ETEN & drinken
Eten en drinken
Eten & drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Elk deel van je maaltijd heeft gemiddeld tussen de 2000 en 4000 kilometer afgelegd voor het op je bord belandde. Dus je hele bordje komt uit op een gemiddelde hoeveelheid zogeheten ‘food miles’ van meer dan 20.000 kilometer. Op twee borden eten kan je dus de wereld rond. Wanneer je je eten uit de buurt haalt, kom je op niet meer dan 200 voedselkilometers. Kan je nagaan wat dat scheelt. Deze kant van het probleem rondom voedsel bestaat uit de enorme vervuiling die gepaard gaat met het transport van dat voedsel. Dat moet beter kunnen.
De wereldbevolking is in een paar generaties met een waanzinnige
Verspillen
mensen bij. Een ongelofelijk aantal. Het duurde miljoenen jaren voor
Een andere dimensie in het hele voedselverhaal is dat we bijna de helft van het voedsel dat we verbouwen verspillen in het traject tussen weiland en consument. Dat zit ‘m in verschillende dingen. Zo accepteren mensen, en daarmee winkels, geen kromme komkommers meer, of appels die er niet uitzien als in een sprookje. Laat staan een banaan die niet meer perfect geel is. Maar het zit ook in gebrekkige opslag van geoogste grondstoffen en in logistieke uitdagingen. Zaken die direct te maken hebben met het feit dat we ons eten van over de hele wereld halen. Een supermarkt moet tegenwoordig het hele jaar door aardbeien leveren. Maar die komen dan wel uit gasgestookte kassen van de andere kant van de wereld.
we met 1 miljard mensen op deze aarde waren. Dat punt bereikten we in 1804. In 1927 waren we met 2 miljard. In 1987 waren we met 5 miljard. En nu zijn we al met meer dan 7 miljard mensen. Waar we er eerst miljoenen jaren over deden om tot 1 miljard mensen te groeien, doen we dat nu in slechts 12 jaar. En dat heeft de nodige gevolgen voor de leefbaarheid van deze planeet die we met elkaar moeten delen. Want we zijn niet alleen met meer mensen, we leven ook langer. In 1950 had een gemiddeld Nederlands jongetje een levensverwachting van 70 jaar. Dat is inmiddels 78 jaar. En meisjes die nu geboren worden, worden misschien wel 100 jaar oud.
7 6 5
Food miles We hebben allemaal eten nodig. Ooit verbouwden we dat zelf, of lieten dat doen in de buurt van waar we leefden en werkten. Tegenwoordig hebben de meeste dingen in je boodschappenmandje meerdere ‘vliegtickets’ gebruikt. De totale afstand die de spullen in een doorsnee boodschappenmandje met twintig verse (ja, vers, al zou je denken van niet) artikelen hebben afgelegd, komt neer op 160.000 kilometer. En die kilometers maakten ze vooral per vliegtuig, de meest vervuilende vervoersvariant die er is.
4
Wereld populatie in miljarden
snelheid gegroeid. Elke dag komen er meer dan tweehonderdduizend
3 2 1 10.000 BC
8.000
6.000
4.000
2.000
AD 1
1.000
2.000 jaartal
1
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Appeltjes van Oranje De prijs die je voor een product in de supermarkt betaalt, geeft geen goed beeld van de echte kostprijs van dat product. Voedsel legt tegenwoordig een enorme afstand af van de oogst tot op het bord. De vervuiling die daarmee gepaard gaat moeten we met elkaar opvangen. Die kosten zitten niet in de verkoopprijs verwerkt, maar betalen we wel degelijk met zijn allen. Terwijl bomen in de Betuwe volhangen met prachtige appels, liggen er nog altijd appels vanuit de hele wereld in de schappen. Let dus eens goed op waar een product vandaan komt, en of je het niet van dichterbij kan halen. Door wat jij koopt, bepaal jij wat je supermarkt aanbiedt.
2
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Boer zoekt klant Er zijn steeds meer mooie lokale initiatieven te vinden van boeren en huishoudens die samen een markt beginnen om lokale producten te verkopen. Ambachtelijke, natuurlijke producten uit de omgeving. Zonder tientallen schakels ertussen, en meestal minder dan 24 uur van tevoren geoogst. Verser en beter kan je het niet krijgen. In sommige gevallen gaat het om een markt in de regio op maandelijkse of wekelijkse basis. Soms zijn het consumenten zelf die met elkaar hun groente inkopen bij boeren en als coĂśperatie verdelen in goed gevulde duurzame groenteÂpakketten met wisselende inhoud.
3 Januari Februari
Groente: Boerenkool, champignons, groene kool,
tomaten, tuinbonen, tuinerwten, waterkers, witte kool,
knolselderij, koolraap, pastinaak, pompoen, postelein,
wortel. Fruit: Aardbeien, abrikozen, bramen, bosbessen,
prei, rode bietjes, rode kool, savooienkool, schorseneren,
citroen, frambozen,kersen, kruisbessen, meloen, perziken,
spruitjes, veldsla, venkel, witlof, witte kool, wortel.
pruimen, rode bessen, zwarte bessen.
Juli
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Groente: Andijvie, artisjok, groene asperge, witte
Groente: Avocado, Boerenkool, groene kool, knolselderij, koolraap, pastinaak, pompoen, postelein, prei, rode bietjes,
Eten en drinken
asperge, aubergine,bloemkool, broccoli, chinese kool,
rode kool, savooienkool, schorseneren, spruitjes, veldsla,
ijsbergsla, courgette, koolrabi, komkommer, kropsla,
witlof, witte kool, wortel. Fruit: Abrikoos, Kiwi , Perzik
mais, peultjes, postelein, prei, raapsteel, radijs, rode kool, sla, snijbiet, snijbonen, sperziebonen, spinazie, spitskool,
Maart
kiwi, mandarijn, peer, sinaasappel. Groente: Boerenkool, broccoli, champignons, knolselderij, koolraap, pastinaak, postelein, prei, rode bietjes, rode kool,
Augustus
Fruit: Ananas, appel, avocado, banaan, citroen, grapefruit, Groente: Aardappelen, andijvie, artisjokken, aubergine, bleekselderij, bloemkool, bospeen, broccoli, champignons, chinese kool, courgette, groene kool, komkommer, mais, paprika, pompoen, postelein, prei, radijs, sla, sperziebonen,
schorseneren, spinazie, spruitjes, veldsla, witlof, witte kool.
spinazie, snijbonen, tomaten, rode bieten, sjalotjes, uien,
Fruit: Ananas, appel, avocado, banaan, citroen, grapefruit,
venkel, witte kool, wortel. Fruit: Appelen, abrikozen,
kiwi, mandarijn, peer, sinaasappel.
bosbessen bramen, druiven, kersen, meloenen, peren,
Groente: Andijvie, boerenkool, broccoli, champignons, koolrabi, kropsla, postelein, prei, raapsteel, radijs, rode bietjes, spinazie, tuinkers, witlof. Fruit: Aardbeien,
Mei
ananas, appel, banaan, grapefruit, sinaasappel. Groente: Andijvie, groene asperge, witte asperge, bloem-
September
April
perziken, pruimen, rode bessen. Groente: Aardappelen, andijvie, artisjokken, aubergine, bleekselderij,bloemkool, broccoli, champignons, chinese kool, courgette, groene kool, komkommer, mais, paprika, pompoen, postelein, prei, radijs, rode kool, savooiekool, sla, sperziebonen, spinazie, spitskool, snijbonen, tomaten, rode bieten, sjalotjes, venkel, witte kool, wortel.
kool, broccoli, champignons, koolrabi, kropsla, peultjes, postelein, raapsteel, radijs, rode bietjes, sla, snijbiet,
Fruit: Appelen, banaan, bramen, citroenen, druiven, kiwi,
spinazie, spitskool, waterkers, wortel. Fruit: Ananas,
meloenen, peren, perziken, pruimen.
mandarijn, peer, sinaasappel. Groente: Andijvie, artisjok, groene asperge, witte asperge, aubergine,bloemkool, broccoli, champignons,
Oktober
appel, avocado, banaan, citroen, grapefruit, kiwi, Groente: Andijvie, artisjokken, aubergine, bloemkool, broccoli, boerenkool, champignons, chinese kool, groene kool, komkommer, paprika, pompoen, prei, rode kool, savooiekool, schorseneren, snijbonen, spruitjes,
koolrabi, komkommer, kropsla, mais, peultjes, postelein,
tomaten, uiten, rode bieten, venkel, witte kool, wortel.
raapsteel, radijs, sla, snijbiet, spinazie, spitskool,
Fruit: Appel, banaan, druiven, kiwi, mandarijn, peer.
Fruit: Aardbeien, abrikozen, ananas, appel, avocado, banaan, citroen,kersen, kruisbessen, meloen, pruimen.
Het hele jaar door okay!
November
tuinbonen, tuinerwten, waterkers, wortel.
ijsbergsla, koolrabi, prei, raapjes, radijs, rode biet, rode kool, spitskool, spruiten, tomaat, ui, wortelen, witlof, witte kool Fruit: ananas, appel, banaan, druif, granaatappel, grapefruit, mandarijn, meloen, nectarine, peer, pruim, sinaasappel
Groente: Andijvie, bloemkool, boerenkool, champignons, chinese kool, groene kool, koolraap, pastinaak, pompoen, prei, rode kool, savooiekool, schorseneren, spruitjes, uien, rode bieten, venkel, witlof, witte kool, wortel. Fruit: Ananas, appel, avocado, banaan, citroen, druiven, kiwi, mandarijn,peer, sinaasappel.
Groente: aardappelen, bleekselderij, bloemkool, broccoli,
December
Juni
Vier de Seizoenen
Groente: Boerenkool, champignons, groene kool, koolraap, paksoi, pastinaak, pompoen, postelein, prei, rode bietjes, rode kool, savooiekool, schorseneren, spruitjes, uien, witlof, witte kool, wortel. Fruit: Ananas, appel, avocado, banaan, citroen, kiwi, mandarijn, peer,sinaasappel.
Een warme jas voor de winter, een paar slippers voor de zomer: afwisseling is heerlijk. Want je zal maar elke dag van je leven hetzelfde weer meemaken. Koude winters, warme zomers, geurige lentes en rode herfstdagen. Fantastische verschillen. Grappig genoeg zijn we alleen de bijbehorende seizoensproducten een beetje uit het oog verloren, en kunnen we het hele jaar rond dezelfde producten krijgen in de supermarkt. Al moeten die dan wel vaak van de andere kant van de wereld komen, of liggen ze al maanden in donkere koelruimtes te wachten. Als je weer eens een verse appel van de boom hebt geproefd, wil je niet meer terug. We kunnen een lang betoog houden over de wereldreis die een stuk fruit tegenwoordig aflegt, maar laten we gewoon vieren dat we seizoenen hebben, en genieten van de dingen die op dat moment gewoon het allerlekkerste en meest vers zijn.
4
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Less is more Vergeleken met 50 jaar geleden eten we twee keer zoveel vlees per persoon. Iedere Nederlander eet ongeveer 40 kilo vlees per jaar. Om een gemiddeld gezin te voorzien van vlees is per jaar ongeveer 1000 liter fossiele brandstof nodig. Dat is hetzelfde als een half jaar autogebruik voor dat gemiddelde gezin. De Wereldvoedselorganisatie FAO berekende dat veeteelt verantwoordelijk is voor 18% van de uitstoot van alle broeikasgassen. Bij veehouderij komt namelijk ook nog eens veel methaan en lachgas vrij. En dat is geen lachertje. In de reguliere veehouderij worden antibiotica gebruikt om infecties te voorkomen en te bestrijden. En wat je daar ook van vindt, je kan je afvragen hoe natuurlijk je stuk vlees dan nog is. Het grootste nadeel van het gebruik van antibiotica is dat mensen daardoor moeilijker te genezen zijn van een bacterie omdat deze resistent is geworden tegen de bestrijding. Zoek eens een biologische veehouderij in de buurt op, en koop een stuk verse biefstuk. Op de weg terug naar huis koop je in de supermarkt een vergelijkbaar stuk regulier vlees. Beetje peper en zout op de buitenkant doen, klontje roomboter in een hete pan doen, even de biefstukjes aan beide kanten paar minuten bruin bakken. En dan een blinde smaaktest doen met wat vrienden of familie. Dat zou genoeg moeten zijn om je te overtuigen van de smaak van een echt goed stuk vlees waar passie en liefde in zit. Maar ja, dat is leuk voor die lokale boer, maar lost het probleem nog niet echt op van de uitstoot van broeikasgassen. Nu willen we je op dit punt niet overtuigen van vegetarisme, maar wel van de noodzaak van minder vlees eten. Dus, sla een paar dagen in de week het vlees over en maak iets anders. Gebruik noten of vleesvervangers. En dan de grote verandering; eet de komende maand eens maximaal 100 gram lekker vlees per keer. Niet meer dan dat. En kijk dan na een maand of je nou echt die grote biefstuk oprecht mist als je van 100 gram echt lekker vlees net zo hard kan genieten.
5
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Is biologisch de oplossing? Biologisch voedsel wordt verbouwd zonder gebruik van pesticiden of kunstmest (wat gemaakt wordt van fossiele brandstoffen). De voordelen zitten dus direct bij de bron; de boerderij, de mensen die er werken en de grond die gebruikt wordt. Daarnaast wordt de grond minder uitgeput zodat deze langdurig, volhoudbaar, duurzaam vruchtbaar blijft. Biologisch voedsel heeft ook voor de consument voordelen. Het betekent dat je geen sporen van pesticiden via je eten binnen krijgt. En hoewel de meningen verdeeld zijn, zou het volgens de voorstanders ook voedzamer voor je zijn. Ons eigen idee is dat het in ieder geval een stuk meer is zoals moeder Aarde het voor ons bedoeld heeft. Eigenlijk was wat we nu ‘biologisch’ noemen gewoon duizenden jaren de norm. Tot we het industriële tijdperk indoken. Biologisch eten kost vaak wat meer geld (omdat het verbouwen er van meer ruimte en tijd vergt), en dat weerhoudt mensen nog wel eens van het maken van deze keuze. Laten we op dit punt nou nog wel even een kleine discussie aanslingeren: het is inderdaad zo dat een biologische kip meer CO2 uitstoot dan een ‘industriële’ kip. Dat komt omdat een zogeheten ‘plofkip’ sneller groeit en dus minder tijd heeft om op deze aarde voor vervuiling te zorgen. Maar duurzaamheid is meer dan alleen CO2-uitstoot. Het heeft ook te maken met hoe je met elkaar en met dieren om wilt gaan, en hoe sommige dingen in de natuur wel of niet bedoeld zijn. Dus voor ons geldt ook hier; kies voor iets minder, en kies voor iets beter. Want kleine stapjes kunnen grote verschillen maken. En die plofkip heeft zelfs geen ruimte voor zelfs de kleinste stapjes.
6
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Wat van fair k mt... In de supermarkten en winkels zie je tegenwoordig steeds vaker producten met een Fairtrade-logo. Maar wat betekent dat nou eigenlijk? Fair Trade betekent letterlijk ‘eerlijke handel’, en dat is ook de kern van deze beweging. Fair Trade bevordert de eerlijke handel en duurzame ontwikkeling bij, met name, de export van derdewereldlanden naar rijkere Westerse landen. In essentie komt het er op neer dat de boeren in die armere landen een eerlijke prijs krijgen voor hun goederen. Een prijs die in verhouding staat tot de werkelijke productiekosten en die niet voornamelijk bepaald wordt door de verhoudingen op de internationale markt. Daarnaast moeten deze producten ook voldoen aan bepaalde milieueisen. De huidige fairtradebeweging kreeg in de zestiger jaren vorm in Europa, maar werd in Nederland pas echt bekend toen in 1988 het Max Havelaar-keurmerk voor fairtrade-producten ontstond. Het keurmerk gaat ervan uit dat boeren in ontwikkelingslanden prima voor zichzelf kunnen zorgen als ze een fatsoenlijke prijs ontvangen voor hun producten. Een product dat het Fairtrade-keurmerk draagt voldoet aan de volgende criteria : • De producenten kunnen rekenen op een minimumprijs die de kosten van een sociaal- en milieuverantwoorde productie dekt. • De producenten krijgen een extra premie om ontwikkelingsprojecten in hun gemeenschap op te zetten, bijvoorbeeld op het vlak van onderwijs en gezondheid. • Contracten met de koper worden zoveel mogelijk afgesloten voor een langere periode. • De arbeiders kunnen werken in menswaardige arbeidsomstandigheden. • Er wordt zorgvuldig omgegaan met het milieu.
7
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Duurzaamheid is langer houdbaar Veel mensen weten niet dat voedsel vaak nog tijden houdbaar is na het verstrijken van de houdbaarheidsdatum. Slechts 24% van de mensen begrijpt dat de THT-datum alleen maar betekent de topkwaliteit verindert maar dat het product nog goed is. Een ‘tenminste goed tot’ (TGT)-datum is bedoeld voor vis, vlees en eieren. Deze datum garandeert de kwaliteit en veiligheid van het product. Bij een THT-datum is dit niet het geval. Voedsel uit conservenblikken is zelfs na 50 tot 70 jaar nog veilig te eten, alleen is het niet altijd even lekker meer. THT-data worden bepaald naar aanleiding van gemiddelde bewaarcondities. Wanneer producten koel worden gehouden, is het product langer houdbaar. Een kwart van de Nederlanders gooit producten waarvan de houdbaarheid is verstreken direct weg. Als dit niet zou gebeuren en mensen meer op hun eigen zintuigen zouden vertrouwen, voorkomen we een heleboel verspilling. Het blijkt dat onze ijskast op gemiddeld 6,6 graden staat, terwijl je eten het beste kan bewaren rond de 4 graden. Stel je ijskast dus goed in. En tenslotte; we maken in 60% van de gevallen méér eten klaar dan we nodig hebben. Denk dus goed na over de porties die je maakt, en bewaar de restjes om eens in de paar dagen lekker kliekjesdag te houden. Of maak om de paar dagen een lekkere soep, de beste manier om je ‘restjes’ nuttig te gebruiken.
Top 10 meest verspilde producten (in kilogram) 1. Zuivel 2. Brood 3. Voorbewerkt voedsel (kant-en-klaar, zoals pizza en Chinees eten) 4. Groenten 5. (Vers) fruit 6. Aardappelen 7. Vlees en vleeswaren 8. Koek en gebak 9. Oliën en vetten 10. Vis
8
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Wie niet vraagt die niet wint Mensen zijn thuis vaak al erg goed bezig met groene maatregelen zoals het indraaien van LED-lampen en het scheiden van afval. Dat valt natuurlijk alleen maar aan te moedigen. Maar zodra ze de deur uit zijn naar kantoor, vakantie of een uitje, lijkt het of de knop omgaat en ze er helemaal niet meer mee bezig zijn. Zo is er voor dat kantoor en dat restaurant nooit een reden om mee te doen om deze wereld te verbeteren. We zien gelukkig ook in de horeca steeds meer de beweging richting duurzaamheid. Laten we daar een handje bij helpen. Tips: • Bij de vraag of je water wilt, reageer positief en vraag actief om kraanwater. Laat je niet afleiden door een ‘dat mag niet van de baas’ en blijf aandringen. Desnoods bied je aan om het gewoon op de rekening zetten, zo gek is dat niet. • Download de KRNWTR-app om te zien welke horeca actief kraanwater aanbiedt. • Juist als je uit eten gaat is het leuk om te kiezen voor een vegetarisch alternatief, zo’n chef kan dat over het algemeen beter klaarmaken dan jij zelf. • Check de viswijzer-app of de vis die je wilt kiezen duurzaam is • Vraag de bediening of de vis MSC-gecertificeerd is. Kijken ze je vreemd aan, sla ‘m dan maar in z’n geheel over. • Een echt gepassioneerde chef zal je met liefde vertellen waar zijn producten vandaan komen, dus schroom niet om dit aan hem te vragen. • Ga actief op zoek naar restaurants die zich richten op seizoensproducten. IENS.nl heeft tegenwoordig ook een duurzaamheidsindicatie.
9
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Een aardig idee, daar kun je wat mee Je vindt iets alledaags als eten wellicht heel vanzelfsprekend. Daarom kan het goed zijn om zelf eens wat te verbouwen. Dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn. Je hebt ook echt geen enorme tuin nodig. Ook op je balkonnetje, of zelfs gewoon in je raamkozijn, kan je al een prima tuintje aanleggen met tomaatjes, sla, kruiden, etc. Niets lekkerder dan je eigen blaadjes sla of verse kruiden. Daarnaast is er geen korter traject tussen grond en bord te bedenken. Zo is jouw eigen tomaat meteen ook de duurzaamste. Van een krop sla kan je steeds wat buitenste blaadjes plukken, gewoon zoveel als je nodig hebt. En ook kruiden blijven de hele tijd doorgroeien op de achtergrond terwijl jij zelf aan het genieten bent. Begin niet meteen met de lastigste dingen; een pot bieslook of peterselie doet het de hele zomer prima. En ook tijm, salie en rozemarijn zijn niet stuk te krijgen en doen het jaar op jaar prima. Zet een paar potten basilicum in goede tuinaarde in je raamkozijn en je waant je meteen op vakantie in ItaliĂŤ. Buon appetito.
10
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Check, check, dubbelcheck Hieronder zie je de meest voorkomende keurmerken en logo’s voor vlees, vis en zuivel die je in de supermarkt tegenkomt. Maak zelf de keuze voor meer milieugerichte oplossingen, of opties die meer gericht zijn op dierenwelzijn.
Beter Leven Dit keurmerk zie je op vlees, en vertelt iets over dierenwelzijn. Kies voor drie sterren, want één ster is nog niet echt diervriendelijk.
Ik Kies Bewust Het IKB logo staat voor een gezondere keuze binnen een productgroep. En daar zit meteen het probleem; gezonder hoeft nog niet gezond te zijn.
Biologisch Een streng gecontroleerd Europees keurmerk wat er voor zorgt dat zowel het milieu als dierenwelzijn gewaarborgd wordt.
Fairtrade Deze staat voornamelijk op koffie, maar we wilden ‘m toch even noemen. Meer uitleg over Fairtrade staat op een andere plek in dit boekje.
Bio+ Een merk met een breed assortiment gecertificeerd biologische producten.
Dolfijnvriendelijk Meestal een loze leus zonder goede controle op een blikje tonijn. De tonijn wordt er niet een minder uitstervend diersoort van.
Demeter Het goed gecontroleerde Demeter keurmerk garandeert dat het product afkomstig is uit de biodynamische landbouw.
MSC Het meest bekende keurmerk voor duurzaam gevangen vis. Zegt verder niet veel over diervriendelijkheid. Maar áls je vis eet, eet dan minstens MSC gecertificeerde vis.
Puur en Eerlijk Een goed begin, maar een minimale garantie van duurzaamheid. Een eigen logo van AH waar de nodige kritiek op is.
ASC De tegenhanger van MSC als het gaat om gekweekte vis. Kies bij gekweekte vis voor vis met dit keurmerk.
11
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Eet wijzer met de Viswijzer 70% van de oppervlakte van deze planeet bestaat uit water. Onze oceanen zijn de longen van de planeet. Nog meer dan de Amazone, wat we vaak denken. Onze oceanen bevatten een - voorheen voor oneindig beschouwde - hoeveelheid beeldschone natuur en fantastische voedingsbronnen. Wild gevangen vis is voor een groot deel van de wereldbevolking een essentiële bron van rijke voedingsstoffen. Maar we zijn daar de afgelopen decennia op een schokkende manier in doorgeschoten. We zijn van een hengel naar een net gegaan en vervolgens met enorme trawlers de zee aan het leegtrekken. Meer dan driekwart van de commerciële vissoorten is inmiddels overbevist. Veel vis waarvan we dachten dat het niet op kón is nu op sterven na dood. De meeste vis die je nu op een menukaart ziet staan, zal voor het jaar 2035 niet meer bestaan. Het ergste is dat we momenteel, terwijl die vispopulaties aan het instorten zijn, ongeveer 40% van de visvangst als bijvangst overboord gooien. Die bij-vangst leeft dan niet meer. Een andere vorm van bijvangst bestaat uit haaien en zeezoogdieren als dolfijnen en schildpadden. Doe komen op de concentraties aan vis af en raken verstrikt in de netten. Hier moeten we heel snel wat aan doen. Je kan zelf het verschil maken door sommige vissoorten gewoon echt niet meer te eten. Vis is een fantastische bron van essentiële bouwstoffen, maar kies bewust voor vis die duurzaam gevangen of duurzaam gekweekt wordt. Voor het te laat is. Stop een viswijzer in je zak, of download de viswijzer-app om altijd een goede keuze te kunnen maken.
12
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Geniet, en eet met maten In Nederland zijn meer dan 2 miljoen mensen alleenstaand, of ‘single’. Die koken vaak alleen voor zichzelf en dan is het soms erg lastig om etenswaren goed te houden. Want een halve krop sla is nou eenmaal verdraaid moeilijk te krijgen. Maar ook hier valt winst te behalen natuurlijk. Want je kan met een andere single afspreken om voor elkaar te koken. En dan kan je dat samen opeten, wel zo gezellig. Natuurlijk kan je ook afspreken dat je op vaste dagen in de week voor de ander kookt en dat diegene het eten kan ophalen bij je. Dat kan met bekenden, maar je kan nu ook bij onbekenden bij jou in de buurt de heerlijkste maaltijden afhalen via thuisafgehaald.nl*. Of, zet je koksmuts op en bied jouw eigen culinaire hoogstandjes aan via die website.
* Ook voor niet-singles trouwens.
13
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Kunststof tot nadenken Bisfenol A (BPA) is een chemische stof die gebruikt wordt in kunststof. En dan voornamelijk voor de productie van polycarbonaat, een harde transparante kunststof die gebruikt wordt voor flessen voor voeding en drinkwater. Maar het zit ook als coating aan de binnenkant van blik of karton. Al jaren waarschuwen toxicologen ons voor de nadelige gevolgen van deze chemische stof. BPA kan namelijk langzaam in de voeding trekken en op die manier bij ons binnenkomen. BPA heeft veel weg van oestrogeen en kan daarom een negatief effect hebben op de voortplanting, en kan daarnaast hart- en vaatziektes, diabetes en leverschade veroorzaken. Niet heel prettig dus. De uitdaging is dat bisfenol A werkelijk overal om ons heen is, het is dan ook één van de meest geproduceerde chemicaliën ter wereld. Hoe kan je er voor zorgen dat je zo min mogelijk van deze schadelijke stof binnenkrijgt? • Eet zo min mogelijk uit blik. Neem verse groenten en fruit, of koop ze in glas. • Gebruik geen kunststof flesjes die BPA bevatten. Gebruik herbruikbare drinkflessen waar geen BPA in zit, zoals de Dopper of een Join the Pipe fles. • Vul nooit een gebruikt plastic flesje. Dat lijkt misschien wel duurzaam, maar juist een flesje dat bloot heeft gestaan aan zuurstof lekt relatief meer BPA. • Gebruik gewoon weer old-school gedroogde bonen in plaats van bonen uit blik. Zoals oma altijd al deed. • In waterkoelers, vaak op je werk of in algemene ruimten te vinden, zit BPA dat gelekt heeft in het water. Niet gebruiken dus, maar gewoon naar de kraan lopen. • Als je voedsel verwarmt in de magnetron, gebruik een glazen schaal of beker. Verwarm nooit eten in plastic. • Babyflesjes? Controleer of het BPA-vrije flesjes zijn of niet. Bedenk dat je zelf wel weet wat het beste is voor je kind.
AFVAL
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Afval Onze economie is een lineaire economie. Dit betekent dat alles wat we doen en maken zich in een rechte lijn begeeft tussen grondstof en vuilnisbak, in plaats van dat het rondgaat. We onttrekken grondstoffen aan de planeet, maken daar iets van in een fabriek, gebruiken het product, en gooien het uiteindelijk als afval weg. Met een beetje mazzel komt het dan in de afvalverwerking terecht, maar in veel gevallen gewoon vrij in de natuur. We storten het of verbranden het, of zinken het af in de oceaan. Lineair dus. In een wereld van meer dan 7 miljard mensen is dat niet meer houdbaar. Grondstof足fen waarvan we eeuwen dachten dat er nooit schaarste van kon zijn raken op. Van koper en zeldzame aardmetalen, die we bijvoorbeeld in al onze mobieltjes gebruiken, tot hele vispopulaties. We gooien veel weg, verspillen veel waardevolle materialen en maken nodeloos dieren dood. Simpelweg omdat we zo snel mogelijk willen cashen. De hoeveelheid afval die we per persoon in Nederland produceren is de afgelopen 60 jaar verviervoudigd tot ongeveer 550 kilo per persoon per jaar. En ook de samenstelling van ons afval is de afgelopen 60 jaar flink veranderd. Zo bestond het afval in de jaren zestig voor een deel uit relatief zwaar kolengas.
Door de sterke toename van de hoeveelheid, lichtere, kunststoffen is de toename in volume nog groter dan de genoemde gewichtstoename. Storten van afval is het schadelijkst voor het milieu. Wereldwijd gebeurt dat nog veel, maar in Nederland steeds minder. Bij storten komen stoffen direct in de grond en in het water terecht. Maar ook in de lucht, want door rottingsprocessen komt onder andere methaan vrij, wat een heel agressief broeikaseffect heeft. In Nederland verbranden we grotendeels ons restafval. Dit zorgt ook voor vervuiling hoewel we het met strenge milieumaatregels wel steeds beter doen. Hergebruik van bruikbare grondstoffen is dan de beste oplos-sing, maar uiteraard is de allerbeste oplossing om gewoon te zorgen dat we helemaal geen afval produceren. Want ook recyclen kost veel energie en water. Voorkomen is dus wederom beter dan genezen. Bedenk je ook dat er een verschil is tussen hergebruik en recycling van grondstoffen. Bij hergebruik vind je een nieuwe toepassing voor een bestaand product, terwijl je bij recycling de bruikbare grondstoffen van een product er weer uithaalt om ze opnieuw te gebruiken in een productieproces. Daarnaast is er een groot verschil tussen een product dat recyclebaar is, of iets wat gemaakt is van gerecyclede materialen. Als iets recyclebaar is, leent het product zich er voor om na gebruik gerecycled te worden. Maar dit hoeft totaal niet te betekenen dat het gemaakt is van gerecycled materiaal. Meestal is dat zelfs niet zo.
14
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Nederland wordt geflest We kopen in Nederland zo’n half miljoen plastic flesjes water per dag. Een enorm aantal, als je je bedenkt dat dit een fikse belasting op het milieu betekent. In ons land kunnen we water van perfecte kwaliteit gewoon direct uit de kraan halen. Een opmerkelijk detail is dat het kraanwater aan veel strengere eisen moet voldoen dan bronwater, en ook strenger gecontroleerd wordt. De productie, verpakking en transport van verpakt drinkwater zorgt in Nederland voor 300 tot 1000 keer meer CO2-uitstoot dan diezelfde hoeveelheid water uit de kraan. Wereldwijd wordt voor deze flesjes jaarlijks voor 2,7 miljard kilo aan plastic geproduceerd. Maar liefst 2,5% van de totale olieproductie wordt hiervoor gebruikt. En uiteindelijk wordt maar 20% van deze flesjes (gedeeltelijk) gerecycled. De rest komt direct in het afval, en vaak in het milieu, terecht. Per dag komt naar schatting 12.000 ton plastic in zee terecht. En dat is 12.000 ton teveel. Gebruik dus herbruikbare flessen voor je drinkwater. En dan herbruikbare flessen die daarvoor bedoeld zijn, zonder de giftige stof BPA er in.
15
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Stop met luieren en Op dit moment lopen er zo’n 600.000 koters in Nederland in een luier rond. Samen zorgen ze voor zo’n 165 miljoen kilo aan luierafval. En dat is geen kattenpies. De meest voor de hand liggende oplossing om deze enorme afvalberg te verminderen, is natuurlijk om onze kinderen zo snel mogelijk zindelijk te maken. Maar ja, dat is ook niet zo 1-2-3 te doen zoals vele jonge ouders wel weten. De productie van zowel wegwerpluiers als de ouderwetse (maar weer terugkomende) wasbare luiers veroorzaken milieuvervuiling door het energieverbruik en waterverbruik. Uit onderzoek van Milieu Centraal blijkt dat wasbare luiers 1,4 keer minder uitstoot van broeikasgassen veroorzaken. Was dan wel je luiers op maximaal 60 graden. Als je luiers gewoon aan de waslijn droogt dan is de uitstoot zelfs 2,3 keer lager. Een tweede voordeelvan wasbare luiers komt voort uit het feit dat kinderen in wasbare luiers eerder zindelijk zijn waardoor er minder luiers nodig zijn. Gebruik je toch wegwerpluiers, kijk dan eens of je klimaatvriendelijke(re) luiers kan vinden die goed passen bij je kindje. En informeer ook bij je gemeente of ze de mogelijkheid bieden om ze apart in te zamelen. In Schotland is men nu aan het experimenteren om gebruikte luiers te recyclen tot duurzame dakpannen. Kak op je dak, zeg maar.
16
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Safe the rest fo last Je gebruikt amper plastic meer, en doet de laatste beetjes plastic altijd in de aparte zak daarvoor. Je doet papier in de papierbak en hebt nauwelijks nog restafval. Dan hou je nog altijd dat kleine beetje groenteresten, appelklokhuizen en afgestorven plantjes over. Dat noemen we GFT-afval, en daar hebben we een paar oplossingen voor. Als je een tuintje hebt, kan je je eigen compostton neerzetten. Die kan je zelfs vaak via de gemeente met korting krijgen. Maar ook mensen met alleen een balkonnetje, of niet, kunnen hun resten composteren. Bijvoorbeeld met een hippe Bokashi *-bak in je keukenkastje. Daar ruik je niks van, en het levert enorm voedzame compost op waar je vervolgens weer je eigen plantjes en kruiden blij mee maakt. Veel gemeentes bieden tegenwoordig de mogelijkheid om je GFT apart in te zamelen. Ga je niet aan de slag met composteren, maak dan in ieder geval gebruik van deze mogelijkheid. Niet alles wat in de GFT-bak mag, mag in je composthoop. De omstandigheden in je eigen composthoop zijn namelijk vaak anders dan die in een professionele composteerinrichting.
*Het Japanse woord voor ‘goed gefermenteerd organisch materiaal’. Die Japanners zijn snelle jongens.
17
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Het loopt in de soep Op de Stille Oceaan drijft een enorme hoeveelheid kleine stukjes plastic rond. De grootte van deze drijvende vuilnisbelt is niet precies bekend, maar de schattingen lopen uiteen van 700.000 km2 tot meer dan 15 miljoen km2. Het gebied bevat mogelijk meer dan 100 miljoen ton aan afval. Het is dus letterlijk een gigantisch plastic probleem waarvan dieren en het milieu de slachtoffers zijn, en de mens de dader. Maar de mens is ook zijn eigen slachtoffer, omdat inmiddels die microplastics via vissen weer terugkomen in de voedselcyclus. Het plastic in de Plastic Soup komt van visnetten, oude flessen en ander verpakkingsmateriaal, en is dus merendeels afkomstig van het land. Verpakkingen zijn een soort van mix van The Good, the Bad and The Ugly. Verpakkingen hebben namelijk ook een positieve kant; ze zorgen over het algemeen voor een langere houdbaarheid van producten en beschermen die producten tijdens transport en opslag. Dat plasticje om de komkommer dient dus wel degelijk een duurzaam doel. Maar we moeten dan wel met elkaar zorgen dat het na gebruik goed verwerkt wordt. Gelukkig is het merendeel dus prima herbruikbaar als we het goed scheiden bij de inzameling. Glas en papier scheiden we hopelijk al jaren thuis. Sinds kort is ook plastic makkelijk apart te houden en in te zamelen via de Plastic Heroes inzamelpunten. Het belangrijkste is om er in ieder geval voor te zorgen dat plastic niet in het milieu komt. Maak dus altijd gebruik van de inzamelingsmogelijkheden in jouw woonplaats.
18
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Ein-de-loos Grondstoffen waarvan we ooit, een kleine generatie geleden, nog dachten dat er nooit schaarste van zou zijn, lopen nu tegen hun einde aan. ‘Simpele’ dingen als koper en lood, en lastiger uit te spreken zaken als Indium en Tantalum (die we gebruiken voor onze mobieltjes en LED-tv’s) zijn schaars aan het worden. In plaats van die stoffen te delven, te verwerken, te gebruiken en dan te storten, kunnen we ze beter blijven hergebruiken. We beginnen als maatschappij steeds meer in te zien dat we die cirkel van takemake-waste moeten gaan sluiten. Afval is geld waard, want afval is grondstof voor een volgende cyclus. Dankzij bewegingen als Cradle to Cradle (die in kort gezegd propageert dat we bij het ontwerpen van producten al moeten nadenken over de verwerking ervan aan het einde van de levenscyclus) komen er steeds meer initiatieven die zorgen dat we bruikbare stoffen terugwinnen om te hergebruiken. Hopelijk tot het punt dat we alle producten zo ontwerpen dat we geen enkel afval meer hebben. Gooi dus je batterijen (zink, te hergebruiken voor bijvoorbeeld je dakgoten) en je oude mobieltje niet klakkeloos in het afval, maar zorg dat die op de juiste manier gerecycled worden. Bijvoorbeeld via het afvalstation bij jou in de buurt, of via inzamelpunten bij supermarkten en verenigingen. Kijk ook eens op afvalloont.nl voor een inspirerend initiatief om de waarde van afval bij de consument terug te laten komen. Er zijn zelfs al wijken in Nederland waar mensen geen rioolbelasting meer betalen maar betaald krijgen voor hun pies en poep omdat daar nuttige stoffen als fosfaten en stikstof uit herwonnen worden voor bijvoorbeeld kunstmest.
19
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Ouwe goedzak Een ontzettend leuk idee van de bevlogen mannen die zichzelf Waarmakers noemen werd ooit door Stichting DOEN beloond met de aanmoedingsprijs; de Goedzak. Een makkelijkere manier om spullen die je niet meer gebruikt, maar die nog wél bruikbaar zijn, beschikbaar te maken voor anderen is er niet. Stop je spullen in de doorzichtige Goedzak en zet hem bij je afval. Kijk op degoedzak.nl voor meer informatie. Je kan natuurlijk ook thuis je eigen ‘GoedBak’ maken: Hoe vaak kom je iets tegen tussen je spullen waarvan je eigenlijk helemaal niet meer wist dat je het had? Meestal bekijk je het even, denkt er over na of je het nog kan gebruiken, en legt het vervolgens terug om een jaar later eenzelfde momentje mee te maken. Zoek een leuke kist of doos, maak er eventueel een leuk klusproject van om deze te beschilderen, en zet ‘m in de buurt van je voordeur neer. Elke keer dat je weer zo’n ‘vergeten’ ding tegenkomt, leg je dat in die doos. Komen mensen bij je op bezoek, dan mogen ze een leuk ‘vergeet-me-niet’-kadootje meenemen uit je kist. Na een paar maanden breng je de rest van de inhoud van de doos naar de kringloopwinkel of gebruik je je Goedzak.
20
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Terug van weg geweest Grondstoffen worden steeds duurder. Vaak, en gelukkig steeds vaker, is het niet alleen duurzamer maar ook goedkoper om grondstoffen te recyclen in plaats van ze van nieuwe materialen te maken. Voor fabrikanten is het interessant om eigen producten weer terug te krijgen omdat ze dan precies weten wat er wel of niet in zit. Dat maakt het recyclingproces makkelijker en goedkoper. Vandaar dat je tegenwoordig vaak in winkels de mogelijkheid hebt om, bijvoorbeeld, je oude spijkerbroek of t-shirt in te leveren. Soms levert je dat zelfs een korting op bij de aanschaf van een nieuw product. Een spijkerbroekenmerk als Mud Jeans gaat zelfs een stap verder. Bij hen kan je een spijkerbroek leasen tegen een laag bedrag per maand. Na een jaar lever je je broek weer in tegen een nieuwe. Heb je een oud of afgedankt apparaat of ander product waarvan je weet welke fabrikant het gemaakt heeft? Neem dan eens contact met ze op om te weten te komen of ze hun producten weer terugnemen om te recyclen. Bij veel spullen als witgoed is dat zelfs verplicht.
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Global warming Over ĂŠĂŠn ding kunnen we kort zijn; de mens is grotendeels verantwoordelijk
global warming
voor de snelle opwarming van de aarde. Daar is nog even discussie over geweest tussen de believers en de klimaatsceptici, maar inmiddels is 99,9% van de wetenschappers het wel eens met die conclusie. De enige discussie die er nu nog is, gaat over hoe hard die poolkappen gaan smelten. Maar ook dat gaat snel: de Noordpool is nu al bijna ijsvrij in de zomer. De grootste oorzaak van de opwarming van de aarde is de uitstoot van broeikasgassen door de mensheid. En dan met name de uitstoot van CO2 die veroorzaakt wordt door de verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool, aardolie en aardgas. Die vormen 86,4% van de totale wereldwijde energieopwekking. De grootste veroorzakers van deze uitstoot zijn de energiecentrales, de industrie en verkeer en vervoer. De groei van groene energie, van bijvoorbeeld windmolens, biomassa of zonne-energie gaat langzaam maar zeker de goede kant op, maar is nog lang niet op het punt waarbij de stijgende CO2-niveaus gekeerd worden. Soms kan je je wat nietig voelen als je ziet hoe groot een olietanker is, of hoeveel energie een grote fabriek verbruikt, maar uiteindelijk begint elk verschil gewoon bij jezelf. Verstandiger gebruik van de auto, minder vliegen, en slimmer energieverbruik is al een goed begin.
21
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Welcome to Club Paradise Op vakantie laten we ons even lekker gaan. Daar is het per slot van rekening vakantie voor. Na een hele tijd hard werken en je best doen op werk en thuis, is het heerlijk om te genieten van wat ontspanning en comfort. Maar laten we op die momenten nou niet meteen de hele wereld uit het oog verliezen. Je bent in een warm land om van die warmte te genieten. Dan is het toch een beetje vreemd om de hele dag die airconditioning te laten blazen? Hoe tegenstrijdig is het eigenlijk om in een warm land onder een warm dekbed in een hotelkamer te gaan liggen en dan die kamer ijskoud te moeten maken om niet weg te drijven van het zweet onder dat dekbed? Veel krommer kan het natuurlijk niet. Vraag het hotel gewoon om een los laken, zet het raam lekker open, en waai uit. En geniet van die heerlijke warmte. • Ook op vakantie kan je even nadenken over wat de impact is van jouw aanwezigheid ter plekke. Je verbaast je wellicht over het afval op straat, maar ben je daar niet onderdeel van op dat moment? Heb jij je navulbare drinkfles mee- genomen om die bij te vullen? Vind je dat er veel smog is in die stad, maar heb je zelf niet ook een scooter gehuurd? • Iets om eens over te denken; hebben ze in het land van bestemming iets nodig wat jij ná je vakantie niet meer nodig hebt? Misschien kan je ter plekke een boek, je speelgoed, de zwembandjes van je kinderen, die gekochte paarse krokodil of kleding achterlaten voor mensen die dat niet kunnen betalen. Gooi het niet weg, maar zorg dat het goed terecht komt. Laat je lokale kleingeld achter voor de mensen die je kamer elke dag zo goed hebben schoongemaakt. Of iets groter dan kleingeld, dat mag ook. • Die huurauto. Die parkeert een stuk fijner als ie wat kleiner is. En meer dan je koffer ga je toch niet meenemen. Dus neem een fijne kleine zuinige auto. Verbruikt ook meteen een stuk minder.
22
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Van A naar Beter weten Ga lopen. Dat is ons simpelste advies als het gaat om CO2-besparing op het vlak van mobiliteit. Maar niet iedereen heeft de tijd om dagelijks een pelgrimstocht van huis naar werk te maken. Hoe duurzaam een bepaald vervoersmiddel is, ligt aan veel factoren en daar valt dus lastig een eenduidig antwoord op te geven. Gaat het om de spitstijden, gaat het om ĂŠĂŠn persoon of een heel gezin in een auto, om een lange of korte afstand? Het gebruik van een auto blijkt pas groener dan de alternatieven als je er met vier mensen in zit. Als je alleen reist en ver weg wilt, is het vliegtuig toch groener dan de trein of auto, zolang je tenminste economy vliegt. Maar de uitstoot van een vliegtuig gebeurt op grote hoogte waar het nog meer schade aanricht. Kortom, een simpel verhaal is het niet. Laten we ons dus even beperken tot CO2-uitstoot per persoon per kilometer voor de korte tot middellange afstand.
Auto
217
Tram
80
Metro
77
Bus
76
Trein
31
Fiets
0
Lopen
0
gram / kilometer
Het is nuttig om te bedenken dat meer dan 50% van de ritjes die we in de auto maken korter is dan 7,5 kilometer. En dat is echt een afstand waar je meestal makkelijk een alternatief voor kan kiezen.
23
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Haal de zon in huis Zonnepanelen. Iedereen heeft er de afgelopen jaren wel eens van gehoord. Maar wat zijn het nou eigenlijk? We maken onderscheid tussen zonnepanelen, ook wel photovoltaïsche panelen genoemd, en zonnecollectoren. Zonnepanelen wekken stroom op, en zonnecollectoren gebruiken we meestal om water op te warmen om op die manier minder gebruik te hoeven maken van onze CV-ketels of boilers. De terugverdientijd van zonnepanelen (zelfs bij een gelijkblijvende energieprijs van het niveau van 2013) ligt momenteel gemiddeld tussen de 6 en 10 jaar, afhankelijk van de prijs, de ligging, en de installatiekosten. Als je bedenkt dat ze over het algemeen met een garantie van 20 jaar worden geleverd, en een gemiddelde levensduur van 35-40 jaar hebben, lijkt de keuze niet zo moeilijk. Afhankelijk van de verwachte prijsstijging van energie kan je op zonnepanelen een rendement halen dat kan oplopen tot 10% per jaar. Iets wat je tegenwoordig op een gemiddelde spaarrekening echt niet meer krijgt. Je kan dus je spaargeld wellicht beter op je dak leggen dan op de bank zetten*. Heb je zelf geen dak beschikbaar, omdat je bijvoorbeeld in een appartement woont, dan zijn er tegenwoordig manieren om met elkaar alsnog zonnepanelen aan te schaffen en te delen. En zelfs daken van scholen of sportzalen kunnen gebruikt worden om vervolgens de opgewekte energie te ‘salderen’ met je eigen energierekening. Zonnepanelen bevatten veel waardevolle grondstoffen zoals aluminium en zilver. Ze zijn inmiddels voor meer dan 90% recyclebaar. Zo kunnen die grondstoffen weer herwonnen worden voor hergebruik. Oh, en wist je dat er in een half uur tijd genoeg zonne-energie op de aarde straalt om de hele wereld van energie te voorzien. Voor een heel jáár! Eigenlijk hebben we dus helemaal geen energieprobleem... * In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Green Inc. en The Others kunnen niet garanderen dat morgen de zon weer gaat schijnen.
24
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Een typische win wind situatie De groenste energie is de energie van de zon en de wind. Zonnepanelen passen op bijna alle daken en het animo ervoor groeit explosief. Aan een eigen windmolen denken we echter niet vaak als optie om zelf energie mee op te wekken. Je kan tegenwoordig windmolens delen met elkaar, en de opbrengst van de windmolen gebruiken om je eigen energierekening daarmee te compenseren. Dus je wekt indirect je eigen energie op met je eigen windmolen. Die hoeft daarvoor niet eens in de buurt te staan. Kijk maar eens op wind.howtogreen.nl. Daar kan je je inschrijven voor een volgende windmolen. Of participeer in een windmolenproject, die leveren vaak hoge rendementen op.
25
Was Cool, is Cool. Wassen op 60 graden kost je bijna twee keer zoveel energie als wassen op 40 graden.
Zak er maar in.
De gemiddelde Europeaan gebruikt 500 plastic tasjes per jaar. Neem gewoon je eigen herbruikbare boodschappentas mee en gebruik geen enkel plastic tasje meer.
Even je batterij opladen. Begin met al je batterijen te vervangen door oplaadbare
batterijen. Uitgelicht Vervang al je lampen door spaarlampen of LED lampen.
Ik dacht dat het af was. Zet de vaatwasma-
chine op de laagste temperatuur. Dat is warm genoeg voor de meeste vaat. Laat je machine alleen draaien als hij helemaal vol is. Laat je machine lekker ’s nachts draaien, dat belast het elektriciteitsnetwerk het minste. En als je nachtstroom hebt, is het ook nog eens goedkoper.
Hot topic. Zet de thermostaat vaker wat lager: Eén graadje lager scheelt 7% op je energierekening. In
woningen gebouwd vanaf 1994 kan de thermostaat ‘s nachts 2 tot 4 graden omlaag; bij vorst (en in huizen met een warmtepomp) is 1 of 2 graden verlaging beter, anders duurt opwarmen te lang. In woningen gebouwd voor 1994 kan de kachel ‘s nachts 5 tot 7 graden omlaag.
Het gas bij de buren is altijd groener. Kijk eens of je over kan gaan op biogas.
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
How to Green your Home
Kook light. Als water
(of soep, of saus) eenmaal kookt, draai je gas dan juist laag tot het punt dat je gerecht gewoon doorgaart. Gaat net zo snel, kost stukken minder gas. Kook je pasta, groenten of eieren, doe ze dan al in het koude water en breng het geheel samen elkaar aan de kook. Kookt het water eenmaal, doe het deksel op de pan, draai het gas helemaal uit en laat de boel het aantal minuten doorgaren dat je normaal zou doen. Werkt echt. eten.
Je kan er soep van koken. Gebruik je diepvries. Vries je restjes in en je hebt altijd wat te
Isoleren kun je leren. Slim je huis verwarmen is één ding, maar slim je huis isoleren is misschien wel nog veel belangrijker.
Want met een paar simpele ingrepen maak je al flinke stappen, en zelfs de ‘grote’ ingrepen zijn op hun beurt weer relatief simpel. Uw gids tegen gidsen. Maar liefst een half procent van ál het papier dat we in Nederland gebruiken gaat naar de zeven miljoen telefoongidsen die jaarlijks door de bus geduwd worden. Stuur ons een mail op neeneenee@howtogreenyourhome.nl, en krijg je eigen NeeNeeNee sticker voor op je brievenbus.
Stroom uit een boom. Groene stroom is meestal niet duurder dan grijze stroom.
Bekijk dus of het financieel de moeite waard is om over te stappen. Maar eerlijk gezegd zijn er volgens ons meer overwegingen om over te stappen dan alleen maar financiële.
Droge stof tot nadenken. Er is een ontzettend zuinige wasdroger in bijna elk
huishouden te vinden. Namelijk: de lucht. Een wasdroger is een enorme energieslurper. Hang dus gewoon ouderwets, of misschien juist wel heel modern, je was lekker buiten aan de lijn.
Jouw huis, unplugged. Televisies op standby, computers in slaapstand,
printers die niet echt uit staan, WiFi-routers, het klokje van je magnetron: Zelfs als je denkt dat alles uit is, is dat niet echt zo. Sluipverbruik is verantwoordelijk voor 70% van het totale energieverbruik in het leven van zo’n apparaat. Zet een tijdschakelaar op deze apparaten, en laat ze daarmee vanzelf ’s nachts helemaal uitgaan. Of gebruik een standby-killer die de stroom uitschakelt van alle randapparatuur van een computer zodra die computer zelf uitgaat.
Met je tijd mee gaan. Gebruik in je WC, schuur,
kelder, zolder bijvoorbeeld een bewegingssensor. Die plaats je simpelweg op de plek van de normale schakelknop en zorgt er voor dat het licht vanzelf aangaat als je de ruimte binnenkomt, en na verloop van tijd ook weer vanzelf uitgaat. de achterkant van je ijskast voldoende kan ventileren door ‘m minstens 10 cm van de muur te zetten. Maak jaarlijks de achterkant van je ijskast en vriezer schoon. Door het stof kan het apparaat z’n hitte minder goed kwijt. Zet je diepvries op een koele plaats, maar juist niet waar het kan vriezen (dat werkt averechts). Zorg dat je diepvries op de juiste temperatuur staat: -18 graden. Ontdooi je diepvries minstens twee keer per jaar.
We onderbreken voor een korte boodschap.
Het doortrekken van de WC is één van de meest waterverslindende dingen die we thuis doen. Kan je de hoeveelheid water in je stortbak niet reguleren, leg dan een baksteen in de hoek van je stortbak om de inhoud zo te verkleinen. Dat scheelt elke spoelbeurt een liter water.
Een koude koude. Stel dat je gemiddeld twee
minuten korter zou douchen, dan scheelt dat 9.400 liter warm water per jaar. Meten is weten. 43% van de mensen weet totaal niet wat zijn of haar gas- en stroomverbruik is. Als je bewust kijkt naar je verbruik ga je daarna vanzelf ook energie besparen.
Hou de spanning er in. Door je banden op spanning te
houden kan je tot wel 20% brandstof besparen. Daarnaast slijten je banden minder snel, wat ook weer in de portemonnee scheelt.
Energie besparen thuis of op werk is een stuk simpeler dan je wellicht zou denken. Maar soms zie je door de bomen het bos niet meer. Daarom hebben GreenInc. en The Others nog een paar andere boekjes geschreven om je op weg te helpen: “How to Green your Office” en “How to Green your Home”. Boekjes met allerlei simpele tips om mee te doen aan het verbeteren van onze wereld. Want duurzaamheid hoeft niet ingewikkeld te zijn. Vaak is het gewoon een kwestie van ergens beginnen en met kleine stapjes de goede richting op te bewegen. Doe mee!
Stay cool. Zorg dat
Kijk op www.howtogreen.nl hoe je aan onze boekjes kan komen.
Eten en drinken
Samen delen, samen spelen
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
samen delen, samen spelen In de negentiger jaren zijn we steeds sneller gaan leven. De afgelopen decennia zijn gaan draaien om ‘being connected’. Zowel offline als online staan we constant in contact met elkaar. Of iemand nou naast je woont of op duizend kilometer afstand, we weten bijna alles van elkaar. En soms juist weer verrassend weinig. Een maatschappij met een goede samenhang is een maatschappij waar mensen geven om iedereen in hun buurt en waar een sfeer van vertrouwen er voor zorgt dat mensen gelukkiger kunnen zijn in hun directe en nabije omgeving. Onze ‘always on’ maatschappij kan zonder veel moeite die online en offline contactmogelijkheden ten goede benutten. Een wijs man zei ooit al dat een betere wereld gewoon bij jezelf begint. ”Be the change you want to see in the world”, voegde hij er aan toe. Want als jij goed zorgt voor de mensen om je heen, dan spreidt dat zich uit als een olievlek. Môguh, buurman!
26
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Buurbecue Als het gaat om mensen nader tot elkaar te brengen is er niets zo goed als een borrel in de buitenlucht. En hoe vaak zitten we in Nederland niet in onze eigen achtertuin met een wijntje of een biertje en een rokende barbecue? Toegegeven, niet elke zomer in Nederland is fantastisch, maar toch hebben we een levendige barbecue- en borrelcultuur hier. Maar dan wel in de achtertuin. In Nederland doen we niet aan ‘dorpspleinavonden’. Een idee: Zie je in de weersvoorspelling een mooie avond aankomen, nodig dan al je buren uit om die avond de barbecues eens een keer vóór het huis neer te zetten. Of dat nou op straat is, op een pleintje, in het park of in de voortuin; gewoon daar waar iedereen elkaar kan zien. Iedereen maakt zelf iets klaar en zet dat op een grote tafel *. Op die manier kan je allemaal van elkaars eten genieten terwijl je weer eens bijpraat. Over het weer bijvoorbeeld. Want daar zijn we goed in. Tips: • Doe eens een vegetarische barbecue, en leer van elkaar op dat vlak • Spreek af dat alles biologisch is • Er zijn ook hele lekkere, lokale, biologische bieren en wijntjes te krijgen
* Blijft er iets over, dan verdeel je dat weer fijn onderling. Zo gaat er niets verloren, wel zo duurzaam.
27
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Wie wie wie. is er in de buurt.nl Heb je die buurtbarbecue eenmaal geregeld (zie vorig item in dit boek), zet dan van tevoren een groep op Facebook op. Vertel daarover tijdens de barbecue of borrel, en zorg dat iedereen er lid van wordt *. Op die manier kan je ook op de iets regenachtigere dagen contact met elkaar houden en leuke initiatieven met elkaar voorbereiden. Vertel ook vooral zelf wie je bent, wat je kan en wat je niet kan. Op die manier kom je meer over elkaar te weten. Plaats je tweedehands spullen in die groep, of vraag of je een bladblazer kan lenen van iemand. Dan wip je nog eens langs, en heb je meteen een reden om nog eens een bakkie bij een buurvrouw te doen.
* Je kan op Facebook een groep ook besloten of zelfs ‘geheim’ maken. Dan ziet niemand anders dan de leden van die groep de informatie en foto’s.
28
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Beter een goeie buur... Je eigen bladblazer. Verdraaid handig. Voor die éne dag in het jaar. Net als die ene tang om een netwerkkabel te maken. Die ligt al vier jaar in de gereedschapkist. 70& van de huishoudens in de Verenigde Staten heeft een boormachine. Dat zijn in totaal 80 miljoen boormachines, die tijdens hun totale levensduur niet meer dan gemiddeld 13 minuten worden gebruikt. Als je in je opslag of schuurtje om je heen kijkt, hangt het er vol met dit soort dingen die handig zijn, maar die je eigenlijk niet hoeft te hebben als je ‘m net zo goed van je buren kan lenen. Maar om nou álles altijd te lenen van je buren, dan ga je je op termijn ook zo schuldig voelen. Regel het gewoon met elkaar. Jij de bladblazer, ik de tang, en de overbuurman die hoekslijper, en de achterbuurman de verticuteermachine. Nog zo’n handig ding. Er zijn nu superhandige websites en apps waarmee je kan aangeven dat je iets te lenen hebt, of juist iets nodig hebt. spullendelen.howtogreen.nl
29
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Samen door één deur Even een wijze les. Een rijles, zo je wilt. We kopen onze auto’s met onze ‘maximale behoefte’ als uitgangspunt . Dus een familiewagen met lekker veel laadruimte voor die een of twee keer per jaar dat we met ons gezin op vakantie gaan. Maar uiteindelijk zitten we 90% van de tijd alleen in de auto, of wellicht met z’n tweeën. En van alle tijd dat we een auto hebben, staat ie meer dan 95% van de tijd ongebruikt buiten stof te happen. Het is een stuk handiger om die keren dat je in je eentje in een auto zit een kléine auto te hebben die weinig verbruikt. En af en toe een grote auto voor als je met je hele gezin op pad moet. Maar om daarvoor nou twéé auto’s aan te schaffen... Dus wellicht kan je met je buren een kleine en een grote auto delen. Jij de een, je buurman de ander, of samen twee. De deeleconomie raakt in zwang. Het gaat niet meer om bezit, maar om toegang tot gebruik. Het gaat niet meer om een product, maar om het nut van het product. Via websites als Snappcar kan je onderling auto’s huren en verhuren. Voor als je een keertje een grotere of juist een kleinere auto nodig hebt. Of een keertje de blits wil maken.. Of gebruik een app als Toogethr om met een bekende of onbekende een afspraak te maken om te carpoolen. Altijd leuk om op die manier weer eens een ander gezicht tegen te komen. autodelen.howtogreen.nl
30
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Eerlijk zullen we samen spelen Na je huis en je kantoor is het tijd om je sportvereniging te verduurzamen. Een plek waar het draait om samen spelen, en samen doelen bereiken. Een uitgelezen plek om met elkaar te bespreken hoe je de wereld net een stukje groener kan maken. Een sportvereniging speelt een grote sociale rol. Het is een plek waar mensen graag zijn en waar ze plezier hebben. Een plek die ook bĂşiten die sport een rol kan vervullen. Misschien zelfs een plek waar in de zomerstop andere activiteiten met of door de buurt georganiseerd kunnen worden om op die manier die sociale betrokkenheid te benadrukken. Door je vereniging te verduurzamen heb je minder energiekosten en minder afvalkosten. Op die manier bespaar je dus ook geld wat je op een andere manier kan inzetten. Kijk ook eens bij je gemeente of er subsidies te krijgen zijn voor besparingsinitiatieven. Maak het onderÂwerp vooral bespreekbaar, want misschien lopen er mensen rond binnen de vereniging die je verder kunnen helpen, zoals installateurs of aannemers. duurzaamverenigen.howtogreen.nl
31
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Keep it clean In 1982 introduceerden twee sociologen, Wilson en Kelling, de ‘broken windows theory’. In de basis komt het neer op het volgende: neem een oud gebouw met een paar kapotte ramen. Repareer je de ramen niet, dan is de kans groot dat vandalen nog een paar ramen slopen. En uiteindelijk wellicht hele muren of het hele pand. Misschien steken ze het zelfs in de fik of kraken de tent. Of neem een pleintje. Er ligt wat troep, en die troep wordt steeds erger. Op een gegeven moment zal het mensen niet meer interesseren of ze hun eigen troep in de vuilnisbak gooien, want er ligt al zoveel. En misschien kwakken ze hun grof vuil er zelfs wel even bij. De ‘broken windows theory’ dus. Het idee is om die ramen van dat gebouw juist zo snel mogelijk te fiksen. Of om die paar papiertjes op dat pleintje meteen in de vuilnisbak te doen. Op die manier voorkom je die geleidelijke verergering en zorg je dat je gebouw of pleintje schoon blijft, en leefbaar blijft. Duurzaamheid is eigenlijk, figuurlijk maar vaak ook letterlijk, niets anders dan één papiertje meer oprapen dan je ooit op de grond gooit. Je kan je ergeren aan dat papiertje of bekertje op de grond, en terecht ook, maar richt je energie daarna snel op het opruimen van die troep. Zelfs als het niet van jou is. Of misschien juist.
Er is een internationale beweging die ooit in Estland begon met een paar mensen die hun omgeving simpelweg wilden opruimen. Inmiddels is die Keep it Clean day over de hele wereld terug te vinden, en zijn er honderdduizenden mensen die een beetje zwerfafval opruimen. Een klein beetje opruimen kan een enorm verschil maken. Want al die mensen met elkaar hebben al tonnen afval uit de natuur gehaald om dit op een goede manier te verwerken.
32
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
back to school De toekomst, dat ben jij. Nou, niet echt eigenlijk. De toekomst, dat zijn onze of andermans kinderen. Scholen, hogescholen, en universiteiten zijn de plekken waar die kinderen en studenten zich vormen tot de ondernemers, leiders, kunstenaars, zakenmensen en chefkoks van de toekomst. Op die plekken is hard behoefte aan een flinke dosis passie. Dus waarom zouden wij allemaal niet een stukje van onze eigen passie overdragen aan scholieren en studenten. Loop gewoon eens binnen bij een school in de buurt. Leg uit wat je bedoeling is, of laat voor de zekerheid dit boekje aan ze zien, anders snappen ze er wellicht even niks van. Maar vraag daarna meteen of je binnenkort eens een uurtje mag komen vertellen over waar jíj goed in bent, waar jij gedreven in bent, en waar jóuw passies liggen. Want of dat nou puntlassen, paardensport, snelbreien of raketten bouwen is, ergens zit er iemand in die klas die geraakt zal worden door je verhaal en voor wie je wellicht dat ene duwtje bent in de juiste richting. Laat je niet afleiden door die snurker in het bankje linksvoor. Zijn passie komt volgende week wel aan de beurt.
33
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Het leven is één groot feest Vele kleintjes maken een groot verschil. De meeste kleine kinderen vinden het ontzettend leuk om te leren over duurzaamheid. Laten we er met elkaar dan gewoon een groot feest van maken. Ook je kinderfeestje kan je zodanig inrichten dat het niet ten koste van het milieu hoeft te gaan. Tips: • Maak van stukjes fruit leuke prikkers of diertjes • Geef geen pakjes met ‘fruitdrinks’ die boordevol toegevoegde onzin zitten, maar maak je eigen limonade van kannen water met vers fruit er in. Steek er gewoon lange rietjes in en laat ze lekker slurpen (of blazen...) • Vraag de kinderen om gebruikt speelgoed in te pakken als kadootje en dat aan elkaar te geven. De jarige een beetje meer natuurlijk • Maak van oude lapjes stof een mooie slinger die je jaar in jaar uit kan gebruiken • Ga met de kinderen de natuur in, maak er een leuke kaboutertocht van, een speurtocht op zoek naar de mooiste eikeltjes, of bezoek een kinderboerderij waar ze mee kunnen helpen • Organiseer een knutselmiddag met allemaal restmateriaal zoals WC kokertjes, lege melkpakken, etc. • Hoe scheid je afval? Maak er een spel van! • Herfst? Ga op bramenzoektocht in de bossen • Natuurmonumenten heeft hele leuke boswandelingen met een echte boswachter • Stimuleer de kinderen om elkaar een ervaring te geven, in plaats van een ‘ding’ • Ga met elkaar naar de kringloopwinkel om een kado uit te zoeken
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
hebben of zijn
hebben of zijn
We kopen, eten, huren, leasen en snacken ons een slag in de rondte. De schrijver van dit boekje kreeg ooit in zijn studententijd het oude bankstel van z’n grootouders die gingen verhuizen. Zijn hele jeugd hadden tientallen neefjes en nichtjes op deze bank gesprongen en gehangen dat het een lust was. En hun ouders waarschijnlijk ook. Dat ding had tientallen jaren menig bips omhoog gehouden, en heeft het daarna ook nog vele jaren op zijn studentenkamer goed gedaan. Vele ‘studie’-uren zijn er slapend op doorgebracht...
Inmiddels is het bijna een uitzondering als je een bankstel hebt dat langer dan een paar jaar meegaat. En hoe lang duurde de lol van je vorige nieuwe mobiele telefoon precies? Waren dat weken, of zelfs maar dagen? We consumeren maar raak in onze lineaire economie, en zijn meestal te beschaamd om een doggybag te vragen voor de restjes. Of het nou om voedsel gaat of niet.
34
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
ZGAN Je ziet het steeds vaker; feestjes waar mensen bij elkaar komen om dingen te delen en te ruilen. Het is simpel te organiseren, en ontzettend leuk. Daarnaast is het gewoon een hele goede reden om elkaar weer eens te zien. Je kan er een ‘marktje’ van maken waar je je spulletjes kan verkopen. Of werk met een puntensysteem waarmee je credits kan verdienen of kan gebruiken om iets anders te kopen. Of maak het helemaal vrij en zet gewoon de spullen neer die je zelf niet meer gebruikt. Want vaak is het merendeel van de lol van iets nieuws het feit dat jíj het nieuw hebt, en niet zozeer dat het ongebruikt is. Of het nou een broodbakmachine is, of een spijkerbroek. Heb je geen grote zitkamer voor een ruilfeestje, vraag dan eens of je de gymzaal van het schooltje om de hoek kan gebruiken. Misschien kan dat zelfs gewoon in ruil voor wat gebruikt speelgoed...
35
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Doe het lekker zelf Met je handen werken. Het wordt niet genoeg gewaardeerd. Hoewel we het wel eens ‘knutselen’ noemen - in negatieve zin - heb je een langer gevoel van plezier van iets wat je helemaal zelf in elkaar gezet hebt. Weet je nog hoe trots je was als kind op je eerste zelf gekleide asbak? En dat terwijl je gelukkig nog niet rookte? Er zijn op internet handleidingen en instructies te vinden voor ongeveer álles wat je maar zelf wil maken. Kijk eens op instructies.howtogreen.nl voor stap-voor-stap beschrijvingen om dingen zelf te maken. En natuurlijk staat YouTube ook helemaal vol met How To’s.
36
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Zo gefikst Repair Cafés zijn gratis toegankelijke bijeenkomsten die draaien om samen repareren. Op de locatie waar het Repair Café wordt gehouden, is gereedschap en materiaal aanwezig om alle mogelijke reparaties uit te voeren. Op kleding, meubels, elektrische apparaten, fietsen, speelgoed etc. Ook reparatiedeskundigen zijn aanwezig, zoals elektriciens, naaisters, timmerlieden en fietsenmakers. Bezoekers nemen van thuis kapotte spullen mee. In het Repair Café gaan ze samen met de deskundigen aan de slag. Zo valt er altijd wel wat te leren. Wie niets heeft om te repareren, neemt een kop koffie of thee. Of gaat helpen bij een reparatie van spullen van iemand anders. Je kunt ook altijd inspiratie opdoen aan de leestafel, waar boeken over repareren en klussen ter inzage liggen. In Nederland gooien we vaak dingen weg waar bijna niets mis mee is, en die na een eenvoudige reparatie weer prima bruikbaar zouden zijn. Helaas zit repareren bij veel mensen niet meer in het systeem. Mensen weten niet meer hoe dat moet. Reparatie kennis verdwijnt snel. Mensen die deze praktische kennis nog wel bezitten worden door de maatschappij niet altijd op waarde geschat. Het Repair Café brengt daar verandering in. Mensen die anders misschien aan de kant staan, doen weer mee. Waardevolle praktische kennis wordt overgedragen. Spullen blijven langer bruikbaar en hoeven niet te worden weggegooid. De hoeveel heid grondstoffen en energie die nodig is om nieuwe producten te maken, wordt beperkt. Evenals de CO2 -uitstoot. Kijk op repaircafe.howtogreen.nl voor een Repair Café bij jou in de buurt
37
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Vooruitgang boeken eBooks mogen dan de toekomst zijn (ze zijn verdraaid handig op een lange vakantie als je een ereader volgeladen hebt met mooie boeken), maar er gaat toch niks boven de geur van echt papier. En ja, er zijn mensen die heel graag een boek voor altijd in hun boekenkast willen hebben. Go for it, geniet er van. Maar voor alle anderen; verdwijnt dat gelezen boek ergens op zolder? Maak er dan iets leuks van, zoals een kado voor anderen. Op je volgende verjaardag; vraag mensen om hun boeken mee te nemen, en te ruilen met jouw gelezen boeken. Bij je volgende dinertje, neem een gelezen boek mee in plaats van een fles wijn. Of go guerilla en laat je boek achter op een leestafel ergens met een klein tekstje in de voorflap en je e-mailadres. Of kijk op boekendelen.howtogreen.nl om onderdeel te worden van een beweging. Misschien is die school in de buurt heel blij met oudekinderboeken? Of die jeugdherberg? Begin een lees足clubje onder je vrienden en deel je ervaringen. Kijk eens op eigenbieb.howtogreen.nl om een eigen minibieb in jouw voortuin of op jouw pleintje te beginnen.
38
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Geef jezelf eens kado Graaf eens in je geheugen. Kan je je nog die dagen herinneren dat je met een stel vrienden elkaar hielp verhuizen, of dat je met een stel rollers een kamer stond te sauzen? Die ene keer dat je iemand kwam helpen met je schroefmachine, en de lol die je had met elkaar? Eigenlijk veel leuker dan die fles wijn of die boekenbon toch? Geef gewoon jezélf eens kado. Een paar uur van je tijd en kennis. Neem een foto van jezelf, print die uit, en doe er een grote strik om. Geef jezelf kado en help een ander wanneer hij je nodig heeft. “Ik hang dat schilderijtje op voor je”, “Laat mij je muur maar sauzen”, “Lekke band? Ik fiks het voor je”, “Ik pas een avond op je kinderen, gaan jullie maar lekker stappen”. Zomaar een paar suggesties.
39
Eten en drinken
Afval
Global warming
Samen delen, samen spelen
Hebben of zijn
Ik krijg het heen en weer van je Mijn oom kwam ooit, jaren geleden, op de verjaardag van mijn vader met een mooie fles wijn die nog lang kon liggen. Hij zei toen het volgende tegen mijn vader: “Weet je makker, ik ben er een beetje klaar mee om elk jaar weer een kado voor je te vinden. Hier heb je een goeie fles wijn die nog lang kan, en moet, liggen. Dus het heeft geen zin om die dit jaar op te drinken. Maar het grootste kado is dat ik je de moeite bespaar om dit jaar voor mij een kado te vinden. Geef mij gewoon deze fles wijn terug. Best grote kans dat je hem over 365 dagen dan weer van mij krijgt. Tot dat ene moment dat ie op dronk is, en we hem samen soldaat gaan maken.” Inspirerend. Ik heb daar niets aan toe te voegen. Tip: • Port kan meestal nog langer bewaard blijven dan wijn. Dus wil je jezelf járen cadeau-speurtocht-ellende besparen, ga voor port. • Vergeet niet om een stickertje op de fles te plakken. Dan voorkom je dat hij per ongeluk geopend wordt. Misschien is het zelfs wel het allerleukste als je elke keer een mooi nieuw etiket print en er op plakt.
bronnen en inspiratie www.scientias.nl www.theguardian.com www.eatingwell.com www.vegetarisme.nl www.nl.wikipedia.org www.milieucentraal.nl www.mens-en-gezondheid.infonu.nl www.repaircafe.nl Consumentenbond Ministerie van Economische Zaken Food Standards Agency Cijfers Centraal Bureau voor de Statistiek Compendium voor de Leefomgeving Milieuloket Zakendoen in de Nieuwe Economie, Marga Hoek
How to green your home is an Other GreenInc. production Concept:
Ynzo van Zanten, Christian Visser
Tekst:
Ynzo van Zanten
Beeldconcepten:
The Others Creativity
Met hulp van:
Veronique van Zanten
Duurzaam Drukwerk:
Drukkerij Tuijtel
www.howtogreen.nl Natuurlijk, een boek is ook weer een ding, en dat terwijl we het hebben over niet teveel nieuwe dingen maken en kopen. Maar we hopen met dit boek minstens een resultaat te bereiken wat een netto positieve impact heeft op de wereld. Dit boek is trouwens klimaatneutraal geproduceerd. Bij het produceren van klimaatneutraal drukwerk wordt het percentage CO2 dat vrijkomt gecompenseerd via NatureOffice: een organisatie die zich volledig inzet voor een klimaatneutrale wereld. De vrijgekomen CO2-emissie van deze productie wordt gecompenseerd door te investeren in een duurzaam herbebossingstraject in Vietnam. Het certificaatnummer is NL-001-384728. Meer weten over klimaatneutraal drukken? Ga naar www.tuijtel.com Wij willen deze wereld graag een mooiere plek maken om te leven. Daarom maakten we dit boek. Uiteraard rekenden we niet alles zelf tot achter de komma uit, maar hebben we ons door vele bronnen online en offline laten inspireren. Als we beeldmateriaal gebruiken van anderen, dan hebben we ons uiterste best gedaan om je te bereiken voor toestemming. Meen je rechthebbende te zijn en heb je bezwaar tegen verdere publicatie, neem dan even contact met ons op. Dan halen wij de betreffende informatie in een herdruk weg zonder verplicht te zijn tot vergoeding van enige schade. We hebben veel tijd en moeite gestoken in de samenstelling van dit boek. Het is desondanks best mogelijk dat de inhoud onvolledig, verouderd of niet juist is. Geef ons dat gerust door, dan kunnen we dat in een volgende druk eventueel aanpassen. We zijn uiteraard niet aansprakelijk voor de gevolgen van gebruik, op welke manier dan ook, van de aangeboden informatie of van de informatie op de websites waar we in dit boek her en der naar verwijzen. Alle informatie in dit boek in welke vorm dan ook (teksten, afbeeldingen, etc.) is eigendom van GreenInc. en The Others. Gebruik de informatie alsjeblieft zelf, daar wordt de wereld namelijk leuker van. Maar als je ons citeert, repliceert of openbaar maakt, vraag het ons dan eerst even schriftelijk, en noem ons als bron.
Heb je alle tips uit het boek gebruikt, laat dit boek dan geen stof happen op de plank maar geef ‘m kado aan een ander.
c r e at i v i t y
klimaatneutraal natureOffice.com | NL-001-179070
gedrukt
Doe n’s groen en geeft ‘t door! Als je dit boekje uit hebt kan je ‘m natuurlijk in je boekenkast zetten. Maar het is nog leuker om dit boekje aan iemand anders kado te geven. Schrijf even je naam en e-mailadres hieronder, en vul ons boekje aan met je eigen tip om het leven net even wat duurzamer te maken.
Naam: E-mail: Mijn tip:
Naam: E-mail: Mijn tip:
Naam: E-mail: Mijn tip:
Naam: E-mail: Mijn tip:
Naam: E-mail: Mijn tip: