58/2019
De Cirkel
Tijdschrift voor ZijnsoriĂŤntatie
In deze Cirkel: Kenmerken van ZijnsgeoriĂŤnteerde meditatie Narcisme Faalangst komt langs Aan het stuur van mijn verlichting
58/2019
De Cirkel
Tijdschrift voor ZijnsoriĂŤntatie
Colofon
Redactie Peter Blaauw Paula Borsboom Henk Lodewijk Willem Sinke Jacqueline Vader Redactieadres Doelenstraat 42 3512 XJ Utrecht Advertenties € 45,- 1/4 pagina € 80,- 1/2 pagina € 130,- 1/1 pagina N.B. Gratis 1/4 advertentie bij plaatsing van toegezonden kopij Abonnementen De Cirkel verschijnt twee keer per jaar. Een abonnement kost € 30.- per jaar, inclusief verzendkosten. Abonnement aanvragen: via de webwinkel van Stichting Zijnsoriëntatie (www.stichtingzijnsorientatie.nl/winkel). Betaling uitsluitend via automatische incasso. Abonnementen die zijn afgesloten vóór 1 mei 2013: acceptgiro nog mogelijk, tegen extra administratiekosten. Losse nummers € 17,50 exclusief verzendkosten. Adreswijzigingen: Stichting Zijnsoriëntatie, p/a Doelenstraat 42, 3512 XJ Utrecht, 030 – 231 65 13, stichting@zijnsorientatie.nl.
Aanleveren kopij Artikelen: uiterlijk 1 maart of 1 september Advertenties: uiterlijk 1 mei of 1 november Zie ook ‘Jouw artikel in de Cirkel?’ Een uitgave van Stichting Zijnsoriëntatie p/a: Doelenstraat 42 3512 XJ Utrecht Tel. 030 - 2316513 E-mail: stichting@zijnsorientatie.nl www.zijnsorientatie.nl nummer 58 juni 2019 Vormgeving Stephan de Smet, Amsterdam Beeldmateriaal Pagina 11, 57 en 63: Shutterstock Pagina 21: Alamy Pagina 38: Caro van Dijk Pagina 51: Margje Heintze Pagina 73: Jacqueline Vader Drukwerk Zwaan Printmedia, Wormerveer © overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding na overleg met de redactie ISSN 8176 4967
Opzegging van het abonnement: uiterlijk drie maanden voor het aflopen van de abonnementsperiode, schriftelijk, telefonisch of per mail, via bovengenoemd adres.
2 | De Cirkel
Inhoud
7
Kenmerken van Zijnsgeoriënteerde meditatie Hans Knibbe
18 20 38 40
Bijbel ZO Column van Krijtenberg
Narcisme Iene van Oijen
In Memoriam Maarten van Dijk
Boekbespreking ‘De wijsheid van het niet weten’ Paula Borsboom
44
54 58
Lezersvraag Hans Knibbe beantwoordt een nieuwe lezersvraag
Wie ben ik zelf nog Zelfloosheid en zelfontwikkeling Hans Knibbe
62 72
Aan het stuur van mijn verlichting Suzanne Cornelissen
Levenskunst in de praktijk Beeld van een padloper Daan Goedhart
80Zijnsoriëntatie 82Begrippenlijst 84Jouw artikel in de Cirkel?
Faalangst komt langs Margje Heintze
De Cirkel | 3
Van de redactie Het zijnsgeoriënteerde gedachtegoed uitdragen zodat iedere geïnteresseerde erdoor geïnspireerd wordt. Dat is wat wij met De Cirkel nastreven, een plek bieden waar de visie kan worden gepresenteerd en uitgediept. Dat gebeurt elk nummer weer door de bijdragen van Hans Knibbe, grondlegger van de visie. Dit keer gaat hij in op één van de basisaspecten van het zijnsgeoriënteerde pad: meditatie. Hans Knibbe benoemt uitvoerig de kenmerken van meditatie, zoals die bij Zijnsoriëntatie wordt beoefend. Ook beschrijft hij de twee bronnen waarop de meditatie is gebaseerd: Dzogchen en de humanistische psychologie. Daarmee is meditatie in Zijnsoriëntatie niet alleen een spirituele zelfherkenning maar ook een psychologische ontdekkingsreis. Zo past het bij een modern pad van verlichte levenskunst, dat er niet op gericht is om gelukkig op je kussentje te zijn maar op het uitdrukken van je vrije aard in een dynamische, westerse wereld. Op dit individuatie-aspect gaat Hans Knibbe ook in in zijn tweede bijdrage aan dit nummer: Wie ben ik zelf nog? In dit fragment uit de winterretraite van 2017 bespreekt hij hoe psychologische zelfontwikkeling samen kan gaan met zelfloosheid. Naast de bijdragen van Hans Knibbe is in dit nummer ook het artikel van Iene van Oijen gericht op de verdere ontwikkeling van de Zijnsgeoriënteerde visie. In 4 | De Cirkel
haar artikel beschrijft Iene van Oijen hoe de narcistische optiek ontstaat wanneer een kind onvoldoende gevoed en gespiegeld wordt door de moeder. Als reactie daarop trekt het zich terug en sluit zich op in een solide, rigide ‘twee-zijn’. Hiermee wordt behoefte aan menselijke nabijheid verbroken, de relatie met anderen wordt niet beleefd als plezierig of uitdagend; de ander wordt als bedreigend, bezettend ervaren. Iene van Oijen laat zien hoe de narcistische optiek er concreet uit kan zien in de rol van student en die van leraar aan de school. Het toe-eigenen van agressie en/ of het toe-eigenen van verlangens is een belangrijke stap om uit de narcistische optiek te komen en een volwassen afhankelijke relatie aan te gaan. Het Zijnsgeoriënteerde gedachtegoed, dat zo door Hans Knibbe en Iene van Ooijen steeds verder wordt uitgebouwd, inspireert jaar in jaar uit studenten die aan de school een opleiding volgen. Als afsluiting daarvan schrijven ze een scriptie. In De Cirkel verschijnen daar regelmatig bewerkingen van. Dit keer zijn dat de artikelen van Suzanne Cornelissen en Margje Heintze. Suzanne Cornelissen onderzocht voor haar afstudeerscriptie van de lerarenopleiding welke overdrachten er allemaal zijn naar verlichting, welke plaatjes we er opplakken. Door optiekverhoging kan de ban met deze overdrachten worden verbroken. Deze onthechting is van belang om verlichting te kun-
nen manifesteren in het dagelijks leven. Daarnaast vraagt dat de inzet van ego-functies. “Ik kom dan zelf aan het stuur te staan van mijn verlichting”, schrijft Suzanne Cornelissen. Het artikel van Margje Heintze gaat over de faalangst waar ze al lang mee worstelt, met name ook in haar werk als kunstenares. Toen ze aan het eind van de zijnstraining haar paper moest schrijven, sloeg de faalangst zo hard toe, dat ze geen letter op papier kreeg. Een goed moment om die angst te onderzoeken vanuit het perspectief van Zijnsoriëntatie. Ze ging op zoektocht: hoe was haar faalangst te begrijpen vanuit een psyche-optiek? En hoe zou het zijn als ze durfde te vallen in de leegte die ze met haar angst krampachtig probeerde te vermijden? In ‘Faalangst komt voorbij’ doet ze verslag van de bevindingen op haar zoektocht. Naast deze bijdragen vind je in dit nummer van De Cirkel ook nog de column van Krijtenberg, een boekbespreking en in ‘Levenskunst in de praktijk’ een interview met Daan Goedhart. Hij vertelt over zijn pad en wat hij doet als hij daarop vastloopt: “… dan zit ik er mee. Dat bedoel ik letterlijk, ik ga zitten met het besef: dit is het. Dat doe ik meestal nadat ik enige tijd heb geprobeerd eromheen te lopen, om het niet aan te kijken. Het is steeds weer een kunst om je emoties en gedachten toe te eigenen.”
Zoals eerder geschreven, wij willen de prachtige visie van Zijnsoriëntatie verder uitdragen én toegankelijk maken voor ieder die zich erdoor wil laten inspireren. De Cirkel wordt gelezen door zowel doorgewinterde beoefenaren van non-dualiteit als zijdelings geïnteresseerden, door leraren, coaches en studenten, afgestudeerden aan de school én prille eerstejaars. Een gevarieerd lezerspubliek dus. Om al die groepen van dienst te zijn, zullen we vanaf dit nummer een begrippenlijst opnemen. Een woord dat voor de ene lezer gesneden kost is, kan voor een ander totaal onbegrijpelijk zijn. De uitleg erover wordt nu niet keer op keer in elk artikel gegeven maar is te vinden in de begrippenlijst. De visie uitdragen en lezers inspireren, dat willen we. Of we daarin slagen kunnen we alleen te weten komen door onze lezers ernaar te vragen. Daarom doen we binnenkort een lezersonderzoek. Schrijven we helder, toegankelijk, inspirerend? Kun je je vinden in onze ideeën over de koers? Laat het ons weten, vul de enquête in!
De Cirkel | 5
Kenmerken van Zijnsgeoriënteerde meditatie HANS KNIBBE
Kenmerken van Zijnsgeoriënteerde meditatie In dit artikel bespreek ik eerst de belangrijkste kennisbronnen van Zijnsgeoriënteerde meditatie: Dzogchen en de humanistische psychologie. En wat het verschil is tussen deze benaderingen en Zijnsoriëntatie. Vervolgens behandel ik een aantal kenmerkende principes van Zijnsgeoriënteerde meditatie. Zoals verlichting als uitgangspunt, ontspannen en zacht worden binnen de discipline van meditatie, verbinden met inspiratie, het toelaten van gedachtes en neuroses en het belang van psychologische begeleiding. Tot slot beschrijf ik de plek van meditatie binnen het Zijnsgeoriënteerde pad van levenskunst.
DE KENNISBRONNEN IN ZIJNSGEORIËNTEERDE MEDITATIE Dzogchen In Zijnsoriëntatie gebruiken we veel meditatievormen die ontwikkeld zijn in het Vajrayana boeddhisme waarvan Dzogchen de hoogste beoefeningsvorm is. Ik ben met Dzogchen in aanraking gekomen rond 1980 en heb van verschillende leraren les gehad. De belangrijkste waren Sogyal Rinpoche en Tsoknyi Rinpoche. Sindsdien bestudeer en beoefen ik deze benadering. Het mooie van de Dzogchen visie en methodes vind ik dat de beoefenaar vanaf het begin wordt aangespoord zichzelf als een verlicht wezen te beschou-
wen. Het is een zogenaamde ‘vruchtbenadering’. Dat wil zeggen dat het pad eruit bestaat om de ‘vrucht van het pad’, namelijk verlichting, als begin van het pad te nemen. Dat sloot indertijd goed aan bij de doorbraken die ik heb ervaren door mijn eigen meditatiebeoefening en door de inspiratie van Da Free John1, een radicale Advaita leraar. Ik zag toen dat juist het streven naar verlichting me afhield van daadwerkelijk en compleet hier Zijn. Het hele idee van een pad dat jou pas aan het eind daarvan thuis zou brengen, kon ik doorzien als een misleidende suggestie. Ik kon ervaren dat wanneer ik dit lineaire besef van ‘op weg zijn’ losliet, er zich een ruime en krachtige presentie aandiende. Ik bleek altijd al thuis geweest te zijn, ik had mezelf alleen weg ‘gedacht’. Ik wist zeker dat dit een beslissende sleutel was. Mijn eigen meditatiepraktijk, maar ook mijn manier van psychotherapeutisch werken met mijn cliënten, heb ik hervormd op grond van dit radicale inzicht. Principes die in die tijd zijn ontstaan en nog steeds richtinggevend zijn in Zijnsoriëntatie2: • Je bent rijk en je maakt jezelf arm. • Er is geen probleem en dus geen oplossing. • Eerst het ‘liefje: verlichting, dan het werk: het lineaire proces van onderzoek en ontwikkeling van vaardigheden. De Cirkel | 7
• Rust in Zijn en doe wat je wilt. • Maak de overgang van armoedebewustzijn naar Rijkdombewustzijn *. • Je kunt altijd een breuk maken met jouw huidige werkelijkheidsbeleving. • Houding is belangrijker dan inhoud. • Je bent een zwaan en denkt jezelf tot ‘lelijk eendje’.
Gestalt, Neo-Reichiaans lichaamswerk en het werken met het beeldend vermogen3. Waarbij de cliënt ter plekke kan ervaren wat hij met zijn geest creëert en wat er gebeurt als hij iets anders doet. Heel concreet, lijfelijk en direct werk.
Humanistische psychologie
De samenhang tussen geest, energie en lichaam is voortdurend op de voorgrond in dit werk. Als je iets anders denkt, ga je je anders voelen en gaat je lichaam anders staan. Maar ook andersom: door je lichaamshouding anders te maken, met je adem en energiestroming te werken, beïnvloed je je geest, je manier van oriënteren. En laten de basisaannames van waaruit je onbewust opereert, het huis van de ouders *, vanzelf los. Tegenwoordig beschouw ik mezelf niet meer als psychotherapeut, maar als leraar Zijnsoriëntatie, die een pad van verlichte levenskunst aanbiedt aan zijn studenten. De therapeutische motivatie is namelijk te beperkt om een goede context te zijn voor een spiritueel pad. En aangezien ik mijn werk zo’n 35 jaar geleden heb gefundeerd in de herkenning van de oorspronkelijke heelheid van Zijn, ben ik de context van mijn werk gaan herdefiniëren als een spiritueel pad van levenskunst.
Van huis uit ben ik klinisch psycholoog en ik heb mij indertijd als psychotherapeut voornamelijk geschoold in humanistische psychotherapeutische richtingen. Ook in humanistische psychologie wordt de heelheid van de persoon, dat wat ongeschonden en vitaal is en wat een integrerende kracht in de persoon is, erkend en aangesproken. Bekende humanistische richtingen zijn Rogeriaanse psychotherapie, Gestalt therapie, Neo-Reichiaanse lichaamstherapie en psychosynthese. Ik heb mij bekwaamd in zogenaamd ervaringsgerichte therapievormen. Zoals
Door mijn psychologische training ben ik wel veel meer dan een klassieke boeddhistische leraar, getraind in het begrijpen van de psychologische betekenis van een breuk maken met je gewone werkelijkheidsbeleving en wat er daardoor aan de oppervlakte kan komen. Ik ben van mening dat psychologisch onderzoek en begeleiding noodzakelijk is. Door mijn achtergrond ben ik ook veel meer dan het klassieke boeddhisme gericht op de integratie van de openheid in het dagelijks leven en het ont-
8 | De Cirkel
* Voor een korte uitleg zie de begrippenlijst achterin
Dzogchen heeft de vitaliteit en frisheid van dit onmiddellijke aanwijzen van hoe-het-al-is in zich en heeft daaromheen een enorme rijkdom aan methodes, principes en inzichten ontwikkeld. Nergens ben ik een rijkere bron van kennis over de geest in zijn meest subtiele gelaagdheid tegengekomen. Ik bestudeer en praktiseer het nog steeds met evenveel enthousiasme en plezier als 35 jaar geleden en ben er nog steeds evenzeer van onder de indruk. De manier waarop ik meditatie begrijp, de context waarbinnen ik het aanbied, de nadruk op de devotionele openheid en de systematische manier om vastigheden te deconstrueren, zijn allemaal te danken aan de invloed van Dzogchen.
Kenmerken van Zijnsgeoriënteerde meditatie wikkelen van de vaardigheden die daarvoor nodig zijn. Die vaardigheden leer je niet geïsoleerd op het meditatiekussentje. Dat vraagt psychologisch onderzoek en oefenen van nieuw gedrag in relatie met anderen. In die zin is Zijnsoriëntatie, vergeleken met traditionele benaderingen, veel meer gericht op het vaardiger worden in het omgaan met de uitdagingen in je dagelijkse leven. We zijn een praktisch, werelds pad. Maar ook de meditatievormen zelf zoals die in de school voor Zijnsoriëntatie worden aangeboden, vinden plaats in een andere, meer psychologisch uitnodigende sfeer dan de klassiek boeddhistische vormen. Er wordt meer psychologische uitleg gegeven, in de nabespreking is er meer aandacht voor de psychologische processen en er wordt ook met name waarde gehecht aan de gevoelens, inzichten en herinneringen die in meditatie omhoog kunnen komen. Daarmee wordt de meditatie persoonlijker en nabijer. En is er minder kans op spiritual bypass: het omzeilen van je psychologische onvermogen door je te identificeren met een spiritueel zelfbeeld, dan in een traditioneel boeddhistisch pad. Eerlijk gezegd denk ik dat een groot deel van de boeddhistische beoefenaren, zoals ik die in de verschillende sangha’s ben tegengekomen, er beter aan toe zouden zijn als ze aandacht zouden geven aan hun gestagneerde psychologische ontwikkeling. In plaats van proberen zelfloos te worden en de wereldse gerichtheid (zogenaamd) te overstijgen. Meditatie is in Zijnsoriëntatie niet alleen een spirituele zelfherkenning. Het is ook een psychologische ontdekkingsreis door de psychologische aannamesystemen, de zelfbeelden die je hanteert, de gevoelens en realisaties die je wilt vermijden, de hoop die
je niet wilt opgeven en alle manieren waarmee je jezelf voor de gek houdt. Nu kunnen deze zaken ook tevoorschijn komen in een traditioneel boeddhistische context (hoewel het ook mogelijk blijkt om er keurig langs te fietsen in de spiritual bypass), alleen is de waarde die daaraan gehecht wordt anders. De psychologische ontwikkeling, de individuatie, de ontplooiing van jouw kwaliteiten in het dagelijks leven zijn geen onderwerp van onderzoek en interesse in het boeddhisme. Het boeddhisme stamt uit een pre-moderne tijd, waarin individuatie niet relevant was. Psychologisch zelfonderzoek, introspectie, belang hechten aan creativiteit waren daarin afwezig. Je wordt in een dergelijke pre-moderne maatschappij vooral geacht je rollen op je te nemen en je te richten naar de helden uit het verleden. Een dergelijk model is remmend voor een moderne, geïndividueerde westerse student. Hoe toegewijd ik dus ook Dzogchen bestudeer en beoefen, ik ben ook gevormd door mijn culturele achtergrond en ontwikkeling en kan en wil die niet achterlaten op mijn spirituele pad. Dat betekent dat er een nieuw pad ontwikkeld moet worden, want de vertegenwoordigers van de oosterse boeddhistische cultuur zijn niet toegerust om een modern westers pad van verlichting te ontwerpen. Die taak is aan ons als westerse padlopers. Zijnsoriëntatie is daar een voorbeeld van.
KENMERKENDE PRINCIPES VAN ZIJNSGEORIËNTEERDE MEDITATIE Net als in Dzogchen is het uitgangspunt van Zijns oriëntatie dat je al fundamenteel vrij bent. Je hoeft De Cirkel | 9
niet vrij te worden. Vrijheid is de oorspronkelijk open, heldere aard van jouw bewustzijn. Je dit herinneren is het doel en startpunt van Zijnsoriëntatie. In de volgende paragrafen beschrijf ik dit uitgangspunt en andere kenmerkende principes van Zijnsgeoriënteerde meditatie zoals we deze in de trainingen en de retraites beoefenen.
het pad van verlichte levenskunst wil begeven, niet je belangrijkste motivatie voor meditatie zijn.
Neem aan dat je verlicht bent
In de Zijnsgeoriënteerde meditatie is het van beslissend belang dat je mediteert alsof je al verlicht bent. Wanneer je namelijk aanneemt dat verlichting pas te bereiken is nadat je een weg hebt afgelegd, zal je Richt je op Verlichting, je Spirit, je Rijkdom de compleetheid van precies waar je bent niet kunMeditatie zoals we die in Zijnsoriëntatie beoefenen nen zien en ervaren. Maar het is niet alleen een corvindt altijd plaats in de context van je Spirit * en rectie op ons eeuwige op-weg-zijn, het is ook een Zijnsaard *. Je mediteert om thuis te komen in het direct wijzen naar hoe het ten diepste al is. De grond licht, in Liefde, in je ware aard. van onze geest is nooit verwikkeld Daar richt je je op, dat is je intengeraakt in alle patronen en gebeurwe heten je welkom tie, je motivatie. Dat zet de toon tenissen, die is eeuwig vrij, onaanals boeddha’s die nog van je meditatie en bepaalt het getast, helder en fris. resultaat. In Zijnsgeoriënteerde meditatie moeten ontdekken dat Wanneer je motivatie vanaf het ben je nooit slecht of verkeerd om ze al boeddha zijn begin gericht is op Spirit en Zijn, te beginnen. Je hoeft geen weg af te kan er vruchtbare samenwerleggen van slecht naar goed, van king ontstaan tussen de psyche, met al zijn egofunckreukel naar boeddha. Het gaat altijd, vanaf het ties als aandacht geven, discipline bewaren, inzicht begin om de herinnering aan wie je al bent. over wat gaande is, onderscheidingen aanbrengen We heten je welkom als boeddha’s die nog moeten etc. enerzijds en de in zichzelf rustende, stralende ontdekken dat ze al boeddha zijn. Zijnsaard van jou anderzijds. De psyche richt zich op Spirit en Zijn, en zodoende raakt de psyche zelf Geniet, ontspan, waardeer, wees zacht geïntegreerd in verlichting. Er is iets paradoxaals aan meditatie: ze is helemaal Wanneer je mediteert om te ontspannen, je lekker niet nodig want we zijn altijd al thuis in Hier en Nu, in je vel te voelen, je geest rust te gunnen, succesvol en toch noodzakelijk, want we vergeten dat we niets en helder te worden enzovoort, blijft je motivatie hoeven te doen. steken op het psyche niveau. Dit is een ‘platte’ motiDus welke techniek we ook gebruiken, in welke fase vatie, geen ‘diepte’ motivatie. Ondertussen zal je van de meditatie we ons ook bevinden, er is altijd wel merken hoe Zijnsgeoriënteerde meditatie je die paradoxale spanning tussen enerzijds de verinderdaad ontspannener, helderder, libidineuzer lichte herinnering: doe niets en anderzijds de pragenzovoort maakt. Dat zijn welkome bonussen op matische aanbeveling: mediteer. het pad van verlichting, maar kunnen, als je je op Volgens mij zijn alle mensen die menen dat ze niet 10 | De Cirkel
Kenmerken van Zijnsgeoriënteerde meditatie
De Cirkel | 11
hoeven te mediteren hopeloos gevangen in hun vergetelheidspatronen. En is het vooral een ontwijking van de nederig-makende confrontatie met de ongedisciplineerde gekte van hun geest zoals je die in meditatie altijd tegenkomt. Maar mensen die fanatiek mediteren om spiritueel te worden, zijn evengoed gevangen in hun spirituele ambitie die de daaronder liggende waardeloosheidsaanname juist bevestigt. We zullen dus een toon moeten vinden die enerzijds wijst naar dat je niets hoeft te verbeteren aan jezelf en tegelijkertijd toch je wakkere helderheid aanspreekt zodat je daadwerkelijk de wending kunt maken van Zijnsvergetelheid naar rusten in Zijn. Geniet, wees zacht, ontspan zijn allemaal aanwijzingen die op een heel organische wijze het loslaten bevorderen. Stress vloeit weg, de parasympathicus – de kant van ons vegetatieve zenuwstelsel die zorgt voor ontspanning en regeneratie – krijgt de kans om haar helende werk te doen. Toch is dit niet hetzelfde als wanneer een saunamedewerker je deze instructie geeft, want in meditatie ontspan je in de ruimte van je geest en niet in een cocon van welbevinden. De context waarbinnen je ontspant, de ‘set en setting’ zijn bepalend voor de diepte en kwaliteit van de ontspanning. Of het een wellness ervaring is of een spirituele opening. Vandaar onze nadruk op het herinneren van je hoogste motivatie en het aanroepen van je Spirit in de beginfases van de meditatie.
Weet je verbonden met het veld van inspiratie Zonder dat we het in de gaten hebben creëren we onze werkelijkheidsbeleving op grond van onze ervaringen in het verleden en onze biologische overlevingsoriëntatie. Dat is de psyche-optiek, in Zijnsoriëntatie ook: het leven in het ‘huis van de 12 | De Cirkel
ouders’ genoemd. Wanneer we mediteren richten we ons op een dimensie die niet bepaald is door ons verleden en onze evolutionaire programmatuur. We richten ons op de vrije dimensie. Deze dimensie is niet alleen vrij van bedekking, maar heeft zijn eigen pure kwaliteiten die verrassend eenvoudig op de voorgrond gebracht kunnen worden. Dat doen we bijvoorbeeld met de visualisatie van het ‘Huis van Zijn’ * en de ‘Gestalte van Zijn’ *. Door ons in die pure, inspirerende omgeving te plaatsen creëren we een nieuwe werkelijkheidsbeleving die geënt is op onze spirituele aard. Op die manier worden spiritkwaliteiten als liefde, vrede, blijheid en verbondenheid heel gemakkelijk ervaarbaar en raken we daardoor als vanzelf minder bepaald door onze gewoontes. Ook krijgen we toegang tot een hogere, directere vorm van weten, onze ‘wijsheidsgeest’ en voelen we ons verbonden met de ‘lineage’, de inspiratie van alle verlichten. Wanneer we thuiskomen in onze spirituele aard, blijken we daar in het gezelschap te zijn van alle verlichte wezens van alle tijden.
Wees ontspannen binnen de discipline Meditatie is een gestructureerd, taakgericht gebeuren. Het is niet zomaar een beetje dagdromen, lummelen, ontspannen of associatief mijmeren. In iedere fase van de meditatie is er een opdracht, een taak, iets om te beoefenen. Zonder deze taakgerichtheid en precisie zal de meditatie niet vorderen en zul je gevangen blijven in je beperkende patronen. Tegelijkertijd wijst meditatie naar de spontane open aard van alle vormen, iets wat al volkomen present is in ieder moment, iedere ervaring en iedere gedachte. Wanneer je te taakgericht bent, zal deze openheid niet in beeld kunnen komen. Want je doet teveel je
Kenmerken van Zijnsgeoriënteerde meditatie best, je bent te geconcentreerd en kunt zo niet loslaten in oorspronkelijke, reeds aanwezige openheid. In Zijnsoriëntatie spreken we vaak over een buik- en rugkant van onze psychologische en energetische wijze van zijn. De buikkant vertegenwoordigt ontspanning, zacht worden, voelen, toelaten. De rugkant vertegenwoordigt oprichting, mobilisatie, richting, wil, koersvastheid. De kunst van Zijnsgeoriënteerde meditatie is om de rug te mobiliseren tot een heldere taakgerichtheid, en daarbij de buikkant zo gevoelvol en rijk mogelijk te laten zijn. Soms ook samengevat met: van buiten gedisciplineerd, van binnen zacht. Deze kunst van de juiste tonus, waarbij we lustvol gedisciplineerd leren te zijn, is een hoge kunst die voortdurend opnieuw hervonden moet worden. In Zijnsoriëntatie word je aangemoedigd om je lustvol, sappig en gelukkig te voelen binnen de meditatie. Als je dit niet ervaart moet je gaan ontdekken hoe je dit verhindert.
Geleidelijk toelaten van gedachtes en neurotische patronen in de meditatie Iedere meditatie is een breuk met je ‘normale’ manier van zijn. Je doet iets speciaal om tot een andere, ruimere zijnswijze te komen. Om een breuk te maken moet je je normale wijze van zijn dus stoppen. In de eerste fases in meditatie: meditatie in beweging, visualisatie en ‘stil verwijlen’, doe je dat door niet mee te gaan met de associatieve keten van gedachten, maar iedere keer terug te gaan naar het onderwerp van aandacht. Daarmee onderbreek je niet alleen de gedachtestroom, maar ook de creatie van het ‘huis van de ouders’. Je sluit daarmee bewust en actief de geconditioneerde patronen van je psyche buiten.
Maar hierna wordt het anders: wanneer je enigszins gesetteld bent in de openheid van het ‘Huis van Zijn’ laat je de gedachten, gevoelens en dilemma’s weer opkomen binnen die ruime optiek. Nu openbaren ze de spirituele essentie die altijd al aanwezig was in iedere gedachte en patroon. Je kunt nu het schone en levensbeamende daarin herkennen als onderliggende intentie. Wanneer je dat op een goede manier doet wordt de spirituele atmosfeer sterker, rijker en rijper. De neurose voedt de Spirit presentie. In een nog verdere fase bewaak je niet langer de spirituele ruimte, maar rust je in de ruimte van alle verschijnen, de Zijnsruimte, Zijn zelf, je boeddha-aard. Daarin hebben alle fenomenen dezelfde status. Het zijn allemaal open, levendige uitdrukkingen van Zijn zelf, zonder vastigheid, bron, begin, duur of vervolg. Het is als ‘schrijven op water’. Het onderscheid tussen geconditioneerd en spiri tueel verdwijnt hier. Alles is evenzeer des Zijns. Het voortdurend herkennen hiervan is de hoogste, meest subtiele vorm van beoefenen. Dit wordt nietbeoefenen of niet-meditatie genoemd, om te benadrukken dat je je geest op geen enkele manier beperkt of richt. Hierin zijn alle gedachten, gevoelens en waarnemingen niet alleen welkom, maar maken de kracht van je verlichte gewaarzijn sterker. Het vraagt uiteraard inzicht in je eigen niveau van vaardigheid om te kunnen inschatten of je nu juist gedachten moet negeren in je spirituele afstemming of ze welkom moet heten als expressies en verrijking van openheid. Maar hoe dan ook is het een belangrijk uitgangspunt in ieder niveau van meditatie dat – zelfs als je de gewoontes tijdelijk blokkeert – deze op zich en uiteindelijk geen belemmering vorDe Cirkel | 13
men voor verlichting en zelfs rijkdom bevatten. Zo voorkom je onderdrukkende goed-fout splitsingen. Mijn boek ‘Zie, je bent al vrij!’ is gewijd aan deze visie.
Psychologische onderzoek naar je stijl van mediteren Iedere taak in meditatie zul je allereerst opvatten als een variatie op de opdrachten die je in het ‘huis van de ouders’ hebt gehoord. Alle aannames over jezelf en hoe je jezelf dient te verbeteren zullen daarin aanwezig zijn. Je zult dus onherroepelijk neurotisch mediteren. In Zijnsoriëntatie wordt veel aandacht besteed aan jouw wijze van mediteren en hoe je daarin het ‘huis van de ouders’ opnieuw creëert. Dit doe je niet bewust, maar gebeurt reflexmatig. De neurose binnen meditatie kan zich op allerlei manieren manifesteren door: weerzin ertegen, veel afleiding tijdens de meditatie, gevoelsarmoe, gebrek aan contact met het Huis van Zijn en de Gestalte, gebrek aan inspiratie, het blijven ‘hangen’ in een bepaalde fase, het systematisch overslaan van fases, fanatiek je best doen, jezelf voortdurend langs een meetlat leggen enzovoort. Alle weerstanden en vermijdingen zijn vormen van ‘overdracht’ van jouw psyche zelf naar jouw ware zelf, de grote openheid. Je projecteert daar iets op wat er niet thuishoort, maar een herhaling van vroeger is. Door de weerstanden als overdrachten te benaderen verdiept dit je inzicht in je patronen en schept dat een mogelijkheid om je ervan te bevrijden. Dat is een verfijnde, empathisch rijke methode om jezelf te leren begrijpen en verdiept je inzicht in zowel je geschiedenis als je verlichte aard. 14 | De Cirkel
Inzicht in de psychologische effecten van meditatie Door de dieptepsychologische theorie van Zijns oriëntatie begrijpen we goed hoe ingrijpend het stilstaan bij jezelf kan zijn. We begrijpen de psyche, je geconditioneerde wijze van zijn, als een defensieve constructie. In traditionele spirituele leringen wordt de defensie tegen niet-iemand-zijn, openheid en leegte goed begrepen en uitgelegd. Wat daarin echter niet belicht wordt is hoe de psyche in de eerste plaats een defensie is tegen de pijn van psychologische verwonding en afwezigheid van liefdevol contact. En ook ontbreekt het besef dat die defensie zélf de puurheid van die persoon in zich draagt, en daarom niet vernietigd of zomaar terzijde geschoven dient te worden. De opdracht om je ego los te laten, of nog erger, je ego te vernietigen – zoals die vaak in spirituele kringen gegeven wordt – is mijns inziens ontzettend gevaarlijk en destructief. In Zijnsoriëntatie begrijpen we dat als je je normale gedrevenheid stopt, zoals je dat in meditatie doet, je in contact gaat komen met onderdrukte gevoelens. Deze moeten aangezien en geïntegreerd worden. Meditatie kan dus ook veel pijn vrij maken, woede, haat, begeerte, impulsiviteit, verborgen herinneringen naar boven brengen, je met je neus op afgeweerde realiteit drukken enzovoort. Je onderbreekt de gedrevenheid van je ‘strategische zelf’ * en komt daardoor in contact met de onderdrukte inhouden van je ‘teruggetrokken zelf’ *4. Het is van cruciaal belang dat de beoefenaar deze vrijgekomen gevoelens en impulsen niet wegzet als: ego, vuil, onbelangrijk, slechts verleden, of iets dergelijks. De kans is namelijk levensgroot dat hij daarmee de oude afwijzing (waardoor de gevoelens
Kenmerken van Zijnsgeoriënteerde meditatie onderdrukt en afgesplitst zijn geraakt) herhaalt en vervolgens de defensie nog sterker maakt.
Meditatie als onderdeel van het pad van levenskunst Meditatie in Zijnsoriëntatie is onderdeel van het pad van levenskunst. Dat betekent dat meditatie zijn plaats en betekenis krijgt in het pad dat gericht is op de kunst van leven. Zijnsoriëntatie is daarmee nadrukkelijk geen transcendent pad dat zijn doel stelt in het hiernamaals of het loskomen van het rad van wedergeboorte. Het enige doel dat gesteld wordt in het Zijnsgeoriënteerde pad van verlichting is dat je je weet te bevrijden uit de beperkingen van je conditioneringen. Je inherente vrijheid weet te vinden en de kwaliteiten die daarbij manifest worden vorm leert geven in je leven met anderen. Het is in die zin een pad van ontwikkeling, van groei, van individuatie. Dit staat in tegenstelling tot het meer statische zelf-en-wereldbeeld van het oosterse boeddhisme, waar persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling geen onderwerp van aandacht waren. De nadruk in het klassieke boeddhisme ligt op loskomen, doorzien dat alles leeg is, vrij zijn van de illusies van een vast zelf en een vaste wereld. Het einddoel van alle inspanning is dat je nooit meer terug hoeft te komen in dit leven. Het is een onthechte levensvisie, waarin je wordt aangeraden om je zo min mogelijk te engageren met aardse zaken5. In Zijnsoriëntatie kiezen we een ander doel: verlichte levenskunst, samengevat in de slogan: rust in Zijn en doe wat je wilt. Rusten in Zijn is de kunst om voorbij alle ankerpunten in de openheid van Zijn te rusten. Doen wat je wilt is de kunst om je vrijheid
vorm te geven in je leven, jezelf uit te drukken en daarmee voorbij de angst voor sociale verwerping te gaan. Rusten in zijn is voorbij doodsangst kunnen gaan, doen wat je wilt is voorbij manifestatieangst (in Zijnsoriëntatie ook seks-angst genoemd) gaan. Meditatie is binnen het pad van levenskunst een van de belangrijkste hulpmiddelen om te ‘rusten in Zijn’. Dat is op zich al een groot goed en meer dan genoeg om de beoefening van meditatie te rechtvaardigen. Toch krijgt meditatie in Zijnsoriëntatie zijn volledige betekenis door de wijze waarop meditatie het ‘doen wat je wilt’ bevordert. Het overkoepelende begrip hiervan is ‘levenskunst’. Daarom bestaat een Zijnsgeoriënteerd pad aanbod nooit alleen uit meditatie. Maar wordt er daarnaast zogenaamde padcoachbegeleiding gegeven waarin psychologische knopen, relatieproblemen, angsten, verdrietigheden enzovoort belicht worden en gekeken wordt hoe de persoon een volgende stap kan nemen naar meer vrijheid en authenticiteit. Meditatie is in Zijnsoriëntatie dus niet alleen zelfoverstijgend, maar ook zelf-beamend. In die zin dat wanneer je je van beperkende aannames over jezelf bevrijdt, dit niet alleen een oplossing teweegbrengt van de beperking, maar tegelijkertijd een mogelijkheid om meer jezelf te zijn, oorspronkelijker, authentieker. Zo draagt meditatie in Zijnsoriëntatie ook bij aan individuatie. Het pad van levenskunst omvat en overstijgt de oosterse beoefeningen die gericht zijn op onthechting, loslaten en voorbij vastigheden gaan enerzijds, en de westerse visie van ontwikkeling van persoon en samenleving anderzijds. Dit maakt het tot een modern, integraal pad van verlichte levenskunst.
•
De Cirkel | 15
Hans Knibbe is spiritueel leider van de school voor Zijnsoriëntatie, een pad voor levenskunst. Aanvankelijk heeft hij zich als klinisch psycholoog bekwaamd in de humanistische therapie. Daarnaast is het Tibetaans boeddhisme een belangrijke inspiratiebron. Vanuit de wens de traditionele splitsing tussen psychotherapie en spiritualiteit op te heffen, richtte hij in 1987 de school voor Zijnsoriëntatie op. Correspondentieadres: hknibbe@zijnsorientatie.nl Noten 1 Da Free John, die zich tenslotte Adi Da Samraj noemde. 2 Zie voor een uitgebreide beschrijving van de Zijnsgeoriënteerde methodes en principes de boeken: Handboek Zijns oriëntatie, Tempel van de relatie, Zijn en Worden en Gezonde Zelfliefde. 3 Ik heb mijn belangrijkste training daarin ontvangen van dr. Jacob Stattman, oprichter van het Institute of Unitive Psychology. 4 Zie voor de theorie van de splitsing tussen het teruggetrokken zelf en strategische zelf bijvoorbeeld het Handboek Zijns oriëntatie en het recent verschenen boek Gezonde Zelfliefde. 5 Dit geldt met name voor de eerste draai van het wiel: het hinayana pad. In de latere draaiingen van het wiel in mahayana en vajrayana neemt compassie, en de reeds gegeven verlichting in ieder van ons een grotere plaats in en wordt de benadering rijker en zinnelijker. Toch zijn daarin nog steeds geen doelen aanwezig die te maken hebben met individuatie, maatschappelijke ontwikkelingen, ecologisch bewustzijn etc..
16 | De Cirkel
Nieuwsgierig naar meer? Neem een jaarabonnement op Tijdschrift De Cirkel! Ga naar www.stichtingzijnsorientatie.nl en klik op Tijdschrift De Cirkel