSvili genialuri kompozitoria. _ geTanxmebi. _ abesalomis partias vin mReris? _ Temur guguSvili. _ murmanis partias? _ eldar gewaZe. da saerTod, brwyinvale momRerlebi gamodian. _ diriJori vin aris? _ vaxtang kaxiZe.
* * * _ wavideT mxareTmcodneobis muzeumSi? _ ki batono, wavideT! _ iqneb kinoSi sjobdes anda TeatrSi? _ ara, muzeumi mirCevnia... _ kargi, maSin xval sam saaTze gamogivli da mzad iyavi! _ keTili, gelodebi!
178
Öznelin cemine I ve II şahısta T eki eklenir:
SegiZlia-T Tqven. Fiilde III nesnelin Çoğulu
* * * saqarTveloSi Teatri,
uamravi
sakoncerto
muzeumi,
darbazi
da
klubia. es Senoba saqarTvelos saxelmwifo muzeumia.
aq
qarTveli
xalxis
nacionaluri
gaecnoT
SegiZliaT
mravalsaukunovani
kulturis
Zeglebs.
muzeumi daarsda daaxloebiT as ormocdaaTi wlis win. am muzeumSi
aris
zoologiuri,
istoriul-arqeologiuri, sasoflo-sameurneo
da
eTnografiuli, saqarTvelos
epigrafikuli Zeglebis ganyofilebebi. aq aris oqrosa da vercxlis Zvirfasi nivTebi, Zveli qarTuli xelnawerebi. muzeumSi xSirad modian mnaxvelebi. isini aRfrTovanebas ver malaven am samuzeumo eqsponatebis naxvisas.
179
gramatika Dil bilgisi Fiil ile isimin tekil ve çoğul uyumu
–eb: kac-eb-i (adamlar), mT-eb-
Gürcücede Çoğul eki i
(dağlar).
Fiilde
çoğulda
olan
isim
özel
işaretleriyle belirlenmektedir.
Tekil kac-i movid-a
kac-eb-i movid-nen;
moswavle swavlob-s
moswavle-eb-i swavlob-en
Camit cisimin Çoğulu fiilde belli olabilir: xe-eb-i dgas, Rrublebi modi-s...
Fiilde öznenin tekil ve çoğulun belirlenmesi
Fiilde
özne
belirlenmektedir. işaretleri
de
ve
nesne
Fiilde
özel
onların
mevcuttur.
Özne
işaretleriyle
tekil veya
ve
çoğul
nesne
canlı
nesneyi belirtiğinde tekil veya çoğul gerekli görür. Öznelin çoğulda I ve II şahısta -T eki eklenir: Cven mivdivar-T, Tqven midixar-T. III. Şahısta 5 tür ek kullanılır (çeşitli fiiler yanısıra ve çeşitli zamanda). kacebi midi-an, kacebi mivid-nen, kacebi mivl-en, kacebma dawer-es, kacebma dawero-n
180
Fiilde nesnenin tekil ve Çoğulun belirlenmesi
Canlı nesnenin Çoğulu fiilin I ve II şahısı ile belirlenmektedir. gv- I şahısin çoğul işaretidir: is Cven gv-wers – O bize yazıyor; is Cven gv-xatavs – O resimimizi yapıyor... –T II
şahısın
çoğul bitimidir:
is Tqven g-wer-T – O size yazıyor; is Tqven g-xatav-T – O resminizi yapıyor... Fiilde III nesnelin çoğulu yoktur: is mas s-wer-s – is maT s-wer-s; is mas xatav-s – is maT xatav-s
181
$ 8. transporti
transporti qalaqebSi mgzavrebi:
Ulaştırma sektörü
gadaadgilebis
sxvadasxva avtobuss,
saSualebaa.
saxis
transports
troleibuss,
tramvais,
did
gadahyavs samarSruto
taqsebs; bevr qalaqSi aris miwisqveSa transporti _ metro. Ulaştırma
nakil
aracıdır.
Büyük
şehirlerde
yolcuları çeşitli araçlar taşır: otobüs, treleybus, tramvay,
dolmuş; çok şehirde
toprakaltı
taşıt
–
metro var.
* * * _ ra marSrutiT midis es troleibusi? _ Bu treleybusun gidiş yolu hangisi? _ es avtobusi qalaqis centrs gaivlis? _ Şu otobüs şehir merkezini geçer mi? _ sad aris tramvais (avtobusis, troleibusis, taqsis) gaCereba? _ Tramvay (otobüs, treleybus, taksi)
durağı neresi?
_ ai tramvais (avtobusis, troleibusis, taqsis) gaCereba.
182
_ İşte tramvay (otobüs, troleybus, taksi) durağıdır. _ ra Rirs samgzavro bileTi? _ Yoclu bileti kaç para? _ gaaCereT (gamiCereT) Tu SeiZleba! _ ra hqvia metros am sadgurs? _ Bu metro istasyonu nun ismi ne? _ rogor mogwonT Cveni metro? _ Metromuzu nasil buldunuz? * * * avtobusi Tbilisi-senaki gava 15 wuTSi. Tbilisi-Senaki otobusu 15 dakika sonra kalkacak. avtobusi Tbilisi-bolnisi dgas me-5 baqanze. Tbilisi-Bolnisi otobusu 5 perondadır. avtobusi Tbilisi-walka gava 20 wuTSi. Tbilisi-Tsalka otobusu 20 dakika sonra kalkacak. matarebeli #553 – Tbilisi – baqo dgas pirvel liandagze. 533 Tbilisi-Baku tireni birinci hattadır.
* * * _ dRes qalaqis daTvalierebas vapireb, magram meSinia, rom
183
davikargebi. _ didi qalaqi gaSinebs? nu
geSinia, me gamogyvebi megzurad. _ marTla? rogor mixaria! saidan daviwyoT? _ centridan. _ centramde rogor mivideT? _ SegviZlia mivideT metroTi (avtobusiT, troleibusiT, samarSruto taqsiT, tramvaiT). _ tramvaiTac SeiZleba wasvla? _ rogor ara, magram didxans mogvixdeba mgzavroba. tramvai Soridan uvlis, metro ki Cqara migviyvans. _ keTili, metroTi wavideT. didxans mogviwevs lodini? _ ori-sami wuTi. ager matarebelic. wavediT! _ ramdeni xalxia! _ aq adgili Tavisufalia, dabrZandiT! _ romel gaCerebaze unda CavideT? _ mesameze. _ ai, movediT. bodiSi, Tu SeiZleba, gagvatareT!
meSinia
maSinebs
mixaria
maxarebs
geSinia
gaSinebs
gixaria
gaxarebs
eSinia
aSinebs
uxaria
axarebs
gveSinia
gvaSinebs
gvixaria
gvaxarebs
geSiniaT
gaSinebT
gixariaT
gaxarebT
eSiniaT
aSinebT
uxariaT
axarebT
184
* * * gamarjobaT, me huseini mqvia, marneulidan var.
me
diplomati
mogzauroba.
var,
vyofilvar
Zalian bevr
miyvars
qveyanaSi.
yvelaze metad saberZneTi momewona. berZnebi saocari
xalxia.
raRaciT
kavkasielebsac
hgvanan. saberZneTis dedaqalaqi aTenia. istoriac da Tanamedroveobac am qalaqisa Seudarebelia. italiac Zalian momwons. romi lamazia... kolizeumi, vatikani, aTasi saintereso sanaxaoba... romSi Cavfrindi.
TviTmfrinaviT iqidan
vimgzavre
matarebliT
neapolamde,
bolos
ki
avtobusiT avediT mTis patara sofelSi, sadac saintereso
iyo.
festivali
musika,
cekva,
tardeboda. simRera...
iq
Zalian
kargad
gaverTeT da SesaniSnavi dro gavatareT. saqarTveloSi gemiT davbrundi. gamoviare TurqeTi.
TurqebTan
ar
gamWirvebia
yvelafers vagebinebdi. manqaniT
vimgzavre
–
maT
baTumSi rom Tbilisamde.
marneulamde taqsiT wamovedi. Zalian kargi iyo italiaSi mogzauroba!
185
Camovedi,
Tbilisidan
gramatika Dil bilgisi Fiilin sonuna gelen ekler
Gelecek zamanı belirtmek için prefiksin ilave etmesi kökü
gerekir. değişir.
Gelecek
zamanı
v-rCeb-i
Örn:
belirtiğinde
(kalıyorum)
-
fiil
da-v-rC-i
(kaldım).
Bütün fiil kök ile birlikte çeşitli son eklerden (şahıs,
tek
ve
cem
vs.)
ibarettir.
Fiil
kökü
kelimeler bilimi, anlamını taşır ve şahıs, tekil ve çoğul,
zamana
göre
değişmez.
Kök
sadece
sıkı-
labilir – içinden seslisi düşebilir: da-v-cal-e - v-cli; ga-v-Wer-i - ga-Wr-a.
Gürcücede
fiil
köküne
şimdiki
ve
gelecek
zamanlarda son ek eklenebilir, ancak geçmiş zamanda daha eklenmez. Bu son eklerdir: -av, -am, -eb, -ob, -em, -of, -i. daxat-av-s – daxat-a; daab-am-s – daab-a; aaSen-eb-s – aaSen-a; gaaTb- ob-s
–
gaaTb-o;
misc-em-s
gaWr-i-s – gaWr-a
186
–
misc-a;
gay-of-s
–
gay-o,
Fiiller
meSinia (korkuyorum),
mixaria (seviniyorum) vaxareb (sevindiriyorum), vaSineb (korkutuyorum) çekimi
meSinia ve mixaria Fiiller özel bir çekime tabidirler: I
m-eSinia
me
II
g-eSinia
III
eSinia
gv-eSinia
Cven
Sen
g-eSinia-T
Tqven
mas
eSinia-T
maT
I
m-ixaria
is me
gv-ixaria
is Cven
II
g-ixaria
is Sen
g-ixaria-T
is Tqven
III
uxaria
is mas
uxaria-T
is maT
Anılan fiiller öznel düzeniyle de çekilebilirler: I
v-aSineb me mas
v-aSineb-T
II
aSineb Sen mas
aSineb-T
Tqven
III
aSineb-s is mas
aSineb-en
isini mas
I
v-axareb
II
axareb
III
axareb-s
me
mas
Sen mas is mas
Cven mas mas
v-axareb-T Cven mas axareb-T Tqven
mas
axareb-en isini mas
187
Gürcücede mümkünlüğün belirtilmesi - Şekil iyos (olsun) imkan, istek anlamına geliyor ve Gürcücede ifadesi için özel şekiller taşıyor: I
(SeiZleba) v-iyo
(SeiZleba) v-iyo-T
II
(SeiZleba) iyo
(SeiZleba) iyo-T
III
(SeiZleba) iyo-s
(SeiZleba) iyv-nen
188
$ 9. saavadmyofo;
Hastane,
saswrafo daxmareba
Ambulans
adamianebs xandaxan problemebi eqmnebaT janmrTelobasTan
dakavSirebiT.
am
dros
isini
eqimTan
midian,
poliklinikaSi an saavadmyofoSi. eqimebis gulisxmierebaze bevri ramea damokidebuli. Bazen insanların sağlık problemleri var. Onlar doktora
başvuruyorlar,
ambulansa
yada
hastaneye
gidiyorlar. Doktorların hassaslığına çok şey bağlıdır.
* * * avadmyofs maRali temperatura aqvs. Hastanın yüksek ateşi var. eqimma
pacienti
gasinja
da
wamlebi
gamouwera. Doktor
hastayı muayene
edip
ilacı
yazdı. kbilis eqimTan didi rigi idga. Diş
doktorun
yanında
halkın
sırası çok uzundu. operacia ori saaTi grZeldeboda. Ameliyat iki saat sürdü.
189
avadmyofi reanimaciidan palataSi gadaiyvanes. Hastayı reyanimasyonda koğuşa geçirdiler. Rrmad isunTqeT! – Derin soluk al! pulss gagisinjavT. – Nabzınızı yoklarım. mada rogori gaqvT? – İştahınız nasıl?
* * * _ guSin deda davawvine saavadmofoSi. _ marTla? ra mouvida? _
apendicitis
(brmanawlavis)
Seteva
hqonda. _ operacia gaukeTes? _ diax, dRes diliT gaukeTes operacia. _ axla rogor aris? _ kargadaa. or-sam dReSi gamoweren. _ vin uvlida? _ me vuvlidi, xval Cemi da
mouvlis.
vuvli
vuvliT
mivlis
gvivlis
uvli
uvliT
givlis
givliT
uvlis
uvlian
uvlis
190
uvlian
* * * _ ori dRea, samsaxurSi ver wavedi. _ ratom, ra moxda? _ gripi mqonda. _ maRali sicxiT? _ diax. _ mere vin givlida? _ vin mivlida da Cemi coli
mivlida, vis unda moevlo? _ gripi Zalian saSiSi daavadebaa. _ ho. Tan kbilis tkivilmac Semawuxa. _ amosaRebia? _ ara, dasaplombi maqvs da stomatologTan ver mivedi. _ xom ar geSinia? _ raRa dagimalo da meSinia. _ me vicnob erT Zalian karg stomatologs. arafers gatkens, ise gagikeTebs yvelafers. _ vinaa? sad muSaobs? _ aRmaSeneblis gamzirze. _ xvalve waval. gmadlob. _ aba, Sen ici!
191
* * * im diliT mwvave tkivilma gamomaRviZa. kuWi mtkioda. saswrafo daxmarebis manqana gamoviZaxeT. aT wuTSi movidnen. gamsinjes da gadawyvites, rom saavadmyofoSi viyavi wasayvani.
rogorc
gamoirkva,
saswrafo
operacia
iyo
gasakeTebeli. narkozi gamikeTes da rom
gamomeRviZa,
yvelaferi
dam-
Tavrebuli iyo. jer reanimaciis ganyofilebaSi
viweqi,
mxolod
meore
dRes damawvines palataSi. operaciis mere maRali sicxeebi da tkivilebi mqonda, magram gamayuCebeli nemsi gamikeTes da tkivilebi momexsna. didxans meZina. kritikulma periodma mesame dRes gaiara. mere ukve gacilebiT kargad vgrZnobdi Tavs. mTeli am xnis
ganmavlobaSi
Cemi
meuRle
mivlida.
mnax-
velebi
yovel
wuTSi
aRebdnen
palatis
karebs.
modiodnen Cemi megobrebi, naTesavebi, TanamSromlebi. raSi
mezoblebi, erT
gamomweres.
kviyve-
laferi kargad damTavrda
192
gramatika Dil bilgisi Fiil `uvlis~ (bakıyor) -un öznel ve nesnel şahısa göre değişmesi Öznel ve nesnel şahısa göre fiil `uvlis~ -in değişmesi: I
v-uvli
me
mas
v-uvli-T Cven mas
II
uvli
Sen
mas
uvli-T Tqven mas
III
uvli-s is
mas
uvli-an
I
m-ivli-s is
me
gv-ivli-s
is
II
g-ivli-s is
Sen
g-ivli-T
is Tqven
III
uvli-s
uvli-s
is maT
is mas
isini mas
Cven
Gürcücenin fiilinde şahıs sayısı
Gürcücenin fiilin özelliğine göre fiile bir, iki ve üç şahıs da uyabilir. Fiilin şahıslığı ona uymuş olan eksiz zamirin sayısına bağlıdır. = vimalebi = (saklanıyorum) _ a birinci şahıs (konuşan zat) uymaktadır. Fiil gmalav (saklıyorum) – konuşan
zat
tarafından
yapılan
193
faaliyeti
belirt-
mektedir, ancak fiil ikinci şahısı da kapsıyor: me Sen gmalav. Fiileler üç şahısta uyabilir, bunlardan birisi işlem
özneldir, gören
(saklıyorum)
nesne
ikincisi
nesnel,
üç üncüsü
(gayrı
nesne).
Fiil
üç
-
şahıslı
fiildir.
ise
gimalav Bunlardan
birincisi - özneldir, ikincisi – nesnel, üçüncüsü ise gayri-sarih nesne.
Geçişli fiil ve fiil şahısları Geçişli
fiil
öznel
tarafından
diğer
şahısa
(sarih nesnel) etkilenen faaliyeti gösteriyor. kacma werili dawera; mSenebelma saxli aaSena; mxatvarma suraTi daxata. Anılan faaliyet
cümlelerde
nesneli
öznel
etkiliyor.
tarafından Şu
sarih
yapılan
nesneldir,
fiil ise geçişlidir. Cümlelerde: dedam Svils werili miswera; mSenebelma ufross saxli auSena; mxatvarma megobars suraTi dauxata.
Fiillere şahıs
miswera,
uymaktadır
ediliyor). faaliyet
Şu
sarih
auSena,
(gayri fiilerin
nesneli
dauxata
sarih
-
nesne
geçişli etkiliyor.
üç
tür ilave
olduğundan Genellikle
üç şahıslı fiile sarih ile gayri sarih nesnenin uyduğundan fiil her zaman geçişlidir. 194
Tek şahısli fiile sedece öznelin uyduğundan fiil
gayri
geçişlidir.
Öznelin
faaliyeti
kimseyi
etkilemiyor: midis is, dgas is, wevs is, kankalebs is. Çift şahıslı fiile öznel ile gayri sarih nesne uymadığında fiil gayrı geçişlidir: Svili dedas emaleba; mze goras efareba; mSiSaras guli ukankalebs.
195
$ 10. sayofacxovrebo momsaxureba Kamu servisi
sayofacxovrebo momsaxurebis centrebSi adamianebs drodadro
uwevT
misvla.
saparikmaxeroSi,
samrecxaoSi,
qimwmendasa Tu atelieSi yoveldRe uamravi xalxi ireva. İnsanlar zaman zaman kamu servisi kombinasını ziyaret
ediyorlar.
Kuaförde,
camaşırhanede,
kimyasal temizlemehanede ve atölyede kalabalıktır. vzivar – vijdebi _ vijeqi * * * saparikmaxeros savarZelSi vzivar. Kuaförde koltukta oturuyorum. cota xnis win marto vijeqi. Az önce yalnız oturuyordum. axla marto ar vzivar, sxvebic sxedan. Şimdi yalnız değilim, başkaları da oturuyorlar. wvers saparikmaxeroSi ar viparsav. Kuaförde tıraş olmuyorum. zogs Tmebs kreWen, zogs wvers parsaven. Bazılar kırkıyor, bazıları ise tıraş ediyorlar. guSin Tma SeviWeri. - Dün saçlarımı kestim.
196
guSin vapirebdi waRebas, magram ver movaxerxe. Dün götürmeyi düşünüyordum, ancak götüremedim. Tu dResac ver SevZeli, xval mivitan.
Bugün değil ise, çamaşırı yarın götüreceğim. TeTreuli samrecxaoSi mivitane.
Camaşırı çamaşırhaneye götürdüm. kotem disertaciis dacvisTvis kostumi Seikera. Kote tez savunmasına yeni kostüm diktirdi. mimaqvs
* * *
mivitan
_ sad aris aq qalTa saparikmaxero?
mivitane
_ aqve, xelmarjvniv. _ Tqven Tavisufali xarT? (brZandebiT?) _ diax. dabrZandiT. _ mokled SemWeriT. _ ra mSvenieri Tma gaqvT. ar genanebaT? _ male gamezrdeba. _ batoni brZandebiT. _ mere dambaneT da feniT gamiSreT. _ ra Tqma unda. _ pedikuris gakeTebac aqve SeiZleba, ara? _ diax.
batoni brZandebiT!
keTili!
rogorc ityviT!
Mutabakat deyimleri
197
* * * _ kostumis SekveTa minda TqvenTan. _ qsovili gaqvT? _ ara, qsovili ar maqvs. Tqven maCveneT da avarCev. _ ai, Cveni sakostumeebi: trikotini, indigo, lavsani, Sali. _ es momwons. _ ai, modelis nimuSebi; airCieT, romeli ufro mogwonT. _ es iyos. _ erTbortiani girCevniaT Tu oriani? _ erTbortiani. _ sasarCules Tqven moitanT? _ sasarCule momaqvs. _ keTili. _ rodis iqneba mzad? _ sam dReSi gasasinjad unda moxvideT, erT kviraSi ki gagatanT. _ gmadlobT. naxvamdis. * * * _
ras
ambobs xelosani, rodis ga-
vakeTebo? _ jer ver ambobs verafers, xval ityvis. _ xval ratom? _ raRac saqme hqonia dasamTavrebeli. _ xvalac Tu ver Tqva?
198
ambobs
_ maSin sxva vnaxoT. ubralod, vici,
ity-
rom es kargi xelosania.
vis
_ rogorc ityvi.
Tqva
* * * amaswinaT fuWda.
xelosani
Zalian
daagviana.
televizori gamoviZaxe,
gamimagram
gadavwyvite,
Tvi-
Ton wameRo atelieSi. rom mimqonda, am
dros
movida kidec.
gamixarda,
rom wasvla ar damWirda. is-is iyo, saqmes Seudga da am dros Suqic wavida. Suqi or saaTSi movida. rogorc iqna, gaxsna televizori, yvelaferi Seamowma, magram ver gaakeTa da saxelosnoSi waiRo. or dReSi damibara. daniSnul gakeTebuli saxlSi
dros
damxvda.
wamoviRe.
im
mivedi. fuli Rames
televizori
gadavixade fexburTi
da iyo,
kidev kargi, rom movaswari televizoris gakeTeba. mTeli Rame vuyurebdi fexburTs. dilas mkeravTan unda wavsuliyavi, magram droze ver gaviRviZe, damagvianda. samagierod, telefonis xelosani movida, gamikeTa telefoni. mere mkeravTan wavedi, kostumi mqonda Sesakeri. mkeravma zomebi amiRo da erTi kviris mere damibara.
199
gramatika Dil bilgisi Fiil dajdoma oturmak [zis (oturuyor), ijda (oturuyordu)] şahıs ile zamana göre değişmesi
Şimdiki zaman I II III
vzivar zixar zis
me Sen is
vsxedvarT sxedxarT sxedan
Cven Tqven isini
gelecek zaman I II III
vijdebi ijdebi ijdeba
me Sen is
visxdebiT isxdebiT isxdebian
Cven Tqven isini
geçmiş zaman I II III
vijeqi ijeqi ijda
me Sen is
visxediT isxediT isxdnen
Cven Tqven isini
Fiil Tqma demek [ambobs (diyor), ityvis (diyecek), Tqva (dedi)] şahıs ile zamana göre değişmesi
Şimdiki zaman I II III
vambob ambob ambobs
me
mas
Sen mas is mas
vambobT
Cven mas
ambobT amboben
Tqven mas isini mas
gelecek zaman I II III
vityvi
me
ityvi
Sen
ityvis
mas mas
is mas
vityviT
Cven mas
ityviT
Tqven
ityvian
200
mas
isini mas
Tam geçmiş zaman I II III
vTqvi Tqvi Tqva
me Sen man
is is is
vTqviT TqviT Tqves
Cven is Tqven is maT is
Sonucu belirten geçmiş zaman I II III
(ar) miTqvams (ar) giTqvams (ar) uTqvams
me is Sen is mas is
(ar) giTqvams (ar) giTqvamT (ar) uTqvamT
Cven Tqven maT
is is is
Fiil motana getirmek [moaqvs (getiriyor), moitana (getirdi)] şahıs ile zamana göre değişmesi
Şimdiki zaman I
momaqvs
me
II III
mogaqvs moaqvs
Sen mas
is
mogvaqvs
is is
mogaqvT moaqvT
Cven is Tqven is maT is
gelecek zaman I II III
movitan moitan moitans
me mas Sen mas is mas
movitanT moitanT moitanen
Cven mas Tqven mas isini mas
Tam geçmiş zaman I II III
movitane moitane moitana
me is Sen is man is
movitaneT moitaneT moitanes
Cven is Tqven is maT is
Sonucu belirten geçmiş zaman I II III
(ar) momitania (ar) mogitania (ar) moutania
me is Sen is mas is
201
(ar) mogvitania (ar) mogitaniaT (ar) moutaniaT
Cven is Tqven is maT is
$ 11. kavSirgabmulobis saSualebebi İrtibat müesseseleri
fosta,
telefoni
teqnologiebis
swrafi
da
telegrafi,
ganviTarebis
eleqtronuli
miuxedavad,
kvlav
rCeba kavSirgabmulobis umniSvnelovanes saSualebebad. Elektronik rağmen
teknolojilerinin
postane,
telefon
ve
hızla
gelişmesine
telegraf
irtibat
sistemlerinin en önemli müesseseleridir.
* * * safosto markebi mesame salaroSi iyideba. Pullar üçüncü gişede satılır. saRamos baqoSi unda davreko.
Sevavseb
Akşam
Sevivseb
üstünde
Bakü’ye
telefon
açacağım.
Segivseb
aiReT depeSis blanki da SeavseT. Telgraf kağıdını alın ve yazın. _ Tu gnebavT, me SegivsebT . jer Cemsas Sevivseb.
202
-
Arzunuz
yazarım,
varsa ancak
sizinkini ilk
önce
de
ben
benimkini
yazarım. _ Zalian madlobeli viqnebi. - çok müteşekkir olurum. _ romel saaTebSi muSaobs fosta? _ Postane hangi saatler arası çalışır?
_ rvidan TerTmet saaTamde. - Saat sekizden on bire kadar. _ telegrafi RamiTac muSaobs. - Telgraf geceleri de çalışır. _ werilis gagzavna gindaT Tu faqsis? - Mektup mu faks mı göndereceksiniz ? _ saswrafo depeSa unda gavagzavno. - Acil telgrafname göndereceğim. _ vis ugzavniT? Tu gindaT, me gagigzavniT. -
Kime
gönderiyorsunuz?
Arsunuz
gönderirim.
gavagzavno ugzavniT gagigzavniT
203
varsa
ben
* * * minda gavagzavno // gavugzavno:
Gรถndermek
_ Ria baraTi
istiyorum:
_ werili
_ Kart
_ amanaTi
_ Mektup
_ faqsi
_ Kolipostal
_ depeSa
_ Fax _ telgrafname
* * * _ unda davreko. stambolTan damakavSireT, Tu SeiZleba. _ ramdeni wuTi dagWirdebaT? _ aTi wuTi. _ mibrZandiT.
* * * _
alo!
mustafa
gasagebia...
mindoda...
diax,
sadRac gasula, cota
xanSi xelaxla unda davureko. Zalian mTxova, damirekeo. _ TxuTmet wuTSi isev dagakavSirebT. _ gmadlobT. . . . alo! mustafa! . . . cudad mesmis... _ raRac Seferxebaa xazze. axlave gavasworebT. _ gelodebiT.
204
_ axla ukeT gesmiT? _ diax, diax, gasworda. alo! ... ramdeni gadagixadoT? _ oTxi lari da ocdaaTi TeTri gadamixadeT. _ vis gadavuxado? _ salaro ai, iqaa. molares gadauxadeT. _ inebeT. _ gmadlobT.
* * * _ werili xom ar mosula Cems saxelze? _ moTxovnamde unda iyos? _ diax, moTxovnamdea. _ aba, vnaxoT. Tqveni gvari? _ adamia. _ ai, ori werili mogividaT. _ ra kargia! _ aq moawereT xeli. _ gmadlobT. * * *
mogsvliaT migiRiaT
-
gamarjobaT!
-
gamarjobaT!
-
iciT, me am qalaqSi pirvelad var. ar vici. sad aris fostis Senoba. minda ojaxSi telefoniT davreko. xom ver maswavliT, rogor?
-
rogor ara, axlave getyviT. es qalaqis mTavari quCaa. iareT marjvena mxares. 200 metrSi aris didi Senoba. imis pirvel sarTulzea fosta.
205
-
didi madloba, saaTsac xom ver metyviT?
-
ki batono, mogaxsenebT: axla xuTis oci wuTia.
-
kidev erTxel uRrmesi madloba!
-
arafris, batono.
-
kargad brZandebodeT.
-
kargad brZandebodeT.
gramatika Dil bilgisi Fiil Seavso - Seivso (kendine) - Seuvso (kimseye) nitelemesi Seavso - Seivso - Seuvso Fiilin karşılaştırılmasında faaliyet sonucu olarak büyük bir farklılık gözükmektedir. lirtmemektedir.
Seavso şekil
Çünkü
fiil
kime
ait
faaliyet
olduğunu sonucun
ait olduğunu göstermiyor. Ancak şekiller: Seuvso birine ait olduğunu belirtir: Seivso = kendine; Seuvso = kimseye.
206
bekime
Seivso,
Kendisi için ve başkası için gösterilen faaliyet
Fiilerde faaliyet gösteren ve faaliyet nesnesi olan
veya
arasında
faaliyet aitlik
nesnesi
ile
davranışlar
başka
bir
şahıs
gösterilmektedir.
Cümlede: aiSena kacma saxli. _ kacma
(adam) faaliyet
gösteren şahıstır, saxli _ etkilenen nesne; adam tarafından inşa
edilen
ev
özneye aittir.
Demek
ki,
özne kendisi için faaliyet gösteriyor. Cümlede: kacma megobars saxli auSena (adam arkadaşına ev yaptı). _ kacma (adam) faaliyet gösterendir, saxli (ev) _ etkilenen nesne, megobars (arkadaşına) _ diğer
şahıs
(faaliyette
bulunmayan)
faaliyet gösteren) ce yapılan nesne) megobars (arkadaşa aittir.
Şöyleki
–
öznel
kacis (adam
–
saxli (ev – etkilenen faaliyette
başkası
bulunmayana
için
faaliyet
ve
diğeri
gösteriyor.
Fiilde:
tarafsız,
kendi
rivayetlerin özel bir ekleri var
Gürcücenin fiilinde tarafsız, kendi ve diğeri rivayetleri prefiksle belirtilmektedir. Diğeri
rivayeti
prefikssiz
veya a-
ile belirtilir: wers, xatavs, a-Senebs, a-keTebs...
207
prefiksi
Kendi rivayeti
i-
prefiksi ile belirtilir:
i-wers, i-xatavs, i-Senebs, i-keTebs... III `dioer şahıs olduounda dioeri rivayeti uprefiks ile belirtir: u-Senebs is megobars saxls – o arkadaşina ev yapiyor;
Faaliyet sonucu I veya II
şahıs i ç i n olursa, prefiks olarak
i-
harf kul-
lanilir. m-i-Senebs is me saxls; g-i-Senebs is Sen saxls.
208
$ 12. dRis ganrigi Gündem (dila, SuadRe, saRamo Sabah, Öğlen, Akşam)
dRe sami nawilisagan Sedgeba: dilis, SuadRisa da saRamosagan. diliT adamiani dasvenebulia, mxned grZnobs Tavs
da
xalisiT
SuadRisas
mas
muSaobs,
dasveneba
energiulad sWirdeba
akeTebs
muSaobis
saqmes.
gasagrZe-
leblad. saRamos gantvirTvaa saWiro. Bir gün sabahtan, öğleden ve akşamdan ibarettir.
Sabahları
adam
rahattır,
cesaretlidir
ve
hevesle çalışır, işini enerjikle yapar. İşini devam etmek
için
öğlen
dinlenmek
gerekir.
Akşam
üstünde işini azaltmak garekir. dila
SuadRe
saRamo
* * * diliT Zalian adre vdgebi. Sabahları çok erken kalkıyorum. dRes saRamos, samsaxuris Semdeg, wveulebaze mivdivar. Bugün akşam, işten sonra ziyafete gidiyorum. dRis reJims Zalian mkacrad vicav.
209
Günümün programı üzerine çok sert duruyorum. SuadRisas Zalian cxeloda.
Öğlen çok sıcaktı. dRisiT bavSvs vamecadineb, RamiT ki vmuSaob xolme. Gündüz
çocuğa
ders
veriyorum,
akşam
ise
kendim
çalışıyorum. saRamoobiT saxls vaTbob xolme, dilaobiT ki mziT Tbeba. Akşamları
evi
ısıtıyorum,
sabahları
ise
güneş
ısıtıyor. vamecadineb
vaTbob – Tbeba
Derslerine çalıştı-
Ettirgen ve Zaruri
racağım – mecburi
şekiller:
* * * _ dRes ra gegmebi gaqvs? _ diliT samsaxurSi mivdivar. _ eg vici. mere? _ dRes mokle samuSao dRea. adre gavTavisufldebi. _ xuT saaTze gecleba? _ winaswar ver getyvi. _ dagireko? _ ho, jobia, damireko. naSuadRevs damireke. ise, ra xdeba? _ saRamos
Cemi wignis prezentaciaa da mowveva mindoda.
_ yvelanairad vecdebi movide. _ aba, kargad! _ droebiT!
210
diliT // dilas - sabahtan – anlamdaşlardır.
gavTavisufldebi – me; mivdivar – me edilgen ve vasat çatılar
* * * _ ali, romel saaTze iRviZeb? _ adre viRviZeb, 8 saaTze. _ rodis sauzmob? _ aTis naxevarze vsauzmob. _ sauzmeze ras miirTmev? _ Cais an yavas vsvam. vWam yvels da purs. _ rodis sadilob? _ xan rodis, xan rodis. ZiriTadad, oTx an xuT saaTze. _ sadilze ras miirTmev? _ ras? – xorcs, bostneuls, salaTs, lobios, xils. _ rodis vaxSmob? _ gvian ar vvaxSmob; 8 saaTze. _ ras miirTmev? _ Cais, namcxvars an yvels da purs.
211
* * * batoni vasili varkeTilSi cxovrobs. igi diliT adre dgeba. adgomisTanave xelpirs ibans, kbilebs ixexavs; mere naxevari saaTi varjiSobs, rasac wylis procedurebi mosdevs.
abazanaSi
mReris
xolme,
ustvens, _ aseTi wesi aqvs. saaTze sauzmobs, Tan radios usmens;.
gansakuTrebuli
yuradRebiT ismens ukanasknel cnobebsa wvimaa
da
amindis
prognozs.
mosalodneli,
qolgas
Tu iRebs,
quds ixuravs da cxris naxevarze Tavis manqanaSi,
TeTr
JigulSi
jdeba,
samsaxurSi midis.
212
_
xanac
zustad rva
gramatika Dil bilgisi Fiillerin aTbobs - Tbeba
karşılaştırılmalı olarak
nitelenmesi Fiil Tbeba tek şahıslıdır ve fiilde belli olmayan
öznenin
faaliyetini
gösteriyor
(bir
kimse tarafından inşa ediliyor). Fiilin öznesi faaliyet
gösteren
şahıs
değil
nesneldir
(et-
kilenen nesnedir). Fiilleri Tbeba ve
aTbobs
aynı
faaliyeti
be-
lirtmektedirler. Ancak söz konusu fiiller geçişlik açısından nesneli
farklıdır.
etkilediğinden
Tbeba -in
nesneli
aTbobs
Fiil
dolayı
olmadığından
özne
faaliyetin
geçişlidir. öznelce
Fiil
etkilenen
nesneyi belirttiğinden fiil gayri geçişlidir.
Gayri geçişli fiillerin iki tipi
Fiil Tbeba gibi tiplerde özne etkilenen nesneldir.
Ancak
Gürcücenin
bir
grub
fiilerde
özne
belli olmadığından fiiler gayrı geçişlidir. goravs is, tiris is, wuxs is, cxovrobs is... Fiiler gordeba ve kilenen
nesneleri
goravs – geçişlidir, et-
yoktur.
213
Ancak
aralarındaki
farklılık bellidir. Şu iki fiil birbirine faaliyet edenin (öznenin) olup-olmadığına göre karşılaşıyor: gordeba (kimse) yuvarlıyor, goravs (kendisi) yuvarlanıyor.
Gürcücenin fiilinde mecburiyetin belirtilmesi
Gecişli
fiillerin
öznesi
faaliyetçi
şahıstır
(aSenebs kaci saxls – adam ev inşa ediyor); Ancak, bazan
fiil
öznesi
faaliyette
olmayabilir,
işlemi
diğer şahısa yaptırabilir: aSenebinebs kaci durgals saxls; axatvinebs kaci mxatvars suraTs, aWmevs deda Svils fafas... Mecburiyeti belirten fiilin
–ev, –evin, -vin, -ebin
ekleri var: asm-ev-s, akvl-evin-ebs, axat-vin-ebs, akeT-ebin-ebs...
214
$ 13. sayidlebi
Satın alma
(samrewvelo maRazia, sasursaTo maRazia, bazari)
Gıda mağazası,
alet ve edevat mağazası, pazar) maRaziebi
sxvadasxva
saxisaa:
sasursaTo,
samrewvelo,
Sereuli. Gıda,sanayi ürünleri ve karışık mağazalar gibi çeşitli mağazalar bulunmaktadır. supermarketebSi yvelanairi saxis produqti iyideba. Süpermarketlerde her türlü ürün satılır. Cemi mezobeli supermarketSi muSaobs gamyidvlad. Komşum supermarkette tezgahtar olarak çalışıyor. am maRazias Cemi naTesavi aSenebs. aseTi maRazia aqve meorec Sendeba.
Şu mağazayı akrabam inşa ediyor. Yanındada benzer mağaza inşa ediliyor. aSenebs naTesav-i
muSaobs mezobel-i
aaSena naTesav-ma
imuSava mezobel-ma
aSenebs – Ettirger
muSaobs – Zaruridir
Cvens maRaziaSi saqonlis farTo asortimentia. Mağazamızda çeşitli mal satılır.
215
gamyidvels fqvili avawonine. zustad awona. Tezgahtara un tarttırdım. Tam tarttı. Zalian vwuxvar, magram es pijaki unda dagibrunoT.
Maalesef, ancak şu ceketi geri vereceğim. bazris xmaurisagan axlos mcxovrebi mosaxleoba wuxdeba. Pazar sesinden yakında oturan halk rahatsız oluyor.
* * *
c c c
_ ra Rirs erTi kilo Saqari? _ erTi lari. _ puri? _ ormoci TeTri. _ araJani ra Rirs? _ kilo Rirs ori lari da oci TeTri. _ erTi kilo xaWoc amiwoneT. _ xaWo oTxi lari Rirs. _ inebeT fuli. _ gmadlobT! _ kargad brZandebodeT!
* * *
c c c
_ momeciT, geTayva, ori kilo yveli, erTi kilo karaqi da ori margarini. _ yveli romeli girCevniaT? _ sulguni amiwoneT. _ sulguni dRes ara gvaqvs; SemiZlia TuSuri yveli mogTavazoT. gvaqvs holandiuri yvelic.
216
Se-
_ maSin TuSuri amiwoneT. _ dagiWraT? _ naxevari kilo damiWeriT. _ kidev ra gsurT? _ Zexvi axalia? _ ra Tqma unda, axalia. _ ori Zexvi momeciT. _ sxva? _ ori puri da orcxobilac damimateT. _ inebeT. fuls salaroSi gadagaxdevineben. _ gmadlobT.
* * *
c c c
miTxariT, geTayva, sad iyideba: - eleqtrosaqoneli? - saTamaSebi? - musikaluri instrumentebi? - sayofacxovrebo nivTebi? - sasporto saqoneli? - televizorebi? - trikotaJi? - kabebi? - qudebi?
217
c* * * kvira diliT bagrati Tavis naTesavebs bazrobaze gahyva. bevri rame iyides. elenem TavisTvis iyida labada da palto, meuRlisTvis – tyavis qurTuki, bavSvebisTvis – Tbili fexsacmelebi, Tbili Sarvlebi, svitrebi da qudebi. yvelaferi xarisxiani iyides da Tanac SedarebiT iafad. Zviri mxolod palto da tyavis qurTuki iyo, gamyidvelTan fasze male SeTanxmdnen. elene kmayofili iyo navaWriT. bazroba bazrisagan gansxvavdeba. bazarSi sursaTsanovage iyideba, bazrobaze ki tansacmeli, fexsacmeli da adamianisaTvis saWiro yvela nivTi da sagani.
gramatika Dil bilgisi Geçişlik ve hikaye hali Gürcücede olmaktadır. ra
geçişli qna?
-
zamir
kendisi?
kolayca (ne
yaptı)
belli sual
verildiğinde öznesi hikaye hal şekline çevriliyor: ra qna? – aaSena kac-ma saxli, moitana biW-ma wigni, daxata mxatvar-ma qali...
218
Ayrıca
geçişli
aynı
fiil
ra qna?
suali
(ne
yaptı) verildiğinde Yalın hal şeklini alıyor: ra qna? – aaSena kacma saxl-i, moitana biWma wign-i, daxata mxatvarma qal-i....
Hikaye halindeki özneye uyan gayri geçişli fiiller Gürcüceyi öğrenirken en zor iş diğer dillerde olmayan hikaye halin kullanılmasıdır. Bu açıdan en önemlisi gayrıgeçişli fiillerin incelenmesidir, ancak şu hallerde de özne hikaye halindedir. Bu gibi fiillerin sayısı azdır, ancak sık sık kullanılır. tutulması
Şu
açıdan
gerekir.
söz
Bunlar
konusu
fiilerin
şunlardır:
akılda
icinis,
tiris,
mReris, cxovrobs, goravs, wuxs, yefs, kbens, ustvens, ilxens, mirbis, iWers, uxvevs, iZaxis, ucdis, yviris, mirbis, jobnis ibrZvis, zrunavs, sunTqavs, frinavs, cekvavs, yvinTavs,
xtunavs,
iZinebs,
agvianebs,
banaobs
gundaobs,
Tevzaobs, seirnobs v. s. tiris, muSaobs Fiilin şahıs ile zamana göre değişmesi
Geçişli şekilde vardır.
fiiller
zamana
değişmektedirler. Örneğin:
tiris,
onların
cxovrobs
vs.
219
göre
farklı birkaç
özen
bir tipi
gösteriyor
tiris
Şimdiki zaman I
vtiri me
vtiriT Cven
II
tiri Sen
tiriT Tqven
III
tiris is
tirian isini
gelecek zaman I
vitireb me
vitirebT Cven
II
itireb Sen
itirebT Tqven
III
itirebs is
itireben isini
Tam geçmiş zaman I
vitire me
vitireT Cven
II
itire Sen
itireT Tqven
III
itira man
itires maT
Sonucu belirten geçmiş zaman I
mitiria me
gvitiria Cven
II
gitiria Sen
gitiriaT Tqven
III
utiria mas
utiriaT maT
muSaobs
Şimdiki zaman I
vmuSaob me
vmuSaobT Cven
II
muSaob Sen
muSaobT Tqven
III
muSaobs is
muSaoben isini
gelecek zaman I
vimuSaveb me
vimuSavebT Cven
II
imuSaveb Sen
imuSavebT Tqven
III
imuSavebs is
imuSaveben isini
Tam geçmiş zaman I
vimuSave me
vimuSaveT Cven
II
imuSave Sen
imuSaveT Tqven
III
imuSava man
imuSaves maT
220
Sonucu belirten geรงmiล zaman I
mimuSavia me
gvimuSavia Cven
II
gimuSavia Sen
gimuSaviaT Tqven
III
umuSavia mas
umuSaviaT maT
221
$ 14. profesiebi,
Meslekler,
skola, instituti
Okul, Enstitü
Cemi Zma axla studentia, rom daamTavrebs, iuristi iqneba. Kardeşim şuan öğrenci, bitirdiğinde hukukçu olacak. skolaSi im dros didi Sesveneba iyo. O zaman okulda
büyuk teleffus idi.
SarSan is mexuTe klasSi ijda, wels meeqvseSi zis. Geçen yılda beşinci sınıfta idi, bu yıl ise altıncı sınıfa geçti. policiels qudi axuravs. xelSi joxi uWiravs. Polisin başında şapka var. Elinde çubuk tutuyor. qirurgs operaciis dros xelTaTmani ukeTia. Cerrah ameliyatta eldiven takıyor.
iyo, aris, iqneba; zis, axuravs, ukeTia durumu belirten fiiller
222
c c c _ es saaTi isev iqa dgas? _ ho, etyoba, gaCerebulia. _ me kidev megona muSaobda da samsaxurSi damagvianda. _ ai,
taqsi dgas quCaSi da
gayevi. _ magaSi, mgoni, mZRoli ar zis. _ manqanaSia, etyoba, wamowolilia. _ aba, gaviqeci! _ naxvamdis! c c c _ sad swavlobT? -
Tbilisis saxelmwifo universitetSi; Tbilisi Devlet Üniversitesinde; o
pedagogiur universitetSi; Pedagoji Üniversitesinde; politeqnikur universitetSi; Teknik Üniversitesinde; •
samxatvro akademiaSi; Güzel Sanatlar Akademisinde; o
konservatoriaSi; Konservatuvarda;
223
-
musikalur teqnikumSi; Müzik lisesinde;
-
saSualo skolaSi; Orta okulda;
-
kolejSi; Kolejde;
-
gimnaziaSi... Lisede. c c c
_ romel fakultetze swavlobT? Hangi fakültede okuyorsun? -
filologiis
fakultetze;
-
Filoloji
Fakültesinde; -
istoriis fakultetze; - Tarih Fakültesinde;
-
maTematikis
fakultetze;
-
Matematik
Fakültesinde; -
qimiis fakultetze... - Kimya Fakültesinde... c c* * *c
_ ra profesiisa xarT? Mesleğiniz ne? _ me var: -
maswavlebeli;
-
Öğretmenim;
-
inJineri;
-
Mühendisim;
-
geologi;
-
Jeologum;
224
-
sportsmeni;
-
Sporcuyum;
-
Jurnalisti;
-
Gazeteciyim;
-
reJisori;
-
Rejisorum;
-
mSenebeli;
-
İnşaatçıyım;
-
mkeravi...
-
Terziyim...
* * * _ sad muSaob? _ me qalaqis meriaSi vmuSaob. _ Seni meuRle sad muSaobs? _ Cemi meuRle skolis pedagogia.
225
gramatika Dil bilgisi Gürcücede durumu belirten fiiller Fiiller: aris (var), dgas (duruyor), wevs (yatıyor), zis (oturuyor) – durumu belirtmektedirler. Gürcücede onların
birkaç
özelliği
var:
birinci
-
özne
her
zaman yalın halindedir. Ayrıca sonuçlanan faaliyeti belirtemiyor: idga,
iwva,
ras Svreboda? (ne
ijda;
ancak ra
qna?
yapıyordu?) – iyo, (ne
yaptı?)
suali
cevaplayamıyorlar. Anılan
fiillerin
bir
özelliği
de
kök
değişmesidir: aris – iyo – iqneba; zis – ijda...
dgas (duruyor), zis (oturuyor) Fiillerin şahıs ile
zamana göre değişmesi Şimdiki zaman
1 vdgavar me 2 dgaxar Sen 3 dgas is
vdgavarT Cven dgaxarT Tqven dganan isini
vzivar me zixar Sen zis is
vsxedvarT Cven sxedxarT Tqven sxedan isini
gelecek zaman
1 vidgebi me 2 idgebi Sen 3 idgeba is
vidgebiT Cven idgebiT Tqven idgebian isini
vijdebi me ijdebi Sen ijdeba is
226
visxdebiT Cven isxdebiT Tqven isxdebian isini
sonuçlanmamış geçmiş zaman
1 videqi me 2 ideqi Sen 3 İdga is
videqiT Cven ideqiT Tqven idgnen isini
vijeqi me ijeqi Sen ijda is
visxediT Cven isxediT Tqven isxdnen isini
Fiiller abia, axuravs in şahıs ile zamana göre değismesi abia - bağlıdır, anTia - yanıyor, acvia – giyimiş, axuravs - ortulmustur vs. seyiri belirten fiillerin durumu belirten fiilere benzeri muhteviyatı var ve zamana göre değişimi de biraz farklıdır:
Şimdiki zaman 1
vabivar me
vabivarT Cven
maxuravs me is
gvaxuravs Cven is
2
abixar Sen
abixarT Tqven
gaxuravs Sen is
gaxuravT Tqven is
3
abia is
abian isini
axuravs mas is
axuravT maT is
gelecek zaman 1
vebmebi me
vebmebiT Cven
mexureba me is
gvexureba Cven is
2
ebmebi Sen
ebmebiT Tqven
gexureba Sen is
gexurebaT Tqven is
3
ebmeba is
ebmebian isini
exureba mas is
exurebaT maT is
sonuçlanmamış geçmiş zaman 1
vebi me
vebiT Cven
mexura me is
gvexura Cven is
2
ebi Sen
ebiT Tqven
gexura Sen is
gexuraT Tqven is
3
eba is
ebnen isini
exura mas is
exuraT maT is
227
$ 15 sufra
Sofra
sufra adamianTa urTierTobisa da daaxloebis erTerTi
uZvelesi
saSualebaa.
qarTul sufras Tamada
uZ-
Rveba, sufris wevrebi mis naTqvam sadRegrZeloebs imeoreben. Sofra
insanları
birisidir.
tanıştıran
Gürcülerin
sofrasını
sofra üyeleri kadeh kaldırıyorlar.
c c c _ mogvitaneT, geTayva: Lütfen: -
ludi - Bira;
-
limonaTi - Gazoz;
-
namcxvari - Baklava;
-
xili - Meyve;
-
xaWapuri - Khacapuri;
-
katleti - Köfte;
228
eski Tamada
adetlerden yönetir,
-
tolma - Dolma;
-
xinkali - Khinkali.
* * *c c c _ isauzmeT? _ ara, jer ara. _ modi, erTad visauzmoT! _ siamovnebiT. _ ai, kafeSi SevideT! _ keTili. _ es adgili Tavisufalia? _ ara, dakavebulia. _ aq davsxdeT. Tu SeiZleba, meniu gvaCveneT. _ inebeT. _ gmadlobT. SevukveToT yveli, karaqi, puri, Zexvi, omleti da Savi yava. _ me yava ar minda, Cai mirCevnia.
c c * * *c _ ra mogawodoT? _ momawodeT, Tu SeiZleba, mdogvi. (wiwaka, Zmari, salaTa, mwnili...). _ mineralur wyals xom ar dalevT? _ diax, gmadlobT.
229
c c c * * * -
ai, meniu. ras SegvikveTavT?
-
Tu
SeiZleba,
moitaneT
mwvadi, xinkali, qababi,
Semwvari kartofili da salaTa. -
sasmeli?
-
borjomi, limonaTi da erTi boTli Rvino.
-
deserti?
-
desertad xili da TiTo naWeri namcxvari.
-
yvelaferi oc wuTSi iqneba.
-
gmadlobT.
* * *
c c c
_ ali, guSin sad iyaviT? _ guSin Cemi ojaxi restoranSi waviyvane. _ iq isadileT? _ ho, iq visadileT. _ musikac iyo? _ ki, Zalian kargi musika iyo. _ ra miirTviT? _ Caqafuli, mwvadi, salaTebi, namcxvari, cota Rvino. bavSvebisTvis limonaTi aviReT. _ kargi iyo? _ Zalian. _ kargi. naxvamdis, xvalamde. _ kargad iyavi.
230
* * *c c c 5 oqtombers
mamukas
dabadebis dRe iyo da diciulad
tra-
mcxeTaSi
aRvniSneT es RirSesaniSnavi TariRi,
restoranSi.
samarSruto
taqsi
ori davi-
qiraveT da saRamos rva saaTze qeifs SevudeqiT. SesaniSnavi sufra gaiSala: xaWapurebi, sacivi, Semwvari qaTami, soko, xizilala, mwvadebi da kidev aTasi ram. ocdaaTamde kaci iyo stumari. Tamadad goCa avirCieT, axalgazrda kacia, magram didi avtoriteti aqvs koleqtivSi. didebuli sadRegrZeloebi warmoTqva. me, kote biZiam da paatam bevri vimRereT.
Sua
sufraze
musikosebi Semovidnen da cekvac gaCaRda.
araCveulebrivi
sacekvao natom,
nomrebi
maiam,
iubilarma
warmoadgines
goCam, _
daTom
da
mamukam,
magram
mamukas
patara
Svilma,
baqarma
yvelas
ajoba.
sufris
wevrebi
erTmaneTs
ejibrebodnen
siyvarulSi. gvian daviSaleT.
231
gramatika Dil bilgisi Genel sözdizim yapıları Cümlede kullanılan fiil tipine göre (geçişli, durumu
belirten,
seyiri
belirten;
tek,
çif, üç
şahısı belirten) şu fiilere uymuş isimlerin halleri de farklıdır. Fiil zamanına göre isimlerin halleri de değişir.
Üç şahıslı ettirgen: uSenebs kac-i megobar-s saxl-s; auSena kac-ma megobar-s saxl-i; auSenebia kac-s megobrisTvis saxl-i.
İki şahıslı ettirgen:aSenebs kac-i saxl-s; aaSena kac-ma saxl-i; auSenebia kac-s saxl-i.
İki şahıslı ettirgen olmayan: a) uyvars biW-s gogo (Haller her zamanda aynıdır); b) emaleba biW-i deda-s (Haller her zamanda aynıdır).
Tek şahıslı ettirgen olmayan: a) dgas kac-i (Haller her zamanda aynıdır); b) cxovrobs kac-i; icxovra kac-ma; ucxovria kac-s; g)
icis kac-ma (Haller her zamanda aynıdır).
232
Sual cumlesi
Suali kapsayan cümleye sual cümlesi denilir. Gürcücede
sual
cumlesinin
muhteviyatını
belirtmek
üzere iki usul vardır. Suali özel bir kelime (vin? – kim?
ra? – ne? romeli? – hangisi? rogori? – nasılı?
sad? – nerede? vs.)
ramdeni? - ne kadar? ratom? – niçin?
belirtmektedir,
yada
sual
tonlanma
ile
be-
lirtilir. vin xar Sen? ratom wavida Tekla? rogor xar? wavida ali saxlSi? CemTan wamoxval? iswavle qarTuli?
İnkar cümlesi
İnkar etmek üzere cümlede inkar kelimelerinin kullanılması gerekir (ar, ver, nu, aRar, veRar, nuRar, aravin, veravin, nuravin, arsad, versad, arasodes): `Tavs ar moiklavs qarTveli, ara!~; `nuvin ityvis oblobisa vaebas, nuvin sCivis Tavis uTvistomobas...~; `jer arasdros ar Sobila mTvare ase wynari!~...
233
Tavi III
III. Bölüm
saqmiani qaRaldebi (dokumentebi, sabuTebi)
Evraklar (belgeler, Dokümanlar)
Gürcistanın
bütün
müesseseleriyle
vatandaşları
irtibatlarıni
kurmalıdırlar. Gürcistan’da
devlet Gürcüce
evraklar
Gürcüce
yapılmalıdır. Resmi belgeler çeşitlidir: özel şahıslarca yapılan
resmi
belgeler;
şirket
ve
müesse-
selerce yazılan belgeler; tutanaklar, akitler, hesaplar vs. Resmi
belgeler
hazırlanmasının
kendi
formu vardır. Sözkonusu form veya usül doğru olmamadiğında
belge geçersizdir. Dolayısıyla
her hangi bir belgenin hazırlanmasında kendine has usulün korunması ve bilinmesi gerekir.
234
werili Mektup Her mektup veya emanetin üzerine postane endeksini belirterek gönderen ve alacak olanın adresinin yazılmasi gerekir. Gerek resmi üzerine
alacak
gerekse
olanın
sırandan bir mektup
adresinin
belirtilmesi
gerekir; mektubun muhteviyatı gönderenin imzası ve
tarih,
Zarf
üzerinde
gönderenin
tam
adresinin yazılması gerekir.
örnek:
gönderen:
380086, q. marneuli, Tavisuflebis quCa # 36; niaz ismailovs. batono niaz!
gamarjobaT,
rogor
brZandebiT?
rogor
arian
Tqveni meuRle da qal-vaJi? momikiTxeT didi siyvaruliT. rodis
CamobrZandebiT
dmanisSi?
saqmeebi
dagvigrovda. Tqveni Camosvla aucilebelia. imedia, male gvewveviT. gelodebiT. wamoiReT Tqveni xelsawyoebi da kargi iqneba, Tuki manqaniT CamoxvalT.
235
aba, kargad pativiscemiT – Tqveni ali faraevi. 15. 02. 2002
380065, q. dmanisi,
alacak olan:
rusTavelis quCa # 12; ali faraevi.
avtobiografia Özgeçmiş Göreve
başlayan
yazmalıdır.
her
Özgeçmişte
insan
özgeçmişini
şahsiyetin
hayatının
önemli noktaları belirtilmektedir. Özgeçmiş
bizzat
yazılıyor.
Sonunda
ise
imza ve tarih koymak gerekir.
Örnek: me, qerim alaxverdievi, davibade 1962 wlis 4 seqtembers. 1986 wels davamTavre Tbilisis saxelmwifo universitetis filologiis fakulteti. amave saqarTvelos
mecnierebaTa
akademiis
wlidan vmuSaobdi arn.
Ciqobavas
sax-
elobis enaTmecnierebis institutSi. 1990 wels davicvi sakandidato disertacia. amave wlidan vmuSaob enaTmecnierebis institutSi ufros mecnier TanamSromlad. 2000 wlis 10 oqtombridan
vmuSaob
saqarTvelos enis saxelmwifo
236
palataSi
mTavar
specialistad.
Tanadam-fuZnebeli
da
Tavmjdomare var kavSirisa `bolnisi~. var 20-mde samecniero naSromis (maT Soris 2 monografiis)
da
mravali
publicisturi
werilis
avtori.
vflob azerbaijanul, qarTul, rusul da inglisur enebs. myavs meuRle da 4 Svili.
daxasiaTeba Referans Her insana çalıştığı ve öğrendiği yerden referans verilir. Referans kağıt üzerine
özel bir damgalı
yazılır, tarih ve kayıt numarası
konulur. referans müessese (kurum, okul) müdürü tarafından imzalanır.
Örnek: daxasiaTeba zemfira alieva, dabadebuli 1963 wels, azerbaijaneli, saSualo ganaTlebiT, 1995 wlidan muSaobs marneulis saavadmyofoSi maRali
eqTnad.
avtoritetiT,
TanamSromlebSi aris
237
Tavaziani,
sargeblobs
mowesrigebuli,
Tavmdabali pirovneba. ramdenimegzis miRebuli aqvs madloba xelmZRvane-lobisgan. dajildoebulia sigeliT. saavadmyofos administracia axasiaTebs dadebiTad da rekomendacias aZlevs Tbilisis respublikur saavadmyofoSi muSaobis dasawyebad. mTavari eqimi /a. nebieriZe/
gancxadeba Dilekçe Şahsi, müessese veya toplu dilekçeler ve grub adına
yazılır.
kişi
tarafından
dilekçe
Toplu
dilekce 2
imzalanır.
veya
Müessese
daha
adına
fazla yazılan
müdür tarafından imzalanır. Dilekçe kısa
ve geniş olabilir.
Kısa beyannamerin numuneleri:
gancxadeba 2003 wlis 4 marts gaimarTeba bolnisis raionis gamgeobis wevrTa saerTo kreba. dRis wesrigi: 1.
zamTris samuSaoebis Sesrulebis Sedegebi;
2.
gamgeobis wevrTa angariSebi;
3.
mimdinare sakiTxebi.
238
gamgeobis wevrTa daswreba savaldebuloa. gamgebeli a.
jafariZe
gancxadeba veZeb samsaxurs. kargad vici inglisuri, rusuli enebi, kompiuterze muSaoba. ganaTlebiT var ekonomisti. vimuSaveb bankSi. telefonebi: saxlis - 38-16-12; mobiluri 8. 99. 17. 20. 25.
xelwerili Senet Senet resmi belge olarak bir mal, eşya ve para alındığında verilir. Senet
muessese
tarafından
mühürlenir. Senetleri noter tasdik eder.
Örnek:
239
verildiğinde
xelwerili
niaz
axmedis
Ze
muradovma
zaal
giorgis
Ze
andriaZisgan miviRe sesxad 2000 (ori aTasi) lari. aRniSnuli Tanxa 2000 (ori aTasi) lari mTlianad unda Cavabaro zaal giorgis Ze andriaZes 2003 wlis 12 noembers. 2003 wlis 7 ivnisi /niaz muradovi/
xelSekruleba Sözleşme Sözleşme iki kişi veya iki müessese tarafından koyulur. anlaşılan imzalanır. sözleşmenin
Sözleşme şart
ve
Herhangi
kişiler
veya
zamanları bir
taraf
mühürlenmesi gerekir.
Örnek:
240
müesseselerce
içerir. müessese
Sözleşme ise
de
xelSekruleba # 32 kompiuteruli teqnikis miwodebaze q. Tbilisi
05. 02. 2003
Cven, qvemoT xelismomwerebma: erTi mxriv Sps `alaverdma~, direqtoris, ali niazovis saxiT, SemdgomSi `mimwodeblad~ wodebulma da, meore mxriv, fondma `Ria sazogadoeba – saqarTvelo~, aRmasrulebeli direqtoris daviT alibegaSvilis saxiT, SemdgomSi `myidvelad~ wodebulma, davdeT es xelSekruleba Semdegze:
1. 1.
xelSekrulebis sagani
1. xelSekrulebis sagans warmoadgens `mimwodeblis~ mier `myidvelisTvis~ qvemoT moyvanili teqnikis miwodeba: raodenoba
dasaxeleba kompiuteri PENTIUM III - 733 MHz , 256 MB RAM, 20 GB HDD, 1.44,, Floppy, Mouse, Keyboard monitori Hp 71 (D2826A) 15’’ lazeruli printeri HP LASER JET 1200 , A4, 8M, 90 MHZ sul
2.
sacalo Rirebuleba
Tanxa larebSi
1
650
1400
1 1
220 412
450 730
2580
ZiriTadi pirobebi
2. 1. mimwodebeli valdebulebas iRebs:
241
• • •
moaxdinos kompiuteruli teqnikis miwodeba Tanxis gadaxdidan sami samuSao dRis ganmavlobaSi; miwodebuli teqnika iyos eqspluataciisTvis vargisi; sagarantio vadis gasvlamde (2 weli) Svidi samuSao dRis vadaSi gamoasworos `mimwodeblis~ mizeziT gamowveuli nebismieri dazianeba.
3.
angariSsworebis pirobebi
3. 1. xelSekrulebis saerTo Tanxa Seadgens 2580 (ori aTas xuTas oTxmoc) lars. 3. 2. CamoTvlili teqnikis fasebSi Sesulia dRg. 3. 3. Tanxis Caricxvis dros, `alaverdis~ angariSze Tanxis daricxvis dRisaTvis savaluto kursis 2 %-ze meti cvlilebis SemTxvevaSi, moxdes kompensacia dazaralebuli mxaris sasargeblod. 4.
damatebiTi pirobebi
4. 1. xelSekruleba iTvaliswinebs forsmaJorul pirobebs saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis mixedviT. 4. 2. mxareebs Soris nebismieri dava regulirdeba saqarTvelos samoqalaqo samarTlis mixedviT. 4. 3. xelSekruleba Sedgenilia or egzemplarad – TiTo egzemplari – TiToeul mxares. 5.
mxareTa xelmowerebi da rekvizitebi
Sps `alaverdi~, q. Tbilisi, varkeTili-3, II mikro 29a/49 saq. mikro safinanso banki. sain.kodi 208214788. s/a 900161025 a/a 002467353
direqtori /a. niazovi/
fondi `Ria sazogadoeba saqarTvelo~; q. Tbilisi, 380008, WoveliZis q. 10 a.
aRmasrulebeli direqtori /d. alibegaSvili/
oqmi 242
Protokol Protokol toplantı sonuçlarını içerir. Protokol geniş, stenografi ile yazılı ve kısa olabilir. Protokol
toplantıda
ele
konuşmacıların ifadelerini ve
alınan
konuları,
toplantı
sonucunu
içerir. Protokolu
toplantı
başkanı
ile
sekreteri
imzalar.
Örnek:
registrirebuli kavSiris - `bolnisi~ damfuZnebelTa krebis oqmi # 1 q. bolnisi
`06~ Tebervali
2003 w.
gaimarTa registrirebuli kavSiris, `bolnisis~ damfuZnebelTa kreba. krebas eswrebodnen: 1. konstantine kakitaZe 2. ali niazovi 3. qerim alaxverdievi 4. vladimer TevdoraZe 5. zeinab alieva krebas Tavmjdomareobda qerim alaxverdievi; mdivani – zeinab alieva.
dRis wesrigi:
243
1.
2. 3.
registrirebul kavSir `bolnisis~ registraciis sakiTxi saqarTvelos kanonmdeblobis Sesabamisad; kavSiris wesdebis damtkiceba; sazogadoebis gamgeobis arCevnebi.
moismines: konstantine kakitaZis moxseneba kavSiris miznebisa da amocanebis Sesaxeb. daadgines: 1. krebis saerTo gadawyvetilebiT, registraciaSi gatardes kavSiri `bolnisi~; miRebul iqnas kavSiris wesdeba; momzaddes saWiro dokumentacia kavSiris registraciisaTvis; 2. Ria kenWisyris safuZvelze kavSiris gamgeobis wevrebad airCies: konstantine kakitaZe, ali niazovi, vladimer TevdoraZe, zeinab alieva, qerim alaxverdievi. krebis Tavmjdomare
/qerim alaxverdievi/
06. 02. 2003
kadrebis aRricxvis furceli (anketa) (Anket) Soru dizini Göreve
başlayan
doldurmalıdır. olup
özel
gerekir.
Soru
sorular
Soru
insan
dizini
bir
içeriyor
dizini
soru
bizzat
ve
damgalı
dizini kağıt
cevaplanması
doldurulmalıdır,
üzerinde düzeltmek ve çizmek yasaktır, sonunda ise imzalamak ve tarih koymak gerekir.
244
danarTi EKTE ÇEKİM Sessiz adların çekimi I GRUB TEK HAL kaci
xari
xeli
Adam
Öküz
El
saxelobiTi
Bkac-i
Bxar-i
Bxel-i
moTxrobiTi
Bkac-ma
Bxar-ma
Bxel-ma
micemiTi
Bkac-s
Bxar-s
Bxel-s
naTesaobiTi
Bkac-is
Bxar-is
Bxel-is
moqmedebiTi
Bkac-iT
Bxar-iT
Bxel-iT
viTarebiTi
Bkac-ad
Bxar-ad
Bxel-ad
wodebiTi
Bkac-o
Xar-oB
xel-o
CEM HAL kacebi
xarebi
Adamlar
Öküzler
xelebi Eller
saxelobiTi
Bkac-eb-i
Bxar-eb-i
Bxel-eb-i
moTxrobiTi
Bkac-eb-ma
Bxar-eb-ma
Bxel-eb-ma
micemiTi
Bkac-eb-s
Bxar-eb-s
Bxel-eb-s
naTesaobiTi
Bkac-eb-is
Bxar-eb-is
Bxel-eb-is
moqmedebiTi
Bkac-eb-iT
Bxar-eb-iT
Bxel-eb-iT
viTarebiTi
Bkac-eb-ad
Bxar-eb-ad
Bxel-eb-ad
wodebiTi
Bkac-eb-o
Bxar-eb-o
Bxel-eb-o
245
II GRUB TEK HAL iremi
oboli
Geyik
Öksüz
stumari
saxelobiTi
irem-i
Bobol-i
Bstumar-i
moTxrobiTi
irem-ma
Bobol-ma
Bstumar-ma
micemiTi
irem-s
Bobol-s
Bstumar-s
naTesaobiTi
irm-is
Bobl-is
Bstumr-is
moqmedebiTi
irm-iT
Bobl-iT
Bstumr-iT
viTarebiTi
irm-ad
Bobl-ad
Bstumr-ad
wodebiTi
irem-o
Bobol-o
Bstumar-o
Misafir
CEM HAL irmebi
oblebi
stumrebi
Geyikler
Öksüzler
Misafirler
saxelobiTi
irm-eb-i
Bobl-eb-i
stumr-eb-i
moTxrobiTi
irm-eb-ma
Bobl-eb-ma
stumr-eb-ma
micemiTi
irm-eb-s
Bobl-eb-s
stumr-eb-s
naTesaobiTi
irm-eb-is
Bobl-eb-is
stumr-eb-is
moqmedebiTi
irm-eb-iT
Bobl-eb-iT
stumr-eb-iT
viTarebiTi
irm-eb-ad
Bobl-eb-ad
stumr-eb-ad
wodebiTi
irm-eb-o
Bobl-eb-o
246
B stumr-eb-o
III GRUB TEK HAL Wiqa
dRe
Bardak saxelobiTi
Wiqa
moTxrobiTi
Wiqa-m
micemiTi
Wiqa-s
naTesaobiTi
Wiq-is
moqmedebiTi
Wiq-iT
viTarebiTi wodebiTi
Gün
Rvino Şarap
BdRe
BRvino
dRe-m
Rvino-m
BdRe-s
Rvino-s
dR-is
BRvin-is
BdR-iT
Rvin-iT
Wiqa-d
BdRe-d B
Rvino-d
Wiqa-v
BdRe-v
BRvino-v
B B
CEM HAL Wiqebi
dReebi
Rvinoebi
Bardaklar
Günler
Şaraplar
dRe-eb-i
Rvino-eb-i
saxelobiTi
Wiq-eb-i
B
moTxrobiTi
Wiq-eb-ma B
dRe-eb-ma
Rvino-eb-ma
micemiTi
Wiq-eb-s
dRe-eb-s
Rvino-eb-s
naTesaobiTi
Wiq-eb-is
dRe-eb-is
Rvino-eb-is
moqmedebiTi
Wiq-eb-iT
dRe-eb-iT
BRvino-eb-iT
viTarebiTi
Wiq-eb-ad
dRe-eb-ad
BRvino-eb-ad
wodebiTi
Wiq-eb-o
dRe-eb-o
BRvino-eb-o
IV GRUB TEK HAL wyaro
yru
Pınar
Sağır
saxelobiTi
wyaro B
Yru
moTxrobiTi
wyaro-m
yru-m
micemiTi
wyaro-s
yru-s
247
naTesaobiTi
wyaro-s(i)
B
yru-s(i)
moqmedebiTi
wyaro-Ti
B
yru-Ti
viTarebiTi
wyaro-d
B
yru-d
wodebiTi
wyaro-v
yru-v
CEM HAL wyaroebi
yruebi
Pinarlar
Saoirlar
saxelobiTi
wyaro-eb-i B
yru-eb-i
moTxrobiTi
wyaro-eb-ma
yru-eb-ma
micemiTi
wyaro-eb-s
yru-eb-s
naTesaobiTi
wyaro-eb-is
yru-eb-is
moqmedebiTi
wyaro-eb-iT
yru-eb-iT
viTarebiTi
wyaro-eb-ad
yru-eb-ad
wodebiTi
wyaro-eb-o
yru-eb-o
V GRUB TEK HAL qarxana pepela Fabrika saxelobiTi
Kelebek
Pqarxana
B
moyvare Dost
pepela
Bmoyvare
moTxrobiTi
qarxana-m
pepela-m
moyvare-m
micemiTi
qarxana-s
pepela-s
moyvare-s
naTesaobiTi
qarxn-is
pepl-is B
moyvr-is
moqmedebiTi
qarxn-iT
pepl-iT
moyvr-iT
viTarebiTi
qarxn-ad
pepl-adB
moyvr-ad
wodebiTi
qarxana-v
pepela-vB
moyvare-v
248
CEM HAL qarxnebi
peplebi
Fabrikalar
Kelebekler
moyvrebi Dostlar
saxelobiTi
qarxn-eb-i
Bpepl-eb-i
B moyvr-eb-i
moTxrobiTi
qarxn-eb-ma
Bpepl-eb-ma
B moyvr-eb-ma
micemiTi
qarxn-eb-s
Bpepl-eb-s
B moyvr-eb-s
naTesaobiTi
qarxn-eb-is
pepl-eb-is
B moyvr-eb-is
moqmedebiTi
qarxn-eb-iT
Bpepl-eb-iT
B moyvr-eb-iT
viTarebiTi
qarxn-eb-ad
Bpepl-eb-ad
B moyvr-eb-ad
wodebiTi
qarxn-eb-o
Bpepl-eb-o
B moyvr-eb-o
Bazı özel ismin çekimi TEK HAL
saxelobiTi
nigozi
ambavi
xbo
Ceviz
Haber
Dana
Pnigoz-i
ambav-i B
xbo
moTxrobiTi
nigoz-ma
ambav-ma
xbo-m
micemiTi
nigoz-s
ambav-s
xbo-s
naTesaobiTi
nigvz-is
Bamb-is
xbo-s(i)
moqmedebiTi
nigvz-iT
Bamb-iT
xbo-Ti
viTarebiTi
nigvz-ad
amb-ad B
xbo-d
wodebiTi
nigoz-o
ambav-o
xbo-v
CEM HAL nigvzebi
ambebi
xborebi
Cevizler
Haberler
Danalar
saxelobiTi
nigvz-eb-i B
Amb-eb-i
xbor-eb-i
moTxrobiTi
nigvz-eb-ma B
amb-eb-ma
xbor-eb-ma
micemiTi
nigvz-eb-s B
amb-eb-s
xbor-eb-s
249
naTesaobiTi
nigvz-eb-is B
amb-eb-is
xbor-eb-is
moqmedebiTi
nigvz-eb-iT
amb-eb-iT
xbor-eb-iT
viTarebiTi
nigvz-eb-adB
amb-eb-ad
xbor-eb-ad
wodebiTi
nigvz-eb-o B
amb-eb-o
xbor-eb-o
Baz覺 zamirin 癟ekimi me (Ben)
Sen (sen) Cven (Biz) TEK HAL
Tqven (Siz) CEM HAL
saxelobiTi
me
Sen
Cven
Tqven
moTxrobiTi
me
Sen
Cven
Tqven
micemiTi
me
Sen
Cven
Tqven
naTesaobiTi
Cem-
Sen-
Cven-
Tqven-
moqmedebiTi
-
-
-
-
viTarebiTi
-
-
-
-
wodebiTi
-
-
-
-
es (Bu) eg (Yan覺ndakiler), igi // is (O) TEK HAL
saxelobiTi
es
eg
igi
is
moTxrobiTi
ama-n
maga-n
ma-n
ima-n
micemiTi
ama-s
maga-s
ma-s
ima-s
naTesaobiTi
am-is
mag-is
m-is
im-is
moqmedebiTi
am-iT
mag-iT
m-iT
im-iT
viTarebiTi
ama-d
maga-d
-
ima-d
wodebiTi
-
-
-
-
CEM HAL saxelobiTi
eseni
egeni
moTxrobiTi
ama-T
maga-T
250
isini ma-T
ima-T
micemiTi
ama-T
maga-T
ma-T
ima-T
naTesaobiTi
ama-T
maga-T
ma-T
ima-T
moqmedebiTi
-
-
-
-
viTarebiTi
-
-
-
-
wodebiTi
-
-
-
-
es kaci (Bu adam) eg kaci (Yanındakiler), is kaci (O adam) es
eg
sax.
es
kac-i
moTxr.
am
kac-ma
mag
mic.
am
kac-s
mag
naT.
am
kac-is
mag
moqm.
am
kac-iT
viT.
am
kac-ad
wod.
-
eg
is
kac-i
is
kac-i
kac-ma
im
kac-ma
kac-s
im
kac-s
kac-is
im
kac-is
mag
kac-iT
im
kac-iT
mag
kac-ad
im
kac-ad
-
-
Cemi Zma (Benim kardeşim) misi da (Onun kızkardeşi) maTi wigni (Onların kitabı) sax.
Cem-i
Zma
mis-i
da
maT-i
wign-i
moTxr.
Cem-ma
Zma-m
mis-ma
da-mA
AmaT-ma
wign-ma
mic.
Cem-s
Zma-s
mis
maT-s
wign-s
naT.
Cem-i
Zm-is
mis-i d-is
maT-i
wign-is
moqm.
Cem-i
Zm-iT
mis-i d-iT
maT-i
wign-iT
viT.
Cem-s
Zma-d
mis
maT-s
wod.
Cem-o
Zma-o
da-s
mis-o
251
da-Ad da-Ao
maT-o
wign-ad wign-o
vin (Kim) ra (Ne) romeli (Hangisi)
TEK HAL saxelobiTi
vi-n
ra
romel-i
moTxrobiTi
vi-n
ra-m
romel-ma
micemiTi
vi-s
ra-s
romel-s
naTesaobiTi
vi-s
r-is
roml-is
moqmedebiTi
-
r-iT
roml-iT
viTarebiTi
-
ra-d
[roml-ad]
wodebiTi
-
-
-
İki ismin birlikte çekimi sufTa wyali
didi
saxli
saxelobiTi
Temiz su sufTa wyali
Büyük ev did-i saxl-i
moTxrobiTi
sufTa wyal-ma
did-ma
saxl-ma
micemiTi
sufTa wyal-s
Did
saxl-s
naTesaobiTi
sufTa wyl-is
did-i
saxl-is
moqmedebiTi
sufTa wyl-iT
did-i
saxl-iT
viTarebiTi
sufTa wyl-ad
Did
wodebiTi
sufTa wyal-o
did-o saxl-o
252
saxl-ad
Çekim şahısına göre fiilin çekimi o
s
me
me Sen
m-xatav
is
m-xatav-s
Cven Tqven
m-xatav-T
isini
m-xatav-en
me
Sen
mas
Cven
g-xatav
v-xatav xatav
gv-xatav
g-xatav-s
xatav-s
gv-xatav-s
g-xatav-T
v-xatav-T
g-xatav-en
xatav-T
gv-xatav-T
xatav-en
gv-xatav-en
vimalebi
Cven
Ben saklanıyorum Sen
Tqven
Sen saklanıyorsun
isini
O saklanıyor
Cven
Ben yazıyorum
Tqven
Sen yazıyorsun wers
Sen
xatav-s
g-xatav-T
v-xatav-T
g-xatav-en
xatav-en
xatav
xatav-T
vimalebiT imalebiT imalebian vwerT werT
Siz yazıyorsunuz isini
O yazıyor me
g-xatav-T
Biz yazıyoruz
wer
is
v-xatav
Onlar saklanıyor (lar)
vwer
Sen
g-xatav-T
O saklanıyor
imaleba
me
maT
Biz saklanıyoruz
imalebi
is
Tqven
weren
Onlar yazıyor(lar)
saCuqari gaCuqe.
Sen me saCuqari maCuqe.
Ben sana bir hediye verdim. Sen bana bir hediye verdin.
me Tqven simRera gaswavleT.
Tqven me simRera maswavleT.
Ben size bir şarkı öğrettim. Siz bana bir şarkı öğrettiniz.
Cven Sen
(sadilad) gpatiJebT.
253
Sen Cven (sadilad) gvpatiJeb. Biz seni yemeğe devet ediyoruz. Sen bizi yemeğe devet ediyorsun.
Zamana göre fiilin çekimi wers yazıyor Ne yapıyor?
wers
Ne yapıyordu?
werda
Ne yapacak?
dawers
Ne yaptı?
dawera
imaleba saklanıyor Ne yapıyor?
imaleba
Ne yapıyordu?
imaleboda
Ne yapacak?
daimaleba
Ne yaptı?
daimala
tiris ağlıyor Ne yapıyor?
tiris
Ne yapıyordu?
tiroda
Ne yapacak?
itirebs
Ne yaptı?
itira
254
Rirs fiyatı ... dir Ne yapıyor?
Rirs
Ne yapıyordu?
Rirda
Ne yapacak?
eRireba -
Ne yaptı?
muSaobs
çalışıyor Ne yapıyor?
muSaobs
Ne yapıyordu?
muSaobda
Ne yapacak?
imuSavebs
Ne yaptı?
imuSava aSenebs
inşa ediyor Ne yapıyor?
aSenebs
Ne yapıyordu?
aSenebda
Ne yapacak?
aaSenebs
Ne yaptı?
aaSena ambobs
söylüyor Ne yapıyor?
ambobs
Ne yapıyordu?
ambobda
255
Ne yapacak?
ityvis
Ne yapt覺?
Tqva zis
oturuyor Ne yap覺yor?
zis
Ne yap覺yordu?
ijda
Ne yapacak?
ijdeba -
Ne yapt覺?
256
1