HSElife World magazine #29 (EN+NL) by The WAT Group B.V.

HEALTH, SAFETY & ENVIRONMENT MAGAZINE for the global Energy Industry

SUMMER EDITION 2021

THEof renewable FUTURE energy

40 SIX SOURCES, SIX PATHS FORp ENERGY TRANSITION p2 In this issue /

In dit nummer

STOF, ROOK EN DAMP

NIEUWE HSELIFE NL CAMPAGNE

DUST, SMOKE AND FUMES

POST COVID-19 OPPORTUNITIES KANSEN NA COVID-19

NEW HSELIFE NL CAMPAIGN

HSELIFE NEWSLETTER #13 HSELIFE NIEUWSBRIEF #13

ACTION FOCUS TOOL

CONTRACTOR DIRECTORY UPDATE

ACTION FOCUS TOOL

CONTRACTOR DIRECTORY UPDATE

and more / en meer...

THE FUTURE Hydropower energy Hydropower energy is derived from water, either by using a difference in height or by using the flow rate of water. It is also referred to as 'white coal'.

Wind energy Wind energy is energy obtained by converting the kinetic energy of air into a usable form. In the past, wind energy was converted directly into mechanical labour by windmills, for example to grind grain or pump water.

Bioenergy Bioenergy or energy from biomass is the collective term for energy from energy carriers extracted either directly or via a chemical diversion from organic material.

SIX SO SIX PA

for energy

THE FUTURE DEALING OFWITH RENEWABLE MERCURY ENERGY REQUIRES - HYDROGEN CRAFTSMANSHIP! ENERGY

HSElife magazine #29 #27 #26

of renewable energy

OURCES ATHS

y transition

Solar energy Solar energy is energy from the sun in the form of heat and light. This energy, together with secondary forms such as wind energy, hydropower and biomass, makes up more than 99.9% of all renewable energy on Earth.

Hydrogen energy Hydrogen is also the lightest gas we know, but under high pressure it has a high energy density of 120 megajoules (MJ) per kg. That is almost three times as much as natural gas (45 MJ per kg). However, pressurising (compressing) hydrogen gas also requires energy (about 10%).

Geothermal energy Geothermal energy is thermal energy from the Earth: heat. Energy can be extracted using the temperature difference between the Earth's surface and heat reservoirs located deep inside the Earth. Extraction at greater depths or at higher temperatures is more commonly referred to as geothermal energy.

READ ALL SIX EPISODES

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

EPISODE 1

HYDROGEN ENERGY

Eternal clean energy Generating and using energy in a way that does not harm the environment. It is something on which work has been going on for years, but this green vision of the future now seems more realistic than ever. Where a number of sustainable forms of energy have proved successful and where capacity is being scaled up, other forms of energy are still in their infancy. This is the time to join forces, to apply and combine knowledge and skills from different sectors. Together we are responsible and together we can make a difference. In terms of sustainability and in terms of HSEQ. In a series of articles we outline the current and future image of sustainable energy. We do this together with partners. In this first article we focus on Neptune Energy Netherlands and talk about hydrogen energy. This is a much discussed topic within the energy transition and the climate agreement. Global efforts are being made to limit global warming and drastically reduce greenhouse gas emissions by 2030. In 2050 this must be reduced by 95%.

Can hydrogen live up to expectations? Hydrogen is also called the darling of the climate agreement. Expectations are high and several studies and pilots are underway to determine what role hydrogen can play in the energy transition and in achieving climate targets. Can hydrogen live up to expectations? This will be demonstrated by promising pilots.

What exactly is hydrogen? Unlike many other forms of renewable energy, hydrogen is not an energy source, but an energy carrier. This means that hydrogen must be produced first. This can be done in various ways, producing green, blue or grey hydrogen. Green hydrogen is the most climate-neutral form of hydrogen discussed in this article. There is also grey hydrogen, in which hydrogen is produced by transforming natural gas. However, this also releases CO2, so this form of hydrogen does not contribute to reducing CO2 emissions. Blue hydrogen is generated in the same way as grey hydrogen. The only difference is that the CO2 is stored in empty gas fields. We only consider green hydrogen as clean energy. In order to obtain green hydrogen, it must be extracted from water via electrolysis. This is how the idea arose to start a pilot project offshore as well, because there is water and there is wind energy. This is an initiative of TNO and Nexstep in cooperation with the industry, including Neptune Energy. Neptune's Q13a platform was chosen as the location, as it is the only green electrified platform in the Dutch part of the North Sea. Neptune Energy Netherlands is working with partners on the pilot, called PosHYdon. This is the first offshore green hydrogen pilot in the world.

Why choose hydrogen energy? The use of hydrogen energy offers several advantages. First of all, existing infrastructure can be reused, which makes a considerable difference to the costs of using other renewable energy sources. In addition, it is possible to find a better match between supply and demand, and waste from wind energy can be prevented. Hydrogen can be stored on a larger scale than electricity. That makes it extremely interesting. In Summer, for example, solar panels generate a lot of electricity, which we do not all need at that time, but which can be very useful in the Winter period. It is possible to store solar energy on a small scale, although that requires large, expensive batteries. For this reason, too, the future use of hydrogen is preferable. In addition, it is possible to import and export hydrogen in order to make a major leap forward in the field of renewable energy on a global scale.

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

"Conducting pilots is not only essential for the further development of renewable energy, it is also necessary to identify safety and health risks," says Pier van Spronsen. Pier is founder of HSElife NL and HSEQ Direct, advanced systems that he and his team use to reduce workplace-related accidents worldwide. "Hazards are always on the horizon in high-risk workplaces. Knowing these risks and knowing exactly what to do in the event of incidents can save lives. What makes pilots so valuable is that knowledge and experiences can be shared and that we learn from them."

What does the Neptune and partners pilot project PosHYdon involve? The pilot is a first step towards a low-CO2 future and a more integrated energy system in the North Sea. The pilot will take place on Neptune's Q13a platform off the coast of Scheveningen, on which shipping containers will be placed to house the green hydrogen production facilities. The ideal thing about the size of these facilities is that it will also fit on most offshore platforms in the future. A realistic roll-out to other existing platforms is being carefully considered. Preparations are in full swing, after which the pilot setup is expected to be active in 2022. This starts with pumping seawater upwards to the hydrogen container placed on the offshore platform. The seawater will first be demineralised. The electricity that will be used for electrolysis will be wind energy from Eneco's Luchterduinen, which is still being brought to the platform by land and cable. In the future, platforms may be powered directly by wind turbines. As soon as the water is demineralised, it can be split into hydrogen and oxygen by the electrolyser in the container. The oxygen will be discharged in a safe way. The green hydrogen will be mixed in existing gas export pipelines and exported to the mainland where it can be incorporated into Gasunie's network.

Our ambition is to build a sustainable future. I am convinced that our knowledge and experience are in line with the solutions needed to solve the CO2 problem. Lex de Groot, Managing Director at Neptune Energy Netherlands

The purpose of the hydrogen pilot The aim of the PosHYdon pilot is to test and increase knowledge in the field of producing green hydrogen on offshore platforms and then transport it to land. The lessons learned from PosHYdon will be applied in the next steps towards large-scale green hydrogen production at sea. "We see the opportunities of green hydrogen as part of our future energy supply. That is why we immediately embraced the PosHYdon pilot project. With this innovative pilot, we will be the first energy company in the world to test the offshore production and transport of green hydrogen in the Dutch part of the North Sea," says Lex de Groot, Neptune Energy Netherlands.

Safety culture in the hydrogen sector Working offshore, explosion hazards, working with hazardous substances, working in confined spaces and applying personal protection equipment. Just a few factors that can influence safe operations in the hydrogen sector. "There have been some great strides, but the application of hydrogen is still in its infancy compared to other forms of sustainable energy. However, many hazards are similar to hazards and risks we see in other energy sectors. That makes collaboration and using the same sources of knowledge together even more important. There is still so much to gain when it comes to working safely and creating safe and healthy working environments. We really need to do this collectively. It is with good reason that we have founded HSElife NL and HSEQ Direct. They are proven systems packed with information, knowledge and practical tools to support companies where professionals work in high-risk environments," says Pier van Spronsen. 5

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

The PosHYdon pilot is an important step in helping to unlock the potential of the North Sea as the source of our future energy. Lex de Groot, Managing Director at Neptune Energy Netherlands

Who can use hydrogen? Hydrogen can be used for heat (households and businesses), for mobility, as a raw material and for high temperatures in the industry. It is likely that green hydrogen will initially be used where the sustainability gains are greatest. That is in the industry. However, this does not mean that other sectors will have to wait until it is their 'turn'. That is where the best possible available (partly) sustainable solutions can be used. Preparations can also be made for when hydrogen becomes available for mobility and the built environment.

Who does what? Various parties are involved in the PosHYdon pilot. To start with, the pilot was initiated by TNO, Nexstep and the industry. TAQA and EBN are partners involved in the platform. Gasunie, DEME Offshore, Eneco, NOGAT and Noordgastransport are consortium partners. Thanks to the cooperation between these parties, the right forces have been combined. In terms of knowledge and experience, but also in terms of innovation, facilities and logistics.

The role of hydrogen in the future It is with good reason that the whole world is following Neptune's pilot project closely. The results of this first offshore hydrogen platform could be a kick-start. Hydrogen is expected to play a major role in the future energy sector. This applies not only to the industry, but also to mobility and the built environment. It is certainly conceivable that heat and appliances in our homes and business premises will be powered by hydrogen in the future. Just like our means of transport. But for now, this is all in the future. As soon as the pilot makes clear what can and can’t be done, we will be able to implement it and then increase capacity worldwide. It is clear that we are working on global cooperation to make full sustainability possible.

"The Netherlands is in a strong position to lead the transition to a hydrogen economy. We have the North Sea for wind and gas production, the ports as logistics hubs, the industrial clusters that want to switch to green molecules and an excellent infrastructure for transport and storage. Everything comes together nicely in the Netherlands. If we want to achieve our climate targets, we need a large-scale hydrogen infrastructure in good time. This pilot could be an important step in the right direction.” Han Fennema, CEO Dutch Gasunie

Become a partner? We will continue to closely monitor the hydrogen developments, as well as all other developments in the field of renewable energy. In the following articles we pay attention to the future of geothermal energy, solar energy, bioenergy, wind energy and hydro energy. Would you, as an organisation, like to contribute to one of these articles? We would like to hear from you via info@thewatgroup.com

Sources: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/prinsjesdag/belangrijkste-maatregelen-prinsjesdag/klimaat https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/klimaatbeleid https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzame-economie/overheid-stimuleert-co2-opslag Webinar ‘De Strijd om Waterstof’ from klimaatakkoord.nl 6

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

EPISODE 2

(THERMAL) SOLAR ENERGY

ENERGY HOLY GRAIL OR... ? Generating and using energy in such a way that it doesn't impact the environment. This has been pursued for many years, but this green future vision now seems more realistic than ever. While a number of sustainable forms of energy have proven successful and are being scaled up in capacity, other forms of energy are still in their infancy. This is the time to join forces, to apply and combine knowledge and expertise from different sectors. Together we are responsible and together we can make a difference. In this edition we talk about (thermal) solar energy. In 2019, the global solar energy capacity was estimated to increase by 118 GW11. This appears to be the largest increase ever! In ten years, solar energy has grown 26 times. By comparison: wind energy has 'only' quadrupled. The report 'Global Trends in Renewable Energy Investment 2020' (by Frankfurt School - UNEP Collaborating Centre for Climate & Sustainable Energy Finance) describes that solar energy has added more new capacity globally than any other energy generation source in the past decade, 625 GW.

Solar energy and solar heat When we are talking about the sun in relation to renewable energy, it quickly becomes about solar energy, but there is also solar heat (solar thermal energy). At least as valuable! But less known, although that seems to be changing... Arno Tromp will explain more about that. He is importer of Solvis, specialist in terms of solar thermal systems and solar collectors.

Solar thermal deserves more attention than it is currently getting! The trend seems to be set, now it has to happen." Arno Tromp, importer of Solvis (specialist in terms of solar thermal systems and solar collectors)

What exactly is solar energy? Solar energy is a way of generating energy directly from the sun's radiation using technology. This can be done in a number of ways. The most common and well-known form of generating solar energy is the use of solar panels with photovoltaic cells (PV cells). This allows sunlight to be converted directly into electricity. Solar heat is created by converting sunlight into heat: thermal solar energy. Solar collectors combined with solar boilers are used for this purpose. There are also solar towers that can be used to produce solar heat on a large scale. Such as 'Gemasolar', a 19.9 MWe thermal solar power plant in Spain, covering 195 hectares.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Why choose (thermal) solar energy? Generating solar energy offers many advantages. Households, for example, can save considerably on their annual energy costs if they have a number of solar panels on their roof, and that also applies to business users. Of course they also contribute to a greener world and they recoup their investment within a reasonable period. In addition, the sun provides a lot of energy, even on cloudy days you can generate energy with solar panels. This also applies to solar collectors, which generate heat all year round. In fact, solar collectors provide the highest energy yield per m2 surface area. 2 "There is particular discussion of panels, not collectors. In practice, people choose solar panels more easily. They are easier for suppliers to sell and easier to subsidize. But in the Netherlands the need for heat is much greater than the electricity we use. In fact, you need both collectors and panels. There are combination systems, which we are now exploring. It doesn’t work ideally yet. Solvis, for example, has the PVT combination panel. This panel has the disadvantages of collectors and panels, but unfortunately not the advantages of both. It is now in the testing and development phase and is very promising," says Arno Tromp.

Everything about renewable energy is about accommodation. You need to have something where you can store it for a long time.

The disadvantages and challenges Solar panels are popular, solar collectors promising. But there are drawbacks, or rather challenges. Panels and collectors generate energy and heat even when you don't necessarily need it. Arno Tromp: "The tricky thing is that you cannot yet store solar energy for the long term. Since everything concerning sustainable energy depends on accommodation, you need something in which you can store it for a longer period of time. There are bunkers, in which solar heat constitutes the source for a water pump in winter. In this way, the remaining solar heat in summer can be used in winter. In Germany, Switzerland and Italy you can find several such bunkers. In the Netherlands there is one. The problem is that it is very expensive, so I don't expect this to be the solution for storage. Besides, this is purely about storing heat, not solar energy."

Combining renewable energy forms On different fronts, people are working hard to find the best sustainable forms for generating energy. For example, there is a great deal of discussion about the possibilities of hydrogen, and hydropower provides almost all of the sustainable energy in one country, while in another it is barely significant. In other words: there is no one single solution. Arno Tromp agrees: "It is extremely important to really look at the demand. In practice, the approach is often wrong and advice is sought from the wrong organizations so that something is simply chosen from an available catalog. But that is not the way. It is important that you look at what can be improved and then at all possible sustainable solutions and the modular possibilities therein. Solvis is a specialist in solar, but that doesn't mean we only look at that. It is important to make a good connection, to look for the best solution for a specific situation. Sometimes that means a connection with a heat pump, sometimes with a fuel cell that generates electricity from hydrogen. But soil (geothermal) and air systems are also applicable when you're talking about thermal solar energy."

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

There always seems to be a holy grail, but you have to look at a modular system. There is no one solution, there are several.

Who can use energy from the sun? Solar panels and solar collectors offer a solution for both private and business customers. But there are still many opportunities - especially for thermal solar energy. Companies that need heat for their processes can benefit from thermal solar energy.2 From process industry to greenhouse horticulture, from livestock farming to the recreational sector, from healthcare institutions to car washes. "Solar thermal is still going to conquer the world," adds Arno Tromp. "There's no way around that! The trend seems to be set, now it has to happen. They are proven technologies, the numbers don't lie. They are great modular systems. At this point it's mainly about generating more awareness for this sustainable form of energy. Solar thermal must step out of the shadow of solar energy."

Many applications The application of solar energy is diverse. As mentioned, solar provides homes, businesses and industry with power and heat. In addition to buildings, we also see more and more devices that run on solar energy, such as watches and smartphones. Swimming pools are heated thanks to collectors, in private homes in the backyard, but also at the large municipal swimming pools. In addition, there are great initiatives that are continually expanding the applications of solar energy. The TU Delft Solar Boat Team, consisting of 21 students from eight different fields of study, design and produce a solar-powered boat in one year that is used for spectacular races.3 TU Delft students have been doing this for about 15 years. There are also more and more solar-powered cars and experiments with solar airplanes. There are more and more possibilities for the application of (thermal) solar energy and thus this sustainable form of energy continues to develop. Particularly in thermal solar energy, we are going to make great strides worldwide in the coming years.

Sources: 1. Frankfurt School / FS-UNEP Collaborating Centre for Climate & Sustainable Energy Finance 2. Potentie grootschalige zonthermie sterk onderschat 3. TU Delft Solar Boat Team

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

EPISODE 3

GEOTHERMAL ENERGY

ENERGY FROM DEEP DOWN Generating and using energy in such a way that it doesn’t impact the environment has been pursued for many years, but this green future vision now seems more realistic than ever. While a number of sustainable forms of energy have proven successful and are being scaled up in capacity, other forms of energy are still in their infancy. This is the time to join forces, to apply and combine knowledge and expertise from different sectors. Together we are responsible and together we can make a difference. In terms of sustainability and in terms of HSEQ. Geothermal energy is still relatively new compared to other renewable energy sources, but the sector is catching up. The geothermal sector in the Netherlands wants to grow from 24 installations in 2018 to 700 in 2050.1 It is also possible to extract shallow geothermal heat in the rest of Europe. In countries such as Italy, Turkey and Iceland, there is volcanic activity, so geothermal heat is already available in shallower layers of the earth. In the Netherlands, it is expected that enough geothermal heat will be available to meet 20% of the Dutch heat demand.2

Geothermal energy is still relatively new compared to other renewable energy sources, but it’s catching up.

What exactly is geothermal heat? Geothermal heat comes from water from deep earth layers. Drilling is required from about 500 meters to sometimes a few kilometers deep. But even when you don't drill that deep (less than 500 meters deep) you can still benefit from heat from soil water. This is called geothermal heat. The use of geothermal heat means that less natural gas is used.

Ground source heat The sun heats the ground and soil water to about 30oC, which produces soil heat. To pump up the heat from the soil or ground, a heat pump is needed, which reduces CO2 emissions (compared to a gas-powered high-efficiency boiler) by about 45%.3

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

Geothermal heat Unlike ground source heat, geothermal heat does not come from the sun. This heat in the water is heated by the earth itself. Depending on the depth, the temperature can be as high as about 125oC at 4,000 meters. At 2,000 meters depth the temperature is about 50 oC. Because this heat is not dependent on weather conditions, the temperature of the soil water is very constant.

Advantages and disadvantages Ground source heat and geothermal heat are both sustainable choices. As mentioned, geothermal heat is deeper in the earth, making it more difficult to access. The extraction process is therefore more expensive than when heat is extracted from shallow soil. Before a geothermal heating system is installed, it is important that there are enough customers to make it profitable.

Sources: 1. Milieu Centraal 2. Alles over Aardwarmte 3. Milieu Centraal

Ultra-deep geothermal heat provides high temperatures that are suitable for the industry, allowing for substantial CO2 reductions.

Then there's ultra-deep geothermal heat The name says it all, in ultra-deep geothermal heat (UDG) the heat comes from deep within the earth. At depths between 4,000 and 6,000 meters, heat of 200oC can be extracted. Interesting! Because these constant high temperatures are suitable for industrial applications and this results in a considerable reduction in CO2 emissions. UDG is not yet applied on a large scale. A lot of research is still needed. In Paris and Munich, however, UDG is already an important heat source for district heating. In fact, Munich aims to supply the entire city with electricity and heat through UDG by 2040.4 "When there are new developments in the energy sector, caution is called for. This applies in any work situation, of course, but especially when research is still being done into possibilities and the associated risks and hazards," says Pier van Spronsen. Pier is founder of HSElife NL and HSEQ Direct, advanced systems that he and his team use to reduce workplace-related accidents worldwide. "Safety first, I can't stress it enough. Extracting heat can pose risks to the environment and to employees. Good preparation and knowledge is then essential."

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Why choose geothermal heat? Both in the summer and in the winter, ground source heat and geothermal heat offer a solution. In the summer, relatively cool groundwater can be used to cool warm air in offices, for example, and the warmed-up groundwater can be pumped back into the soil. In the winter, the warmed water can be used to provide heating in greenhouses, for example. In addition, geothermal heat is a reliable source that is not dependent on weather conditions, for example. Another advantage is that geothermal installations do not take up much space when compared to other forms of renewable energy such as wind farms and solar parks.

Small risk of earthquakes Heat wells last about ten years. The heat at the site where drilling was done may decrease over the years, requiring new drilling. This type of drilling carries a small risk of earthquakes.

Geothermal heat is a good alternative for the use of natural gas and coal.

Safety culture in geothermal energy Working with hazardous substances such as Methane and heavy metals, risk of blowouts,... factors that create potential hazards for professionals working in geothermal energy. "Risks are on the horizon wherever work is done; you must always be aware of that," Pier van Spronsen believes. "Repetition is the power of the message. That's why I think that merely taking periodic training courses is not enough. Knowledge and skills must be continuously at the highest level. Just like awareness and a sense of responsibility. It's simply not possible to say, 'It’s going to be fine'. You must always be alert and work according to rules and guidelines. There are too many workplace accidents worldwide, we cannot let go of the reins. By creating a good safety culture you ensure that working safely and responsibly is in the DNA of employees. It's good to see that it's being looked at properly within the energy sector."

Who can use geothermal heat? Geothermal heat is mainly used to heat greenhouses, homes and other building. This makes it a good alternative to natural gas and coal. Ground source heat can be used for the same purposes. There are large-scale heat pump systems as well as heat pumps for homes. In this way, you can heat both a house and large greenhouses completely without natural gas.

Source: 4. Bouwwereld

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

EPISODE 4

HYDROPOWER ENERGY

RENEWABLE ELECTRICITY #1 Generating and using energy in such a way that it doesn’t impact the environment has been pursued for many years, but this green future vision now seems more realistic than ever. While a number of sustainable forms of energy have proven successful and are being scaled up in capacity, other forms of energy are still in their infancy. This is the time to join forces, to apply and combine knowledge and expertise from different sectors. Together we are responsible and together we can make a difference. Hydropower seems to be a somewhat less discussed topic when it comes to renewable energy. Wrongly so! It seems possible to supply almost half of the world with electricity thanks to hydropower. If we look at the global renewable electricity, hydropower is responsible for 72% of that. Of all the electricity in the world, hydropower supplies 16% of it.1 So we can say that hydropower is very important worldwide for a sustainable future.

Hydropower can supply nearly half of the world with electricity.

What exactly is hydropower? Hydropower is a form of energy that is generated using flowing water. This happens mainly in hydroelectric power stations, which we often see in mountainous countries. This is logical, because the greater the difference in height that the water bridges, the more hydropower energy you can generate. A dam is often being built in the course of a river, behind which a reservoir is created. Turbines at the bottom of the dam rotate by the force of the water flowing past it. A generator converts this motion into electricity, basically like the principle of a bicycle dynamo.

Why choose hydropower energy There are many advantages to using hydropower. It is a very clean source of energy. No raw materials are needed to generate electricity, and no waste products are created either. One of the biggest advantages is that hydropower is not dependent on the weather, which makes it a more reliable source of energy than solar power and wind power, for example. You can also generate hydropower when it is needed, which makes the energy source very flexible.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Even though the construction of hydropower plants requires substantial investments, the subsequent costs of generating hydropower is very low. In addition, the lifespan of a hydropower plant is about 75 years.

The benefits: hydroelectric power is clean, reliable, affordable, and hydroelectric plants have a 75-year lifespan.

But there is also criticism... No one will deny that the construction of dams and reservoirs damages the ecosystem. The habitat of all kinds of plants and animals changes. Nature often has to make way for the construction of large dams, with all the associated consequences. Think of problems concerning fish migration. Fish moving downstream can get lost due to a lack of current above the dam. If they end up in a turbine, it is often fatal. There is a ‘fish ladder’ for fish moving upstream, but not every fish is able to use this ladder. It is therefore not without reason that the International Hydropower Association has drawn up a protocol for the sustainable construction of dams. Although that protocol is rarely used in practice... Fortunately, there are more and more techniques that reduce the disadvantages of hydropower plants and the associated dams and lakes.

Who can use hydropower energy? As mentioned, most hydroelectric power plants are found in mountainous areas. Among other things, Dutch researchers from TU Delft investigated how much energy can theoretically be extracted from hydropower worldwide. This turns out to be more than fourteen times the amount of energy that was extracted from hydropower in 20173. The researchers also reached the conclusion that there are theoretically as many as 11.8 million suitable locations in the world for hydropower plants. Practice is quite different from theory, which means that by no means all sites can be deployed. Consider technical or economic reasons. The countries that could generate the most hydropower energy per capita are Bhutan, Iceland and Papua New Guinea. It is striking that countries that are now often struggling with energy shortages have great potential for generating hydroelectric power. Think of Bolivia, Zambia, Nepal, Myanmar and Gabon. There are also countries that are just not suitable for generating hydroelectric power, for example, because they are too flat, too dry or too densely populated. It is possible to export hydropower so that the large amount of energy generated in some countries is not lost. For example, in countries like Norway, more than 90% of the electricity consumed by residents comes from hydroelectric power stations. Part of the energy from hydropower is exported. In comparison, in a flat country like the Netherlands, only a few percent of renewable energy comes from hydroelectric plants. In countries like this, for example, solar, wind and hydrogen energy are much more widely considered.

Sources 1. publicatie van planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en de Universiteit Utrecht in Nature Energy 2. Kennisbank essent.nl 3. Artikel ‘Waterkracht in theorie goed voor 1/3 energievraag, De Ingenieur

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

EPISODE 5

BIOENERGY

SUSTAINABLE OR NOT... ? Generating and using energy in such a way that it doesn’t impact the environment has been pursued for many years, but the green future vision now seems more realistic than ever. While a number of sustainable forms of energy have proven successful and are being scaled up in capacity, other forms of energy are still in their infancy. This is the time to join forces, to apply and combine knowledge and expertise from different sectors. Together we are responsible and together we can make a difference. When we are talking about renewable energy, bioenergy is an interesting topic. This is because there is a lot of criticism since bioenergy does not seem as ‘clean’ as other forms of renewable energy. Therefore there are various views when you ask the question: how sustainable is biomass? It’s interesting when you consider that in the Netherlands no less than 60% of the sustainable energy comes from biomass (2019) and that biomass is the most important sustainable energy source worldwide. Esther Stam, Manager Sales at PTH Hout CV, has a clear opinion on this: "Biomass can really be burned very cleanly, as long as you know what you are doing." In this article we will be looking at the various applications of biomass.

Is energy from biomass really sustainable energy? There are various views.

What exactly is bioenergy? Energy from biomass can be obtained in several ways, namely by combustion or by fermentation or gasification. It always involves the processing of biological or organic material. From VGF waste from households to sewage sludge from water treatment plants and from vegetable oil and fat from the food industry to manure from cattle farms. Biomass combustion (especially wood) creates energy that can be used as electricity or heat. Fermentation or gasification produces biogas that (after processing) can be used as green gas or biofuel .

There are a lot of cowboys in the world of the 'biomass boiler’ and everyone is experiencing the disadvantages of that. Ester Stam, Manager Sales at PTH Hout CV

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

The social debate about the combustion of wood Bioenergy falls under the heading of renewable energy because the source is called ‘renewable’. Unlike natural gas, oil and coal, a biomass source (such as trees and plants) can regrow. At least, that is true for some biomass sources. But does this work out in practice? Is bioenergy much greener than energy from fossil fuels? This is the subject of much debate among experts. "There are cowboys in the world of the 'biomass boiler’ and everyone is experiencing the disadvantages of that. Bioenergy gets a bad reputation and for end users it is not self-evident that they buy the right boilers,” says Ester Stam. She thinks the bad reputation is unjustified: "Good boilers have good emission values, which means they can be used in a very clean and responsible way." Ester Stam refers to the annual report of NBKL from 20203, among other things , which states that the emission of particulates from a modern bio-boiler for a residential home per hour is comparable to the emission of particulates from an electric car.

Ensuring the quality of bio-boilers By clean combustion, Ester Stam means the burning of wood that is properly dry (dried for three years) and that doesn’t contains nails, chemicals, sand, etc. "Only then is it possible to achieve the desired emission value. Although this certainly also involves the quality of the boilers. There are some very good brands, where you can see that they originated in the so-called woodlands. Countries such as Sweden, Switzerland, Austria and Germany, where they are traditionally used to burn," adds Ester Stam. She herself works from the Netherlands with Fröling products, made in Austria: "By delivering a Tüv report with the boiler, an independent quality label is given. I expect that eventually only those brands that meet the emission values will remain. Boiler inspections are not yet necessary in all cases, at least in the Netherlands. I hope that this will change in the future, so that every boiler that is installed is also inspected.”

Criticism regarding large-scale tree felling When you run a Google search on biomass, you quickly come across a lot of criticism regarding tree felling and production forests. Even though it is said that the beauty of biomass from plants and trees is that it regrows, unlike fossil fuels. A tree absorbs as much CO2 during its lifetime as is released during combustion. But does this ultimately result in significant CO2 reduction, and can the growth of new trees keep up with tree felling? According to science it is not possible to limit global warming to 1.5 degrees, as agreed in the Paris climate agreement, without the use of biomass4 . Of course, this does not mean that we should not remain critical, on the contrary! We will continue to make strides to make biomass as sustainable as possible.

I expect that only the brands remain that produce bio-boilers that can meet the emission values. Ester Stam, Manager Sales at PTH Hout CV

Ester Stam on the use of wood: "You are dependent on fuel, for every tree that is felled, at least fifteen trees have to be planted. To keep forests manageable, trees are always felled, although there are also large production forests where many trees are structurally felled. There is a lot of concern about this. 75% of our customer base consists of SME companies, especially woodworking companies. Such as gardeners, furniture makers, etc. Companies with a lot of residual wood, which they burn with our bio-boilers. Precisely because we have many specialist end users, there is a lot of clean combustion. Also many wood pellets used for combustion are made from residual wood. In addition, our supplier continues to develop the boilers. For example, electronic filters which reduce the number of particles in the air and a condensation technique which recovers the vapor in the boiler. These are important technical developments.”

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

Our campsite is carbon neutral thanks to the combination of solar panels and a pellet boiler. Henk Eissens, Campsite de Blauwe Haan

Case story: heating a swimming pool with a bio-boiler A campsite is one of the locations that lends itself extremely well to use a bio-boiler. Campsite de Blauwe Haan, for example, opted for a combination of sustainable solutions 5. "There are ninety solar panels on the roof of the central buildings and in combination with a pellet boiler we have become CO2 neutral," says Henk Eissens. "The wood-central heating system takes care of all the heating requirements. Among other things, the public toilet building, the office and the canteen are heated by a Fröling boiler. By using a 2,200-liter buffer tank, there is always enough hot water available. There is even capacity left. Since there is virtually no demand for heat from the sanitary building in winter, we decided to use a heat transport pipeline to heat the homes with the pellet boiler too."

Green Key quality label By investing in sustainable solutions, the company has been awarded the international Green Key quality label.6 This is the international quality label for sustainable businesses in the recreation and leisure industry and business market. Companies with a Green Key quality label are doing everything they can to save the environment, without their guests compromising on comfort and quality. Green Key companies go one step further than the normal laws and regulations require.

Half of the biogas produced is converted into green electricity and heat.

The potential of Biogas In addition to the combustion of biomass, it can also be converted to biogas through fermentation or gasification. At present, about half of the biogas produced is converted into green electricity and heat 7. But these forms of energy can generally be generated more cheaply, for example by solar and wind power. Biogas therefore has added value mainly when it can be used in processes for which green electricity is not suitable, such as certain industrial processes.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Green gas8 Green gas is not the same as biogas. When biogas has been produced from, for example, sewage sludge, biodegradable waste and animal residues, it is purified and dried. It is brought to the same quality as natural gas. Only after all of these processes, green gas produced is, making it a sustainable alternative to fossil natural gas. Green gas can therefore be used in the regular gas grid. The production of green gas only requires a limited amount of energy, so the CO2 reduction is 80 to 90% compared to the use of natural gas. 9

The production of green gas involves a CO2 reduction of 80 to 90% compared to natural gas. Thanks to its various applications, biomass can play an important role in the transition to more sustainable energy. In agricultural areas, for example, there are agricultural collectives that will collectively produce green gas from their own manure. Fermentation of fresh manure has the added benefit of greatly reducing methane emissions, which is a major environmental benefit.

Safety risks when working with biogas The need for sufficient knowledge is also very important when we are talking about biogas. If there is a gas leak, a biogas explosion can also occur, in which toxic substances can also be released.10 Of course, there are strict requirements for green gas and there are strict controls to ensure quality and safety.

Why choose bioenergy? Bioenergy is seen as an essential step towards achieving sustainability goals. Worldwide, biomass is the most important sustainable energy source.11 The application of biomass reshapes waste streams and can significantly reduce CO2 emissions, despite criticism on certain fronts. The fact that biomass can be processed and used in different ways makes it an interesting energy source with many possibilities. For example, green gas can be applied in the regular gas grid. In theory, everyone who has a gas connection can use it without having to modify their equipment.

Who can use bioenergy? Sustainable construction projects are increasingly looking at the use of bio-boilers, in combination with other sustainable techniques. For wood processing companies it is also worthwhile to use bio-boilers, as for other SME companies. There are several applications for biogas 12. As mentioned, it can be converted into electricity and heat. Biogas can be used to supply heat to swimming pools, hospitals or the industry. Biogas can also be used as 'green gas', the sustainable alternative to natural gas. Natural gas is an important fuel in the industry and agriculture, for example. The production of green gas offers a solution in these sectors, among others. It can also be used in locations where other forms of energy supply are difficult to apply or too expensive. Sources

1. Milieu Centraal, 2020 2. Energievergelijk, 2019 3. Jaarverslag NBKL, 2020 4. Hier, 2018 5. PTH Hout CV 6. Green Key 7. Rabobank, 2020 8. Groengas Nederland 9. Expertise Centrum Warmte 10. Wikipedia 11. Hier 12. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), 2020

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

EPISODE 6

WIND ENERGY

CONSTANT MOVEMENT Generating and using energy in such a way that it doesn’t impact the environment has been pursued for many years, but this green future vision now seems more realistic than ever. While a number of sustainable forms of energy have proven successful and are being scaled up in capacity, other forms of energy are still in their infancy. This is the time to join forces, to apply and combine knowledge and expertise from different sectors. Together we are responsible and together we can make a difference. In terms of sustainability and in terms of HSEQ. In 2020, wind produced the most renewable energy (733 GW) 1, after hydropower (1,211 GW). This meant a growth of wind energy of 111 GW2 in one year and it doesn't stop there! Especially China and the United States invested heavily and are responsible for almost 60% of the new installations3. But emerging regions such as Southeast Asia, Latin America and Africa are also going to play a bigger role. Given the developments we have seen in recent years and the plans in the pipeline, wind is an energy source that will bring us much more than it already does.

Wind supplied the most renewable energy in the world in 2020 after hydropower.

What exactly is wind energy? Wind energy is generated with wind turbines. Wind turns the rotor blades and triggers a generator that converts the rotating motion into electricity. A transformer converts low voltage to medium or high voltage. Wind energy is generated worldwide by wind turbines on land and at sea. And those turbines seem to be getting bigger and bigger. Not surprisingly, because when a rotor diameter is doubled, the power output increases up to four times. And when the wind speed doubles, the power from wind is eight times greater4.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

The larger and more complex wind turbines and wind farms become, the more important a good safety culture is. This applies to the production and installation of wind turbines as well as to maintenance. Both onshore and offshore, because even in strong winds, for example, maintenance must be able to take place safely. "You can only achieve this if employees are alert and that requires maintenance of HSEQ knowledge and skills. Continuously keeping skills up-to-date by stimulating employees in an effective way and keeping them informed. This goes beyond just following periodic training courses," says Pier van Spronsen. Pier is founder of HSElife NL and HSEQ Direct, advanced systems that he and his team use to reduce workplace-related accidents worldwide. "It is necessary to create safer and more healthy workplaces. We owe that to ourselves, to the environment and to everyone around us."

We owe it to ourselves, to the environment and to everyone around us to create safer and more healthy workplaces. Pier van Spronsen, founder HSElife NL and HSEQ Direct

Onshore vs offshore wind Most wind energy is generated on land, but in the meantime great strides are also being made offshore. For example, in 2017 the first floating wind farm became operational off the coast of Scotland. The floating wind turbines are each held in place by three large suction anchors. There are now floating wind turbines in several places around the world. The advantage of placing offshore wind farms is that the wind at sea blows harder and more often than on land, which means that wind turbines at sea can generate more energy. On the other hand, it is currently still a lot cheaper to place wind turbines on land. In 2020, wind at sea provided 'only' 5% of the total wind power capacity, but that is changing rapidly...

Wind energy appears to be evolving High-profile projects in the field of wind energy follow each other in rapid succession! Especially offshore, there is a lot going on. For example, on the Dutch Maasvlakte is the Haliade X, the largest wind turbine in the world, with a height of 260 meters. The turbine delivered power for the first time in late 2019 and has a maximum capacity of 12 megawatts, while other turbines along the Dutch coastline have a maximum capacity of 2 megawatts. The Haliade X can generate enough power for approximately 16,000 households5. This flagship turbine, built by GE Renewable Energy, is also the starting point for projects in the United States and for a major project in the North Sea.

The world's largest wind turbine is generating power for 16,000 households.

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

In February 2021, South Korea announced its intention to construct the largest offshore wind farm in the world6. The wind farm with 8.2 gigawatts of turbines is to be operational by 2030 and generates energy for 7% of South Korea's annual consumption. Currently, one-third of the electricity still comes from coal-fired power plants. With the arrival of the wind farm, South Korea will counteract the emission of approximately 30 megatonnes of CO2 annually. Hornsea 1 is currently the largest operational wind farm. It is located off the coast of Britain and has a capacity of 1.2 gigawatts. Until South Korea's announcement, IJmuiden Ver was the largest wind farm planned. This wind farm will be realized around 2025 off the coast of the Netherlands and accounts for 4 gigawatts.

Why choose wind energy? Wind energy is a very clean form of energy that never runs out. In addition, the capacity of wind energy can still grow a lot. When producing, maintaining and dismantling wind turbines, CO2 is released. But after three to six months of operation, a turbine has already compensated for that amount of CO27. Over its lifetime, a wind turbine produces up to 80 times as much energy as it takes to build one.

Wind turbines produce 80 times as much energy as it takes to build one. Health Effects Opponents of wind farms regularly cite it as an argument: low-frequency noise from wind turbines cause health problems. There is still much uncertainty about these humming tones and vibrations. There are situations in which residents of wind farms experience stress and insomnia, for example. But whether this is really due to wind turbines? Scientists are ambivalent in their assessment. The Dutch National Institute for Public Health and the Environment, commissioned by the Swiss Federal Environment Agency, listed all literature published on the topic between 2017 and mid-20208. This shows that annoyance occurs as a result of noise. The stronger the noise from wind turbines in dB, the greater the annoyance it causes. The literature did not show that low-frequency noise causes additional annoyance compared to ordinary noise. The research results about the health effects of wind turbine noise such as insomnia and cardiovascular disease are not unequivocal. What is striking, however, is that local residents experience less annoyance from wind turbines when they are involved in their placement.

Regulations on wind turbine placement In countries such as Denmark, regulations are in place that stipulate that the distance from the wind turbine to be installed to the built-up area must be at least ten times the height of the turbine. So for a turbine of 150 meters high, a distance of 1,500 meters from the built-up area applies. This distance standard seems a good starting point, but these regulations are not yet in force everywhere. In the Netherlands, for example, another five large wind turbines were placed less than 500 meters from twelve homes in 2019. The noise pollution from the turbines was so great that six of the twelve families have now moved. In an article of EenVandaag8 the story of Mr. Aan de Wiel can be read, he also moved because they could not bear the nuisance: "During that period I hardly slept for at least a month. It's like living right under an airport. Only the plane doesn't land or take off, it just keeps going." In the Netherlands, a noise limit that cannot be exceeded is being considered, which is 41 decibels. That seems to work for roads, for example, but not for a turbine that makes much more noise in high winds.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Six of the twelve families moved after wind turbines were placed less than 500 meters from their homes.

Safety culture in the wind power industry Working in confined spaces, working at heights, working offshore, applying personal protective equipment, hoisting and lifting, working with electricity. Factors that entail risks and that professionals in the wind energy sector have to deal with. "Risks that need to be looked at seriously," believes Pier van Spronsen. "An accident can happen at any time. A moment's inattention or wanting to work too fast can be catastrophic, for example. It's not just about having the right certificates, training and experience. When you're in the wind energy business, you have to know that the safety and health of employees is the most important thing. You can't and shouldn't think too lightly about that. It has to be continuously top of mind, with everyone. A good safety culture can prevent dangerous situations and accidents. There are simply too many work-related accidents worldwide. I see it as our mission to use our 25 years of experience to reduce work-related accidents and create safer and more healthy workplaces. In all industries where employees work in a work environment where risks are on the horizon.”

Who can use wind energy? Wind energy is one of the renewable energy forms that we can all benefit from. More and more households are supplied with 'green power' thanks to wind, but large companies can also run 100% on wind energy. It is also possible to install a small wind turbine at your own home, but this is not always interesting. If no subsidy applies for installing a small wind turbine, it is not attractive from a financial point of view. Even in optimal conditions, you will not recoup your money before the life span has expired. Of course, installing a wind turbine can also be a choice to minimize your impact on the environment.

Sources 1. Irena 2. Windenergie Nieuws 3. IPS 4. Windunie 5. De Ingenieur 6. RIVM 7. Milieu Centraal 8. EenVandaag

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29 #26

DE TOEKOMST VAN DUURZAME ENERGIE Waterkracht energie Waterkracht is energie die wordt ontleend aan water, hetzij door gebruik te maken van een hoogteverschil hetzij door gebruik te maken van de stroomsnelheid van water. Men spreekt ook van "witte steenkool". Zonne-energie Zonne-energie is energie van de zon in de vorm van warmte en licht. Deze energie, samen met secundaire vormen zoals windenergie, waterkracht en biomassa vormt meer dan 99,9% van alle hernieuwbare energie op Aarde. Waterstof energie Waterstof is ook het lichtste gas dat we kennen, maar onder hoge druk heeft het per kg wel een hoge energiedichtheid van 120 megajoule (MJ). Dat is bijna drie keer zo veel als aardgas (45 MJ per kg). Het onder druk brengen (comprimeren) van waterstofgas kost echter ook de nodige energie (ongeveer 10%). Aardwarmte Aardwarmte of geothermie is thermische energie, warmte, uit de Aarde. Er kan energie worden gewonnen door gebruik te maken van het temperatuurverschil tussen het aardoppervlak en diep in de aarde gelegen warmtereservoirs. Bij winning op grotere diepte of bij hogere temperatuur wordt eerder gesproken over geothermie. Bio-energie Bio-energie of energie uit biomassa is de verzamelnaam voor energie uit energiedragers die rechtstreeks, dan wel via een chemische omweg, zijn gewonnen uit organisch materiaal. Windenergie Windenergie is energie die gewonnen wordt door de bewegingsenergie van lucht om te zetten in een bruikbare vorm. Vroeger werd windenergie met windmolens direct omgezet in mechanische arbeid, bijvoorbeeld om graan te vermalen of om water te verpompen. Waterkracht energie Waterkracht is energie die wordt ontleend aan water, hetzij door gebruik te maken van een hoogteverschil hetzij door gebruik te maken van de stroomsnelheid van water. Men spreekt ook van "witte steenkool".

Zes bronnen, zes wegen voor energietransitie EPISODE 1

Waterstofenergie - EEUWIGE SCHONE ENERGIE Energie opwekken en gebruiken op een manier zonder het milieu te belasten. Het is iets waaraan al jaren gewerkt wordt, maar dit groene toekomstbeeld lijkt nu realistischer dan ooit. Waar een aantal duurzame energievormen succesvol zijn gebleken en waar in capaciteit wordt opgeschaald, staan andere energievormen nog in de kinderschoenen. Dit is het moment om krachten te bundelen, om kennis en kunde uit verschillende sectoren toe te passen en te combineren. Samen zijn we verantwoordelijk en samen kunnen we het verschil maken. Op het gebied van duurzaamheid en op het gebied van HSEQ. 23

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

In een reeks artikelen schetsen we het huidige en toekomstige beeld van duurzame energie. Dit doen we samen met partners. In dit eerste artikel staat Neptune Energy Netherlands centraal en hebben we het over waterstofenergie. Een veel besproken onderwerp binnen de energietransitie en het klimaatakkoord. Wereldwijd wordt gewerkt om de opwarming van de aarde te beperken en de uitstoot van broeikasgassen drastisch terug te dringen voor 2030. In 2050 moet dit met 95% zijn gereduceerd.

Kan waterstof de verwachtingen waarmaken? Waterstof wordt ook wel de lieveling van het klimaatakkoord genoemd. De verwachtingen zijn hoog en er lopen meerdere onderzoeken en pilots om te bepalen welke rol waterstof kan gaan spelen in de energietransitie en in het behalen van klimaatdoelstellingen. Kan waterstof de verwachtingen waarmaken? Dat zal blijken uit veelbelovende pilots.

Wat is waterstof precies? In tegenstelling tot veel andere duurzame energievormen is waterstof geen energiebron, maar een energiedrager. Dit betekent dat waterstof eerst geproduceerd moet worden. Dat kan op verschillende manieren, wat groene, blauwe of grijze waterstof oplevert. Groene waterstof is de meest klimaat neutrale vorm van waterstof, waarover in dit artikel gesproken wordt. Er bestaat ook grijze waterstof, waarbij waterstof ontstaat door het omzetten van aardgas. Hierbij komt echter ook CO2 vrij, waardoor deze vorm van waterstof niet bijdraagt aan het verminderen van de CO2-uitstoot. Blauwe waterstof wordt op dezelfde manier opgewekt als grijze waterstof. Het verschil is alleen dat de CO2 opgeslagen wordt in lege gasvelden. Alleen groene waterstof rekenen we tot schone energie. Om groene waterstof te krijgen moet waterstof uit water gehaald worden via elektrolyse. Zo is het idee ontstaan om ook offshore een pilot te starten, want daar is water en daar is windenergie. Het betreft een initiatief van TNO en Nexstep in samenwerking met de industrie, waaronder Neptune Energy. Het platform Q13a van Neptune werd gekozen als locatie, aangezien dat het enige groen geëlektrificeerde platform op het Nederlandse deel van de Noordzee is. Neptune Energy Netherlands werkt samen met partners aan de pilot, PosHYdon genaamd. Dit is de eerste offshore groene waterstofpilot ter wereld.

Waarom kiezen voor waterstofenergie? Het inzetten van waterstofenergie biedt verschillende voordelen. Om te beginnen kan bestaande infrastructuur hergebruikt worden, wat aanzienlijk scheelt in de kosten ten

opzichte van de inzet van andere duurzame energiebronnen. Daarnaast is het mogelijk om betere afstemming te vinden in vraag en aanbod en kan waste van windenergie tegengegaan worden. Waterstof kan namelijk grootschaliger worden opgeslagen ten opzichte van elektriciteit. Dat maakt het ontzettend interessant. In de zomer wekken zonnepanelen bijvoorbeeld veel elektriciteit op, wat we op dat moment niet allemaal nodig hebben maar wat in de winterperiode goed van pas kan komen. Het is mogelijk om zonne-energie op kleine schaal op te slaan, al vergt dat grote, dure batterijen. Ook om deze reden heeft het toekomstige gebruik van waterstof de voorkeur. Daarnaast is het mogelijk om waterstof te importeren en te exporteren, om zo op mondiaal niveau een grote slag te kunnen slaan op het gebied van duurzame energie. “Het doen van pilots is niet alleen essentieel voor de verdere ontwikkeling van duurzame energie, het is ook nodig om veiligheids- en gezondheidsrisico’s in kaart te brengen”, aldus Pier van Spronsen. Pier is oprichter van HSElifeNL en HSEQ Direct, geavanceerde systemen waarmee hij en zijn team wereldwijd werkplek gerelateerde ongevallen terugdringen. “Gevaren liggen op risicovolle werkplekken altijd op de loer. Deze risico’s kennen en exact weten in het geval van incidenten kan levens redden. Wat pilots zo waardevol maakt is dat kennis en ervaringen gedeeld kunnen worden en dat we ervan leren.”

Wat houdt de pilot PosHYdon van Neptune en partners in? De pilot is een eerste stap richting een CO2-arme toekomst en een meer geïntegreerd energiesysteem op de Noordzee. De pilot vindt plaats op het Q13a platform van Neptune voor de kust van Scheveningen, waarop scheepscontainers geplaatst worden waarin de groene waterstof productiefaciliteiten worden ondergebracht. Het ideale aan het formaat van deze faciliteiten is dat het in de toekomst ook past op de meeste offshore platformen. Er wordt goed gekeken naar een realistische uitrol naar andere bestaande platformen. De voorbereidingen zijn in volle gang, waarna de proefopstelling naar verwachting in 2022 actief zal zijn. Dit begint met het omhoog pompen van zeewater naar de waterstofcontainer die op het offshore platform geplaatst is. Het zeewater wordt eerst gedemineraliseerd. De elektriciteit die voor de elektrolyse gebruikt gaat worden is de windenergie van Luchterduinen van Eneco, die nu nog via land en kabel naar het platform gebracht wordt. In de toekomst kunnen platform wellicht rechtstreeks aangedreven worden door windmolens. Zodra het water gedemineraliseerd is kan het door de elektrolyser in de container gesplitst worden in

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

waterstof en zuurstof. De zuurstof wordt op een veilige manier afgevoerd. De groene waterstof wordt gemengd in bestaande gasexportleidingen en naar het vaste land geëxporteerd waar het in het netwerk van Gasunie kan worden opgenomen.

“We hebben de ambitie om een duurzame toekomst de bouwen. Ik ben ervan overtuigd dat onze kennis en ervaring aansluiten bij de oplossingen die nodig zijn voor het oplossen van het CO2-vraagstuk.” Lex de Groot, Algemeen Directeur bij Neptune Energy Netherlands

Het doel van de waterstofpilot Het doel van de PosHYdon pilot is het testen en vergroten van de kennis op het gebied van de productie van groene waterstof op offshore platforms en vervolgens het transport naar land. De lessen die PosHYdon ons leert, zullen toegepast worden in de volgende stappen richting grootschalige groene waterstofproductie op zee. “Wij zien de kansen van groene waterstof als onderdeel van onze toekomstige energievoorziening. Vandaar dat wij de pilot PosHYdon direct hebben omarmd. Met deze innovatieve pilot gaan we op het Nederlandse deel van de Noordzee als eerste energiebedrijf ter wereld het offshore produceren en transporteren van groene waterstof testen”, aldus Lex de Groot, Neptune Energy Netherlands.

Wie kan gebruikmaken van waterstof? Waterstof kan gebruikt worden voor warmte (huishoudens en bedrijven), voor mobiliteit, als grondstof en voor hoge temperaturen in de industrie. Naar alle waarschijnlijkheid gaat groene waterstof in eerste instantie daar toegepast worden waar de duurzaamheidswinst het grootst is. Dat is in de industrie. Dat betekent echter niet dat andere sectoren moeten wachten tot ze ‘aan de beurt’ zijn. Daar kan gebruikgemaakt worden van de best mogelijke beschikbare (deels) duurzame oplossingen. Ook kunnen er voorbereidingen getroffen worden voor wanneer het moment daar is dat waterstof ook voor mobiliteit en bebouwde omgeving beschikbaar wordt.

“De pilot PosHYdon is een belangrijke stap om de potentie van de Noordzee, als plek waar onze toekomstige energie vandaan komt, te helpen ontgrendelen.” Lex de Groot, Algemeen Directeur bij Neptune Energy Netherlands

HSElife magazine #29

Veiligheidscultuur in de waterstofsector Offshore werken, explosiegevaar, werken met gevaarlijke stoffen, werken in besloten ruimte en het toepassen van persoonlijke beschermingsmiddelen. Slechts een paar factoren die van invloed kunnen zijn op veilig werken in de waterstofsector. “Er zijn al mooie stappen gezet, maar het toepassen van waterstof staat in vergelijking met andere duurzame energievormen nog in de kinderschoenen. Wel zijn veel gevaren vergelijkbaar met gevaren en risico’s zoals we die in andere energiesectoren zien. Dat maakt samenwerken en samen gebruikmaken van dezelfde kennisbronnen nog belangrijker. Er is nog zo ontzettend veel te winnen als het gaat om veilig werken en het creëren van veilige en gezonde werkomgevingen. Dat moeten we echt met z’n allen doen. Het is dan ook niet voor niets dat we HSElife NL en HSEQ Direct hebben opgericht. Het zijn bewezen systemen bomvol informatie, kennis en praktische tools om bedrijven te ondersteunen waar professionals werken in een risicovolle omgeving”, aldus Pier van Spronsen.

Wie doet wat? Bij de PosHYdon pilot zijn diverse partijen betrokken. Om te beginnen is de pilot geïnitieerd door TNO, Nexstep en de industrie. TAQA en EBN zijn partners in het platform. Gasunie, DEME Offshore, Eneco, NOGAT en Noordgastransport zijn consortiumpartners. Dankzij de samenwerking tussen deze partijen zijn de juiste krachten gebundeld. Op het gebied van kennis en ervaring, maar ook wat betreft innovatie, faciliteiten en logistiek.

De rol van waterstof in de toekomst Het is niet voor niets dat de hele wereld de pilot van Neptune op de voet volgt. De resultaten van dit eerste offshore waterstof platform kunnen een kickstart zijn. De verwachting is dat waterstof een grote rol gaat spelen binnen de toekomstige energiesector. Dat geldt niet alleen voor de industrie, maar ook voor mobiliteit en de bebouwde omgeving. Het is zeker denkbaar dat warmte en apparaten in onze woningen en bedrijfspanden in de toekomst worden aangedreven door waterstof. Net als onze vervoersmiddelen. Maar dat is voor nu nog toekomstmuziek. Zodra de pilot inzichtelijk maakt wat wel en niet kan, kunnen we gaan implementeren en vervolgens de capaciteit wereldwijd gaan vergroten. Het is duidelijk dat we werken aan een wereldwijde samenwerking om volledige verduurzaming mogelijk te maken.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

“Nederland bevindt zich in een sterke positie om de overgang naar een waterstofeconomie te leiden. We hebben de Noordzee voor de productie van wind en gas, de havens als logistieke knooppunten, de industriële clusters die willen overstappen op groene moleculen en een uitstekende infrastructuur voor transport en opslag. Alles komt in Nederland mooi samen. Als we onze klimaatdoelstellingen willen realiseren, moeten we op tijd een grootschalige waterstofinfrastructuur hebben. Deze pilot kan een belangrijke stap in de goede richting zijn.”

Zonne-energie en zonnewarmte Wanneer we het hebben over de zon in relatie tot duurzame energie, gaat het al snel over zonne-energie, maar er bestaat ook zonnewarmte (thermische zonne-energie). Minstens zo waardevol! Maar minder bekend, al lijkt daar verandering in te komen… Daar vertelt Arno Tromp meer over. Hij is importeur van Solvis, specialist op het gebied van zonthermische systemen en zonnecollectoren.

Han Fennema, CEO Nederlandse Gasunie

Partner worden?

We blijven de waterstofontwikkelingen op de voet volgen, net als alle andere ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie. In de volgende artikelen besteden we aandacht aan de toekomst van aardwarmte, zonne-, bio-, wind- en waterkracht energie. Wilt u als organisatie bijdragen aan één van deze artikelen? We horen het graag van u via info@ thewatgroup.com

EPISODE 2

(Thermische ) Zonne-energie ENERGIE HEILIGE GRAAL OF... ? Energie opwekken en gebruiken op een manier zonder het milieu te belasten. Het is iets waaraan al jaren gewerkt wordt, maar dit groene toekomstbeeld lijkt nu realistischer dan ooit. Waar een aantal duurzame energievormen succesvol zijn gebleken en waar in capaciteit wordt opgeschaald, staan andere energievormen nog in de kinderschoenen. Dit is het moment om krachten te bundelen, om kennis en kunde uit verschillende sectoren toe te passen en te combineren. Samen zijn we verantwoordelijk en samen kunnen we het verschil maken. In deze editie hebben we het over (thermische) zonneenergie. In 2019 nam de wereldwijde capaciteit voor zonne-energie naar schatting toe met 118 GW1. Dat blijkt de grootste toename ooit! In tien jaar tijd is zonne-energie 26 keer groter geworden is. Ter vergelijking: windenergie is ‘slechts’ verviervoudigd. In het rapport ‘Global Trends in Renewable Energy Investment 2020’ (van Frankfurt School – UNEP Collaborating Centre for Climate & Sustainable Energy Finance) staat beschreven dat zonne-energie in het afgelopen decennium wereldwijd meer nieuwe capaciteit heeft toegevoegd dan enige andere energieopwekkingsbron, namelijk 625 GW.

“Zonnewarmte verdient meer aandacht dan dat het nu krijgt! De tendens lijkt ingezet, nu moet het nog gaan gebeuren.” Arno Tromp, importeur van Solvis (specialist op het gebied van zonthermische systemen en zonnecollectoren)

Wat is zonne-energie precies? Zonne-energie is een manier om direct vanuit de straling van de zon met technologie energie op te wekken. Dat kan op een aantal manieren. De meest gebruikte en meest bekende vorm van het opwekken van zonne-energie is het gebruik van zonnepanelen met fotovoltaïsche cellen (PV-cellen). Hierdoor kan het zonlicht direct worden omgezet in elektriciteit. Zonnewarmte ontstaat door zonlicht om te zetten in warmte: thermische zonne-energie. Hiervoor worden zonnecollectoren in combinatie met zonneboilers gebruikt. Daarnaast bestaan er zonnetorens waarmee op grote schaal zonnewarmte geproduceerd kan worden. Zoals ‘Gemasolar’, een 19,9 MWe thermische zonne-energiecentrale in Spanje, met een omvang van 195 hectare.

Waarom kiezen voor (thermische) zonneenergie? Het opwekken van zonne-energie biedt veel voordelen. Huishoudens kunnen bijvoorbeeld flink besparen op hun jaarlijkse energiekosten wanneer ze een aantal zonnepanelen op hun dak hebben, dat geldt ook voor zakelijke gebruikers. Natuurlijk dragen ze daarmee ook bij aan een groenere wereld én verdienen ze hun investering binnen een redelijke termijn terug. Daarnaast levert de zon veel energie, ook op bewolkte dagen kun je met zonnepanelen energie opwekken. Dat geldt ook voor zonnecollectoren, waarmee je het hele jaar door warmte opwekt. Sterker nog, zonnecollectoren zorgen voor de hoogste energieopbrengst per m2 oppervlakte.2 “Er wordt vooral gesproken over panelen, niet over collectoren. In de praktijk kiezen mensen makkelijker voor zonnepanelen. Ze zijn makkelijker te verkopen voor leveranciers en makkelijker te subsidiëren. Maar in Nederland

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

HSElife magazine #29

is de behoefte aan warmte een stuk groter dan de elektriciteit die we gebruiken. Eigenlijk moet je dus zowel collectoren als panelen hebben. Er bestaan combinatiesystemen, die we nu aan het onderzoeken zijn. Het werkt nog niet ideaal. Solvis heeft bijvoorbeeld het PVT combinatiepaneel. Dit paneel heeft de nadelen van collectoren en panelen, maar helaas niet de voordelen van beide. Het zit nu in de testen ontwikkelfase en is veelbelovend”, aldus Arno Tromp.

(aardwarmte) en luchtsystemen zijn toepasbaar wanneer je het hebt over thermische zonne-energie.”

Alles omtrent duurzame energie valt of staat met accommodatie. Je moet iets hebben waarin je het kunt opslaan voor langere tijd.

Zonnepanelen en zonnecollectoren bieden zowel voor particulieren als voor zakelijke afnemers uitkomst. Maar er liggen – vooral voor thermische zonne-energie – nog veel kansen. Bedrijven die procesmatig warmte nodig hebben kunnen profiteren van thermische zonne-energie.2 Van procesindustrie tot glastuinbouw, van veehouderij tot de recreatiesector, van zorginstellingen tot wasstraten. “Zonthermie gaat de wereld nog wel veroveren”, vult Arno Tromp aan. “Dat kan niet anders! De tendens lijkt ingezet, nu moet het nog gaan gebeuren. Het zijn bewezen technieken, de cijfers liegen er niet om. Het zijn prachtige modulaire systemen. Op dit punt draait het met name om het genereren van meer bekendheid voor deze duurzame energievorm. Zonthermie moet uit de schaduw stappen van zonne-energie.”

De nadelen en uitdagingen Zonnepanelen zijn populair, zonnecollectoren veelbelovend. Maar er zijn nadelen, of liever gezegd uitdagingen. Zo wekken panelen en collectoren ook energie en warmte op wanneer je het niet persé nodig hebt. Arno Tromp: “Het lastige is dat je zonne-energie nog niet voor de lange termijn kunt opslaan. Aangezien alles omtrent duurzame energie valt of staat met accommodatie, moet je iets hebben waarin je het voor langere tijd kunt opslaan. Er bestaan bunkers, waarin zonnewarmte in de winter de bron voor een waterpomp vormt. Zo kan de zonnewarmte die in de zomer over is, in de winter benut worden. In Duitsland, Zwitserland en Italië vind je meerdere van dit soort bunkers. In Nederland is er één. Het probleem is dat het erg duur is, dus ik verwacht niet dat dit de oplossing is voor opslag. Daarnaast gaat dit puur en alleen om het opslaan van warmte, niet van zonne-energie.”

Duurzame energievormen combineren Op verschillende fronten wordt er hard gewerkt aan de beste duurzame vormen voor het opwekken van energie. Zo is er veel te doen om de mogelijkheden van waterstof en levert waterkracht in het ene land bijna alle duurzame energie, terwijl het in een ander land nauwelijks van betekenis is. Oftewel: dé oplossing bestaat niet. Vindt ook Arno Tromp: “Het is ontzettend belangrijk om echt te kijken naar de vraag. In de praktijk is de aanvliegroute vaak verkeerd en wordt er bij verkeerde organisaties advies ingewonnen waardoor er simpelweg iets gekozen wordt uit een beschikbare catalogus. Maar dat is niet de manier. Het is van belang dat je kijkt naar wat er verbeterd kan worden en vervolgens naar alle mogelijke duurzame oplossingen en de modulaire mogelijkheden daarin. Solvis is specialist in zon, maar dat betekent niet dat we alleen daarnaar kijken. Het is juist van belang om een goede koppeling te maken, te zoeken naar de beste oplossing voor een specifieke situatie. De ene keer betekent dat een koppeling met een warmtepomp, de andere keer een brandstofcel waarin van waterstof stroom gemaakt wordt. Maar ook bodem

Er lijkt altijd een heilige graal, maar je moet juist kijken naar een modulair systeem. Dé oplossing is er niet, er zijn er meerdere.

Wie kan gebruikmaken van energie uit zon?

Vele toepassingen De toepassing van zonne-energie is divers. Zoals gezegd voorziet zon woningen, bedrijven en industrie van stroom en warmte. Naast gebouwen zien we ook steeds meer apparaten die werken op zonne-energie, zoals horloges en smartphones. Zwembaden worden dankzij collectoren verwarmd, bij particulieren in de achtertuin, maar ook bij de grote gemeentelijke zwembaden. Daarnaast zijn er mooie initiatieven die de toepassingen van zonne-energie steeds verder weten uit te breiden. Het TU Delft Solar Boat Team, bestaande uit 21 studenten van acht verschillende studierichtingen, ontwerpen en produceren in een jaar tijd een boot die vaart op zonne-energie en wordt ingezet voor spectaculaire races.3 Dit doen studenten van de TU Delft al zo’n 15 jaar. Ook zijn er steeds meer auto’s die rijden op zonne-energie en wordt er geëxperimenteerd met solarvliegtuigen. Er komen steeds meer mogelijkheden voor de toepassing van (thermische) zonne-energie en daarmee blijft deze duurzame energievorm in ontwikkeling. Met name in de zonnethermie gaan we wereldwijd de komende jaren flinke stappen zetten.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

EPISODE 3

Aardwarmte ENERGIE UIT DE DIEPTE Energie opwekken en gebruiken op een manier zonder het milieu te belasten is iets waaraan al jaren gewerkt wordt, maar dit groene toekomstbeeld lijkt nu realistischer dan ooit. Waar een aantal duurzame energievormen succesvol zijn gebleken en waar in capaciteit wordt opgeschaald, staan andere energievormen nog in de kinderschoenen. Dit is het moment om krachten te bundelen, om kennis en kunde uit verschillende sectoren toe te passen en te combineren. Samen zijn we verantwoordelijk en samen kunnen we het verschil maken. Op het gebied van duurzaamheid en op het gebied van HSEQ. Aardwarmte, ook wel geothermie genoemd, is in vergelijking met andere duurzame energiebronnen nog relatief nieuw, maar de sector is met een inhaalslag bezig. De geothermiesector in Nederland wil groeien van 24 installaties in 2018 naar 700 in 2050 . Ook in de rest van Europa is het mogelijk om ondiepe aardwarmte te winnen. In landen als Italië, Turkije en IJsland is er sprake van vulkanische activiteit, waardoor aardwarmte al beschikbaar is in ondiepere aardlagen. In Nederland is naar verwachting voldoende aardwarmte beschikbaar om 20% van de Nederlandse warmtevraag voor zijn rekening te nemen .

Geothermie is in vergelijking met andere duurzame energiebronnen nog relatief nieuw, maar met een inhaalslag bezig.

Wat is aardwarmte precies? Aardwarmte wordt ook wel geothermie genoemd en komt uit water uit diepe aardlagen. Er moet zo’n 500 tot soms wel een paar kilometer diep geboord worden. Maar ook wanneer je niet zo diep boort (minder dan 500 meter diep) kan er geprofiteerd worden van warmte uit bodemwater. Dit wordt bodemwarmte genoemd. De toepassing van aardwarmte zorgt ervoor dat er minder aardgas gebruikt wordt.

Bodemwarmte De zon verwarmt de bodem en het bodemwater tot circa 30oC, wat bodemwarmte oplevert. Om de warmte uit bodem of aarde omhoog te pompen is een warmtepomp nodig, waarmee je de CO2-uitstoot (t.o.v. een hr-ketel op gas) met circa 45% vermindert .

Aardwarmte

In tegenstelling tot bodemwarmte, is aardwarmte niet afkomstig van de zon. Deze warmte in het water wordt door de aarde zelf verwarmd. Afhankelijk van de diepte kan de temperatuur oplopen tot zo’n 125oC op 4.000 meter. Op 2.000 meter diepte is de temperatuur circa 50oC. Omdat deze warmte niet afhankelijk is van weersomstandigheden is de temperatuur van het bodemwater zeer constant.

Voor- en nadelen

Bodemwarmte en aardwarmte zijn beide duurzame keuzes. Zoals gezegd zit aardwarmte dieper in de aarde, waardoor het lastiger te bereiken is. Het winningsproces is daardoor kostbaarder dan wanneer er warmte uit ondiepe bodem gehaald wordt. Voordat een aardwarmte-installatie aangelegd wordt is het dan ook belangrijk dat er voldoende afnemers zijn om het geheel rendabel te maken.

Ultra-diepe geothermie levert hoge temperaturen die geschikt zijn voor de industrie, waardoor een flinke CO2-reductie gerealiseerd kan worden.

Dan is er ook nog ultra-diepe geothermie De naam zegt het al, bij ultra-diepe geothermie (UDG) komt de warmte van diep uit de aarde. Bij een diepte tussen 4.000 en 6.000 meter kan een warmte van 200oC gewonnen worden. Interessant! Want deze constante hoge temperaturen zijn geschikt voor industriële toepassingen en dat levert flinke reductie in CO2-uitstoot op. UDG wordt nog niet op grote schaal toegepast. Er is nog veel onderzoek nodig. Al is UDG in Parijs en München al wel een belangrijke warmtebron voor stadsverwarming. Sterker nog, München beoogt in 2040 de hele stad van elektriciteit en warmte te voorzien door middel van UDG . “Op het moment dat er nieuwe ontwikkelingen zijn in de energiesector, is voorzichtigheid geboden. Dat geldt natuurlijk in iedere werksituatie, maar met name wanneer er nog onderzoek gedaan wordt naar mogelijkheden en de daarbij behorende risico’s en gevaren”, aldus Pier van Spronsen. Pier is oprichter van HSElifeNL en HSEQ Direct, geavanceerde systemen waarmee hij en zijn team wereldwijd werkplek gerelateerde ongevallen terugdringen. “Safety first, ik kan het niet vaak genoeg benadrukken. Het winnen van warmte kan risico’s voor de omgeving en voor medewerkers met zich meebrengen. Een goede voorbereiding en kennis van zaken is dan essentieel.”

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Waarom kiezen voor aardwarmte? Zowel in de zomer als in de winter bieden bodemwarmte én aardwarmte uitkomst. In de zomer kan relatief koel bodemwater gebruikt worden om bijvoorbeeld warme lucht in kantoren te koelen en kan het opgewarmde bodemwater worden teruggepompt in de bodem. In de winter kan het opgewarmde water gebruikt worden om bijvoorbeeld verwarming in de glastuinbouw te verzorgen. Daarnaast is aardwarmte een betrouwbare bron die niet afhankelijk is van bijvoorbeeld weersomstandigheden. Wat ook gunstig is, is dat aardwarmte-installaties niet veel ruimte innemen wanneer je het vergelijkt met andere duurzame energievormen zoals windparken en zonneparken.

Klein risico op aardbevingen Warmtebronnen gaan zo’n tien jaar mee. De warmte op de plek waar geboord is kan gedurende de jaren afnemen, waardoor er nieuwe boringen nodig zijn. Dit type boringen brengen een klein risico op aardbevingen met zich mee.

Aardwarmte is een goed alternatief voor het gebruik van aardgas en steenkool.

Veiligheidscultuur in de geothermie Werken met gevaarlijke stoffen zoals methaan en zware metalen, kans op blow-outs,... factoren die voor potentiële gevaren zorgen voor professionals die werkzaam zijn in de geothermie. “Overal waar gewerkt wordt liggen risico’s op de loer, daar moet je je altijd bewust van zijn”, vindt Pier van Spronsen. “Herhaling is de kracht van de boodschap. Daarom vind ik ook dat alleen het volgen van periodieke trainingen niet voldoende is. Kennis en kunde moet continu op het hoogste niveau zijn. Net als bewustwording en verantwoordelijkheidsgevoel. ‘Dat gaat wel goed’, is er simpelweg niet bij. Je moet altijd alert zijn en volgens regels en richtlijnen werken. Er zijn wereldwijd te veel werkplek gerelateerde ongevallen, we mogen de teugels niet laten vieren. Door het creëren van een goede veiligheidscultuur zorg je ervoor dat veilig en verantwoord werken in het DNA van medewerkers zit. Het is goed om te zien dat er binnen de energiesector goed naar gekeken wordt.”

Wie kan gebruikmaken van aardwarmte? Aardwarmte wordt met name gebruikt voor het verwarmen van kassen, woningen en andere gebrouwen. Daarmee is het een goed alternatief voor het gebruik van aardgas en steenkool. Bodemwarmte kan voor dezelfde doeleinden worden ingezet.

HSElife magazine #29

Er zijn zowel grootschalige warmtepompsystemen als warmtepompen voor woningen. Op die manier kunnen je zowel een huis als grote kassen volledig verwarmen zonder aardgas.

EPISODE 4

Waterkracht energie DUURZAME ELEKTRICITEIT #1 Energie opwekken en gebruiken op een manier zonder het milieu te belasten is iets waaraan al jaren gewerkt wordt, maar dit groene toekomstbeeld lijkt nu realistischer dan ooit. Waar een aantal duurzame energievormen succesvol zijn gebleken en waar in capaciteit wordt opgeschaald, staan andere energievormen nog in de kinderschoenen. Dit is het moment om krachten te bundelen, om kennis en kunde uit verschillende sectoren toe te passen en te combineren. Samen zijn we verantwoordelijk en samen kunnen we het verschil maken. Waterkracht lijkt een wat minder besproken onderwerp wanneer het om duurzame energie gaat. Onterecht! Het lijkt namelijk mogelijk om dankzij waterkracht bijna de helft van de wereld te voorzien van elektriciteit. Als we kijken naar de wereldwijde hernieuwbare elektriciteit is waterkracht daar voor 72% verantwoordelijk voor. Van alle elektriciteit in de wereld levert waterkracht 16% daarvan. We kunnen dus zeggen dat waterkracht wereldwijd erg belangrijk is voor een duurzame toekomst.

Waterkracht kan bijna de helft van de wereld voorzien van elektriciteit.

Wat is waterkracht precies? Waterkracht is een energievorm die wordt opgewerkt met behulp van stromend water. Dit gebeurt vooral in waterkrachtcentrales, die we veelal zien in bergrijke landen. Logisch, want hoe groter het hoogteverschil dat het water overbrugt, des te meer waterkrachtenergie je kunt opwekken. Vaak wordt in de loop van een rivier een stuwdam geplaatst, waarachter een stuwmeer ontstaat. Turbines onderaan de stuwdam draaien door de kracht van het water dat erlangs stroomt. Een generator zet deze beweging om in elektriciteit, eigenlijk net als bij het principe van een fietsdynamo.

Waarom kiezen voor waterkracht energie Het toepassen van waterkracht heeft veel voordelen. Het is een zeer schone energiebron. Er zijn geen grondstoffen

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

nodig om elektriciteit op te wekken en er ontstaan ook geen afvalproducten. Eén van de grootste voordelen is dat waterkracht niet afhankelijk is van het weer, wat het bijvoorbeeld een betrouwbaardere energiebron maakt dan zonne- en windenergie. Ook kun je waterkrachtenergie opwekken wanneer het nodig is, wat de energiebron zeer flexibel maakt.

De voordelen: waterkrachtenergie is schoon, betrouwbaar, betaalbaar en waterkrachtcentrales hebben een levensduur van 75 jaar.

Ook zijn er landen die juist niet geschikt zijn voor het opwekken van waterkrachtenergie, bijvoorbeeld omdat ze te plat, te droog of te dichtbevolkt zijn. Het is mogelijk om waterkrachtenergie te exporteren, zodat de grote hoeveelheid energie die in sommige landen opgewekt wordt niet verloren gaat. In landen als Noorwegen geldt bijvoorbeeld dat meer dan 90% van de elektriciteit die inwoners verbruiken afkomstig is wat waterkrachtcentrales. Een deel van de energie afkomstig uit waterkracht wordt geëxporteerd. Ter vergelijking, in een plat land zoals Nederland zijn slechts enkele percentages van duurzame energie afkomstig van waterkrachtcentrales. In dit soort landen wordt bijvoorbeeld veel meer gekeken naar zonne-, wind- en waterstofenergie.

Maar er is ook kritiek…

EPISODE 5

Ook al vraagt de bouw van waterkrachtcentrales om flinke investeringen, de kosten voor het opwekken van waterkrachtenergie zijn vervolgens zeer laag. Daarnaast is de levensduur van een waterkrachtcentrale circa 75 jaar.

Niemand zal ontkennen dat de aanleg van stuwdammen en stuwmeren schade aanbrengt aan het ecosysteem. De leefomgeving van allerlei planten en dieren verandert. Voor de aanleg van grote dammen moet vaak flink wat natuur wijken, met alle gevolgen van dien. Denk aan problemen omtrent vismigratie. Vissen die stroomafwaarts bewegen kunnen verdwalen door een gebrek aan stroming boven de dam. Wanneer ze in een turbine terechtkomen is dat vaak dodelijk. Voor vissen die stroomopwaarts bewegen is er een ‘vistrap’, maar niet iedere vis is in staat deze trap te nemen. Het is daarom ook niet voor niets dat de International Hydropower Association een protocol gemaakt heeft voor het duurzaam bouwen van dammen. Al wordt dat protocol in de praktijk nog weinig toegepast… Gelukkig zijn er steeds meer technieken die de nadelen van waterkrachtcentrales en de bijbehorende stuwdammen en -meren verminderen.

Wie kan gebruikmaken van waterkracht energie? Zoals gezegd vinden we de meeste waterkrachtcentrales in bergrijke gebieden. Nederlandse onderzoekers van de TU Delft onderzochten onder andere hoeveel energie er wereldwijd theoretisch uit waterkracht te halen is. Dat blijkt ruim veertien keer zoveel te zijn als de hoeveelheid energie die in 2017 uit waterkracht gehaald werd3. Ook trokken de onderzoekers de conclusie dat er theoretisch maar liefst 11,8 miljoen geschikte locaties ter wereld zijn voor waterkrachtcentrales. De praktijk is behoorlijk anders dan de theorie, waardoor lang niet alle locaties ingezet kunnen worden. Denk aan technische of economische redenen. De landen die per inwoner de meeste waterkrachtenergie zouden kunnen opwekken zijn Bhutan, IJsland en Papoea-Nieuw-Guinea. Opvallend is dat landen die

nu juist vaak kampen met energietekort juist veel potentie hebben voor het opwekken van waterkrachtenergie. Denk aan Bolivia, Zambia, Nepal, Myanmar en Gabon.

Bio-energie DUURZAAM OF NIET... ? Energie opwekken en gebruiken op een manier zonder het milieu te belasten is iets waaraan al jaren gewerkt wordt maar groene toekomstbeeld lijkt nu realistischer dan ooit. Waar een aantal duurzame energievormen succesvol zijn gebleken en waar in capaciteit wordt opgeschaald, staan andere energievormen nog in de kinderschoenen. Dit is het moment om krachten te bundelen, om kennis en kunde uit verschillende sectoren toe te passen en te combineren. Samen zijn we verantwoordelijk en samen kunnen we het verschil maken. Bio-energie is een interessant onderwerp wanneer we het hebben over duurzame energie. Er is namelijk veel kritiek omdat bio-energie niet zo ‘schoon’ lijkt als andere vormen van duurzame energie. Daarom zijn de meningen ook verdeelt wanneer je de vraag stelt: hoe duurzaam is biomassa? Interessant wanneer je bedenkt dat in Nederland maar liefst 60% van de duurzame energie uit biomassa komt (2019) en dat biomassa wereldwijd de belangrijkste duurzame energiebron is. Hier heeft Esther Stam, Manager Sales bij PTH Hout CV, een duidelijke mening over: “Er kan echt heel schoon gestookt worden met biomassa, als je maar weet wat je doet.” In dit artikel kijken we naar de diverse toepassingen van biomassa.

Is energie uit biomassa wel echt duurzame energie? De meningen zijn verdeeld.

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Wat is bio-energie precies? Energie uit biomassa kan op verschillende manieren verkregen worden, namelijk door verbranding of door vergisting of vergassing. Er is altijd sprake van het verwerken van biologisch of organisch materiaal. Van gft-afval van huishoudens tot rioolslib uit waterzuiveringsinstallaties en van plantaardige olie en vet uit de voedingsmiddelenindustrie tot mest van veebedrijven. Door het verbranden van biomassa (vooral hout) ontstaat energie dat ingezet kan worden als elektriciteit of warmte. Bij vergisting of vergassing ontstaat er biogas dat (na bewerking) ingezet kan worden als groen gas of biobrandstof.

“Er zijn veel cowboys in ‘biomassaketelland’ en daar ondervindt iedereen de nadelen van.” Ester Stam, Manager Sales bij PTH Hout CV

De maatschappelijke discussie rondom de verbranding van hout Bio-energie valt onder de noemer duurzame energie omdat de bron ‘hernieuwbaar’ genoemd wordt. In tegenstelling tot aardgas, olie en kolen kan een bron voor biomassa (zoals bomen en planten) weer aangroeien. Althans, dat geldt voor een deel van de biomassa bronnen. Maar werkt dit in de praktijk ook zo? Is bio-energie zoveel groener dan energie uit fossiele brandstoffen? Daarover wordt door deskundigen veel gediscussieerd. “Er zijn cowboys in ‘biomassaketelland’ en daar ondervindt iedereen de nadelen van. Bio-energie krijgt een slechte reputatie en voor eindgebruikers is het niet vanzelfsprekend dat ze de juiste ketels afnemen”, vertelt Ester Stam. De slechte reputatie is onterecht vindt zij: “Bij goede ketels is de emissiewaarde in orde, wat betekent dat er op een zeer schone en verantwoorde manier gestookt kan worden.” Daarbij verwijst Ester Stam onder andere naar het jaarverslag van NBKL uit 2020 , waarin te lezen is dat de uitstoot van fijnstof van een moderne bioketel voor een woonhuis per uur vergelijkbaar is met de fijnstofuitstoot van een elektrische auto.

Kwaliteit van bioketels waarborgen Onder schoon stoken verstaat Ester Stam het stoken met hout dat goed droog is (drie jaar gedroogd) en geen spijkers, chemicaliën, zand, etc. bevat. “Alleen dan is het mogelijk om de gewenste emissiewaarde te halen. Al heeft dit ook zeker te maken met de kwaliteit van de ketels. Er zijn een aantal hele goede merken, waarbij je ziet dat deze ontstaan zijn in de zogenaamde houtlanden. Landen als Zweden, Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland, waar ze van oudsher gewend zijn om te stoken”, vult Ester Stam aan. Zelf werkt zij vanuit Nederland met producten van Fröling, van Oostenrijkse makelij: “Door Tüv

HSElife magazine #29

rapport mee te leveren bij de ketel wordt er een onafhankelijk kwaliteitskeurmerk meegegeven. Ik verwacht dat uiteindelijk alleen de merken overblijven die aan de emissiewaarden voldoen. Keuringen van ketels zijn nu, in Nederland althans, nog niet in alle gevallen noodzakelijk. Ik hoop dat dit in de toekomst verandert, zodat iedere ketel die geplaatst wordt ook gekeurd wordt.”

“Ik verwacht dat alleen de merken overblijven die bioketels produceren die aan de emissiewaarden voldoen.” - Ester Stam, Manager Sales bij PTH Hout CV

Kritiek rondom grootschalig kappen van bomen Wanneer je Google laat zoeken op biomassa, stuit je al snel op veel kritiek rondom bomenkap en productiebossen. Ook al wordt er gezegd dat het mooie van biomassa uit planten en bomen is dat het weer aangroeit, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen. Een boom neemt tijdens hun leven net zoveel CO2 op, dan wat vrijkomt tijdens verbranding. Maar zorgt dit uiteindelijk wel voor een aanzienlijke CO2-reductie en kan de groei van nieuwe bomen de bomenkap wel bijhouden? De wetenschap zegt dat het niet mogelijk is om de opwarming van de wereldwijde temperatuur te beperken tot 1,5 graden, zoals afgesproken in het klimaatakkoord van Parijs, zonder de inzet van biomassa . Dat betekent natuurlijk niet dat we niet kritisch moeten blijven, in tegendeel! We blijven stappen zetten om biomassa zo duurzaam mogelijk te maken. Ester Stam over het gebruik van hout: “Je bent afhankelijk van brandstof, voor iedere boom die gekapt wordt moeten minimaal vijftien bomen gepland worden. Om bossen beheersbaar te houden worden er altijd bomen gekapt, al bestaan er ook grote productiebossen waar structureel veel gekapt wordt. Daar is vooral veel om te doen. 75% van ons klantenbestand bestaat uit mkb-bedrijven, met name houtbewerkingsbedrijven. Zoals hoveniers, meubelmakers, etc. Bedrijven met veel resthout, dat ze met onze bioketels verbranden. Juist doordat we veel specialistische eindgebruikers hebben, wordt er veel schoon gestookt. Ook veel houtpellets waarmee gestookt wordt zijn gemaakt van resthout. Daarbij blijft onze leverancier de ketels continu ontwikkelen. Denk aan elektronische filters waardoor er nog minder deeltjes in de lucht komen en aan een condensatietechniek die ook de damp weer terughaalt in de ketel. Dit zijn belangrijke technische ontwikkelingen.”

“Dankzij de combinatie van zonnepanelen en een pelletketel is ons kampeerterrein CO2-neutraal.” - Henk Eissens, Kampeerterrein de Blauwe Haan

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Praktijkverhaal: zwembad warm stoken dankzij bioketel Een van de locaties die zich uitermate goed leent voor de inzet van een bioketel is een camping. Kampeerterrein de Blauwe Haan koos bijvoorbeeld voor een combinatie van duurzame oplossingen . “Er liggen negentig zonnepanelen op het dak van de centrale gebouwen en in combinatie met een pelletketel zijn we nu CO2-neutraal”, vertelt Henk Eissens. “De hout-cv’s ontzorgen je volledig qua warmtevoorziening. Onder andere het openbare toiletgebouw, het kantoor en de kantine worden verwarmt door een Fröling-ketel. Door het gebruik van een 2.200 liter buffervat is er altijd voldoende warm water aanwezig. Er is zelfs nog capaciteit over. Omdat er in de winter bij ons vrijwel geen warmte vraag is van het sanitairgebouw, hebben we besloten om via een warmtetransportleiding ook de woningen te gaan verwarmen middels de pelletketel.”

Green Key keurmerk

Bij de productie van groen gas is er sprake van een CO2-reductie van 80 tot 90% ten opzichte van aardgas.

Dankzij de verschillende toepassingen kan biomassa een belangrijke rol spelen bij de overgang naar duurzamere energie. In landbouwgebieden zijn bijvoorbeeld landbouwcollectieven die gezamenlijk groen gas uit hun eigen mest gaan produceren. Vergisting van verse mest heeft als bijkomend voordeel dat er sprake is van een sterke reductie van de uitstoot van methaan, wat een groot milieuvoordeel is.

Door te investeren in duurzame oplossingen beschikt het bedrijf over het internationale keurmerk Green Key . Dit is hét internationale keurmerk voor duurzame bedrijven in de recreatie- en vrijetijdsbranche en zakelijke markt. Bedrijven met een Green Key keurmerk doen er alles aan om het milieu te sparen, zonder dat hun gasten inleveren op comfort en kwaliteit. Daarbij gaan Green Key bedrijven een stap verder dan de normale weten regelgeving vereist.

Veiligheidsrisico’s bij werken met biogas

De helft van het geproduceerde biogas wordt omgezet in groene stroom en warmte.

Waarom kiezen voor bio-energie?

De mogelijkheden van Biogas Naast het verbranden van biomassa kan biomassa middels vergisting of vergassing dus ook omgezet worden in biogas. Op het moment wordt ongeveer de helft van het geproduceerde biogas omgezet in groene stroom en warmte. Maar deze energievormen kunnen over het algemeen goedkoper opgewekt worden, bijvoorbeeld door zon en wind. Biogas heeft daarom vooral toegevoegde waarde als het ingezet kan worden in processen waarvoor groene stroom niet geschikt is, zoals bepaalde industriële processen.

Groen gas Groen gas is niet hetzelfde als biogas. Wanneer biogas is geproduceerd uit bijvoorbeeld rioolslib, gft-afval en dierlijke restproducten wordt het gezuiverd en gedroogd. Het wordt op dezelfde kwaliteit gebracht als aardgas. Pas na al deze bewerkingen is er sprake van groen gas en is het een

duurzaam alternatief voor fossiel aardgas. Groen gas kan dan ook toegepast worden in het reguliere gasnet. De productie van groen gas vergt maar een beperkte hoeveelheid energie, zodat de CO2-reductie 80 tot 90% is ten opzichte van het gebruik van aardgas.

De noodzaak van voldoende kennis van zaken is ook van groot belang wanneer we het hebben over biogas. Wanneer er sprake is van een gaslek, kan er ook bij biogas een explosie ontstaan waarbij ook nog eens giftige stoffen kunnen vrijkomen . Natuurlijk worden er strenge eisen gesteld aan het groene gas en is er sprake van strenge controles om de kwaliteit en veiligheid te waarborgen.

Bio-energie wordt gezien als een essentiële stap richting het behalen van duurzaamheidsdoelen. Wereldwijd is biomassa de belangrijkste duurzame energiebron . Door de toepassing van biomassa wordt anders vormgegeven aan afvalstromen en kan de CO2-uitstoot aanzienlijk beperkt worden, ondanks de kritiek op bepaalde fronten. Het feit dat biomassa op verschillende manieren verwerkt en ingezet kan worden, maakt het een interessante energiebron met veel mogelijkheden. Zo kan groen gas bijvoorbeeld toegepast worden in het reguliere gasnet. Iedereen met een gasaansluiting kan er dus in theorie gebruik van maken zonder aanpassingen in apparatuur.

Wereldwijd is biomassa de belangrijkste energiebron.

Wie kan gebruikmaken van bio-energie? In duurzame bouwprojecten wordt steeds vaker gekeken naar de toepassing van bioketels, in combinatie met andere

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

duurzame technieken. Voor houtverwerkingsbedrijven loont het

HSElife magazine #29

Wat is windenergie precies?

ook gebruik te maken van bioketels, net als voor overige mkbbedrijven. Voor biogas geldt dat er verschillende toepassingen

Windenergie wordt opgewekt met windturbines. Wind laat

zijn . Zoals gezegd kan het omgezet worden in elektriciteit en

de rotorbladen draaien en zet een generator in gang die de

warmte. Zo kan biogas gebruikt worden voor warmtelevering

draaiende beweging omzet in elektriciteit. Een transformator

aan bijvoorbeeld zwembaden, ziekenhuizen of industrie. Ook

zet laagspanning om in midden- of hoogspanning. Windenergie

kan biogas ingezet worden als ‘groen gas’, de duurzame variant

wordt wereldwijd opgewekt door windturbines op land en

van aardgas. In de industrie en landen tuinbouw is aardgas

op zee. En die turbines lijken alsmaar groter geworden. Niet

bijvoorbeeld een belangrijke brandstof. De productie van groen

zo vreemd, want wanneer een rotordiameter twee keer zo

gas biedt onder andere in deze sectoren uitkomst. Net als voor

groot is, neemt het vermogen tot vier keer toe. En wanneer de

locaties waar andere vormen van energievoorziening lastig toe

windsnelheid verdubbelt, is het vermogen uit wind acht keer zo

te passen of te duur zijn.

groot4. Hoe groter en complexer windmolens en windparken worden,

EPISODE 6

Windenergie VOORTDURENDE BEWEGING

des te belangrijker een goede veiligheidscultuur is. Zowel bij de productie en installatie van windmolens, maar ook zeker bij onderhoud. Zowel onshore als offshore, want ook bij harde wind moet onderhoud bijvoorbeeld op een veilige

Energie opwekken en gebruiken op een manier zonder het

manier kunnen plaatsvinden. “Dat realiseer je alleen wanneer

milieu te belasten is iets waaraan al jaren gewerkt wordt,

medewerkers alert zijn en dat vraagt om onderhoud van HSEQ

maar dit groene toekomstbeeld lijkt nu realistischer dan

kennis en kunde. Doorlopend vaardigheden up-to-date houden

ooit. Waar een aantal duurzame energievormen succesvol

door medewerkers op een effectieve manier te prikkelen

zijn gebleken en waar in capaciteit wordt opgeschaald, staan

en geïnformeerd te houden. Dat gaat verder dan alleen het

andere energievormen nog in de kinderschoenen. Dit is het

volgen van periodieke trainingen”, aldus Pier van Spronsen.

moment om krachten te bundelen, om kennis en kunde

Pier is oprichter van HSElifeNL en HSEQ Direct, geavanceerde

uit verschillende sectoren toe te passen en te combineren.

systemen waarmee hij en zijn team wereldwijd werkplek

Samen zijn we verantwoordelijk en samen kunnen we het

gerelateerde ongevallen terugdringen. “Het is noodzakelijk om

verschil maken. Op het gebied van duurzaamheid en op het

veiligere en meer gezonde werkplekken te creëren. Dat zijn

gebied van HSEQ.

we aan onszelf, aan het milieu en aan iedereen om ons heen verplicht”.

Wind leverde in 2020, na waterkracht (1.211 GW), de meeste duurzame energie op (733 GW)1. Voor wind betekende dit een groei van 111 GW2 in een jaar en daar blijft het niet bij!

“We zijn het aan onszelf, aan het milieu en aan iedereen om ons

Vooral China en de Verenigde Staten investeerden flink en zijn

heen verplicht om veiligere en meer gezonde werkplekken te

verantwoordelijk voor bijna 60% van de nieuwe installaties3.

creëren.”

Maar ook opkomende regio’s zoals Zuidoost-Azië, Latijns-

- Pier van Spronsen, oprichter HSElifeNL en HSEQ Direct

Amerika en Afrika gaan een grotere rol spelen. Gezien de ontwikkelingen die we de afgelopen jaren zagen en de plannen die op stapel liggen is wind een energiebron die ons nog veel

Onshore vs offshore wind

meer gaat brengen dan ze nu al doet. De meeste windenergie wordt op land opgewekt, maar ondertussen worden ook offshore mooie stappen gezet. Zo Wind leverde in 2020 na waterkracht de meeste duurzame energie

werd in 2017 het eerste drijvende windpark operationeel voor

ter wereld.

de kust van Schotland. De drijvende windturbines worden ieder op hun plek gehouden door drie grote zuigankers. Inmiddels dobberen er op meerdere plekken ter wereld windturbines.

HSElife magazine #29

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Het voordeel van het plaatsen van offshore windparken is dat het op zee vaker en harder waait dan op land waardoor windturbines op zee meer energie kunnen opwekken. Anderzijds is het op dit moment nog een stuk goedkoper om windturbines op land te plaatsen. In 2020 zorgde wind op zee voor ‘slechts’ 5% van het totale windvermogen, maar daar komt snel verandering in…

Windenergie blijkt in ontwikkeling Spraakmakende projecten op het gebied van windenergie volgen elkaar in razend tempo op! Vooral offshore staat er veel te gebeuren. Op de Nederlandse Maasvlakte staat bijvoorbeeld de Haliade X, de grootste windturbine ter wereld, met een hoogte van 260 meter. De turbine leverde eind 2019 voor het eerst stroom en heeft een maximale capaciteit van 12 megawatt, terwijl andere turbines langs de Nederlandse kustlijn een maximaal vermogen hebben van 2 megawatt. De Haliade X kan voldoende stroom opwekken voor circa 16.000 huishoudens5. Dit paradepaardje, gebouwd door GE Renewable Energy, vormt ook het uitgangspunt voor projecten in de Verenigde Staten en voor een groot project in de Noordzee.

De allergrootste windmolen ter wereld wekt stroom op voor 16.000 huishoudens.

In februari 2021 kondigde Zuid-Korea aan het grootste offshore windpark ter wereld te gaan realiseren. Het windpark met 8,2 gigawatt aan turbines moet in 2030 operationeel zijn en energie opwekken voor 7% van het jaarverbruik van Zuid-Korea. Op het moment komt een derde van de elektriciteit nog uit kolencentrales. Met de komst van het windpark gaat Zuid-Korea jaarlijks de uitstoot van circa 30 megaton CO2 tegen. Op het moment is Hornsea 1 het grootste operationele windpark. Het ligt voor de kust van GrootBrittannië en heeft een capaciteit van 1,2 gigawatt. Tot de aankondiging van Zuid-Korea was IJmuiden Ver

het grootste windpark dat op de planning staat. Dit windpark wordt rond circa 2025 gerealiseerd voor de kust van Nederland en is goed voor 4 gigawatt.

Waarom kiezen voor windenergie? Windenergie is een hele schone energievorm die nooit op raakt. Daarnaast kan windenergie in capaciteit nog veel groeien. Bij het produceren, onderhouden en afbreken van windturbines komt er wel CO2 vrij. Maar na drie tot zes maanden draaien heeft een turbine die hoeveelheid CO2 al gecompenseerd. Tijdens de hele levensduur van een windturbine produceert deze tot wel 80 keer zoveel energie als er nodig is om er een te bouwen.

Windturbines produceren 80 keer zoveel energie als er nodig is om er een te bouwen.

Gezondheidseffecten Tegenstanders van windparken halen het geregeld aan als argument: laagfrequent geluid van windturbines veroorzaken gezondheidsproblemen. Er is nog veel onduidelijk omtrent deze bromtonen en trillingen. Er zijn situaties waarbij omwonenden van windparken bijvoorbeeld stress en slapeloosheid ervaren. Maar of dit daadwerkelijk te wijten is aan windturbines? Wetenschappers zijn niet eenduidig in hun oordeel. Het RIVM zette in opdracht van het Zwitserse Federale Milieubureau alle literatuur op een rij die over het onderwerp verscheen tussen 2017 en medio 20208. Hieruit blijkt dat er hinder optreedt als gevolg van geluid. Hoe sterker het geluid van windturbines in dB, hoe groter de hinder ervan. Uit de literatuur bleek niet dat het laagfrequent geluid voor extra hinder zorgt in vergelijking met gewoon geluid. De onderzoeksresultaten over de gezondheidseffecten van het geluid van windturbines zoals slapeloosheid en hart- en vaatziekten zijn niet eenduidig. Wel opvallend, er blijkt dat omwonenden minder hinder hebben van windturbines wanneer ze betrokken worden bij de plaatsing ervan.

THE FUTURE OF RENEWABLE ENERGY

Regelgeving plaatsing windturbines In landen als Denemarken is regelgeving van kracht die bepaalt dat de afstand van de te plaatsen windturbine tot de bebouwde kom in ieder geval tien maal de hoogte van de turbine moet zijn. Voor een turbine van 150 meter hoog geldt dus een afstand van 1.500 meter tot de bebouwde kom. Deze afstandsnorm lijkt een goed uitgangspunt, maar deze regelgeving is nog niet overal van kracht. In Nederland werden bijvoorbeeld in 2019 nog vijf grote windturbines geplaatst op nog geen 500 meter van twaalf woningen. De geluidshinder van de turbines was zo groot dat inmiddels zes van de twaalf gezinnen zijn verhuisd. In een artikel van EenVandaag is het verhaal van dhr. Aan de Wiel te lezen, ook hij verhuisde omdat ze de hinder niet konden verdragen: “Ik heb in die periode zeker een maand nauwelijks geslapen. Het is net alsof je recht onder een vliegveld woont. Alleen landt het vliegtuig niet en stijgt het niet op, het blijft maar doorgaan.” In Nederland wordt gekeken naar een geluidslimiet dat niet overschreden mag worden, namelijk 41 decibel. Dat lijkt voor bijvoorbeeld wegen te werken, maar niet bij een turbine die bij harde wind veel meer geluid maakt.

Zes van de twaalf gezinnen verhuisden nadat windturbines werden geplaatst op nog geen 500 meter van hun woning.

HSElife magazine #29

ervaring. Wanneer je in de windenergiesector zit moet je weten dat de veiligheid en gezondheid van medewerkers het allerbelangrijkste is. Daar kan en mag je niet te makkelijk over denken. Het moet continu top of mind zijn, bij iedereen. Dankzij een goede veiligheidscultuur kunnen gevaarlijke situaties en ongevallen voorkomen worden. Wereldwijd zijn er simpelweg nog teveel werk gerelateerde ongevallen. Ik zie het als onze missie om onze 25 jaar ervaring in te zetten om werk gerelateerde ongevallen terug te brengen en veiligere en meer gezonde werkplekken te creëren. In alle branches waar medewerkers werken in een werkomgeving waar risico’s op de loer liggen.”

Wie kan gebruikmaken van windenergie? Windenergie is een van de duurzame energievormen waar we allemaal van kunnen profiteren. Steeds meer huishoudens worden voorzien van ‘groene stroom’ dankzij wind, maar ook grote bedrijven kunnen 100% op windenergie draaien. Het is ook mogelijk om een kleine windmolen bij je eigen woning te plaatsen, maar dat is niet overal even interessant. Wanneer er geen subsidie van toepassing is voor het plaatsen van een kleine windmolen, is het vanuit financieel oogpunt niet aantrekkelijk. Zelfs bij optimale omstandigheden verdien je je geld niet terug voordat de levensduur verstreken is. Natuurlijk kan het plaatsen van een windmolen ook een keuze zijn om het milieu zo min mogelijk te belasten.

Veiligheidscultuur in de windenergiesector Werken in een besloten ruimte, werken op hoogte, offshore werken, het toepassen van persoonlijke beschermingsmiddelen, hijsen en heffen, werken met elektriciteit. Factoren die risico’s met zich meebrengen en waarmee professionals in de windenergiesector te maken hebben. “Risico’s waar serieus naar gekeken moet worden”, vindt Pier van Spronsen. “Een ongeluk zit in een klein hoekje. Even niet opletten of te snel willen werken kunnen bijvoorbeeld catastrofaal zijn. Het gaat niet alleen om het bezitten van de juiste certificaten, opleiding en

Energy industry standards for professionals on the shop floor

DUS SMOKE &

FROM HEAV

ALL THE INFORMATION YOU NEED TO PR 36

DUST,SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS

HSElife magazine #29

NEW

HSE ITEM IS NOW AVAILABLE!

ST, & FUMES

VY METALS

ROTECT YOURSELF AND WORK SAFELY

HSElife magazine #29

DUST,SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS

As a part of our yearly activities, in cooperation with the NOGEPA Workgroup, we are proud to present the latest addition in the HSElife NL Health, Safety and Environment items library: DUST, SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS!

A6 DIGITAL FOLDER, ONSCREEN PRESENTATION AND VIDEO WITH QUESTIONNAIRE

TOOLS AND DOCUMENTS PREVENT INCIDENTS! For you as a HSElife NL member, we have developed several different tools and documents that can assist you in your daily work activities. Whether you are just looking for the right information about operational LIMIT LEVELS, proper Personal Protective Equipment or you want to pay special attention on DUST, SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS, together with your team... we got it covered!

We have created a set of products that you can use during work preparation, planning or on the spot. Digital folders, onscreen presentations, videos and a questionnaires are ready to be used. Download and use them to prepare and discuss this subject with your team members or individually.

DUST, SMOKE AND FUMES

A6 DIGITAL BROCHURE

FROM HEAVY METALS

to remember

HSE guidelines

WORKPLACE EDITION

December 2020

DUST, SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS

Associated IOGP Life-Saving Rules

ACTION FOCUS GUIDE, POSTER AND ACTIVITY SHEETS

INCREASE AWARENESS, DISCOVER HAZARDS

2 3 4 5

Measure or determine by sampling and analysis whether heavy metals are present in the surface to be treated and establish any health risk. Choose working methods that avoid or minimize exposure.

Always use the prescribed PPE in the correct way and avoid spreading by cordoning off the area. Ensure good personal hygiene and clean the workplace properly. In the event of (suspected) exposure, the medic/paramedic should always contact a doctor.

Make sure that the workplace is adequately ventilated or that the fumes at the workplace are extracted.

Work safely or don’t work! Energy industry standards for professionals on the shop floor

Watch the video related to DUST, SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS by scanning the QR code. For more info visit hselifenl.com

HSE guidelines

WORKFORCE EDITION

Energy industry standards for professionals on the shop floor

December 2020

DUST, SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS

Associated IOGP Life-Saving Rules

ONSCREEN PRESENTATION VIDEO

There is no better way to bring a new HSE item to the attention than to get started with it! Preferably for a couple of weeks to really give the item the attention it deserves. The Action Focus allows you to zoom in on the specific safety aspects related to working with DUST, SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS. Combine it with the other tools and documents (as described above) and increase awareness and make it possible to discover hazards. All you need to do with your team is focus and have an open conversation with each other.

DUST, SMOKE AND FUMES

HSELIFENL

FROM HEAVY METALS

Guide

to a successful HSE item Action Focus Kick-off of the Action Focus I INFORM ACTION FOCUS kick-off session

Use the onscreen presentation / video of the item

Activity sheet

Name:

III

A INFORM - Action Focus start

Date:

B OBSERVE

Date:

• What were your most important learning points of the session? • What are your most important new perspectives?

OBSERVE

DISCUSS

IMPLEMENT

Use the activity sheet

What has been observed and what can be improved

Incorporate the findings into an implementation plan

EVALUATE

ACTION FOCUS TOOLS

What have we done, improved and learned

For those who want to start the Action Focus, the following steps are important! • Read in advance the information contained in this HSE item. • Use the onscreen presentation and the video to indicate the goal, the steps and the final result. Print out the activity sheets and use them during actions to be taken. • Find out all about it and use the activity sheets. • Discuss the results and make make arrangements for implementation where possible.

• Write down what hazards you see and what the risks are. • Ask yourself, and discuss with colleagues: Is this normal? Could it be done differently? If necessary, take pictures of the situation (ask permission from the location manager!)

• Evaluate the Action Focus results, what have we done, what has been improved and what have we learned. Use the activity sheets.

We wish everyone good luck in using and implementing the Action Focus

Energy industry standards for professionals on the shop floor

see other side

Download and print the ACTION FOCUS guide, poster and activity sheets and organize a meeting or a walk-around to identify, discuss and remove potential hazards when working with these metals.

GOOD LUCK IN USING THIS NEW HSE ITEM AND WORK SAFELY OR DON’T WORK! 38

DUST,SMOKE AND FUMES FROM HEAVY METALS

HSElife magazine #29

Alle informatie die je nodig hebt om veilig te werken met

STOF, ROOK EN DAMP VAN ZWARE METALEN!

Als onderdeel van onze jaarlijkse activiteiten presenteren we met trots, in samenwerking met de NOGEPA Werkgroup, de nieuwste aanvulling in de HSElife NL Veiligheid, Gezondheid en Milieu items bibliotheek: STOF, ROOK EN DAMP VAN ZWARE METALEN!

A6 DIGITALE FOLDER, ONSCREEN PRESENTATIE EN VIDEO MET VRAGEN

TOOLS EN DOCUMENTEN VOORKOM INCIDENTEN!

Voor jou als HSElife NL-lid hebben we verschillende tools en documenten ontwikkeld die je kunnen helpen bij je dagelijkse werkzaamheden. Of je nu de juiste informatie zoekt over operationele GRENSWAARDEN, de juiste Persoonlijke Beschermingsmiddelen of speciale aandacht wilt besteden aan STOF, ROOK EN DAMP VAN ZWARE METALEN!, samen met je team... wij hebben het voor je geregeld! We hebben een set producten gemaakt die je kunt gebruiken tijdens de werkvoorbereiding, de planning of ter plaatse. Digitale folders, onscreen presentaties, video's en een vragenlijsten staan klaar om gebruikt te worden. Download en gebruik ze om dit onderwerp voor te bereiden en te bespreken met je teamleden of individueel.

ACTION FOCUS WEGWIJZER, POSTER EN ACTIVITEITENBLAD

VERGROOT BEWUSTWORDING, ONTDEK GEVAREN Er is geen betere manier om een nieuw HSE-item onder de aandacht te brengen dan er mee aan de slag te gaan! Bij voorkeur voor een paar weken om het item echt de aandacht te geven die het verdient. Met de Action Focus kun je inzoomen op de specifieke veiligheidsaspecten van het werken met STOF, ROOK EN DAMP VAN ZWARE METALEN. Combineer het met de andere tools en documenten (zoals hierboven beschreven, vergroot de bewustwording en maak het mogelijk om gevaren te ontdekken. Het enige wat je met je team moet doen is focussen en een open gesprek met elkaar voeren.

Download en print de ACTION FOCUS wegwijzer, poster en activiteitenbladen en organiseer een vergadering of een rondwandeling om potentiele gevaren bij het werken met zware metalen te identificeren, te bespreken en weg te nemen.

VEEL SUCCES BIJ HET GEBRUIK VAN DIT NIEUWE HSE ITEM EN WERK VEILIG OF WERK NIET!

Energy industry standards for professionals on the shop floor

New campaign is now available to avoid risks of major accidents!

FUNDAMENTALS FOR effective process safety

INTEGRITY SAVES LIVES!

SPECIALLY FOR THE HSELIFE NL MEMBERS Did you know that 128 people lost their lives in 56 process safety events over a period of ten years.* This campaign is intended to create awareness for managing the integrity of operating systems and processes that handle hazardous substances in order to prevent unplanned releases which could result in a major incident. *Data reported by International Association of Oil & Gas Producers (IOGP), published 10/2020.

'10 FUNDAMENTALS FOR EFFECTIVE PROCESS SAFETY - INTEGRITY SAVES LIVES!'

HSElife magazine #29 #26

The Fundamentals for effective process safety's aim to enable front-line workers to raise concerns openly and transparently. It may not always be possible to follow a particular process safety fundamental, but the front-line is empowered to raise issues and dilemmas, helping to ensure effective process safety management, including potential engineering modifications to address the issues raised. That's what the '10 Fundamentals for effective process safety - integrity saves lives!' campaign is all about.

Where to find more information? On the campaign section you'll find more information about the '10 Fundamentals for effective process safety - integrity saves lives!' campaign. We offer you valuable background information and, of course, campaign materials. Materials that are easy to use and that you can apply in the workplace (see illustration).

The campaign materials are... The campaign manual provides a total view on how best to use the campaign!

The onscreen group presentation for explanation and discussion!

An informative video to support the campaign!

Checklist is for notes, advice and improvements!

Video

Campaign manual

The newsletter explains why, what it means, how you start and what supporting tools are available. A guide with practical examples.

…and so much more,

You can print the poster yourself!

HSElife Newsletter

Printable poster (A4/A3/A2...)

such as Action Focus, HSE item, Campaign Guide and a campaign page on the HSElife NL website!

Onscreen group presentation

‘On-the-spot’ checklist

Campaign guidance

We wish everyone good luck in using and implementing the Campaign '10 Fundamentals for effective process safety - integrity saves lives!'

HSElife magazine #29

'10 FUNDAMENTALS FOR EFFECTIVE PROCESS SAFETY - INTEGRITY SAVES LIVES!'

10 FUNDAMENTALS FOR EFFECTIVE PROCESS SAFETY - INTEGRITY SAVES LIVES! Nieuwe campagne om risico’s van ernstige ongevallen te voorkomen is nu beschikbaar! SPECIAAL VOOR DE LEDEN VAN HSELIFE NL Wist je dat in een periode van tien jaar 128 mensen het leven verloren bij 56 procesveiligheidsincidenten?* Deze campagne is bedoeld om mensen bewust te maken van het belang van het beheersen van de integriteit van operationele systemen en processen waarbij gevaarlijke stoffen worden gebruikt om ongeplande emissies te voorkomen die tot een ernstig incident kunnen leiden. *Gegevens gerapporteerd door de International Association of Oil & Gas Producers (IOGP), gepubliceerd 10/2020

Het doel van de Grondbeginselen voor effectieve procesveiligheid is om iedereen die in de frontlinie werkt de mogelijkheid te bieden om zijn bezorgdheid op een open en transparante manier te uiten. Het is misschien niet altijd mogelijk om een bepaald grondbeginselen voor procesveiligheid te volgen, maar we bieden de frontlinie de mogelijkheid om problemen en dilemma's aan te kaarten. Dit draagt bij aan een effectief procesveiligheidsbeheer om kwesties aan te pakken, inclusief mogelijke technische wijzigingen. Daar gaat de campagne '10 Fundamentals for effective process safety - integrity saves lives!' over.

Waar kan je meer informatie vinden? Op het campagnedeel vind je meer informatie over de campagne '10 Fundamentals for effective process safety - integrity saves lives!'. We bieden waardevolle achtergrondinformatie en campagnemateriaal dat je gemakkelijk kunt gebruiken en kan worden gebruikt op de werkplek (zie illustratie).

De campagne materialen zijn... Checklist is voor aantekeningen, adviezen en verbeteringen! Het campagne handboek geeft je een totaal beeld van hoe je de campagne het beste kan inzetten! Een informatie video ter ondersteuning van de campagne! De onscreen groepspresentatie voor uitleg en bespreking! Een gids waar informatie staat over het gebruik van juiste handschoenen! De nieuwsbrief geeft aan het waarom, wat het inhoudt , hoe je start en welke ondersteunende middelen er zijn. Je kan de poster zelf printen!

... en nog veel meer, zoals Action Focus, HSE item, Campagne Wegwijzer en een campagnepagina op de HSElife NL website!

Wij wensen iedereen veel succes met het gebruik en de uitvoering van de campagne '10 Fundamentals for effective process safety - integrity saves lives!'

WINTER EDITION 2020

HEALTH, SAFETY AND ENVIRONMENT NEWSLETTER for the Oil and Gas industry

NEWSLETTER

New HSE item is now available!

DUST, SMOKE& FUMES from heavy metals

HSElife NL's Workgroup is proud to present the newest addition to our HSE library Each quarter, we inform you about the latest activities and developments of HSElife NL. You can also use this information within your organization.

The HSElife newsletter #13 is here! The new edition of HSElife newsletter is published on our site. In this edition you can read:

DUST, SMOKE & FUMES FROM HEAVY METALS TOOLS AND DOCUMENTS INCREASE AWARENESS, DISCOVER HAZARDS REGISTRATION AND USAGE INFORMATION OF HSELIFE NL IMPORTANT ANNOUNCEMENT! Read the HSElife newsletter #13 here >

Post COVID-19

Opportunities 44

POST COVID -19 OPPORTUNITIES

HSElife magazine #29

The COVID-19 virus hits us and our economy very hard. Every day medical staff and other critical professions are working very hard to take care of those in need and we hope things will get better soon. While dealing with the virus daily, it’s also time to look ahead and think about how our private life and working life might look like in a post COVID-19 era. There are threats but also great opportunities for all of us. One of those opportunities is HSElife World and using its potential to improve safety AND to save costs.

HSElife magazine #29

POST COVID -19 OPPORTUNITIES

Use HSElife WORLD’s potential to implement virtual training HSElife World includes a number of general and scope specific virtual training packs. Every pack includes a short questionnaire in which the results are registered in LARS. The HSElife LEARNING AND REGISTRATION SYSTEM (LARS) is the latest edition of the online training and certification registration system. It can be used on any device (desktop and mobile) to automatically register your training certificate and to control your knowledge by authorized personnel. The training can be done in a safe environment without the need to travel and without spending unnecessary time to wait for other admin requirements. The HSElife training modules have been developed and tested for over 10 years. Several industry bodies such as IOGP and the Energy Institute acknowledge it, and many Operators consider the training modules to be equivalent to their own training requirements. Local and site-specific induction can’t be done virtually because the staff on site must fully understand the local risks and their knowledge must be checked on site, but with HSElife they have a great toolkit. A simple calculation, including costs for travel, internal admin process handling and wasting time to wait for the class room training shows that you easily save hundreds of dollars per person per training activity.

The total amount of cost savings for our industry are millions and millions of dollars! Above all, number of incidents have declined for more than 60% in Oil & Gas industry in the Netherlands since the introduction of HSElife in 2009.* * source: State Supervision on Mines - Annual reports

IF YOU USE THE HSELIFE ACADEMY YOU DON'T NEED REFRESHER TRAINING If you use the HSElife Academy, it gets even better. You maintain the level of knowledge of the individual employees by asking 5 questions from the questionnaire every month. As a result, you don’t need any refresher training. HSElife Academy can be used ON ANY DEVICE > SMARTPHONE, TABLET, COMPUTER,... What you've learned in the last few weeks disappears just as easily... if not maintained. The HSElife Academy is a scientifically proven training support tool that maintains your level of training knowledge where it should be - at the highest possible level.

Supporting information • Generic training: On- & Offshore Induction, Permit to Work, Task Risk Analysis, ...see full overview • Health related training: Benzene, Mercury, ...see full overview • Scope specific training: Flange Joints, Working at Height, ...see full overview • Other: We Care materials, Virtual Reflective Learning training, ...see full overview • HSElife World strongly advises to watch the Hearts & Minds (Energy institute) video about Removing the Hazards (watch the trailer on the HSElife World video channel) 46

POST COVID -19 OPPORTUNITIES

HSElife magazine #29 #26

KANSEN NA COVID-19 Het COVID-19 virus raakt ons en onze economie erg hard. Medisch personeel en andere cruciale beroepen werken iedere dag keihard om te zorgen voor degenen die hulp nodig hebben en we hopen dat dingen snel beter gaan. Terwijl we dagelijks het virus bestrijden is het ook tijd om vooruit te kijken en na te denken over hoe ons privéleven en werk eruit kan zien na COVID-19. Er zijn bedreigingen maar ook uitstekende kansen voor iedereen! Een van deze kansen is HSElife World en de mogelijkheden die het biedt om de veiligheid te verbeteren EN kosten te besparen. GEBRUIK DE MOGELIJKHEDEN VAN HSELIFE WORLD OM VIRTUELE TRAININGEN TE IMPLEMENTEREN HSElife World bestaat uit een aantal algemene en sectorspecifieke virtuele trainingspakketten. Ieder pakket bestaat uit een korte vragenlijst waarbij de resultaten worden geregistreerd in LARS. Het HSElife LEARNING AND REGISTRATION SYSTEM (LARS), is de nieuwste editie van het online trainings- en certificeringsregistratiesysteem. Het kan op elk apparaat (desktop en mobiel) worden gebruikt om je trainingscertificaat automatisch te registreren en om je kennis te beheren door geautoriseerd personeel.

De totale kostenbesparing voor onze industrie bedraagt miljoenen en miljoenen dollars! Vooral het aantal incidenten in de olie- en gasindustrie in Nederland is sinds de introductie van HSElife in 2009 voor meer dan 60% gedaald.* * (bron: Staatstoezicht op de Mijnen - Jaarverslagen)

ALS JE DE HSELIFE ACADEMY GEBRUIKT HEB JE GEEN OPFRISCURSUSSEN NODIG Als je de HSElife Academy gebruikt, wordt het nog beter. Je houdt het kennisniveau van de individuele medewerkers op peil door elke maand 5 vragen uit de vragenlijst te stellen. Daardoor heb je geen opfriscursussen nodig. HSElife Academy kan worden gebruikt op elke apparaat SMARTPHONE, TABLET, COMPUTER...

Je kunt de trainingen volgen in een veilige omgeving zonder te moeten reizen en zonder tijd te besteden aan allerlei administratieve rompslomp. De HSElife trainingsmodules worden al meer dan 10 jaar ontwikkeld en getest. Verschillende brancheorganisaties zoals IOGP en het Energy Institute erkennen het en veel Operators zien dat de trainingen gelijkwaardig zijn aan hun eigen trainingseisen.

Wat je de afgelopen weken hebt geleerd, verdwijnt net zo gemakkelijk... als je het niet onderhoudt. HSELIFE ACADEMY is een wetenschappelijk bewezen hulpmiddel voor het onderhouden van trainingen waarmee je je kennis op het juiste niveau houdt... op het hoogst mogelijke niveau.

Lokale en locatie specifieke inductie kan niet virtueel worden gedaan omdat het personeel ter plaatse de lokale risico's volledig moet begrijpen en hun kennis moet ter plaatse worden gecontroleerd, maar met HSElife hebben ze met een geweldige toolkit.

• Generieke trainingen: On- & Offshore Inductie, Werkvergunning, Taak Risico Analyse, ...bekijk het volledige overzicht • Gezondheidsgerelateerde trainingen: Benzeen, Kwik, ...bekijk het volledige overzicht • Sectorspecifieke trainingen: Flensverbindingen, Werken op hoogte, ...bekijk het volledige overzicht • Overig: We Care materiaal, training Virtueel Reflectief Leren, ...bekijk het volledige overzicht • HSElife World raadt ten zeerste aan om de Hearts & Minds (Energy Institute) video te bekijken over het ‘wegnemen van gevaren’ (bekijk de trailer op het HSElife World videokanaal)

Een eenvoudige berekening, met inbegrip van reiskosten, de interne administratieve verwerking en het verspillen van tijd om te wachten op de klassikale training, laat zien dat je gemakkelijk honderden dollars per persoon per trainingsactiviteit bespaart.

INFORMATIE VOOR ONDERSTEUNING

NEW AT HSELIFENL.COM Action Focus tool is added to every HSE item.

ACTION FOCUS TOOL

HSElife magazine #29

Energy industry standards for professionals on the shop floor

By using the

ACTION FOCUS TOOL

you can increase awareness and make it possible to discover hazards!

WHAT IS THE ACTION FOCUS and how can you use it?

HSElife magazine #29

ACTION FOCUS TOOL

Read the guide first to know how to start the Action Focus and what are the steps to make it a succes!

Print and use activity sheets to record your findings and suggestions about the subject.

Guide

to a successful HSE item Action Focus Kick-off of the Action Focus I INFORM ACTION FOCUS kick-off session

Use the onscreen presentation / video of the item

HSELIFENLHSELIFENL

III

OBSERVE

DISCUSS

IMPLEMENT

EVALUATE

Use the activity sheet

What has been observed and what can be improved

Incorporate the findings into an implementation plan

What have we done, improved and learned

Activity sheet

Name:

C DISCUSS • Select which points are important to you. start - Action Focus A INFORM • Give an explanation during the session

Action Focus tools for us to use - brilliant! Gerard, HSE manager

Use the poster for information. You can print it on A2, A3 and A4 format.

Date:

• What were your most important learning points of the session? • What are your most important new perspectives?

We wish everyone good luck in using and implementing the Action Focus

Energy industry standards for professionals on the shop floor

Date:

D IMPLEMENT

to remember

• Which action(s) are you going to work on? If necessary, take pictures of the result.

Date:

B OBSERVE

E EVALUATE

• What have we done? • What did we improve? • What did we learn?

Date:

• What could be done more? • What are the next steps?

see other side

Clear and easy to understand instructions. Willem, location manager

We use it often to improve our work process. Jonathan, work coordinator

1 2 3 4 5

Cordon off the working area.

Clear away tools so that they cannot fall.

Always maintain three points of contact when climbing and descending.

When wearing a safety harness, always make sure it is properly attached. Know the rescue plan and follow it when required.

More information? Read WORKING AT HEIGHT folder.

Work safely or do not work at all! For more info visit hselifenl.com

Energy industry standards for professionals on the shop floor

HSElife NL Action Focus is the latest addition to the already known and well used HSE item library. Next to the short and concise HSE information in the form of self-printable A6 folded folder, a poster, an onscreen presentation for team talks and a video with interactive questionnaire, now you can zoom in on a specific safety aspect such as Working on height, Confined spaces, Mercury and 20 other items. With downloadable and self-printable poster and activity sheets your organization can now pay attention on these aspects or issues whenever it suits you. How to use the Action Focus tool is explained in a very straightforward way in the Action Focus Guide. For more information: info@thewatgroup.com

Just five simple rules to help us work safely. Mathijs, scaffolder

Action Focus tool is added to every HSE item. If you are a HSElife NL member then you can access all of them at hselifenl.com

GOOD LUCK IN USING ACTION FOCUS TOOL AND DISCOVERING HAZARDS! 50

Personal names have been changed with regards to privacy and according to the General Data Protection Regulation (GDPR).

ACTION FOCUS TOOL

HSElife magazine #29 #26

NIEUW BIJ HSELIFENL.COM - Action Focus tool is toegevoegd aan ieder HSE item.

Door de ACTION FOCUS TOOL te gebruiken, vergroot je bewustwording en kan je gevaren ontdekken. WAT IS DE ACTION FOCUS EN HOE GEBRUIK JE HET?

1. Lees eerst de wegwijzer om te weten hoe je de Action Focus start en wat de stappen zijn om er een succes van te maken! 2. Print het activiteitenformulier om je bevindingen en suggesties over het onderwerp op te schrijven. 3. Gebruik de poster ter informatie. Je kunt deze printen op A2, A3 en A4-formaat.

23 Action Focus tools die wij kunnen gebruiken – briljant! Gerard, HSE-manager

Duidelijke en gemakkelijke instructies. Willem, locatiemanager

We gebruiken het vaak om ons werkproces te verbeteren. Jonathan, werkcoördinator

Gewoon vijf eenvoudige regels die ons helpen om veilig te werken. Mathijs, steigerbouwer

HSElife NL Action Focus is de nieuwste toevoeging aan de reeds bekende en goed gebruikte HSE-item bibliotheek. Naast de korte en bondige HSE informatie in de vorm van een zelf te printen A6-vouwfolder, een poster, een onscreen presentatie voor teamgesprekken en een video met interactieve questionnaire, kun je nu inzoomen op een specifiek veiligheidsaspect zoals Werken op hoogte, Besloten ruimtes, Kwik en nog 20 andere items. Met downloadbare en zelf te printen poster en activiteitenformulieren kan jouw organisatie, wanneer het jou uitkomt, aandacht besteden aan deze aspecten of onderwerpen. Hoe je de Action Focus tool kan inzetten wordt op een zeer eenvoudige manier uitgelegd in de Action Focus Wegwijzer. Voor meer informatie: info@thewatgroup.com De Action Focus tool is aan ieder HSE item toegevoegd. Als je lid bent van HSElife NL kun je ze allemaal bekijken op hselifenl.com SUCCES MET HET GEBRUIKEN VAN DE ACTION FOCUS TOOL EN HET ONTDEKKEN VAN GEVAREN! Persoonsnamen zijn aangepast met het oog op de privacy en volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

Seafox Contractors BV

Heijmans BV

Winder Limmen

MediWerk

Zuidtoren Taurusavenue 23 2132 LS Hoofddorp T +31 (0)23 - 554 1313 F +31 (0)23 - 554 1320 secretary@seafox.com www.seafox.com

Graafsebaan 65 5248 JT Rosmalen T +31 (0)73 543 5111 F +31 (0)73 543 5220 www.heijmans.nl

Koraalstraat 7 1812 RK Alkmaar T 072-5052344 F 072-5052604 info@winder.nl www.winder.nl

Luchthavenweg 6F 1786 PP Den Helder T +31 88 011 7500 www.mediwerk.com

Integron Aandrijftechniek Schoonebeek

Peterson Den Helder B.V.

Control Union Testing and Inspection B.V.

Istimewa Elektro B.V.

Dwarsakker 2 7761 PW Schoonebeek T +31 (0)524 - 53 27 97 M +31 (0)615 - 88 03 07 F +31 (0)524 - 53 29 69 www.integrongroup.nl

Paleiskade 41 1781 AN Den Helder T +31 223 685100 F +31 223 685195 www.onepeterson.com

Paleiskade 100 1781 AR Den Helder T +31 223 685 180 www.controlunion.com

Hertel BV

Mammoet Nederland B.V.

Oosterhof Holman

Welplaatkade 9 Havennummer 4133 3197 KR Botlek-Rotterdam T+31 10 2958222 F+31 10 2958241 www.hertel.com

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Schepersmaat 9 9405 TM Assen T +31 592341456 F +31 592347698 www.mammoet.com

KCA Deutag Drilling Limited

Howden Netherlands

Altens Industrial Estate Minto Drive Aberdeen AB12 3LW T +44 1224 299600 www.kcadeutag.com

Lansinkesweg 4 7550 AZ Hengelo T +31 74 255 6000 F +31 74 255 6060 www.howden.com

Kievitsweg 13 9843 HA Grijpskerk T (0594) 28 01 23 F (0594) 21 28 83 E info@oosterhofholman.nl www.oosterhof-holman.nl

Frankrijkweg 3 4389 PB Vlissingen-Oost havennummer: 5998 T 0113 – 612 840 F 0113 – 613 137 www.istimewa-elektro.nl

Fabricom Offshore Services BV Luchthavenweg 16 1786PP Den Helder T +31(0)223 670100 F +31(0)223 670155 E receptie.denhelder.fabricom.nl@engie.com www.engie-fabricom.nl

Reym

Arcadis Nederland B.V.

Computerweg 12d 3821 AB Amersfoort T 033 – 455 88 90 F 033 – 456 25 81 amersfoort@reym.nl www.reym.nl

Beaulieustraat 22 6814 DV Arnhem T +31 88 4261 261 info@arcadis.nl www.arcadis.com

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Frank's International B.V.

Royal HaskoningDHV

Mastenmakersweg 1 1786 PB Den Helder T +31 (0)22 367 0000 www.franksinternational.com

Laan 1914 no 35 3818 EX Amersfoort T + 31 (0)88 348 20 00 F +31 (0)33 463 36 52 info@rhdhv.com www.royalhaskoningdhv.com

Luchtverkeersleiding Nederland Stationsplein zuidwest 1001 1117 CV Schiphol Airport T +31204062260 E H.N.Hoogervorst@lvnl.nl www.lvnl.nl

Siemens Nederland N.V. Prinses Beatrixlaan 800 2595 BN Den Haag T (070) 333 3333 F (070) 333 2917 www.siemens.nl

Jorritsma Bouw B.V.

Orange Access B.V.

ABB b.v.

SEW B.V.

Harlingerstraat 72 8701 WS Bolsward T 0515-578200 F 0515-578201 info@jorritsmabouw.nl www.jorritsmabouw.nl

Westervoortsedijk 73 6827 AV Arnhem T +31 (0)26 363 77 44 E info@orangeaccess.nl www.orangeaccess.nl

George Hintzenweg 81 3068 AX Rotterdam T +31 800 9103 F +31 10 407 84 52 https://new.abb.com/benelux

Aalbos 6 1721PL Broek op Langedijk T +31 226 310 000 www.seworks.nl

Van der Flier B.V.

Kampen Valve Care

Eqin

Baker Hughes Nederland

A.J. Romijnweg 23 9672 AH Winschoten T 0597-331619 F 0597-331226 E-mail: info@vanderflierbv.nl www.vanderfliergroep.nl

Nijverheidsweg 11 9601 LX Hoogezand T +31 (0)598-381222 F +31 (0)598-381247 kvc@kampenvalvecare.com www.kampenvalvecare.com

Theemsweg 2 (Havennr. 5101) 3197 KM ROTTERDAM T +31 (0) 181 29 66 66 F +31 (0) 181 21 81 24 www.eqin.eu

Vasco Da Gamastraat 27 7825 VJ Emmen T 0591 667 667 www.bakerhughes.com

IVM

HTD B.V.

Johnson Controls

Monierweg 4 7741 KT Coevorden T 088-1663000 F 0524 – 516630 E info@werkveilig.nl www.werkveilig.nl

Handelsweg 7b 7826 TC Emmen T 0591 – 62 97 51 E info@htdemmen.nl www.htdemmen.nl

Pieter Zeemanweg 16 3316 GZ Dordrecht T +31 (0)78 630 5010 infonl.cg-eur@jci.com www.johnsoncontrols.com

Scientific Drilling International Robbenkoog 42 Beverkoog Ind. Estate 1822 BB Alkmaar T +31 (0) 72 564 2480 www.scientificdrilling.com

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Offshore Detachering & Catering

Wagenborg Nedlift

Oceanwide

The Well Academy BV

Yokogawa

Gideonweg 5 9723 BM Groningen T 050-368 2800 nedlift@wagenborg.com www.wagenborg.com

Bellamypark 3 4381 CG Vlissingen T +31 (0)118 42 95 10 vlissingen@oceanwidecrew.com www.oceanwidecrew.com

Roggestraat 111 5th floor 7311 CC Apeldoorn T +31(0)85 401 2300 E info@thewellacademy.com www.thewellacademy.com

Euroweg 2 3825 HD Amersfoort T +31 88 4641000 F +31 88 4641111 www.yokogawa.com

BUS

Offshore Independents

Tebodin B.V.

Ossenkamp 4 8024 AE Zwolle T 038 - 45 42 244 F 038 - 45 40 531 E zwolle@bus.nl www.bus.nl

Noordsingel 117 3035 EM Rotterdam T +31 (0)10 737 09 38 info@offshoreindependents.com www.offshoreindependents.com

Bureau Veritas Inspection and Certification The Netherlands B.V.

GLT-Plus

L. Kielstra Kraanverhuur B.V.

Ymond Offshore Logistics B.V.

Uranus 6 8448 CR Heerenveen T 058 255 55 55 F 058 255 22 06 E info@kielstra.nl www.kielstra.nl

Strandweg 2 1976 IJmuiden T 0255 533250

Werfplein 5 3238 BH Zwartewaal T +31 181 667 300 F +31 181 663 987 E info@bis-is.com www.bis-is.com

Stork

Bultena

Schlumberger

USG Engineering

Van Deventerlaan 121 3528 AG Utrecht T +31 88 08 91 000 www.stork.com

Flensburgweg 10A 9723 TN Groningen T 050 - 549 7272 planning@bultena.nl www.bultena.nl

Parkstraat 83-89 2514 JG Den Haag T 070 310 5400 www.slb.com

P.J. Oudweg 61 1314 CK Almere T 036-5299 255 E info@usgengineering.nl

De Vosholen 97 9611 TE Sappemeer T +31 (0) 598 366300 F +31 (0) 598 366395 www.gltplus.nl

Computerweg 2 3821 AB Amersfoort T +31 (0) 88 450 5500 www.bureauveritas.nl

Laan van Nieuw Oost-Indie 25 2593 BJ The Hague T +31 70 348 09 11 F +31 70 348 06 45 E thehague@tebodin.com www.tebodin.bilfinger.com

Bilfinger Industrial Services

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

Brand Energy & Infrastucture Services

CONTRACTOR'S DIRECTORY

A.Hak

C. de Wolff Konstruktiebedrijf B.V.

Binnenduinrandweg 75 1943 AD Beverwijk T +31 (0)251 21 38 69 www.beis.com

Steenoven 2-6 4196 HG Tricht T +31 345 579 211 F +31 345 576 443 info@a-hak.nl www.ahak.nl

Den Hartogh

Bluestream

Antea Group

Willingestraat 6 3087 AN Rotterdam T +31(0)88 1620000 F +31(0)88 1620111 E logistics@denhartogh.com www.denhartogh.com

Koperslagersweg 2 1786 RA Den Helder T +31 223 63 77 84 F +31 223 66 86 38 info@bluestreamoffshore.com www.bluestreamoffshore.com

Tolhuisweg 57 8443DV Heerenveen T +31 (0)513 63 45 67 F +31 (0)513 63 33 53 info.nl@anteagroup.com www.anteagroup.nl

It Dok 2 8447 GL Heerenveen T 0513 622 986 F 0513 620 029 E info@de-wolff.nl www.de-wolff.nl

Well Services Group Phileas Foggstraat 65 7825 AL Emmen T +31 591 668155 E info@wellservices-group.com www.wellservices-group.com

Wigchers Internationaal Transport b.v. Maatschappijweg 12 7848 AM Schoonoord T +31 (0)591 - 381304 F +31 (0)591 - 382450 www.wigchers.nl

Lubbers Benelux BV

ISG b.v.

Fudura

Safehouse Habitats

Klaverakker 1 7761 RA Schoonebeek T +31 (0)524 537777 F +31 (0)524 534592 E schoonebeek@lubbers.net www.lubbers.net

P.O. box 274 4200 AG Gorinchem T +31183614991

Aziëweg 25a 9407 TC Assen T 088-857 88 77 www.fudura.nl

Strathmore House Charles Bowman Avenue Claverhouse Industrial Park Dundee DD4 9UB T: +44 (0) 1382 814 122 www.safehousegroup.com

Altena Group

WPS werkvergunningensysteem

KH Engineering B.V. Jan van Galenstraat 2 3115 JG Schiedam T +31 10 2088888 E schiedam@khe.eu www.khe.eu

www.internationalservicesgroup.eu

NOORDWEST services & security B.V. Luchthavenweg 10 g 1786 PP Den Helder T +31 223 660552 F +31 223 660554 www.nwssecurity.nl

Keurweg 10 5145 NX Waalwijk T (+31) 0416 670 700 F (+31) 0416 670 709 E post@altena.com www.altena.com

Anninksweg 14 7557 AG Hengelo T +31 74 70 74 0580 www.werkvergunningensysteem.nl

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

Jumbo Havenstraat 23 3115 HC Schiedam T+31 10 7900 300 E info@jumbomaritime.nl www.jumbomaritime.nl

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Blomsma Signs & Safety B.V.

Atlas Copco Compressors Nederland

Sodexo Remote Sites Netherlands b.v.

Storkstraat 1-3 2722 NN Zoetermeer T (079) 330 10 90 F (079) 330 10 95 www.blomsma-safety.com

Merwedeweg 7 3336 LG Zwijndrecht T +31(0)78 6230230 E info@nl.atlascopco.com www.atlascopco.com

Nieuwe Steen 2-201 1625 HV Hoorn T +31 (0)229 283053 nl.sodexo.com

RH Marine Group

J. de Jonge Flowsystems

IRM Systems B.V.

Peutz

Sluisjesdijk 155 3087 AG Rotterdam T +31 10 487 19 11 E info@rhmarinegroup.com www.rhmarinegroup.com

Kon. Wilhelminahaven Z.Z. 18 Haven 648 3134 KG Vlaardingen T +31 10 248 58 00 F +31 10 434 46 09 www.jdejonge.nl

Maerten Trompstraat 25 2628 RC Delft T +31 152 023 006 www.irm-sys.com

Paletsingel 2 2718 NT Zoetermeer T +31 (0)79 3470347 E info@peutz.nl www.peutz.nl

Bakker Groep Coevorden

Muehlhan BV

SGS Nederland B.V.

Expro North Sea Ltd.

De Hulteweg 10 7741 LE Coevorden The Netherlands T +31 (0)524 599 666 www.bakkergroep.nl

James Wattweg 26 3133 KK Vlaardingen The Netherlands T +31 (0)10-4264960 www.muehlhan.com

Malledijk 18, 3208 LA, Spijkenisse http://www.sgs.nl

Nijverheidsweg 4 1785 AA Den Helder www.exprogroup.com

AxFlow B.V.

Tauw Group B.V.

Pascallaan 70 8218 NJ Lelystad T +31 (0)320 – 287054 F +31 (0)320 – 287004 www.axflow.nl

Handelskade 37 7417 DE Deventer T +31 (0)570 699 911 https://www.tauw.nl

GSG mechanical advice solutions & services

Defensie Pijpleiding Organisatie

Flemingstraat 33 1704SL Heerhugowaard T +31 (0)72 5715239 https://www.gsgservice.nl/

Schroeder van de Kolklaan 2 3171BK Poortugaal T. 010-5061500 F. 010-5061511 https://defensiepijpleidingorganisatie.nl

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Tuinaanleg Takken B.V.

Stanley Security

Lageweg 22 1628 JS Hoorn T +31 (0)229 - 21 45 79 www.tuinaanlegtakken.nl

Keienbergweg 50 1101 GC Amsterdam ZO T +31 (0)88 - 050 6600 www.stanleysecurity.nl

Remerij Oilfield Services

PRISMA Groep

Oosterbracht 14 7821 CJ Emmen T +31(0)591-631828 F +31(0)591-631841 E info@remerij.nl www.remerij.nl

Tolboomweg 1 3784 XC Terschuur T +31 (0)33 253 84 00 E info@prisma-groep.nl https://prismagroep.nl

Kenbri Fire Fighting B.V. Energieweg 2c 1785 AD Den Helder T +31 (0) 223 61 49 99 www.kenbri.nl

Five Mile Lane, Washingborough, Lincoln. LN4 1AF. UK T +44 (0) 1522 791 721 E sales@destec.co.uk www.destec.co.uk

Royal SMIT Transformers B. V.

Schneider Electric Systems

Groenestraat 336 6531 JC Nijmegen T +31 / 24 35 68 - 9 11 F +31 / 24 35 68 - 7 64 https://www.sgb-smit.com/

Baarnsche Dijk 10 3741 LS Baarn T +31 (0)35 548 4211 www.schneider-electric.nl

DNV GL Business Assurance

Multimetaal

Isolatie Combinatie

Cegelec B.V.

Scheepmakersweg 23 1786 PD Den Helder T +31 (0)22 361 1120 E info@multimetaal.com http://multimetaal.com

Biesland 24 1948 RJ Beverwijk T +31 (0)251 22 96 50 E icb@icbeverwijk.nl https://www.icinsulation.com

Calandstraat 1 3316 EA Dordrecht T +31 (0) 88 831 96 80 www.cegelec.nl

Redwave B.V. Handelskade 6 1948 NA Beverwijk T +31 (0)251 262400 E info@redwave.nl https://www.redwave.nl

SIRON Dry Deluge Testing Holterhofweg 280a 7534PT Enschede T +31 53 750 30 44 E info@drydelugetesting.com https://drydelugetesting.com

Destec Engineering Ltd

Zwolseweg 1 2994 LB Barendrecht T: +31 (0) 10 2922600 https://www.dnvgl.nl/

Honeywell BV

eReM Elektrotechnici BV

Laarderhoogtweg 18 1101 EA Amsterdam T +31 (0)20 565 6392 www.honeywell.com

Merwedeweg 5 3336 LG Zwijndrecht T +31 (0)78 303 9000 www.erem.nl

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

C&M Labour Supply BV

AEG Power Solutions

Torplaan 2A 1785 BA Den Helder T+31 (0)223 - 660052 E info@cm-laboursupply.nl www.cm-laboursupply.nl

Weerenweg 29 1161 AG Zwanenburg T +31 (0)20 407 7800 https://www.aegps.com/en/nl/

OAC-Group BV

Quercus Technical Services BV

Ridderkerkstraat 24 3076 JW Rotterdam T +31 (0)10 432 4055 www.oac-group.com

Baileystraat 3 8013 RV Zwolle T +31 (0)38 452 99 91 www.qts.nl

Frames Energy Systems BV

Bronswerk Heat Transfer Services BV

Eikenlaan 237 2404 BP Alphen aan den Rijn T. +31(0)172 461 600 www.frames-group.com

Stationsweg 22 3862 CG Nijkerk T +31 (0)33 247 2500 http://www.bronswerk.com

Ortgiess Group Kastanjelaan 26C 2982 CM Ridderkerk T +31 (0)180 411 822 www.ortgiess.nl

Niebeek Projectmanagement BV Fokkerstraat 5 3833 LD Leusden T +31 (0)334620141 www.niebeek.nl

Geveke Werktuigbouw

DIGIT Elektrotechniek

J.H. Oosterbeek

Kabelweg 21 1014 BA Amsterdam T +31 20 5829111 F +31 20 6861604 E info@geveke.wtb.nl www.gevekewerktuigbouw.nl

De Compagnie 41 1620 AG Hoorn T +31 (0)229 711 111 F +31 (0)229 711 199 www.digitelektrotechniek.nl

G.P. Blankmanstraat 49 1785 CG Den Helder T +31 (0)223 63 16 51 F +31 (0)223 63 59 67 www.oosterbeeksloop.nl

Visser & Smit Bouw

GAP International Pipeline Projects BV

Halliburton BV

CKT Projects BV

Verrijn Stuartlaan 1C 2288 EK Rijswijk T +31 (0)70 307 1500 www.halliburton.com

Cincinnati Building Schiedamsedijk 128 3134 KK Vlaardingen-Rotterdam T +31 (0)10 299 3555 E info@cktprojects.com www.cktprojects.com

Waalhaven Z.z. 11 3089 JH Rotterdam T +31 10 313 10 00 E info@visserensmitbouw.nl www.visserensmitbouw.nl

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Rollecate 49c 7711 GG Nieuwleusen T +31 (0)529-48 2159 F +31 (0)529-48 2149 E info@gap-ipp.nl https://gap-ipp.nl/

Marine Offshore Designers Great Yarmouth, Norfolk NR31 0NX, England, UK T +44 (0)1493 658488 F +44 (0)1493 658490 www.modgy.co.uk

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

Vincotte Nederland BV

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Van Appeldoorn Technical Support BV

CLAFIS Engineering Noord-West BV

MAN Energy Solutions Netherlands BV

Wattweg 9 3208 KH Spijkenisse T +31(0)10-2632666 M 06-24421088 www.vanappeldoorn-ts.nl

Bergerweg 62 1815 AE Alkmaar T +31 (0)72 72 02 282 E alkmaar@clafis.com https://www.clafis.nl/

Schiekade 36 3125 KJ Schiedam T +31 10 272 4500 F +31 10 437 6115 https://benelux.man-es.com/

C.A. de Groot Groep BV

The Sniffers

Teesing B.V.

Koelmalaan 55 1812 PR Alkmaar T +31 (0)72 540 27 35 T +31 (0)72 541 41 71 https://ca-degroot.nl

Van der Takstraat 8 3071LL Rotterdam T +31 6 3156 7875 https://www.the-sniffers.com

Superior Energy Services

Van Dijk Dakwerken BV

Ensco plc

Witte Hekweg 54 1951 HL Velsen-Noord T +31 (0)251 21 00 42 F +31 (0)251 21 05 16 www.vandijk-dakwerken.nl

Ensco House Gateway Crescent Gateway Business Park Aberdeen AB12 3GA T + 44 0 1224 780 400 F + 44 0 1224 780 444 https://www.enscoplc.com

Control Seal

Conbit BV

Omnia Analytics BV

Farmsumerweg 43 9902 BL Appingedam T +31 596 652 222 F +31 596 629 405 E info@controlseal.nl https://www.controlseal.nl

Steenoven 5 5626 DK Eindhoven T +31 40 711 45 05 E info@conbit.eu https://conbit.eu

Witte paal 35 1742 NL Schagen T +31 224 290 264 E info@omnia-analytics.nl https://omnia-analytics.nl

Takkebijsters 8 4817 BL Breda T +31 (0)76 571 22 88 www.vincotte.nl

Karel Doormanstraat 4 7825 VT Emmen T +31 591 667 687 https://www.bpc.nl/

TechnipFMC/ Technip-EPG BV Fascinatio Boulevard 522 2909 VA Capelle aan den IJssel T +31 (0)88 56 20 084 https://www.technipfmc.com

Verrijn Stuartlaan 40 2288 EL Rijswijk T +31 70 413 07 00 E info@teesing.nl https://www.teesing.com

Prima Personeel BV Hooghoudtstraat 2 9723 TG Groningen T +31 (0)50 313 82 56 E info@prima.nl https://www.prima.nl

ONSTREAM Project Services BV Touwslagersweg 9 1786 PA Den Helder T +31 (0)223 631324 https://www.onstreamgroup.com

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

Summit Automation B.V.

Tampnet

Pelmolenlaan 5 3447 GW Woerden T +31(0) 85 301 20 99 F +31(0) 85 301 20 98 https://www.summit-automation. eu/

Neptunusstraat 29 2132 JA Hoofddorp T +31(0)85-0769080 https://www.tampnet.com/

WellGear BV

Wiertsema & Partners BV

Bilfinger Salamis UK

BMT Europe BV

Oosteinde 1 9431 AT Westerbork T +31 (0) 85 273 4600 https://www.wellgear.nl/

Feithspark 6 9356 BZ Tolbert T (0594) 51 68 64 F (0594) 51 64 79 https://www.wiertsema.nl/

4 Greenhole Place Aberdeen, AB23 8EU United Kingdom T +44 (0) 1224 246000

Warvenweg 20-22 9936 TG Farmsum T +31 (0)596 632 962 https://bmt-mercury.com/

Survival System International UK Ltd

Gerritsen On-& Offshore Services BV

Viking Rd Great Yarmouth NR31 0NU T +44 1493 659411 https://www.survivalsystemsinternational.com/uk/

Tt. Vasumweg 275 1033 SJ Amsterdam T +31 (0)20 482 1054 E info@gerritsen.info http://gerritsen.info/

Emerson Process Management BV

Eaton Industries Netherlands BV

SPIE Kabel-en Leidingtechniek BV

Atlas Services Group Energy BV

Patrijsweg 140 Rijswijk 2289 EZ T +31 70 4136666 https://www.emerson.com/

Europalaan 202 7559 SC Hengelo T +31 (0)74 246 9111 https://www.eaton.com/

Huifakkerstraat 15 4815 PN Breda T +31 (0)881195444 https://www.spie-nl.com/

Wijkermeerstraat 32-34 2131 HA Hoofddorp T +31 23 556 04 20 info@atlasprofessionals.com https://atlasprofessionals.com/

Detacta BV Handelsstraat 34 6135 KL Sittard T +31 (0)45-4000 405 E info@detacta.nl https://detacta.nl/

CONTRACTOR'S DIRECTORY Turner Engine Control Solutions B.V. Dirk Storklaan 76 2132 PX Hoofddorp T +31 (0) 23 566 23 00 E Info.NL@turner-ecs.com https://www.turner-ecs.com/

Wärtsilä Netherlands B.V. Havenstraat 21 3115 HC Schiedam T +31 (0) 88 980 2000 https://www.wartsila.com/

https://www.salamis.bilfinger.com/

Norsco Heembadweg 8 9561 CZ Ter Apel T +31 (0) 599 58 06 20 E info@norsco.com https://www.norsco.com/nl/

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Aannemersbedrijf Gebr. Min BV

Advanced Control Strategics

Krommedijk 3A 1934 PP Egmond aan den Hoef T+31 (0)72 - 589 62 44 E info@min-infra.nl https://min-infra.nl/

Karel Doormanstraat 45 2405VL Alphen aan den Rijn T +31 (0)172490061

Compressor Controls Corporation BV

Quercus Technical Services BV

Weerenweg 10 1161 AH Zwanenburg T +31-20-407-0000 E netherlands2@cccglobal.com https://www.cccglobal.com/

Louis Brailelaan 80 2719 EK Zoetermeer T +31 (0) 72 8080 114 E info@copiusgroup.com https://copiusgroup.com/

http://www.advancedcontrolstrategics.nl/

Borr Drilling Limited

Chemgas Shipping B.V.

Pavilion 4 Westpoint Business Park Prospect Road, Westhill Aberdeen AB32 6FE United Kingdom T +44 (0) 1224 289200

Gedempte Zalmhaven 4G 3011 BT Rotterdam T +31(0)10 - 241 22 22 http://www.chemgas.nl/

HMB Uitzendorganisatie

Jan Snel BV

Waarderveldweg 3 2031 BK Haarlem T +31 (0) 23-5421433 https://www.hmbuitzendorganisatie.nl/

Willeskop 94 3417 ME Montfoort T +31 (0)348 47 90 80 https://www.jansneltransport.nl/

Meuva BV

NCR Nederland BV

Paragon Offshore

Pipeline Refinery Services

Industrieweg 120 3044 AT - Rotterdam T +31 (0)10 - 495 06 02 F +31 (0)10 - 429 93 14 E info@meuvabv.nl https://www.meuva.nl/

Radarweg 29 1043 NX Amsterdam https://www.ncr.com/

Parallelweg 96 1948 NM Beverwijk https://www.paragonoffshore. com/

Industrieweg 10 7761 PV Schoonebeek T +31 524 599 980 https://www.prs-international.nl/

RENTOKIL Pest Control

Rusch Offshore Services

Sofis valve operation

Solar Turbines Europe

Hamburgweg 14 7418 ES Deventer T 0800 2378745 https://www.rentokil.nl/

Aambeeld 4 1671 NT Medemblik T +31 612760717 https://www.ruschcranes.com/

J. Keplerweg 12-14 2408 AC Alphen aan den Rijn T +31 (0)172 471 339 https://www.sofisglobal.com/

Avenue de Finlande 8 1420 Braine-l'Alleud, België T +32 2 622 61 00 https://www.solarturbines.com/

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

Poorthuis Industrial Services b.v.

Robucon BV

Versatec Energy BV

TDW Offshore Services AS

Schelmaatstraat 12 7575 BD Oldenzaal T +31 541-513 415 https://poorthuis.com/

Berrie 2 1724 BB Oudkarspel T +31(0) 226-313496 E mail@robucon.nl https://www.robucon.nl/

Korenmolenlaan 4 3447 GG Woerden T +31 348 437 460 E info@versatec.nl https://versatec.nl/

Fabrikkveien 15 4033 Stavanger Norway T +47 51 44 32 40 https://www.tdwilliamson.com/

TEAM Industrial Services Netherlands BV

Weatherford Netherlands BV

Analytical Solutions and Products BV

Bakker Repair BV

Oostsouburgseweg 20 4382 NH Vlissingen T 1-800-662-8326 http://www.teaminc.nl/

Schrijnwerkersweg 6 1786 PC Den Helder T +31 (0) 223 767 300 https://www.weatherford.com/

Berchvliet 17 1046 CB Amsterdam T +31 (0)204924748 https://www.asap.nl/

Ringersstraat 2 3364 BA Sliedrecht T +31 (0)184-410555 info@bakker-repair.nl https://www.bakker-repair.nl/

Monarch Nederland BV

Callidus Wells & Pipelines Solution Center BV

De Groot Installatiegroep

Groentotaal A. de Boer

Phileas Foggstraat 8 7821 AK Emmen T +31 (0)591 61 33 44 https://www.degrootgroep.nl/

Hoofdvaartsweg 104 9406 XD Assen T +31 (0)592 39 90 90 https://www.groentotaaladeboer.nl/

Verrijn Stuartweg 43 1112 AW Diemen T +31 (0)20 699 74 01 http://www.monarch.nl/

CONTRACTOR'S DIRECTORY

Rottumerweg 19 8445PA Heerenveen T +31 (0)513 48 21 10 https://www.callidus.nl/

ITS Netherlands BV

Kalibra International BV

Mistras Group BV

Mokveld Valves BV

Takelaarsweg 13 1786 PR Den Helder T +31 (0) 88 1307100 https://www.parkerdrilling.com/

Delftechpark 19 2628 XJ Delft T +31 (0) 15 202 5622 https://kalibra.nl/

Hofweg 15 3208 LE Spijkenisse T +31 (0) 10 245 03 25 https://www.mistrasgroup.nl/

Nijverheidsstraat 67 2802 AJ Gouda T +31 (0) 182 597 500 https://mokveld.com/

Energy Industry standards for professionals on the shop floor

CONTRACTOR'S DIRECTORY Wellbore Integrity Solutions Netherlands BV

ABB Power Grids The Netherlands B.V.

Lagerveien 24 4033 Stavanger, Norway E hendri.den-besten@wellboreintegrity.com https://www.wellboreintegrity.com/

George Hintzenweg 81 3068 AX Rotterdam T +31104078136 https://www.hitachiabb-powergrids.com/

August Storm GmbH & Co.KG

Deep Drill Supply Group BV

Energy Services International ltd

August-Storm-Straße 6 48480 Spelle Germany T +49 5977 730 https://www.a-storm.com/

Havenkade 24 1775 BA Middenmeer T +31 227 503 310 https://www.deepdrill.nl/

2912 Bayport Boulevard Seabrook TX, 77586 USA T 1-800-770-4510 https://www.energyservicesinternational.com/

ESS BV

EV Offshore Ltd.

GlobeZenit NV

Hogerwerf 4 4704 RV Roosendaal T +31 165 51 32 00 https://www.ess-scaffolding.com/

19 Frensham Road Sweet Briar Industrial Estate Norwich NR3 2BT United Kingdom T +44 1603 216900 https://www.evcam.com/

Flowserve Campus Etten-Leur

HMB Uitzendorganisatie BV

Kiwa Fire Safety & Security

Waarderveldweg 3 2031 BK Haarlem T +31 (0 )23 542 1433 https://hmbuitzendorganisatie.nl/

Dwarsweg 10, 5301 KT Zaltbommel T +31 (0) 88 998 5100 https://www.kiwa.com/

Pertien Verhuurbedrijf BV

Technicum Diensten

Korenmolendreef 3 9621 TK Slochteren T 0598-351500 https://www.freddypertien.nl/

P.J. Oudweg 61 1314 CK Almere https://technicum.nl/

ACEBI SA Route d'Anetz F-44150 Vair-sur-Loire France T +33 (0)2 40 98 00 06 https://www.acebi.com/

Parallelweg 6 4878 AH Etten-Leur T +31 (0)76 502 8200 https://www.flowserve.com/

Klever Instrumentatie BV A. Einsteinweg 25 2408 AP Alphen aan den Rijn T +31 (0)6 3890 5377 https://instrumentatiefitter.eu/

Paalsesteenweg 210 3583 Beringen, Belgium T +32 11 55 05 05 https://www.globezenit.be/

Loon-& aannemersbedrijf Nagtegaal B.V. Smitteweg 15 9162 EC Ballum T +31 (0) 519-554165 http://www.nagtegaalameland.nl

is the mother of all knowledge

Together

is better than the cure

thinking

Prevention

is more

Less

Pro-active

Repetition

The World's First Multimedia Communication platform dedicated to HSE

we are stronger

HEALTH, SAFETY & ENVIRONMENT MAGAZINE for the global Energy Industry

HSElife World magazine is the official communication platform for HSElife World for industry, by industry HSElife is a forum for those working in the Oil and Gas industry. HSElife focuses particularly on those working wherever HSE is really an issue or really should be an issue: on the shop floor. HSElife magazine is published by: The WAT Group B.V. P.O. Box 23 7380 AA Klarenbeek The Netherlands +31 6 462 95 25 6 (7, 8) www.thewatgroup.com On this issue worked Charles Odekerken, Bert Abbas, Marjou Janse, Bob Janssen, Antonio Marques Ortet, Veselin Raznatovic, Mariëlle SchiphorstDolman, Pier van Spronsen, Stéphanie van Stockum, Leonard van Stockum en Janine IJssel de Schepper. Please e-mail any comments about subjects discussed in this magazine to info@thewatgroup.com attn. Janine Ijssel de Schepper.

Energy Industry standards for professionals on the shop floor