Μετά από πολυετή εναγώνια σχεδόν δεκαετή προσπάθεια και μέσα από μία συνεχώς εξελισσόμενη διαδικασία έρευνας και αναζήτησης των ιστορικών καταβολών της Μουσικής Ρητορικής και τη μεταφορά της στο σύγχρονο καλλιτεχνικό, μουσικό και φιλοσοφικό τοπίο, με την υλοποίηση του πολυτεχνικού εργαστηρίου Επί Σκηνής, ο πολυπράγμονας και χαρισματικός μουσικός δημιουργός, στοχαστής και θεωρητικός Γιώργος Κουβαράς τολμά κάτι το αδιανόητο ή και υπερβατικό και οπωσδήποτε καινοφανές.1 Να αποτυπώσει φωνογραφικά, με τον ανά χείρας σας ψηφιακό δίσκο ακτίνας, τη θεωρία του για μία ενιαία μορφή τέχνης, που ενδεχομένως θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και Γλυπτική του Ήχου. Για όσες και όσους τόλμησαν να συμπράξουν και να συμπορευθούν με τον Γ. Κουβαρά, ως συνδημιουργοί/performers, σε αυτή την ακραία δοκιμασία των ικανοτήτων τους, με απώτερο στόχο να διερευνήσουν προσεγγίσεις και περάσματα ανάμεσα σε πεδία που έως τώρα νοούνται ως λίγο πολύ χωριστά –όπως η ακουστική, η φωνολογία, οι επιστήμες της γλώσσας, η αυστηρή τέχνη της ρητορικής και η μουσική- και να εξαναγκάσουν εκ των έσω την αλήθεια της μίας και ενιαίας μορφής Τέχνης να φανερωθεί, ίσως δεν είναι σε θέση ακόμη να αντιληφθούν πόσο μεγάλο (απροσμέτρητο κατά την ταπεινή γνώμη μου) είναι αυτό το καλλιτεχνικό βήμα που –υπερβάλλοντας εαυτούςυλοποίησαν.2 Το ζητούμενο βέβαια είναι, εφόσον από την πράξη φτάσαμε στο ανά χείρας σας φωνογράφημα, το πώς ο ακροατής αυτής της αριστουργηματικής φωνογραφικής σύζευξης θα συν-κοινωνήσει με τη Μουσική Ρητορική του Γ. Κουβαρά, ως Τέχνη και εν εξελίξει αδιάκοπη και ψυχοσωματικά επίπονη ερευνητική διαδικασία για μια νέα θεωρεία του Μουσικού Λόγου, αν προηγουμένως δεν έχει εντρυφήσει στην Αριστοτέλεια σκέψη (με το τρίπτυχο: Ήθος, Πάθος και Λόγος, που είναι τα εργαλεία/μέσα μέσα διαίρεσης της πειθούς του κορυφαίου Έλληνα φιλοσόφου, και τη μετατροπή της ρητορικής σε Τέχνη της Κρίσης ως της μοναδικής Τέχνης του Λόγου), αλλά και με τους επιγόνους του, όπως ο Ρωμαίος ρήτορας και φιλόσοφος Κικέρων, ο Ιταλός στοχαστής, λόγιος και ανθρωπιστής στην εποχή της Αναγέννησης Lorenzo Valla (θιασώτης της ρητορικής, στη θέση της διαλεκτικής, ως ορίζοντα, μέσα στον οποίο καθίσταται δυνατή η ζητούμενη ενιαία τέχνη της Μουσικής Ρητορικής),3 και βεβαίως πως θα αντιληφθεί αυτό το τεράστιο κενό στη μουσική (από την εποχή του πρώιμου μπαρόκ έως τις μέρες μας). «Καθήκον» επίσης του ακροατήμελετητή της Μουσικής Ρητορικής είναι ν’ αντιληφθεί ότι οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες είναι οι κατεξοχήν φορείς του ρητορικού λόγου και της τέχνης του απευθύνεσθαι. Ν’ αντιληφθεί επίσης, ότι μέσω της αυτής της αμφίδρομης 1Η
έννοια της Μουσικής Ρητορικής ήταν terra ingognita στον χώρο της Μεταμοντέρνας Μουσικής (postmodern music) έως τα τέλη της δεκαετίας του 2000. 2Τα δύο σεμινάρια/εργαστήρια με θέματα Εισαγωγή στη Μουσική Ρητορική / Transcendent Musica Poetica 2017 (Ορφείο Ωδείο Αθηνών) και Οι νέοι στην όπερα και η performance Passare (Εθνική Λυρική Σκηνή, 2019), και τέλος η οπτικοακουστική performance S-ommata (γκαλερί Owl Art Space, στο πλαίσιο της έκθεσης ; ΜΟΝΟ / ΛΟΓΟΣ, 1/4/2017). 3Από τα σπουδαία συγγράμματά του Valla ξεχωρίζουν ο Διάλογος περί ηδονής και το Repastinatio (Επανακαθορισμός της σκέψης ή Διαλεκτικές αντιδικίες). Επίσης, για την ευρύτερη κατανόηση των γραφομένων προτείνω ανεπιφύλακτα την ανάγνωση του δοκιμίου Η ρητορική στη θέση της διαλεκτικής του Παντελή Μπασάκου, ομότιμου καθηγητή φιλοσοφίας του Πάντειου Πανεπιστημίου, κορυφαίου διανοητή, και την προσεκτική θέαση/ακρόαση της διάλεξής του με θέμα Η ιστορία της έννοιας της κρίσης στο Έναστρον καφέ με την ανάρτησή της στον ιστότοπο: https://www.youtube.com/watch?v=FSnrim7Q_Og&fbclid=IwAR0ydTxDHZhiHWer5tFHDWbKsfk9kf2fId4Gj-KN7UZfah9iHN9O6H7zgQ.
επικοινωνίας, το Επί Σκηνής επιδιώκει να διακόψει τον ομφάλιο λώρο από τον κυρίαρχο γνώμονα της μονολογικής λογικής και ρητορικής, που κυριαρχεί στη θεωρεία για τις επιστήμες και τις Τέχνες. Και όπως ο πρωτεργάτης δημιουργός τονίζει και μας προσφέρει, η Μουσική Ρητορική του δεν είναι τίποτε περισσότερο από μία γλυπτική του ήχου-χρόνου, μια εν δυνάμει τεχνική σύνθεσης και ερμηνείας, με πολύ ισχυρό φιλοσοφικό και θεωρητικό υπόβαθρο, μία απελευθέρωση της σύγχρονης μουσικής από τα δεσμά του κοινότοπου και την ανακατεύθυνσή της στη λογική επικοινωνία. Το συγκλονιστικό –κατ’ εμέΕπί Σκηνής λοιπόν, με εισαγωγικά μέρη, την υπέροχη ηχητική κατασκευή Αποσάρθρωσις (από τον βαρβαρικό και άναρχο ήχου στους κόκκους ήχου – σχεδόν σιωπής), με ενδιάμεσα, τη συγκλονιστική Άρια του Ήλιου (De vero bono) με την ουσιαστική συνεισφορά του τενόρου Βαγγέλη Χατζησίμου, την ηχητική επεξεργασία από το τελευταίο χορικό από την καντάτα Jesu, der du meine Seele του J.S. Bach (με αριθμό καταλόγου, BWV 78), το Κύριε (με αναφορά στον Cesar Franck) και με τελικό επιστέγασμα το Transcendental, αφήνει μεν πολλά αναπάντητα ερωτηματικά για τη σχέση μεταξύ ομιλίας (ή γλώσσας) και μουσικής. Όμως σίγουρα αυτή η συνεχής μεταβολής των στοιχείων τους (τονικό ύψος και άρθρωση-έκφραση) δείχνει ένα νέο –δύσβατομονοπάτι που, μέσω της αδιάκοπης έρευνας, θα οδηγήσει τελικά στην υπερβατική Topica Musica (Τοπική Μουσική) και το τελικό ποθούμενο: την ενιαία τέχνη της Μουσικής Ρητορικής. Θα τοποθετήσει τη ρητορική ως Τέχνη της Κρίσης (από τον Αριστοτέλη, μέσω της Ιταλικής Αναγέννησης και τον Valla, στους μουσικούς χαρακτήρες της Affektenlehre του μπαρόκ) εκ νέου στο προσκήνιο, μετά την πάροδο τόσων αιώνων. Η διάβασή του βέβαια γίνεται μεν μέσα την αυθόρμητη δημιουργικότητα του συνθέτη αλλά βασίζεται επίσης και στην αυθόρμητη ουσιαστική αντίδραση του ακροατή. Καλή «ακρόαση». Χαλάνδρι , Ιούνιος 2019 Θωμάς Ταμβάκος Μουσικογράφος, κριτικός, ερευνητής, συγγραφέας Επίτιμο μέλος Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών