VELDKANTOOR OOSTERWOLD studie - 16 juli 2013
VELDKANTOOR
thuisbasis voor de hedendaagse sherrif: de gebiedsregisseur
Als je het over de toekomst van Oosterwold wilt hebben, moet je dit op de locatie zelf doen. De sfeer en potentie van Oosterwold worden namelijk pas echt voelbaar zodra je je begeeft in het uitgestrekte polderlandschap, met de agrarische bedrijven, windmolens en lange verlaten asfaltwegen. Het begrip ‘vrijland’, dat voor velen nog erg abstract is, wordt concreet zodra je met beide benen in de klei staat. Na de vaststelling van de structuurvisie zou het projectteam hier een werkplek moeten hebben. Er kan dan aan Oosterwold gewerkt worden vanuit Oosterwold zelf. De gemeentes en ontwikkelmaatschappij zullen de pioniers zijn in het gebied met een eenvoudig veldkantoor. De start is een bescheiden plek om gasten uit te nodigen en bijeen te komen. In de loop van de tijd kan deze plek met de ontwikkeling van het gebied meegroeien, met nieuwe partners die hun bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het veldkantoor.
KADERS
GROEI Oosterwold gaat organisch groeien. Zodra de eerste pioniersprojecten zijn gestart zal dit nieuwe ge誰nteresseerden aantrekken. Er zal een plek nodig zijn om deze mensen te ontvangen en ze vanuit hier te laten proeven van de sfeer van Oosterwold. Langzaamaan zullen deelplannen ontwikkeld worden, wat ervoor zorgt dat de gebiedsregie omvangrijker wordt. Er zal dan opnieuw meer ruimte nodig zijn in en om het veldkantoor. De eenvoudig opgezette werkplek kan zo stapsgewijs groeien naar een creatief erf voor het starten en uitwerken van deelprojecten, en tevens een visitekaartje vormen voor het gebied. Ontwikkelende partijen kunnen er tijdelijk kamp opslaan om vanuit hier de ontwikkeling en verkoop van nieuwe gebieden te organiseren. Ieder nieuw initiatief dat aansluiting vindt of iedere uitbreiding draagt vervolgens zorg voor zijn/ haar eigen ruimtes en faciliteiten. Er zijn verschillende groeimodellen denkbaar. Ze verschillen in de mate van flexibiliteit en vrijheid in relatie tot het totaalbeeld. Daarnaast vergt het ene model een hogere startinvestering en lagere uitbreidingskosten dan het andere, wat ook resulteert in een imposantere uitstraling in de eerste fase.
aantakken
vullen
toevoegen
opdelen
BUITEN WERKEN Kantoorwerk gebeurt nog te vaak in donkere kantoorgebouwen op grijze bedrijventerreinen. Oosterwold biedt een kans om dit anders te doen. ‘het nieuwe werken’, waarbij het traditionele kantoor zijn functie verliest en veel werk op andere plekken verricht wordt. De ontmoeting tussen de werknemers wint aan belang en verdient ontwerpaandacht: geen standaard vergaderruimtes, maar speciaal vormgegeven plekken om zaken te bespreken met de mogelijkheid tot informeel overleg, bezinning en ontspanning.
STADSLANDBOUW Het generieke kavel in Oosterwold heeft als regel dat 51% van het kavel gebruikt dient te worden voor stadslandbouw. Met zijn eigen werkplek in Oosterwold geeft de gebiedsregisseur natuurlijk het goede voorbeeld: het zal voldoen aan deze voorwaarden en draagt dit op alle schaalniveaus uit. Hoewel in de kantorenbranche het woord ‘kantoortuin’ algemeen bekend is, is de daadwerkelijke integratie van groen en werkplek nog ver te zoeken. Het veldkantoor van de gebiedsregisseur moet het beoogde groene karakter van Oosterwold optimaal inzetten om de werkplek haar bijzondere kwaliteiten te geven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan geïntegreerde groentenkassen, een zonne-akker, kleinschalig pluimvee of een fruitboomgaard.
PROGRAMMA De gebiedsregisseur is “een facilitator die namens de overheden initiatiefnemers ontvangt en voorziet van de benodigde informatie, plannen beoordeelt en aanwijzingen geeft om tot een volwaardige vergunning te komen.” Hij nodigt uit, verwelkomt, regisseert en begeleidt de initiatieven op een herkenbare laagdrempelige plek. Oosterwold is ook een experiment met organische stedenbouw. Naast de ‘traditionele’ taken als het toetsen van plannen zal meer tijd dan gebruikelijk worden besteed aan de communicatie met initiatiefnemers. Het veldkantoor zelf is daarbij een inspirerend voorbeeld voor duurzame oplossingen, maar ook voor nieuwe manieren van werken in een groene omgeving. Een groeiend kantoor betekent dat er geen vast programma van eisen is. Deze pagina laat daarom een “eisen van programma” zien: wat maakt dat “nieuwe werken” allemaal mogelijk in Oosterwold?
presenteren
laptoppen
overleggen
Van vast naar flexibel
werken op flexplekken
Van grijs naar groen
groene werkplekken
groene buitenplekken
In Oosterwold kan meer
genieten van het uitzicht
toilet
slaapkamer
parkeren en vogels spotten
turen in het vuur
INSTALLATIES In Oosterwold dienen alle initiatieven zelfvoorzienend te zijn mbt infrastructuur. Dit geldt voor wegen en paden, maar ook voor energie en water. Dit betekent dat iedere ontwikkeling zelf zorg moet dragen voor een eigen infrastructuur. Dit geldt ook voor het veldkantoor van de kwartiermaker. Afhankelijk van de gekozen locatie dient een (deel) van de voorzieningen voor electra, schoon en vuil water en verwarming zelf georganiseerd te worden. Dit kan op verschillende manieren: zuiver drinkwater kan gewonnen worden door oppervlaktewater of regenwater te filteren, door zich in de nabijheid van een bestaande waterleiding te vestigen of door iedere week drinkwater van buitenaf te laten bezorgen.Volledige autarkie behoort welliswaar tot de mogelijkheden, maar is niet altijd de beste oplossing om in bepaalde behoeften te voorzien. Als een mogelijk te ontwikkelen installatie met relatief weinig meerkosten een bepaalde overcapaciteit kan produceren, kan het gunstig zijn om deze breder in te zetten voor toekomstige buren. Bijvoorbeeld: een grotere wateropvang en -zuiveringstank dan strikt noodzakelijk is voor het eigen gebruik.
MATERIALEN Oosterwold is geen doorsnee kantoorlocatie waar je betonnen gebouwen met blauw spiegelglas verwacht. Een werkplek in dit gebied verhoudt zich op een bewuste manier tot het wijdse karakter van de polder en de lage dichtheid van Oosterwold. Dit wil niet zeggen dat er alleen gebiedseigen materialen zouden mogen worden toegepast. Belangrijker is de manier waarop gevels zich richten op de buitenterreinen en het landschap en hoe de materialen het concept van Oosterwold; vrijland, ondersteunen. Daarnaast kan het gunstig zijn om een lichte bouwconstructie toe te passen of gebruik te maken van eenvoudig te verplaatsen elementen, zodat het bouwwerk eenvoudig aangepast en uitgebreid kan worden of gedurende de ontwikkeling van oosterwold van plek kan wisselen.
LOCATIE Oosterwold is groot en divers. Dat biedt veel kansen om een passende en bijzondere plek te vinden. Het gebied kent beboste kavels, maar ook akkers met wijdse uitzichten. Sommige stukken liggen naast de snelweg, andere zijn alleen met een tractor bereikbaar. Wat is dan de juiste plek voor een veldkantoor? Eigenlijk is het antwoord afhankelijk van de verschillende doelen die het kantoor heeft. Zo trekt de strook langs de snelweg elke dag de aandacht van 50.000 passanten. Hier kan je mensen nieuwsgierig maken naar wat er gebeurt. De akkers rondom de Gruttoweg geven bezoekers juist weer een unieke ervaring van de stilte en de openheid van Oosterwold. De komende drie jaar zal eerst het gebied ten westen van de A27 ontwikkelen. Kabels en leidingen zijn hier al aanwezig, zodat het veldkantoor eenvoudig en snel van stroom en water voorzien kan worden. Zo spaar je ook aanzienlijke kosten uit. En dan de grond: Staatsbosbeheer heeft veel in eigendom, maar bebouwt dat liever niet. RVOB heeft natuurlijk wel belang bij een goed voorbeeld voor de initiatiefnemers. En Almere en Zeewolde, hebben zij vrije kavels?
FIETS-BEREIKBAAR
NOBELHORST
ZICHTBAAR VANAF DE SNELWEG
OV-BEREIKBAAR BESTAANDE VOORZIENINGEN ZICHTBAAR VANAF DE SNELWEG
ECHTE ERVARING VAN HET LANDSCHAP
BOSRAND bushalte
BOSRAND
wegen bebouwing windmolen water kabels en leidingen eigendom staatsbosbeheer eigendom rvob eerste fase
CONCEPTEN
NEDERZETTING AAN EEN PAD
zitplekken en buitenruimtes
landschappelijk uitzicht
stadslandbouw / tuinen direct vanuit het vlonder
iedere partij brengt zijn eigen huisje mee
uitkijkpunt
NEDERZETTING AAN EEN PAD Door de eerste werkruimte(s) aan een eenvoudig pad te leggen wordt de toekomstige uitbreiding gestuurd. Iedere toevoeging aan het veldkantoor is zelf wind- en waterdicht en functioneert op zichzelf. In de loop van de tijd ontstaat een kleine nederzetting van werkruimtes voor Oosterwold. Iedere uitbreiding is relatief exclusief, maar wel z贸 klein dat hij eenvoudig geprefabriceerd kan worden.
BUITEN WERKEN ONDER ÉÉN DAK
mogelijkheden wateropvang
beschutte buitenruimtes
alzijdig uitzicht
doorlopende route
BUITEN WERKEN ONDER ÉÉN DAK Het ‘buiten werken’ kan een belangrijke focus zijn voor het veldkantoor. Om dit te faciliteren is een basisbeschutting nodig, in de vorm van een afdak. Hieronder bevindt zich een droge ruimte die flexibel gebruikt kan worden en waaronder een werk-erf vormt waarin je droog kunt oversteken. Binnenruimtes kunnen kleine shelters zijn onder dit dak. Omdat het dak zelf al beschutting biedt, zijn uitbreidingen erg goedkoop.
LOODS OP DE GROEI
terras / uitzichtpunt
landmark in de omgeving
buitenwerkplek
open begane grond
LOODS OP DE GROEI Indien zichtbaarheid binnen het gebied een belangrijke eis is, is een monumentaler groeimodel nodig. Met een hogere startinvestering kan het casco gebouwd worden van een eenvoudige hal die ‘op de groei’ gekocht is. In de eerste fases zal er ruimte ‘over’ zijn, maar uitbreiding van het kantoor is eenvoudig en goedkoop: in het casco kunnen eenvoudig extra vloeren of afgesloten ruimtes gebouwd worden.
REIZEND VELDKANTOOR
ultieme landschappelijke ervaring
mobiele eenheden
clustering op belangrijke plekken
herkenbare vormentaal
REIZEND VELDKANTOOR Oosterwold is een groot gebied waarin ontwikkelingen zich als inktvlekken kunnen uitbreiden. Om altijd in de buurt van een ontwikkeling te zijn is een verplaatsbaar en flexibel veldkantoor noodzakelijk. Een serie mobiele gebouwtjes met een eenduidige vormgeving die gedurende de tijd door het gebied verplaatst worden, zijn het levend beeldmerk van de ontwikkeling van het gebied.
VERVOLG
FASES VELDKANTOOR - pve + quickscan veldkantoor - uitwerken ontwerp veldkantoor - bouw eerste fase
HOE BOUW IK EEN NEDERZETTING? - één werkplek voor The Cloud Collective in Oosterwold - tijdelijk kunstproject op locatie: ‘simulatie’ van een nederzetting anno 2013 - verduurzamen van het experiment met échte partners
THE CLOUD COLLECTIVE Veelzijdig ontwerpatelier voor complexe opgaven
The Cloud Collective is een interdisciplinair ontwerpatelier voor architectuur, stedenbouw, onderzoek, interieur, installaties, onderwijs, theorie en tekst.
Gert Kwekkeboom
The Cloud Collective bestaat uit elf ontwerpers met verschillende expertises. We werken in wisselende teams; niet op één plek, maar vanuit verschillende steden. Wij geloven dat samenwerken het beste resultaat oplevert; binnen ons atelier, met externe experts en met opdrachtgevers.
Gerjan Streng
We werken aan ontwerp- en bouwopgaven in opdracht en doen daarnaast regelmatig zelf geïnitieerde onderzoeken en experimentele projecten om nieuwe kennis en ervaring te ontwikkelen. Ook zijn we actief in het onderwijs, in het debat en in jureringen. Zo dragen we regelmatig bij aan vakdiscussies, begeleiden we studenten op Acadamies en Universiteiten en verschijnen er regelmatig artikelen over en van ons in verschillende vakbladen en websites.
Architect, organisatie, bouw
Architect, onderzoek, stedenbouw
Jan Lebbink
Kantorenbouw
Rick ten Doeschate
Ruimtelijke ordening en planning
Daniel Venneman
Duurzaamheid en Autarkie
Theorie
Gebiedstransformatie
Publieke architectuur 13B - Initiatief uitlokken door nieuwe verkaveling in de bestaande wijk
Woningen
Strategische planning
Grootschalige gebiedsontwikkelingen zijn financieel niet langer mogelijk en al langer inhoudelijk onwenselijk. Voor bouw en transformatie moeten nieuwe investeringsbronnen worden aangesproken in de vorm van (eventueel collectief) particulier opdrachtgeverschap. Gecombineerd met de vrijheidsbelofte van het oorspronkelijke plan van Beijum levert dit het idee op dat Beijum opnieuw een vrijplaats kan zijn, die echter niet gebaseerd is op collectieve waarden en respect, maar op investeringskansen en vrijheden voor particulieren, groepen of zelfs commerciële partijen. Een nieuwe verkavelingstructuur met nieuwe voorwaarden en vrijheden kan een stimulans zijn om een particulier begin te maken aan wat uiteindelijk een collectieve transformatie kan worden. Naast de bestaande kavels te voorzien van nieuwe vrijheden kan nieuwe grond uitgegeven worden om delen van de slecht functionerende openbare ruimte te verversen. Dit kan gaan om de twee extra meter voor ieder particulier kavel dat samen met de bestaande tuin gebruikt kan worden om de begane grond uit te breiden, tot vrije kavels in groene boskamers voor collectief particulier opdrachtgeverschap. Door verschillende type kavels uit te geven met verschillende vrijheden voor verschillende doelgroepen, kan sturing gegeven worden om te voorkomen dat er stedenbouwkundig anarchisme uitbreekt en om bepaalde doelen te behalen die gebaseerd zijn op de huidige problemen. Dit kan bijvoorbeeld door de vrijheid van het 100% bebouwen van het kavel te koppelen aan de voorwaarde ook het parkeren op te lossen op eigen terrein. Door verschillende types kavels te definiëren en deze op de kaart te ordenen wordt aangestuurd op een geleidelijke structuurwijziging, zodat bijvoorbeeld de oriëntatie van woningen aan een bloemkoolerf wordt omgedraaid en er ruimte ontstaat voor een gesloten binnenhof. Een deel van de kavels is enkel beschikbaar voor de huidige huizenbezitters zelf, andere voor geïnteresseerden van buiten Groningen. Met de verschillende mechanismen worden transformaties in de structuur van Beijum geïnitieerd. Gecombineerd met de huidige populariteit van het vrije kavel en de versoepeling van de bouw- en vergunningregelgeving sluit deze strategie goed aan op de actualiteit van het ruimtelijke ontwerp. In dit geval gaat het echter om niet op particlier opdrachtgeverschap in een nieuw te realiseren uitbreidingswijk, maar om een strategie die door middel van (vrije) kavels binnen een bestaande structuur stapsgewijs een transformatie realiseert.
Herbestemming en transformatie
017
Autarkische buitenverblijven
Data-analyse en -visualisatie
Publieke installaties
START
PC Hooftstraat 150 1071 CG Amsterdam tel 1: +31(6)30343224 tel 2: +31(6)29502585 The Cloud Collective Coรถperatie U.A. info@thecloudcollective.org www.thecloudcollective.org