ΕΚΚΡΕΜΕΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2021 - ΣΧΟΛΗ ΜΩΡΑΪΤΗ

www.moraitis.edu.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

Ελένη Κοσμά ART DIRECTOR:

Θάνος Γκιώνης ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΉ ΟΜΑΔΑ:

Ράνια Αραβαντινού (Β4) Μαρία Βερούχη (Β2) Κωνσταντίνος Γκίκας (Β1) Πολυξένη Ζιαζιά (Α3) Θάλεια Κωνσταντοπούλου (Β1) Υβόννη Μέλισσα (Α3) Σοφία Παπαθανασίου (ΙΒ1) Αγγελική Πήλιουρα (Γ2) Αριάδνη Πήλιουρα (Β3) Λένα Τάρλατς (Α2) Αλέξης Τζανέτος (ΙΒ2) ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ:

Ράνια Αραβαντινού (Β4) Κάλλια Αρμενιάκου (ΙΒ1) Μαρία Βερούχη (Β2) Κωνσταντίνος Γκίκας (Β1) Βασίλης Γυφτόπουλος (Γ3) Συμεών Ευσταθίου (ΙΒ1) Πολυξένη Ζιαζιά (Α3) Γιώργος Θεοφιλόπουλος (ΙΒ1) Θάλεια Κωνσταντοπούλου (Β1) Υβόννη Μέλισσα (Α3) Βάλια Μπαμπίλη (Α1) Παύλος Μπέρτσος (Α1) Σοφία Παπαθανασίου (ΙΒ1) Κατερίνα Παπαχελά (ΙΒ1) Αγγελική Πήλιουρα (Γ2) Αριάδνη Πήλιουρα (Β3) Λένα Τάρλατς (Α2) Αλέξης Τζανέτος (ΙΒ2) Νάσια Χρυσογέλου (Γ3)

Ι. EDITORIAL 3 Αγγελική Πήλιουρα, «Η ασφάλεια που εκκρεμεί»

ΙΙ. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ 5 Γράμμα από τον περσινό αρχισυντάκτη

ΙΙΙ. ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ 6-23 Συντονισμός: Μαρία Τρουπή

IV. ΚΕΝΤΡΙΚΌ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΣΦΑΛΕΙΑ 24-37 Σοφία Παπαθανασίου, «Πανδημία εν μέσω πανδημίας» Παύλος Μπέρτσος, «Η ανασφάλεια του μικροφώνου» Κωνσταντίνος Γκίκας, «Είμαστε πράγματι ασφαλείς;» Υβόννη Μέλισσα, «Στην γκρίζα ζώνη των ανθρώπινων σχέσεων» Αριάδνη Πήλιουρα, «Στιγμές σιωπής μες στη βουή των social media» Θάλεια Κωνσταντοπούλου, «Η ασφάλεια μέσα μας» Πολυξένη Ζιαζιά, «Ο άνθρωπος και ο φόβος» Μαρία Βερούχη, «Το ατύχημα του Apollo 1» Ράνια Αραβαντινού, «Ασφάλεια στους δρόμους: γιατί κινδυνεύουμε» Αλέξης Τζανέτος, «Το αίτημα της ασφάλειας: μια ιστορική αναδρομή» Συμεών Ευσταθίου, «Υπάρχει ασφάλεια στον έρωτα;»

V. INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ 38-45 Κατερίνα Παπαχελά, «Πολυδιάστατη πραγματικότητα» Βάλια Μπαμπίλη, «Τέχνη ...εξ αποστάσεως» Βασίλης Γυφτόπουλος, «Η υποτίμηση της χελώνας» Νάσια Χρυσογέλου, «Οκτώ ανάσες» Γιώργος Θεοφιλόπουλος, «Το ψυχρό χιονισμένο τοπίο» Υβόννη Μέλισσα, «Μενέλαε, άκου» Λένα Τάρλατς, «Το καλό μέλι δεν ζαχαρώνει»

VI. ΣΤΟ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ 46-55 Κάλλια Αρμενιάκου –Για το βιβλίο της Βίβιαν-Ινώς Τσαμάδου, Όι μάγισσες δεν πιστεύουν στα δάκρυα, εκδόσεις Μάρτης, 2020 Αγγελική Πήλιουρα –Για το βιβλίο του Θεοφάνη Τάση, Ψηφιακός Ανθρωπισμός: Εικονιστικό υποκείμενο και τεχνητή νοημοσύνη, εκδόσεις Αρμός, 2019 Αριάδνη Πήλιουρα –Για το βιβλίο του Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς, Ακατοίκητη Γη: μια ιστορία του μέλλοντος, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2019 Πολυξένη Ζιαζιά –Για την ταινία Ό Ράφτης (2020) Μαρία Βερούχη –Για την ταινία Ευτυχία (2019) Ράνια Αραβαντινού –Για τη σειρά μυστηρίου Έτερος Εγώ: Χαμένες ψυχές (2019)

Σελ. 56

Συνέντευξη: Η Μαρία Βερούχη και η Ράνια Αραβαντινού συναντούν τον Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη.

VII. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΑΙΜΟΝ ΣΙΝΓΚ 56-63 Μια συνέντευξη στη Λένα Τάρλατς, την Αριάδνη Πήλιουρα και την Αγγελική Πήλιουρα.

Σελ. 51

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Θάνος Γκιώνης Σχεδιασμός λογοτύπου στο οπισθόφυλλο: Ράνια Αραβαντινού

Σελ. 6 Σελ. 55

[ 1 ]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΉΣ (Α1)

I. EDITORIAL

Η ασφάλεια που εκκρεμεί THΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΠΗΛΙΟΥΡΑ (Γ2)

Πολλές φορές, καθώς αλλάζουν τα δεδομένα, χρει-

άζεται να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Η πανδημία του Covid-19 έχει επαναφέρει το θέμα της ασφάλειας, τόσο σε ατομικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Και εδώ καλούμαστε να απαντήσουμε στο εξής ερώτημα: Θα σταθούμε μόνο στο ότι η ασφάλεια τη δεδομένη στιγμή συνεπάγεται τον περιορισμό των ελευθεριών μας ή θα αξιοποιήσουμε προς όφελός μας τη συγκεκριμένη συνθήκη, ανακτώντας με αυτόν τον τρόπο την απωλεσθείσα ελευθερία μας; Θα καταφέρουμε να …εμποδίσουμε το ίδιο το εμπόδιο που μας στερεί την ελευθερία; Αυτήν τη δεύτερη γραμμή επιλέξαμε να ακολουθήσουμε φέτος ως Συντακτική Ομάδα του Εκκρεμούς: υπερβήκαμε τον εαυτό μας και καταφέραμε πολύ περισσότερα από όσα νομίζαμε πως μπορούμε, αποδεικνύοντας πως οι δύσκολες συνθήκες αποτέλεσαν αφορμή για σκληρή, αλλά ευχάριστη και πολύ δημιουργική δουλειά. Το άμεσο και μοναδικό μας δέσιμο διευκόλυνε από την πρώτη στιγμή τα πράγματα: προβληματιστήκαμε, ανταλλάξαμε απόψεις και προτάσεις, διαβάσαμε ο ένας το κείμενο του άλλου, δώσαμε μορφή στις σκέψεις μας με πολύ κέφι και μεράκι· και καταφέραμε, επίσης, να συγκεντρώσουμε έναν θησαυρό κειμένων από τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές μας. Το κεντρικό αφιέρωμα του περιοδικού μας φέτος έχει τον ευρύ τίτλο «Ασφάλεια»: μια έννοια που έρχεται κι επανέρχεται στις κουβέντες μας στο σπίτι και στο σχολείο. Μια έννοια που ίσως δεν την έχουμε σκεφτεί όσο της αρμόζει. Τι σημαίνει «αισθάνομαι ασφαλής» –με τις επιλογές μου, στο περιβάλλον μου, στην οικογένεια, στην κοινωνία στην οποία ζω; Είναι η ασφάλεια πάντοτε η αναγκαία συνθήκη για να προχωρήσει ο άνθρωπος; Ακόμη, πώς ερμηνεύουμε την ασφάλεια ως αίτημα στην κοινωνία; Μπορούμε να βασιζόμαστε στην εθνική ασφάλεια; Υπάρχει πλέγμα ασφαλείας στα κοινωνικά δίκτυα; Επίσης, πού οφείλονται τα αεροδιαστημικά ατυχήματα, όπως εκείνο του Apollo 1; Γιατί αισθανόμαστε ανασφάλεια στους δρόμους ή ακόμη και εντός των τεσσάρων τοίχων του σπιτιού μας; Γιατί αναζητούμε διαρκώς τη συναισθηματική ασφάλεια; Και φυσικά: υπάρχει ασφάλεια στον έρωτα;

Στην επόμενη ενότητα, δώσαμε –ίσοι, πάντα, μεταξύ ίσων– τη σκυτάλη σε όλη τη μαθητική κοινότητα του Λυκείου και του IB να καταθέσει τις σκέψεις και τους προβληματισμούς της, δίνοντάς τους όποια μορφή θέλει ο καθένας: άρθρα γνώμης, άρθρα επικαιρότητας, λογοτεχνικοί πειραματισμοί κάθε είδους. Απευθυνθήκαμε και φέτος σε ανθρώπους των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης. Σε αυτό το τεύχος θα διαβάσετε, μεταξύ άλλων, τη συνέντευξη που πήραμε από τον παγκοσμίου φήμης φυσικό και συγγραφέα, Σάιμον Σινγκ. Στην τελευταία ενότητα, συγκεντρώσαμε τις προτάσεις μας για βιβλία, ταινίες, σειρές που απολαύσαμε και σας συστήνουμε ανεπιφύλακτα. Ο εγκλεισμός στο σπίτι μάλλον ενθάρρυνε τη δική μας αντί-δραση και έκανε την Ομάδα μας ιδιαιτέρως παραγωγική. Γι’ αυτόν τον λόγο, είμαι στην ευχάριστη θέση να αναγγείλω και ένα δεύτερο τεύχος που θα πάρει τον δρόμο του τυπογραφείου σε λίγους μήνες. Στο δεύτερο τεύχος του Εκκρεμούς, θα έχουμε τη χαρά να συζητήσουμε για τα περιοδικά δρόμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και να κουβεντιάσουμε με τον διευθυντή έκδοσης του περιοδικού Σχεδία. Ακόμη, έχουμε τη μεγάλη τιμή να φιλοξενούμε στις σελίδες του, μεταξύ άλλων, τη σημαντική μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου και την καθηγήτρια Ιστορίας Μαρία Ευθυμίου. Τα υπόλοιπα, σας τα φυλάμε για έκπληξη!

Το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας είναι αφιερωμένο στη μνήμη του αγαπημένου μας καθηγητή Δημήτρη Ελευθεράκη, που έφυγε απροσδόκητα από τη ζωή, βυθίζοντας στη θλίψη όλο το Σχολείο. Μαθητές και απόφοιτοι συνθέτουμε, σε αυτό το τεύχος, έναν καμβά όμορφων αναμνήσεων. Θα κλείσω το φετινό Editorial με έναν δικό του στίχο, από την τελευταία του ποιητική συλλογή, Άσπρα μήλα: «Στο τέλος γράφεις για να μην ξεχάσεις και να μη σε ξεχάσουν». Ένα είναι σίγουρο: πως δεν θα τον ξεχάσουμε ποτέ. Καλή ανάγνωση!

[ 3 ]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΙΟΥΛΙΑΝΑ ΚΟΥΕΡΙΝΉ (Α5)

ΙΙ. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ

Γράμμα από τον περσινό αρχισυντάκτη

Aγαπημένοι μου φίλοι, Δεν είναι κι εύκολο να ξεκινάς τη νέα σου ζωή μέσα στην πανδημία. Όλοι μας αλλιώς το είχαμε ονειρευτεί. Τα πανεπιστήμια στην αρχή λειτούργησαν κανονικά, τηρώντας όλα τα μέτρα και ξεκινήσαμε το πρώτο μας έτος. Όλοι μας αγκυλωμένοι και διστακτικοί, αλλά παρόντες. Κράτησε όμως για πολύ λίγο. Η δύσκολη μετάβαση σε μια νέα χώρα και σε μια νέα ζωή έγινε ακόμη πιο αμήχανη και νευρική, αφού έπρεπε τελικά όλα τα βήματα να τα πραγματοποιήσουμε μπροστά από μία οθόνη. Μία οθόνη για όλα. Για την ακαδημαϊκή μας εξέλιξη, παρακολουθώντας εκατοντάδες ώρες διαλέξεων –με κακή σύνδεση–, για την κοινωνικοποίησή μας, κάνοντας… ψηφιακούς φίλους που μέχρι τώρα που σας γράφω δεν έχουμε γνωρίσει από κοντά, ακόμα και για τη διασκέδασή μας. Γίναμε όλοι 2D. Η καραντίνα μάς δίδαξε πολλά: και για μας αλλά και για τους άλλους. Ήταν μία παράξενη χρονιά. Γραφτήκαμε σε ένα πανεπιστήμιο στο οποίο δεν πήγαμε. Το καλοκαίρι το περάσαμε με περιορισμούς. Τους φίλους τους βλέπαμε με περιορισμούς. Η ζωή μας κινήθηκε με περιορισμούς. Περιοριστήκαμε και περιθωριοποιηθήκαμε. Δεν πρέπει, όμως, να γκρινιάζουμε και να παραπονιόμαστε. Η εξάπλωση του ιού και η θνησιμότητά του μας ακινητοποιεί. Μας θέτει σε αδράνεια. Καταλαβαίνουμε πόσο λίγοι είμαστε μπροστά του. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν θα ορθώσουμε το ανάστημά μας. Να θυσιάσουμε τις συνήθειες και την καθημερινότητά μας είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε. Όταν όλο αυτό τελειώσει, τότε θα μετρηθούμε και ελπίζω πως θα είμαστε όλοι μας εδώ, πιο δυνατοί, πιο αλληλέγγυοι, πιο χαρούμενοι· γεμάτοι ζωή. Για αυτήν τη ζωή, άλλωστε, στερούμαστε όσα στερούμαστε σήμερα. Η «νέα ζωή», η ζωή μετά το σχολείο και η ζωή μετά την πανδημία, θα είναι ένας λευκός καμβάς, τον οποίον εμείς θα αποφασίσουμε πώς θα γεμίσουμε. Μη σταματήσουμε, λοιπόν, να ονειρευόμαστε! Καλή επιτυχία, φίλες και φίλοι μου της Συντακτικής μας Ομάδας και της Μαθητικής Κοινότητας! ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΧΡΥΣΑ ΓΕΛΑΣΑΚΉ (ΙΒ2)

Ζήσης Τζίφας-Κρατήρας

[ 5 ]

IIΙ. ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΛΌΝΔΙΝΌ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ: ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΚΑΡΑΣΟΥΛΟΣ (ΕΚΔΟΤΗΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΑΡΚΤΟΥ), ΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗΣ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

Ο Δημήτρης Ελευθεράκης γεννήθηκε το 1978 στην Αθήνα. Σπούδασε ελληνική και ξένη φιλολογία στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και το Εδιμβούργο. Δημοσίευσε πέντε ποιητικές συλλογές. Η τελευταία του ποιητική συλλογή με τίτλο Άσπρα μήλα κυκλοφόρησε μετά θάνατον από τις εκδόσεις Πατάκη. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης, που έφυγε από τη ζωή ξαφνικά, στις 11 Νοεμβρίου του 2020, υπήρξε επί σειρά ετών καθηγητής στη Σχολή Μωραΐτη.

Το αφιέρωμα αυτό χωρίζεται σε τρεις ενότητες: α. Οι απόφοιτοι θυμούνται τον Δημήτρη Ελευθεράκη, β. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης μέσα από τα μάτια των περσινών μαθητών του και γ. Αποχαιρετώντας τον Δημήτρη Ελευθεράκη: δύο λόγια από τους φετινούς του μαθητές.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗΣ

[ 8 ]

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

α. Οι απόφοιτοι θυμούνται τον Δημήτρη Ελευθεράκη Πάνω από δέκα χρόνια έχουν περάσει από την ημέρα

που κάθισα για τελευταία φορά σ’ ένα από τα θρανία σου. Στις δυο χρονιές που μας είχες και σε είχαμε, το κύριο μέλημά μου ήταν να μπορέσω να φύγω από το σχολείο το γρηγορότερο, να ανοίξω τα φτερά μου. Μπήκες στη ζωή μας όπως ήσουν: γεμάτος ευαισθησία, ελαφρότητα, αλλά και βάρος, καθώς μας μετέφερες, μέσα από τη διδασκαλία σου στο μάθημα της Λογοτεχνίας, την ίδια τη ζωή. Άλλοτε όντας από την πλευρά μας, άλλοτε με μια βαθιά στωικότητα και απόσταση, άλλοτε με χιούμορ, μου μετέδιδες, χωρίς να το αντιλαμβάνομαι, ψήγματα του τι εστί ανθρώπινη ύπαρξη. Με τη ζεστασιά, και την απλότητά σου και με τη δική σου ανθρωπιά, κυρίευσες αυτά τα δύο χρόνια. Είμαι βέβαιη ότι μια μέρα θα ανταμώσουμε και θα ξαναμοιραστούμε την ευτυχία της πραγματικής σχέσης δασκάλου-μαθητή που βιώσαμε, θα τη γιορτάσουμε. Θα γιορτάσουμε. Αμαλία Αλμπερίνι, απόφοιτη 2010

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που με τον τρόπο τους σου μαθαίνουν πώς να βρεις τον δικό σου, πώς να είσαι άνθρωπος καλός, επειδή είναι εκείνοι. Που βρίσκουν ομορφιά και νόημα στα πιο απλά πράγματα και σου δείχνουν ότι η ζωή είναι για να τη δοκιμάζεις. Αυτός ο άνθρωπος είναι για μένα ο Δημήτρης Ελευθεράκης. Μου έμαθε να αντιλαμβάνομαι τους άλλους, αλλά και να σκέφτομαι για εμένα. Καταλάβαινε πώς είναι να μεγαλώνεις, πώς είναι να είσαι παιδί και νέος ταυτόχρονα. Η τύχη που είχαμε να ζήσουμε γύρω του, ο τρόπος που μας επηρέασε, που μας κατάλαβε, που γέλασε μαζί μας, που μεγαλώσαμε μαζί του, την πιο σημαντική στιγμή, λίγο πριν από την ενηλικίωση, αλλά και μετά το σχολείο, στην αρχή της ενήλικης ζωής μας. Η τύχη

αυτή θα με συντροφεύει πάντοτε, για να μου θυμίζει ότι οι άνθρωποι δεν είναι ένα πράγμα, αλλά πολλά μαζί. Κι ότι αυτός ο κόσμος θα ήταν ομορφότερος, εάν όλα τα παιδιά, είχαν έναν Δημήτρη Ελευθεράκη στη ζωή τους. Έναν καθηγητή αληθινό δάσκαλο, που αλλάζει τους γύρω του μόνο και μόνο με τον τρόπο του, την καλοσύνη, τη σοφία, την ευγένεια και την κατανόησή του. Με «κύματα λύπης κι έναν μακρύ αποχαιρετισμό»*, ένα αντίο στον αγαπημένο μου καθηγητή, τον άνθρωπο με τη μεγαλύτερη επιρροή στη ζωή μου, η απώλεια του οποίου μου στοίχισε περισσότερο απ’ όσο μπορούν να περιγράψουν αυτές οι αράδες. Ρέα Αναστασοπούλου, απόφοιτη 2010

Με βαριά καρδιά λέω ένα τελευταίο αντίο σε έναν υπέροχο άνθρωπο, έναν απίστευτο καθηγητή, έναν εμπνευσμένο ποιητή και συγγραφέα, σε έναν ενθουσιώδη κιθαρίστα και εν τέλει σε έναν χρυσό φίλο που με βοήθησε σε δύσκολες στιγμές στη ζωή μου. Σε έναν άνθρωπο για τον οποίο μπορώ να πω μόνο καλά λόγια, και σε έναν άνθρωπο που δεν σταμάτησε να πιστεύει σε εμένα ποτέ. Κύριε Ελευθεράκη, ευχαριστώ για όλη τη βοήθεια που μου προσφέρατε, για όλες τις απίστευτες στιγμές εντός και εκτός τάξης: τις πανέμορφες εκδρομές, τη διαμόρφωση μιας ιδέας, τις φορές που παίξαμε μαζί κιθάρα και τις φορές που μιλήσαμε και με βοηθήσατε να βρω τη λύση στο πρόβλημά μου. Είναι πραγματικά απίστευτο και ανυπόφορο. Κάθε μέρα μου λείπετε και πιο πολύ. Καλό ταξίδι. Να μας δίνετε δύναμη από εκεί ψηλά. Σας ευχαριστώ για όλα. Ο μαθητής σας, Ιωάννης Δόδουρας, απόφοιτος 2020

*Από το ποίημα του Δ.Ε. «Ευχή» (περιοδικό Φρέαρ, 16.9.2019)

[ 9 ]

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ Δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω ή τι να πω. Θα μπορούσα να πω πολλά, αλλά δεν θέλω να χαθεί η ουσία. Βλέπετε, για μένα ο Δημήτρης Ελευθεράκης δεν ήταν απλώς ένας καθηγητής, αλλά ένας άνθρωπος-σταθμός. Δεν τον γνώριζα προσωπικά, αλλά μέσα από την επαγγελματική του ιδιότητα, υπήρξε ένας άνθρωπος επιρροής που μου ξεκλείδωσε έναν καινούριο κόσμο· έναν κόσμο που ήξερα ότι υπήρχε, αλλά δεν περίμενα να αγαπήσω. Στο πέρασμα της εφηβείας μου και της διδασκαλίας του, η αγάπη του για τη λογοτεχνία έγινε και δική μου αγάπη. Δεν ήταν γνώσεις οι οποίες περιορίστηκαν στις σελίδες των βιβλίων, αλλά βρήκαν έδαφος για εφαρμογή σε όλες τις πτυχές της καθημερινής μου ζωής. Οπότε, θα ήθελα να του απευθύνω για μια τελευταία φορά τον λόγο: Αγαπημένε μου καθηγητή, μπορεί να αποφοίτησα το 2014, αλλά να ξέρετε σας μνημόνευα συχνά γιατί υπήρξατε ο αγαπημένος μου. Μου μάθατε να αποκτώ γνώσεις που τα χρόνια της ζωής μου δεν θα μου έφταναν να αποκτήσω. Μου μάθατε να σκέφτομαι, έπειτα να φιλτράρω και να ερευνώ. Σας ευχαριστώ για αυτό. Ήταν τιμή μου να είμαι στην ομάδα σας για τη μελέτη της ζωής και του έργου του Καβάφη στο συνέδριο της Κωνσταντινούπολης. Πολλά από τα ποιήματά του, τα οποία εσείς με βοηθήσατε να ερμηνεύσω, με άγγιξαν και για αυτό θα ήθελα να σας αποχαιρετήσω με το παρακάτω απόσπασμα: Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι, πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο, κι άκουσε […] τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου, κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.

Στο μάθημα του Δημήτρη Ελευθεράκη υπήρχε πάντοτε χώρος για κάθε αναγνώστη και συγγραφέα. Ο τρόπος του ήταν αβίαστος ως προς το συναίσθημα, ψύχραιμος στον προβληματισμό, δεκτικός στη δημιουργία. Μας δίδαξε πώς λίγες λέξεις σε ένα χαρτί κρύβουν κόσμους ολόκληρους, χαρά, θλίψη, ελευθερία. Για μένα αυτό είναι το δώρο και η κληρονομιά του. Είμαι ευγνώμων για την αγάπη που μου μετέδωσε για τη νεοελληνική λογοτεχνία και περήφανος για το παράδειγμα ανθρωπιάς που έθεσε στην εκπαίδευση. Θάνος Δουκάκης, απόφοιτος 2014

Αγαπητέ Δημήτρη, Ως καθηγητής, κατάφερες να μου μάθεις να σκέφτομαι διαφορετικά. Μέσα από τα βιβλία που εσύ διάλεξες και τον διάλογο που εσύ ξεκίνησες, ανακάλυψα ότι ένα σχολικό μάθημα μπορεί να ανοίξει πόρτες που δεν θα φανταζόμουν ποτέ. Ως άνθρωπος, μας έδειξες μια ιδιαίτερη υποστήριξη και καλοσύνη, κάτι που σπάνια έχω συναντήσει στη ζωή μου. Ο τρόπος με τον οποίον μας μιλούσες πάντα έφερνε μια γαλήνη μέσα μου. Παράλληλα θυμάμαι να γελάμε μαζί σαν τρελοί στους διαδρόμους, στα διαλείμματα ή τις τελευταίες ώρες του απογευματινού μαθήματος όταν η κούραση μας είχε καταβάλει για τα καλά. Να ξέρεις πως τα άτομα που άγγιξες θα σε θυμούνται για πάντα.

Κ. Π. Καβάφης, «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον»

Κίμωνας Καραπέτσης, απόφοιτος 2014

Και κλείνω με κάτι που έμαθα μελετώντας τη λογοτεχνία δίπλα σας. Οι άνθρωποι δεν χάνονται όσο ζουν μέσα στη μνήμη μας. Καλό ταξίδι, αγαπημένε μου καθηγητή! Σίσσυ Δόντη, απόφοιτη 2014

Σε μια περίοδο που όλα φαντάζουν και είναι πιο δύσκολα και πιο μεγάλα, ενώ εμείς πιο εύθραυστοι, πιο μικροί και ευάλωτοι, η είδηση του θανάτου του Δημήτρη Ελευθεράκη με βρήκε παντελώς απροετοίμαστη, συγκλονι-

ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΚΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ ΜΕΝΕΞΕΔΕΝΙΑ ΠΌΛΙΤΕΙΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011

ΑΠΟ ΤΟ ΕΤΟΣ ΚΑΒΑΦΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014

σμένη και με μια πικρή γεύση στο στόμα. Χωνεύοντας ακόμη το δύσπεπτο αυτό νέο, βρήκα αναγκαίο να ανακαλέσω κάθε καταχωνιασμένη μα καλά φυλαγμένη μνήμη του αγαπημένου μου καθηγητή. Εκ των υστέρων συλλογίζομαι πως ήταν μια προσπάθεια να διαφυλάξω όσα πολύτιμα με κόπο μου έμαθε στα δύο καθοριστικά χρόνια που οι δρόμοι μας συναντήθηκαν. Είναι σίγουρα μια μικρή παρηγοριά το ότι κανείς δεν πεθαίνει όσο υπάρχει στις μνήμες, τις συζητήσεις και τις σκέψεις των ανθρώπων εν ζωή. Η απώλεια όμως συχνά αντιμετωπίζεται αρχικά με μια αμήχανη σιωπή. Πολλοί είναι εκείνοι που διστάζουν να συζητήσουν ή να αναφερθούν στον άνθρωπο που έχασαν, κυρίως για να προστατευτούν οι ίδιοι, αλλά και οι γύρω τους από τα δυσάρεστα συναισθήματα που δημιουργεί η απώλεια. Αυτό σίγουρα δεν αρμόζει στο πρόσωπο του Δημήτρη Ελευθεράκη, ενός ανθρώπου με μεγαλειώδες έργο ζωής, τόσο σε επίπεδο επαγγελματικής όσο και προσωπικής συνεισφοράς στον κόσμο γύρω του. Πιστεύω ειλικρινά πως ο Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν από τους καθηγητές που κατάφεραν να φυτέψουν έναν σπόρο σε όλους τους μαθητές τους. Για κάποιους ένα ποίημα του Καβάφη που μιλάει μέσα τους, για άλλους ένα extended essay για το οποίο δούλεψαν μαζί, ένας καλός βαθμός, μια επιβράβευση· ή ένας κακός και μια συμβουλή. Για μένα θα είναι η αγάπη για τη λογοτεχνία· μια αγάπη που έσπειρε ο Δημήτρης Ελευθεράκης και στη συνέχεια καλλιέργησα εγώ. Γιατί ήταν ένας δάσκαλος που μάθαινε στους μαθητές του να μη βασίζονται σε δεκανίκια, αλλά να εξερευνούν και να σμιλεύουν τις δυνατότητές τους. Λίγες εβδομάδες μετά τα δυσάρεστα νέα, καθόμουν σε ένα καφέ στο Λονδίνο. Συχνά παίρνω ένα βιβλίο μαζί μου και διαβάζω, είναι ένα δώρο στον εαυτό μου, ένα διάλειμμα εσωτερικότητας από μια κοινωνικά έντονη καθημερινότητα. Αυτήν τη φορά έτυχε να είναι Ρίλκε. Τελείωσα το βιβλίο και τελείως αυτόματα, δίχως καμία δεύτερη σκέψη, έβγαλα στιλό και άρχισα να σημειώνω

όσα με άγγιξαν ή με ενδιέφεραν κάνοντας παράλληλα και μια δική μου ανάγνωση του κειμένου. Είναι πλέον μια συνήθεια, η αφετηρία της οποίας ήταν ένα μάθημα Modern Greek τον Σεπτέμβριο του 2012. Σκέφτηκα τον Δημήτρη Ελευθεράκη. Χαμογέλασα. Εύχομαι οι δικοί του άνθρωποι και όλοι όσοι βίωσαν πιο οδυνηρά την απώλειά του να βρουν σύντομα τη δύναμη να χαμογελάσουν. Μαίρη Κασιμάτη, απόφοιτη 2014

«Μέσα από τη λογοτεχνία έχω ζήσει τον έρωτα…» ή κάπως έτσι, μια φράση που αν και θολή έρχεται στη σκέψη μου. Λόγια του Δημήτρη Ελευθεράκη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στην Κωνσταντινούπολη για το συνέδριο του Καβάφη. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης μάς έδωσε τα εργαλεία να εμβαθύνουμε στα ποιήματα του Καβάφη, καθοδηγώντας μας αλλά ταυτόχρονα αφήνοντάς μας ελεύθερους να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα. Θυμάμαι νοσταλγικά τις συναντήσεις μας με την ομάδα του συνεδρίου για να αναλύσουμε αυτά τα ποιήματα. Πλέον ο χρόνος που αφιερώνω στη λογοτεχνία είναι μετρημένος. Η ροή της καθημερινότητας, οι «μικροπρέπειες και αδιαφορίες» με παρασύρουν σε μια πραγματικότητα χωρίς βάθος. Φέρνοντας στον νου μου το συνέδριο και τον ενθουσιασμό του Δημήτρη Ελευθεράκη, η επιθυμία μου να αφιερώσω χρόνο στη λογοτεχνία δυναμώνει, ακόμα και τώρα, έξι χρόνια μετά. Είμαι ευγνώμων που είχα την τύχη να γνωρίσω έναν τέτοιο δάσκαλο που μοιράστηκε μαζί μας το πάθος του για την ποίηση, παροτρύνοντάς μας έτσι να εξερευνήσουμε τη μαγεία της. Θεοδώρα Κατσανούλη, απόφοιτη 2014

[ 11 ]

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ Είχα τη τύχη να γνωρίσω τον Δημήτρη Ελευθεράκη το 2012, όταν πήρε τη πρωτοβουλία να συγκροτήσει μια ομάδα μαθητών από το Σχολείο μας προκειμένου να λάβει μέρος σε ένα μαθητικό συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη, αφιερωμένο στα 150 χρόνια από τη γέννηση του Καβάφη. Η ομάδα έπρεπε να ετοιμάσει μία παρουσίαση, σχετική με μια πτυχή της καβαφικής ποίησης. Μέσα στον εφηβικό ενθουσιασμό για το επερχόμενο ταξίδι, η παρουσίαση μπορεί ασυνείδητα να μας φαινόταν δευτερευούσης σημασίας –αλλά θυμάμαι χαρακτηριστικά πόσο με ξάφνιασε η προσέγγιση του Δημήτρη Ελευθεράκη, με την αξία που έδωσε στο κοινό μας έργο. Δεν μας είπε ποτέ τι να κάνουμε, αλλά μας ενέπνεε ακούραστα αντιμετωπίζοντάς μας ως νεαρούς ποιητές και εμάς τους ίδιους και δείχνοντάς μας πως θέλει και ο ίδιος να μάθει από εμάς. Και έτσι, προτού το καταλάβουμε, βρεθήκαμε να εμβαθύνουμε στο πρωτοποριακό, για μαθητές λυκείου, θέμα: τον λυρικό ρομαντισμό στο έργο του Καβάφη. Αυτό ακριβώς ήταν το αποτύπωμα της ήρεμης δύναμης του Δημήτρη Ελευθεράκη: πλαισίωνε τη σωκρατική του μέθοδο με καλοσύνη και εμπιστοσύνη, με αποτέλεσμα να σε κάνει να νιώθεις συνομιλητής και όχι μαθητής. Σε κάθε συζήτηση μαζί του, ένιωθες τη σκέψη σου να ακονίζεται, ένιωθες τυχερός που μπορούσες να ακούσεις τη δική του άποψη και ένιωθες να μεγαλώνεις και εσύ ο ίδιος. Το συνέδριο για τον Καβάφη και η μαθητική εμπειρία στο πλάι του Δημήτρη Ελευθεράκη ήταν μια καθοριστική στιγμή στη μετέπειτα ενήλικη ζωή μου. Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς το μέγεθος της απώλειάς του όχι μόνο για τον χώρο της εκπαίδευσης, αλλά και για εκείνον της ποίησης. Με τη σκέψη και την αγάπη όλων μας στην οικογένειά του. Χριστίνα Καττάμη, απόφοιτη 2014

Η αγάπη μου για την ποίηση με έφερε κοντά στον Δημήτρη Ελευθεράκη την άνοιξη του 2013. Με δική του παρότρυνση, οργανώναμε την αίθουσα τοποθετώντας τα θρανία σε κυκλικό σχήμα για όλες τις τακτικές μας συναντήσεις μέχρι το Συνέδριο Καβάφη στην Κωνσταντινούπολη. Επρόκειτο για συναντήσεις αποκλειστικά αφιερωμένες στην ποίηση και την τέχνη· κι έστω γι’ αυτήν τη λίγη ώρα απομακρυνόμασταν νοερά από το σχολικό περιβάλλον. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης μάς ταξίδεψε στον κόσμο του Καβάφη, που συναπαρτίζεται από ιστορικότητα, μνήμη, έρωτα, καλαισθησία, νεότητα και γηρατειά. Μέσα από τη γαλήνια αύρα του, κατάφερνε να μετατρέπει τη σχολική αίθουσα σε έναν τόπο υψηλής πνευματικότητας. Μέσα από τη σχεδόν ανεπαίσθητη μελαγχολία

[ 12 ]

του κατάφερνε να αποκαλύπτει τα καλλιτεχνικά στοιχεία που δεν γνωρίζαμε ούτε κι εμείς πως κρύβαμε και να τα συνενώνει με τρόπο που μας έκανε να θεωρούμε την αποστολή μας ιερή. Είχα την τύχη να γνωρίσω τον Δημήτρη Ελευθεράκη όχι ως καθηγητή αλλά ως διανοούμενο και, δυστυχώς, η επαφή μαζί του διακόπηκε μετά το Συνέδριο. Ωστόσο, βρήκα τον εαυτό μου να κάνει ποιητικές απόπειρες μέσα στις πανελλήνιες και να θεωρεί την ποίηση καταφύγιο εσωτερικής αναζήτησης. Μας έδειξε ότι όσο τεχνοκρατικός κι αν είναι ο κόσμος που ζούμε, πάντα υπάρχει χρόνος για να αναζητήσουμε το ανθρώπινο και το ευγενές στοιχείο στη ζωή μας, για να παίρνουμε καλλιτεχνικές ανάσες. Περάσαν επτά χρόνια κι ακόμη με τις φίλες μου ανακαλούμε το συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη και τα διδάγματα του Δημήτρη Ελευθεράκη με τον πιο τρυφερό τρόπο. Καθότι έδινε κι εκείνος μεγάλη έμφαση στη σημασία της «μνήμης», θεωρώ ότι το λιγότερο που μπορούμε να πούμε για εκείνον είναι ότι έχει χαραχτεί ανεξίτηλα στη δική μας. Για να παραπέμψω σ’ ένα ποίημα που είχε επιλέξει ο ίδιος για ερμηνευτική ανάγνωση: […] Του Aρσινοΐτου νομού συνέγραψε ιστορίαν. Aυτό τουλάχιστον θα μείνει. Χάσαμεν όμως το πιο τίμιο — την μορφή του, που ήτανε σαν μια απολλώνια οπτασία. Κ.Π. Καβάφης, «Ευρίωνος τάφος» Ίλια Κοκκάλη, απόφοιτη 2014

Τον Δημήτρη τον είδα τελευταία φορά όταν ήμουν δεκαεπτά χρονών. Ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του είναι η διαχρονικότητα: η φροντίδα του, το ενδιαφέρον του και οι αξίες του δεν μπορούν να φυλακιστούν από τον χρόνο. Υπάρχουν κάποια περιστατικά που, ενώ έχουν περάσει χρόνια, τα θυμάμαι πολύ έντονα. Σαν να συνέβησαν σήμερα το πρωί. Σαν να ήμουν σχολείο και τον είδα και μου μίλησε. Η διαχρονικότητα της εμπειρίας διαπερνάει την τέταρτη διάσταση· και από μνήμη γίνεται παρόν. Ένα περιστατικό από το τελευταίο έτος του σχολείου δεν νομίζω πως θα το ξεχάσω ποτέ. Τότε ήμουν σε μια περίοδο επανάστασης και απαξίωσης των πάντων, το οποίο, μεταξύ άλλων, με έκανε να μη θεωρώ σημαντική την παρουσία μου στα μαθήματα. Θυμάμαι, λοιπόν, τον Δημήτρη κάθε φορά που με έβλεπε στους διαδρόμους του κτιρίου να με παρακαλάει σχεδόν να πάω στο μάθημα, υποστηρίζοντας πως δεν μπορεί να διδάξει χωρίς εμένα. Αυτή του η παράκληση με έκανε να νιώθω σημαντική και θυμάμαι πως ξεκίνησα να πηγαίνω συστηματικά στο μάθημα για εκείνον. Μεγαλώνοντας

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ κατάλαβα πως ασφαλώς και μπορούσε να κάνει μάθημα χωρίς εμένα. Ο δάσκαλος με ήξερε, με έβλεπε, κι έτσι βρήκε τον πιο αποτελεσματικό τρόπο να με παρακινήσει. Είδε, πέρα από την εφηβική μου αλαζονεία, την πεποίθησή μου πως δεν ήμουν αρκετά σημαντική ώστε η απουσία μου να κάνει διαφορά, και αποφάσισε να μου θυμίσει πως είμαι σημαντική τελικά. Με παρακίνησε γιατί έβλεπε πως μπορώ να τα καταφέρω. Και τα κατάφερα. Και αυτό δεν είναι κάτι που ξεχνιέται εύκολα. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης δεν είναι κάποιος που ξεχνιέται εύκολα. Η δουλειά του δεν απαιτούσε να νοιάζεται: η δουλειά του ήταν να μας διδάξει. Ήταν η ανθρωπιά του αυτή που τον έκανε να νοιάζεται. Η ανθρωπιά του δεν του επέτρεπε να μην νοιάζεται. Και αυτή του η φροντίδα δεν ήταν ποτέ επιτηδευμένη. Δεν την ένιωθες τυλιγμένη σε ένα πέπλο εξουσίας ή γονεϊκής ευθύνης. Η φροντίδα του δεν είχε ούτε ηλικία ούτε θέση. Σε νοιαζόταν ανθρώπινα και σου θύμιζε πως είσαι κι εσύ άνθρωπος και σου αξίζει να σε νοιάζονται. Από τη στιγμή που θα γεννηθούμε είναι σίγουρο πως θα φύγουμε από τη ζωή. Το μεσοδιάστημα δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει και γι’ αυτό προσπαθούμε με διάφορους τρόπους να νικήσουμε τη θνητότητά μας μέσα από το έργο μας. Ο Δημήτρης αυτό το κατάφερε. Χρησιμοποίησε περίτεχνα τον ρόλο του δασκάλου ως όχημα για να μας πλησιάσει και να μας μεταδώσει τη γνώση και την υποστήριξή του. Έχω στενοχωρηθεί για τόσα πράγματα στη ζωή μου. Τα περισσότερα, όταν γύρισα και τα είδα μετά από καιρό, δεν με στενοχωρούσαν πια. Σκεφτόμουν πόσο άδικα είχα κλάψει, δεν άξιζαν τότε τα δάκρυά μου. Η απώλεια του Δημήτρη δεν είναι ένα από αυτά. Όσα χρόνια κι αν περάσουν, θα γυρίζω πίσω και θα νιώθω ικανοποίηση για τα δάκρυα που κύλησαν. Δημήτρη, το πρώτο ποίημα που μου δίδαξες ήταν και αυτό που μου έδωσε άριστη βαθμολογία στις τελικές μου εξετάσεις. Έθρεψες την αγάπη μου για την ποίηση και τη λογοτεχνία, τις φιλοδοξίες, τα όνειρα και το πνεύμα μου. Σε μια ηλικία που το μόνο που ήθελα να κάνω ήταν να φύγω μακριά, να επαναστατήσω, εσύ με έκανες να νιώσω ηρεμία και να βρω την πυξίδα μου. Ο κόσμος χρειάζεται περισσότερους δασκάλους σαν κι εσένα. Περισσότερους ανθρώπους σαν κι εσένα. Σε ευχαριστώ. Στέλλα Κυρίμη, απόφοιτη 2010

Ο Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν από τους αγαπημένους μου καθηγητές στο σχολείο. Κάποτε πίστευα πως το «επιστημονικό» μου μυαλό δεν ταίριαζε με τα θεωρητικά μαθήματα. Με θέρμη και υπομονή, μου έμαθε πώς να αγαπήσω τη λογοτεχνία και πώς να την προσεγγίσω με τον δικό μου, ιδιαίτερο τρόπο. Από όλα τα μαθητικά τετράδια, τα λίγα που φύλαξα ήταν οι αναλύσεις των ποιημάτων του Καβάφη που τόσο αγάπησα.

Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗΣ ΔΙΑΒΑΖΕΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΛΌΝΔΙΝΌ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019

[ 13 ]

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ Είναι περιττό να πω πως τον αγαπούσαμε όλοι. Θυμάμαι τις άπειρες συζητήσεις στην τάξη, πώς τον προκαλούσαμε με ερωτήσεις όπως «μα τι θέλει να πει πια ο ποιητής;» και πως παρόλα αυτά κατάφερνε με τον τρόπο του να κάνει προσβάσιμο το μάθημα σε όλους τους μαθητές του. Θυμάμαι πώς μια εργασία εξελίχθηκε σε εκδρομή στο κέντρο της Αθήνας όπου αναζητούσαμε εικόνες και ιστορίες από τη Μενεξεδένια Πολιτεία, το αθηναϊκό μυθιστόρημα που μελετούσαμε εκείνη την περίοδο. Θυμάμαι να τον κοιτώ με αγωνία την ημέρα των προφορικών εξετάσεων, και πώς με τα μάτια και με ήρεμη, σταθερή φωνή μου έδωσε όλο το θάρρος που χρειαζόμουν. Πίσω από το σοβαρό ύφος που αποκτούσε στο μάθημα, κρυβόταν πάντα ένα χαμόγελο, ένα χαμόγελο που θα λείψει σε όλους μας. Θα μας λείψει, αλλά δεν θα ξεχαστεί. Ναταλία Κυρτάτα, απόφοιτη 2012

Ο αγαπημένος μας δάσκαλος Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν πηγή έμπνευσης για εμάς τους μαθητές του και μας έκανε να αισθανθούμε παιδιά του καθώς χαιρόταν ειλικρινά με τις επιτυχίες μας και ήταν πάντοτε δίπλα μας σε όλα τα εμπόδια. Είχε βαθιά γνώση του αντικειμένου του και αγάπη για αυτό, γεγονός που φαινόταν καθημερινά στην τάξη. Μας ώθησε να εμβαθύνουμε και να αγαπήσουμε την ελληνική γλώσσα σε όλες τις μορφές της. Θα λείψει σε όλους μας πολύ, αλλά η ευγενική και ήρεμη φυσιογνωμία του θα μείνει για πάντα στις καρδιές μας. Ηλίας-Πέτρος Λαρσινός, απόφοιτος 2014

Είναι φορές, μια στο τόσο, που συναντάμε στη ζωή μας ανθρώπους που δεν βρίσκουν μέσα μας ένα προκαθορισμένο πλαίσιο να ταιριάξουν. Δεν είναι φίλοι, ούτε όμως απλώς γνωστοί. Δεν είναι δάσκαλοι που μονάχα μας δίδαξαν, μήτ’ είναι μονάχα καλλιτέχνες που μας ενέπνευσαν. Είναι όμως τέτοια η ποιότητα της συνάντησης μαζί τους που βρίσκουν χώρο μόνοι τους, πιάνουν και σκαρώνουν δικό τους τόπο στην ψυχή. Για τούτα τα άτομα δεν έχει νόημα να μιλά κανείς για συμπάθεια ή αντιπάθεια, για ταλέντο ή για επάρκεια, παρά μόνο για κίνηση αξίζει να μιλάμε. Ψυχική μετακίνηση, που χαράζει μονοπάτια ανεξίτηλα στις τρυφερές, νεανικές ψυχές μας και βρίσκουν έτσι μπούσουλα όσα θ’ ακολουθήσουν. Κι είν’ αυτά τα μονοπάτια κληρονομιά που χρίζει τον κάτοικο του θνητού σώματος, που τότε συναντήσαμε, αθάνατο. Κληρονομιά αφήνετε πίσω σας, κύριε Ελευθεράκη, μεγάλη –διαφορετική για τον καθέναν από μας. Για μένα

[ 14 ]

αρκεί ο σπόρος της γνώσης, όπου –με νερό τη σκέψη και λίπασμα την όρεξη– φύτρωσε κι ακόμα ευημερεί η ποιητική φυγή του μαραμπού. Φυγή απρόσμενη κι οριστική τώρα κι η δική σας, ασύγκριτη απώλεια γι’ αυτούς που αφήνει πίσω. Μα να είστε ήσυχος, κύριε Ελευθεράκη, πως όσο μένουν στη ζωή ψυχές που χάρη σ’ εσάς έστω και σπιθαμή μετακινήθηκαν, η μνήμη σας στέκει άτρωτη στη μάχη με τον χρόνο. Δανάη Παπαδοπούλου, απόφοιτη 2012

Ο Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν ένας καθηγητής που, με μια απίστευτη αίσθηση ηρεμίας, κατάφερνε να μας ταξιδεύει κάθε φορά σε άλλους τόπους και χρόνους· να μας προτείνει νέους κόσμους και εμπειρίες. Ο τρόπος με τον οποίο οργάνωνε το μάθημά του μας έκανε να γνωρίζουμε και να καταλαβαίνουμε τους χαρακτήρες των βιβλίων σαν να ήταν μέσα στη ζωή μας. Ενέπνεε και ενίσχυε την κριτική μας σκέψη και τη φαντασία, που το σχολικό σύστημα έφθειρε όλο και περισσότερο μέσα στα χρόνια. Ήταν ένας πολύ αξιόλογος άνθρωπος που είχε πολλά ακόμα να δώσει στα παιδιά. Λουίζα Περατικού, απόφοιτη 2012

Μπήκαμε στην τάξη και μας συστήθηκε. Δεν τον γνώριζα. Ούτε τον είχα ακουστά από τον αδερφό μου. Ήταν η πρώτη του χρονιά στο σχολείο. Πολύ νέος, σίγουρα ο νεότερος από όλους τους καθηγητές μας. Τα καστανά του μαλλιά έπεφταν γύρω από το πρόσωπό του τονίζοντας το περίγραμμα. Έγραψε το όνομά του στον πίνακα με κεφαλαία διακριτά γράμματα και γύρισε να μας κοιτάξει. Τρεις φορές την εβδομάδα τον βλέπαμε, για δύο χρόνια, μέρα παρά μέρα. Μεγάλωσα πιο αργά από τους συμμαθητές μου. Ποτέ δεν ήθελα να μιλάω στους καθηγητές, ιδιαίτερα για προσωπικά ζητήματα. Ένιωθα άβολα, ήταν μεγάλοι, δεν ήξερα πώς να τους προσεγγίσω. Μόνο μέσω του μαθήματός του μπόρεσα να καταλάβω τα συναισθήματα λίγο καλύτερα, δίχως πολλές εξηγήσεις. Όταν σχολίαζα τα κείμενα, καταλάβαινε, έδινε σημασία σε κάθε λεπτομέρεια, αφουγκραζόταν. Μου έδινε πάντα την ευκαιρία να μιλήσω. Ένιωθα πως ήξερε. Και όχι μόνο ήξερε, αλλά πίστευε σε μένα. Περπατούσε ανάλαφρα και με ρυθμό από τη μία πλευρά της τάξης στην άλλη. Εξηγούσε ήρεμα, με τόνο σταθερό, με υπομονή. Τον προβλημάτιζαν οι μνήμες, ο θυμός, τα πάθη που μελετούσαμε. Καμιά φορά κοιτούσε έξω από το παράθυρο και έλεγα από μέσα μου «Τι να σκέφτεται; Θα έχει έγνοιες».

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ Έκανα ένα έργο για το μάθημα των καλλιτεχνικών, έπλεξα λουλούδια με μεταλλικό σύρμα. Μετά από καιρό, του το έδειξα και του είπα πως συμπεριέλαβα μέρος του κειμένου του Πολίτη από την Eroica, στα φύλλα και στα πέταλα. Είχαμε μελετήσει το βιβλίο μαζί. Μετά από μια παύση με κοίταξε και είπε: «Γιατί δεν μου το είπες;». Είχαν ματώσει τα δάχτυλά μου φτιάχνοντάς τα. Η αλήθεια είναι πως ντρεπόμουν.

– Δεν είναι τίποτε, τους λέει, έσκισε το χείλι του, τώρα του τόραψε ο γιατρός. Τους έδειξε τον Αντρέα ξαπλωμένο πάνω στο μουσαμαδένιο καναπέ. Κύτταζε ψηλά το ταβάνι – και πέρ’ ακόμα, πιό ψηλά, πέρα κι από τη στέγη – κύτταζε θαρρείς τον ουρανό. Κύριε Ελευθεράκη, μακάρι να μπορούσα να τα πω τώρα, τώρα που τουλάχιστον γνωρίζω τα λόγια λίγο καλύτερα. Βενετία Μολίν, απόφοιτη 2010

Ο δάσκαλος Δημήτρης Ελευθεράκης υπήρξε ένας μοναδικός άνθρωπος. Θα αποφύγω τα περιττά λόγια. Το ελάχιστο που θα μπορούσα να κάνω είναι να γράψω αυτές τις γραμμές ως τιμή στο σπουδαίο διδακτικό του έργο, αλλά και ως μνεία για τον αδαμάντινο χαρακτήρα του, την υπομονή του, την κατανόησή του, την ευγενική ύπαρξή του, την καθημερινή όρεξή του για μάθημα, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες, την πίστη του

στους μαθητές του, τη σκληρή δουλειά του, την αμέριστη αγάπη του για τη λογοτεχνία, τα ποιήματα, τα πεζά, τα μεγάλα και τα μικρά ονόματα της λογοτεχνίας. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης μπήκε στη ζωή μου πρόσφατα, όταν ξεκίνησα το IB. Καθηγητής των Νέων Ελληνικών. Ήταν ο καθηγητής που μου κίνησε πιο πολύ την περιέργεια. Πώς τα κατάφερνε πάντα και μας έφερνε έργα που μας άγγιζαν στην ψυχή. Ο Ελευθεράκης έκανε ακόμα και τον τελευταίο μαθητή να ενδιαφερθεί για το μάθημα. Μαγνήτιζε την τάξη με τον τρόπο που δίδασκε· και σχεδόν μας υπνώτιζε. Η επιρροή του στους μαθητές του ήταν μεγάλη. Σε όλους τους μαθητές του. Με τον Ελευθεράκη είχα την τιμή να αναλύσουμε μαζί Καβάφη, έναν από τους ποιητές που αγάπησε και ασχολήθηκε ενδελεχώς. Στην τάξη μίλαγε με ενθουσιασμό και με ένα πρωτοφανές ενδιαφέρον, που έδινε στο μάθημα άλλη διάσταση. Ακόμα είχα το προνόμιο να ταξιδέψω μαζί του στο Άουσβιτς και να μάθω για τον διωγμό των Εβραίων στο Ολοκαύτωμα. Νομίζω ένας ελάχιστος δείκτης της αγάπης του για τη λογοτεχνία είναι τα πεζά και οι ποιητικές συλλογές που έχει γράψει και εκδώσει. Δεν μας διάβασε, όμως, ποτέ έργα του στην τάξη. Προτιμούσε να μας βυθίσει σε έργα άλλων. Συχνά, μας έφερνε αποσπάσματα και ποιήματα από συναδέλφους του και καλούς φίλους, για τα οποία μιλούσε με πάθος. Δεν ξέρω τι να πρωτοθυμηθώ από τον δάσκαλο. Σίγουρα θα μου λείψει η φωνή του, το γέλιο του, όλα όσα λέγαμε στην τάξη, τα σοβαρά αλλά και τα αστεία, καθώς και η ανεξάντλητη υπομονή που έδειχνε σε κάθε μάθημα. Θα μου λείψουν οι στιγμές μαζί του. Καλό ταξίδι, δάσκαλε. Δεν θα σε ξεχάσω ποτέ. Ζήσης Τζίφας-Κρατήρας, απόφοιτος 2020

ΑΠΟ ΤΟ ΕΤΟΣ ΚΑΒΑΦΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014

[ 15 ]

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ Εν τω μηνί Αθύρ Η είδηση περί τα μέσα Νοεμβρίου, «εν τω (καβαφικώ) μηνί», ότι δεν είναι πια κοντά μας ο «κύριος Ελευθεράκης», συνοδεύτηκε από μία έντονη αίσθηση μελαγχολίας. Τι τραγική ειρωνεία να φύγει αυτόν τον μήνα, σε τόσο νεαρή ηλικία (όπως και το πρόσωπο του ποιήματος, ο Λεύκιος) ένας τόσο αξιόλογος καβαφιστής και αγαπημένος καθηγητής με τον οποίο μοιραστήκαμε το ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη για το έτος Καβάφη! Ένας άνθρωπος ευαίσθητος, ήρεμος, πράος μα ικανός, με κέφι για τη δημιουργία, τη γνώση, τη ζωή. Δεν τον ένοιαζε να φανεί· η αξία του μιλούσε από μόνη της. Φαίνεται ότι αγαπούσε πολύ τα παιδιά και του άρεσε να μοιράζεται τις σκέψεις του μαζί τους. Είχε τον τρόπο του να κερδίζει τους ανθρώπους, όχι με πολλές φωνές και φανταχτερά στολίδια, μα με διακριτικότητα, υπερηφάνεια και ποιότητα. Ήσυχος αλλά με χιούμορ που εκδηλωνόταν σε απρόσμενες στιγμές και σε ξάφνιαζε επειδή συνειδητοποιούσες ότι όλα τα παρατηρεί… Παρόλο που δεν είχα καθηγητή τον Δημήτρη Ελευθεράκη, είχαμε την ευκαιρία να περάσουμε αρκετό χρόνο μαζί κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της ομάδας που έλαβε μέρος στο μαθητικό συνέδριο για τον Καβάφη στην Κωνσταντινούπολη, πριν από επτά και πλέον χρόνια. Ήταν ιδιαίτερη τιμή όταν με ξεχώρισε για να στελεχώσω την ομάδα, αν και δεν με είχε μαθήτρια και δεν είχε εικόνα για μένα. Από την πρώτη στιγμή είχα νιώσει ψυχική συγγένεια, πνευματική επαφή, χημεία. Σε κάθε συνάντηση της ομάδας μας, μας έφερνε κείμενα, μας κινητοποιούσε και μας μετέδιδε τη θέρμη του για την ποίηση του Καβάφη. Η βαθιά και στέρεη γνώση για την ποίηση του Καβάφη τού επέτρεπε να κατευθύνει την προσοχή μας σε ιδιαίτερα σπάνιες πληροφορίες και υφολογικές παρατηρήσεις. Μοιραστήκαμε την κοινή εμπειρία του ταξιδιού στην

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΡΑΝΙΑ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ (Β4)

Πόλη. Ως συνοδός και αρχηγός της ομάδας μας, ήταν πάντοτε κοντά μας· κάποιες στιγμές όμως σαν να χανόταν στα σοκάκια της Πόλης, στις δικές του σκέψεις, παρέα με τα «ιστορικοφανή» πρόσωπα των ποιημάτων του Καβάφη, φύση ονειροπόλα και μελαγχολική… Χαρακτηριστικά χαραγμένη στη μνήμη μου έχει μείνει μια βραδιά στην ταράτσα του ξενοδοχείου μας, με τη θέα της Πόλης και του Πύργου του Γαλατά, να πίνουμε τσάι. Ήταν η βραδιά που η ομάδα θα έκανε την τελευταία της πρόβα πριν από τη μεγάλη ημέρα της παρουσίασης. Ήμασταν όλοι μία παρέα, μία ομάδα φίλων. Το νεαρό της ηλικίας του Δημήτρη Ελευθεράκη μάς επέτρεψε να αποκτήσουμε μία παραπάνω οικειότητα, πάντοτε με τον οφειλόμενο σεβασμό, και να τον νιώσουμε σαν φίλο μας. Ήταν πολύ υποστηρικτικός, μας έκανε σχόλια για να βελτιώσουμε την ανάγνωση των κειμένων, αλλά ποτέ με απότομο τρόπο. Η ακαδημαϊκή και η μαθητική κοινότητα κέρδισε πολλά από τη συμβολή αυτού του ανθρώπου και ήταν τιμή μου που συνεργαστήκαμε και μοιραστήκαμε την ταξιδιωτική και ποιητική εμπειρία της Κωνσταντινούπολης του Καβάφη. Τώρα που «εκοιμήθη», τον ακολουθούν τα «δάκρυα και η οδύνη» μαθητών και φίλων. Δομνίκη Μαρή, απόφοιτη 2014

Πολλές φορές έχω ακούσει ανθρώπους να εκφράζουν λύπη για το γεγονός ότι δεν βρέθηκε ο κατάλληλος άνθρωπος στην παιδική/εφηβική τους ηλικία να τους εμπνεύσει, να τους δώσει κατεύθυνση, να τους κάνει να πιστέψουν στον εαυτό τους. Ίσως, αν είχε υπάρξει ένας τέτοιος άνθρωπος, θα είχαν έγκαιρα πάρει τις σωστές αποφάσεις στη ζωή τους, θα είχαν ίσως συνειδητοποι-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ ήσει τα ταλέντα που έχουν και τους στόχους που θα έπρεπε να θέσουν για το μέλλον τους προτού είναι πολύ αργά. Εγώ έναν τέτοιο άνθρωπο τον είχα στη ζωή μου, και ήταν ο Δημήτρης Ελευθεράκης. Ήταν καθηγητής μου στη σχολή Μωραΐτη τα δύο τελευταία χρόνια του λυκείου. Πρώτη φορά έβλεπα φιλόλογο να αγαπάει πραγματικά τη λογοτεχνία, να μεταχειρίζεται ένα ποίημα σχεδόν με ιερότητα, να καταφέρνει να μας δείξει το βάθος της σκέψης και του συναισθήματος που βρίσκονται πίσω από μερικούς στίχους. Ο τρόπος που μας καθοδηγούσε στην ανάλυση ενός χωρίου του Τερζάκη ή ενός ποιήματος του Καβάφη ήταν τόσο μεθοδικός και μεταδοτικός που θυμάμαι πως στα μαθήματά του ήταν σαν να ανάβουν ασταμάτητα λαμπάκια μέσα στο μυαλό μου. Αν δεν ήταν αυτά τα μαθήματα, μάλλον δεν θα είχα ανακαλύψει ποτέ την ομορφιά της λογοτεχνίας. Και μετά ήρθε η δημιουργική γραφή. Στο τέλος ενός μαθήματος μού είπε πως έχει διαπιστώσει ότι χρησιμοποιώ στις αναλύσεις μου εκφράσεις λογοτεχνικές, και με ρώτησε αν γράφω. Του απάντησα θετικά και του υποσχέθηκα πως θα του έδειχνα κάποια ποιήματά μου. Θυμάμαι εκείνη τη μέρα ως μία από τις πιο χαρούμενες της εφηβείας μου –ήταν σαν να απέκτησε μονομιάς μια τελείως διαφορετική διάσταση για εμένα η ποίηση. Έκτοτε ανταλλάξαμε πάρα πολλά ποιήματα, σε όλα τα μετεφηβικά χρόνια, και αυτή η επικοινωνία μας μέσω της ποίησης ήταν και θα είναι από τις πιο ουσιαστικές στη ζωή μου. Και τέλος ήρθε η απόφαση να διδάξω κι εγώ με τη σειρά μου, μία απόφαση που μάλλον δεν θα την είχα πάρει αν δεν είχα εμπνευστεί από τον Δημήτρη. Έχοντας διαπιστώσει τη μαγική επιρροή που μπορεί να έχει ένας δάσκαλος σε έναν μαθητή, την καταλυτική αυτή επίδραση, θεώρησα πως δεν υπάρχει για εμένα κάποιος πιο ουσιαστικός στόχος στη ζωή από το να προσπαθήσω κι εγώ με τη σειρά μου να προσφέρω σε μαθητές ό,τι μου προσέφερε ο Δημήτρης.

Η αγάπη για τη λογοτεχνία, η ενασχόληση με τη δημιουργική γραφή και τέλος η απόφαση να ασχοληθώ με τη διδασκαλία είναι τα τρία ανεκτίμητα δώρα που μου προσέφερε ο Δημήτρης. Και αν έψαχνα σε όλον τον κόσμο και προσπαθούσα σε όλη μου τη ζωή, δεν πιστεύω ότι θα μπορούσα να βρω ποτέ κάποιον τρόπο να του τα ανταποδώσω. Το κενό που αφήνει είναι μεγάλο, στη ζωή πολλών ανθρώπων, στην ποίηση και στη διδασκαλία. Όσο δυσαναπλήρωτο κι αν φαίνεται αυτό το κενό, εύχομαι ειλικρινά να βρίσκονται στα σχολεία πάντα τέτοιοι άνθρωποι-σωτήρες, που θα καταφέρνουν να σταθούν ως φάροι στη ζωή των μαθητών. Θα τον έχω πάντα στην καρδιά μου· θα είναι για εμένα μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Νίκος Χρυσικόπουλος, απόφοιτος 2010

Η μεταδοτική αγάπη του Δημήτρη Ελευθεράκη για τη λογοτεχνία, η θετική ενέργειά του στο μάθημα, η ευγένειά του και το έμπρακτο ενδιαφέρον που έδειχνε για τους μαθητές του θα μείνουν για πάντα μέσα στην καρδιά μου. Η παρουσία και η προσφορά του ομόρφυναν όχι μόνο τα δικά μου χρόνια στο IB της Σχολής Μωραΐτη, αλλά και πολλών συμμαθητών μου. Οι θετικές αναμνήσεις όλων των ανθρώπων που άγγιξε ο Δημήτρης Ελευθεράκης θα κρατούν πάντα την ενέργειά του ζωντανή. Εύχομαι ολόψυχα δύναμη και κουράγιο στην οικογένειά του σε αυτές τις δύσκολες στιγμές. Αναστασία Ψαραύτη, απόφοιτη 2010

[ 17 ]

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΛΌΝΔΙΝΌ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

β. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης μέσα από τα μάτια των περσινών μαθητών του (Pre-IB 2019-20)

Στον καθηγητή μας Δημήτρη Ελευθεράκη: Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους. Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε· κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό.

Πενθώ κι εγώ μαζί με τη μαθητική κοινότητα της Σχολής Μωραΐτη την ξαφνική και πρόωρη απώλεια του Δημήτρη Ελευθεράκη. Θέλω να ενώσω τη φωνή μου με τους δεκάδες μαθητές του και να πω ένα μεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ για τις γνώσεις, την καθοδήγηση και τη στήριξη που μας παρείχε. Θα τον θυμάμαι ως έναν εξαίρετο επιστήμονα, αλλά ταυτόχρονα και ως έναν ευγενικό και σεμνό άνθρωπο. Άλκης Παπαγαρυφάλλου

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν ήχοι από την πρώτη ποίησι της ζωής μας — σα μουσική, την νύχτα, μακρινή, που σβήνει. Κ.Π. Καβάφης, «Φωνές»

Θα σας μιλήσω ειλικρινά. Mου είναι πολύ δύσκολο να αποτυπώσω τα συναισθήματά μου και τις σκέψεις μου αυτήν τη στιγμή. Για αυτό ξεκίνησα αυτό το κείμενο με ένα ποίημα που φαντάζομαι ότι θα άρεσε πολύ στον Δημήτρη Ελευθεράκη· ένα ποίημα που λέει πολύ περισσότερα από όσα μπορώ να πω εγώ. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου είναι ένα αναπόφευκτο συμβάν. Μερικοί άνθρωποι το βιώνουν αργά στη ζωή τους και άλλοι, δυστυχώς, νωρίτερα. Είναι πραγματικά άδικο να φεύγουν νέοι άνθρωποι που έχουν δώσει τόσα πολλά και έχουν να δώσουν ακόμη περισσότερα. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν ένας εξαιρετικός καθηγητής και ένας αγαπητός άνθρωπος. Έτσι λοιπόν και εμείς, η περσινή τάξη του Pre-IB της Σχολής Μωραΐτη, θέλουμε να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας που τον είχαμε δάσκαλο. Κλειώ Περβαινά

Είναι μεγάλη η λύπη που μου προκαλεί η απρόσμενη απώλεια του καθηγητή μου. Ενός ανθρώπου βαθύτατα ευγενικού και δοτικού. Θα είμαι πάντοτε ευγνώμων για τις ώρες τις οποίες αφιέρωσε σε εμάς, ενώ δεν ήταν υποχρεωμένος να το κάνει, θέλοντας μόνο να μάθουμε εμείς περισσότερα. Η απουσία του θα είναι κάτι περισσότερο από αισθητή. Ορφέας Τζεβελέκης

Έχοντας καθηγητή τον Δημήτρη Ελευθεράκη, θέλω να πω ότι ήταν ένας φανταστικός άνθρωπος, ένας φανταστικός καθηγητής, καθώς προσπάθησε να μας διδάξει με έναν δικό του τρόπο, ώστε όσα έπρεπε να μάθουμε να είναι πιο προσιτά. Νοιαζόταν για εμάς και μας βοηθούσε σε ό,τι χρειαζόμασταν. Οι συμμαθητές μου κι εγώ είμαστε όλοι σοκαρισμένοι από τα νέα του ξαφνικού του θανάτου. Του ευχόμαστε με όλη μας την καρδιά καλό ταξίδι. Κατερίνα Τανισκίδη

[ 19 ]

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ Ο Δημήτρης Ελευθεράκης, μπορώ με σιγουριά να πω, δεν ήταν ένας ακόμα φιλόλογος στο πρόγραμμα. Η περσινή χρονιά ήταν δύσκολη για όλους μας και ήταν πάντοτε εκεί να μας εμψυχώνει και να μας στηρίζει. Μέσα στο άγχος και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζαμε, το μάθημα της Ιστορίας ήταν ένα όμορφο διάλειμμα. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης σίγουρα μας έμαθε να προσπαθούμε μέχρι την τελευταία στιγμή για να βελτιωθούμε και να πετύχουμε τον στόχο μας. Τον ευχαριστούμε για όλα. Αλίκη Mαραγκουδάκη

Σας ευχαριστώ πολύ για όσα μας διδάξατε, όχι μόνο ακαδημαϊκά αλλά και σε ήθος και αξίες! Μαριαλήνα Τσινίδη

Ο Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν πραγματικά ένας εξαίρετος άνθρωπος, που νοιαζόταν για όλους μας. Τον είχα καθηγητή σχεδόν δυο χρόνια. Τον εκτιμούσα πολύ. Ελίνα Πουρναρά

Η τραγική είδηση του θανάτου του Δημήτρη Ελευθεράκη βύθισε στο πένθος και τη θλίψη όλο το σχολείο και ιδιαίτερα τη μαθητική κοινότητα. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης υπήρξε ένας αγαπητός καθηγητής, με πολλή όρεξη όχι μόνο για να μας διδάξει αλλά και για να μας ανοίξει καινούριους ορίζοντες. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης θα είναι πάντα στη μνήμη μας μέσα από όλα όσα απλόχερα μας έδωσε και θα τα έχουμε εφόδια στη ζωή μας. Καλό σας ταξίδι. Μελίνα Mάγειρα

Χάσαμε έναν πολυαγαπημένο καθηγητή, τον Δημήτρη Ελευθεράκη. Για τους μαθητές του δεν ήταν ένας ακόμη καθηγητής. Με τον καθέναν μας δημιουργούσε μια προσωπική σχέση, κάνοντάς μας να νιώθουμε άνετα. Κάθε φορά που έμπαινε στην τάξη δημιουργούσε ένα κλίμα ηρεμίας και η ώρα περνούσε γρήγορα και «διασκεδαστικά», καθώς ο τρόπος που γινόταν το μάθημα ήταν διαδραστικός και μεταδοτικός. Κάθε φορά που τον συναντούσα στον διάδρομο μιλούσαμε για πράγματα εκτός σχολείου και πάντα έδινε τις καλύτερες συμβουλές. Λυδία Zαχαρίου

Αγαπητέ κύριε Ελευθεράκη, Θα μπορούσα να γράφω για ώρες λέγοντας πόσο μου αλλάξατε τη ζωή· όσα και να γράψω, όμως, δεν θα είναι ποτέ αρκετά. Μας μάθατε πως δεν πρέπει να τα παρατάμε όταν τα πράγματα δυσκολεύουν και πως μπορούμε να πετύχουμε τους στόχους μας. Δεν πρόλαβα να σας ευχαριστήσω για όλα όσα μου προσφέρατε· και που με αφήνατε να τρώω το σάντουίτς μου όταν δεν προλάβαινα να το τελειώσω στο διάλειμμα, και που μας κάνατε να γελάμε και να περνάμε καλά σε κάθε μάθημα. Με λίγα λόγια κάνατε την εμπειρία μου στο Pre-IΒ ακόμα πιο ευχάριστη και δυστυχώς δεν πρόλαβα να σας χαιρετήσω αφού δεν είμαι πλέον μαθήτρια του IΒ οπότε... Αντίο. Δεν θα σας ξεχάσουμε. Μαριλένα Αδάμη

[ 20 ]

Πριν από δύο μήνες, όταν ξεκίνησε η νέα σχολική χρονιά, πολλά καινούρια παιδιά με ρωτούσαν: «Πώς είναι ο Ελευθεράκης; Τον έχω στο Modern Greek.» Μέσα σε λιγότερο από έναν μήνα, όλοι οι νέοι μαθητές του τον είχαν αγαπήσει και μου μιλούσαν για εκείνον με θαυμασμό: «Έχω τον Ελευθεράκη. Τέλειος καθηγητής. Κάνει το καλύτερο μάθημα». Και είχαν δίκιο. Από την πρώτη μου μέρα στο Pre-IB, τον Σεπτέμβριο του 2019, ο Δημήτρης Ελευθεράκης μού έκανε την καλύτερη εντύπωση. Έχοντας έρθει στον Μωραΐτη με την ελπίδα να μάθω και να γίνω καλύτερος άνθρωπος, η παρουσία του επιβεβαίωσε την επιλογή μου. Σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, η καλή του διάθεση ήταν ένα κίνητρο για μένα να συμμετέχω και να δίνω τον καλύτερό μου εαυτό. Το μάθημά του το πρώτο δίωρο της Δευτέρας ήταν μια ανακούφιση μέσα στην εβδομάδα, γιατί ήξερε πώς να το κάνει ευχάριστο και ενδιαφέρον. Η ατμόσφαιρα που δημιουργούσε μας ενθάρρυνε να εκφραστούμε. Ξεκινούσε ωραίες συζητήσεις όταν έλεγε τη φράση «Πολύ μίλησα σήμερα» ή «Αυτά είχα να σας πω». Κοίταγε με ένα ζωηρό βλέμμα την τάξη και ρώταγε: «Εσείς τι πιστεύετε;» ή με περιέργεια «Σας άρεσε; Σας φαίνεται λογικό;» και γενικά πάντα μας απηύθυνε τον λόγο. Και τότε ξεκινούσε ένα διαφορετικό μάθημα. Ερχόταν στην τάξη με ένα χαμόγελο και με το κατάλληλο υλικό για να μας προσεγγίσει και να μας ταξιδέψει πίσω στον χρόνο της Ιστορίας. Έβγαινα από την

αίθουσα με την πληρότητα που νιώθει κανείς όταν έχει μάθει κάτι καινούριο αλλά και με τη δίψα για περισσότερη γνώση. Καινοτομία και εφευρετικότητα είναι σίγουρα δύο λέξεις που τον χαρακτηρίζουν. Δεν ξεχώριζε μόνο ως καθηγητής αλλά και ως άνθρωπος. Η εργατικότητα, η αφοσίωση και η ικανότητα να αναπτύσσεις τόσο δυνατούς δεσμούς με τους γύρω σου είναι σπάνιες αρετές. Ένας ακόμη λόγος που θα με εμπνέει πάντα ο Δημήτρης Ελευθεράκης είναι η αγάπη του για την τέχνη. Μαζί του ανακαλύψαμε την αξία πολλών συγγραφέων –ο Καβάφης στο μυαλό μου είναι άρρηκτα δεμένος με τον Δημήτρη Ελευθεράκη. Ο Δημήτρης Ελευθεράκης θα μείνει για πάντα στη μνήμη μου ως ένας ταλαντούχος άνθρωπος και ένα πρότυπο. Κάποιος που βρήκε τι αγαπάει στη ζωή: την τέχνη, την ιστορία, τη μάθηση –και δεν το άφησε ποτέ. Κάποιος που έβαλε στην καθημερινότητά του αυτά που αγαπούσε και έτσι έγινε ένας ευτυχισμένος άνθρωπος. Κάποιος που ήθελε και είχε τον τρόπο να τα μοιραστεί με τους γύρω του. Τελείωσε απρόσμενα η προσφορά του, αισθάνομαι ότι θα είχα πολλά να μάθω ακόμη αλλά είμαι ευγνώμων για το διάστημα που είχα την τύχη να τον γνωρίσω, να είμαι μαθήτριά του και να δημιουργήσω τόσες αναμνήσεις που θα με συνοδεύουν για πάντα. Αλεξάνδρα Καβαντούρη

ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΚΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ ΜΕΝΕΞΕΔΕΝΙΑ ΠΌΛΙΤΕΙΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΌΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

γ. Αποχαιρετώντας τον Δημήτρη Ελευθεράκη: δύο λόγια από τους φετινούς του μαθητές (Pre-IB 2020-21)

Με πολλή αγάπη θυμάμαι τον καθηγητή μας Δημήτρη

Ελευθεράκη, ο οποίος μας έκανε το μάθημα της Ιστορίας. Μολονότι τον έζησα μόνο για δύο μήνες, ξεχώρισε για το ενδιαφέρον και την αγάπη του για το μάθημα, και ιδιαίτερα για τους μαθητές του. Θα είναι πάντα στην καρδιά μου και δεν θα τον ξεχάσω ποτέ. Γιώργος Καλλιβωκάς

Ο Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν ένας υπέροχος καθηγητής. Δυστυχώς, δεν τον γνώριζα πολύ καιρό, όμως από τους λίγους μήνες που είχα την τιμή να είναι καθηγητής μου, με κέρδισε με το πάθος του για το μάθημα και με την αγάπη του προς όλους τους μαθητές. Θυμάμαι τα αστεία που έκανε στην τάξη και τον ωραίο τρόπο που μας έκανε μάθημα. Βοηθούσε τον κάθε μαθητή ξεχωριστά και έδινε την ίδια προσοχή σε όλους μας. Ελπίζω εκεί που πήγε να είναι ευτυχισμένος. Του αξίζει. Θα ζει για πάντα όχι μόνο στη δική μου καρδιά, αλλά και στην καρδιά όλων του των μαθητών. Βασιλεία Καραγιάννη

«Θάνατος» Αφιερωμένο στη μνήμη του Δημήτρη Ελευθεράκη

Οι σταγόνες στον ωκεανό είναι μετρημένες. Και κάποια μέρα η θάλασσα θα στερέψει. Μέχρι τότε πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τη διατηρήσουμε καθαρή – να απολαύσουμε τα μπάνια μας. Τις νύχτες που μετρούσαμε τα πεφταστέρια που έφευγαν ένα ένα σαν τις σταγόνες από τη θάλασσα. Τα καλοκαίρια μας, τα ταξίδια μας, τις μουσικές βραδιές δίπλα στο κύμα με την παρέα μας. Θα υπάρξουν φουρτούνες, θα υπάρξουν μπουνάτσες. Η θάλασσα όμως θα είναι ακόμα εκεί και οι σταγόνες θα συνεχίζουν να λιγοστεύουν. Μέχρι που ο ωκεανός θα στερέψει· και θα μετανιώσουμε για τα βράδια που δεν ξαπλώναμε στην άμμο επειδή ήταν βρεγμένη. Ή που δεν βουτούσαμε επειδή η θάλασσα ήταν κρύα. Όταν όμως θα «διψάσουμε» θα είναι αργά και δεν θα μπορέσει το καράβι να γυρίσει πίσω να μας πάρει... Γιώργος Θεοφιλόπουλος

Ο Δημήτρης Ελευθεράκης ήταν ένας υπέροχος καθηγητής και πρωτίστως ένας υπέροχος άνθρωπος. Παρότι τον έζησα μόνο για δύο μήνες, ήταν αρκετό για να καταλάβω το ενδιαφέρον του για καθέναν από εμάς ξεχωριστά. Έκανε το μάθημα μοναδικό και διαδραστικό με τον δικό του τρόπο και πιστεύω ότι σε όλους άφησε κάτι από την εμπειρία του και την προσωπικότητά του. Μολονότι δεν είναι μαζί μας σήμερα, είναι στις καρδιές μας και θα παραμείνει για πάντα. Αθανασία Καραχάλιου

Ένα τραγούδι που αγαπώ, για τον καθηγητή που μας έμαθε πώς να πετάμε.

QUEEN No One But You (Only The Good Die Young) A hand above the water An angel reaching for the sky Is it raining in heaven Do you want us to cry? Κατερίνα Σταυριδάκη

[ 23 ]

ΙV. ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: «ΑΣΦΑΛΕΙΑ»

Πανδημία εν μέσω πανδημίας TΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (ΙΒ1)

Aμέτρητες

είναι οι φορές που ακούσαμε φέτος τη φράση «προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα», λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Η νέα αυτή πραγματικότητα, όπως έχουμε αντιληφθεί, δεν περιορίζεται μόνο στη χρήση μάσκας και αντισηπτικού, αλλά συμπεριλαμβάνει αλλεπάλληλα lockdown, έτσι ώστε να περιοριστεί τόσο ο αριθμός των κρουσμάτων όσο και ο αριθμός των διασωληνωμένων ασθενών. Απώτερος σκοπός όλων αυτών φυσικά, ένας και μοναδικός: η αποκατάσταση της ασφάλειάς μας.

Lockdown, λοιπόν, ή καραντίνα, μια έννοια που μέχρι πέρσι τον Μάρτιο δεν μας είχε απασχολήσει καθόλου, αλλά τώρα, στο άκουσμά της, μας πλημμυρίζει ένα πλήθος σκέψεων, συναισθημάτων και, ενδεχομένως, αναμνήσεων. Έχουμε πλέον φτιάξει μια …«δεξαμενή» κοινόχρηστων λέξεων: «καραντίνα», «απομόνωση», «βαρεμάρα», «μαγειρική», «διάβασμα», «οικογένεια» και, φυσικά, «ασφάλεια». Για να είμαστε «ασφαλείς» πρέπει, σύμφωνα με την πολιτεία, να μείνουμε στο σπίτι. Και είναι κάπως αυτονόητο, δεν νομίζετε; Ποιο μέρος είναι πιο ασφαλές από το σπίτι μας; Ή μήπως όχι; Δυστυχώς, την απάντηση σε αυτό το ερώτημα μπορεί να μας δώσει 1 στις 3 γυναίκες και 1 στους 10 άνδρες, που είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Είναι γεγονός ότι η ενδοοικογενειακή βία αποτελούσε ήδη, προ κορωνοϊού, ένα ανησυχητικά συχνό φαινόμενο. Παρόλα αυτά, η ανασφάλεια που προκαλεί η πανδημία σε συνδυασμό πολλές φορές με οικονομικά προβλήματα, που προκύπτουν (και) από αυτή, έχουν μεγεθύνει τον θυμό και την ένταση στα νοικοκυριά. Είναι ραγδαία η αύξηση των αναφορών περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας στην αστυνομία και των κλήσεων σε γραμμές βοήθειας που παγκοσμίως ξεπερνά το 25%.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η ενδοοικογενειακή βία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Δεν αναφερόμαστε, δηλαδή, μόνο στη σωματική βία, αλλά και στη λεκτική/ ψυχολογική, στη σεξουαλική, στην παραμέληση κ.ά.. Επιπλέον, κρίσιμο είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχει ένα καθορισμένο προφίλ θύτη και θύματος. Είναι, επομένως, αναγκαίο να σπάσουμε τα καλούπια που έχουμε πλάσει και να απομυθοποιήσουμε, παραδείγματος χάριν, το στερεότυπο που θέλει τους θύτες να είναι χρήστες ουσιών. Όχι: οι θύτες μπορεί να είναι οι άνθρωποι της διπλανής μας πόρτας. Αξιοσημείωτο είναι επίσης πως το σπίτι έχει πάψει πλέον, για αρκετούς ανθρώπους, να αποτελεί καταφύγιο, να εμπνέει ασφάλεια και θαλπωρή. Αντιθέτως λειτουργεί σαν μια φυλακή από την οποία το θύμα αδυνατεί να αποδράσει. Το άτομο που απειλείται βρίσκεται κυριολεκτικά εγκλωβισμένο, έχοντας από τη μία το lockdown να το εμποδίζει να εγκαταλείψει την παγίδα που ονομάζεται «σπίτι» και από την άλλη τον θύτη να το παρακολουθεί διαρκώς, μη επιτρέποντάς του να καλέσει βοήθεια. Ο εγκλεισμός στο σπίτι τελικά δεν εξασφαλίζει την ασφάλεια όλων μας. Απεναντίας μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή μου, τη δική σου ή της κυρίας στην απέναντι πολυκατοικία. Η ενδοοικογενειακή βία δεν πρέπει να γίνεται ανεκτή και, όχι, δεν πρόκειται για «οικογενειακή υπόθεση». Ας δώσουμε, λοιπόν, όλοι την υπόσχεση πως την επόμενη φορά που είτε εμείς οι ίδιοι κινδυνεύσουμε είτε αντιληφθούμε κάποιο περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας θα το καταγγείλουμε αμέσως καλώντας το 100. Γραμμή βοήθειας για θύματα ενδοοικογενειακής βίας: 1110

[ 25 ]

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Η ανασφάλεια του μικροφώνου TΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΠΕΡΤΣΟΥ (Α1)

Μόνο αφού το Teams έκανε μια σωτήρια αναβάθμιση,

επιτρέποντας να βλέπει κανείς συνεχώς το εικονίδιο λειτουργίας του μικροφώνου, σταμάτησα να κουνάω σχεδόν εμμονικά το ποντίκι μου για να βεβαιωθώ ότι το μικρόφωνό μου είναι απενεργοποιημένο. Με μια γρήγορη ματιά στις χιουμοριστικές σελίδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης διαπιστώνει κανείς με κάποια ανακούφιση ότι δεν είναι μόνος στον συνεχή αγώνα ενάντια στις προδοτικές αυτές ρυθμίσεις, που ανά πάσα ώρα μπορεί να ενεργοποιηθούν με δική τους πρωτοβουλία, σπέρνοντας το γέλιο στη βιντεοκλήση. Μήπως, όμως, αυτές οι ρυθμίσεις αποσκοπούν σε κάτι περισσότερο από το να μην ακουστεί το σιγοτραγούδισμα ενός δημοτικού ή άλλου άσματος, το γάβγισμα ενός κατοικίδιου ή ο θορυβώδης γείτονας; Μια από τις άμεσες συνέπειες της ψηφιακής λειτουργίας των σχολείων και της εργασίας είναι η ταύτιση του χώρου εργασίας με το σπίτι. Αυτό δεν θα συνιστούσε πρόβλημα αν ο άνθρωπος είχε μια πάρα πολύ σαφή και απόλυτη αίσθηση του χρόνου, οπότε και θα μπορούσε να θέσει αυστηρά όρια στις δραστηριότητές του. Όμως, καθώς αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο λόγω της αόριστης και ρευστής φύσης του χρόνου, υπό κανονικές συνθήκες ο διαχωρισμός μεταξύ ωρών εργασίας ή σχολείου και ελεύθερου χρόνου επιτυγχάνεται μέσω της φυσικής μετάβασης από τον έναν χώρο στον άλλον. Συνεπώς, όταν τα φυσικά όρια μεταξύ σχολείου (ή εργασίας) και οικίας καταργούνται, γίνεται πολύ εύκολο να καταργηθούν και τα χρονικά όρια, υποχρεώνοντας κάποιον να είναι διαθέσιμος και έτοιμος να απαντήσει σε κάθε ειδοποίηση σε εικοσιτετράωρη βάση. Αναγκάζεται έτσι κανείς να βρίσκεται σε μια γκρίζα ζώνη μετά την επίσημη λήξη του ωραρίου του, μη γνωρίζοντας αν μπορεί να χαλαρώσει ή αν το κινητό του θα κουδουνίσει για την επόμενη εργασία, βάζοντάς τον ξανά σε εγρήγορση. Αυτό μπορεί να είναι το κλειδί για να εξηγήσουμε την αρνητική διάθεση και την ψυχολογική κούραση, για την οποία παραπονιόμαστε αρκετοί κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Η σύγχυση των ορίων μεταξύ ελεύθερου χρόνου και χρόνου εργασίας πλήττει δύο καθοριστικά για την ανθρώπινη ψυχολογία στοιχεία: τη σταθερότητα και το αίσθημα της ολοκλήρωσης.

[ 26 ]

Όσον αφορά την πρώτη, είναι μια λέξη που στην τωρινή κρίση (όπως και στις περισσότερες) φέρνει στο μυαλό τα αντίθετά της, τη ρευστότητα και την αβεβαιότητα. Συνεχή ερωτήματα κατακλύζουν την επικαιρότητα, ενώ μαίνεται ένα αέναο κυνήγι ημερομηνιών στις οποίες θα ανακοινωθούν πολιτικές τακτικές και καταστάσεις που θα τεθούν εν αμφιβόλω την επόμενη ώρα, ημέρα ή εβδομάδα. Έτσι, ταυτόχρονα με την έλλειψη θεσμικής σταθερότητας, η ελαστικότητα στα ωράρια έρχεται να επιβαρύνει τη νεφελώδη κατάσταση, μετατρέποντας την καθημερινότητά μας σε έναν χείμαρρο από χίμαιρες. Άμεσο αποτέλεσμα της αβεβαιότητας αυτής είναι η αδυναμία να θέσει κανείς στόχους, ακόμα και βραχυπρόθεσμους. Έτσι, όταν προκύπτουν συνεχώς νέες υποχρεώσεις, είτε αυτές αφορούν την απάντηση σε ένα έκτακτο mail, τη συμμετοχή σε μια τηλεδιάσκεψη ή την ανάθεση εργασιών, οι στόχοι διαρκώς μεταβάλλονται με επακόλουθο να καθίσταται αδύνατος ένας προγραμματισμός. Σύντομα βρίσκει κανείς τον εαυτό του σε έναν φαύλο κύκλο, με νέες υποχρεώσεις να αναδύονται σε στιγμές που δεν το περιμένει και τις παλιές να μην ολοκληρώνονται, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται όλο και περισσότερες. Αυτό στερεί από το άτομο το δεύτερο από τα στοιχεία που προανέφερα, το αίσθημα της ολοκλήρωσης. Σε μεγάλο βαθμό, ο άνθρωπος είναι ένα διεκπεραιωτικό ον, με κύρια επιδίωξη τη περάτωση όσων πρέπει να κάνει. Έτσι, όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται, στο προσκήνιο έρχεται ένα αίσθημα απόγνωσης και, σίγουρα, ένας κλονισμός της αυτοπεποίθησης. Νά λοιπόν που η φοβία για τα ανοιχτά μικρόφωνα ίσως δεν μαρτυρά απλώς τον φόβο της έκθεσης μιας αμήχανης στιγμής. Αν κανείς τη στοχαστεί λίγο διαφορετικά, το μικρόφωνο λειτουργεί υποσυνείδητα ως μια πύλη, η οποία πρέπει κάποια στιγμή να κλείσει, σηματοδοτώντας τη μετάβαση στον ελεύθερο χρόνο.

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Είμαστε πράγματι ασφαλείς; TΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΚΙΚΑ (Β1)

Τις τελευταίες δεκαετίες, αναδύθηκε ένας κίνδυνος που

δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Οι κυβερνοεπιθέσεις. Από τις επιθέσεις ενάντια σε ουκρανικές εταιρείες κατά τη διάρκεια της κρίσης της Κριμαίας το 2014, μέχρι τη μαζική επίθεση που σημειώθηκε φέτος εναντίον αμερικανικών εταιρειών και κρατικών φορέων, οι κυβερνοεπιθέσεις είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος και μια σοβαρή απειλή. Τι είναι όμως οι κυβερνοεπιθέσεις; Πρόκειται για επιχειρήσεις μέσω ενός υπολογιστή ή ενός υπολογιστικού συστήματος, διαμέσου μιας ροής δεδομένων (datastream). Αυτές μπορεί να έχουν διάφορους στόχους, όπως τη διείσδυση σε ένα σύστημα ώστε να συλλεχθούν, προωθηθούν, καταστραφούν, τροποποιηθούν ή (από)κρυπτογραφηθούν δεδομένα είτε να παραποιηθούν ή και να χειραγωγηθούν διαδικασίες, οι οποίες ελέγχονταν από το υπολογιστικό σύστημα που παραβιάστηκε. Τέτοιες ενέργειες θα μπορούσαν να διαλύσουν τα υπολογιστικά συστήματα μιας χώρας ή μιας εταιρείας. Στην εποχή μας, που το ίντερνετ θεωρείται ο πέμπτος τομέας των πολεμικών επιχειρήσεων (μετά την ξηρά, τη θάλασσα, το διάστημα και τον αέρα), ήδη γίνονται κυβερνοεπιθέσεις μεταξύ κρατών και, όπως έδειξε το πρόσφατο παράδειγμα της Ουκρανίας, μπορούν να αποτελέσουν στιγμιότυπα ψυχρού πολέμου. Η Κίνα, η Ρωσία, η Βόρεια Κορέα, το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο ήδη έχουν ειδικά τμήματα στον στρατό τους εκπαιδευμένα για τον κυβερνοπόλεμο.

Το θέμα είναι ότι πολλές χώρες –αναμεσά τους και η Ελλάδα– δεν είναι επαρκώς προετοιμασμένες για το ενδεχόμενο κυβερνοεπίθεσης. Και οι κυβερνοεπιθέσεις δεν είναι ένας κίνδυνος που αφορά μόνο τις εταιρείες και την κυβέρνηση· μας αφορά όλους. Για παράδειγμα, φανταστείτε τα επακόλουθα μιας κυβερνοεπίθεσης στην οποία διαγράφονται από τα ψηφιακά συστήματα των τριών μεγαλυτέρων τραπεζών της χώρας όλοι οι λογαριασμοί. Όλοι οι πελάτες άλλων τραπεζών, φοβούμενοι ότι θα συμβεί το ίδιο και στη δική τους τράπεζα, θα έσπευδαν να κάνουν ανάληψη όλων των καταθέσεών τους. Θα επικρατούσε χάος και το τραπεζικό σύστημα θα κατέρρεε. Αυτό το παράδειγμα μπορεί να φαίνεται υπερβολικό, αλλά είναι απολύτως εντός των ορίων του εφικτού. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι η δυσκολία να εντοπιστούν οι ένοχοι αυτών των επιθέσεων, καθώς, ακόμα και αν τα ίχνη ηλεκτρονικής παρείσφρησης μπορούν να συνδεθούν με μία συγκεκριμένη ομάδα χάκερ, είναι πιθανό η επιχείρηση να είναι «ψευδούς σημαίας», δηλαδή ο επιτιθέμενος να έχει αφήσει επίτηδες ίχνη παρείσφρησης που να παραπέμπουν σε άλλον. Εδώ και δεκαετίες, οι κάτοικοι των χωρών της ευρωπαϊκής ένωσης νιώθουν ασφαλείς μπροστά στο ενδεχόμενο επίθεσης ενάντια στη χώρα τους. Όμως στην εποχή μας, που η συμβατική στρατιωτική ισχύς δεν αρκεί για να προστατεύσει έναν κόσμο που διαρκώς ψηφιοποιείται, είναι αμφίβολο εάν πραγματικά είναι.

[ 27 ]

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Στην γκρίζα ζώνη των ανθρώπινων σχέσεων TΗΣ ΥΒΟΝΝΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑ (Α3)

Όλα στη ζωή είναι σχέσεις. Ο Φιμπονάτσι έκανε λόγο

για σχέσεις ανάμεσα σε αριθμούς, προκειμένου να περιγράψει τη φύση, ενώ ο Αϊνστάιν διατύπωσε τη θεωρία της σχετικότητας. Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων – σχέσεις φιλίας, απέχθειας, ανάγκης– διαμορφώνουν τον χαρακτήρα και την καθημερινότητά μας και καθορίζουν την ισορροπία –ή μη– στη ζωή μας. Οι άνθρωποι συχνά θέτουν ως αίτημα στις σχέσεις τους την ασφάλεια. Υφίσταται, όμως, η έννοια της ασφάλειας στις ανθρώπινες σχέσεις ή ακόμη: μπορούμε να προσδοκούμε μια εξαρχής ασφαλή σχέση; Ως ασφάλεια ορίζεται, στην προκειμένη περίπτωση, η γαλήνη που νιώθουν τα μέλη μια σχέσης και η υπόσχεση της μακροημέρευσής της. Στις σημαντικότερες σχέσεις της ζωής ενός ατόμου, όπως οι φιλικές και οικογενειακές, η ασφάλεια αυτή είναι ζωτικής σημασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, η ασφάλεια θεωρείται προαπαιτούμενη και δεδομένη· κάτι το οποίο δεν ισχύει απαραίτητα. Ας εξετάσουμε το παράδειγμα της οικογένειας, τον θεσμό που μέσω ακριβώς των σχέσεων που διαμορφώνει, καθορίζει, συχνά εφόρου ζωής, τα μέλη του. Σε περιόδους έντασης, όπως είναι η περίοδος της εφηβείας, αναμένονται ορισμένες αναταραχές, οι οποίες δοκιμάζουν τα όρια, τις αντοχές, αλλά και το δέσιμο μιας οικογένειας. Συχνά, σε τέτοιες περιόδους χάνεται η αίσθηση της ασφάλειας, αφού χάνεται η προϋπόθεση της γαλήνης. Τι γίνεται όταν μια σχέση δοκιμάζεται; Δύο είναι τα πιθανά επακόλουθα σενάρια: η δημιουργία ενός ισχυρότερου δεσμού ή η ισοπέδωσή του. Οι επιπτώσεις που έχει η απόσυρση της ασφάλειας σε μια σχέση είναι άμεσες και την αλλάζουν ριζικά. Η πρώτη συνέπεια, εάν η ασφάλεια δεν αποκατασταθεί, είναι η αλλαγή της φύσης της σχέσης. Ένα ενδεχόμενο είναι η σχέση να γίνει αρνητική και εντέλει καταστροφική για τα μέλη της. Ένα τέτοιο γεγονός, η απόσυρση της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας από μια σχέση,

έχει και αρνητικό αντίκτυπο και στην ψυχολογία του ατόμου, το οποίο αισθάνεται προδοσία, εγκατάλειψη και απογοήτευση. Ένα άλλο ενδεχόμενο, είναι η λεγόμενη «παθητικοποίηση» της σχέσης. Η τυπική, δηλαδή, διατήρησή της, με την παραδοχή της απόσυρσης της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας. Συχνά, είναι εξαιρετικά επίπονο για τα μέλη μιας διαταραγμένης σχέσης να τη διακόψουν, κι έτσι καταλήγουν σε ένα τέτοιο σχήμα – που μακροπρόθεσμα μπορεί να τα πληγώσει ακόμη περισσότερο. Τέλος, προκειμένου να απαντήσουμε στο εναρκτήριο ερώτημα, οφείλουμε να αναλογιστούμε πρώτα εάν η ασφάλεια ωφελεί μια σχέση. Δεν είναι πάντοτε αυτονόητο ότι ισχύει αυτό. Ορισμένες σχέσεις, όπως η σχέση μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, βασίζονται εκ των πραγμάτων στην ασφάλεια και λειτουργούν με γνώμονα τη διατήρησή της. Αντίθετα, όμως, σε άλλου τύπου σχέσεις, για παράδειγμα φιλικές, η ασφάλεια δεν έχει απαραίτητα θετικό πρόσημο. Δεν αποκλείεται κάποιος να αρκείται στο γεγονός ότι μια σχέση είναι «ασφαλής» και ως εκ τούτου να τη θεωρεί δεδομένη και να οδηγείται σε μια μονοτονία και σε μια στασιμότητα, αφού κανένα μέλος της δεν διεκδικεί πλέον κάτι. Ίσως εκεί η ενδεχόμενη απόσυρση της ασφάλειας, να κινητοποιήσει τα μέλη της και έτσι η σχέση τους να ανανεωθεί και να αποκτήσει ενδιαφέρον. Με λίγα λόγια, οι σχέσεις που μας καθορίζουν συνήθως είναι εκείνες που μας παρέχουν, σε έναν τουλάχιστον βαθμό, «ασφάλεια». Είναι λογικό οι σχέσεις κατά καιρούς να δοκιμάζονται και έτσι να ενισχύονται ή να αποδυναμώνονται. Ορισμένες φορές η αίσθηση της ασφάλειας λειτουργεί θετικά, άλλες όμως οδηγεί στην αδράνεια και στο τέλμα. Οι σχέσεις κατά τη διάρκεια της ζωής μας τροποποιούνται, μετεξελίσσονται έτσι εξελισσόμαστε και εμείς οι ίδιοι ως άτομα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΡΉΣΤΙΔΉ (ΑΠΟΦΟΙΤΗ ’20)

[ 28 ]

[ 29 ]

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Στιγμές σιωπής μες στη βουή των social media TΗΣ ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΠΗΛΙΟΥΡΑ (Β3)

Ιnstagram, Facebook, Twitter, Tiktok… Όποιο ή όποια

μέσα κι αν χρησιμοποιούμε, όλοι μας έχουμε καθημερινή επαφή με τα κοινωνικά δίκτυα τα οποία καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του χρόνου μας. «Σκρολάρουμε» τα προτεινόμενα βίντεο, «μαρκάρουμε» με μια καρδούλα τις δημοσιεύσεις που μας αρέσουν, κοινοποιούμε αυτές που μας εκφράζουν. Συχνά εντυπωσιαζόμαστε με τη … μαγική δυνατότητα της εφαρμογής να εμφανίζει αυτά ακριβώς που θέλουμε να δούμε. Έχουμε, όμως, σκεφτεί αν νιώθουμε πραγματικά ασφαλείς στον κυβερνοχώρο, τη στιγμή που αλγόριθμοι συλλέγουν αμέτρητα δεδομένα και μας γνωρίζουν καλύτερα, τελικά, απ’ ό,τι εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας; Ακούμε συχνά –αυτό είναι ένα πολύ δημοφιλές επιχείρημα– ότι τις συγκεκριμένες εφαρμογές τις χρησιμοποιούμε με τη θέλησή μας. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι

όμως εγείρει έναν προβληματισμό: Δεν πληρώνουμε εμείς για τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε, αλλά οι διαφημιστές. Μήπως τελικά το προϊόν είμαστε εμείς; Πράγματι, οι σχετικές εταιρείες έχουν κέρδος όσο ο χρήστης ξοδεύει τον χρόνο του σε αστεία βίντεο με γατάκια αντί να ασχοληθεί με τους φίλους, τη σχέση του, την οικογένειά του, τους στόχους του. Είναι πια τόσο σημαντικό να γνωρίζουμε τι έφαγε ή πού βρίσκεται το κάθε άτομο που ακολουθούμε; Ίσως είναι η στιγμή να ξεκλέψουμε λίγο χρόνο ηρεμίας κλείνοντας τα αυτιά μας στον θόρυβο των ήχων και των χρωμάτων… Έρευνα του ΜΙΤ δείχνει πως στο twitter τα fake news μεταδίδονται έξι φορές πιο γρήγορα από τις έγκυρες ειδήσεις. Η καθοδήγηση της κοινής γνώμης μέσω του διαδικτύου επηρεάζει άμεσα την πορεία της κοινωνίας μας: από την ανάπτυξη θεωριών συνομωσίας μέχρι

ακριβώς έτσι, δυστυχώς. Τι σημαίνει η λέξη «επιλογή» σε μια κοινωνία όπως η δική μας; Τα όρια δεν είναι πάντοτε στο χέρι μας και δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα. Τα social media σίγουρα δεν αποτελούν ένα εργαλείο που εξυπηρετεί απλώς τις ανάγκες μας· απαιτούν, αντιθέτως, την απόλυτη προσοχή μας. Χωρίς, βεβαίως, να τα δαιμονοποιούμε, πρέπει να είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε πώς επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης, τα συναισθήματα, ακόμα και την αυτοπεποίθησή μας –η οποία συχνά κλονίζεται, όσο κι αν διαβεβαιώνουμε τον εαυτό μας για το αντίθετο. Όσο πιο ασφαλείς νομίζουμε ότι είμαστε τόσο πιο βαθιά εκτεθειμένοι είμαστε, εντέλει. Είναι αλήθεια πως η δωρεάν «διασκέδαση» που προσφέρουν τα κοινωνικά δίκτυα είναι δελεαστική. Αυτό

και τη χειραγώγηση των εκλογικών αναμετρήσεων. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, τέτοιες αντιλήψεις μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, όπως συμβαίνει στις μέρες μας με τους αρνητές της πανδημίας του κορωνοϊού. Μιας και οι αλγόριθμοι και η τεχνητή νοημοσύνη θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται, η λύση στα παραπάνω προβλήματα θα προκύψει από την ανθρώπινη δράση. Η πιο συνετή και υποψιασμένη χρήση των κοινωνικών μέσων, η πολύπλευρη ενημέρωση και η κριτική σκέψη, η αναζήτηση σχέσεων και εμπειριών και εκτός του διαδικτύου, θα συμβάλουν στην ενδυνάμωση του ατόμου και στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο κυριαρχεί η ασφάλεια.

[ 30 ]

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Η ασφάλεια μέσα μας TΗΣ ΘΑΛΕΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ (Β1)

Το comfort zone ή αλλιώς η «ζώνη άνεσης» είναι μια

ψυχολογική και συναισθηματική κατάσταση στην οποία αισθανόμαστε οικειότητα και ασφάλεια. Ακούγεται ιδανικό· είναι, όμως; Η αναζήτηση μιας «comfort zone» είναι απολύτως κατανοητή: ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να αισθάνεται ηρεμία, προκειμένου να ανασυντάξει τις δυνάμεις του και να προχωρήσει μπροστά ή να αναρρώσει από κάποιο πιθανό τραύμα. Πολλές, όμως, φορές η καθήλωση σε μια «comfort zone» μπορεί να οδηγήσει στην αδράνεια. Ο άνθρωπος τότε αρχίζει να κάνει σκέψεις όπως «Ας μην πάρω αυτό το ρίσκο, ας μη δοκιμάσω αυτήν την εμπειρία, ας μην προσπαθήσω, γιατί στο τέλος μπορεί και να αποτύχω». Αυτή η συνθήκη μπορεί να είναι πιο εύκολη, δεν είναι όμως υγιής. Η ασφάλεια, σε αυτήν την περίπτωση, δεν ενθαρρύνει τον άνθρωπο, δεν τον εξελίσσει,

αλλά, αντιθέτως, επιτείνει τις ανασφάλειές του. Έτσι σιγά σιγά αισθάνεται παγιδευμένος, νιώθει ότι δεν έχει επιλογή. Αυτό είναι ένα κομβικό σημείο: εάν ο άνθρωπος δεν αντιδράσει δυναμικά και δεν βγει από την «comfort zone» του, μπορεί ακόμη και να έρθει αντιμέτωπος με την κατάθλιψη. Συχνά, μια καινούρια συνθήκη, όσο τρομαχτική κι αν φαίνεται, δίνει τη δυνατότητα να αναδείξουμε και να αναπτύξουμε την εσωτερική μας δύναμη. Κανένας δεν γεννήθηκε ψυχικά δυνατός και γενναίος· γενναίος ο άνθρωπος γίνεται όσο ζει και εξελίσσεται. Το ιδανικό, λοιπόν, στη ζωή ενός ανθρώπου είναι η καταφυγή στο comfort zone, όταν χρειάζεται, αλλά και η απομάκρυνση από αυτό. Άλλωστε, αυτό είναι το νόημα του καταφυγίου: να πάρουμε δυνάμεις, ώστε να βγούμε ξανά στον έξω κόσμο.

[ 31 ]

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Ο άνθρωπος και ο φόβος TΗΣ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΖΙΑΖΙΑ (A3)

Ή ανάγκη του ανθρώπου να νιώθει ασφαλής δημι-

ουργεί συχνά μέσα μας τον φόβο για το καινούριο: το κάνει να μοιάζει ριψοκίνδυνο και τρομακτικό. Κάθε νέα αρχή, κάθε καινούριο βήμα δημιουργεί αγωνία για το μέλλον. Ζητάμε το παλιό, το δοκιμασμένο, το σίγουρο, που μας δίνει την αίσθηση της ασφάλειας. Γινόμαστε επιφυλακτικοί μπροστά στον φόβο της απώλειας του δεδομένου και προσπαθούμε να αντλήσουμε δύναμη μέσα απ’ ό,τι μας είναι οικείο και γνωστό. Ο άνθρωπος, όμως, είναι προορισμένος να δημιουργεί, να εξελίσσεται. Ο φόβος και η ανασφάλεια στέκονται, ωστόσο, εμπόδιο στην εξέλιξή του. Ο άνθρωπος καλείται να υπερβεί τις συναισθηματικές του ανασφάλειες, να καταπολεμήσει τον φόβο, να πατήσει γερά στα πόδια του, να έρθει αντιμέτωπος με τον εαυτό του και να τον υπερβεί. Δύσκολο εγχείρημα –αλλά για όσους πιστεύουν έστω και λίγο στις δυνάμεις τους δεν είναι

[ 32 ]

ποτέ αργά. Κάθε καινούριο ξεκίνημα, άλλωστε, και κάθε νέα προσπάθεια προϋποθέτει μια προσωρινή άρση της ασφάλειάς μας. και τη χειραγώγηση των εκλογικών αναμετρήσεων. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, τέτοιες αντιλήψεις μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, όπως συμβαίνει στις μέρες μας με τους αρνητές της πανδημίας του κορωνοϊού. Μιας και οι αλγόριθμοι και η τεχνητή νοημοσύνη θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται, η λύση στα παραπάνω προβλήματα θα προκύψει από την ανθρώπινη δράση. Η πιο συνετή και υποψιασμένη χρήση των κοινωνικών μέσων, η πολύπλευρη ενημέρωση και η κριτική σκέψη, η αναζήτηση σχέσεων και εμπειριών και εκτός του διαδικτύου, θα συμβάλουν στην ενδυνάμωση του ατόμου και στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο κυριαρχεί η ασφάλεια.

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Το ατύχημα του Apollo 1 TΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΒΕΡΟΥΧΗ (Β2)

Αν αναλογιστούμε την καθημερινότητά μας, τα αντικεί-

μενα που χρησιμοποιούμε – από ένα απλό στυλό μέχρι το κινητό μας τηλέφωνο– θα συμπεράνουμε ότι είναι όλα δώρα της επιστήμης και της τεχνολογίας στην ανθρωπότητα. Αποτέλεσμα πολλών ετών έρευνας, μελέτης και πειραμάτων. Κατά τη διεξαγωγή ενός πειράματος είναι πολύ σημαντική η μελέτη των παραγόντων που μπορούν να επηρεάσουν την επιτυχή έκβασή του και, φυσικά, η λήψη των απαραίτητων μέτρων ασφαλείας. Η πορεία, όμως, της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου ανακόπτεται συχνά από μοιραία ατυχήματα που οφείλονται σε μη λειτουργικά συστήματα ασφάλειας. Κατεξοχήν παράδειγμα αποτελεί η αποστολή «Apollo 1». Η αποστολή «Apollo 1» ήταν η πρώτη προγραμματισμένη επανδρωμένη αποστολή του αμερικανικού διαστημικού προγράμματος «Apollo». Στις 27 Ιανουαρίου 1967 οι Αμερικανοί αστροναύτες Έντουαρντ Γουάιτ, Βίρτζιλ Γκρίσομ και Ρότζερ Τσάφι επιβιβάστηκαν στο διαστημόπλοιο «Apollo 1» για μια γενική δοκιμή ρουτίνας εν όψει της προγραμματισμένης εκτόξευσής τους στο διάστημα, λίγες εβδομάδες αργότερα. Επί πέντε ώρες έλεγχαν όλα τα συστήματα σε συνθήκες που αντιστοιχούσαν απολύτως στην πραγματική πτήση. Η επαφή τους με το κέντρο ελέγχου εξασφαλιζόταν αποκλειστικά από την οθόνη της τηλεόρασης και τα ακουστικά. Ξαφνικά, και εντελώς απροειδοποίητα, μέσα σε μόλις εννέα δευτερόλεπτα, ήρθε η καταστροφή. Στις 6.31.03 το απόγευμα, οι ειδικοί που παρακολουθούσαν την πτήση πάγωσαν ακούγοντας τη φωνή του αντιπλοίαρχου Τσάφι να λέει: - Φωτιά στον θάλαμο! Στις 6.31.09, ο αντισυνταγματάρχης Γουάιτ επιβεβαίωσε: - Έχουμε σοβαρό πρόβλημα. Τρία δευτερόλεπτα αργότερα ο νεότερος της ομάδας, ο τριαντάχρονος Τσάφι, που προετοιμαζόταν για το παρθενικό του ταξίδι στο διάστημα, κραύγασε: - Καιγόμαστε! Βγάλτε μας από δω μέσα! Ύστερα σιωπή. Ο θαλαμίσκος τυλίχτηκε σε τεράστιες λευκές φλόγες, καθώς το καθαρό οξυγόνο του θέριευσε την πυρκαγιά μέσα σε χρόνο μηδέν. Οι απεγνωσμένες προσπάθειες του προσωπικού εδάφους να πλησιάσει το διαστημόπλοιο δεν είχαν αποτέλεσμα και είκοσι έξι άτομα μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο με σοβαρά εγκαύματα και αναπνευστικά προβλήματα. Χρειάστηκαν επτά ολόκληρες ώρες για να ανασυρθούν από τον θαλαμίσκο τα απανθρακωμένα πτώματα των τριών αστροναυτών.

Το συγκεκριμένο δυστύχημα, που οφειλόταν στην έλλειψη αποτελεσματικού συστήματος ασφαλείας, οδήγησε τη NASA στην αναζήτηση ολοκληρωμένων συστημάτων ασφαλείας. Έκτοτε οτιδήποτε έμπαινε στο διαστημόπλοιο κατασκευαζόταν από την αρχή και περνούσε από εξονυχιστικό έλεγχο και δοκιμές. Επιπλέον, δημιουργήθηκαν προϊόντα αποκλειστικά για να λειτουργούν σε συνθήκες μηδενικής βαρύτητας, όπως το στυλό του αστροναύτη. Ακόμη, πολλά από τα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας είναι προϊόντα που κατασκευάστηκαν στα εργαστήρια της NASA, όπως η selfie κάμερα ή το ποντίκι για τον υπολογιστή. Η επιστήμη και η τεχνολογία εξελίσσονται συνεχώς. Τα πειράματα που διεξάγονται ενέχουν πάντοτε τον κίνδυνο ατυχήματος και η εξέλιξη στα συστήματα ασφαλείας για την ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων δυστυχήματος είναι απαραίτητη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι επιστήμονες παλεύουν πάντοτε με το άγνωστο και το τυχαίο. Συνεπώς, η ασφάλειά τους πρέπει να αποτελεί πρώτη προτεραιότητα.

[ 33 ]

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Ασφάλεια στους δρόμους: γιατί κινδυνεύουμε THΣ ΡΑΝΙΑΣ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ (Β4)

Ή κοινωνία μας είναι γεμάτη στερεότυπα. Αρκετά από

αυτά αφορούν το γυναικείο φύλο. Πόσες φορές σας έχουν πει, επειδή είστε γυναίκες, να μη φορέσετε ένα ρούχο γιατί είναι προκλητικό; Ή ένα άλλο επειδή είναι υπερβολικά σεμνό; Πόσες φορές έχετε ακούσει στον δρόμο σφυρίγματα ή σχόλια που αφορούν το ντύσιμό σας ή το σώμα σας; Αν δεν έχει συμβεί σε σας, σίγουρα το έχετε δει ή ακούσει να συμβαίνει σε κάποια άλλη γυναίκα. Είναι εντυπωσιακό να σκεφτεί κανείς γιατί κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα να σχολιάσουν το σώμα μιας γυναίκας, τις στιλιστικές ή όποιες άλλες επιλογές της. «Ψιτ, ψιτ, κοπελιά, τι κάνεις το βραδάκι;» ή «Ουάου, τι κορμάρα!» ακούγονται από άντρες κάθε ηλικίας, κάποιοι από τους οποίους πιστεύουν μάλιστα ότι με αυτόν τον τρόπο κολακεύουν τη γυναίκα. Αλλά, κάποιες φορές, τα σχόλια αυτά δεν σταματούν απλώς στην προφορική ενόχληση. Πλέον τουλάχιστον μία φορά τον μήνα διαβάζουμε στο Internet ή ακούμε στις ειδήσεις για γυναίκες που έπεσαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης ή ακόμα και βιασμού. Είναι γεγονός ότι γονείς με νεαρά κορίτσια φοβούνται να τα αφήσουν να κυκλοφορούν μόνα τους στον δρόμο ή σε ανοιχτούς χώρους, γιατί γνωρίζουν αυτούς τους κινδύνους και το ενδεχόμενο να τραυματιστούν οι νεαρές γυναίκες ψυχικά ή σωματικά. Είναι δυνατόν όμως η εμφάνιση, το ντύσιμο και ο τρόπος με τον οποίο μια γυναίκα επιλέγει να ζήσει τη ζωή της να γίνεται αντικείμενο σχολιασμού από γνωστούς ή αγνώστους; Κανένα από αυτά τα περιστατικά δεν είναι «αθώο». Πίσω από όλα κρύβεται μια αντίληψη άκρως υποτιμητική για το γυναικείο φύλο· μια αντίληψη που αντιμετωπίζει τη γυναίκα ως αντικείμενο προς εκμετάλλευση. Η αντίληψη αυτή ονομάζεται «πατριαρχία». Η έκφραση οικειότητας και η εκδήλωση θαυμασμού ενός αγνώστου προς μια άγνωστη γυναίκα δεν δείχνει θαυμασμό, αλλά αγένεια και ασέβεια προς τον άλλο άνθρωπο και το δικαίωμά του να εκφράσει τον εαυτό του και τις επιλογές του. Η σεξιστική αντίληψη ότι οι άντρες έχουν το δικαίωμα να «πειράζουν», να ενοχλούν τις γυναίκες ή ακόμη και να έχουν «άποψη» για το πώς θα ντυθούν είναι μια αντίληψη που επιβάλλεται να ξεριζωθεί από τη συνείδηση των αντρών, αλλά και των

[ 34 ]

γυναικών που το ανέχονται (και το αναπαράγουν ίσως στα αρσενικά παιδιά τους). Για να γίνει αυτό το βήμα και για να αισθανόμαστε ασφαλείς ως γυναίκες και ως άνθρωποι, είναι απαραίτητο να ξεριζώσουμε όλα όσα θεωρούμε αυτονόητα και αθώα: τα στερεότυπα με τα οποία μεγαλώσαμε. Πρέπει να διεκδικήσουμε εκ νέου τη θέση μας στην κοινωνία και στον κόσμο.

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Το αίτημα της ασφάλειας: μια ιστορική αναδρομή TΟΥ ΑΛΕΞΗ ΤΖΑΝΕΤΟΥ (ΙΒ2)

Ή ασφάλεια ως αίτημα ακολουθεί τον άνθρωπο σε όλα τα στάδια της εξέλιξής του και αποτελεί μόνιμη έγνοια του. Στα πρώιμα στάδια της ανθρώπινης ιστορίας, η ασφάλεια αφορούσε σε μεγάλο βαθμό την τροφή και την επιβίωση. Η καρποσυλλογή και η αντιμετώπιση των κινδύνων ήταν το βασικό αίτημα για τον προϊστορικό άνθρωπο.

Όταν άρχισαν να οργανώνονται οι πρώτες κοινότητες, η σίτιση του πληθυσμού εξακολουθούσε να αποτελεί το βασικό διακύβευμα, αλλά με ελαφρώς παραλλαγμένους όρους: οι συγκρούσεις μεταξύ των ίδιων των κοινοτήτων, ο ανταγωνισμός, οι πόλεμοι έκαναν την εμφάνισή τους και απειλούσαν την ασφάλεια των πολιτών. Με την πάροδο του χρόνου, για να εξασφαλιστεί αυτή ακριβώς η επαπειλούμενη ασφάλεια, δημιουργήθηκαν στρατιωτικά, κυβερνητικά και δικαστικά σώματα. Πλέον, το αίτημα της ασφάλειας δεν είναι μόνο ατομικό αλλά και συλλογικό. Με την πάροδο των χρόνων, το αίτημα της ασφάλειας έγινε θέμα εθνικό: διαφορετικά έθνη πάλεψαν λυσσαλέα για την ασφάλεια, την ελευθερία και για την ίδια τη συγκρότησή τους. Μια τέτοια περίπτωση είναι, άλλωστε, και το ελληνικό έθνος. Στα χρόνια που ακολούθησαν, στην ατζέντα των κρατών προστέθηκε και η πολιτική ασφάλεια: η προστασία της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αυτοδιάθεσης. Προς το τέλος του αιώνα η ασφάλεια έπαψε να είναι αποκλειστικά ανθρωποκεντρική. Η ασφάλεια των οικοσυστημάτων και του περιβάλλοντος προστέθηκε, ως κατεπείγον ζήτημα, στη λίστα. Και κάπως έτσι φτάσαμε στο σήμερα. Ένα «σήμερα» που για τη χώρα μας σηματοδοτείται από μια σειρά απειλών για την εθνική μας ασφάλεια: τουρκικές προκλήσεις, Covid-19, οικονομική κρίση, πολιτική κρίση, κοινωνική κρίση. Το μαγικό και εντυπωσιακό της εννοιολογικής ιστορίας της ασφάλειας είναι το γεγονός ότι αποτελεί καθρέφτη των πράξεων και των διεκδικήσεών μας ως είδους. Πόσα εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από τον πρώτο άνθρωπο και ακόμη δεν έχει λυθεί το πιο βασικό πρόβλημα: εκείνο της σίτισης και της σωματικής ακεραιότητας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος υποστηρίζει ότι λύνει προβλήματα, ωστόσο συχνά μάλλον κάνει το αντίθετο. Η ιστορία αυτής της πανέμορφης λέξης, της λέξης «ασφάλεια», είναι ο σκληρότερος κριτής της ανθρώπινης φύσης, αλλά και ο πιο κατάλληλος οδηγός για τη λύση των περισσότερων προβλημάτων του ανθρώπινου γένους.

[ 35 ]

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Υπάρχει ασφάλεια στον έρωτα; TOY ΣΥΜΕΩΝ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ (IB2)

Μοιάζω αυτοκίνητο με μεθυσμένο οδηγό που τρέχει χωρίς έλεγχο και αυτοσυγκράτηση προς εσένα. Το σώμα μου το οδηγεί αχαλίνωτος έρωτας! Το βλέμμα μου το κατευθύνουν όλες οι ακτίνες της ομορφιάς σου και εξαλείφουν κάθε ίχνος ασχήμιας. Η καρδιά μου μοιάζει με κακομαθημένο παιδί που θέλει επειγόντως το παιχνίδι του. Τα πόδια μου όμως αρχίζουν ξαφνικά να τρέμουν. Τα συγκρατούν σκέψεις: Πού πάω; Τι εγγύηση έχω; Αν πονέσω; Αν κάποια μέρα τελειώσει; Υπάρχει ασφάλεια στον έρωτα; Η μορφή σου ακυρώνει αυτές τις σκέψεις, τροφοδοτεί τον μεθυσμένο οδηγό και με φέρνει όλο και πιο κοντά σε εσένα. Αποφασίζω η κάθε αμφιβολία να τροφοδοτήσει κι άλλο την αγωνία. Αυτό είναι ο έρωτας: αγωνία, ανησυχία, ανασφάλεια, αλήθεια, ψέμα, αναζήτηση. Αν… αν... αν… αν…

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ ΚΑΛΉ (Α3)

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΝΑΝΤΙΑ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ (Α2)

[ 37 ]

[ 38 ]

V. INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ

α. Σχολιάζοντας την επικαιρότητα Πολυδιάστατη πραγματικότητα TΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑ (ΙΒ1)

Κάθε εποχή έχει τις δικές της δυσκολίες. Το ’40

η ανθρωπότητα βίωσε έναν οδυνηρό πόλεμο με τεράστιες καταστροφές. Πριν από είκοσι χρόνια, είδε τους Δίδυμους Πύργους να γκρεμίζονται. Σήμερα, η πανδημία του κορωνοϊού και η κλιματική αλλαγή είναι μόνο μερικά από τα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ο σύγχρονος πολιτισμός. Θεωρώ, ωστόσο, ότι όταν οι προθέσεις του είναι καλές, με την εφευρετικότητα και τη δημιουργικότητά του, ο άνθρωπος μπορεί να καταφέρει τα πάντα. Για τον λόγο αυτόν, με προβληματίζουν λιγότερο τα ίδια τα ζητήματα και περισσότερο το γεγονός ότι δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε μεταξύ μας ποια είναι αυτά. Με προβληματίζει ιδιαίτερα το σύγχρονο σύνδρομο της αμφισβήτησης, ακόμα και σε θέματα που δεν αφήνουν χώρο για διάλογο, όπως τα επιστημονικά δεδομένα. Σαφέστατα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δώσει φωνή σε πάρα πολλούς ανθρώπους οι οποίοι ανταλλάσσουν ελεύθερα τις ιδέες τους, γεγονός πολύ σημαντικό σε μια δημοκρατία. Την ίδια στιγμή, όμως, δίνουν την ευκαιρία σε ανθρώπους με αδιαφανείς προθέσεις να διαδώσουν θεωρίες μίσους και διχασμού που μας πολώνουν. Το μεγαλύτερο πρόβλημα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι βομβαρδίζουν τον λάτρη των συνομωσιών με αντιλήψεις παρόμοιες με τις δικές του και δεν τον εκθέτουν στην άλλη πλευρά του νομίσματος. Πλέον, εκείνος που ενημερωνόταν από τα παραδοσιακά μέσα

ενημέρωσης, ανοίγει το Twitter και εκτίθεται σε θεωρίες συνομωσίας που δίνουν πιο ελκυστικές εξηγήσεις για τα σενάρια επιστημονικής φαντασίας που βιώνουμε. Έτσι όσο πιο πολύ διαβάζει τόσο πιο πολύ παθιάζεται και αυτό που πιθανότατα αμφισβητούσε και προηγουμένως στο πίσω μέρος του μυαλού του, συνειδητοποιεί ότι το αμφισβητούν και άλλοι χιλιάδες. Ταυτόχρονα, διαπιστώνει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας που προωθεί πλέον και ο ίδιος στο Twitter, παίρνουν χιλιάδες likes και ίσως να νιώθει και λίγο σημαντικός. Ο φανατισμός και η ακρότητα που χαρακτηρίζουν όσα γράφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά τυφλώνουν τον αποδέκτη και δεν του δίνουν τον χώρο να σκεφτεί αν υπάρχει λογική πίσω από αυτό που διαβάζει. Παρ’ όλα αυτά, στο πρόβλημα δεν μένει αμέτοχη και η άλλη πλευρά, εκείνοι που αποδέχονται τα επιστημονικά δεδομένα· και βάζω και τον εαυτό μου σε αυτήν την κατηγορία. Δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να ακούσουμε τον διπλανό μας, να αναρωτηθούμε από πού προέρχεται αυτή η ανάγκη του να αμφισβητεί τυφλά τα επιστημονικά δεδομένα. Αντιθέτως, με ένα σχεδόν υπεροπτικό βλέμμα τού κουνάμε το δάχτυλο. Το ζήτημα είναι ότι με αυτόν τον τρόπο διχαζόμαστε ακόμα παραπάνω. Αν δεν ακούσουμε ο ένας τον άλλο, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να συμφωνήσουμε. Και όταν καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, αν δεν συμφωνήσουμε πρώτα στο ότι υπάρχει, αποκλείεται να τα καταφέρουμε.

[ 39 ]

INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ

Τέχνη... εξ αποστάσεως TΗΣ ΒΑΛΙΑΣ ΜΠΑΜΠΙΛΗ (A1)

Ή ενασχόληση με την τέχνη είναι αναπόσπαστο κομ-

μάτι της ανθρώπινης φύσης. Η τέχνη βρίσκεται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, παντού γύρω μας, αλλά κι εμείς οι ίδιοι την αναζητούμε συνεχώς, σαν από ένστικτο. Και είναι απλές, καθημερινές ενέργειες, όπως όταν φοράς τα ακουστικά σου να ακούσεις μουσική ή χαζεύεις ένα γκράφιτι στον δρόμο, που δίνουν στην τέχνη τόσο μεγάλη σημασία και την κάνουν μέρος της ζωής μας. Όταν, όμως η ζωή ανατρέπεται και σχεδόν τίποτα δεν είναι πια όπως το γνωρίζαμε, τι συμβαίνει στην τέχνη; Τι συμβαίνει στην τέχνη την περίοδο μιας πανδημίας, όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα; Ως κομμάτι της παλιάς μας ζωής, επηρεάστηκε και αυτή από τις αλλαγές στις οποίες κληθήκαμε να προσαρμοστούμε. Έτσι, το επάγγελμα του καλλιτέχνη σήμερα υποφέρει, όντας ήδη ασταθές σε κανονικές συνθήκες. Μουσικοί ορχήστρας και σολίστες, ηθοποιοί του θεάτρου και χορευτές επί σκηνής είναι κάποια από τα επαγγέλματα που πλήττονται σφοδρότερα, αδυνατώντας να υποκαταστήσουν την εμπειρία της ζωντανής παράστασης με οποιοδήποτε ημίμετρο. Τα περισσότερα κράτη έχουν λάβει ανεπαρκή μέτρα για την κατάσταση αυτή, παρέχοντας στους καλλιτέχνες υποτυπώδη επιδόματα που μετά βίας καλύπτουν τα απολύτως αναγκαία έξοδα. Αυτοί οι περιορισμοί, σε συνδυασμό με την αναγκαστική αναστολή λειτουργίας μουσείων και χώρων που φιλοξενούν την τέχνη οδηγούν όχι μόνο στην απομάκρυνση των ανθρώπων από αυτή, αλλά και στην παρεμπόδιση της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αφού οι ίδιοι οι δημιουργοί αγωνίζονται για την επιβίωσή τους, με αποτέλεσμα η πηγή έμπνευσής τους να στερεύει. Είναι, όμως οι συνθήκες αυτές ικανές να πλήξουν την ίδια την τέχνη; ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΉ (ΙΒ2)

Φυσικά και όχι. Το ότι η τέχνη είναι μέρος της καθημερινότητάς μας δεν σημαίνει ότι εξαντλείται σε αυτήν· αντιθέτως, είναι ανώτερή της. Και ομοίως ο καλλιτέχνης ως κίνητρο δεν έχει μόνο την επαγγελματική αποκατάσταση, έχει την αγάπη για την τέχνη και την προσωπική του λύτρωση μέσα από αυτήν. Επομένως, αφού η τέχνη πηγάζει από τις αναζητήσεις του μυαλού και της ψυχής, όταν αυτές εντείνονται, εκείνη τροφοδοτείται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος, όσο φρικτός κι αν ήταν, αποτέλεσε έμπνευση για χιλιάδες καλλιτέχνες εκείνη την εποχή, αλλά και μεταγενέστερα. Οι άνθρωποι σε καιρούς κρίσης στρέφονται συχνά στην τέχνη, ως απόδραση από τα προβλήματα και τη μονοτονία που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Όπως, άλλωστε, έχει πει ο Πικάσο, «Η τέχνη ξεπλένει από την ψυχή τη σκόνη της καθημερινότητας». Στη δική μας καθημερινότητα, αυτό αποδεικνύεται έμπρακτα. Άνθρωποι από τον χώρο της τέχνης παγκοσμίως χρησιμοποιούν τα ηλεκτρονικά μέσα, επιδιώκοντας τη διάδοσή της με πρωτότυπους τρόπους –άλλο ένα πλεονέκτημα του διαδικτύου. Παραδείγματος χάριν, σε άρθρο της UNESCO με τίτλο “Youth Resilience through Art during the COVID-19 Crisis” παρουσιάζεται η πρωτοβουλία μιας δεκαεπτάχρονης ζωγράφου από το Ιράκ να δημιουργήσει μια ηλεκτρονική έκθεση ζωγραφικής, η οποία περιλαμβάνει έργα νέων ζωγράφων σχετικά με την πανδημία. Με αυτόν και με πολλούς άλλους τρόπους, η τέχνη βρίσκει τον δρόμο της προς τους ανθρώπους, ακόμα και σε δύσκολους καιρούς. Έτσι λοιπόν, δεν σταματά ποτέ να υπάρχει στη ζωή μας, να μας εκφράζει και να μας εμψυχώνει· να μας βοηθάει να αντεπεξέλθουμε στην άχαρη πραγματικότητα που βιώνουμε.

INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ

Η υποτίμηση της χελώνας TΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΓΥΦΤΟΠΟΥΛΟΥ (Γ3)

Ύστερα από μια χρονιά που έφερε πολλές ανατροπές

και ανέδειξε τόσο τη σημασία της υγείας όσο και των ανθρώπινων σχέσεων, αξίζει να δούμε με άλλο μάτι διάφορες πτυχές της ζωής. Μία εναλλακτική και κάπως χιουμοριστική προσέγγιση σε έναν μύθο ίσως μπορέσει να βοηθήσει, δίνοντας τροφή για σκέψη. Για αρκετούς η ζωή μοιάζει πιο πολύ με ένα ζάρι που έχει πολλές έδρες, παρά με ένα νόμισμα διπλής όψης. Και έχουν δίκιο. Ωστόσο, αν και πολλές φορές τα νομίσματα λείπουν από τις τσέπες, σπάνια λείπουν από τη ζωή. Πολλές καθημερινές καταστάσεις έχουν διπλή όψη. Μια τέτοια περίπτωση αποτυπώνεται ίσως στον πιο γνωστό μύθο του Αισώπου με τίτλο «Ο λαγός και η χελώνα». Ένας λαγός και μια χελώνα αποφασίζουν να αναμετρηθούν σε έναν αγώνα δρόμου. Ως ένα ταχύτατο ζώο κόντρα σε ένα από τα πιο αργά, ο φημισμένος λαγός είχε σαφώς το προβάδισμα για να πάρει την πολυπόθητη νίκη. Τελικά, αποδεικνύεται πως δεν είχε παρά το προβάδισμα και μόνο, μιας και έχασε παταγωδώς από τη φιλόδοξη χελώνα. Ο λόγος; Ο λαγός σε ένα στάδιο του αγώνα, στο οποίο βρισκόταν πολύ μπροστά από την αντίπαλό του, αποφάσισε, λόγω της μεγάλης υπεροψίας του, να σταματήσει για λίγο σε ένα σκιερό μέρος και να ξεκουραστεί. Τελικά, τον πήρε ο ύπνος, και

προτού το καταλάβει είδε τη χελώνα να τον προσπερνά και να κόβει πρώτη το νήμα. Έτσι, ο υπερόπτης λαγός έμεινε δεύτερος και… πιθανότατα όχι και τόσο ιδρωμένος, αφού ο υπνάκος του στη σκιά είχε σβήσει κάθε σταγόνα ιδρώτα από το μέτωπό του. Ο μύθος του Αισώπου, φυσικά, μας διδάσκει ότι η κομπορρημοσύνη πολλές φορές πληρώνεται, ενώ δεν είναι σωστό να υποτιμάμε τον αντίπαλό μας ή τον συνάνθρωπό μας, όσο πιο αδύναμος κι αν θεωρούμε πως είναι από εμάς (διότι το ζάρι της ζωής, ορισμένες φορές, έχει άλλα σχέδια). Ο λαγός υποτίμησε τη χελώνα και του στοίχισε ακριβά. Αυτό, λοιπόν, είναι το μήνυμα που περνάει ο μύθος, αν τον διαβάσουμε από την πλευρά του χαμένου, δηλαδή του λαγού. Όπως είπαμε προηγουμένως, όμως, το νόμισμα έχει και άλλη όψη (αν και δεν είμαι σίγουρος ποια είναι η κορόνα και ποια τα γράμματα). Ο μύθος μπορεί να διαβαστεί και από την πλευρά του νικητή, της χελώνας. Σε αυτή την περίπτωση, μας διδάσκει ότι πάντα πρέπει να βάζουμε τα δυνατά μας, να μην τα παρατάμε όσο πίσω κι αν έχουμε μείνει στον αγώνα της ζωής. Επίσης, όπως και η χελώνα, είναι σημαντικό να είμαστε φιλόδοξοι και να μη διστάζουμε μπροστά στις προκλήσεις, αλλά να κυνηγάμε με θάρρος τις ευκαιρίες που μας δίνονται.

[ 41 ]

INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ

β. Λογοτεχνικοί πειραματισμοί Οκτώ ανάσες ένα διήγημα TΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΥ (Γ3)

Μέσα στη φούρια και τον πανικό της μάχης δεν άκου-

σε τον ήχο του πυροβόλου που έμελλε να τον σκοτώσει. Ούτε πρόλαβε να δει ποιος ήταν ο φονιάς του, καθώς το σώμα του χτυπούσε στο χώμα. Μόνο σαν έπεσε κάτω με το βλέμμα στραμμένο στον ουρανό, με την ψυχή του να φεύγει σταγόνα σταγόνα από μέσα του, με τα σωθικά του να καίνε και τα πνευμόνια του να αδυνατούν να πάρουν μια κανονική ανάσα, συνειδητοποίησε πως πέθαινε. Ένιωσε το στήθος του βαρύ και τον πόνο να πλημμυρίζει όλο του το είναι, από τις τρίχες των μαλλιών του μέχρι τα ακροδάχτυλα των ποδιών του. Έπρεπε να συγκεντρωθεί για να καταφέρει να ανασάνει. Εισπνοή. Μόλις είχε τελειώσει το σχολείο όταν ήρθε το γράμμα για να παρουσιαστεί στο μέτωπο. Θυμάται με πόση χαρά έτρεξε να το πει στους γονείς του και αυτοί γέμισαν υπερηφάνεια. Ο γιος τους, το καμάρι τους, θα πήγαινε να υπερασπιστεί την πατρίδα. Ο πατέρας του, παλιός στρατιωτικός, τον είχε μεγαλώσει με το υψηλότατο αυτό φρόνημα. Η προάσπιση των συνόρων πρέπει να είναι αυτοσκοπός κάθε ευσυνείδητου πολίτη. Από τη χαρά του, του αγόρασε μια καινούρια θήκη για τσιγάρα,

[ 42 ]

να την έχει πάνω του. Ήταν μια μαύρη, μεταλλική και είχε σκαλισμένη επάνω της μια λεμονιά. Λίγες μέρες μετά, περίμενε το τραίνο για το μέτωπο. Η μητέρα του έκλαιγε, μα αυτός κάθε άλλο παρά λύπη ένιωθε. Όταν ήρθε το τραίνο ο πατέρας του τον αγκάλιασε. «Να προσέχεις!», του είπε. Δεν είχε ακούσει ποτέ τον πατέρα του να μιλάει γλυκά, μα τώρα έμοιαζε μέλι να τρέχει από το στόμα του σε αυτές τις δύο απλές λέξεις. Ένα περίεργο συναίσθημα τον κυρίεψε, μια ζεστασιά να διαπερνά όλο του το κορμί, ανάμεικτη όμως με κάποιο δισταγμό ίσως και φόβο. Πριν καλά καλά το καταλάβει τους φώναξε «Σας αγαπώ!». Το τραίνο έφυγε. Εισπνοή. Οι πρώτες εβδομάδες ήταν εφιαλτικές. Τα τραγούδια που τους συνόδευαν στον δρόμο πέθαναν στα χείλη τους. Κραυγές φρίκης πήραν τη θέση τους. Εκείνες τις πρώτες μέρες όλο ξερνούσε. Ξερνούσε και έκλαιγε. Τα μάτια του αποτύπωναν μια άλλη πραγματικότητα, μια βίαιη, σκληρή και απάνθρωπη πραγματικότητα, που θα προτιμούσε να μην είχε δει ποτέ. Και μετά ακολούθησε το χειρότερο. Συνήθισε! Είναι στην ανθρώπινη φύση η συνήθεια, η προσαρμογή,

INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ η ανάγκη για επιβίωση. Έτσι και αυτός συνήθισε. Προσαρμόστηκε. Μίσησε τον εαυτό του για αυτό. Μίσησε τον εαυτό του που η μυρωδιά του θανάτου τού ήταν πια οικεία, πιο οικεία και από την μυρωδιά του καμένου ξύλου στο τζάκι. Τις κραυγές πριν απ’ τον θάνατο, την εκκωφαντική σιωπή μετά, τις γνώριζε καλύτερα κι από τους χτύπους της ίδιας του της καρδιάς. Πιο πολύ απεχθανόταν τον εαυτό του όταν πήγαινε για ύπνο ήρεμος ή όταν τύχαινε να γελάσει με κάποιο αστείο του Ντέιβιντ. Ο Ντέιβιντ βρέθηκε κοντά του από την πρώτη κιόλας στιγμή. Ήταν καλό παιδί και γρήγορα έγιναν αχώριστοι φίλοι. Ήταν το φως μες στο μαύρο σκοτάδι του. Εισπνοή. Η ιδέα παρουσιάστηκε στον Ντέιβιντ ως μοναδική λύση κι εκείνος συμφώνησε. Είχαν σκοπό να αυτοτραυματιστούν. Ο ένας στο χέρι και ο άλλος στο πόδι. Το είχαν πει. Αυτό θα κάνανε. Μα τα σχέδια σχεδόν πάντα αποτυγχάνουν, ιδίως όταν καταστρώνονται σε συνθήκες απόγνωσης· και εάν ποτέ πετύχουν τότε οδηγούν σε μεγαλύτερη καταστροφή. Αλίμονο! Τον έφεραν ξαπλωμένο σε ένα φορείο, να κείτεται εκεί παγωμένος, τόσο απόμακρος, τόσο αέρινος, σχεδόν διάφανος. Δεν το είχαν συμφωνήσει αυτό. Δεν έπρεπε να γίνει. Αλλιώς τα είχαν πει. Όμως, τον έφεραν. Εκείνα τα γαλάζια μεγάλα μάτια, που κοιτούσαν γύρω τους με παιδική αθωότητα και αναρωτιούνταν «γιατί», δεν θα άνοιγαν πια! Εκείνα τα ρόδινα χείλη, με το αινιγματικό μειδίαμα δεν θα σάλευαν άλλο. Απ’ τα μαλλιά κόκκινο πηχτό κυλούσε το αίμα. Αίμα. Διψούσε για αίμα και εκδίκηση. Όταν βγήκε στο πεδίο της μάχης ήταν αποφασισμένος να γεμίσει την κόλαση με τα θύματά του. Άδειαζε μανιασμένα τις σφαίρες πάνω στους εχθρούς του. Καθένας τους ήταν ο φονιάς του Ντέιβιντ. Αισθανόταν σαν τον Αχιλλέα που όρμησε στη μάχη για να εκδικηθεί τον θάνατο του Πάτροκλου. Σκότωνε τους Έκτορες. Τον έκαιγε το μίσος όπως ποτέ δεν τον είχε κάψει άλλο συναίσθημα. Τον κυρίευε. Τον έτρωγε

ζωντανό. Αυτός ζητούσε αίμα. Αίμα να τρέξει μέχρι να ξεδιψάσει το μίσος του. Και κάπου εκεί εμφανίστηκε ο Πάρης. Εισπνοή. Όταν ήταν μικρός του άρεσε να κοιτάει τα αστέρια ξαπλωμένος στο χορτάρι. Φάνταζαν στα μάτια του μαγικά. Εδώ δεν έχει χορτάρι, μόνο χώμα. Κρύο και αφιλόξενο. Τα αστέρια σήμερα του φαίνονται διαφορετικά. Σαν να χάθηκε ξαφνικά όλη εκείνη η μαγεία. Εισπνοή. Και στον Ντέιβιντ άρεσαν τα αστέρια. Έλεγε πως σαν τα κοίταζε ένιωθε πως βρισκόταν στο σπίτι του. Δεν του άρεσε όμως ο πόλεμος. Ούτε κι αυτή η εκδίκηση θα του άρεσε. Πάντα έλεγε ότι όλοι είμαστε αδέρφια. Ακόμα και οι εχθροί είναι αδέρφια. Πάντα το έλεγε. Εισπνοή. Τα αδέρφια δεν σκοτώνουν αδέρφια. Μπορεί να μην είχε ποτέ, αλλά αυτό το γνώριζε. Τα αδέρφια τσακώνονται, φωνάζουν, παλεύουν μα ποτέ δεν σκοτώνουν το ένα το άλλο. Και να που τώρα σκότωσαν τον Ντέιβιντ. Έστω κι έτσι όμως, εκείνος ποτέ δεν θα το ήθελε. Δεν θα ήθελε να σκοτώσουν στο όνομά του. Ποτέ! Και αυτός έκανε ολόκληρη ανθρωποθυσία. Ολόκληρη σφαγή για χάρη του. Εισπνοή. Ήταν ένας άγγελος ο Ντέιβιντ. Ένας άγγελος με χρυσή καρδιά. Κανείς δεν ήταν αντάξιός του σε αυτήν την κόλαση που είχε έρθει να φωτίσει. Με δυσκολία στρίβει το κεφάλι του. Εκεί δίπλα του είναι ξαπλωμένος ένας στρατιώτης. Φοράει τα σύμβολα των εχθρών. Τα μάτια του ορθάνοιχτα, ρωτούν με παιδική αθωότητα, με αφέλεια σχεδόν, «γιατί;». Εισπνοή. Θέλει να του πει συγγνώμη. Πρέπει να απολογηθεί που βγήκε με το όπλο να σπείρει τον θάνατο. Πόσο πολύ μετάνιωσε. Θέλει να του πει συγγνώμη. Πρέπει να του πει. Θέλει. Πρέπει. Τα λόγια μπερδεύονται στα χείλη του. Πρέπει. Θέλει. Πνίγεται. Θέλει. Εκπνοή. «Συγγν-» .

[ 43 ]

INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ

Το ψυχρό χιονισμένο τοπίο ένα πεζό ποίημα TΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ (ΙΒ1)

Tι πιο ωραίο από ένα χειμωνιάτικο βράδυ –μέσα, δίπλα

στο αναμμένο τζάκι, με τις μυρωδιές της γαλοπούλας να χορεύουν, μεθυσμένες από τη σος του κόκκινου κρασιού, με τον καπνό από το αναμμένο τζάκι στον ρυθμό και στις νότες των χριστουγεννιάτικων τραγουδιών. Μου θυμίζει εκείνο το βράδυ. Είχε αέρα. Το χιόνι έπεφτε με ορμή. Οι νότες, μεθυσμένες πλέον κι αυτές, είχαν βγει εκτός πενταγράμμου. Μάλλον θα τις πήρε ο αέρας... Αλλά εσύ σταμάτησες να τραγουδάς. Η φιγούρα σου έσβησε, στο βάθος του χιονισμένου τοπίου, όπως και η φωτεινή φλόγα του όχι πλέον αναμμένου τζακιού. Το κρύο ανυπόφορο. Η μουσική χάθηκε, στον δρόμο της για να σε βρει. Οι μυρωδιές πνίγηκαν μέσα σε μια στρώση χιονιού. Έχω χαθεί πλέον. Μαζί με τη φιγούρα σου. Δεν βλέπω το φως. Η φλόγα μας έσβησε. Το μόνο που βλέπω είναι το ψυχρό και σκοτεινό χιονισμένο τοπίο...

[ 44 ]

INTER PARES/ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ

Μενέλαε, άκου ένα ποίημα THΣ ΥΒΟΝΝΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑ (Α3) Και κάθε φορά, να αναρωτιέσαι: ποιος σου λείπει πραγματικά; Εκείνη ή η ιδέα της; Εκείνη που εσύ είχες πλάσει, με τα δικά σου μάτια; Ποια Τροία; Ποιος σου λείπει; Εκείνος ή η ιδέα του; Εκείνος που εσύ είχες πλάσει, με τα δικά σου χέρια; Ποιος πόλεμος; Και κάθε φορά, να αναρωτιέσαι: σου λείπουν; Ή σου λείπεις; εσύ, αλλά όχι εσύ. εσύ πριν; Κάθε φορά να αναρωτιέσαι. Αλλιώς ηρεμείς και γερνάς. Και δεν σε γερνά η θλίψη, αλλά ο ίδιος σου ο εαυτός, που αναπολεί και λησμονεί και μνησικακεί, την Ωραία Ελένη και όχι την Ωραία Ελένη.

Το καλό μέλι δεν ζαχαρώνει ένα πεζό ποίημα THΣ ΛΕΝΑΣ ΤΑΡΛΑΤΣ (Α2)

Περπατώ στους δρόμους σας, εκεί όπου βγαίνουν τα

λεφτά σας, εκεί όπου κλαίνε τα κτίριά σας. Όπου ανυποψίαστοι εργάτες δουλεύουν, φτιάχνοντας έπιπλα, με φθηνά και επικίνδυνα υλικά· έπιπλα για να στεγάσουν τις εμμονές σας, τις κρυφές σας επιθυμίες. Εργάτες που αναγκάζονται να εισπνέουν έναν αέρα ασφυκτικό, γεμάτο κυνισμό και κούραση. Η απάθεια και η ανευθυνότητα καταστρέφουν σιγά σιγά κάθε ίχνος ανθρωπιάς. Έχουμε μια τελευταία ευκαιρία να γυρίσουμε πίσω και να διορθώ-

σουμε τα λάθη μας. Τη στιγμή που οι διευθυντές επιχειρήσεων ζουν πλουσιοπάροχα, οι εργαζόμενοι παλεύουν μέσα στην ανέχεια. Αύριο μπορεί οι ρόλοι να αντιστραφούν. Εάν μπουν οι μεν στη θέση των δε, ίσως εξασφαλίσουμε ένα καλύτερο μέλλον, τόσο για τους απογόνους μας όσο και για τον κόσμο ολόκληρο. Έχουμε μια τελευταία ευκαιρία να γυρίσουμε πίσω και να διορθώσουμε τα λάθη μας. Εξάλλου, το καλό μέλι δεν ζαχαρώνει.

[ 45 ]

[ 46 ]

VI. ΣΤΟ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ

Οι μάγισσες δεν πιστεύουν στα δάκρυα

Βίβιαν-Ινώ Τσαμάδου, εκδόσεις Μάρτης, 2020 ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦΕΙ Η ΚΑΛΛΙΑ ΑΡΜΕΝΙΑΚΟΥ (ΙΒ1)

Καθώς είμαι λάτρης του Harry Potter έψαχνα εδώ και

πολλά χρόνια ένα βιβλίο τόσο «πλούσιο» σαν κι αυτό. Έτσι, στην συνηθισμένη επίσκεψη στο βιβλιοπωλείο πριν από τις χριστουγεννιάτικες διακοπές ζήτησα από την κυρία Κατερίνα, τη βιβλιοπώλισσα, ένα βιβλίο παρόμοιο με τον Harry Potter. Μου πρότεινε αυτό. Ένα «παιδικό» βιβλίο με μαγισσούλες! Δίστασα, αρχικά, αλλά στο τέλος εμπιστεύτηκα την κυρία Κατερίνα. Καθώς το διάβαζα ένα απόγευμα δίπλα στο τζάκι, ήρθε δίπλα μου ο δεκάχρονος αδερφός μου, είδε το εξώφυλλο και μου είπε κοροϊδευτικά: «Πώς γίνεται να είσαι δεκαέξι χρονών και να διαβάζεις βιβλία με μάγισσες!». Την επόμενη μέρα, όταν τελείωσα το βιβλίο, του το έδωσα να το διαβάσει, συμβουλεύοντάς τον να μην απορρίπτει κάτι προτού το δοκιμάσει ο ίδιος. Λίγες μέρες αργότερα, ήρθε και μου είπε ότι είχε βρει το αγαπημένο του βιβλίο. Όταν διάβασα το βιβλίο αυτό της Βίβιαν-Ινώς Τσαμάδου πραγματικά μαγεύτηκα. Η συγγραφέας έχει φτιάξει μια φανταστική ιστορία, ο οποία απογειώνεται και από την εντυπωσιακή εικονογράφηση της Κατερίνας Σισκοπούλου. Το βιβλίο αυτό διηγείται την ιστορία μιας πολύ αγαπημένης οικογένειας η οποία κρύβει ένα μεγάλο μυστικό. Πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι τρεις αδερφές με τελείως αντίθετο χαρακτήρα: η ατρόμητη Ρεγγίνα, η μετρημένη και συντηρητική Ρόζα και η σκανταλιάρα Νόρα. Οι τρεις μικρές μάγισσες με θάρρος και αισιοδοξία προσπαθούν να λύσουν ένα μεγάλο μυστήριο ενώ βρίσκονται αντιμέτωπες με τους κακούς «καραμάγους». Είναι ένα βιβλίο που έχει γραφτεί με μεράκι και αγάπη για το αναγνωστικό κοινό. Θα το πρότεινα ανεπιφύλακτα σε όλους ανεξαρτήτως ηλικίας. Είμαι σίγουρη ότι θα το λατρέψετε!

[ 47 ]

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ

Ψηφιακός Ανθρωπισμός: Εικονιστικό υποκείμενο και τεχνητή νοημοσύνη Θεοφάνης Τάσης, εκδόσεις Αρμός, 2019 ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦΕΙ Η ΑΓΓΕΛΙΚΉ ΠΉΛΙΟΥΡΑ (Γ2)

Στην κρίση του δυτικού κόσμου στις αρχές του 21ου αι-

ώνα συνετέλεσαν πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες, σύμφωνα με τους ιστορικούς και τους φιλοσόφους που ερευνούν αυτό το πεδίο. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, εξετάζεται μία από τις βασικές γενεσιουργούς αιτίες αυτής της κρίσης: η ανάδυση ενός νέου κοινωνικού μοντέλου, η ονομαζόμενη «εικονιστική κοινωνία». Είναι φανερό πως θεσμοί όπως η γλώσσα, το έθνος-κράτος, η οικονομία και η πολιτική ανταποκρίνονται πλέον ανεπαρκώς στις ολοένα επιταχυνόμενες διαδικασίες «εξεικόνισης» του ατομικού και κοινωνικού βίου. Αντίστοιχα, στη νέα αυτή εικονιστική συνθήκη, οι επαγγελματικές και οι διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και η σχέση με τον ίδιο τον εαυτό αναδιαμορφώνονται ριζικά και μετατρέπονται σε σχέσεις μεταξύ ψηφιακών εικόνων, των λεγόμενων «εικονιστικών υποκειμένων». Το εικονιστικό υποκείμενο συνιστά έναν νέο ανθρωπότυπο, μια «ψηφιακή εικόνα εαυτού», η οποία ενδέχεται ν’ αποτελέσει τη βάση για ένα νέο ανθρώπινο είδος, μιας και ο διαχωρισμός ανάμεσα στην ψηφιακή και τη φυσική πραγματικότητα ολοένα και ξεθωριάζει... Σταδιακά, οι δυο αυτοί κόσμοι συνυφαίνονται με τέτοιον τρόπο ώστε στο μέλλον, το εικονιστικό υποκείμενο θα αλληλεπιδρά ολοένα και περισσότερο με ψηφιακά αντικείμενα και ολογράμματα στη φυσική πραγματικότητα, καθώς οι διυποκειμενικές σχέσεις θα διενεργούνται αποτελεσματικότερα με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Τα ερωτήματα που ανακύπτουν από την ανάδυση της εικονιστικής κοινωνίας απαντώνται στο βιβλίο αυτό του Θεοφάνη Τάση, το οποίο χωρίζεται σε τρεις υποενότητες: τις «Μονοφωνίες», τις «Ετεροφωνίες» (τοποθέτηση πάνω σε σύγχρονες φιλοσοφικές αναλύσεις) και τις «Διφωνίες» (φιλοσοφικοί διάλογοι με μορφή συνέντευξης).

[ 48 ]

Ο Θεοφάνης Τάσης διδάσκει Σύγχρονη Πρακτική Φιλοσοφία στο Alpen-Adria Universität στην Αυστρία. Είναι επισκέπτης καθηγητής στο Universität St. Gallen στην Ελβετία και μέλος της Ανθρωπιστικής Ακαδημίας του Βερολίνου. Η έρευνά του αφορά τη σχέση πολιτικής, ηθικής και ψηφιακής τεχνολογίας με επίκεντρο τις έννοιες εικόνα, θνητότητα και τέχνη του βίου.

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ

Ακατοίκητη Γη: μια ιστορία του μέλλοντος Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς, Μεταίχμιο, 2019 ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦΕΙ Η ΑΡΙΑΔΝΉ ΠΉΛΙΟΥΡΑ (Β3)

Όλοι έχουμε ακούσει για την κλιματική αλλαγή. Έχουμε

όμως αντιληφθεί το μέγεθος της επίδρασης που έχουν οι πράξεις μας στον πλανήτη; Ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς στο βιβλίο του με τίτλο Ακατοίκητη Γη: Μια ιστορία του μέλλοντος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, αποτυπώνοντας στο χαρτί με λεπτομέρειες τη μελλοντική κατάσταση στη σύντομα αφιλόξενη Γη. Στηριζόμενος σε μια σειρά ερευνών σχετικά με την κλιματική αλλαγή –η οποία είναι ήδη αισθητή σε πολλά μέρη του κόσμου– παρουσιάζει τις συνέπειές της και μας βοηθάει να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα της κατάστασης. Ο συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη δύναμη που έχουμε εμείς οι ίδιοι να αλλάξουμε και να διαμορφώσουμε το μέλλον: στη συλλογική προσπάθεια που είναι η μόνη υπαρκτή λύση. Όπως αναφέρει και ο ίδιος: «Η ανθρώπινη δράση είναι αυτή που θα καθορίσει το μελλοντικό κλίμα, όχι τα κλιματικά συστήματα που βρίσκονται πέραν του ελέγχου μας.» Όποιος διαβάσει αυτό το βιβλίο θα νιώσει στην αρχή θυμό, απογοήτευση ή ίσως και τρόμο. Όμως, δεν πρέπει να σταματήσει και να γυρίσει την πλάτη. Δεν υπάρχει χώρος για δικαιολογίες: τώρα πια γνωρίζουμε πώς θα μοιάζει ο κόσμος μας αν δεν δράσουμε άμεσα. Η ερώτηση είναι: θα κινητοποιηθούμε;

[ 49 ]

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ

Ο Ράφτης (2020)

Σκηνοθεσία: Σόνια Λίζα Κέντερμαν Σενάριο: Σόνια Λίζα Κέντερμαν – Τρέισι Σάδερλαντ Πρωταγωνιστεί: Δημήτρης Ήμελλος ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΓΡΑΦΕΙ Η ΠΟΛΥΞΕΝΉ ΖΙΑΖΙΑ (Α3)

Ήπρώτη μεγάλου μήκους ταινία της νέας και ταλα-

ντούχας Σόνιας Κέντερμαν, με τίτλο Ο Ράφτης, έκανε παγκόσμια πρεμιέρα τον Νοέμβριο του 2020, στο Ταλλίν, στο 24ο Tallinn Black Nights Film Festival, διακρίθηκε στο 61ο Φεστιβάλ Κινηματόγραφου της Θεσσαλονίκης και αναμένεται το καλοκαίρι του 2021 στα ελληνικά θερινά σινεμά. Η ταινία γεννήθηκε μέσα από την οικονομική κρίση στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων και μιλάει για την αλλαγή που έφερε η κρίση σε πολλά επαγγέλματα, κάποια από τα οποία στην πορεία χάθηκαν. Η Σόνια Κέντερμαν μαζί με την Τρέισι Σάδερλαντ ξεκίνησαν τη συγγραφή του σεναρίου το 2013 και το ολοκλήρωσαν μέσα σε δύο χρόνια. Η ταινία είναι μια συμπαραγωγή Ελλάδας, Γερμανίας και Βελγίου. Ένας ράφτης ζει απομονωμένος στο πατάρι του οικογενειακού ραφτάδικου, αποκλεισμένος από την κοινωνική ζωή, στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης,

[ 50 ]

όταν αποφασίζει επιτέλους να πάρει τη ζωή στα χέρια του, να σώσει την οικογενειακή επιχείρηση και να ερωτευτεί για πρώτη φορά στα πενήντα του χρόνια. Συνάντησα τη Σόνια Λίζα Κέντερμαν και της ζήτησα να πει δύο λόγια για την ταινία της, αλλά και για την πορεία του κινηματογράφου την εποχή της πανδημίας: «Ό Ράφτης είναι μια αισιόδοξη ταινία. Ο δικός μας ήρωας μένοντας πιστός στην τέχνη του, παρά τις αντίξοες συνθήκες, βρίσκει τον τρόπο να επανεφεύρει τη ζωή του και να χτίσει το μέλλον του με τους δικούς του όρους. Όσο για τον κινηματογράφο, θεωρώ πως είναι δύσκολο να είσαι καλλιτέχνης αυτήν την εποχή. Είναι εύκολο να γράψουμε, αλλά δύσκολο να υλοποιήσουμε. Η ανάγκη του ανθρώπου για τέχνη είναι πολύ μεγαλύτερη σήμερα και το παράδοξο είναι πως λόγω των συνθηκών δεν υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών και θεατρικών παραστάσεων».

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ

Ευτυχία (2019)

Σκηνοθεσία: Άγγελος Φραντζής Μουσική: Μίνως Μάτσας Πρωταγωνιστούν: Κάτια Γκουλιώνη, Καρυοφιλλιά Καραμπέτη, Θάνος Τοκάκης, Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, Ντίνα Μιχαηλίδη, Ευαγγελία Συριοπούλου, Λίλα Μπακλέση ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΓΡΑΦΕΙ Η ΜΑΡΙΑ ΒΕΡΟΥΧΉ (Β2)

Ή ταινία παρουσιάζει τη ζωή της πρώτης Ελληνίδας

στιχουργού, Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου. Η ιστορία ξεκινάει στη Μικρασιατική Καταστροφή. Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου (Κάτια Γκουλιώνη) μαζί με τη μητέρα της (Ντίνα Μιχαηλίδη) και τις δύο κόρες της φεύγουν από τη Μικρά Ασία ως πρόσφυγες για την Ελλάδα. Στην Ελλάδα βρίσκεται ο σύζυγος της Ευτυχίας (Παύλος Ορκόπουλος), ένας άντρας με οικονομική άνεση. Όμως, το ζευγάρι δεν έχει καλές σχέσεις. Θέλοντας να ξεφύγει από τη ζωή που της προσφέρει ο σύζυγός της και με αφορμή τη γνωριμία της με τη Μαρίκα Κοτοπούλη (Κατερίνα Διδασκάλου), η Ευτυχία αποφασίζει να ασχοληθεί με την υποκριτική. Έτσι, ξεκινάει τις περιοδείες με τα μπουλούκια, ώσπου συνειδητοποιεί ότι δεν της ταιριάζει αυτή η ζωή. Καθώς ο πρώτος σύζυγός της δεν της δίνει διαζύγιο αποφασίζει να φύγει από το σπίτι μαζί με τη μητέρα της και τη μεγάλη της κόρη. Στο νέο τους σπίτι, υποδέχονται δύο νέα μέλη, τον Λουκά (Θάνος Τοκάκης) –έναν νεαρό ομοφυλόφιλο που τους κάνει τα θελήματα– και τον δεύτερο σύζυγο της Ευτυχίας, τον Γιώργο Παπαγιαννόπουλο (Πυγμαλίων Δαδακαρίδης) –έναν αστυνομικό με λογοτεχνικά ενδιαφέροντα. Η Ευτυχία αρχίζει σιγά σιγά να τραβάει την προσοχή

των λαϊκών τραγουδιστών και συνθετών, αρχίζοντας από τον Βασίλη Τσιτσάνη. Οι τοκογλύφοι, όμως, την κυνηγούν λόγω των χρεών που απέκτησε από τον εθισμό της στα χαρτιά. Εν τέλει ο πρώτος της άντρας τής δίνει το διαζύγιο. Ο θάνατος της μητέρας της, όμως, εκείνη την περίοδο είναι ένα γεγονός συντριπτικό για την ίδια. Από εκείνο το χρονικό σημείο την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, που υποδυόταν η νεαρή Κάτια Γκουλώνη, ενσαρκώνει η μεγαλύτερη Καρυοφυλλιά Καραμπέτη. Ένα βράδυ, ο άντρας της Ευτυχίας, ο Γιώργος, πεθαίνει λόγω σοβαρού προβλήματος υγείας. Λίγο καιρό αργότερα πεθαίνει και η μεγάλη της κόρη (Ευαγγελία Συριοπούλου). Η ταινία τελειώνει με την Ευτυχία να κάθεται σε ένα παγκάκι, όπου συναντά τη μητέρα της, τον άντρα της και την κόρη της. Η σκηνοθεσία και οι ερμηνείες των ηθοποιών ήταν άρτιες. Η πολυτάραχη ζωή της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου αποδόθηκε εξαίσια, ενώ η μουσική που έντυνε την ταινία ήταν εξαιρετική. Επιπλέον, η ιδέα της αλλαγής της ηθοποιού στα τελευταία χρόνια της ζωής της ήταν πετυχημένη. Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της ταινίας. Η Ευτυχία είναι μια ταινία που συνιστώ ανεπιφύλακτα!

[ 51 ]

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ

Έτερος Εγώ: Χαμένες ψυχές (2019)

Σκηνοθεσία: Σωτήρης Τσαφούλιας Πρωταγωνιστούν: Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, Πέτρος Λαγούτης, Άκης Σακελλαρίου, Κατερίνα Διδασκάλου, Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης κ.ά. ΓΙΑ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ ΓΡΑΦΕΙ Η ΡΑΝΙΑ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ (Β4)

Μετά την επιτυχία της ταινίας Έτερος εγώ (2016), η σει-

ρά μυστηρίου Έτερος εγώ: Χαμένες ψυχές έρχεται να μας αναστατώσει ξανά. Η ιστορία ξεκινάει με τη δολοφονία ενός ασθενούς μιας ψυχιατρικής κλινικής. Την ίδια στιγμή, ο εγκληματολόγος Δημήτρης Λαΐνης λαμβάνει από ανώνυμο αποστολέα ένα κουτί που περιέχει ένα κομμένο δάχτυλο. Το σενάριο ακολουθεί μια σειρά από δολοφονίες που συνδέονται άμεσα με την ελληνική μυθολογία. Συνιστώ αυτή τη σειρά, καταρχάς, διότι θεωρώ απολύτως επιτυχημένη τη διανομή των ρόλων. Συγκεκριμένα, κατά τη γνώμη μου, ο κάθε ηθοποιός που συμμετέχει στη σειρά υποδύεται με μεγάλη επιτυχία τον ρόλο που έχει αναλάβει, είτε είναι πρωταγωνιστικός είτε όχι. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως το σενάριο είναι εξαιρετικά γραμμένο και γεμάτο δράση και μυστήριο. Η σειρά αυτή δεν μας επιτρέπει να της γυρίσουμε την πλάτη!

[ 52 ]

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ

Συνάντηση με τον Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη Η ΜΑΡΙΑ ΒΕΡΟΥΧΉ (Β2) ΚΑΙ Η ΡΑΝΙΑ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ (Β4) ΣΥΝΑΝΤΟΥΝ ΤΟΝ ΓΝΩΣΤΟ ΗΘΟΠΟΙΟ, ΠΟΥ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΙ ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ ΕΤΕΡΟΣ ΕΓΩ: ΧΑΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ.

Ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης γεννήθηκε στο Μάντσε-

στερ το 1977. Είναι ηθοποιός του θεάτρου, του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Έχει πρωταγωνιστήσει, μεταξύ άλλων, στην ταινία Ευτυχία και στη σειρά Έτερος εγώ, με αφορμή τις οποίες συναντηθήκαμε μαζί του. Μ. Β.: Καλή σας μέρα! Σας ευχαριστούμε πολύ που δεχτήκατε να μας παραχωρήσετε αυτήν τη συνέντευξη για το περιοδικό μας. Πότε ανακαλύψατε ότι θέλετε να ασχοληθείτε με την υποκριτική;

Π. Δ.: Σας ευχαριστώ κι εγώ για την πρόσκληση! Το ανακάλυψα από παιδί, στο σχολείο. Έτυχε στα σχολεία που πήγαινα να υπάρχουν θεατρικές ομάδες και με έναν περίεργο τρόπο κατέληγα πάντοτε να γίνω μέλος τους! Μεγαλώνοντας, όμως, συνειδητοποίησα ότι χωρίς την υποκριτική δεν είμαι χαρούμενος. Οπότε άρχισα σιγά σιγά να σκέφτομαι αυτήν την επιλογή ζωής πιο σοβαρά. Μετά από μια ωραία συζήτηση με τον πατέρα μου αποφάσισα να ακολουθήσω αυτόν τον δρόμο. Να προσπαθήσω τουλάχιστον, διότι δεν είναι κι εύκολος.

Ρ. Α.: Σίγουρα δεν είναι εύκολος! Εσείς προσωπικά προτιμάτε το θέατρο ή την τηλεόραση;

Π. Δ.: Προτιμώ το παραμύθι, τον μύθο. Πριν καταλήξουμε στο θέατρο, στην τηλεόραση ή στη μεγάλη οθόνη, υπάρχει κάτι που λέγεται «θεατρικό κείμενο». Για μένα αυτός είναι ο καμβάς. Όταν διαβάζω ένα παραμύθι και με ταξιδεύει, ακολουθώ τη διαδρομή που μου υποδεικνύει. Ρίχνομαι σε ό,τι με μαγεύει: είτε είναι θέατρο είτε κινηματογράφος είτε τηλεόραση. Ρ. Α.: Στην ταινία Έτερος εγώ (2016), ο Δημήτρης μαθαίνει την ταυτότητα της δολοφόνου και δεν την καταδίδει. Εσείς ως Πυγμαλίων τι θα κάνατε σε αντίστοιχη περίπτωση;

Π. Δ.: Όταν ζούμε σε ένα κοινωνικό σύνολο, το οποίο έχει ένα νομικό πλαίσιο και ένα σύστημα δικαίου, οφείλουμε να σεβόμαστε τους κανόνες και τους νόμους του, γιατί κανείς δεν είναι πάνω από αυτούς. Το συναίσθημά μας, από την άλλη, μας τοποθετεί απέναντι σε αυτό που ονομάζουμε εσωτερική, ηθική, δικαιοσύνη.

[ 53 ]

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ Καμιά φορά τα δύο αυτά συστήματα δικαίου συγκρούονται μεταξύ τους. Δεν θα ήθελα, βεβαίως, ποτέ να βρεθώ στη θέση του ήρωα, αλλά επειδή τον αγαπώ, θα πάω μαζί του. Ρ. Α.: Κι εμείς αγαπάμε τον ήρωα! Μ. Β.: Γιώργος Παπαγιαννόπουλος, Δημήτρης Λαΐνης. Ποιον από τους δύο ρόλους αγαπήσατε περισσότερο;

Π. Δ.: Ποιον αγαπάς πιο πολύ, τη μαμά σου ή τον μπαμπά σου; Μ. Β.: (γέλια) Δεν μπορώ να διαλέξω!

Π. Δ.: Δεν μπορώ να απαντήσω, λοιπόν, ούτε κι εγώ σε αυτήν την ερώτηση! Αγαπάω και τους δύο γιατί είναι πολύ ιδιαίτεροι. Υπάρχει μια ωραία λέξη, η λέξη «αξιοκρατία». Τι σημαίνει αυτή η λέξη; Πώς μετράμε την αξία του καθενός; Η αξία βρίσκεται, νομίζω, στην προσπάθεια. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι προσπαθούν καθημερινά και δεν φτάνουν σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα από την πρώτη στιγμή. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι λιγότερο ικανοί από κάποιους άλλους. Το ότι κάποιος γράφει χάλια σε ένα διαγώνισμα μια μέρα, δεν σημαίνει ότι την επόμενη φορά που θα διαβάσει δεν θα καταφέρει να περάσει αυτόν τον σκόπελο, μιας και ο σκόπελος έχει να κάνει με μια συγκυρία και όχι με την ίδια την αξία του. Αυτό που συνήθως, λοιπόν, μας αγχώνει είναι η προσπάθεια να χωρέσουμε τον εαυτό μας σε ένα παράλογο σύστημα αξιολόγησης. Τα social media το κάνουν αυτό. Αν εγώ, για παράδειγμα, έχω 5.000 likes κι εσείς έχετε 300, εγώ είμαι καλύτερος από εσάς, έχω περισσότερη «αξία»; Μπορεί να πει κάποιος ότι εγώ είμαι πιο γνωστός από εσάς. Αυτό είναι ένα άλλο πράγμα. Επί της ουσίας είμαστε όλοι άνθρωποι, με τις καλές και με τις κακές μας στιγμές. Έτσι συμβαίνει και με τους ρόλους, για να επανέλθω στο ερώτημά σας. Δεν μπορώ να τους διαχωρίσω. Τους αγαπώ πολύ και τους δύο. Μ. Β.: Στην ταινία Ευτυχία ο χαρακτήρας που υποδύεστε πεθαίνει, σκορπώντας μεγάλη θλίψη στο κοινό. Πώς αισθανόσασταν την ώρα των γυρισμάτων της συγκεκριμένης σκηνής;

Π. Δ.: Ήταν περίεργη αυτή η σκηνή, γιατί ο συγκεκριμένος ήρωας ήταν υπαρκτό πρόσωπο, ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά. Ήταν ένα σπουδαίο μάθημα για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη διάσταση του χρόνου. Θεωρούμε ότι ο χρόνος είναι πάντα υπέρ μας. Δεν γνωρίζουμε ποτέ θα μας συναντήσει η «τελευταία πράξη», ο θάνατος, και νομίζουμε πως ο χρόνος μας είναι ανεξάντλητος. Για να βγάλω τη σκηνή, λοιπόν, σκέφτηκα ότι αν αυτές ήταν οι τελευταίες δέκα ώρες αυτού του ανθρώπου και ότι δέκα ώρες μετά το γύρισμα, δεν θα υπάρχει πια, όλες αυτές οι εικόνες που έβλεπα

[ 54 ]

ΣΤΌ ΧΑΡΤΙ, ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΌΘΌΝΗ εγώ εκείνη την ώρα θα ήταν οι τελευταίες του. Ήθελα να κάνω αυτές τις τελευταίες δέκα ώρες του να μετρούν. Ρ. Α.: Πόσο συχνά γίνονται λάθη πάνω στη σκηνή και πώς αντιδράτε σε αυτά;

Π. Δ.: Συνέχεια! Είμαστε άνθρωποι και κάνουμε λάθη. Συγχωρούμε τα λάθη και πάμε παρακάτω. Πολλές φορές είναι πολύ αστείο, από ένα σαρδάμ μέχρι ένα τεχνικό θέμα, να κοπεί ξαφνικά το ρεύμα, για παράδειγμα. Ρ. Α.: Πόσες ώρες χρειάστηκαν για να γυριστεί η σειρά Έτερος εγώ και η ταινία Ευτυχία;

Π. Δ.: Βάλτε εξήντα μέρες επί δέκα ώρες καθημερινά, χωρίς τις μετακινήσεις και τα διαλείμματα.

πρώτη του σκέψη το πρωί και η τελευταία το βράδυ. Ακόμη, να πιστεύει στον εαυτό του. Να είναι ευγενής, να έχει υπομονή, να είναι πειθαρχημένος, να ξέρει ότι θα διαβάζει για το υπόλοιπο της ζωής του. Να μην προσπαθήσει να το κάνει για άλλους λόγους, να μην νομίζει ότι από αυτό θα ξεχωρίσει ή θα γίνει γνωστός. Όλα μοιάζουν πολύ μάταια έτσι. Αν πιστεύει ότι ανήκει στο θέατρο, τότε πρέπει να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο. Η μόνη συμβουλή που έχω για τους ανθρώπους είναι να αγαπούν αυτό που κάνουν. Ρ. Α.: Τι ρόλο παίζει η φιλία στη ζωή σας;

Π. Δ.: Είναι πολύ σημαντικό για μένα να έχω φίλους, να πιστεύω σε αυτούς και εκείνοι σε μένα. Και είναι πολύ στενάχωρο όταν οι φιλικές μου σχέσεις για κάποιον λόγο διακόπτονται ή ολοκληρώνουν τον κύκλο τους.

Μ. Β.: Ήταν κουραστικό;

Π. Δ.: Καθόλου! Κουραστικό θα ήταν να ζυμώσω ψωμί. Μ. Β.: Ποια στοιχεία πρέπει να έχει ένας ηθοποιός για να σταθεί στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση και ποια συμβουλή θα δίνατε στους νέους που θέλουν να ασχοληθούν με την υποκριτική;

Ρ. Α.: Τι θα θέλατε να πείτε στους αναγνώστες και στις αναγνώστριες του περιοδικού μας;

Π. Δ.: Να αγαπάνε. Να αγαπάνε με την ψυχή τους τα πράγματα και τους ανθρώπους. Και να αποβάλουν το μίσος, γιατί κρύβει φόβο. Μ. Β.: Σας ευχαριστούμε θερμά για την ωραία κουβέντα!

Π. Δ.: Για να γίνει κανείς ηθοποιός, πρέπει να το θέλει πολύ. Να μην μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό, να είναι η

Π. Δ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ!

[ 55 ]

[ 56 ]

VI. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΑΙΜΟΝ ΣΙΝΓΚ

Σάιμον Σινγκ O Σάιμον Σινγκ (Simon Singh) γεννήθηκε το 1964 στο

Σόμερσετ της Αγγλίας από Ινδούς γονείς. Σπούδασε Φυσική και πραγματοποίησε τη διδακτορική διατριβή του στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Εργάστηκε στο BBC ως υπεύθυνος του τμήματος επιστημονικών ντοκιμαντέρ. Το 1996 σκηνοθέτησε ένα ντοκιμαντέρ για το τελευταίο θεώρημα του Φερμά, με το οποίο κέρδισε το βραβείο BAFTA. Έκτοτε, έχει αφιερωθεί στη συγγραφή βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες.

[ 57 ]

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΌΝ ΣΑΙΜΌΝ ΣΙΝΓΚ Η ΛΕΝΑ ΤΑΡΛΑΤΣ (A2), Η ΑΡΙΑΔΝΉ ΠΉΛΙΟΥΡΑ (B3) KAI Η ΑΓΓΕΛΙΚΉ ΠΉΛΙΟΥΡΑ (Γ2) ΣΥΝΑΝΤΟΥΝ ΤΟΝ ΣΑΪΜΟΝ ΣΙΝΓΚ.

Ευχαριστούμε θερμά τις εκδόσεις Τραυλός, από τις

οποίες κυκλοφορούν όλα τα βιβλία του Σάιμον Σινγκ στα ελληνικά. Χωρίς τη βοήθεια και τη γενναιόδωρη υποστήριξή τους, δεν θα είχε πραγματοποιηθεί αυτή η διαδικτυακή συνάντηση. ΑΡ. Π.: Καλή σας μέρα! Ήταν μεγάλη μας επιθυμία αυτή η κουβέντα μαζί σας. Έχουμε διαβάσει τα βιβλία σας και ανυπομονούσαμε να σας συναντήσουμε. Σας ευχαριστούμε πολύ για την αποδοχή της πρόσκλησής μας. Πώς ξεκινήσατε, αλήθεια, να γράφετε; Γιατί στραφήκατε στην εκλαϊκευμένη επιστήμη;

Σ. Σ.: Παλαιότερα εργαζόμουν στην παραγωγή τηλεοπτικών προγραμμάτων. Ήταν μια εξαιρετικά ευχάριστη απασχόληση. Τότε, λοιπόν, είχα αναλάβει να δημιουργήσω ένα ντοκιμαντέρ για το τελευταίο θεώρημα του Φερμά. Γιατί σας το λέω αυτό; Τώρα που μιλάμε, λέμε κατά μέσο όρο τρεις λέξεις το δευτερόλεπτο, αν δεν κάνουμε παύσεις. Αν φτιάξεις μια ταινία μίας ώρας, δηλαδή εξήντα λεπτών, που είναι 3.600 δευτερόλεπτα επί 3, αυτή η ταινία περιλαμβάνει περίπου 10.000 λέξεις. Σε ένα ντοκιμαντέρ μίας ώρας ακούγονται περίπου 10.000 λέξεις στο σύνολο. Ένα βιβλίο, όμως, μπορεί να περιλαμβάνει περίπου 100.000 λέξεις. Οπότε, στο ντοκιμαντέρ μπορούσα να χωρέσω μόνο ένα μικρό μέρος της ιστορίας που ήθελα να πω. Και τότε, με αφορμή το ντοκιμαντέρ για τον Φερμά, σκέφτηκα: «Υπάρχουν τόσο πολλά που έχω αφήσει απ’ έξω. Γιατί να μην γράψω ένα βιβλίο;». Σκέφτηκα πως θα ήταν ενδιαφέρον να δω από πρώτο χέρι πώς οργανώνεται ένα βιβλίο, πώς αποκτά ρυθμό. Έτσι ξεκίνησα να γράφω. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω και στην τηλεόραση, αλλά το γράψιμο είναι, νομίζω, αυτό που μου ταιριάζει περισσότερο. Λ. Τ.: Η ενασχόλησή σας με την κρυπτογραφία και με τους κώδικες είχε ως αποτέλεσμα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, το Κώδικες και μυστικά. Ποιοι πιστεύετε, αλήθεια, ότι έχουν την πιο προνομιακή θέση σήμερα: οι κρυπταναλυτές ή οι κρυπτογράφοι;

Σ. Σ.: Έγραψα για τους κώδικες πριν από είκοσι χρόνια, οπότε οι γνώσεις μου δεν είναι τόσο επικαιροποιημένες. Οι κώδικες που έχουμε σήμερα είναι σίγουρα καλύτεροι από εκείνους είχαμε στο παρελθόν. Το προνόμιο

[ 58 ]

των κρυπτογράφων είναι τεράστιο. Μπορώ τώρα, για παράδειγμα, να σας στείλω ένα e-mail χρησιμοποιώντας δωρεάν λογισμικό και κανένας στον κόσμο να μην μπορεί να το διαβάσει. Είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Σήμερα, όμως, υπάρχουν και περισσότερα δεδομένα από ποτέ άλλοτε. Με τόση πληροφορία είναι λογικό να γίνονται περισσότερα λάθη στην κρυπτογράφηση. Έτσι, ο κρυπταναλυτής δεν χρειάζεται πραγματικά να σπάσει τους κώδικες. Απλώς περιμένει να γίνει κάποιο λάθος. Στο Κώδικες και μυστικά είχα βάλει δέκα κρυπτογραφημένα μηνύματα για να τα σπάσουν οι αναγνώστες και τους πήρε πάνω από έναν χρόνο. Αλλά στο τελευταίο στάδιο –το δυσκολότερο– είχα κάνει ένα λάθος. Εάν είχε υποψιαστεί κανείς πως θα μπορούσα να έχω κάνει ένα τόσο παιδαριώδες λάθος, θα είχε σπάσει τον κώδικα σε μία μέρα. Άρα, ο κρυπτογράφος έχει το πλεονέκτημα των εξελιγμένων κωδίκων, αλλά ο κρυπταναλυτής βρίσκεται ένα βήμα μπροστά, επειδή ο όγκος της πληροφορίας είναι τέτοιος που θέτει εν αμφιβόλω την ασφάλειά της. Α. Π.: Και μια ερώτηση από την επικαιρότητα: γιατί πιστεύετε ότι άργησε τόσο να σπάσει ο Ζ-340, ο κώδικας του Ζόντιακ;

Σ. Σ.: Είναι πολύ εύκολο να φτιάξει κανείς έναν αδιάβλητο κώδικα. Εμείς, για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε ότι κάθε φορά που λέω τη λέξη «μπουκάλι», αυτό θα σημαίνει πως σας δίνω το σύνθημα για να ξεκινήσουμε κάποια παράνομη ενέργεια. Κανείς άλλος στον κόσμο δεν θα ξέρει τη συμφωνία που έχουμε κάνει και τι σημαίνει για εμάς η λέξη «μπουκάλι». Έτσι, λοιπόν, κι ο Ζόντιακ ίσως να σκέφτηκε κάποιον περίεργο, ασυνήθιστο κώδικα. Άρα, δεν μου κάνει τόση εντύπωση που πήρε πολύ καιρό για να σπάσει. Το θέμα, όμως, δεν είναι μόνο η αδιαβλητότητα του κώδικα. Ένας καλός κώδικας πρέπει, επίσης, να είναι εύχρηστος και να μπορεί να διαχειριστεί πολυάριθμα δεδομένα. Όσον αφορά τώρα τον κώδικα του Ζόντιακ, πράγματι, χιλιάδες άνθρωποι έχουν κατά καιρούς επιχειρήσει να τον σπάσουν, χωρίς αποτέλεσμα. Είναι ένας από τους γρίφους που παρέμεναν ανοιχτοί για πολλές δεκαετίες. Λ. Τ.: Να μείνουμε λίγο ακόμη στους κώδικες. Διάβαζα πρόσφατα για τα τρία περίφημα κρυπτογραφήματα Beale.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΌΝ ΣΑΙΜΌΝ ΣΙΝΓΚ

Μέχρι σήμερα έχει αποκρυπτογραφηθεί μόνο το ένα, ενώ συνεχίζονται με αμείωτο ενδιαφέρον οι προσπάθειες για την αποκρυπτογράφηση των υπόλοιπων δύο και τον εντοπισμό του θησαυρού. Εάν, βεβαίως, δεν πρόκειται για μια καλοστημένη φάρσα! Εσείς τι πιστεύετε για αυτήν την ιστορία; Προχωράει;

Σ. Σ.: Δεν νομίζω. Είναι μια πολύ αστεία ιστορία, πάντως. Θαμμένος θησαυρός, καουμπόηδες, χρυσός! Συναρπαστικά πράγματα! Ωστόσο, η όλη υπόθεση θα μπορούσε να είναι μια απάτη, πιστεύω. Προσωπικά, δεν θα σπαταλούσα χρόνο στο κυνήγι αυτού του θησαυρού. Πάντως, θα μπορούσαμε να γράψουμε ένα ολόκληρο βιβλίο μόνο και μόνο για τους ανθρώπους που αφιέρωσαν τη ζωή τους στα κρυπτογραφήματα Beale!

[ 60 ]

Α. Π.: Θεωρώντας πλέον δεδομένο ότι οι κβαντικοί υπολογιστές βρίσκονται προ των πυλών, τι πιστεύετε ότι θα γίνει με τα κρυπτονομίσματα; Πώς θα διασφαλίσουμε τις συναλλαγές που είναι απαραίτητες για να κινηθεί η παγκόσμια οικονομία;

Σ. Σ.: Δεν γνωρίζω πολλά για τα περιβόητα «bitcoins» και το κρυπτοσυνάλλαγμα. Υποθέτω, όμως, πως οι κβαντικοί υπολογιστές θα μπορούσαν να «σπάσουν» το σύστημα ασφαλείας που προστατεύει τα κρυπτονομίσματα. Και κατ’ επέκταση, να υποσκάψουν την εθνική ασφάλεια, την ισορροπία των δυνάμεων, τις οικονομικές συναλλαγές, το χρηματιστήριο. Είναι πολύ πιθανό ότι θα ξεκινούσαν πόλεμοι, άνθρωποι θα πέθαιναν, οι οικονομίες θα πλήττονταν, οι μετοχικές αγορές θα κατέρρεαν…

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΌΝ ΣΑΙΜΌΝ ΣΙΝΓΚ

Δεν γνωρίζουμε, ωστόσο, πραγματικά την εξέλιξη των κβαντικών υπολογιστών. Α. Π.: Πράγματι. Στην πορεία της ιστορίας της επιστήμης, βλέπουμε νέες θεωρίες να διαμορφώνονται και να ανατρέπουν τις προηγούμενες. Πιστεύετε πως είναι πιθανό οι παραδεδομένες αλήθειες στην επιστήμη της Φυσικής, για παράδειγμα, να ανατραπούν στο μέλλον;

Σ. Σ.: Υπάρχουν κάποια πράγματα που απλώς δεν γνωρίζουμε. Ορισμένοι επιστήμονες απομονώνονται και δουλεύουν σε τομείς για τους οποίους έχουμε ελάχιστη γνώση. Σίγουρα είναι πιθανό κάποια πράγματα που νομίζαμε πως γνωρίζουμε να αποδειχτεί πως δεν είναι έτσι όπως πιστεύαμε. Αυτό έχει συμβεί αρκετές φορές στην ιστορία της Φυσικής. Όταν μεγαλώσετε και γίνετε επιστήμονες θα διαπιστώσετε ότι ένας μεγάλος αριθμός συλλογισμών, για τους οποίους σήμερα διατυπώνουμε

την απόλυτη βεβαιότητά μας, είναι λανθασμένος. Έτσι λειτουργεί η επιστήμη, έτσι προχωράει ο κόσμος. Ωστόσο, θεωρώ πως οι μεγάλες, οι ριζικές ανατροπές είναι πολύ πιο σπάνιες σήμερα σε σύγκριση με το παρελθόν. Πριν από μισό αιώνα δεν γνωρίζαμε σχεδόν τίποτε. Οι ριζικές ανατροπές, οι επαναστάσεις στην επιστήμη, ήταν ένα σχετικά συχνό, θα λέγαμε, φαινόμενο. Πριν από εκατό χρόνια, μια τέτοια ριζική ανατροπή ενδεχομένως να συνέβαινε ανά δεκαετία. Ενώ σήμερα, σίγουρα μεσολαβεί τουλάχιστον μια εικοσιπενταετία ανάμεσα σε τέτοιου είδους ανατροπές του γνωσιακού πεδίου. Βέβαια, δεν λείπουν οι επιστήμονες που προσπαθούν πάση θυσία να ανασκευάσουν ισχυρισμούς που μας είναι ήδη γνωστοί. Αλλά, 99 από τις 100 φορές θα έχουν άδικο, διότι αυτά που γνωρίζουμε είναι μάλλον σωστά. Αυτή η μία φορά στις εκατό, όμως, θα είναι ένα τεράστιο βήμα για την ανθρωπότητα.

[ 61 ]

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΌΝ ΣΑΙΜΌΝ ΣΙΝΓΚ

ΑΡ. Π. Θα μας επιτρέψετε μία τελευταία ερώτηση: Έχετε εργαστεί, από όσο γνωρίζουμε, σε σχολείο. Όσον αφορά το μάθημα της Φυσικής, πιστεύετε πως θα έπρεπε να εκσυγχρονιστεί και να παρακολουθεί καλύτερα τις επιστημονικές εξελίξεις;

Σ. Σ.: Δεν γνωρίζω τι και πώς διδάσκεται σήμερα. Υποθέτω πως η εικόνα είναι πολύ διαφορετική από τα χρόνια που ήμουν εγώ μαθητής. Σίγουρα είναι χρήσιμο να παρακολουθούν, κατά το δυνατόν, οι μαθητές και οι μαθήτριες τις επιστημονικές εξελίξεις στο πεδίο με το οποίο έρχονται σε επαφή. Δεν γνωρίζω την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, πιστεύω, όμως, πως στην Αγγλία το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν εντοπίζεται στο μάθημα της Φυσικής, αλλά στο μάθημα των Mαθηματικών. Είναι πολύ ωραίο να έρχονται οι μαθητές σε επαφή με όλες τις γοητευτικές θεωρίες, αλλά εάν δεν

[ 62 ]

διδαχτούν τα μαθηματικά που βρίσκονται από πίσω, ώστε να κατανοούν τη βάση των θεωριών αυτών, τότε το μάθημα εξαντλείται σε ενδιαφέρουσες ιστοριούλες. Δεν είναι μαθηματικά. Τα μαθηματικά είναι οι λογικές αποδείξεις, οι υπολογισμοί, τα λάθη. Αν δεν γνωρίζουμε τα λάθη των υπολογισμών μας, τότε δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε τα λάθη της συνείδησης και της κατανόησής μας για τον κόσμο. ΑΓ. Π. Σας ευχαριστούμε και πάλι από καρδιάς για την ωραία και διαφωτιστική συζήτηση.

Σ. Σ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ θερμά. Ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες οι ερωτήσεις σας. Με έκαναν να σκεφτώ ξανά ερωτήματα που είχα αφήσει πίσω μου. Είμαι ευγνώμων για αυτό.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΜΙΡΑΝΤΑ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΥ (ΑΠΟΦΟΙΤΗ ’19)