editie 37
E e n i n i t i a t i e f v a n E Y i n s a m e n w e r k i n g m e t T I J D CO N N E C T e n E C H O CO N N E C T | 1 0 m a a r t 2 0 1 7
Maak plaats voor de nieuwe start-ups Zet u schrap voor de nieuwe generatie Belgische start-ups. Ze worden succesvoller dan ooit, want het Belgische ecosysteem voor start-ups is de jongste jaren met rasse schreden volwassen geworden. Innovatieve entrepreneurs mogen weer dromen: dat is de boodschap van deze bijlage. U leest het in de portretten van succesvolle starters en de interviews met specialisten en risico-investeerders. Ook geven we u een gedetailleerd grafisch beeld van de trends in het start-uplandschap en zoomen we uitgebreid in op financiering, waardebepaling en eigendomsrecht. Verplicht leesvoer voor wie niet in snelheid genomen wil worden.
Wilt u dit dossier ook online raadplegen? www.tijd.be/inzicht Bruno Wattenbergh, Karen Boers en Wouter Desmet Š Christophe Ketels
4
8
12
14
Gesprek over de nieuwe generatie Belgische start-ups
Van start-up tot scale-up
Hoe een starter voldoende geld vindt
Bescherm uw idee tegen copycats
2
Start-ups
BIJLAGE i.s.m. EY
Het innovatiemodel van de toekomst
Het start-uplandschap in kaart
VOORAF
Vaak begrijpen gevestigde grote bedrijven en disruptieve start-ups elkaar niet goed. Start-ups dromen ervan om marktaandeel van de grote spelers af te snoepen. De gevestigde waarRudi Braes den zien die start-ups CEO en voorzitter vaak als potentieel EY België en Nederland gevaarlijke concurrentie. Dat hoeft niet zo te zijn. Start-ups en grote, traditionele spelers kunnen best complementair zijn. Een grote industriële onderneming is als een olietanker. Een starter is als een speedboot: klein, wendbaar en snel. De kleine bootjes kunnen snel de horizon verkennen en de juiste richting aangeven. Zodra de juiste richting gevonden is, zorgt de olietanker voor volume en kracht. Dat is een goede metafoor voor het innovatiemodel van morgen, waarbij gevestigde waarden hun innovatie gedeeltelijk uitbesteden aan een cluster kleine, wendbare ondernemingen.
Start-ups en grote spelers kunnen best complementair zijn. Het is nu eenmaal efficiënter te innoveren in kleine, wendbare structuren. Maar het water is nog diep. Daarom tracht EY een brug te slaan tussen beide werelden. Voor de grote spelers selecteren en introduceren we geschikte, betrouwbare kandidaat-partners, dankzij onze contacten met talloze start-ups. Voor de start-ups openen we deuren bij de beslissingsmakers van de grote spelers, dankzij onze wereldwijde portefeuille aan klanten en contacten. Wij faciliteren hun ontmoeting, en helpen hen om de handen in elkaar te slaan. Zo zien ze elkaar niet langer als een bedreiging. En worden ze de yin en de yang van het innovatiemodel van de toekomst.
Start-ups
Europa Antwerpen
Londen is nog altijd de place to be voor innovatieve start-ups.
92
Vooral voor digitale start-ups is Londen het geliefkoosde ecosysteem. Zijn voornaamste troeven? De sterke financiële sector, de aanwezigheid van durfkapitaal en crowdfunding. Londen telt het meeste acceleratoren en plaatsen voor coworking in Europa. Enkele van ‘s werelds beste universiteiten zijn er gevestigd, en er is een sterke creatieve cluster rond Silicon Roundabout. In de rangschikking van EDCI komt Brussel slechts op de 17de plaats.
Gent
105
Hoe scoort België qua start-ups? Welke sectoren zijn ‘hot’ in Europa? Waar liggen de aantrekkelijkste innovatiehubs? Het start-uplandschap in zes stellingen.
Mechelen
18
Brussel
249
Hasselt
Leuven
50
60
Beste digitale ecosystemen voor start-ups: 1. Londen 2. Stockholm 3. Amsterdam 4. Helsinki 5. Parijs
LouvainLa-Neuve
45
Luik
36
bron: EDCI
Bergen
12
Met 160 start-ups is HealthTech de Belgische specialiteit bij uitstek.
Charleroi
16
Starters in de digitale sector halen nog altijd het meeste kapitaal op in Europa.
Na bedrijfjes gespecialiseerd in financiële technologie telt de gezondheidstechnologie de meeste succesvolle starters in Europa. In ons land is het zelfs de belangrijkste sector. Europees staan we qua HealthTech start-ups na Frankrijk, het VK en Zweden op de vierde plaats. Met onze prima kennisinstellingen en ons riant socialezekerheidssysteem zijn we goed geplaatst om hier hoge ogen te gooien.
Maar liefst 4 van de 5 belangrijkste start-upsectoren zijn digitaal. Software startups alleen waren in 2015 goed voor maar liefst 5,2 miljard aan durfkapitaal. Farma en biotech staan op de tweede plaats. Het grote aantal digitale start-ups is te verklaren door gedaalde startkosten. Tegenwoordig kan een softwareontwikkelaar met een briljant idee zonder veel kosten een bedrijfje starten. Maar in latere fases zijn de kosten hoger, door de nood om snel marktaandeel te verwerven.
Belgische starters per sector:* 1. HealthTech ................................. 160 2. Zakelijke diensten ..................... 83 3. IT ................................................... 83 4. Softwareontwikkeling ............. 50 5. Mediatechnologie ...................... 41 6. FinTech ........................................ 37 7. HrTech .......................................... 33 8. Consumentendiensten ............ 29 9. Gaming ........................................ 28 10. AdTech ....................................... 27
Durfkapitaal opgehaald in Europese start-ups per sector: (miljard €) 1 Software ............................................................................ 5,20 2 Farma en biotech ............................................................ 2,61 3 Consumentengoederen en recreatie ......................... 1,44 4 Commerciële diensten .................................................. 0,87 5 IT Hardware ..................................................................... 0,84
Brussel is in ons land de actiefste innovatiehub. Van de 877 Belgische start-ups zijn er 249 in de hoofdstad gevestigd. Als hoofdstad van Europa, bulkend van hoog opgeleid, meertalig talent, is Brussel vanzelfsprekend het vibrerend hart van de Belgische start-upscene. Start-ups, enablers, investeerders en acceleratoren vinden elkaar op de Brusselse start-upweekends, meet-ups, open coffees en andere events. Ook Gent met 105 startups en Antwerpen met 92 starters doen het prima.*
Wilt u dit dossier ook online raadplegen? www.tijd.be/inzicht
bron: Pitchbook
De overgrote meerderheid van de Belgische start-ups trok nog geen extern kapitaal aan. 69 procent van de Belgische start-ups heeft (nog) geen extern kapitaal opgehaald. Vaak, maar niet altijd, gaat het over bedrijfjes in een prille fase, die overleven op spaargeld van de stichters en geld van friends, fools en family. De andere 31 procent heeft het dus al gedeeltelijk waargemaakt, helemaal geen slechte score. 22 procent haalde al seedcapital op, meestal voor een bedrag tussen 100.000 en 1 miljoen euro. 8 procent haalde een hoger bedrag op, meestal durfkapitaal, en 1 procent heeft een succesvolle exit achter de rug.
Slechts 15 procent van de innovatieve start-ups werd gesticht door een vrouw.
Financieringsstadia:* In handen van de stichters: ... 69% Seedcapital: ................................ 22% Vroeg stadium: ............................ 3% Later stadium: .............................. 5% Exit: .................................................. 1%
Europese entrepreneurs zijn nog zeer overwegend mannelijk. Slechts 15 procent van de start-ups is opgericht door een vrouw. De top drie doet het beduidend beter: Engeland (33%), Griekenland (28%) en Ierland (23%) zijn duidelijk vrouwvriendelijker. België bungelt achteraan in de rangschikking met slechts 11 procent vrouwelijke stichters. Alleen Zwitserland (10%) en Oostenrijk zijn nog conservatiever (7%). bron: EDCI
*
bron: startups.be
Een initiatief van EY i.s.m CONNECT
Hans Arnold, Executive Director EY Lieven Bultinck, Advocaat HVG Lindsey Clare, Advocaat HVG
Hein De Keyzer, Vennoot EY CogniStreamer Wouter Desmet, Vennoot EY Subsidia Wim Soens, Executive Director EY Cognistream
Geert Vanbuggenhout, Executive Director EY Valuation & Business Modelling Bruno Wattenbergh, Senior Advisor EY
Bart Wyns, Manager EY Subsidia Verantwoordelijke uitgever: Stefan Olivier, vennoot EY Bedrijfsrevisoren
Coördinatie EY: Anne-Sophie Jaspers, Jan-Peter Eerdekens www.ey.com/be/inzicht
Volg ons op: Tel.: 02 774 91 11
twitter.com/EY_Belgium facebook.com/eybelgium
Een realisatie van Mediafin Publishing Coördinatie: Tim De Geyter, Veronique Soetaert Redactie: Mediafin
Lay-out: Sieber Bulteel Fotograaf: Studio Dann, Christophe Ketels, Shutterstock Info? publishing@mediafin.be
3
4
Start-ups
Start-ups
BIJLAGE i.s.m. EY
NAAR EEN COMPETITIEF ECOSYSTEEM
Start-ups zijn weer hip
Belgische start-ups: blijven of vertrekken?
De nieuwe generatie Belgische start-ups zal morgen succesvol zijn. Wouter Desmet en Bruno Wattenbergh van EY en Karen Boers van Startups.be vertellen hoe en waarom het Belgische starters-ecosysteem eindelijk volwassen wordt.
Vroeger heerste het idee dat een digitale start-up absoluut naar Amerika moest om succesvol te zijn. In België was eenvoudigweg niet voldoende risicokapitaal aanwezig. Nog altijd wagen veel start-ups de oversteek, maar nu meer als beredeneerde keuze. De redenen kunnen divers zijn. Soms zijn specifieke competenties alleen maar in Silicon Valley te vinden. De dienstverlening aan start-ups is daar ook veel breder. Maar de medaille heeft ook een keerzijde: softwareontwikkelaars zijn vaak veel duurder in de VS. Ook de andere kosten zijn meestal een stuk hoger dan in ons land.
Hoe ziet het Europese en Belgische start-uplandschap eruit?
Boers: Het Europese start-uplandschap is vooral in grote steden geconcentreerd: Londen, Stockholm, Berlijn, Helsinki en Parijs zijn de bekendste innovatiehubs. Start-ups vinden er een competitief ecosysteem met kennisinstellingen, incubators, acceleratoren en risicokapitaal. Ook grote namen als Google en Microsoft investeren er. De jongste drie jaar komen er erg veel succesverhalen uit die hubs.
© Christophe Ketels
Desmet: De meeste starters bouwen op de megatrends van big data, het internet of things, artificiële intelligentie en mobiel internet. Innovatie is veel laagdrempeliger geworden. Vandaag kan een jonge softwareontwikkelaar met een laptop en een internetverbinding marktaandeel afsnoepen van een groot bedrijf. Denk maar aan Uber en Airbnb, die vanuit het niets in enkele jaren tijd marktleider werden in hun sector.
Karen Boers (Startups.be), Bruno Wattenbergh en Wouter Desmet (EY)
Geldt dat ook voor ons land? Wattenbergh: Door onze drie gewestelijke systemen was het landschap versnipperd. Er waren wel subsidies, maar geen kritische massa, geen echt functionerend netwerk, weinig privéspelers. De jongste drie jaar is er een inhaalbeweging aan de gang. Nu gaat het snel. Grote technologiespelers, een aantal banken, en ook EY, hebben pionierswerk verricht. Vooral in Brussel, Gent en Antwerpen loopt het goed, met een competitiever landschap van privé-incubatoren en acceleratoren, met investeerders die volgen, met fondsen die nu rijp zijn, met een degelijk legaal kader en een taxshelter. Voor België wordt het nu de uitdaging om die beweging te consolideren tot een dynamiserend ecosysteem. Desmet: België zat met een culturele handicap, met een conservatieve mentaliteit. Ons onderwijs legde zich te veel toe op het produceren van specialisten voor grote bedrijven. Eindelijk wordt er meer gefocust op het opleiden van entrepreneurs. Voor de millennials die zich liever niet voor lange tijd binden, is een start-up vaak het ideale avontuur. Ondernemerschap wordt weer ‘cool’. Het idee van ‘failing forward’ is daarbij cruciaal: je leert met vallen en opstaan. De omgeving moet je natuurlijk - ook bij faillissementen - opnieuw voldoende kansen geven. Investeerders krijgen daar langzaamaan meer begrip voor. Start-ups zijn weer hip.
Boers: Charismatische, vernieuwende ondernemers als Dries Buytaert, de man achter het Drupal-platform, of Davy Kestens van Sparkcentral hebben met hun succesverhalen de mentaliteit veranderd. Denk ook aan Jeremy Le Van die naar de VS trok en Sunrise voor 100 miljoen dollar aan Microsoft verkocht. Die lichtende voorbeelden dynamiseren het hele landschap. In hun voetsporen zie je nu recentere, zeer succesvolle starters als Showpad of Teamleader: die halen snel veel kapitaal op en trekken meteen volop de internationale kaart.
Financieringsmodel Is het financieringsmodel ook geëvolueerd? Wattenbergh: In een eerste fase moet je het natuurlijk rooien met je eigen geld, en met wat friends, fools & family je toestoppen. Dan wordt het ‘bootstrapping’: de veters strak aanrijgen en zoveel mogelijk realiseren met je schaarse middelen. Als je snel wilt groeien, heb je daarna, naast subsidies,
ook investeerders nodig. Tien jaar geleden waren weinig starters bereid om een stuk controle af te staan in ruil voor snellere groei. Dat conservatisme is gelukkig van de baan. Desmet: In een eerste fase wordt vaak te veel in technologie geïnvesteerd. Het moet anders: je moet met je idee naar de klant nog voor je een bruikbaar product hebt. Als de klant interesse toont, bewijst dat de leefbaarheid van je idee. Als je enkele geïnteresseerde klanten kunt voorleggen, overtuig je veel makkelijker investeerders en kun je zo geld ophalen om daarna je product uit te bouwen. Het financieringstraject is gewijzigd. Nu willen investeerders eerst bewijs zien dat er zaken te doen zijn, en investeren ze daarna in productontwikkeling.
Specialiteit Waar zijn we in België goed in? Wattenbergh: In België hebben we eigenlijk niet echt een
‘Te veel start-ups zijn verliefd op hun technologie. Onze kernboodschap is: word verliefd op je klant.’ Wouter Desmet, Vennoot EY
In de eerste fase van een start-uptraject is er meestal weinig reden om naar Amerika te trekken. Maar na een eerste validatie, als het zakenmodel begint te lopen, kan het interessant zijn ook een vestiging in de VS te openen om daar de grote, uniforme markt te testen. De gewestelijke overheden hebben daar bureaus die kunnen helpen, en ook EY kan er van dienst zijn. Als de test succesvol is, kunt u daar vaak een mooie financiering vinden. Als uw financiële noden al in een beginstadium groot zijn, is de VS vaak de enige mogelijkheid. Hier bedraagt een eerste kapitaalronde meestal 1 tot 2 miljoen euro. In de Verenigde Staten is dat gemiddeld 10 miljoen dollar of meer. Maar de concurrentie is er hard, en er worden heel snel resultaten verwacht. De Europese investeerder is vaak wat geduldiger. Met andere woorden, de correcte vraag is niet: in België blijven of naar de VS vertrekken? De correcte vraag is: waar zit u het best voor welk stadium, rekening houdend met het specifieke DNA van uw bedrijf?
5
6
Start-ups
BIJLAGE i.s.m. EY
Boers: Nu is onze sterkste sector de HealthTech, zeg maar het kruispunt tussen IT en gezondheid. Door de vergrijzing is er steeds meer zorg nodig. Het wordt de grote uitdaging om die zorg thuis te verlenen. In onze grote steden hebben we een goed ecosysteem met een groot aanbod aan gezondheidsdiensten en kennisinstellingen. Een mooi voorbeeld is Bloomlife, een spin-off van het imec. Via draadloze patches kunnen zwangere vrouwen en hun artsen de gezondheid van de baby opvolgen via de smartphone. Een vernieuwend idee met een duidelijk zakenmodel.
hr ist op
Desmet: Een tiental jaar geleden hadden we hier een golf biotechstarters. Heel kapitaal- en risico-intensief, en jammer genoeg met maar een minderheid aan successen. Een vijftal jaar geleden was er een nieuwe golf, gefocust rond mobiele toepassingen. Te veel bedrijfjes dachten dat ze met een leuke app de wereld konden veroveren. Maar een kritische massa consumenten veroveren is erg kostenintensief. Daar vind je makkelijker kapitaal voor in de VS.
•
Innovatie bouwt vooral op digitale megatrends. Door de digitalisering is starten laagdrempeliger geworden.
•
Europese starters zitten vooral in stedelijke innovatiehubs met goede ecosystemen.
•
België zat met een handicap: de mentaliteit was niet rijp, politiek en het onderwijs waren te versnipperd.
•
Er is een grote inhaalbeweging aan de gang. Een aantal privéspelers heeft pionierswerk verricht dat nu resulteert in een Belgisch ecosysteem.
•
Enkele lichtende voorbeelden inspireren de nieuwe generatie starters.
•
Nieuwe succesvolle start-ups halen snel veel geld op en gaan direct internationaal.
•
Ondernemerschap is weer cool, start-ups worden weer hip.
•
Het financieringsmodel is geëvolueerd: investeerders belonen vooral bewezen klanteninteresse, productontwikkeling volgt in een later stadium.
•
België heeft niet echt een specialiteit. We doen het wel goed in de HealthTech.
•
Om te groeien hebben prille starters vooral een goed netwerk en professioneel advies nodig.
•
Startups.be brengt 1.800 start-ups in contact met 180 gespecialiseerde instellingen.
•
EYnovation biedt starters laagdrempelige toegang tot professioneel advies en opent zijn netwerk door ontmoetingen te organiseren tussen starters en topmensen van gevestigde ondernemingen.
he K etels
specialiteit, omdat we geen duidelijke keuzes maken. Dat ligt deels aan de politiek, deels aan de universiteiten. Een uitzondering is het imec voor nano-elektronica, onlangs gefuseerd met incubator en digitale specialist iMinds. Verder volgt ons land vooral de andere Europese trends.
©
C
‘Het kader voor Belgische start-ups is beter dan ooit. Entrepreneurs mogen weer dromen.’ Bruno Wattenbergh, Senior Advisor EY
Groeien Wat heeft een start-up nodig om te groeien?
Desmet: Meteen bij de start neemt een onderneming een aantal strategische beslissingen die bepalend zijn voor de toekomst. Snel het juiste advies krijgen en een sterk netwerk opbouwen is dan cruciaal. Ons EYnovation programma speelt daarop in, onder meer via een abonnement waarbij we starters zonder bijkomende kosten zo vaak ze willen met professioneel advies bijstaan. Voorts bieden we ons netwerk aan. We organiseren ontmoetingen zodat start-ups hun ideeën meteen kunnen voorleggen aan topmensen van grote ondernemingen. Een buitenkans voor starters, maar ook verfrissend voor de grote spelers, en motiverend voor onze medewerkers. Die starters hoeven overigens niet noodzakelijk digitaal te zijn. Mijn favoriete starter is een ondernemer van 75 jaar die na een carrière in de waterbehandeling een anti-kalk doseerapparaat ontwikkelde dat een geluidsignaal geeft zodra het patroon aan vervanging toe is. We hebben de ondernemer geholpen met zijn go-2-marketstrategie, businessplan, negotiaties met potentiële investeerders, … Zo zie je maar: ook met een eenvoudig idee kun je nog vernieuwen.
hr ist op
he K etels
Boers: Starters moeten zo snel mogelijk in contact komen met de juiste mensen in het netwerk van incubatoren, acceleratoren, investeerders en adviseurs. Vroeger was het Belgische landschap gefragmenteerd. Startups.be verzamelde alle spelers samen op één platform. We zijn de ideale ontmoetingsplaats met een portefeuille van 1.800 starters en 180 gespecialiseerde instellingen.
©
C
‘Starters moeten zo snel mogelijk hun netwerk uitbouwen.’ Karen Boers, CEO van Startups.be en European Startup Network
Deze inhoud bewaren of delen?
Surf naar www.tijd.be/ inzicht/summary
What’s the right path to accelerate your growth journey? Find out how EY’s 7 Drivers of Growth can help your business grow from challenger to leader. ey.com/acceleratinggrowth #BetterQuestions
© 2017 EYGM Limited. All Rights Reserved. ED 0916.
EXECUTIVE SUMMARY
8
Start-ups
Start-ups
BIJLAGE i.s.m. EY
DE GROEIFASES VAN STARTERS
Van start-up tot scale-up
Appiness
Early growth Focus ligt op: •
De technologie achter het platform ontwikkelt Apiness stap voor stap samen met Microsoft, het breidt de content uit en versterkt het team. ‘Vandaag hebben we alle Belgische zenders aan boord, we richtten een joint venture op in Brazilië en we hebben kantoren in Londen, Seoel, Rio de Janeiro, Sao Paulo en New York’, vertelt De Wachter. ‘Onze oplossing is heel snel internationaal schaalbaar en we kunnen ze aanbieden als toepassing voor apps en websites van derde partijen.’ ‘Voor mij is focus de belangrijkste succesfactor’, verklaart De Wachter de snelle opmars van Appiness. ‘Op moeilijke momenten moet je niet aan jezelf twijfelen, maar al je energie op het probleem focussen. Dat leidt je vanzelf naar de oplossing. Tijdens die momenten maak je het verschil.’
Michel De Wachter, medeoprichter Apiness
Lokale markt veroveren Het bedrijfje werd gesmeed rond een IWT-subsidie, een samenwerking met de Universiteit Gent, Medialaan en BBDO en zaaikapitaal van twee businessangels. Intussen schakelde Appiness al een versnelling hoger. In totaal werd 3,2 miljoen euro opgehaald bij de grote Belgische ondernemersfamilies.
Financiering: •
‘Met de app of de website van Spott kunnen tv-kijkers onmiddellijk kopen wat ze op hun scherm zien.’
‘Met Appiness kunnen we elke video interactief maken, zelfs live uitendingen zodat je met je smartphone acteurs, producten en merken kan herkennen’, vertelt Michel De Wachter. Met de Spott-app kunnen kijkers meteen de jurk kopen die hun favoriete actrice op het scherm draagt.
Business angels, VC’s
Tijdsduur: Dankzij de levenscyclus van een start-up krijgt u de juiste focus op het juiste ogenblik, stelt u de juiste vragen en zorgt u voor de correcte financiering in de gepaste fase. Zoek uw positionering. Waar bevindt uw bedrijf zich op het pad van creatie over ontwikkeling tot groei?
•
6-9 maanden
Kernvragen: • • •
Zijn mijn producten en markten op elkaar afgestemd? Kan ik met betalende klanten mijn product verder ontwikkelen? Is mijn business model schaalbaar?
Stand-up / start-up
Expansion/ scale up
Focus ligt op:
Focus ligt op:
• • • •
Ideegeneratie Marktverkenning Minimum Viable Product Eerste testklanten
Financiering: •
Friends, fools, family & business angels
Moov-IT
• •
Moov-IT ontstond uit het verlangen van Griet Vandenhouweele naar een gezonde bedrijfscultuur. ‘In het bedrijfsleven zie je veel te weinig echt gemotiveerde medewerkers’, stelt Vandenhouweele. ‘Moov-IT wil daar iets aan doen, door programma’s en apps die medewerkers inspireren om voldoende te bewegen, gezond te eten, om vooral goed in hun vel te zitten en teamspirit te creëren.’
Financiering: •
•
9-18 maanden
Kernvragen: • •
Heeft de markt echt nood aan mijn product? Heb ik een goede coach met ondernemingservaring?
In 2014 ging Vandenhouweele de boer op om haar basisidee te valideren. Het idee sloeg aan, en amper twee jaar later telt Moov-IT zeven medewerkers, een goed draaiend IT-platform en een gevulde portefeuille Belgische klanten. MoovIT gaat nog dit jaar internationaal. Het wil wereldwijd het grootste corporate wellnessplatform worden. Door de snelle toevloed van betalende klanten kon de start-up initieel op eigen vleugels vliegen. ‘Maar IT is onze corebusiness’, stelt Vandenhouweele. ‘Om een bedrijfscultuur grondig te veranderen, heb je de juiste ondersteunende tools nodig. En om ons IT-platform een boost te geven, is er nu extern kapitaal nodig.’ Over enkele maanden zou een eerste investeringsronde rond moeten zijn. ‘We zoeken niet alleen geld’, preciseert Vandenhouweele, ‘maar vooral een partner met een netwerk en ervaring. Dat hebben we nodig om internationaal te groeien.’ De belangrijkste succesfactor is voor Vandenhouweele haar team. ‘Je kunt alleen groeien als je team sterk is. Bij Moov-IT bouwen we jobs rond de sterktes van onze medewerkers.’
Private equity
Tijdsduur: •
Tijdsduur:
Wereld veroveren Middelen: mensen en kapitaal
Griet Vandenhouweele, oprichtster Moov-IT
• •
Odoo verkoopt een reeks geïntegreerde apps voor zowat alle bedrijfstoepassingen. ‘Door het opensourcemodel heeft onze community van ontwikkelaars in enkele jaren tijd honderden apps gecreëerd’, zegt Fabien Pinckaers. ‘Zo kunnen we de meeste professionele IT-behoeften met een extreem eenvoudig en goedkoop platform bedienen.’
18-36 maanden
Kernvragen:
‘Op termijn is het onze ambitie om wereldwijd het grootste corporate wellnessplatform te worden.’
Odoo
Groei ik door nieuwe producten te ontwikkelen of door nieuwe markten aan te boren? Gebruik ik mijn mensen en kapitaal verstandig?
Odoo ging tien jaar geleden van start als implementator van bedrijfssoftware. ‘Een wilde rit, en tegelijk een marathon’, zegt Pinckaers. ‘We hebben het zakenmodel twee keer volledig hertekend.’ In 2010 besloot Odoo zich te focussen op de ontwikkeling van één opensourceproduct, waarrond onderhoudscontracten verkocht werden. Er werd 3 miljoen euro extern kapitaal opgehaald, waarmee het een netwerk van partners in 100 landen oprichtte. Vier jaar later kwam er een kapitaalverhoging van 7,4 miljoen euro. ‘We schakelden om van verkoop van onderhoud naar verkoop van een product’, legt Pinckaers uit. Dat legde Odoo geen windeieren. De in 2015 nog negatieve cashflow werd zes maanden later in zwarte inkt geschreven. Toch staat Odoo nog maar aan het begin van de weg: ‘De markt voor bedrijfssoftware consolideert. Over vijf jaar zullen de spelers nog op één hand te tellen zijn.’ Maar Pinckaers is er rotsvast van overtuigd dat Odoo daarbij zal zijn. Voorlopig kan dat zonder vers kapitaal. ‘Omdat we nu meer inkomsten genereren dan we kosten maken’, legt Pinckaers uit. Odoo telt 300 werknemers, 730 partners en 2 miljoen gebruikers, goed voor een omzet van 15,9 miljoen euro.
‘We hebben ons zakenmodel twee maal volledig omgegooid.’ Fabien Pinckaers, CEO Oodo
Meer informatie op www.eynovation.be
Wouter Desmet vennoot EY Subsidia T. 09 242 51 06 wouter.desmet@ be.ey.com
9
Succesvol innoveren
In the Fourth Industrial Revolution, cybercrime can only be fought by combining technology and business acumen with uniquely human insights. Join the conversation #BetterQuestions ey.com/betterworkingworld
‘Wie niet geconnecteerd is met de buitenwereld, mist kansen’ Om succesvol te innoveren, moeten bedrijven álle beschikbare brains inzetten. ‘Vaak is een probleem zo complex dat je er met je eigen mensen alleen niet uitkomt’, klinkt het bij EY CogniStreamer. Dus zet het bedrijf daarvoor samenwerkingsplatformen op.
© 2017 EYGM Limited. All Rights Reserved. ED None.
Is the answer to cybercrime more technology, or more people?
11
‘Zowel de periode die je hebt om een product te ontwikkelen als de periode waarin dat product succesvol is, is vandaag veel korter dan vroeger. En daardoor zit er een enorme druk op bedrijven om te innoveren’, zegt Hein De Keyzer, vennoot EY CogniStreamer. EY CogniStreamer versnelt dat proces door met digitale platformen samenwerkingen te vergemakkelijken. ‘Het gaat om gestructureerde processen waarmee je alle brains kunt gebruiken die je nodig hebt, ook als die buiten het bedrijf zitten.’ ‘Vroeger bleef innovatie vaak beperkt tot het R&Ddepartement’, pikt director Wim Soens in. ‘Dat bedacht dan een oplossing waarvoor het vervolgens een probleem ging zoeken. Die push-strategie werkt in de meeste industrieën niet meer, omdat je zo bijna altijd te laat komt. Nu vertrek je van een probleem
‘Vaak is een probleem zo complex dat je wel moet samenwerken met externe partijen.’ Wim Soens, Director EY CogniStreamer
dat je eerst in de markt geïdentificeerd hebt. Maar vaak is dat probleem zo complex, dat je wel moet samenwerken met externe partijen die een deel van de oplossing kunnen aanbrengen.’ ‘Het gaat verder ook om marketing en cocreatie met leveranciers, klanten en onderzoeksinstituten’, vult De Keyzer aan. ‘De behoefte om daarmee geconnecteerd te zijn, is vandaag enorm groot. Als je dat niet bent, mis je kansen.’ En daar komt EY CogniStreamer op de proppen. Zijn softwareplatformen maken het mogelijk om ideeën voor nieuwe producten, processen of diensten te bespreken en te testen. Zo kunnen bedrijven als Bekaert, KBC en Procter & Gamble hun voelsprieten uitsteken om te achterhalen wat bij hun klanten leeft. Ze kunnen vervolgens samenwerken met externe partijen om een product of dienst te ontwikkelen, en dat voorleggen aan klanten. ‘Zo werk je heel wat onzekerheden weg en beperk je risico’s’, aldus Soens. Er zijn drie types van gebruikers, legt Wim Soens uit. Voor de eerste groep werd een zeer gebruiksvriendelijke applicatie ontwikkeld die er uitziet als een sociaal netwerk. ‘Zij zijn de massa die in het begin zo belangrijk is. Innovatietrajecten starten namelijk meestal met een vraag of probleemstelling, waarna
‘We zijn in onze genen gedoemd om internationaal te gaan.’ Hein De Keyzer, Vennoot EY CogniStreamer
ideeën worden uitgewisseld. In de volgende laag zitten de teams die de geselecteerde ideeën uitwerken. Ze beschikken daarvoor over meer geavanceerde tools zoals sterktezwakteanalyses. Tot slot er is de cockpit, waar een select groepje, zoals innovatiemanagers, alle processen aanstuurt. Zij kiezen bijvoorbeeld de vragen die voorgelegd worden aan de community, stellen de teams samen, en volgen de uitwerking op.’ De software van EY CogniStreamer zet grote bedrijven niet alleen aan om te innoveren zoals een start-up, maar ook om te innoveren mét start-ups. Een mooi voorbeeld daarvan is de incubator Start it@kbc. ‘Daarvoor maakten we een portaal waar starters hun project kunnen posten’, legt De Keyzer uit. ‘Een community van experts, zowel van de bank als daarbuiten, beoordeelt die en selecteert er enkele die opgevolgd worden door specialisten die van overal kunnen komen.’ EY CogniStreamer onderscheidt zich van andere aanbieders van collaboratieve platformen doordat het bovenop zijn software ook begeleidende diensten aanbiedt. Die zijn nog uitgebreid nu het bedrijf is overgenomen door EY. Voorbeelden van die diensten? Hulp bij
het opstellen van de juiste vragen voor de community, en het modereren van wat op de platformen gebeurt. ‘Wij brengen mensen van verschillende organisaties met elkaar in contact als zij ideeën hebben die op elkaar aansluiten, maar ze dat niet van elkaar weten’, illustreert Soens. Met de overname van CogniStreamer vergroot EY zijn kennis van digitale transformatie en big data. Omgekeerd krijgt het platformbedrijf toegang tot een wereldwijd netwerk. ‘We zijn in onze genen gedoemd om internationaal te gaan’, glimlacht De Keyzer. Begrijpelijk, in België heeft het bedrijf namelijk al bijna alle Bel20-bedrijven als cliënt.
Wim Soens Director EY CogniStreamer T. +32 2 774 9558 wim.soens@be.ey.com Hein De Keyzer Vennoot EY CogniStreamer T. +32 2 774 9114 hein.de.keyzer@be.ey.com
12
Zoeken naar investeerders
Zoeken naar investeerders
BIJLAGE i.s.m. EY
13
START-UPFINANCIERINGSTRAJECT
Belgische start-upscene wordt financieel volwassen
Volta Ventures Het durfkapitaalfonds Volta Ventures investeert in startende internet- en softwarebedrijven die starten of een belangrijke activiteit hebben in de Benelux. Het fonds werd twee jaar geleden opgericht en beschikt over een kapitaal van 55 miljoen euro. Er werden intussen al participaties genomen in zeven starters, typisch tussen de 250.000 en 2 miljoen euro, met eventueel een vervolginvestering van 5 miljoen euro.
België hinkt niet meer achterop als het over financiering van start-ups gaat. Startend talent vindt nu eindelijk voldoende steun in eigen land. Dat is de conclusie na een gesprek met Frank Maene, Managing Partner van Volta Ventures en Bart Wyns van EY Subsidia. Frank Maene, Managing Partner van Volta Ventures en Bart Wyns van EY Subsidia
Welke fases onderscheidt u in de financieringscyclus van een start-up? Maene: In de conceptuele fase, als er nog geen inkomsten zijn, is er meestal zo goed als geen financiering. In Amerika spreekt men over ‘bootstrapping’: zeg maar de buikriem aanhalen. Je ontwikkelt je idee zo ver mogelijk met eigen middelen. Hoe meer je zelf realiseert, hoe meer indruk je verhaal maakt op potentiële investeerders.
deren), Innoviris (Brussel) en DGO6 (Wallonië) bieden een aantal steunmaatregelen om inzichten te verkrijgen over de mogelijkheden en de haalbaarheid van de beoogde innovatie.
Vaak gaan starters ook aankloppen bij friends, family & fools. Die kunnen nu goedkoper investeren door de taxshelter. Dat helpt om hen over de brug te halen. Wyns: Ook in de conceptuele fase kun je al naar subsidies kijken. De bevoegde regionale overheidsdiensten Vlaio (Vlaan-
EY Subsidia Starters en grote ondernemingen die overheidssteun zoeken, kunnen rekenen op EY Subsidia, zowel op Europees als op federaal en regionaal niveau. EY Subsidia verzorgt hierbij de dossieropmaak en neemt de omslachtige administratie voor zijn rekening, zodat de klant zich op zijn kerntaken kan focussen.
‘Als we investeren, willen we passie, kennis, intelligentie en gedrevenheid zien.’ Frank Maene, Managing Partner van Volta Ventures
Maene: Begint het idee wat vorm te krijgen, dan kun je soms terecht bij businessangels, particuliere investeerders die vaak zelf ondernemer zijn. Die investeren typisch bedragen van 50.000 tot 300.000 euro. De meeste opereren individueel maar er zijn ook netwerken, zoals BAN voor Vlaanderen en BE Angels voor Wallonië. Ook crowdfunding wordt langzaamaan populair in ons land, met bedragen van 25.000 tot 100.000 euro. Bolero van KBC en MyMicroInvest timmeren daar hard aan de weg. Als je weet waar je naartoe wil, je businessplan al wat concreter wordt en je echt snel wil groeien dan kun je een beroep doen op durfkapitalisten (venture capitalists). Fondsen zoals Volta Ventures investeren initieel tussen de 250.000 en 2 miljoen euro. Als je meer dan 5 miljoen nodig hebt, zoek je dat beter elders in Europa. In België zijn er in feite geen fondsen die dat kunnen trekken. Wyns: Wij helpen starters bij de inventaris van hun financieringsbehoeften en zetten die uit tegen sleutelmomenten in de levenscyclus van de start-up. De belangrijkste vragen zijn: op welk tijdstip heb ik welk kapitaal nodig? Welke instrumenten passen daar het best bij? Vaak gaat het dan niet alleen om een
© Studio Dann
businessangel, een kapitaalfonds of subsidies, maar afhankelijk van de nood telkens om een combinatie van verschillende instrumenten.
Kapitaal en subsidies Hoe vindt een starter voldoende geld? Maene: Toen ik in 2000 begon, was venture capital nog onbekend in België. Businessangels bestonden amper. Subsidies waren schaars. De dossiers die ik las, waren van lage kwaliteit. Nu is er een heel ecosysteem aan financiers, en de start-ups die hun ideeën komen voorstellen, zijn veel volwassener. We komen van ver, en het is vooral de jongste jaren snel gegaan. We zijn nu mee met Europa. Een kwalitatieve starter vindt vandaag voldoende kapitaal in België. Dan moet je wel op een aantal dingen letten. Een idee alleen volstaat bijvoorbeeld niet om kapitaal op te halen. Werk een degelijk businessplan (marktopportuniteit, concurrentie, verkoopstrategie, team, budget …) uit, met realistische verwachtingen. Ik krijg af en toe starters over de vloer die me een omzet van 1 miljard euro in drie jaar voorspiegelen. Dat doet voor mij de deur dicht. Zoek ook niet louter geld, maar zoek een volwaardige partner.
Een investeerder moet een klankbord bieden, helpen om het team uit te bouwen, zoeken naar kanalen om het product in de markt te zetten, zoeken naar bijkomende financiering. De toegevoegde waarde van een investeerder is zo mogelijk nog belangrijker dan het kapitaal. Wyns: Belangrijk is om je ontwikkeling sneller in de beoogde doelmarkt af te toetsen. Iemand die lange tijd in afzondering aan een innovatieve technologie werkt, loopt het risico een technologie op te leveren die niet geheel beantwoordt aan de wensen of interesses van het doelpubliek. Aftoetsen en aanpassen tot je een perfecte marktfit hebt, is de boodschap. Maene: Er passeren zo’n 1.500 dossiers per jaar. De doorslaggevende factor om daar toekomstige winnaars uit te pikken is het team. Ook al zijn de heren of dames ondernemer nog jong, als we investeren, willen we passie, intelligentie, marktkennis en gedrevenheid zien. De persoonlijkheid maakt het verschil.
Hoe verloopt de zoektocht naar overheidssubsidies? Wyns: Ten eerste moet je duidelijk weten dat subsidies niet gratis zijn. Het is meestal een middelenver-
bintenis tussen start-up en overheid. Je moet bewijzen dat de investering op zijn minst gedeeltelijk zal terugvloeien naar de maatschappij, bijvoorbeeld in de vorm van werkgelegenheid. Als je je financiële noden hebt opgesomd, moet je een lijst maken van mogelijke subsidiekanalen. Er bestaat in België een heel ruime waaier aan instrumenten, afhankelijk van de omvang van de investering en de fase in de levenscyclus van het bedrijf. Jammer genoeg is het aanbod regionaal versnipperd en zijn de procedures vaak ingewikkeld. De meeste start-ups en veel investeerders zien door het bos de bomen niet meer, en dat is begrijpelijk. Als je zoekt naar interregionale of Europese steun, dan wordt het nog complexer, met een behoorlijk logge besluitvorming. De competitie is ook groter, wat resulteert in lagere slaagkansen. Vaak gaat het over consortiumgebonden steun. Een individueel bedrijf redt het dan meestal niet. Vaak is de zoektocht naar overheidssteun voor starters een heikele klus. Bij EY Subsidia kennen we onze weg in de subsidiejungle. Dat biedt een reële meerwaarde. Zo kunnen starters alle energie in hun business steken.
Bart Wyns Manager EY Subsidia T. +32 9 242 5144 bart.wyns@be.ey.com
14
Intellectuele eigendom
Intellectuele eigendom
BIJLAGE i.s.m. EY
15
De waarde van een start-up De jaarrekening van een onderneming geeft haar geschiedenis weer, maar niet haar toekomstpotentieel. En de realisatie van potentieel blijft iets hypothetisch. Bovendien hebben jonge ondernemingen een beperkte geschiedenis, rapporteren ze veelal operationele verliezen en overleven ze vaak niet. Dus hoe plakt u een correcte waarde op een start-up? ‘De waardering van een start-up is niet eenvoudig’, weet Geert Vanbuggenhout, Executive Director EY Valuation & Business Modelling. Nochtans kan een analyse van de kasstromen uit bestaande en nieuwe activa in combinatie met een inschatting van de convergentieperiode naar een meer stabiele situatie met risico gewogen actualiseringsvoeten wel degelijk een inzicht bieden in de intrinsieke waarde van een onderneming.
‘Kosten schrikken veel starters af. Nochtans wegen die niet op tegen de voordelen zodra de waarde van uw bedrijf de hoogte inschiet.’ Lieven Bultinck, advocaat bij HVG
Net Present Value- of Discounted Cash Flow-methode De Net Present Value is de meest gebruikte methode om investeringsprojecten te evalueren. Volgens deze methode hangt de huidige waarde van een onderneming af van de toekomstige kasstromen die uiteindelijk ten goede komen aan de aandeelhouders. De toekomstige kasstromen worden contant gemaakt, rekening houdend met het risicoprofiel. Hoe risicovoller het project, hoe hoger de actualiseringsvoet, hoe lager de contante waarde. Een van de moeilijkheden bij deze methode is de inschatting van de toekomstige kasstromen. ‘Wij stellen een recursieve benadering voor, waarbij de verwachte situatie naar vandaag wordt teruggebracht, met een coherente invulling van marktpotentieel, winstgevendheid, kapitaalintensiteit en risicoprofiel. Een belangrijke variabele in dit verhaal is de transitiesnelheid van de huidige naar de toekomstige performantie’, legt Geert Vanbuggenhout uit. Diverse scenario’s genereren is een manier om met die onzekerheid rekening te houden. ‘Uiteindelijk bepaal je de waarde van de onderneming door de aandelenwaarde van een bedrijf onder elk scenario te wegen met een subjectieve waarschijnlijkheid dat dit scenario werkelijkheid wordt.’
Bescherm uw idee
Relatieve waarderingen Start-ups investeren veel tijd en geld in de uitwerking van hun idee. Maar vergeten soms dat idee te beschermen tegen copycats. Nochtans biedt het intellectueel eigendomsrecht een brede waaier mogelijkheden die uw creatie beschermen.
‘Houd uw uitvinding geheim tot de octrooiaanvraag. En sluit uitgebreide geheimhoudingsclausules af met zakenpartners die mee aan het project werkten.’ Lindsey Clare, advocaat bij HVG
Voor start-ups zijn drie opties belangrijk, weet Lindsey Clare, advocaat bij HVG: merken, octrooirechten en auteursrechten. ‘Een octrooi geeft een tijdelijk recht om aan derden de exploitatie van uw uitvinding te verbieden. De uitvinding moet nieuw zijn, op uitvinderswerkzaamheid berusten en industrieel toepasbaar zijn. De nieuwheidsvoorwaarde wordt strikt beoordeeld’, waarschuwt Lindsey Clare, ‘Daarom is het belangrijk om uw uitvinding geheim te houden. Vergeet ook niet om uitgebreide geheimhoudingsclausules met uw zakenpartners af te sluiten.’ U kiest een Belgisch octrooi, een Europees octrooi of een internationaal octrooi, en krijgt zo respectievelijk Belgische, Europese of internationale bescherming. ‘Hoe ruimer de bescherming, hoe duurder de procedure’, weet Lieven Bultinck, advocaat bij HVG. ‘Die kosten kunnen een hinderpaal zijn voor een starter, maar toch biedt een octrooi de meeste bescherming. U krijgt namelijk het exclusief recht om iedere derde te verbieden om uw uitvinding te maken of verkopen.’
Merken registreren Daarnaast kan een start-up zijn merk beschermen. ‘Een merk is een teken ter onderscheiding van uw producten of
diensten. Het kan een woord zijn, maar ook een symbool, logo, slogan, afbeelding of geluidsfragment’, legt Lindsey Clare uit. Om bescherming te krijgen moet u uw merk registreren. In België hebt u keuze tussen het Beneluxmerk, het (Europese) Uniemerk en het internationaal merk. ‘Er zijn wel enkele belangrijke beschermingsvoorwaarden: uw teken moet voldoende onderscheidend vermogen hebben en het moet nog beschikbaar en toelaatbaar zijn’, zegt Lieven Bultinck. ‘Dit is een relatief goedkope procedure, die toch een exclusief recht verleent op het gebruik van het merk. U kunt anderen verbieden om een identiek of overeenstemmend teken te gebruiken voor dezelfde of gelijksoortige waren of diensten.’
Automatisch auteursrecht Het auteursrecht ten slotte biedt het grote voordeel dat het automatisch geldt, u hoeft het dus niet aan te vragen. Voor auteursrechtelijke bescherming moet uw creatie aan twee voorwaarden voldoen: ze moet origineel zijn en vorm vinden in een concrete uitdrukkingswijze ideeën worden dus niet beschermd. ‘Bij auteursrechten
denken we vaak aan literaire werken, maar ze zijn ook van toepassing op grafische, audiovisuele of muzikale werken en zelfs computerprogramma’s’, weet Lindsey Clare. Het auteursrecht geeft u het vermogensrecht: het exclusieve recht om uw werk te exploiteren en de inkomsten eruit te innen. ‘Bovendien krijgt u ook het morele recht, dat uw persoonlijkheid, zoals veruitwendigd in het werk, beschermt’, zegt Lieven Bultinck.
Kosten vs voordelen Denk tot slot ook na over het risico van uw medewerkers, raden beide advocaten aan: ‘Vermijd dat medewerkers gaan lopen met uw idee. Met specifieke clausules kunt u hen verplichten tot geheimhouding en niet-concurrentie, afstand van bepaalde rechten, .... Overleg met uw advocaat over wat precies mogelijk is.’ Een start-up kan adequate ondersteuning en bescherming krijgen, besluiten Clare en Bultinck. ‘De kosten schrikken veel starters af. Maar die zullen niet opwegen tegen de voordelen van intellectuele eigendom zodra de waarde van uw bedrijf de hoogte inschiet.’
De waarde van een onderneming kan ook gedefinieerd worden als de prijs van vergelijkbare ondernemingen op de financiële markten. Diverse kengetallen, zoals k/w, ebitda … worden berekend en toegepast op de onderneming. ‘Maar deze methode is vaak niet toepasbaar op jonge ondernemingen. Door hun vernieuwend karakter zijn ze beperkt vergelijkbaar met meer mature bedrijven.’ Ten slotte zijn er nog een aantal varianten om de waarde van een onderneming te bepalen. Bij transactieratio’s worden multiples uit recente transacties toegepast op de jonge onderneming. Een alternatief vormt de real options-theorie waarbij de waarde van een programma / onderneming wordt bepaald door de cruciale beslissingsmomenten te bepalen en te berekenen via opties. Tot slot kan ook een waardering op basis van exit multiples plaatsvinden: een variant van de NPV-analyse waarbij de investeerder vertrekt van het principe dat de enige kasstroom die hij ontvangt op moment van exit zal zijn en die verdisconteert, rekening houdend met zijn rendementseisen.
Oefening in waarschijnlijkheid Wilt u tot slot de waarde van de onderneming alloceren naar de waarde per aandeel? ‘Dan zijn er een aantal extra aandachtspunten bij een jonge onderneming, namelijk opties toegekend aan vroegere investeerders (venture capital, private equity …) en categorieën van aandelen met verschillende economische rechten’, geeft Geert Vanbuggenhout nog mee. ‘Een start-up waarderen blijft een oefening in waarschijnlijkheid’, besluit Geert Vanbuggenhout. ‘Meningen over de waarde kunnen sterk divergeren. Om de standpunten dichter bijeen te brengen, worden correctiemechanismes gebruikt, waarbij de waarde van de onderneming kan worden aangepast als vooropgestelde doelstellingen niet bereikt worden.’
Lieven Bultinck advocaat bij HVG T. 02 774 93 89 lieven.bultinck@hvglaw.be
Lindsey Clare advocaat bij HVG T. 02 774 92 22 lindsey.clare@hvglaw.be
Geert Vanbuggenhout Executive Director EY Valuation & Business Modelling T. 02 774 64 96 geert.vanbuggenhout@be.ey.com
Find out how EY can help your business grow from start-up to market leader. eynovation.be
Š 2017 EYGM Limited. All Rights Reserved. ED 0616.
As a start-up, where do you want to end up?