12 minute read
Baat het niet, dan schaadt het niet?
Bijna de helft van de Nederlanders gebruikt een of meerdere voedingssupplementen. We doen graag iets extra’s als het aankomt op onze gezondheid. Wanneer is het gebruik van een voedingssupplement zinvol? En waar moet u allemaal rekening mee houden, als u kiest voor het gebruik van een supplement?
Volgens de definitie van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) is een voedingssupplement een product dat bedoeld is als aanvulling op de normale voeding en een geconcentreerde bron van vitaminen, mineralen of andere bioactieve stoffen. Deze andere bioactieve stoffen zijn bijvoorbeeld omega-3 vetzuren uit visolie of plantaardige stoffen, zoals curcumine uit kurkuma. Het product bestaat uit pillen, capsules, druppels, poeders of drankjes. Op het etiket van het product moet duidelijk vermeld staan hoe het gebruikt dient te worden, in welke dosering en welke stoffen er allemaal in zitten.1 In een lijst uitgegeven door de NVWA staat vermeld welke vormen van vitaminen en mineralen toegevoegd mogen worden aan voedingssupplementen. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen vitaminen zoals deze in de voeding voorkomen, zoals folaat, of de synthetische vorm foliumzuur. Beide mogen gebruikt worden in supplementen. Overigens wil het niet zeggen dat de ‘natuurlijke’ vorm van een voedingsstof niet in een laboratorium gemaakt wordt. Er wordt nog wel eens gedacht dat natuurlijke verbindingen uit voeding gewonnen worden en vervolgens in geconcentreerde vorm in een supplement worden verwerkt. Een groot aantal ‘natuurlijke’ voedingsstoffen worden echter gewoon fabrieksmatig geproduceerd. Pas als een supplement geconcentreerde groente- of fruitconcentraten bevat, kan men spreken van een natuurlijke bron. In sommige gevallen kan het lichaam onderscheid maken tussen een verbinding zoals deze in de voeding voorkomt en zijn synthetische tegenhanger. Er zijn aanwijzingen dat het lichaam soms beter in staat is om de natuurlijke variant te verwerken en te gebruiken, dan de synthetische variEEN GROOT AANTAL ant. Dit is bijvoorbeeld het geval met folaat en foliumzuur.2 Een supplement met ‘NATUURLIJKE’ VOEDINGSSTOFFEN voedingsstoffen zoals deze in de normale voeding voorkomen kan daarom de voorkeur hebben. WORDEN GEWOON Gevolgen voor gezondheid FABRIEKSMATIG Er wordt al lange tijd onderzoek gedaan naar het gebruik van voedingssupplemenGEPRODUCEERD ten en de gevolgen voor de gezondheid. Wordt u inderdaad gezonder als u supplementen slikt? De resultaten van dit soort onderzoeken zijn echter verre van eenduidig. Veel van dit type onderzoek wordt zodanig opgezet dat er geen oorzakelijke verbanden te trekken zijn uit de resultaten. Wetenschappers kijken bijvoorbeeld naar een groep mensen die uit zichzelf geen supplementen gebruikt en een groep die een multivitaminen-mineralensupplement (multi) gebruikt. Beide groepen worden vervolgens een periode gevolgd en er wordt gekeken wie er vaker een bepaalde aandoening krijgt, zoals hart- en vaatziekten. Als blijkt dat hart- en vaatziekten in de supplementen-groep minder vaak voorkomen, dan mag niet geconcludeerd worden dat het gebruik van een multi dus zorgt voor een lagere kans op hart- en vaatziekten. Er kunnen nog vele andere factoren een rol spelen. Mensen die uit zichzelf supplementen gebruiken, zijn mogelijk al bewuster bezig met hun gezondheid en eten en leven gezonder. Om te concluderen dat voedingssupplementen de kans op ziekte verkleinen is een ander type onderzoek nodig, namelijk een klinisch gerandomiseerde studie waarbij een groep mensen een multi krijgt en een andere groep mensen met dezelfde karakteristieken een placebo ofwel neppil krijgt. In de toekomst kan het interessant zijn om de individuele ervaring van de gebruiker mee te laten wegen in onderzoek. Een nieuwe vorm van onderzoek die deze factor betrekt is het zogenaamde citizen science waarbij deelnemers zelf de eigen data aanleveren aan wetenschappers. De eigen bevindingen wegen vervolgens mee in de resultaten. Hierdoor kan een genuanceerder beeld ontstaan van het gebruik van een bepaalde interventie, in dit geval het gebruik van een voedingssupplement.
Feiten en cijfers
Bijna de helft van de Nederlanders gebruikt een supplement. Kinderen tussen de 1-8 jaar en oudere vrouwen gebruiken het vaakst een supplement. De meest aangegeven reden voor het gebruik is het nastreven van een gezonde leefstijl, het krijgen van een betere weerstand of ter voorkoming van bepaalde klachten, zoals het verbeteren van de stoelgang of het geheugen. Supplementen worden met name tijdens de wintermaanden gebruikt.
Tweederde van de mensen die een supplement gebruiken, zegt een verschil te merken en is tevreden over het gebruik.1
Jaarlijks vindt er op de Gezondheidsbeurs een peiling plaats onder de bezoekers over het gebruik van supplementen. Een groot percentage van de bezoekers gebruikt vitamine D, magnesium, een multi en/of visolie. Steeds meer mensen gebruiken kurkuma, dat dit jaar uitgeroepen werd tot Supplement van het jaar.2
LITERATUUR
1 https://www.volkskrant.nl/mensen/half-nederland-slikt-pilletjes-voor-dezekerheid-hoe-verstandig-is-dat~b9648555/ 2 https://www.npninfo.nl/2019/02/Kurkuma-Supplement-van-het-Jaar-2019
Als we niet kunnen concluderen dat het gebruik van voedingssupplementen iemand gezonder maakt of ziekte voorkomt, wat kunnen we dan wel zeggen over de effecten van voedingssupplementen op gezondheid? Het gebruik van sommige supplementen tijdens een bepaalde levensfase heeft overduidelijk positieve effecten. Denkt u bijvoorbeeld aan het gebruik van foliumzuur rondom de zwangerschap ter voorkoming van aangeboren afwijkingen aan de hersenen en het ruggenmerg van het ongeboren kind; het gebruik van vitamine D door ouderen, zwangere vrouwen en jonge kinderen ter ondersteuning van de botgezondheid en het immuunsysteem of het gebruik van probiotica bij antibiotica-geassocieerde IN SOMMIGE diarree. U ziet echter dat het in deze gevallen gaat om het gebruik van specifieke GEVALLEN, KUNNEN BEPAALDE VOEDINGSvoedingsstoffen tijdens een bepaalde levensfase of periode. Wetenschappelijk onderzoek wijst niet uit dat er een one size fits all bestaat. Oftewel, niet iedereen heeft baat bij het langdurig gebruik van een bepaalde voedingsstof.SUPPLEMENTEN BIJ Ondanks dat er vele pogingen gedaan zijn, is er geen overtuigend bewijs dat EEN SPECIFIEKE GROEP een gezond persoon bij het gebruik van een multi minder kans heeft op hart- en MENSEN ZINVOL ZIJN OM TE GEBRUIKEN vaatziekten, cognitieve problemen of kanker. Sterker nog, soms komt er zelfs uit onderzoek dat het gebruik van een supplement een verhoogde kans geeft op aandoeningen. Dit is het geval voor het gebruik van een multi, maar bijvoorbeeld ook voor het gebruik van antioxidanten door rokers.3-5 Waar dit precies mee te maken heeft, is niet duidelijk. Het zou bijvoorbeeld kunnen komen door genetische variaties tussen mensen, het gebruik van synthetische vitaminen en mineralen of we weten simpelweg nog niet voldoende over de werkingsmechanismen van bepaalde voedingsstoffen in ons lichaam en we proberen iets op een verkeerde manier te corrigeren. Natuurlijk zijn er ook onderzoeken waaruit blijkt dat het gebruik van voedingssupplementen wel degelijk positieve effecten heeft. In 2015 startte onder leiding van Ap Zaalberg in zeven gevangenissen een onderzoek naar het gebruik van visolie, vitaminen en mineralen om agressief gedrag te verminderen, nadat uit een kleinschalig onderzoek bleek dat suppletie positieve effecten heeft.6
Het dagelijks gebruik van vitamine C vermindert niet de kans op het krijgen van een verkoudheid, maar het gebruik van vitamine C bij een opkomende verkoudheid verkort wel de duur van de ziekte.7 En probiotica helpen niet bij iedereen met spijsverteringsklachten, maar wel als er sprake is van een infectie met de Clostridium difficile bacterie.8 U ziet dat het beeld genuanceerd is. In sommige gevallen kunnen bepaalde voedingssupplementen bij een specifieke groep mensen zinvol zijn om te gebruiken. Dit maakt dat het gebruik van voedingssupplementen om gedegen kennis vraagt. Het is niet ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. Dit geldt zowel voor het gebruik van vitaminen, mineralen, kruidenmiddelen en overige voedingsstoffen waaronder omega-3 vetzuren.
Wat zeggen experts?
Verschillende experts, zoals de hoogleraren Jaap Seidell en Martijn Katan, zijn tevens van mening dat we niet te makkelijk moeten denken over het gebruik van voedingssupplementen. We moeten immers niet vergeten dat hier ook gewoon een industrie achter schuilgaat.
Hoogleraar consumentengedrag Hans van Trijp van Wageningen University & Research geeft aan dat Nederlanders minder voorzichtig zijn met het gebruik van supplementen, dan met het gebruik van medicatie. Er hangt een gevoel van veiligheid om het gebruik heen, omdat het gaat om stoffen die van nature in voeding voorkomen.9 Veiligheid heeft echter alles te maken met de dosering en sommige voedingssupplementen zijn zodanig hoog gedoseerd dat er wel degelijk nadelige effecten kunnen optreden. Zeker als er verschillende supplementen worden gebruikt met een soortgelijke samenstelling. Alles bij elkaar kunt u dan al snel ergens te veel van binnen krijgen.
Afhankelijk van de dosering kunnen supplementen interacties aangaan met voeding, andere supplementen en medicijnen. Om nog terug te komen op folaat en foliumzuur. Het gebruik van een hoge dosering foliumzuur zorgt ervoor dat we minder folaat uit de voeding kunnen opnemen, terwijl het lichaam meer baat heeft bij folaat. Een hoge dosering vitamine D zorgt voor een verhoogde opname van calcium en dat is niet verstandig als er sprake is van een verhoogde concentratie calcium in het bloed.
En een hoge dosering visolie kan de bloedstolling beïnvloeden, waardoor u beter een lage dosering visolie kunt gebruiken als u bloedverdunners gebruikt. Om consumenten en voorschrijvers van supplementen bewuster te maken van de risico’s omtrent het gebruik van supplementen in combinatie met medicijnen, heeft de Nederlandse brancheorganisatie voor voedingssupplementen, de NPN, in samenwerking met het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik hier een serie artikelen over geschreven. Deze serie kunt u lezen in Medisch Dossier. Zie ook pagina 44 in deze uitgave.
De industrie, vriend of vijand?
Vorig jaar trok journalist Teun van de Keuken aan de bel bij de Reclame Code Commissie, toen het supplementen bedrijf Swisse beweerde dat de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) eigenlijk de minimale hoeveelheid vitaminen en mineralen beschrijft die mensen zouden moeten binnen krijgen. Dit zou het gebruik van een multi voor bijna iedereen noodzakelijk maken. Het laat zien dat ook de voedingssupplementenindustrie niet vies is van misleiding.1
Dit is extra lastig, omdat de grote fabrikanten ook degene zijn die de financiële middelen hebben om onderzoek te financieren. Bovendien verzorgen verschillende supplementenmerken in Nederland de voorlichting van gezondheidsprofessionals op het gebied van voedingssuppletie (overigens is dit niet veel anders in de farmaceutische industrie). Het mes snijdt dus aan twee kanten. Aan de ene kant is de industrie in staat om het gebruik van voedingssupplementen meer bekendheid en acceptatie mee te geven, de andere kant is dat dit gebeurt met een winstoogmerk. Vriend nog vijand dus, maar een kritische blik is ook in dit veld van belang.
LITERATUUR
1 https://www.foodlog.nl/artikel/adh-gelijk-aan-minimum-volgens-swissede-reclame-code-commissie-denkt-er-an/
Supplementen als onderdeel van gezonde leefstijl?
We moeten ons afvragen of we een gezonde voeding kunnen reduceren tot een bepaalde hoeveelheid benodigde koolhydraten, eiwitten, vetten, vitaminen en mineralen. Met deze manier van denken zou u inderdaad de voeding gemakkelijk kunnen aanvullen met het nemen van een voedingssupplement. Bent u echter van mening dat voeding meer is dan de som der delen, dan is het aanvullen van de voeding met een voedingssupplement niet altijd de juiste oplossing. Voeding is per slot van rekening meer dan alleen een hoeveelheid eiwitten, vitaminen en mineralen. Het bevat nog vele andere stuffen die gunstig zijn voor onze gezondheid, zoals fytonutriënten (plantstoffen) die niet in supplementen voorkomen. Bovendien werken deze stoffen gezamenlijk soms beter dan de geïsoleerde stoffen in een hoge dosering, zoals in een voedingssupplement.
Maakt gebruik van een supplement uw lichaam lui?
Hoge doseringen leveren over het algemeen een ‘duur plasje’ op. Langdurig gebruik van een hoge dosering voedingsstoffen is onnodig belastend voor het lichaam, omdat het overschot uitgescheiden moet worden. Het lichaam heeft een ingebouwde rem die ervoor zorgt dat de opname van een voedingsstof geremd wordt als er veel aangeboden wordt. Dit is bijvoorbeeld het geval voor vitamine B12. Het lichaam zal dus niet zo snel lui worden als het aankomt op de opname van voedingsstoffen. Gebruik van een hoge dosering van een bepaalde voedingsstof is om andere redenen niet raadzaam. Het kan de natuurlijke balans in het lichaam verstoren, dit is bijvoorbeeld het geval bij langdurig hoge suppletie van een enkel aminozuur. Daarnaast zijn sommige vitaminen schadelijk als we deze in een te hoge dosering in ons lichaam hebben, met name de vetoplosbare vitaminen A, D, E en K. Daarnaast kunnen synthetische vitaminen en mineralen soms bijwerkingen geven. Vitamine B6 in de vorm van pyridoxine HCL geeft bij sommige mensen, onafhankelijk van de dosering, zenuwklachten en magnesiumoxide kan diarree veroorzaken. Kies daarom voor een supplement met verbindingen zoals deze in de voeding voorkomen en gebruik als u gezond bent geen hoge doseringen. Tot slot kan intermittent suppleren zinvol zijn. Dit betekent dat u soms het gebruik van een supplement voor een bepaalde tijd staakt. Gebruik bijvoorbeeld alleen in de wintermaanden vitamine D en neem alleen extra magnesium als u door een stressvolle periode gaat.
De basis van gezondheid is dan ook een gezonde voeding en leefstijl. In die zin heeft de verplichte vermelding op het etiket van een voedingssupplement gelijk, het is namelijk geen vervanging van een gevarieerde voeding. Echter, kijken we naar de verschillende voedselconsumptiepeilingen die door de jaren heen zijn opgesteld voor het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), dan zien we dat een groot gedeelte van de Nederlanders verre van de aanbevolen hoeveelheden groente, fruit en vis binnen krijgt. Het gebruik van een lage dosering multi, met daarin 100-200 procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitaminen en mineralen, kan in dit geval gezondheidswinst opleveren. Gebruik kan tevens zinvol zijn bij ziekte of om tekorten te voorkomen bij het gebruik van bepaalde medicijnen. In deze laatste gevallen is echter kennis van zaken nodig, dus u doet er goed aan zich dan goed te laten informeren en advies in te winnen bij een deskundige.
Concluderend
Gebruik niet zomaar supplementen onder het mom ‘baat het niet, dan schaadt het niet’, maar laat u informeren. Bij gebruik van een supplement kiest u het best voor een product dat vitaminen en mineralen bevat zoals deze voorkomen in de voeding. Bij het gebruik van kruidenmiddelen is het belangrijk dat u kunt achterhalen hoe de plant verwerkt is en welke dosering u precies moet gebruiken. Door te kiezen voor een voedingssupplement van een betrouwbare producent, verkleint u het risico op het gebruik van een product met verontreinigingen.
Bepaal echter eerst of uw huidige voedingspatroon, leefstijl en gezondheid eventuele aanvulling van een specifieke voedingsstof noodzakelijk maakt of laat u hierover adviseren door een deskundige op dit gebied. Een eerste stap zou mijns inziens dan zijn om waar mogelijk de voeding aan te passen en deze volwaardig te maken. Een lange termijn oplossing die ook nog eens vriendelijk is voor uw portemonnee.
LITERATUUR
1 https://www.nvwa.nl/onderwerpen/voedingssupplementen-enkruidenpreparaten/regelgeving-voedingssupplementen-en-kruidenpreparaten/ overzicht-regels-voedingssupplementen-en-kruidenpreparaten 2 Xenobiotica. 2014 May;44(5):480-8. 3 Physiol Behav. 2012 Oct 10;107(3):346-54. 4 J Nutr. 2015 Mar;145(3):572-8. 5 Am J Epidemiol. 2000 Jul 15;152(2):149-62. 6 https://www.ad.nl/binnenland/gedetineerden-krijgen-vitamines-tegenagressie~aef91359/ 7 Cochrane Database Syst Rev. 2013 Jan 31;(1):CD000980. 8 Cochrane Database Syst Rev. 2017 Dec 19;12:CD006095. 9 https://www.volkskrant.nl/mensen/half-nederland-slikt-pilletjes-voor-dezekerheid-hoe-verstandig-is-dat~b9648555/
Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper. Zij heeft zich enkele jaren beziggehouden met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van darmgezondheid en zij focust zich momenteel op het behandelen van mensen met darmgerelateerde klachten. Naast haar werkzaamheden als therapeut geeft zij als tekstschrijver en docent/ spreker gezondheidsvoorlichting. Door het maken van de vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar praktische informatie hoopt zij een brug te slaan tussen complementaire en reguliere gezondheidszorg. Meer informatie kunt u vinden op de website www.jouwgezondedarmen.nl
