Σχολή Μωραΐτη - ΕΚΚΡΕΜΕΣ 2022

ΜΑΪΟΣ 2022 www.moraitis.edu.gr

ΕΚΚΡΕΜΕΣ ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. Editorial 2-5

ΦΑΚΕΛΟΣ: ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΕΣ

Ii. Κεντρικό Αφιέρωμα:

β. Λογοτεχνικές Δοκιμές

Κωνσταντίνος Γκίκας, «Τὰ πάντα ῥεῖ…» Σοφία Παπαθανασίου, «Ένας τρόπος για να ζούμε»

«Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις» 6-31

Παύλος Ρωμανός Μπέρτσος, «24 άνθρωποι για ένα δευτερόλεπτο» Κωνσταντίνος Γκίκας, «Magnus ab integro saeclorum moritur ordo» Αριάδνη Πήλιουρα, «Κοινωνίας μεταβάσεις» Λένα Τάρλατς, «100 χρόνια – πολύ ή λίγο;» Σοφία Παπαθανασίου, «Stultifera Navis: Το πλοίο των τρελών» Χρήστος Σπανάκης, «Ο θεός των μεταβάσεων» Ορέστης Μικρόπουλος, «Η μετάβαση από τα 50 στα 50.000 και η φύση του ανθρώπου» Μαρία Βερούχη, «Τι είναι τελικά τέχνη;» Πολυξένη Ζιαζιά, «Από τη ζωή στον θάνατο ή μήπως όχι μόνο;» Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος, «Το μεγαλείο της ζωής» Θάλεια Κωνσταντοπούλου, «Ο απόλυτος οδηγός ομορφιάς» Νεφέλη Λαλιώτη, «Ο μικρός μας εαυτός δεν μεγαλώνει» Αλεξάνδρα Καβαντούρη, «Πίτερ Παν» Υβόννη Μέλισσα, «Το ποτάμι»

III. Inter Pares/Μεταξύ Ίσων 32-61

α. ΆΡΘΡΑ

Αριάδνη Πήλιουρα, «Ο άνθρωπος και ο Θεός (του;)» Κωνσταντίνος Γκίκας, «Εφ’ όρου ζωής» Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος, «Για την επιβίωση του ανθρώπου στη μοντέρνα κοινωνία: η Θεωρία του Νου» Υβόννη Μέλισσα, «Η λέξη από Τ» Χρήστος Σπανάκης, «Αναζητώντας τη σωστή Γεωμετρία» Θοδωρής Στεφανίδης, «Beatles: ένας μύθος» Γιώργος Καλλιβωκάς, «Η κοινωνικοποίηση εν καιρώ πανδημίας» Ναταλία Κωστούρου, «My State Of Mind» Μαρίλια Αποσκίτη, «Αναπάντητα ερωτήματα»

Διδώ Ευαγγελίου, «Η αρχή του τέλους» Ράνια Αραβαντινού, «Για τα δικαιώματα των γυναικών» Αγγέλικα Παπανικόλα, «Γυναικοκτονίες» Παύλος Ρωμανός Μπέρτσος, «Βίος και έργα του Μπίλι Άρδο» Νεφέλη Λαλιώτη, «Από Δευτέρα ως Κυριακή (εκτός απροόπτου)» Χρήστος Σπανάκης, «Η σκιά» Ιουλιάνα Κουερίνη, «Λεωφορείον ο Φόβος» Δανάη Φραγκούλη, «Καθ’ οδόν» Mαρίνα Μελέγκοβιτς, «Μην κοιτάξεις» Αντώνης Ζουρνατζής – Ελένη Μαρούλη, «Εγώ»

ΙV. Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη 62-75 Σοφία Παπαθανασίου – Κριτική Θεάτρου, Συμφορά απ’ το πολύ μυαλό, του Αλεξάντρ Γκριμπογέντοφ Παύλος Ρωμανός Μπέρτσος – Κριτική Θεάτρου, Πάρτυ Γενεθλίων, του Χάρολντ Πίντερ Σπύρος Γουλιέλμος – Κριτική Θεάτρου, Η μηχανή του Τούρινγκ, του Μπενουά Σολέ Σοφία Παπαθανασίου – Κριτική Θεάτρου, Λεωφορείον ο Πόθος, του Τενεσί Ουίλιαμς Λένα Τάρλατς – Κριτική Ταινίας, Don’t look up, του Άνταμ Κέι Αλκαίος Στρατούλιας – Κριτική Σειράς, Arcane (Netflix Series, 2021) Κωνσταντίνος Αγγουράς – Κριτική Βιβλίου, Τζόζεφ Κρόνιν, Το Κάστρο (εκδ. Ψυχογιός) Αντώνης Στεφανίδης – Κριτική Βιβλίου, Ιούλιος Βερν, Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες (εκδ. Πατάκης)

V. Συναντήσεις 76-90

Με τη Βικτόρια Χίσλοπ Με την Παρβάνα Αμίρι Με τον Γιώργο Αραμπατζή Με την Ασπασία Χατζηευθυμίου

Συντονισμός – Επιμέλεια:

Ελένη Κοσμά Art Director:

Θάνος Γκιώνης Συντακτική Ομάδα:

Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος (Α5) Ράνια Αραβαντινού (Γ4) Μαρία Βερούχη (Γ2) Κωνσταντίνος Γκίκας (Γ1) Πολυξένη Ζιαζιά (IB1) Αντώνης Ζουρνατζής (Α4) Θάλεια Κωνσταντοπούλου (Γ1) Νεφέλη Λαλιώτη (IB1) Ελένη Μαρούλη (Α1) Υβόννη Μέλισσα (Β1) Ορέστης Μικρόπουλος (Α4) Παύλος Ρωμανός Μπέρτσος (Β3) Σοφία Παπαθανασίου (IB2) Αριάδνη Πήλιουρα (Γ3) Χρήστος Σπανάκης (Α3) Λένα Τάρλατς (IB1)

Σελ. 76

Σελ. 80

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Θάνος Γκιώνης

Σελ. 88

[ 3 ]

[ 4 ]

I. Editorial

Τὰ πάντα ῥεῖ…

TΟΥ ΚωνσταντίνοΥ Γκίκα (Γ1)

Στη ζωή μας σχεδόν τίποτα δεν είναι σταθερό. Η μόνη

βεβαιότητα που έχουμε είναι ακριβώς ότι όλα αλλάζουν. Τα πάντα ρέουν, αναδιαμορφώνονται, εξελίσσονται. Είναι ένα δεδομένο που δεν μπορούμε να αποφύγουμε ή να αρνηθούμε. Κεντρικό αφιέρωμα του περιοδικού μας φέτος είναι αυτή ακριβώς η αλλαγή. Η Μετάβαση, η Εξέλιξη. Η λέξη μετάβαση είναι σύνθετη: μετά+βαίνω. Πάω κάπου αλλού, βαίνω σε κάτι άλλο. Είναι ενδιαφέρον ότι, ενώ στα αρχαία ελληνικά το μετά σημαίνει μαζί ή κάτι που συμβαίνει αφού έχει συμβεί κάτι άλλο, στα εβραϊκά meta είναι το θηλυκό γένος του επιθέτου νεκρός· άλλη μετάβαση αυτή. Στο αφιέρωμα προσεγγίζουμε τη μετάβαση και την αλλαγή από πολλές πλευρές. Από την πλευρά της Ιστορίας, της Επιστήμης, της Αισθητικής, της Ψυχολογίας, της Μυθολογίας, της Κοινωνιολογίας. Τη μετάβαση από τη φαντασία στην πραγματικότητα, από το παλιό στο

καινούριο. Γιατί η αλήθεια είναι ότι τα πάντα αλλάζουν. Μέσα σε όλη αυτή την αλλαγή ήρθε ο πόλεμος. Να μας θυμίσει ότι, όσο και αν έχουμε εξελιχθεί, τα κατώτερα ένστικτά μας συνεχίζουν να επιβιώνουν. Ο κόσμος στον οποίον ζούμε τραντάζεται και καταστρέφεται. Κάτι νέο φαίνεται πως γεννιέται. Ας ελπίσουμε να αντέξουμε τις ωδίνες της γέννας του. Τα κείμενα γράφτηκαν πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία· αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν υπάρχει εκτενής αναφορά στον πόλεμο. Οι κοινωνίες μας μεταβαίνουν από τον μοντερνισμό στη μετανεωτερικότητα, καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες αποκτούν τη φωνή τους και πράγματα δεδομένα ανατρέπονται. Ας αποδεχτούμε το καινούριο. Και ας θυμόμαστε την προτροπή του Χ. Γ. Ουέλς: «προσαρμόσου ή εξαφανίσου, τώρα όπως και πάντα, αυτή είναι η αναντίρρητη προσταγή της φύσης».

[ 5 ]

EDITO R I A L

Ένας τρόπος για να ζούμε ThΣ Σοφίασ Παπαθανασίου (IB2)

«Το καθετί πάνω στη γη είναι μια αδιάκοπη ροή που δεν επιτρέπει σε τίποτα να πάρει μια σταθερή μορφή». Μια διαπίστωση του Ζαν Ζακ Ρουσσώ που, κατά τη γνώμη μου, συνοψίζει τέλεια το περιοδικό μας. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ανεξέλεγκτα, μια κοινωνία που εξελίσσεται, συχνά προς αμφίβολες ή σκοτεινές κατευθύνσεις, η Συντακτική Ομάδα και η Μαθητική Κοινότητα Λυκείου και ΙΒ προσπαθούν αδιάκοπα να προσανατολιστούν, να βγάλουν νόημα από όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Μέσα από άρθρα γνώμης και άρθρα επικαιρότητας ακούγονται οι φωνές συμμαθητών και συμμαθητριών μας που θέτουν συχνά το ερώτημα πώς αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας, όχι μόνο στον μικρόκοσμο της μα-

θητικής κοινότητας, αλλά στον δυναμικό μακρόκοσμο της κοινωνίας. Στο τεύχος αυτό συναντήσαμε, επίσης, ανθρώπους των γραμμάτων και των επιστημών και συζητήσαμε για θέματα ποικίλης ύλης: από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πράσινη μετάβαση μέχρι το προσφυγικό ζήτημα. Από το περιοδικό μας, φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπει η τέχνη. Όλες της οι μορφές: λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφος, εικαστικές τέχνες – και η ίδια η τέχνη της επιβίωσης σε δύσκολους καιρούς. Στο κάτω κάτω της γραφής, όπως είπε και ο Ρίλκε «Κι η τέχνη, ακόμα, δεν είναι παρά ένας τρόπος ζωής». Καλή ανάγνωση!

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: AΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ (IB1) & ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ (Β3)

[ 7 ]

[ 8 ]

ΙΙ. Κεντρικό Αφιέρωμα: Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

24 άνθρωποι για ένα δευτερόλεπτο Toy ΠαύλοΥ ρωμανου ΜπέρτσοΥ (Β3)

Ποιος μπορεί να είναι άτομο πριν πεθάνει; Η ερώτηση

ίσως ακούγεται ανόητη, αφού και μόνο το να υπάρχεις σε καθιστά άτομο. Ίσως. Ένας άνθρωπος, όμως, στην πραγματικότητα δεν είναι ένας. Στην τελική, γεννιέται μωρό, οριακά δεν ξέρει να μιλάει μέχρι κάποια ηλικία, και σε περιπτώσεις καταλήγει να είναι ο Σεφέρης ή ο Feynman –πράγματα πολύ ανόμοια μεταξύ τους. Όσο, λοιπόν, κι αν ο άνθρωπος θέλει να θεωρεί τον εαυτό του μια μοναδική, αυστηρά ή λιγότερο αυστηρά, καθορισμένη οντότητα, συναντά εμπόδιο και μόνο στο να βρει τι είναι αυτός ο «εαυτός» του, η ατομικότητά του, ή τέλος πάντων ποια απ’ όλες είναι… Σίγουρα, μπορούμε να δεχτούμε ότι ο άνθρωπος περνάει φάσεις. Εσείς, ας πούμε. περνάτε φάση για να κάθεστε να διαβάζετε αυτό εδώ. Δεν σας κατηγορεί κανένας, όμως είναι γεγονός ότι περνάτε. Με τις «φάσεις», βέβαια, ας εννοήσουμε καλύτερα τις διαφορετικές μορφές ή καταστάσεις ενός ατόμου, δηλαδή τις διαφορετικές συνθέσεις των εμπειριών, των συναισθηματικών του αντιδράσεων, του τρόπου σκέψης του, των γνώσεών του και όσων άλλων το καθιστούν άτομο. Ακόμα κι έτσι, πράγματι ο άνθρωπος παρουσιάζει πολλές και διαφορετικές μορφές κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Βέβαια, η απόσταση από το μωρό στον Σεφέρη είναι κολοσσιαία. Ωστόσο, αν δεχτούμε ότι κανείς χαρακτηρίζεται από όλα τα στοιχεία που προαναφέραμε, και με δεδομένη την πολυπλοκότητα του καθενός από αυτά, μπορούμε να διακρίνουμε ακόμα περισσότερες και πιο λεπτομερείς καταστάσεις του κάθε ατόμου. Τελικά, από μια αντικειμενική σκοπιά και χωρίς συμβιβασμούς, παραδοχές και γενικεύσεις που καθορίζουν αυθαίρετα τι είναι «αρκετό» και τι όχι, η ουσία του ατόμου μεταβάλλεται με την παραμικρή αλλαγή που θα του συμβεί. Μαθαίνοντας μια καινούρια λέξη σε μια ξένη γλώσσα, το άτομο αυτομάτως διαχωρίζεται σε δύο καταστάσεις: μία στην οποία ήξερε τη λέξη αυτή και μία στην οποία δεν την ήξερε. Ακόμα και ένα γύρισμα του βλέμματος, που θα το κάνει να δει ένα γκράφιτι στον δρόμο, θα επιφέρει έναν τέτοιο διαχωρισμό: στην κατάσταση στην οποία έχει πλέον δει την τοιχογραφία και σε αυτήν που δεν την έχει δει ακόμα. Προκύπτει, λοιπόν, το ερώτημα: πώς μπορεί κανείς να είναι «άτομο», δηλαδή μια ενιαία, αδιάσπαστη οντότητα, ενόσω όλες αυτές οι μεταβολές συντελούνται ακατάπαυστα σε αυτόν ή αυτήν; Αν προσπαθήσουμε να αποφύγουμε το αρκετά δυσάρεστο συμπέρασμα,

[ 9 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις σύμφωνα με το οποίο δεν είναι κανένας μας άτομο, απομένουν δύο βασικές εναλλακτικές. Από τη μία, ο άνθρωπος ίσως στην πραγματικότητα είναι μια στατική, ανεπηρέαστη οντότητα, που γεννιέται, ζει και πεθαίνει απαράλλακτη. Ίσως οποιαδήποτε αλλαγή και να του συμβαίνει, δεν είναι αρκετή για να επηρεάσει την ταυτότητά του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι οι μεταβολές δεν είναι αρκετά δυνατές για να επηρεάσουν τα χαρακτηριστικά του –εκτός αν ισχυρίζεστε ότι δεν έχετε αλλάξει στο ελάχιστο από τότε που υπάρχετε, πράγμα ανησυχητικό. Αντίθετα, σημαίνει ότι τίποτα στον άνθρωπο – κανένα στοιχείο της συμπεριφοράς του, καμιά του σκέψη, μνήμη– δεν συντελεί σε αυτό που ονομάζουμε «ταυτότητα», στο «είναι» του. Αυτό φαίνεται μάλλον ανούσιο, διότι έτσι πρέπει να αναζητήσουμε την ταυτότητά μας –αν υπάρχει– σε κάτι εντελώς έξω από εμάς, που δεν ξέρουμε καν τι είναι και δεν έχει καμία σχέση με εμάς, αναιρώντας την ίδια την έννοια της ταυτότητας. Από την άλλη, σύμφωνα με τη δεύτερη πιθανή απάντηση, ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ ό,τι είναι εκείνη τη στιγμή. Καμία κατάσταση του ανθρώπου δεν είναι αληθινή, αλλά αντιθέτως το άτομο είναι οι ίδιες οι μεταβολές του. Γίνεται δηλαδή μια αόριστη κίνηση, ένα συνονθύλευμα μεταμορφώσεων, χωρίς ποτέ να βρίσκει αντίκρισμα σε οτιδήποτε πραγματικό. Πολύ καλή θεωρία,

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: δημητρησ σταϊκοσ (Α4)

[ 10 ]

εντυπωσιακή, που απλώς παραδέχεται ότι ο άνθρωπος αλλάζει, χαρακτηρίζοντας αυτή τη συνεχή πορεία «άτομο», χωρίς να ασχολείται με τις εμφανώς διαφορετικές μορφές που παίρνει αυτό, ουσιαστικά ακυρώνοντας την ύπαρξή του την κάθε στιγμή. Παρ’ όλ’ αυτά, αν είμαστε δίκαιοι, θα παραδεχθούμε ότι και οι δύο αυτές προσεγγίσεις παρουσιάζουν ίχνη αλήθειας, αφού όσα περιγράφουν κατά βάση ισχύουν . απλώς όχι αποκλειστικά. Έτσι, αν κανείς τις αναμίξει, θα καταλήξει, κατά τη γνώμη μου, στην πιο ολοκληρωμένη απάντηση στο ερώτημά μας. Ο άνθρωπος είναι «ά-τομο» ακριβώς επειδή δεν μπορεί να διαχωριστεί η ύπαρξή του την κάθε στιγμή, με όλα τα χαρακτηριστικά της, από τη συνολική του πορεία από τη μία κατάσταση στην άλλη. Πράγματι, ο άνθρωπος υπάρχει την κάθε στιγμή, λίγο διαφορετικός ή λίγο ίδιος με την προηγούμενη. Ωστόσο, αυτό που διασφαλίζει την ενότητά του και, κατ’ επέκταση, συντελεί στην ταυτότητά του είναι η διαδρομή που ακολούθησε, χωρίς όμως αυτή να μειώνει την αξία της ύπαρξής του την κάθε στιγμή. Το ότι κάποιος υπήρξε μωρό ή ήρωας ή εγκληματίας δεν είναι λιγότερο αληθινό από το να είναι επιστήμονας, απατεώνας ή άγιος αυτήν τη στιγμή, ούτε το δεύτερο ακυρώνει το πρώτο. Μια ταινία δεν είναι ούτε μόνο ψευδαίσθηση, ούτε μόνο καρέ…

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Magnus ab integro saeclorum moritur ordo* Tου Κωνσταντίνου Γκίκα (Γ1)

«Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo» ή ελληνιστί «Η μεγάλη τάξη των αιώνων γεννιέται ξανά». Αυτή η φράση («novus ordus saeclorum») από ένα ποίημα του Βιργιλίου απαντάται στην πίσω πλευρά του χαρτονομίσματος του δολαρίου. Και γίνεται όλο και πιο σαφές ότι αυτό που εκπροσωπεί χάνεται μέρα με τη μέρα. Στο ποίημα του Βιργιλίου, η «μεγάλη τάξη» φαίνεται ότι έρχεται ως επίρρωση μιας προφητείας από τις Σίβυλλες (τις επίσημες Πυθίες, τις μάντισσες ουσιαστικά της αρχαίας Ρώμης) για την επιστροφή της εποχής του Κρόνου, της χρυσής εποχής της ανθρώπινης ιστορίας όταν όλα ήταν αγνά και ο κόσμος βρισκόταν σε κατάσταση ευδαιμονίας. Οι Χριστιανοί του Μεσαίωνα είδαν στο ποίημα αυτό, όπως και σε όλο το τέταρτο βιβλίο των Εκλογών από το οποίο προέρχεται, μια προφητεία για την έλευση του Χριστού. Το 1782, υπό την καθοδήγηση του λατινιστή Τσαρλς Τόμσον, η φράση επιλέχθηκε για να κοσμεί την αντίστροφη πλευρά της σφραγίδας των ΗΠΑ πάνω από την πυραμίδα με τις δεκατρείς βαθμίδες που συμβόλιζε τις δεκατρείς πολιτείες και κάτω από το σύμβολο της Θείας Πρόνοιας (ο οφθαλμός, ος τα πάνθ’ ορά). Συμβόλιζε την αρχή της νέας Αμερικανικής Εποχής, της απαστράπτουσας πολιτείας πάνω στον λόφο (shining city upon a hill), της Νέας Ιερουσαλήμ (σε αντίθεση με όσα υποστηρίζουν συνωμοσιολόγοι, η φράση δεν έχει καμία σχέση με τους Μασόνους). Σήμερα όμως, η εποχή αυτή, αυτή η τάξη φαίνεται πως τελειώνει. H αποχώρηση από το Αφγανιστάν στέρησε τις ΗΠΑ από τη βάση τους στην Κεντρική Ασία. Η Σαουδική Αραβία, κάποτε από τους πιο πιστούς συμμάχους της Αμερικής, έχει αρχίσει να αποκτά ξανά ημιεπίσημους διαύλους με το Ιράν και προβαίνει σε αγορές πυραυλικών συστημάτων από την Κίνα. Το Πακιστάν είναι πλέον σταθερά υπό τη σφαίρα επιρροής της Κίνας. Η Ινδία δεν έχει μετατραπεί σε πιστό σύμμαχο των ΗΠΑ. Η Τουρκία ακολουθεί ουσιαστικά δική της εξωτερική πολιτική. Η αντιπάθεια μεταξύ Νοτίου Κορέας και Ιαπωνίας (που έχει τις ρίζες της στην αποικιακή κατοχή και την εκμετάλλευση της Κορεατικής Χερσονήσου από τους Ιάπωνες από το 1910 μέχρι το 1945) είναι εμπόδιο στη σύναψη μιας ισχυρής συμμαχίας εναντίον της Κίνας, ενώ δεν είναι βέβαιο αν κανείς θα επενέβαινε για να βοη-

θήσει στην άμυνα της Ταϊβάν σε περίπτωση κινεζικής εισβολής. Επιπλέον, το μεγαλύτερο κομμάτι της Αφρικής βρίσκεται πια υπό την επιρροή της Κίνας, Ρώσοι μισθοφόροι στέλνονται στο Μάλι, στο Σουδάν συνεχίζονται οι συζητήσεις για δημιουργία ρωσικής ναυτικής βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα και, αντιμέτωπες με κυβερνοεπιθέσεις όπως το χακάρισμα της Colonial Pipelines, οι ΗΠΑ φαίνονται αδύναμες να απαντήσουν. Η κατοχή της Ανατολικής Ουκρανίας είναι πια fait accompli, ενώ το Χονγκ Κονγκ βρίσκεται πλέον στη μέγγενη του κινεζικού κρατικού μηχανισμού, ο Λουκασένκο παραμένει στη θέση του και η απόπειρα να πληγεί η Κίνα με τη συμφωνία AUKUS κατέληξε σε σύγκρουση με τη Γαλλία και σε εκνευρισμό της Κίνας. Παράλληλα, η πρόσφατη de facto προσχώρηση των Νήσων του Σολομώντα στο στρατόπεδο της Κίνας δείχνει ότι η Μελανησία (γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει το Φίτζι, το Βανουάτου, την Παπούα Νέα Γουινέα, τις Νήσους του Σολομώντα, τη γαλλική κτήση της Νέας Καληδονίας και τμήματα της Ινδονησίας) είναι πια στα πρόθυρα να γίνει κινεζική λίμνη και ο Ειρηνικός Ωκεανός δεν είναι πλέον μια αμερικανική mare nostrum. Είναι ελαφρώς ειρωνικό το ότι οι ΗΠΑ αγωνίστηκαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να εμποδίσουν τη δημιουργία της Ιαπωνικής Μείζονος Σφαίρας Συνευημερίας της Ανατολικής Ασίας (δηλαδή της Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας και των προτεκτοράτων της, όπως η Μαντζουρία και η Αυτοκρατορία του Βιετνάμ) μόνο και μόνο για να αντιμετωπίσουν εβδομήντα χρόνια μετά την ίδια απειλή από την Κίνα, μεταβαίνοντας από την Chimerica (την ιδέα μιας ενωμένης οικονομικής οντότητας, ενός υβριδίου-τέρατος στο πρότυπο της χίμαιρας που προέκυπτε από την αλληλεξάρτηση Κίνας-Αμερικής η οποία σε ένα βαθμό υφίσταται ακόμα) σε μια κατάσταση σχεδόν ανοιχτής σύγκρουσης. Η Νικαράγουα πρόσφατα ακολούθησε το παράδειγμα των Νήσων του Σολομώντα, του Παναμά, του Κιριμπάτι και της Δομινικανής Δημοκρατίας αποσύροντας την αναγνώριση της Ταϊβάν ως δημοκρατίας της Κίνας και αποκτώντας διπλωματικές σχέσεις με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, ενώ η πρόσφατη φαινομενική απομάκρυνση της Λιθουανίας από το δόγμα της Μίας Κίνας δεν

[ 11 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις φαίνεται να αποτελεί ιδιαίτερο αντιστάθμισμα. Και στο εσωτερικό πεδίο όμως η πολιτική διχόνοια καλά κρατεί, καθώς η ατζέντα του Μπάιντεν μπορεί να θεωρηθεί έως και αποτυχημένη. Εξάλλου, με τον ρυθμό ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας, η Αμερική θα είναι σύντομα δεύτερη στον κόσμο για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες. Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζει την ψυχολογική και πρακτική πίεση του γεγονότος ότι η Κίνα κατέχει 1,1 τρις δολάρια αμερικάνικου χρέους. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η Κίνα θα είναι η διάδοχος υπερδύναμη: έχει σοβαρά υποβόσκοντα προβλήματα με τη δημογραφική γήρανση και το κυρίαρχο αναπτυξιακό μοντέλο της, που προς το παρόν τουλάχιστον φαίνεται να προωθεί μια υδροκέφαλη οικονομική ανάπτυξη με τις παραλιακές περιοχές στο επίκεντρο και την ενδοχώρα σχετικά παραμελημένη. Επίσης, ίσως δεν θα υπάρξει επόμενη υπερδύναμη. Η Κίνα προς το παρόν καλλιεργεί τη στρατιωτική σφαίρα επιρροής

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΜΑΡΙΕΤΤΑ ΚΡΟΜΜΥΔΑ (IB1)

της μόνο στην Άπω Ανατολή και είναι πολύ πιθανόν μετά την «ανωμαλία» του Ψυχρού πολέμου και της μιας υπερδύναμης να επιστρέψουμε σε έναν κόσμο με πολλούς πόλους, με πολλές μεγάλες δυνάμεις και κάποιες υπερδυνάμεις. Η Αμερικανική Εποχή φαίνεται πως τελειώνει. Ζούμε σε μια μεταβατική εποχή. Η νέα τάξη, η νέα βασιλεία του Κρόνου, αυτή η λαμπρή εποχή (ίσως βέβαια όχι και τόσο λαμπρή, αν ρωτήσει κανείς τους κατοίκους του Αφγανιστάν, του Βιετνάμ, του Λάος, της Καμπότζης, της Χιλής, της Κορέας, του Ελ Σαλβαδόρ, του Ιράκ και πολλών άλλων χωρών) που υποσχέθηκαν οι Σίβυλλες στον Βιργίλιο και ο Τόμσον είδε σε αυτήν την Αμερική φαίνεται πως βαίνει προς το τέλος της. Το ερώτημα είναι τι θα έρθει μετά... *Το άρθρο γράφτηκε πριν ξεκινήσει η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Κοινωνίας μεταβάσεις TΗΣ ΑριάδνηΣ Πήλιουρα (Γ3)

Π

ορείες σε όλο τον κόσμο από ανθρώπους που απαιτούν πολιτική δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, διαμαρτυρίες για τη βία κατά των γυναικών, αγώνες για τον σεβασμό των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας… Αν το σκεφτούμε, τα κινήματα αυτά ζητούν κάτι πολύ συγκεκριμένο: μια αλλαγή νοοτροπίας της κοινωνίας μας και την άρση παρωχημένων αντιλήψεων που οξύνουν τη μισαλλοδοξία και τις ανισότητες. Πότε όμως μια αντίληψη αρχίζει να θεωρείται παρωχημένη; Η Αθήνα λέγεται ότι είναι η πόλη της δημοκρατίας, αφού καθιέρωσε το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Όμως οι γυναίκες δεν είχαν αυτό το δικαίωμα. Ούτε οι μέτοικοι. Ούτε όσοι είχαν οικονομικές οφειλές. Ούτε όσοι δεν είχαν ολοκληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία. Είναι λοιπόν η αρχαία Αθήνα μια δημοκρατική κοινωνία; Ασφαλώς, για τα δεδομένα της εποχής. Σύμφωνα όμως με τα σημερινά δεδομένα, δεν θα την ονομάζαμε έτσι. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι κοινωνίες μας εξελίσσονται, οι αντιλήψεις αλλάζουν. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την κοινωνία μας με έναν οργανισμό διαρκώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο στον χρόνο που προσαρμόζεται στις προκλήσεις της κάθε εποχής και τις απαιτήσεις των καιρών. Η αλήθεια είναι ότι παρά τις ατέλειες και τις αμηχανίες της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, ο κόσμος μας σε βάθος χρόνου τείνει να βελτιώνεται προς το καλύτερο. Παλαιότερα οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Τώρα έχουν. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι έχουν εξαλειφθεί οι έμφυλες διακρίσεις. Η διαδικασία της αλλαγής είναι χρονοβόρα. Όπως είπε και ο Μαξ Πλανκ, ένας από τους σπουδαιότερους φυσικούς του 20ού αιώνα: «Μια σημαντική επιστημονική καινοτομία σπάνια καθιερώνεται κερδίζοντας σταδιακά έδαφος και μεταστρέφοντας τους αντιπάλους της.

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι αντίπαλοί της σταδιακά πεθαίνουν και η επόμενη γενιά είναι από την αρχή εξοικειωμένη με τις νέες ιδέες». Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τις αντιλήψεις μιας κοινωνίας. Η διαδικασία αυτή συμβαίνει διαρκώς χωρίς εμείς να το αντιλαμβανόμαστε και ας είμαστε κομμάτι της. Η επιστημονική έρευνα, όμως, σχετίζεται με την απόκτηση νέας γνώσης και συνεπώς είναι πολύ πιο γρήγορη από τις μεταβάσεις της κοινωνίας· έτσι, πολλές φορές η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος μπορεί να φέρει την κοινωνία σε καταστάσεις για τις οποίες δεν έχει προετοιμαστεί. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης προβληματίζει σχετικά με το νομοθετικό πλαίσιο που χρειάζεται να οριστεί. Ποια σχέση μπορεί να έχει ο άνθρωπος με το μηχάνημα; Μπορεί ένας υπολογιστής να έχει ευθύνες σε ένα ατύχημα με ένα αυτόματο αυτοκίνητο; Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν με καχυποψία την τεχνολογία και δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι από αυτούς ανήκουν στην τρίτη ηλικία. Οι άνθρωποι αυτοί απλώς δεν έχουν προσαρμοστεί στον εικονικό κόσμο που εμείς θεωρούμε δεδομένο και τέτοιες ριζικές αλλαγές είναι –εύλογα– δύσκολο να τις αποδεχτεί κανείς. Δεν μπορούμε φυσικά να απαιτούμε τη ριζική αλλαγή στις απόψεις ενός ανθρώπου από τη μία μέρα στην άλλη, καθώς αυτή είναι μια μακρά εσωτερική διαδικασία ενδοσκόπησης και σταδιακής προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι δεν πρέπει ο καθένας από εμάς να διεκδικεί τα δικαιώματά του, καλύτερες συνθήκες ζωής και έναν κόσμο πιο βιώσιμο για όλους μας. Η δράση του καθενός από εμάς είναι σίγουρο ότι επιταχύνει αυτήν τη διαδικασία. Ας βάλουμε όλοι το λιθαράκι μας, μέσω του διαλόγου και της πραγματικής επικοινωνίας, ώστε η κοινωνία μας να βιώνει ειρηνικά τις αδιάκοπες μεταβάσεις της και να εξελίσσεται μαζί μας.

[ 13 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

[ 14 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

100 χρόνια – πολύ ή λίγο; TΗΣ ΛέναΣ Τάρλατς (IB1)

Πρόσφατα έμαθα πως μία από τις πιο σημαντικές σκη-

νοθέτριες της σέρβικης σκηνής ανέβασε μια παράσταση βασισμένη στο σπουδαίο θεατρικό έργο του Χάινριχ Ίψεν, Το Κουκλόσπιτο. Έχουν περάσει εκατό χρόνια από τότε που το έργο αυτό ανέβηκε για πρώτη φορά στη σέρβικη σκηνή. Η αποκάλυψη αυτή μού έκανε μεγάλη εντύπωση, όχι μόνο επειδή γνώριζα πλέον το έργο πολύ καλά, από την ανάλυση που κάναμε στο σχολείο, αλλά και επειδή, όπως δήλωσε και η ίδια η σκηνοθέτρια Tatjana Mandic Rigonat, «πρόκειται για ένα σημαντικότατο δραματικό έργο, διότι ασχολείται με την ελευθερία του ατόμου· και το άτομο μέσα από το οποίο ο Ίψεν επιλέγει να μιλήσει για το θέμα αυτό είναι μια γυναίκα». Έτσι λοιπόν, αναρωτιέται κανείς, πού έχει πάει ένας ολόκληρος αιώνας και αν αυτό λέει κάτι για την εξέλιξη της κοινωνίας μας. Σε γενικές γραμμές, το έργο ασχολείται με μια γυναίκα, τη Νόρα, που παντρεύτηκε σχετικά πρόσφατα και έχει τρία παιδιά. Ωστόσο, έχει κάνει κάτι που, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, θεωρούνταν παράνομο. Δανείστηκε χρήματα από έναν δικηγόρο, γνωστό του Τόρβαλντ Χέλμερ, του άντρα της. Σκοπός της ήταν να σώσει τον άρρωστο άντρα της, πληρώνοντας για ένα ταξίδι στη νότια Ιταλία. Παρ΄ όλα αυτά, ο Τόρβαλντ δεν γνωρίζει τίποτα για το δάνειο. Οπότε, όπως είναι κατανοητό, η Νόρα πρέπει να βρίσκει συνεχώς τρόπους για να ξεπληρώσει το δάνειο, χωρίς όμως να το καταλάβει ο άντρας της. Αν και «αυτή η αλυσίδα των ψεμάτων θα προσπαθήσει να την πνίξει», όπως δηλώνει η σκηνοθέτρια, τελικά θα την αφυπνίσει και θα τη βοηθήσει να βρει το νόημα της ζωής της.

Το έργο αυτό γράφτηκε από τον Ίψεν το 1879. Η Νόρα είναι ο πρώτος θηλυκός χαρακτήρας που αντιστάθηκε στο πατριαρχικό δόγμα και που αποφάσισε να αμφισβητήσει τα πάντα· και τον εαυτό της πρώτον απ’ όλα. Σαν να έκοψε με ένα σπαθί την αλυσίδα των ψεμάτων που τη στοίχειωσαν, ως μητέρα, ως σύζυγο και ως γυναίκα. Αξίζει όμως να σημειωθεί πως ο Ίψεν δεν έγραψε ένα φεμινιστικό έργο. Γιατί το έργο αυτό αφορά τόσο τις γυναίκες όσο και τους άντρες. «Και μέσα στο σημερινό κλίμα, που ολοένα και περισσότερες γυναίκες τολμούν να πουν “όχι”, να αντισταθούν στη βία και στον μισογυνισμό, θεωρώ πως αξίζει να επανέλθουμε στο έργο αυτό», υποστηρίζει –και δικαίως– η Tatjana Mandic Rigonat. Πράγματι, είναι πολύ σημαντικό οι ιστορίες αυτές να ακουστούν. Διότι, όπως συχνά δηλώνουν τα θύματα της πατριαρχικής βίας, οι γυναίκες δεν ζητούν βοήθεια, διότι αισθάνονται τεράστια ντροπή. Είναι καιρός να σταματήσουν να αισθάνονται ντροπή για κάτι που δεν έχουν με κανέναν τρόπο προκαλέσει. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επισημάνω το εξής: αν και ο μισογυνισμός είναι από μόνος του ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα, ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο έχει κανονικοποιηθεί η βία εν γένει. Σαν να είναι πια κάτι το συνηθισμένο. Και ίσως όχι μόνον συνηθισμένο, αλλά και επικερδές. Διότι, όπως φαίνεται και από τα reality shows, γίνεται κανείς γνωστός αν είναι βίαιος, κακόβουλος, επιθετικός, αν βρίζει… Ας σκεφτούμε τον εαυτό μας σε μια διαφορετική κοινωνία. Και ας τη φτιάξουμε με τα δικά μας υλικά.

[ 15 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Stultifera Navis: Το πλοίο των τρελών TΗΣ ΣοφίαΣ Παπαθανασίου (IB2)

Λ

ιμάνι αφετηρίας του πλοίου μας η Ευρώπη του Μεσαίωνα και προορισμός η Ευρώπη του 18ου αιώνα. Ακολουθώντας την τέχνη και τις κοινωνικές δομές ψάχνουμε να βρούμε πόσο κοστίζει σε κάποιον το εισιτήριο για το πλοίο μας. Πώς αλλάζει άραγε η αντίληψη της τρέλας από εποχή σε εποχή; Σαλπάροντας για το ταξίδι μας, γρήγορα φανερώνεται η σύγχυση που επικρατεί τόσο στον τρόπο αντιμετώπισης των τρελών όσο και στον προσδιορισμό της ταυτότητάς τους. Τα πλοία γεμάτα με τρελούς που συναντάμε συχνά στη μεσαιωνική τέχνη δεν περιορίζονται στη συμβολική τους σημασία, αφού η επιβίβαση των τρελών στο καράβι υλοποιείται. Η πρακτικότητα της απόφασης αυτής είναι μεγάλη, αφού η πόλη απαλλάσσεται από την ενοχλητική (και όχι παραγωγική) παρουσία τους και εξασφαλίζει την απομάκρυνσή τους, χωρίς καν να ενδιαφέρεται για το ποιος θα είναι ο προορισμός τους (ούτε αν οι επιβάτες θα φτάσουν σε αυτόν). Την ίδια στιγμή όμως είναι αδύνατο να αγνοήσουμε τον συμβολικό χαρακτήρα της πράξης αυτής, που μετατρέπει τους τρελούς θαλασσοπόρους σε ταξιδιώτες που παραδίνονται στο έλεος της θάλασσας και στο πεπρωμένο, όπως παραδόθηκαν στις αμαρτίες και τους πειρασμούς τους. Δεν ανήκουν πλέον σε ένα μέρος αλλά βρίσκονται στον χώρο του περάσματος, ένα στάδιο μεταβατικό που περιγράφει γεωγραφικά τον τρόπο με τον οποίο εκλαμβάνει ο μεσαιωνικός άνθρωπος την τρέλα: μια κατάσταση οριακή, μεταβατική, η οποία τελειώνει με την αποβίβαση των επιβατών στον προορισμό. «Νέοι» άνθρωποι πλέον –όχι τρελοί. Μα πώς προέκυψε αυτή η αλλαγή αν όχι με θεραπεία; Και κάπου εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η θρησκεία που χρίζει καταλύτη το νερό, χάρη στον εξαγνιστικό του χαρακτήρα. Μέχρι τα τέλη του Μεσαίωνα, η τρέλα, που συγκαταλέγεται στα αμαρτήματα, έχει αποκτήσει διφορούμενο χαρακτήρα: ενώ δρα στον πυρήνα της λογικής και της αλήθειας, οφείλεται σε έναν μεγάλο παραλογισμό. Ο τρελός υπενθυμίζει στον καθένα την αλήθεια του, όταν ο ίδιος είναι «τυφλωμένος» από το παραλήρημα. Περνώντας στην Αναγέννηση, τα δεσμά της τρέλας χαλαρώνουν, παίρνει μορφές μεγάλες, χαοτικές, δύσκολες να τις ξεδιαλύνεις. Ξαφνικά η τρέλα αμφισβητεί τις αξίες μιας ολόκληρης εποχής, μιας ηθικής και καθρεφτίζει τις πιο παράτολμες μορφές της ανθρώπινης φαντασίας. Εντοπίζεται στο απελπισμένο πάθος και τιμωρώντας ξεσκεπάζει την αλήθεια. Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα

[ 16 ]

πιστεύεται ότι ο θάνατος είναι η μόνη λύση στην τρέλα, γρήγορα όμως η πεποίθηση αυτή αλλάζει. Η τρέλα φέρνει πλέον την ψευδαίσθηση στο κορύφωμά της, είναι η ύψιστη μορφή του «quiproquo», της παρεξήγησης. Η Αναγέννηση λοιπόν δίνει χώρο στην τρέλα, επιτρέποντάς της να υπάρξει μέσα σε μια λογική παράλογη. Από τον 17ο αιώνα τώρα, υπό την επιρροή του κλασικισμού, η τρέλα φιμώνεται. Στη Γαλλία ιδρύεται το Γενικό Νοσοκομείο, με όνομα άκρως παραπλανητικό αφού δεν έχει καμία σχέση με την ιατρική. Σκοπός του είναι να βάλει τάξη στην κοινωνία, να την αποστειρώσει μάλλον από καθετί διαφορετικό. Οι διευθυντές του Γενικού Νοσοκομείου ορίζονται εφ’ όρου ζωής από τον βασιλιά και έχουν πλήρη εξουσία στους φτωχούς (και όπως αποκαλύπτεται αργότερα και τους τρελούς) των πόλεων, χωρίς να είναι υπόλογοι σε κανέναν. Στη διάθεσή τους έχουν φυλακές, μπουντρούμια και πασσάλους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν κατά την κρίση τους. Την ίδια περίοδο στη Μεγάλη Βρετανία τα Workhouses, συγκεντρώνουν τις ίδιες ομάδες ανθρώπων, φτωχούς, άνεργους και τρελούς, και τους αναγκάζουν να ζουν υπό άθλιες συνθήκες. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα ο αριθμός των Workhouses ανέρχεται στα 126, ενώ αντίστοιχα ιδρύματα εγκάθειρξης συναντώνται στην Ολλανδία, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ισπανία και έχουν ανοιχτές τις πόρτες τους για τη διασκέδαση των μη τρελών. Η τρέλα προβιβάζεται σε θέαμα και γίνεται δημόσιο σκάνδαλο, αφού έχει αποκτήσει τώρα ζωώδες πρόσωπο. Ο τρελός, λοιπόν, δεν αντιμετωπίζεται σαν άνθρωπος, αφού ζει σε μια αχαλίνωτη ελευθερία και επιστρέφει στην κτηνωδία της φύσης, περιορισμένος πάντα στον φυσικό χώρο της φυλάκισης. Παρατηρούμε τελικά ότι στο πέρασμα των χρόνων η αντιμετώπιση των τρελών αλλάζει ριζικά. Από τη σιωπηλή απομάκρυνση τους από την κοινότητα, περνάμε στην – αδιαμφισβήτητα φοβισμένη– ματιά που βλέπει τους τρελούς ως φορείς της αλήθειας μέσα στο χάος που κουβαλούν μαζί τους. Κάθε ανθρωπιά και κατανόηση όμως χάνεται, όταν αδυνατούν να ταιριάξουν στο καλούπι του «κλασικού ανθρώπου». Οι κοινωνίες φροντίζουν τότε να τους ενσωματώσουν στα «ζώα του τσίρκου». Ένα πράγμα, ωστόσο, μένει σταθερό στα χρόνια: η ταυτότητα του τρελού. Αυτοί που απειλούν την κοινωνική συνοχή και σπάνε την ομοιομορφία περιθωριοποιούνται, εξαλείφονται. Γι’ αυτό λοιπόν και συναντάμε τόσο συχνά τρελούς, φτωχούς και άνεργους στο ίδιο «κλουβί».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΝΑΗ ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ (ΙΒ1)

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

[ 18 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Ο θεός των μεταβάσεων TΟΥ ΧρήστοΥ Σπανάκη (Α3)

Α

θηνά, Θησέας, Τηλέμαχος, Μήδεια... Απλά, αθώα ονόματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία (με σπουδαία ιστορία, βέβαια). Ένα κοινό τα ενώνει: είναι ταυτόχρονα και ονομασίες κακοκαιριών που έπληξαν την Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια. Σε αυτά συγκαταλέγεται και ο Ιανός, ένας καταστροφικός κυκλώνας τον Σεπτέμβρη του 2020, τον οποίο όλοι μάθαμε με σκληρό τρόπο. Ποιος ήταν όμως ο Ιανός; Πρόκειται για άλλο ένα πρόσωπο της ελληνικής μυθολογίας; Στην πραγματικότητα, όχι. Ίσως θα έλεγε κανείς πως πρόκειται για έναν υποδεέστερο θεό του ελληνικού πανθέου, από εκείνους τους άγνωστους, ή για κάποιον ήρωα που σκότωσε ένα τέρας και μνημονεύεται μέχρι σήμερα. Πράγματι, τον θυμόμαστε μέχρι και σήμερα: τον τιμούμε με τον μήνα «Ιανουάριο», κατά τον οποίο συντάσσεται και το παρόν άρθρο. Του αφιερώνουμε την έναρξη του έτους, διότι είναι ένας από τους πολλούς τομείς του: ο Ιανός (Janus ή Ianus στα λατινικά) είναι ο θεός της αρχής και του τέλους, των πυλών, των θυρών, του χρόνου, της αλλαγής... Και, φυσικά: των μεταβάσεων. «Ε, και τι το ενδιαφέρον έχει ένας ακόμη από τους τόσους θεούς της μυθολογίας;» Δεν θα σας υπαγορεύσω εγώ τι να βρίσκετε ενδιαφέρον και τι όχι, αλλά ο συγκεκριμένος θεός είναι μοναδικός. Όταν οι Ρωμαίοι ήρθαν σε επαφή με τον ελληνικό πολιτισμό (κοινώς: όταν τους κατέκτησαν) επηρεάστηκαν σημαντικά από αυτόν και μάλιστα δημιούργησαν μια …μεικτή θρησκεία με στοιχεία και των δύο πολιτισμών. Έτσι, είτε ταύτισαν μερικούς Έλληνες θεούς με τους Ρωμαίους δικούς τους, είτε τροποποίησαν ορισμένους, είτε δημιούργησαν τελείως καινούριους. Προέκυψαν λοιπόν δύο «σετ» θεοτήτων, που ήταν ουσιαστικά οι ίδιοι θεοί με διαφορετικά ονόματα (Αθηνά/Μινέρβα, Άδης/Πλούτωνας κ.ά.) και μικρές διαφορές στις ιδιότητες, όμως επρόκειτο ουσιαστικά για τους ίδιους θεούς σε διαφορετικές γλώσσες, με ελαφρώς διαφορετικές νοοτροπίες, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των λαών (με τους Ρωμαίους κάπως πιο αφοσιωμένους στον πόλεμο και τους Έλληνες προσανατολισμένους σε πιο ειρηνικές δραστηριότητες). Εδώ ακριβώς συνίσταται η μοναδικότητα του εν λόγω θεού. Ο Ιανός είναι από τους ελάχιστους θεούς που έχουν μείνει άθικτοι από αυτήν την πολιτισμική ανάμιξη, καθώς δεν έχει ελληνικό ισοδύναμο! Είναι ένας θεός με καθαρό το πνεύμα της Ρώμης, κάτι που αποτυπώνεται και από το

γεγονός ότι για μερικούς θεωρείτο ο πατέρας του Τίβερη (αν και γενικά πιστεύεται πως είναι γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, όπως και όλα τα ποτάμια και οι θάλασσες του κόσμου). Αυτός ήταν ο θεός του ομώνυμου ποταμού που διατρέχει την Αιώνια Πόλη και έσωσε τον Ρωμύλο και τον Ρέμο, επιστρέφοντάς τους στη μητέρα τους. Αργότερα, τα δύο αδέλφια θα χαρακτηρίζονταν οι ιδρυτές της Ρώμης. Η μυθολογική σημασία του Ιανού για τους Ρωμαίους φαίνεται και από την επιρροή του στην καθημερινή ζωή της πόλης. Στις πρώιμες φάσεις της λατρείας του, ο Ιανός παρευρισκόταν σε κάθε πρώτη μέρα του μήνα, της πρώτης μέρας της σποράς, της συγκομιδής, στη γέννηση, στον γάμο, στον θάνατο και γενικότερα σε όλες τις μεταβάσεις της ζωής. Σημαντική ήταν, επιπλέον, η αποτύπωσή του στις δύο όψεις των πρώτων νομισμάτων των Ρωμαίων. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του Ιανού ήταν ακριβώς αυτή η διττότητα, η δυαδικότητα, η διπλότητα: Janus Bifrons, διπρόσωπος Ιανός. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και ο λόγος για τον οποίο έχει τόσες σφαίρες επιρροής ως θεός: μπορούμε να περιγράψουμε σχεδόν κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου με δίπολα (πχ ζεστό-κρύο, άσπρο-μαύρο, πόλεμος-ειρήνη, αγάπη-μίσος). Στον Ιανό είναι αφιερωμένος ο επιβλητικός ναός Janus Geminus στο βόρειο τμήμα της Ρώμης, του οποίου οι πύλες έπρεπε να μένουν ανοικτές σε εποχή πολέμου και κλειστές σε καιρό ειρήνης. Μάλιστα, ο τρόπος με τον οποίο οι στρατιώτες θα τον διάβαιναν για να πάνε στον πόλεμο πιστευόταν ότι έπαιζε σημαντικό ρόλο στην έκβαση της μάχης τους. Λέγεται πως το κλείσιμο των πυλών του ναού αυτού ήταν από τις τελευταίες θρησκευτικές ενέργειες που έλαβαν χώρα πριν απαγορευτεί ο παγανισμός στο Βυζάντιο. Ο Ιανός, λοιπόν, ένας θεός σχεδόν άγνωστος σήμερα, είχε βασικό ρόλο στην αρχαία πραγματικότητα επειδή τα πιο κεντρικά στοιχεία του, η αλλαγή/μετάβαση και η δυαδικότητα, είναι διαχρονικά. Άλλωστε, η διπλή αυτή φύση του Ιανού παρατηρείται και στους ίδιους τους Ρωμαίους: ένας λαός πειθαρχημένος, στρατιωτικός, μαχητικός αλλά και ένας λαός του πολιτισμού, της θρησκείας, των γραμμάτων, του δικαίου. Ίσως γι’ αυτό και ο ρωμαϊκός πολιτισμός να διατηρεί μέχρι και σήμερα την αίγλη, τη γοητεία και τη δύναμή του. Αποτελεί, άλλωστε, τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην κλασική αρχαιότητα και στη σύγχρονη Δύση.

[ 19 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Η μετάβαση από τα 50 στα 50.000 και η φύση του ανθρώπου TΟΥ Ορέστη Μικρόπουλου (Α4)

Α

πρίλιος 2020. 50 νέα κρούσματα. Γυρίζοντας από το μπακάλικο κάθε οικογένεια χρησιμοποιεί πάνω από μισό μπουκάλι οινοπνεύματος για να απολυμάνει σπιθαμή προς σπιθαμή κάθε σακουλάκι και μικροαντικείμενο από τα εβδομαδιαία ψώνια. Δεκέμβριος 2021. 50.000 νέα κρούσματα και οι περισσότεροι εορτασμοί της νέας χρονιάς και των Χριστουγέννων εξελίσσονται σχεδόν κανονικά. Τι είναι λοιπόν αυτό που άλλαξε; Τι είναι αυτό που μεσολάβησε από τη αντίδραση του πληθυσμού στο ξέσπασμα της πανδημίας, που όλοι, σε παγκόσμια κλίμακα, ήταν τρομοκρατημένοι και επέστρεφαν από την ημερήσια έξοδο στο φούρνο με διπλά ζευγάρια γάντια και προσωπίδα, μέχρι σήμερα που με καθημερινό ρεκόρ κρουσμάτων η ζωή προσποιείται ότι έχει εκτελέσει πλήρη ανάκαμψη και η μάχη με τον ιό θεωρείται κάτι αναμενόμενο και διόλου ανησυχητικό –σχεδόν κανονικό; Πολλά έχουν μεσολαβήσει, μπορεί να πει κανείς. Αρχικά, χάρη στην επιστήμη μέσα σε ελάχιστο χρόνο αναπτύχθηκε το πιο δυνατό όπλο ενάντια σε οποιονδήποτε ιό, το εμβόλιο, που εδώ και έναν χρόνο έχει υπερασπιστεί τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Επίσης, στο σύνολό της, η επιστημονική κοινότητα έχει κατανοήσει πολύ καλύτερα τον παθογόνο ιό με τον οποίο έχουμε να κάνουμε, απομυθοποιώντας πολλά και ανακαλύπτοντας άλλα, που ίσως καθιστούν τον κορωνοϊό λιγότερο ολέθριο απ’ όσο αρχικά εκτιμήσαμε, επιτρέποντας παράλληλα την αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή του σε κλινικό περιβάλλον. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτά. Όχι. Τον Μάρτιο του ’20, αν είχαμε όλοι εμβολιαστεί την ίδια στιγμή που ο ιός έκανε την εμφάνισή του και αν μέσα σε μία νύχτα είχαμε φτάσει στο επίπεδο της γνώσης για τον ιό που έχουμε

[ 20 ]

σήμερα, και πάλι δεν θα βλέπαμε τα γάντια και τα αντισηπτικά, τις προσωπίδες και τον εκούσιο εγκλεισμό να εκλείπουν. Αν και αδιαμφησβήτητα οι επιστημονικές εξελίξεις έχουν συμβάλλει σημαντικά στη ριζική μεταβολή της συμπεριφοράς της κοινωνίας από τον Απρίλιο του 2020 στον Δεκέμβριο του 2021, δεν είναι χάρη σε αυτές που έχουμε φτάσει εδώ που είμαστε. Αντιθέτως, η απάντηση κρύβεται πολύ πιο βαθιά στην ίδια τη φύση του ανθρώπινου είδους. Μέσα από το πρίσμα χιλιετιών ιστορίας του homo sapiens και μετά από αμέτρητες και επάλληλες καταστροφές και δυσκολίες –συχνά πιο σκληρές από την πανδημία που ζούμε εμείς σήμερα– έχει αποδειχθεί η ικανότητα του ανθρώπινου είδους να επιβιώνει, να προσαρμόζεται και εντέλει: να εξελίσσεται. Αυτά τα δύο χρόνια της πανδημίας μάς επέτρεψαν, προσωπικά και συλλογικά, να επαληθεύσουμε για άλλη μια φορά τη μοναδική αυτή ικανότητα του ανθρώπου. Μέσα σε αυτό το διάστημα το είδος μας, εντελώς κυριολεκτικά, εξελίχθηκε. Μετέβη από μια κατάσταση συλλογικού φόβου σε μια συνθήκη ψυχικής ενδυνάμωσης, ελπίδας και ανθεκτικότητας, που μπορεί καμιά φορά να εκφράζεται με παρατυπίες και παρανομίες όσον αφορά τα μέτρα ενάντια στη διασπορά του ιού, μα είναι πολλά περισσότερα από αυτό. Είναι η απόδειξη ότι ο άνθρωπος εξελίσσεται και μπορεί και μεταβάλλει τον εαυτό του προκειμένου να αντεπεξέλθει στις καταστροφές. Αυτή η ιδιότητα για μεταβολή της φύσης μας είναι που καθιστά το είδος μας μοναδικό. Η πανδημία αποτελεί ζωντανό παράδειγμα της πραγματικότητάς της· μιας πραγματικότητας που επιστήμονες και ανθρωπολόγοι διδάσκουν εδώ και πολλά χρόνια, αλλά είναι η πρώτη φορά στον μεταπολεμικό κόσμο που έχουμε τη δυνατότητα να τη βιώσουμε και να την εκτιμήσουμε.

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

[ 21 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Τι είναι τελικά τέχνη; Tησ Μαρίασ Βερούχη (Γ2)

Τ

ι είναι τέχνη; Ποιος μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα σε αυτό το ερώτημα; Η έννοια της τέχνης είναι ρευστή. Αν ρωτήσουμε έναν Άγγλο φιλόσοφο που έζησε το 1890 θα μας απαντήσει διαφορετικά από έναν σύγχρονο Γάλλο, ο οποίος πιθανότατα θα απαντήσει διαφορετικά από έναν σύγχρονο Ιάπωνα. Σύμφωνα με τον Γερμανό φιλόσοφο Ιμμάνουελ Καντ, η τέχνη είναι ένα αυτόνομο πεδίο που δεν έχει κανέναν εξωτερικό σκοπό και που προκαλεί αισθητική ευχαρίστηση. Από την άλλη πλευρά, ο επίσης Γερμανός φιλόσοφος Χέγκελ υποστηρίζει ότι η τέχνη είναι η αναζήτηση της αλήθειας. Ταξιδεύοντας ανατολικά, ο Ρώσος συγγραφέας Λέων Τολστόι επιχείρησε να εξειδικεύσει τον ορισμό της τέχνης, εξηγώντας πως τέχνη είναι κάθε δημιουργία που εκφράζει το αυθεντικό συναίσθημα του καλλιτέχνη και το μεταλαμπαδεύει στον θεατή. Τη θέση του Τολστόι συμμερίζονται πολλοί άνθρωποι μέχρι και σήμερα. Ενδιαφέρουσα είναι, επίσης, η προσέγγιση του

[ 22 ]

Νίτσε, σύμφωνα με την οποία η τέχνη είναι η οριστική αποδοχή και θεοποίηση της ανθρώπινης ύπαρξης και το ελιξίριο της ζωής. Με τα χρόνια, όμως, φαίνεται πως οι καλλιτέχνες και οι φιλόσοφοι κουράστηκαν να προσπαθούν να ορίσουν την τέχνη, καθώς κατάλαβαν ότι είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό. Έτσι, από την περίοδο του μεσοπολέμου κι ύστερα, οι καλλιτέχνες υποστηρίζουν ότι το καθετί μπορεί να γίνει τέχνη και ο δημιουργός του καλλιτέχνης. Αρκεί μόνο να του δώσει κανείς σημασία. Προσωπικά πιστεύω ότι η τέχνη είναι οτιδήποτε παράγει πολιτισμό χαρακτηρίζοντας μια ολόκληρη εποχή ή οτιδήποτε ενθαρρύνει την εξέλιξή μας, σε επίπεδο συλλογικό και ατομικό. Στο δεύτερο σκέλος μπορεί να ενταχθούν έργα τέχνης που είτε μας προβληματίζουν για ορισμένες καταστάσεις είτε δίνουν λύσεις στα προβλήματά μας. Οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ίσως «μέσο διασκέδασης».

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Από τη ζωή στον θάνατο ή μήπως όχι μόνο; TΗΣ Πολυξένησ Ζιαζιά (IB1)

Ο ανθρώπινος νους αδυνατεί και αρνείται να αποδε-

χτεί τον θάνατο. Το ένστικτο της ζωής τον ωθεί να συνεχίσει την πορεία του και δεν υπάρχει περιθώριο για δεύτερες σκέψεις· η ίδια η ζωή είναι συνυφασμένη με το παρόν, την ελπίδα, την εξέλιξη και την αναπαραγωγή κάθε οργανισμού. Η μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο αντιμετωπίζεται διαφορετικά από τον κάθε άνθρωπο ανάλογα με τα πιστεύω του και τις προσωπικές του αντιλήψεις, τον χαρακτήρα του και τα βιώματά του. Τι πεθαίνει όμως τελικά το σώμα μας ή η ψυχή μας; Αναφερόμαστε, λοιπόν, στο πέρασμα της ζωής στον θάνατο ή σε μια άλλη μορφή ζωής; Αν και εφόσον πιστέψουμε, πως η ψυχή μας ζει αιώνια μιλάμε και για μια άλλη μορφή ζωής. Ο θάνατος –το τέλος της ζωής, αλλά όχι το τέλος του ανθρώπου– αποκαλύπτεται τελικά το μεγαλύτερο ταμπού και ο δυσκολότερος γρίφος.

Ο φόβος είναι ένας ανθρώπινος παράγοντας που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε ανάλογες καταστάσεις. Η σκέψη ότι δεν θα ξανανταμώσουμε με έναν δικό μας άνθρωπο είναι ο προσωπικός μας φόβος: ο φόβος της απώλειας, του πόνου και της θλίψης που νιώθουμε τη στιγμή που αποχωριζόμαστε το αγαπημένο μας πρόσωπο. Είναι δύσκολο –ίσως και κόντρα στη φύση του ανθρώπου– ο άνθρωπος να απελευθερωθεί από το αίσθημα της επιθανάτιας αγωνίας και του φόβου της απώλειας. Η μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο είναι η στιγμή που το σώμα μας και η ψυχή μας παλεύουν να κρατηθούν στη ζωή, αλλά τελικά αναδεικνύεται νικητής ο θάνατος. Οι ώρες, οι στιγμές, τα δευτερόλεπτα αυτής της άνισης μάχης είναι η μετάβαση της ζωής στον θάνατο· ή σε μια άλλη μορφή ζωής...

[ 23 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Το μεγαλείο της ζωής Toy Αλέξανδροy Αναγνωστόπουλοy (Α5)

A

σθένειες υπήρχαν ανέκαθεν και, μολονότι με την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης έχουν μειωθεί σε μεγάλο βαθμό, δεν έχουν ασφαλώς εκλείψει και ορισμένες από αυτές μπορούν να αλλάξουν τη ζωή ενός ανθρώπου μέσα σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου. Υπάρχουν απλές ασθένειες οι οποίες μπορούν να αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη αγωγή, ωστόσο υπάρχουν και άλλες, οι οποίες θεωρούνται ανίατες, όπως για παράδειγμα ορισμένα είδη καρκίνου ή δύσκολα αυτοάνοσα νοσήματα. Σε αυτά αναφέρονται οι σκέψεις που ακολουθούν. Όταν ένας άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με μια ανίατη ασθένεια, αφού ξεπεράσει το αρχικό σοκ της διάγνωσης, εμφανίζει συνήθως μια σειρά από συναισθηματικές αντιδράσεις που οδηγούν στην πλήρη εξουθένωσή του. Μεταβαίνει από το ένα στάδιο στο άλλο μέχρι το τελικό στάδιο που για όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως είναι ο θάνατος. Οι αντιδράσεις αυτές θα μπορούσαν να περιγραφούν με τα ακόλουθα ερωτήματα: Γιατί σε εμένα; Πώς προέκυψε; Φταίω εγώ; Να το πω στους δικούς μου ή όχι; Πώς θα το πω στους δικούς μου; Θα αλλάξει η στάση τους προς εμένα; Μήπως να δώσω τέλος στη ζωή μου; Αφού περάσει από το πρώτο στάδιο της απόγνωσης, μεταβαίνει στο δεύτερο στάδιο που είναι η αναζήτηση ιατρικής βοήθειας. Ο άνθρωπος που νοσεί είναι σε θέση να τα θυσιάσει όλα για την επιβίωσή του, χωρίς

να τον ενδιαφέρουν τα χρήματα που απαιτούνται. Συχνά μάλιστα πιστεύει πως είναι μονόδρομος να επισκεφθεί ειδικούς επαγγελματίες του εξωτερικού που φημίζονται για την εμπειρία τους στις ανήκεστες ασθένειες. Ακολουθεί το στάδιο της αποδοχής λόγω του αναπόδραστου της μοίρας του, κατά τη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι δεν ευθύνεται ο ίδιος για την κατάστασή του και προσπαθεί να ζήσει τις τελευταίες του στιγμές, περιτριγυρισμένος από αγαπημένα πρόσωπα, και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Θεωρεί ότι δεν έχει χρόνο να χάσει και ζει ριψοκίνδυνα και χωρίς περιορισμούς. Υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους λήγει αυτή η ιστορία. Στη μια περίπτωση, με έναν ανεξήγητο για την επιστήμη τρόπο, ο άνθρωπος ξεπερνάει την ασθένεια, επιστρέφει σε φυσιολογικούς ρυθμούς ζωής και ζει με μερικές επιφυλάξεις και ανασφάλειες. Στην άλλη περίπτωση, δυστυχώς, δεν τα καταφέρνει, και πεθαίνει, έχοντας όμως ζήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή πληρότητα τη ζωή του. Οι άνθρωποι δεν μπορούμε να ελέγξουμε απολύτως το τέλος της ζωής μας. Μπορούμε όμως να έχουμε τον πρώτο λόγο στην ίδια τη ζωή. Να έχουμε θάρρος και αισιοδοξία, ό,τι κι αν συναντήσουμε στον δρόμο μας. Αν αντιμετωπίζουμε κάθε μας πρόβλημα με φόβο και αφήνουμε τη ζωή μας να κυριαρχείται από αμφιβολίες και ανασφάλειες, χωρίς να παίρνουμε εμείς οι ίδιοι πρωτοβουλίες και ριζικές αποφάσεις που θα αλλάξουν δυναμικά τα δεδομένα, είναι σαν να καταθέτουμε τα όπλα, να παραδεχόμαστε πως δεν έχουμε καμία δύναμη. Η προσωπική μάχη που δίνει ο καθένας είναι καταλυτική για την έκβαση της ζωής μας.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: MIXAΛΗΣ ΝΕΟΦΥΤΙΔΗΣ (B5) & ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΒΑΣ (ΙΒ1)

[ 24 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Ο απόλυτος οδηγός ομορφιάς TΗΣ ΘάλειαΣ Κωνσταντοπούλου (Γ1)

Αλήθεια, τι είναι η ομορφιά; Πώς μπορώ να ταιριάξω

σε αυτή την έννοια; Θέλω, νιώθω την ανάγκη να ταιριάξω· αλλά ταυτόχρονα αγχώνομαι γιατί δεν ξέρω πώς. Για μισό λεπτό: πού να ταιριάξω ακριβώς; Σε ποια έννοια; Ποιος την έχει ορίσει και πότε; Πρόσφατα έμαθα πως στην Αναγέννηση τα πρότυπα ομορφιάς ήθελαν τη γυναίκα με μεγάλη περιφέρεια και παραπάνω κιλά, καθώς ήταν σημάδι οικονομικής άνεσης αλλά και γονιμότητας. Με την εμφάνιση του κορσέ γύρω στο 1830 αυτό άλλαξε. Για να ταιριάζει πλέον μια γυναίκα στα πρότυπα ομορφιάς έπρεπε να έχει μακριά πόδια και πολύ λεπτή μέση. Τη δεκαετία του ’20, με σκοπό να υποστηριχτούν περισσότερο τα δικαιώματα της γυναίκας, έπρεπε …να μοιάζει περισσότερο με άντρα. Κοντά μαλλιά, χωρίς στήθος, χωρίς καμπύλες. Ειρωνικό δεν είναι; Λίγα χρόνια αργότερα εμφανίστηκε το λεγόμενο σώμα «κλεψύδρα». Έπειτα το γυμνασμένο σώμα, πιο μετά το πολύ λεπτό και φτάνοντας στο σήμερα τα πρότυπα ομορφιάς είναι άπειρα, αφού πλέον ο άνθρωπος έχει διεκδικήσει το δικαίωμά του να εκφράζεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Βέβαια, ας είμαστε ρεαλιστές, ακόμη υπάρχουν στερεότυπα στον χώρο της ομορφιάς. Όσο ήμουν στο Γυμνάσιο σκεφτόμουν κάπως έτσι: «Αυτό που θα ήθελα περισσότερο θα ήταν ένα βιβλίο με οδηγίες, έναν απόλυτο οδηγό που θα με οδηγήσει

στο ύψιστο σημείο της ομορφιάς. Θα αρχίζει, για παράδειγμα, λέγοντάς μου πως πρώτα πρέπει να έχω ξανθά μαλλιά. Αυτό διορθώνεται! Πήγα και τα έβαψα. Το δεύτερο βήμα είναι να έχω πράσινα ή μπλε μάτια, εκτός βέβαια αν ζω στις βόρειες χώρες· εκεί θα είναι καλό να έχω καστανά ή μαύρα. (Μήπως να μετακομίσω στη Σουηδία;) Όπως και να έχει, ο Οδηγός μου θα μου έλεγε να αλλάξω το χρώμα των ματιών μου. Αμφιβάλλω όμως αν μπορώ να το κάνω αυτό. Αμφιβάλλω και αν θέλω να αλλάξω το χρώμα των ματιών μου». Ίσως οι τελευταίες δύο προτάσεις να συμπυκνώνουν το σημαντικότερο πλεονέκτημα, τη μεγάλη κατάκτηση της σημερινής εποχής. Χάρη στην εκπαίδευση, στην τεχνολογία και σε όλα αυτά τα μέσα που διαθέτουμε έχουμε τη δυνατότητα να μπούμε στη διαδικασία της αμφισβήτησης, να ξεφύγουμε από τις «ταμπέλες» της κοινωνίας και να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας. Να πειραματιστούμε. Να εξελιχθούμε. Είναι φυσικό να αλλάζουν τα πρότυπα ομορφιάς. Η ερώτησή μου όμως είναι γιατί νιώθουμε τη μεγάλη ανάγκη να ταιριάξουμε στα πρότυπα αυτά. Η απάντηση που μου έρχεται στο μυαλό είναι η έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να αρέσει και να είναι αποδεκτός. Ίσως τελικά η πρόκληση σήμερα να είναι ακριβώς αυτή: να μην επισκιάσει η γνώμη των άλλων τη δική μας εικόνα για τον (ιδανικό) εαυτό μας.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: MIXAΛΗΣ ΖΑΡΜΠΗΣ (IB1) & ΕΜΜΕΛΕΙΑ ΧΕΙΝΟΠΩΡΟΥ (IB1)

[ 27 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Ο μικρός μας εαυτός δεν μεγαλώνει TΗΣ ΝεφέληΣ Λαλιώτη (IB1)

Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας είναι κλουβιά σιδε-

ρένια και ασφυκτικά στα οποία μας κλείδωσαν όταν ήμασταν νήπια και τα οποία μας περικυκλώνουν για μια ζωή. Κάποια κλουβιά είναι ευρύχωρα, ίσως και λίγο φωτεινά∙ αφήνουν χώρο για εξέλιξη, ζωή. Τα περισσότερα όμως είναι αδιαπέραστα και οι χοντρές τους μπάρες υποδεικνύουν για πάντα τον προορισμό και την αξία μας. Το μεγαλύτερο σφάλμα που μπορεί να διαπράξει ο άνθρωπος στην προσωπική του ζωή είναι να βασιστεί στις μεταβάσεις που επιφυλάσσει στον καθένα ο χρόνος, (στη συνήθη εξέλιξή του) για να εξασφαλίσει ότι ξεπέρασε, ότι δεν σκέφτεται πλέον ό,τι τον πονάει και ό,τι έχει θάψει βαθιά, στα πιο σκοτεινά μέρη του υποσυνείδητού του. Είμαστε πεπεισμένοι ότι επειδή ενηλικιωθήκαμε, επειδή ο χρόνος πέρασε, αφήσαμε πίσω μας ό,τι μας πονάει. Γελιόμαστε. Αγνοούμε το χάος που κυριαρχεί κάτω από τα στρώματα του Εγώ και των αντιστάσεών μας, τις πληγές που κρύφτηκαν κάτω από «πρέπει» για να διασφαλιστεί η επιβίωση. Το υποσυνείδητο είναι εκεί, αυτό κυριαρχεί και μας ακολουθεί σε κάθε βήμα, σε κάθε ηλικία, σε κάθε σχέση, κουβαλώντας μαζί του όλα τα τραύματα της παιδικής μας ηλικίας. Όπως αναφέρει η Alice Miller, το πληγωμένο παιδί μέσα μας είναι βουβό αλλά πανταχού παρόν –είναι κομμάτι μας άλλωστε– και με τις κατάλληλες αφορμές ξυπνάει από τον λήθαργο στον οποίο το έχουμε εμείς οι ίδιοι βάλει, προκειμένου να θωρακίσουμε την ευαίσθητη πλευρά μας. Και τότε φέρνει ασυνείδητα στον νου μας σκέψεις και συναισθήματα που βιώσαμε στην παιδική μας ηλικία και παλεύει. Παλεύει μάταια να προστατευτεί

από κινδύνους που έχουν πάψει να υπάρχουν και να βρει την ασφάλεια και την αγάπη που στερήθηκε. Είναι το παιδί που ένιωσε ότι ποτέ δεν αγαπήθηκε πραγματικά, ότι ποτέ δεν ήταν αρκετό, το παιδί που παραμελήθηκε και που σήκωσε πολλά βάρη από νωρίς. Είναι το παιδί που πόνεσε σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Άλλωστε, οι άνθρωποι είμαστε περίπλοκα, πολύπλευρα όντα. Η παιδική μας ηλικία μπορεί να μας φαίνεται εκ πρώτης όψεως μια ευτυχισμένη περίοδος, γεμάτη κατανόηση και αγάπη. Όμως η ψευδαίσθηση αυτή δεν αναιρεί τον πόνο που μπορούν να προκαλέσουν οι σκοτεινές, σκληρές πλευρές των γύρω μας. Γιατί, τη μέρα που γεννηθήκαμε καταδικαστήκαμε να σηκώσουμε στις πλάτες μας τα τραύματα της παιδικής ηλικίας των γονιών μας, όπως κι εκείνοι κουβάλησαν τις αόρατες αλυσίδες των δικών τους γονιών. Πίσω από τον ψευδή μας εαυτό, κρύβεται ο μικρός μας εαυτός κι εκείνος ζει ακόμα στο παιδικό δωμάτιό μας και καθορίζει τις αποφάσεις μας. Ας σταματήσουμε λοιπόν να ζούμε με ψευδαισθήσεις και να μας εξαπατούμε θεωρώντας πως η διανοητική, η επαγγελματική ή η κοινωνική εξέλιξη θα μας θεραπεύσει. Πρέπει να πενθήσουμε για τις πικρίες της παιδικής μας ηλικίας, να αγκαλιάσουμε το πληγωμένο παιδί μέσα μας και να σταματήσουμε να του φερόμαστε όπως μας φέρονταν οι σημαντικοί Άλλοι γύρω μας. Ο δρόμος αυτός είναι επίπονος, θα χρειαστεί να ανοίξουμε τις κακομπανταρισμένες πληγές μας για να τις επουλώσουμε σωστά, αλλά στο τέλος αυτής της διαδρομής θα βρούμε την εσωτερική γαλήνη και τη συναισθηματική πληρότητα που ποθούμε.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΕΛΕΝΗ Λαγια (A2)

[ 28 ]

[ 30 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Πίτερ Παν

TΗΣ ΑλεξάνδραΣ Καβαντούρη (IB2)

Κάποτε ήμουν ο Πίτερ Παν. Στο κλασικό παραμύθι ο

αγαπημένος παιδικός ήρωας αρνείται να μεγαλώσει και καταφεύγει σε έναν κόσμο όπου μένει πάντα παιδί: το νησί της Χώρας του Ποτέ. Αντίστοιχα, δραπέτευα στη δική μου Χώρα του Ποτέ όταν περνούσα ώρες στο Tik Tok και στις πλατείες. Εκεί όπου η προθεσμία για την εργασία μου και η μπουγάδα που έπρεπε να απλώσω εξαφανίζονταν. Συνειδητοποίησα όμως ότι ο Πίτερ Παν επέλεξε τη Χώρα του Ποτέ από φόβο: φοβόταν να χάσει την ξεγνοιασιά της παιδικής του ηλικίας και να αναλάβει νέες, άγνωστες ευθύνες. Φοβόμαστε την προσπάθεια, τις θυσίες που αυτή απαιτεί, τη μοναξιά, την κούραση, το άγχος αλλά και την ενδεχόμενη αποτυχία. Η διαδρομή για την επίτευξη ενός στόχου αναπόφευκτα περιλαμβάνει μοναξιά, ακόμη και όταν ανήκουμε σε μια ευρύτερη ομάδα. Πάντα υπάρχουν περιοχές ατομικής ευθύνης. Η μάθηση για παράδειγμα, που αποτελεί τον βασικό μοχλό για να δημιουργήσουμε, είναι ατομικό άθλημα: απαιτεί αυτοσυγκέντρωση και μελέτη. Μπορεί να προσπαθήσουμε πολύ, όμως η επιτυχία δεν είναι εξασφαλισμένη και κάθε αποτυχία στη διάρκεια της διαδρομής ενισχύει την ανασφάλειά μας και μας οδηγεί να αμφισβητούμε τις ικανότητές μας. Ο φόβος όλων αυτών μας οδηγεί σε αναβλητικότητα, μας ωθεί να διαμορφώσουμε τη δική μας Χώρα του Ποτέ. Να αναπτύξουμε συνήθειες που μας κρατάνε στάσιμους, καθηλωμένους στους οικείους τόπους, χωρίς νέες ευθύνες. Ο Πίτερ Παν ζει στον κόσμο της φαντασίας, της ανεμελιάς και της μαγείας· επομένως, είναι ευτυχισμένος. Αυτό το επιχείρημα επικαλούμαστε όταν είμαστε αναβλητικοί για να δικαιολογήσουμε τη συμπεριφορά μας. Υπάρχουν δύο προβλήματα με αυτόν τον τρόπο σκέψης: πρώτον, όταν κάτι πηγάζει από τον φόβο ότι δεν θα πετύχουμε ένα φιλόδοξο στόχο και από ανασφάλεια για τις δυνατότητές μας, κατά πόσο μπορεί να θεωρηθεί προσωπική επιλογή και βήμα προόδου προς την ευτυχία; Για παράδειγμα, το κάπνισμα στις εφηβικές μας παρέες είναι πλέον μια τυπική διέξοδος από το σχολικό άγχος ή και τρόπος κοινωνικής δικτύωσης και αποδοχής. Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι το κάπνισμα αποτελεί ένα μέσο χαλάρωσης (κάτι που δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο), οι συνθήκες υπό τις οποίες το υιοθετούμε δεν το καθιστούν ουσιαστικά προσωπική επιλογή: αν κάτι όντως σε κάνει ευτυχισμένο, δεν το διαλέγεις υπό συνθήκες

πίεσης (και άγχους). Δεύτερον, όταν αφιερώνουμε χρόνο σε κάτι που δεν υποστηρίζει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες μας, πόσο ευτυχισμένοι μπορεί να θεωρηθούμε; Η ψευδαίσθηση της ευτυχίας στη Χώρα του Ποτέ είναι προβληματική γιατί στην πραγματικότητα καταπιέζουμε τα όνειρά μας και υποτιμούμε την αξία της εξέλιξης. Στο παραμύθι, η Γουέντι αποτελεί σύμβολο εξέλιξης: αποφασίζει να φύγει από τη Χώρα του Ποτέ και μεγαλώνει. Στην τελευταία σκηνή, παρουσιάζεται χαμογελαστή μαζί με τα δικά της παιδιά, έχοντας ζήσει τη ζωή που φανταζόταν από μικρή. Η απόφασή της να αποδεχτεί τη μετάβαση προς την ενηλικίωση την ωφέλησε φέρνοντάς την κοντά στο δικό της ορισμό της ευτυχίας. Δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε σε ένα παιδικό παραμύθι για να εκτιμήσουμε την εξέλιξη. Οι αγαπημένοι μας ποδοσφαιριστές και οι επιχειρηματίες που θαυμάζουμε είναι στη θέση αυτή επειδή φύγανε από τη Χώρα του Ποτέ, κυνήγησαν τα όνειρά τους, ξεπέρασαν τον φόβο της αποτυχίας, έμαθαν να ζουν με το βαρύ φορτίο της υπευθυνότητας για να μπορούν να απολαμβάνουν τις επιτυχίες τους. Καλό θα ήταν να φύγουμε από τη Χώρα του Ποτέ και να ταξιδέψουμε στη Χώρα της Εξέλιξης. Η αποτυχία είναι κάτι αναπόφευκτο ανεξάρτητα από τις ικανότητές μας, είναι μάταιο να τη φοβόμαστε. Το να μάθουμε πώς να την αντιμετωπίζουμε και να επικεντρωθούμε στην ομορφιά της εξέλιξης είναι μια επιλογή που μας φέρνει πιο κοντά στον στόχο μας. Οι στόχοι μου με κρατάνε μακριά από τη Χώρα του Ποτέ. Η επίγνωση πως έχω μέσα για να εξελιχθώ, δηλαδή ένα όραμα που μου δίνει κίνητρο, φίλους και οικογένεια που με στηρίζουν, με εμπνέει. Καμία αποτυχία δεν μπορεί να μου στερήσει αυτά τα μέσα. Αντί να βυθιστώ στο binge watching στο Netflix επιλέγω να μάθω περισσότερα και να συνεχίσω να προσπαθώ. Μπορεί η αποτυχία μου να μου διδάξει πολλά και να αλλάξω τη διαδρομή. Ο προορισμός-στόχος, όμως, παραμένει. Κάποιες στιγμές είμαι ακόμη ο Πίτερ Παν και γυρίζω το βλέμμα στη γνώριμη και συχνά ελκυστική Χώρα του Ποτέ. Έφυγα όμως από εκεί για να κυνηγήσω τα όνειρά μου. Έφυγα με διαβατήριο την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μου. Έφυγα για να βρεθώ στη Χώρα της Εξέλιξης και οραματίζομαι το χαμόγελό μου όταν, όπως η Γουέντι, θα διηγούμαι τις εντυπώσεις μου από το δικό μου ταξίδι της ενηλικίωσης.

[ 31 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

Το ποτάμι Tησ ΥβόννηΣ Μέλισσα (Β1)

Σήμερα

είναι η δέκατη τέταρτη μέρα του Δεκέμβρη και όλο και πιο μακρινή φαντάζει η μετάβαση από την έκτη Φεβρουαρίου. Δεν κυλούν νερά, μόνο αυξάνεται η ορμή, καθώς το ποτάμι απομακρύνεται.

[ 32 ]

Μεταβάσεις, μετατοπίσεις, μεταμορφώσεις

[ 33 ]

[ 34 ]

III. Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

α. Άρθρα Ο άνθρωπος και ο Θεός (του;) TΗΣ Αριάδνησ Πήλιουρα (Γ3)

Οι θρησκείες χρονολογούνται από πολύ παλιά, από

τότε που ο άνθρωπος άρχισε να παρατηρεί γύρω του και να προσπαθεί να εξηγήσει τα όσα έβλεπε. Κυρίως αυτά αφορούσαν τις εντυπωσιακές δυνάμεις της φύσης. Γιατί εμφανίστηκε ξαφνικά στον ουρανό μια λάμψη και έκοψε στα δύο το δέντρο; Γιατί αλλάζουν οι εποχές; Γιατί κάποιες φορές τρέμει η γη; Γιατί; Γιατί; Γιατί; Αναπόφευκτα αναδύεται το επόμενο ερώτημα: ποιος; Γιατί κάποιος πρέπει να κινεί και να τα ελέγχει όλα αυτά. Έχετε δει εσείς κανέναν άνθρωπο να σηκώνει τον ήλιο ψηλά στον ουρανό και να τον ξανακατεβάζει τη νύχτα; Όχι; Το φαντάστηκα. Άρα κάτι υπάρχει, πιο δυνατό από εμάς τους απλούς ανθρώπους… Ένας θεός! (ή θεοί στις πολυθεϊστικές θρησκείες.) Εμφανίστηκε λοιπόν, στην αρχαία Ελλάδα, η Περσεφόνη για να εξηγήσει την εναλλαγή των εποχών και ο Δίας που εξέφραζε την οργή του με τους κεραυνούς, καθώς και άλλοι πολλοί θεοί σε κάθε γωνιά του πλανήτη και η μελέτη τους συναρπάζει, αφού αναδεικνύει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα που διαθέτει ο άνθρωπος. Μα ο ρόλος της θρησκείας δεν περιορίζεται σε αυτό, στο να ηρεμεί τα ταραγμένα μυαλά των ανθρώπων που δεν μπορούν να δώσουν εξηγήσεις. Οι θρησκείες διαμορφώνουν ολόκληρες κοινωνίες, επιβάλλουν κανόνες και ηθικές αξίες. Αιώνες πριν, ο Γαλιλαίος τιμωρήθηκε για την τολμηρή του ανακάλυψη: η γη δεν ήταν το κέντρο του κόσμου γεγονός που δεν συμφωνούσε με τη χριστιανική θεώρηση των πραγμάτων. Η υπεράσπιση της γνώμης του όμως είχε τραγικές συνέπειες για τον ίδιο αφού δικάστηκε για τις τολμηρές του απόψεις. Οι συγκρούσεις θρησκείας – επιστήμης δεν είναι λίγες. Αν και η πρόοδος της επιστήμης δεν σταματά ποτέ, καθώς δεν έχει όρια η φαντασία και η περιέργεια του ανθρώπου, τα βασικά ερωτήματα που οδήγησαν στην πίστη και στην κατασκευή των θρησκειών έχουν απαντηθεί. Και αυτό ακριβώς υποστηρίζουν οι άθεοι: η επιστήμη είναι ο οδηγός μας προς την αλήθεια, δεν υπάρχουν υπερφυσικά όντα που καθορίζουν τον κόσμο μας, αλλά φυσικοί νόμοι. Οι θρησκευόμενοι, βεβαίως, εξακολουθούν να

υπάρχουν. Αυτό συμβαίνει γιατί μια θρησκεία προσφέρει και άλλα στο ίδιο το άτομο. Του δίνει δύναμη και κουράγιο («θεέ μου, βοήθησε με»), του δίνει εξηγήσεις για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στη ζωή του («για να είναι έτσι τα πράγματα, το θέλει ο Θεός») και έναν απώτερο σκοπό. Όσοι σκέφτεστε πως οι άθεοι έχουν μια στενόμυαλη θέαση των πραγμάτων, πως αρνούνται κάθε θρησκεία με έναν εύκολο και απόλυτο τρόπο, αναλογιστείτε το εξής: μήπως είναι πιο δύσκολο να μην έχεις το στήριγμα της θρησκείας και να βασίζεσαι αποκλειστικά στον εαυτό σου; Γιατί αν δεν μπορείς να πεις «για κάποιον λόγο συμβαίνουν και τα άσχημα πράγματα» βρίσκεσαι αντιμέτωπος με την αδικία αυτού του κόσμου χωρίς ούτε μια εξήγηση. Αν δεν πιστεύεις πως ο άνθρωπος που έχασες θα καταλήξει στον παράδεισο ή στην κόλαση ή θα μετενσαρκωθεί ή οτιδήποτε, τι να σκεφτείς για αυτό το μάταιο, σύντομο ταξίδι που λέγεται ζωή; Αν και είναι φανερό ότι η θρησκεία διαμορφώνει ηθικές αξίες, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητη για να γίνει αυτό. Η θρησκεία δεν σχετίζεται με την ηθική τόσο άμεσα όσο φανταζόμαστε. Αρχικά, οι ηθικά αποδεκτές συμπεριφορές αλλάζουν ανάλογα με τις εποχές. Αυτό σημαίνει ότι όποιος, για παράδειγμα, ασπάζεται τον χριστιανισμό ζει τη ζωή του σύμφωνα με τις υποδείξεις της Βίβλου, οι οποίες ανταποκρίνονται σε μια άλλη εποχή. Για παράδειγμα, η δέκατη εντολή εντάσσει έμμεσα στα περιουσιακά στοιχεία κάποιου τη γυναίκα και τους υπηρέτες του. Πόσο «ηθική» φαίνεται άραγε σήμερα αυτή η εντολή; Επιπλέον, η διαμόρφωση των ηθικών αξιών ενός ανθρώπου είναι μια διαδικασία ενδοσκόπησης που βασίζεται στις εμπειρίες και τους προβληματισμούς του και άρα, οι αξίες αυτές είναι δυνατόν να αλλάξουν στην πορεία της ζωής του. Η αναθεώρηση των αξιών σημαίνει την εξέλιξη και την πρόοδο του ανθρώπου, κάτι που εμποδίζει η θρησκεία, μιας και οι θέσεις της μένουν σταθερές. Συνεπώς, όπως λέει και ο βιολόγος Richard Dawkins στο βιβλίο του Ξεπερνώντας τον Θεό, ένας οδηγός για αρχάριους, «ίσως, λοιπόν, πρέπει να εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι χρειαζόμαστε τον Θεό για να είμαστε καλοί».

[ 35 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Εφ’ όρου ζωής Tου Κωνσταντίνου Γκίκα (Γ1)

Ή

ταν μια μέρα του Μαρτίου του 1655 στο δικαστήριο της κομητείας του Νόρθαπτον, στην αποικία της Βιρτζίνια, όταν ο Τζων Κάσορ ανακηρύχθηκε δούλος· ο πρώτος de jure δούλος στην αμερικανική ήπειρο. Ο Κάσορ δεν ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ανακηρύχθηκε δούλος στην Αμερική. Αυτή η θλιβερή τιμή ανήκει στον Τζων Παντς που καταδικάστηκε σε δουλεία το 1640. Ενώ όμως η ποινή επιβλήθηκε στον Παντς επειδή δραπέτευσε από τη φυτεία που δούλευε παραβιάζοντας τους όρους του συμβολαίου του, η περίπτωση του Κάσορ ήταν διαφορετική. Και οι δύο άντρες είχαν έρθει στις αποικίες ως δεσμευμένοι μέσω συμφωνητικού υπηρέτες (indentured servants)· αυτό που ελληνιστί θα λέγαμε κολίγοι. Ο διακανονισμός αυτός φτιάχτηκε αρχικά για Άγγλους, συνήθως φτωχούς αγρότες που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το κόστος μεταφοράς των ιδίων ή των οικογενειών τους στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Συμφωνούσαν επομένως με κάποιον εύπορο άποικο να καλύψει τα έξοδα του ταξιδιού τους και ως αντάλλαγμα να εργαστούν για αυτόν ως δούλοι για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτός ο διακανονισμός ίσχυε και για τους Αφρικανούς που «μεταφέρονταν» από την Αφρική στις αποικίες (χωρίς βεβαίως τη συναίνεση και των δύο συμβαλλόμενων μερών). Ο Παντς έφυγε πριν από την ολοκλήρωση του προκαθορισμένου διαστήμα-

[ 36 ]

τος. Ο Κάσορ όμως είχε ήδη υπηρετήσει το αφεντικό του για περίπου οχτώ χρόνια όταν ισχυρίστηκε ότι η προφορική συμφωνία που έγινε όταν τον έφεραν διά της βίας από την Αφρική στη Βιρτζίνια είχε ολοκληρωθεί και πλέον δεν ίσχυε. Το αφεντικό του δεν το δέχτηκε αυτό και εκείνος, αφού άσκησε μήνυση εναντίον του το 1653, το έσκασε και πήγε να εργαστεί για έναν Άγγλο άποικο τον Ρόμπερτ Πάρκερ και τον αδελφό του Τζορτζ, οι οποίοι κατέθεσαν υπέρ του στο δικαστήριο. Ο Κάσορ κέρδισε σε πρώτο βαθμό, αλλά το πρώην αφεντικό του άσκησε έφεση και το 1655 το δικαστήριο απεφάνθη εναντίον του Κάσορ· ήταν πια δούλος, «εφ’ όρου ζωής». Αυτό όμως που κάνει την υπόθεση πιο ενδιαφέρουσα είναι το γεγονός ότι ο νέος ιδιοκτήτης του Άντονι Τζόνσον ήταν επίσης μαύρος. Είχε απαχθεί όταν ήταν νέος από τη σημερινή Αγκόλα και οδηγήθηκε στη Βιρτζίνια όπου, αφού ολοκλήρωσε τα προβλεπόμενα από το συμβόλαιό του χρόνια εργασίας, απελευθερώθηκε. Σύντομα απέκτησε μια μικρή περιουσία, έχοντας ιδιοκτησία 2500 στρεμμάτων και μετά από την εισαγωγή πέντε «κολίγων», ανάμεσά τους και του Κάσορ, ως ανταμοιβή για την εισαγωγή νέων κατοίκων έλαβε άλλα 2500 στρέμματα. Η ειρωνεία είναι ότι όλη αυτή η περιουσία κατασχέθηκε λίγες δεκαετίες μετά από τους

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

απογόνους του ανθρώπου που υποδούλωσε τον πρώτο μαύρο, με την αιτιολογία ότι ήταν μαύροι και άρα δεν είχαν δικαιώματα σε ιδιοκτησία. Η απόφαση «Τζόνσον εναντίον Πάρκερ» όπως έμεινε γνωστή (δεν αναγνωριζόταν στον Κάσορ το δικαίωμα να ασκήσει ο ίδιος μήνυση τουλάχιστον όχι τυπικά) ήταν ένας προάγγελος των όσων έμελλε να γίνουν. Το 1662 η Βιρτζίνια έκανε νόμο την αρχή του partus sequitur ventrem: τα παιδιά θα έπαιρναν, σε ρήξη με αιώνες αγγλικού Δικαίου, τη θέση της μητέρας τους και όχι του πατέρα τους. Τα παιδιά μιας δούλης θα έμεναν για πάντα δούλοι ακόμα και αν ο ιδιοκτήτης τους ήταν ο πατέρας τους. Το 1699 διατάχθηκε όλοι οι ελεύθεροι μαύροι να φύγουν από τη Βιρτζίνια. Οι περισσότεροι έμειναν λόγω των δεσμών φιλίας που τους συνέδεαν με φτωχούς λευκούς που τους προστάτευαν. Η κατάσταση είχε προηγουμένως κορυφωθεί με την Επανάσταση του Βάκωνα το 1676 στην οποία φτωχοί λευκοί, κολίγοι και μαύροι δούλοι ενώθηκαν εναντίον του κυβερνήτη Μπέρκλεϊ και παρακινούμενοι από μίσος εναντίον και αυτού και των Ινδιάνων έκαψαν την πρωτεύουσα και τον ανάγκασαν σε φυγή μέχρι να ηττηθούν οριστικά το 1677. Η συνερ-

γασία μεταξύ μαύρων και λευκών τρομοκράτησε την ελίτ των ιδιοκτητών φυτειών και τους απλούς γαιοκτήμονες που μέσω της Βουλής των Αστών (House of Burgesses) ψήφισαν το 1705 τον «Κώδικα περί δούλων» της Βιρτζίνια, που οδήγησε στη διαίρεση των φτωχών με βάση τη φυλή, οδηγώντας στη δημιουργία μιας νέας διχόνοιας που επιβιώνει μέχρι και σήμερα. Η ιστορία του Τζόνσον και του Κάσορ είναι μια ιστορία που με απασχόλησε ιδιαίτερα, κυρίως σε σχέση με το πρότζεκτ 1619 του περιοδικού Times της Νέας Υόρκης καθώς σε πολλές πολιτείες εμφανίζονται φωνές υπέρ της απαγόρευσης της διδασκαλίας του στα σχολεία. Το πρότζεκτ θέτει στο επίκεντρο της αμερικανικής ιστορίας τη δουλεία και τη σύγκρουση λευκών και μαύρων. Αν και σίγουρα η φυλή αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην αμερικανική ιστορία (όπως έμαθαν οι απόγονοι του Τζόνσον), η ιστορία του Κάσορ μάς θυμίζει έναν άλλο ίσως σημαντικότερο παράγοντα: την κοινωνική θέση και την απληστία που, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, μοιάζει λίγο πιο πιθανό να είναι η κυριότερη αιτία πίσω και από την αποικιοκρατία και από τη δουλεία· και η οποία δεν γνωρίζει ούτε φυλή ούτε χρώμα.

[ 37 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Για την επιβίωση του ανθρώπου στη μοντέρνα κοινωνία: η Θεωρία του Νου Tου Αλέξανδρου Αναγνωστόπουλου (Α5)

Η Θεωρία του Νου είναι μια σημαντική κοινωνικο-γνω-

στική θεωρία, σύμφωνα με την οποία το άτομο μπορεί να αντιληφθεί ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν σκέψεις, πεποιθήσεις, απόψεις, αντιλήψεις και συναισθήματα διαφορετικά από τα δικά του και έχει την ικανότητα να ερμηνεύει τις ψυχικές καταστάσεις, τόσο τις δικές του όσο και των άλλων. Η θεωρία αυτή αναφέρεται κατά κύριο λόγο στην ικανότητα να κατανοήσει κάποιος ότι οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις των άλλων μπορεί να διαφέρουν από τις δικές του και να εξετάσει τους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτές. Ονομάζεται «θεωρία» καθώς δεν μπορούμε πραγματικά να είμαστε σίγουροι ότι αυτό που συμβαίνει στο μυαλό των άλλων είναι διαφορετικό από αυτό που συμβαίνει στο δικό μας, όπως ασφαλώς δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι αν είναι και το ίδιο. Ενώ μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις, δεν έχουμε τα εργαλεία να γνωρίζουμε ακριβώς τι μπορεί να σκέφτεται ένα άτομο. Στο μόνο που μπορούμε να βασιστούμε είναι οι δικές μας θεωρίες, τις οποίες αναπτύσσουμε με βάση το τι λένε οι άνθρωποι, πώς ενεργούν, τι γνωρίζουμε για την προσωπικότητά τους και τι μπορούμε να συμπεράνουμε για τις προθέσεις τους.

Μέχρι την ηλικία των πέντε ετών, τα παιδιά είναι μικροί εγωιστές. Αντιλαμβάνονται μόνο ό,τι τα ίδια σκέφτονται, αισθάνονται και βιώνουν, και υποθέτουν ότι ο κόσμος περιστρέφεται γύρω τους και ότι όλοι έχουν τις αντιλήψεις, ιδέες, συναισθήματα, ανάγκες και προθέσεις με εκείνα. Από την ηλικία των πέντε και στο εξής, το παιδί αρχίζει να μιμείται τους οικείους του ανθρώπους, να αναγνωρίζει και να ονοματίζει συναισθήματα και να κατανοεί τις συναισθηματικές συνέπειες των πράξεών του. Για ορισμένα παιδιά, ωστόσο, η δυσκολία να κατακτήσουν τις παραπάνω δεξιότητες μπορεί να είναι κάτι με το οποίο παλεύουν για πάντα. Τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού ή εκείνα που έχουν ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) μπορεί να δυσκολεύονται να κατανοήσουν πως η ψυχική ζωή των άλλων είναι διαφορετική από τη δική τους. Η Θεωρία του Νου επιτρέπει, λοιπόν, στον άνθρωπο να κατανοήσει ότι ο καθένας έχει μοναδικές πεποιθήσεις, επιθυμίες και ανάγκες, επιτρέποντάς του έτσι να αναπτύσσει υγιείς και αμφίδρομες σχέσεις με τους ανθρώπους που συναντά στην πορεία της ζωής του.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: λιλιαν καραμανη (IB1)

[ 38 ]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: MIXAΛΗΣ ΖΑΡΜΠΗΣ (IB1)

[ 40 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Η λέξη από Τ TΗΣ ΥβόννηΣ Μέλισσα (Β1)

Δεν θυμάμαι πάρα πολλά πράγματα από το Δημο-

τικό. Αυτό που σίγουρα θυμάμαι, όμως, είναι η μέρα που έμαθα τις δευτερεύουσες προτάσεις. Ο δάσκαλός μας μόλις μου είχε κάνει μία παρατήρηση επειδή –όπως κάθε παιδί στο Δημοτικό– δεν πρόσεχα στο μάθημα, εξού και θυμάμαι όλα όσα ακολούθησαν. Μετά μας εξήγησε τις τελικές προτάσεις: είναι αυτές που δηλώνουν τον σκοπό, επειδή «τέλος» στα αρχαία σημαίνει σκοπός. Μου είχε φανεί πολύ περίεργο ότι η λέξη «τέλος» έχει άλλη σημασία σήμερα. Κατά μια έννοια, ωστόσο, δεν είναι και τόσο διαφορετική. Για παράδειγμα, στα βιβλία ή στις ταινίες, πριν από τις ευχαριστίες και τους τίτλους, μερικές φορές γράφει «τέλος». Θέλουν ίσως να μας δείξουν πως αυτός ήταν ο σκοπός του έργου. Και να σημάνουν –πολύ παραστατικά– πότε το έργο αυτό τελειώνει... Πιθανότατα, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι φοβούνται τον θάνατο: διότι σημαίνει ότι θα μπει ένα «τέλος» στην ιστορία τους. Έχουν, όμως, εκπληρώσει τον σκοπό τους; Προφανώς, ο καθένας έχει έναν διαφορετικό σκοπό, ένα διαφορετικό τέλος και έναν διαφορετικό τρόπο που μεταβαίνει από το σημείο αφετηρία, το οποίο θα ονομάσουμε Α, στο σημείο του τέλους, το σημείο Τ. Αυτή η διαδρομή από το Α στο Τ θα μπορούσε να είναι μία γραμμή. Κανένας δεν χαράζει τη γραμμή του όμοια με τους άλλους· όλες όμως έχουν μια αρχή και ένα τέλος. Οι οδοιπόροι, όμως, μεταβαίνουν με διαφορετικό τρόπο ο καθένας από το ένα σημείο στο άλλο. Γιατί έχουμε διαφορετικά πράγματα στη ζωή μας, διαφορετικούς σκοπούς. Και διαφορετικό τέλος. Εξάλλου αυτό είναι και το νόημα της ίδιας της ζωής: αν όλοι είχαμε τον ίδιο σκοπό, την ίδια αρχή, το ίδιο τέλος και την ίδια διαδρομή θα πλήτταμε αφόρητα.

[ 41 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Αναζητώντας τη σωστή Γεωμετρία Tου Χρήστου Σπανάκη (Α3)

Η εικόνα δύο παραλλήλων με μια τρίτη να τις τέμνει

κάθετα είναι κοινά αποδεκτή. Το ίδιο ισχύει και για την αδιάσειστη θέση ότι το άθροισμα γωνιών σε κάθε τρίγωνο είναι ίσο με 180 μοίρες. Και τα δύο αποτελούν μαθηματικές αλήθειες που δεν σηκώνουν αμφισβήτηση. Τι γίνεται όμως όταν η αντίληψη που έχουμε για τη γεωμετρία αλλάζει ριζικά και τα πάντα καταρρίπτονται; Πώς γίνεται δηλαδή οι γωνίες ενός τριγώνου να έχουν άθροισμα διάφορο των 180 μοιρών; Αφού όλη η γεωμετρία πάνω σε αυτό βασίζεται! Βασικά... όχι. Η γεωμετρία όπως τη διδασκόμαστε σήμερα θεσπίστηκε πρώτα από τον Ευκλείδη στα Στοιχεία, τη μαθηματική πραγματεία του των 13 τόμων, γραμμένη στην αρχαία Αλεξάνδρεια, περίπου το 300 π.Χ. Εκεί, ο Ευκλείδης ορίζει πέντε «αιτήματα» που ουσιαστικά αποτελούν αυταπόδεικτες αλήθειες και τα οποία πρέπει ο κόσμος να θεωρήσει δεδομένα προκειμένου να μπορέσει να «χτιστεί» η γεωμετρία. Και πράγματι, τα πέντε αυτά «αιτήματα» (στα οποία δεν ανήκει και το ότι «το άθροισμα των γωνιών του τριγώνου είναι 180 μοίρες») αποδεδειγμένα δεν αντιφάσκουν μεταξύ τους και αποτελούν τη βάση της Ευκλείδειας Γεωμετρίας. Το πιο αξιοπερίεργο αξίωμα για τους μαθηματικούς ήταν το τελευταίο από τα πέντε, που σήμερα έχει αποδοθεί ως εξής: «Από σημείο εκτός ευθείας μία και μόνο παράλληλη άγεται προς την ευθεία» κάτι που είναι εύκολο να αντιληφθούμε ως εικόνα. Οι μαθηματικοί δεν το θεώρησαν τόσο αυτονόητο, και μάλιστα και ο ίδιος ο Ευκλείδης το χρησιμοποίησε επιφυλακτικά. Διαπιστώθηκε (πρώτα από τον διάσημο Γκάους) ότι η απόρριψη του πέμπτου «αιτήματος» του Ευκλείδη δεν οδηγούσε

[ 42 ]

σε καμία αντίφαση. Αντίθετα, οδηγούσε στη θεμελίωση μιας εξ ολοκλήρου καινούριας γεωμετρίας, της Μη Ευκλείδειας. Οι δύο διαφορετικές γεωμετρίες που προέκυψαν ονομάστηκαν ελλειπτική ή σφαιρική (του Ρίμαν) και υπερβολική (των Λομπατσέφσκι και Μπολυάι), όπου τα τρίγωνα που δημιουργούν έχουν αντίστοιχα άθροισμα γωνιών μεγαλύτερο και μικρότερο των 180 μοιρών. Πού μπορούμε λοιπόν να εφαρμόσουμε αυτές τις επιπλέον γεωμετρίες; Ακόμα κι αν δεν έχουν καθημερινή εφαρμογή, έχουν σημαντικό ρόλο: χάρη σε αυτές μπορούμε να υπολογίζουμε τις σωστές αποστάσεις πάνω στην υδρόγειο, οι οποίες δεν μπορούν να αντιπροσωπεύουν ευθείες γραμμές όπως τις γνωρίζουμε από την ευκλείδεια γεωμετρία. Γι’ αυτό άλλωστε τα αεροπλάνα, όταν ταξιδεύουν, διαγράφουν καμπύλες γραμμές στον επίπεδο χάρτη μας, αφού είναι αδύνατο να αναπαραστήσουμε σωστά τα μεγέθη αυτά. Ένα άλλο παράδειγμα χρήσης τους είναι η καμπυλωμένη τροχιά που διανύει το φως όταν εισέρχεται στο βαρυτικό πεδίο ενός μεγάλου ουράνιου σώματος. Πώς γίνεται λοιπόν να υπάρχουν παραπάνω από μία γεωμετρίες και ποια είναι η …σωστή; Γεωμετρία, σύμφωνα με τον ορισμό, είναι η επιστήμη που μελετά τις ιδιότητες και τις σχέσεις σημείων, γραμμών και σχημάτων στον χώρο. Επομένως, για διαφορετικούς χώρους θα χρησιμοποιήσουμε και διαφορετικές γεωμετρίες. Όσο για τη «σωστότερη», σύμφωνα με τον μαθηματικό Ανρί Πουανκαρέ: «Μια γεωμετρία δεν μπορεί να είναι πιο αληθινή από την άλλη. Μπορεί να είναι μόνο πιο βολική».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: λιλιαν καραμανη (IB1)

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 44 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Beatles: ένας μύθος Tου Θοδωρή Στεφανίδη (Β4)

Η

μουσική παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Μπορεί να επηρεάσει τα συναισθήματά μας, να μας εμπνεύσει ή απλώς να μας διασκεδάσει, που δεν είναι μικρό πράγμα. Η καλή μουσική παρακολουθεί επίσης και τα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα και αναλόγως εκφράζεται. Σε κάθε περίπτωση, η καλή μουσική δεν πεθαίνει ποτέ. Τρανή απόδειξη: το θρυλικό συγκρότημα των Beatles. Η πορεία τους μοιάζει παράλληλη με τα κοσμοϊστορικά γεγονότα της δεκαετίας του 1960.

John Lennon, Paul McCartney, George Harrison, Ringo Star, τα θρυλικά «Σκαθάρια» συναντήθηκαν στις αρχές του 1960 με εμφανίσεις σε μικρά κλαμπ ως την αρχή του 1962, οπότε ήρθε και η εθνική τους αναγνώριση. Καθιέρωσαν το image με το ξεχωριστό κούρεμα και τα σακάκια χωρίς κολάρο. Έκτοτε η καριέρα τους εξελίχθηκε με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Δημιουργήθηκαν μέχρι και νέες λέξεις για να περιγράψουν την υστερία που προκαλούσαν στον γυναικείο πληθυσμό· «merseybeat», «beatlemania» κ.ά. Το 1963 έπαιξαν, μάλιστα, και για τη βασίλισσα!

«She loves you», «I want to hold your hand», «Help», «Yesterday». Οι εμφανίσεις τους προκαλούσαν πονοκέφαλο στην αστυνομία και υστερία στο κοινό. Όπου εμφανίζονταν, κατέρριπταν όλα τα προηγούμενα ρεκόρ συμμετοχής. Το 1965, έλαβαν από τη βασίλισσα

το τιμητικό μετάλλιο MBE (Members of British Empire) που μέχρι τότε είχε δοθεί μόνο σε ήρωες πολέμου για την προσφορά τους στην προβολή της Βρετανίας στο εξωτερικό. Το 1967 κυκλοφόρησαν το «STG Pepper’s Lonely Hearts Club Band» μετά από εννέα μήνες σιωπής. Το άλμπουμ θεωρείται από πολλούς μουσικούς κριτικούς κορυφαία στιγμή για την καριέρα των Beatles και το σημαντικότερο άλμπουμ ροκ μουσικής. Το 1969 χώρισαν και ακολούθησε ο καθένας σόλο καριέρα με αξιόλογες στιγμές. Στις 8 Δεκεμβρίου του 1980 ο John Lennon δολοφονήθηκε έξω από το σπίτι του από τον Mark Chapman. Ο θάνατός του σήμανε και το οριστικό τέλος μιας μεγαλειώδους και μοναδικής πορείας στη μουσική σκηνή. Ο Lennon ήταν η ιδιοφυία του συγκροτήματος. Κορυφαίος συνθέτης, οραματιστής, ουμανιστής. Ο McCartney, ένας σημαντικός μουσικός με μελωδικό παίξιμο, ικανότητα στη σύνθεση και στον στίχο. Ο Harrison, σπουδαίος κιθαρίστας και ο Ringo Star, ένας αξιόλογος ντράμερ. Και οι 4 – ένας μύθος. Οι Beatles ξαναγέννησαν τη ροκ. Μίλησαν πρώτοι για τον ρατσισμό, την αποξένωση, το άγχος της μεγαλούπολης, την επανάσταση, την αγάπη, την κατανόηση. Τέλειες μελωδίες, άψογες ενορχηστρώσεις, ενηλικιώθηκαν μπροστά στο κοινό τους χωρίς να διστάσουν να παραδεχτούν τις αγωνίες και τα σφάλματά τους.

[ 45 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Η κοινωνικοποίηση εν καιρώ πανδημίας Tου Γιώργου Καλλιβωκά (ΙΒ1)

Σ

χεδόν πλησιάζουμε τα δύο χρόνια από τη στιγμή που βιώσαμε μια κατάσταση χωρίς προηγούμενο. Η επέλαση του κορωνοϊού έφερε αναγκαστικά τεράστιες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας. Η καθημερινότητά μας αναστατώθηκε και προέκυψαν πολλά προβλήματα από τις πρωτόγνωρες αυτές συνθήκες. Η μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση των εφήβων είναι μία από τις πολλές και σοβαρές επιπτώσεις της πανδημίας και του lockdown. Το κλείσιμο των σχολείων σίγουρα έφερε τα πάνω κάτω στον μαθητόκοσμο. Ενώ η αιφνίδια και αναπάντεχη αυτή αλλαγή έγινε δεκτή στην αρχή με ενθουσιασμό, ως ένα ευχάριστο διάλειμμα και μια απαραίτητη ανάπαυλα από την κουραστική καθημερινότητα, στη συνέχεια όμως δημιούργησε μια αμηχανία, μια δυσφορία και μια αβεβαιότητα. Και λίγο μετά ήρθε στη ζωή μας η τηλεκπαίδευση! Οι μαθητές, καθισμένοι μπροστά σε έναν υπολογιστή βιώνοντας μια απρόσωπη και αδιάφορη διαδικασία, έχασαν τη ζωντανή και ουσιαστική επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Η απομόνωση και ο εγκλεισμός στο σπίτι, καθώς και η απαγόρευση ελευθερίας κινήσεων διέκοψαν για τους περισσότερους από μας την αλληλεπίδραση με τους φίλους μας, περιορίζοντάς μας μόνο στις οικογενειακές σχέσεις. Και αυτό έγινε σε μια κρίσιμη φάση της ζωής μας που χαρακτηρίζεται από έντονη διάθεση για αυτονομία και ανεξαρτησία από το οικογενειακό περιβάλλον, ένα περιβάλλον από το οποίο, με τις παρούσες συνθήκες, δεν υπήρχε τρόπος να ξεφύγει κανείς εύκολα. Τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία έχουν ανάγκη να έρχονται σε επαφή με άλλους νέους, δημιουργώντας παρέες και φιλίες, μέσω των οποίων διαμορφώνουν την

προσωπικότητά τους και βρίσκουν την ταυτότητά τους. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να αντιλαμβάνονται και να αφομοιώνουν τις αξίες και τους κανονισμούς, βάσει των οποίων λειτουργεί μία ομάδα, και κατ’ επέκταση η ίδια η κοινωνία. Πέρα από αυτό, οι επαφές τους με τους συνομηλίκους τους δημιουργούν ευχάριστες (αλλά όχι μόνο) αναμνήσεις και εμπειρίες. Η πανδημία «κατάφερε» να τους στερήσει αυτήν αυτόν τον δρόμο προς την ενηλικίωση. Ακόμη, απαγορεύτηκαν ή περιορίστηκαν σχολικές εκδρομές, κατασκηνώσεις, όμιλοι, σύλλογοι, εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες και διάφορα άλλα δρώμενα που μας έδιναν τη δυνατότητα για επικοινωνία, ψυχαγωγία και κοινωνικοποίηση. Πολλοί έφηβοι, κλεισμένοι στο σπίτιι τους, καλλιέργησαν μια ανησυχητική εσωστρέφεια, φτάνοντας στο σημείο κάποιες φορές να προτιμούν ακόμα και την απομόνωση. Μερικοί απέκτησαν και ένα είδος αγοραφοβίας, ενώ κάποιοι άλλοι διστάζουν ακόμα και να έρθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους. Και αν τύχει ο άλλος να ήταν κρούσμα… Ακόμα και όταν υπήρξε σε κάποιες περιόδους άρση των αυστηρών μέτρων, διατηρήθηκε από την πλευρά τους η απόσταση ασφαλείας, μια απόσταση που είναι σίγουρα και κοινωνική. Η πανδημία, επομένως, και ο εγκλεισμός κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι είχαν μεγάλο αντίκτυπο στην ψυχολογία και στην ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων. Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι, εφόσον έχουμε ανάγκη τις επαφές και τις σχέσεις μας, θα πρέπει τουλάχιστον να προσπαθούμε να επινοούμε εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας, για να παραμένουμε υγιείς και σωματικά και ψυχολογικά.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ (Β3)

[ 46 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

My State Of Mind TΗΣ ΝαταλίαΣ Κωστούρου (ΙΒ1)

Το MSOM είναι ένας παγκόσμιος μη κερδοσκοπικός

οργανισμός με βάση τις Η.Π.Α. Ιδρύθηκε το 2019 από τη Μέισι Λι, ενώ ήρθε στην Ελλάδα μόλις πριν από έναν χρόνο, τον Απρίλιο του 2021, με πρώτη Ελληνίδα εθελόντρια την Υβόννη Μέλισσα (ΛB1). Η Υβόννη μαζί με τον Νίκο Βεκράκο (ΙΒ1) και τη Ναταλία Κωστούρου (ΙΒ1) αποτελούν πλέον τους διευθύνοντες συμβούλους για το παράρτημα της Ελλάδας. Πρόσφατα, έπειτα από διαμεσολάβηση του Σχολείου, έγιναν εθελοντές στον Οργανισμό πολλοί μαθητές της Σχολής Μωραΐτη. Ο Οργανισμός αποτελείται από εφήβους, μαθητές και φοιτητές, με κύριο στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία, ένα θέμα το οποίο στην Ελλάδα παραμένει κρυμμένο πίσω από τις πόρτες πολλών σπιτιών και οικογενειών. Η κοινωνία μας έχει δείξει, και συνεχίζει να δείχνει, με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους την οπισθοδρομικότητα και την προκατάληψή της για το συγκεκριμένο ζήτημα, ωστόσο

[ 48 ]

το MSOM Ελλάδας στοχεύει στην αντιμετώπιση αυτού ακριβώς του προβλήματος. Μέσω της ενημέρωσης και των ποικίλων δράσεων που προωθούνται, οι εθελοντές προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα κλίμα αποδοχής και ενσυναίσθησης, όπως επίσης να παρέχουν στήριξη και βοήθεια με όποιον τρόπο μπορούν. Ένα από τα μεγαλύτερα πρότζεκτ του οργανισμού είναι το παγκόσμιο πόντκαστ «Unwind the Mind» αλλά και το αντίστοιχο ελληνικό «Σκέφτομαι άρα Υπάρχω». Τα επεισόδια αφορούν και πάλι ζητήματα ψυχικής υγείας, τρόπους αντιμετώπισης αλλά, σημαντικότερα, το μοίρασμα προσωπικών, ιδιαίτερων εμπειριών των εθελοντών, μέσω των οποίων εύχονται να δημιουργήσουν ένα ασφαλές μέρος όπου οι έφηβοι μπορούν να ακούν οικείες ιστορίες και εμπειρίες με τις οποίες μπορούν να ταυτιστούν. Το ελληνικό πόντκαστ φτιάχτηκε πολύ πρόσφατα, επομένως τα επεισόδια είναι πολύ λίγα, όμως τα όνειρα και οι προσδοκίες των μαθητών είναι μεγάλα.

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Αναπάντητα ερωτήματα TΗΣ ΜαρίλιαΣ Αποσκίτη (Β1)

Πώς πέρασαν έτσι τα χρόνια; Πώς γίνεται να άλλαξα

τόσο αυτόν τον καιρό αλλά ταυτόχρονα να νιώθω ίδια; Πώς γίνεται να πλησιάζω τα δεκαοκτώ, αλλά να αισθάνομαι ότι βρίσκομαι τόσο μακριά από την ενηλικίωση; Αυτά και πολλά άλλα είναι που τριβελίζουν το μυαλό μου καθημερινά. Στον χώρο του μυαλού μου επικρατεί ένα «χάος», εκεί όμως ψάχνω για απαντήσεις. Οι χρονιές αυτές ήταν παράξενες για όλους μας, λόγω της πανδημίας. Ο καθένας τη βίωσε διαφορετικά. Κάποιοι βρήκαν καταφύγιο στο δωμάτιό τους και δεν είχαν όρεξη για τίποτα. Κάποιοι άλλοι δραστηριοποιήθηκαν περισσότερο από ποτέ· αλλά όλοι χάσαμε τους δρόμους μας και ξεχάσαμε την καθημερινότητά μας. Το βλέπω στους φίλους μου, στους συμμαθητές μου αλλά και στον εαυτό μου: βρισκόμαστε σε ένα καθεστώς αναστάτωσης. Από εκεί που ήμασταν στο Γυμνάσιο δίχως έγνοιες, φτάσαμε στο Λύκειο και πρέπει πλέον να διαλέξουμε τον δρόμο μας. Το άγχος μας κατατρώει.

Δεν μπορώ να προτείνω, δυστυχώς, τρόπους αντιμετώπισης αυτής της δύσκολης συνθήκης, καθώς δεν τους έχω βρει ακόμη ούτε εγώ η ίδια. Αυτό που γνωρίζω με σιγουριά είναι ότι ακόμα και αν χάσαμε κάποια σημαντικά χρόνια της ζωής μας κλεισμένοι σε ένα δωμάτιο, ο καθένας από εμάς πρέπει σηκωθεί όρθιος κα να παλέψει για να τα αναπληρώσει. Ακόμα και αν χάσαμε τον δρόμο μας, πρέπει να παλέψουμε να τον βρούμε πάλι. Μπορεί ο χρόνος να πέρασε και η όρεξή μας να χάθηκε, αλλά τα όνειρά μας είναι ακόμη εκεί. Βρίσκονται σε εκείνο το μέρος του μυαλού όπου κανείς άλλος δεν έχει πρόσβαση, μονάχα εμείς. Σ’ αυτά τα όνειρα αξίζει ο καθένας μας να επικεντρώνεται, ώστε να χαράξει τον δρόμο της ζωής του.

[ 49 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 50 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Φάκελος: Γυναικοκτονίες Η αρχή του τέλους TΗΣ ΔιδώΣ Ευαγγελίου (Α4)

25 Νοεμβρίου 2020. Η μέρα που άλλαξε η ζωή πολλών.

Προς το χειρότερο αλλά και προς το καλύτερο. Η μέρα που μια ψυχή, ένα σώμα, ένας άνθρωπος αισθάνθηκε έτοιμος να μιλήσει. Δεν μίλησε για να δικαιωθεί ούτε για να κερδίσει κάτι. Όχι. Εκείνη τη μέρα αυτός ο άνθρωπος, αυτή η γυναίκα, η Σοφία Μπεκατώρου, χρησιμοποίησε το βήμα που είχε ως καταξιωμένη αθλήτρια για να βοηθήσει, για να παροτρύνει, για να προτρέψει. Εκείνη τη μέρα πολλοί σοκαρίστηκαν, άλλοι δεν το πίστεψαν, κάποιοι είπαν «γιατί τώρα» και κάποιοι άλλοι «Λες; Λες να μιλήσω κι εγώ;». Σιγά σιγά όλο και περισσότεροι άρχισαν να μιλούν, να καταγγέλλουν, να θυμούνται όσα το μυαλό τους είχε επιλέξει να ξεχάσει. Και άλλοι τόσοι να σιωπούν και να φοβούνται, για το τότε αλλά και για το τώρα που έρχεται. Για τότε που παραφέρθηκαν, για τότε που παρασύρθηκαν, για τότε που «προκλήθηκαν» από ρούχα και όρμησαν. Για τότε που… έφταιγε η κακιά η ώρα. Για τώρα που έχοντας συνειδητοποιήσει -ή και όχι- το κακούργημά τους πρέπει να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες. Ήρθαν στο φως φριχτά εγκλήματα απλών ανθρώπων αλλά και ανθρώπων που επί χρόνια ατελείωτα θαυμάζαμε για το έργο τους. Πολλοί σούφρωσαν τα φρύδια στο άκουσμα αυτών των εγκλημάτων, άλλοι επανέλαβαν το γνωστό «γιατί τώρα» και άλλοι επέλεξαν για μία ακόμη φορά να τα αμφισβητήσουν.

Ακολούθησαν ατελείωτοι σχολιασμοί και παροτρύνσεις. Οι παροτρύνσεις αυτές, ωστόσο, απευθύνονταν μόνο στις γυναίκες. Δεν είναι λίγο παράξενο; Δεν είναι οξύμωρο να υποδεικνύουμε στις γυναίκες τι ΔΕΝ πρέπει να κάνουν προκειμένου να μην κινδυνεύσουν; Προκειμένου να μην προκαλέσουν; Και αν αναρωτιέστε τι να προκαλέσουν: την κακοποίηση. Το ξύλο, τον βιασμό, τον θάνατο. Γιατί ο κάθε γονιός, ο κάθε καθηγητής, τα ΜΜΕ να μη συμβουλεύουν τα αγόρια να σέβονται, να μη σηκώνουν χέρι, να καταλαβαίνουν τι σημαίνει ΟΧΙ; Θα ήταν δύσκολο; Η απάντηση είναι όχι. Απλώς ως κοινωνία δεν έχουμε την πρόθεση να γκρεμίσουμε ένα παμπάλαιο κτίριο που είναι έτοιμο να μας πλακώσει: την πατριαρχία. Αυτό που κάνουμε είναι να το βάφουμε. Έτσι, για να μην φαίνεται παλιό. Οι γυναίκες που καταγγέλλουν δεν θα δικαιωθούν αν απλώς τιμωρηθούν αυτοί που τις πλήγωσαν. Άλλωστε, η πληγή τους δεν θα επουλωθεί βλέποντας αυτούς τους ανθρώπους να πέφτουν. Η πληγή τους δεν θα επουλωθεί λέγοντας τους πόσο λυπόμαστε. Η πληγή τους δεν θα επουλωθεί. Οι γυναίκες που καταγγέλλουν θέλουν μόνο να σταματήσει αυτή η βιαιοπραγία.

[ 51 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Για τα δικαιώματα των γυναικών TΗΣ ΡάνιαΣ Αραβαντινού (Γ4)

Παλαιότερα, τα δικαιώματα της γυναίκας ήταν ανύ-

παρκτα. Θεωρούνταν ικανή μόνο για την ανατροφή των παιδιών της και μόνο για το σπίτι. Τον πρώτο λόγο είχε ο άντρας και η δική της γνώμη δεν μετρούσε. Ο άντρας υποτιμούσε τη γυναίκα, τη θεωρούσε κατώτερη από εκείνον και πίστευε ότι δεν έχει δικαίωμα διασκέδασης και, ασφαλώς, δεν δικαιούται να εκφράζει πολιτικές απόψεις. Όμως, στις 8 Μαρτίου του 1917 γυναίκες που εργάζονταν σε ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στην Πετρούπολη, την πρωτεύουσα της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας, «παράτησαν» τη δουλειά τους και κατέβηκαν σε απεργία. Επτά μέρες αργότερα ο Αυτοκράτορας της Ρωσίας παραιτήθηκε και έτσι δόθηκε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες! Αυτό το γεγονός μάλιστα σηματοδοτεί και την έναρξη της Ρωσικής Επανάστασης. Από τότε γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας στις 8 Μαρτίου. Ερχόμενοι στο σήμερα, δεν μπορούμε παρά να δια-

[ 52 ]

κρίνουμε τη βασική διαφορά: η ισότητα των δυο φύλων είναι νομικά κατοχυρωμένη. Κανένα από τα δύο φύλα δεν θεωρείται κατώτερο από το άλλο, οι γυναίκες έχουν δικαίωμα στη διασκέδαση, στην εργασία, στη συμμετοχή σε ολυμπιακούς αγώνες, όπως και οι άνδρες άλλωστε. Αξίζει, όμως, να σταθούμε στο νέο κίνημα με το όνομα «Me too». Πρόκειται για γυναίκες που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, εκφοβισμό, λεκτική ή/ και σωματική κακοποίηση από άνδρες στον χώρο του αθλητισμού, του θεάματος –και όχι μόνο. Την αρχή για τη χώρα μας έκανε η γνωστή αθλήτρια Σοφία Μπεκατώρου μιλώντας για τη δική της ιστορία κακοποίησης. Η ιστορία αυτή ενέπνευσε πολλές γυναίκες και τις ενθάρρυνε να μιλήσουν και να πουν τη δική τους αλήθεια. Οι γυναίκες είμαστε δυνατές, όλες με μια φωνή μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα και είμαστε όλες περήφανες για όσες από εμάς βρίσκουν τη δύναμη να μιλήσουν και να αποτελέσουν παράδειγμα για τις υπόλοιπες.

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Γυναικοκτονίες TΗΣ ΑγγέλικαΣ Παπανικόλα (Α5)

Η

16η γυναικοκτονία στην Ελλάδα συγκλονίζει και αναδεικνύει μια πληγή. Δημοσιογράφοι, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, επαγγελματίες και απλός κόσμος αναζητά τις αιτίες της αυθόρμητης ή προσχεδιασμένης επίθεσης. Αναμοχλεύουμε τον τρόπο ανατροφής των δύο φύλων. Άλλοι εντοπίζουν την αιτία στη συσσωρευμένη ψυχική κόπωση, στην έλλειψη κοινωνικοποίησης που επέβαλε η πανδημία, στην εξάντληση της υπομονής, στην έλλειψη υγειούς καταμερισμού του χρόνου μέσα και έξω από το σπίτι. Άλλοι μιλούν για τον αναχρονιστικό τρόπο ανατροφής των παιδιών που ενθαρρύνει τη βία ως επιλογή. Σε κλειστές επαρχιακές κοινωνίες (και όχι μόνο) συχνά οι ρόλοι στην οικογένεια είναι διακριτοί, με τον άντρα να θεωρείται ισχυρότερος, αφού είναι ο «κουβαλητής» που τη συντηρεί, οπότε και η γνώμη του ή οι αποφάσεις του έχουν βαρύτητα και η εξουσία του είναι αδιαμφισβήτητη. Η γυναίκα ακολουθεί, σιωπά και αποδέχεται. Η τοπική κοινωνία γίνεται μάρτυρας αλλά δεν καταγγέλλει. Και έτσι είναι αυτόματα συνένοχη. Αν το 2021 μετρούμε 16 γυναικοκτονίες, τότε πίσω από αυτές πρέπει να μετρήσουμε και την έμφυλη βία, την αδυναμία της αστυνομίας να προσφέρει ασφάλεια και προστασία, την έλλειψη δομών στις οποίες μπορεί

να απευθυνθεί μια γυναίκα, τον στρεβλό τρόπο ανατροφής. Το κράτος δεν προστάτεψε το θύμα, δεν το πίστεψε, δεν το συνέτρεξε. Η γυναίκα δεν αξιολόγησε τα σημάδια, τα ανέχτηκε, τα συγχώρησε ή φοβήθηκε. Ο άντρας υπήρξε παιδί που γαλουχήθηκε με την ενδοοικογενειακή βία ως επιλογή. Το 2021 ήταν μια σκοτεινή χρονιά που μαρτυρά ότι η σύγχρονη κοινωνία που θέλει τη γυναίκα μορφωμένη και μαχητική, τη θεωρεί ταυτόχρονα και κτήμα ενός άντρα που δεν δέχεται τις επιλογές της και την τιμωρεί. Καταμετρούμε και δεν πρέπει να ξεχνούμε. Τα παιδιά αναβιώνουν ό,τι βλέπουν. Ευθύνη των γονιών να αφυπνίσουν τα κορίτσια να μην ανέχονται και να μην μπερδεύουν την αγάπη με την κτητικότητα και τη νοσηρή ζήλεια. Ευθύνη των γονιών να μην καλλιεργούν την εγωπάθεια στα αγόρια, αλλά να ταυτίζουν την αγάπη με σεβασμό, θαυμασμό και αποδοχή . Ευθύνη της τοπικής κοινωνίας να καταγγέλλει, να μην αδιαφορεί. Τα 16 θύματα ισοδυναμούν με πολλά πολλά ακόμη που ζουν από τύχη γιατί το χτύπημα δεν ήταν δυνατό. Μόρφωση, ενημέρωση και διαπαιδαγώγηση, δομές και υποστήριξη. Να μην υπάρξει 17ο θύμα….

[ 53 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 54 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

β. Λογοτεχνικές Δοκιμές Βίος και έργα του Μπίλι Άρδο Tου Παύλου Ρωμανου Μπέρτσου (Β3)

~Λάλει προς ηδονήν~ Δυο μπάλες έπεσαν κι έκοψαν τον αναστεναγμό του Μπίλι Άρδο ένα ηλιοτρόπι ξαπλωμένο ήτανε που τις έσπρωξε Ο γερο-Σκοτεινός κάθεται μα δεν γράφει Κι η όψη του η νέα, τι γλυκά που τον κοιμίζει Το βαθύτερό του όνειρο γίνεται αλήθεια Γιατί σαν πρώτα μοιάζει και ας είναι πια νεκρός Σκυφτός στέκει Σ’ ένα λιβάδι αθέριστο με χόρτα αφελή Και με τα δάχτυλα του ανέμου αυτόν! χειροκροτεί Ήταν ένα ατίθασο λουλούδι που τον έπνιξε Ή χίλιες μορφές σαν μια παραδερμένες Που κλείσανε τους σπόρους στην παλάμη;

[ 55 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Από Δευτέρα ως Κυριακή (εκτός απροόπτου) TΗΣ ΝεφέληΣ Λαλιώτη (IB1)

Πάνω από το κρεβάτι μου

κρέμεται –με δύο λωρίδες σελοτέιπ– μια φωτογραφία και κάθε βράδυ πριν πάω για ύπνο λέω καληνύχτα στο κοριτσάκι που μου χαμογελάει. Όμως με τον χρόνο, η φωτογραφία αυτή έχει ξεθωριάσει – έχει σκιστεί σε κομμάτια. Χίλια και δύο μικρά κομματάκια. Και τώρα, όσο κι αν προσπαθώ να την ξανακολλήσω πάντα σκορπίζεται σ’ αυτά τα χίλια και δύο μικρά κομμάτια κι εγώ συνέχεια τα τσαλαπατάω ώσπου το βράδυ τα μαζεύω για να της πω ξανά καληνύχτα. (Ο τοίχος μου για να καταλάβεις έχει γεμίσει σελοτέιπ κι όμως αυτή δε λέει να μείνει εκεί) Μαμά, δεν ξέρω γιατί έχω κατάθλιψη. Το μόνο που ξέρω είναι ότι τα σκισίματα δεν μπορώ να τα ξανακολλήσω. Και λοιπόν για πάντα κάθε βράδυ θα κρεμώ τη φωτογραφία μου στον τοίχο για να τη βρω σκορπισμένη το επόμενο πρωί.

[ 56 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Η σκιά TΟΥ ΧρήστοΥ Σπανάκη (Α3)

Κάθε άνθρωπος έχει τη σκιά του.

Σκιά κατάμαυρη και πανταχού παρούσα, έστω κι αν άλλες φορές φαίνεται κι άλλες όχι. Άλλων ανθρώπων οι σκιές είναι φανερές και άλλων όχι τόσο. Όμως πάντα μια σκιά έχει περισσότερα απ’ όσα δείχνει. Όσο ο άνθρωπος ψηλώνει τόσο μεγαλώνει και η σκιά του. Και όσο πιο πολύ βγαίνει στο φως τόσο πιο έντονη γίνεται. Μια σκιά είναι αναπόφευκτη. Ακολουθεί τον καθένα και παντού. Άλλοι τη βλέπουν κι άλλοι όχι. Άλλοι την υποφέρουν καθημερινά κι άλλοι την έχουν ξεπεράσει. Μια σκιά όμως μένει για πάντα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΖΩΗ ΒΑΡΔΑΝΙΚΑ (ΙΒ1)

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Λεωφορείον ο Φόβος TΗΣ ΙουλιάναΣ Κουερίνη (Β1)

Έ

νας άγνωστος άνδρας κάθεται κοντά μου. Πώς σε λένε; Πού πας; Πού μένεις; Το λεωφορείο ξεκινάει. Μα εγώ θα ήθελα να κατέβω. Βοήθεια. Φοβάμαι. Θέλω να πάω σπίτι μου. Γιατί υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι; Θέλω να νιώθω «εγώ» ελεύθερα αλλά δεν μπορώ. Μακάρι να μη με κοιτούσε. Ειλικρινά δεν ξέρω για πόσο θα προσποιούμαι. Μου φαίνονται τα λεπτά αιώνες. Δεν μπορώ να αδιαφορώ όταν μέσα μου πνίγομαι. Έχω έναν κόμπο στο στομάχι. Κρύβω τον τρόμο μου. Κανείς δεν έχει πάρει χαμπάρι. Φοβάμαι να ζητήσω βοήθεια. Τι και αν σηκωθώ; Τι θα κάνει; Τι σκέφτεται όταν με κοιτάει; Δεν θέλω να ξέρω. Πότε θα φύγει; Δεν μπορώ να αναπνεύσω. Θέλω να φύγω. Νιώθω πως το βλέμμα του είναι πάνω μου. Βοήθεια. Για ποσό θα μένω σιωπηλή; Νιώθω πως δεν μπορώ να μιλήσω. Βαρέθηκα να γράφω. Προτιμώ να κοιμηθώ. Μπορώ να κατέβω; Γιατί οι άνθρωποι πάντα να σπέρνουν τον φόβο; Μήπως είμαι υπερβολική; Μήπως δεν ξέρω τι λέω; Ίσως – Αλλά αυτός έφυγε. Κι ακόμη δεν μπορώ να αναπνεύσω. Τα πόδια μου τρέμουν. Κατέβηκα. Αλλά δεν νιώθω ασφαλής μέχρι να φτάσω σπίτι.

[ 58 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 59 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Καθ’ οδόν TΗΣ ΔανάηΣ Φραγκούλη (Β1)

Αμάξια. Τοπία.

Εικόνες που περνούν μπροστά από τα μάτια σου. Γιατί τόσος κόπος; Αυτή η μανιώδης κίνηση; Τι σημαίνει η διαδρομή; Να βρίσκεσαι καθοδόν. Να είσαι έτοιμος για κάτι καινούριο, μια νέα περιπέτεια. Και ο προορισμός; Ίσως όσο πιο μακριά ονειρεύεσαι να φτάσεις τόσο μεγαλύτερη αξία έχει το ταξίδι. Ή μήπως εσύ δίνεις στα ταξίδια την αξία τους; Και στο τέλος ο προορισμός θα πρέπει να είναι κι αυτός σημαντικός. Αλλιώς, γιατί τόσος κόπος; Σκέψου πόσο σημαντικός είναι για εσένα. Μη σταματάς: να βρίσκεσαι καθοδόν.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΒΑΣ (ΙΒ1)

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Μην κοιτάξεις TΗΣ ΜαρίναΣ Μελέγκοβιτς (Α2)

Κοίτα τον κακόμοιρο –

Κοίτα τον πώς ξεψυχάει Κοίτα τον απόηχο Κοίτα τον που σε κοιτάει. Κάτι είπε Σαν να μίλησε Σαν μέσα σου κάτι να λύγισε. Άπλωσες κι εσύ το χέρι Το άφησες να σε αγκαλιάσει Ξέρει πως σε έχει μαγέψει Ξέρει πως έχεις χάσει. Ένα ζευγάρι μάτια Ένα ζευγάρι λόγια Νόμιζες πως ήσουν κάποια – Να γιατί σε κοιτάει τα βράδια. Η φιγούρα που βλέπεις στον καθρέφτη Οι λεπτοί ψίθυροι στ’ αυτιά σου Ξέρουν, γνωρίζουν – σου λένε τι πρέπει Η φωνή αυτή είναι δικιά σου. Κοίτα τον κακόμοιρο Κοίτα τον πώς ξεψυχάει – Φοβούμενος τον θάνατο, Που δίπλα στέκει και γελάει.

[ 61 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Εγώ Tου Αντώνη Ζουρνατζή (Α4) & τησ Ελένησ Μαρούλη (Α1)

Γ

ιατί ο καρπός της ζωής μου να είναι η φυλακή μου; Γιατί οι νευρώνες του μυαλού μου να είναι αλλουνού; Τα κουτιά δεν με χωράνε και οι σκέψεις μου ταμπού – Το δέρμα μου ακουμπώντας ούτε καν με αναγνωρίζω Και όταν το είδωλό μου γίνεται ασήκωτο φορτίο Από τύψεις και θυμό στο ψέμα μου γυρίζω Και όταν το θάρρος που μαζεύω από καιρό Γίνει παρά μόνο ένα λοφάκι άμμου που στα χέρια μου κρατώ Πλέκω σφιχτά τα δάχτυλα μου ούτε κόκκος να μην πέσει Και ο άνθρωπος που καιρό είχα ν ’αντικρίσω Εμφανίζεται μπροστά μου Δίχως μίσος, δίχως σκέψη – Πίσω από τις μπάρες της φυλακής των μυστικών σου Αιώνια κρατούμεν@ θα γίνω Κι όμως φρουρός του μυστικού σου διατίθεμαι να μείνω Μονάχα μια σπιθαμή της προσοχής σου εμένα μου αρκεί Γιατί θα με δεχθείς, όπως λες, μόνο εσύ Και τώρα πια η ζωή που τόσο με βασάνισε Απ’ τα χέρια μου ξεγλίστρησε και φάνηκε μπροστά μου Ένα αντίο μόνο λέγοντας και ειρηνικά με φίλησε Τώρα πια δεν είμαι παρά μόνο ένα στατιστικό Μόνο και μόνο επειδή τόλμησα να είμαι εγώ –

[ 62 ]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΖΑΡΜΠΗΣ (IB1)

ΙV. Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Συμφορά απ’ το πολύ μυαλό

του Αλεξάντρ Γκριμπογέντοφ

σκηνοθεσία: Στάθης Λιβαθινός, Θέατρο της Οδού Κυκλάδων Για την παρασταση ΓΡΑΦΕΙ Η Σοφία Παπαθανασίου (IB2)

Έ

να κρύο κυριακάτικο απόγευμα έφτασα στο θέατρο της Οδού Κυκλάδων, ένα ιστορικό αλλά αρκετά μικρό θέατρο, όπου θα έβλεπα τη Συμφορά απ’ το πολύ μυαλό, του Αλεξάντρ Γκριμπογέντοφ. Στο πρώτο αντίκρισμα της σκηνής με κατέβαλε ένα κύμα ανησυχίας. Δεν μπορούσα να καταλάβω πώς η μικρή αυτή σκηνή με το στρογγυλό βαθούλωμα και τους δύο τεράστιους δείκτες ρολογιού στη μέση θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για να αναδείξει ένα έργο. Δεν σας κρύβω ότι στο άγχος μου αυτό συνέβαλε και το θεατρικό που θα παρακολουθούσα. Αν και λάτρης της κλασικής ρωσικής λογοτεχνίας, δεν είχα αποπειραθεί ποτέ να παρακολουθήσω ρωσικό θέατρο. Τι με κρατούσε πίσω; Ο ηθογραφικός της χαρακτήρας και αυτή η ζωντανή τοιχογραφία που κατασκευάζουν οι κλασικοί Ρώσοι συγγραφείς, με τον προβολέα να ρίχνει φως πότε στον πρωταγωνιστή και πότε στους δευτερεύοντες χαρακτήρες. Ήταν αδύνατο να φανταστώ πώς αυτό θα μπορούσε να αποτυπωθεί σε μια παράσταση, διατηρώντας παράλληλα ζωντανό το ενδιαφέρον των θεατών. Για καλή μου τύχη, δεν χρειάστηκε να το φανταστώ, αφού ο Στάθης Λιβαθινός και όλοι οι συντελεστές της παράστασης το απέδειξαν έμπρακτα! Το ταξίδι μας για τη Μόσχα του 1820 ξεκινάει με τις ενδυματολογικές επιλογές της Ελένης Μανωλοπούλου και την

ατμόσφαιρα που δημιουργεί το χιόνι στο δάπεδο της σκηνής. Συναντάμε λοιπόν τον Δημήτρη Φιλιππίδη στον ρόλο του Τσάτσκι, ενός δυναμικού, αντισυμβατικού νέου, που επιστρέφει στη Μόσχα και δέχεται την απόρριψη τόσο της, άλλοτε αγαπημένης του, Σοφίας, σε ερμηνεία της Ιωάννας Κολλιοπούλου, όσο και όλων των υπόλοιπων χαρακτήρων. Πρόσωπα επιφανειακά, πλήρως συμμορφωμένα με τους κοινωνικούς κανόνες και τα πρότυπα της εποχής, συχνά αμφίβολης ηθικής συνθέτουν μια ανθρώπινη τοιχογραφία που καταδικάζει και αποβάλλει το διαφορετικό φορώντας του την ταμπέλα της τρέλας. Ένα έργο που, κατά την άποψή μου, δεν μπορεί παρά να συναρπάσει, δεν περνά απαρατήρητο, χάρη στις εξαιρετικές ερμηνείες των ηθοποιών και στην ευρηματικότητα του σκηνοθέτη που λεπτό με το λεπτό εντυπωσιάζει το κοινό. Το πέρασμα του χρόνου και οι αλλαγές των σκηνών αποτυπώνονται με το χορευτικό γύρισμα των δεικτών του ρολογιού στο πάτωμα της σκηνής. Αυτό ενισχύεται και από τη μουσική του Δημήτρη Μαραμή, άλλοτε ενορχηστρωμένη, και άλλοτε a capella με τις φωνές των ηθοποιών να θυμίζουν χτύπους ρολογιού. Η κίνηση των ηθοποιών στον χώρο και η δημιουργική αξιοποίηση της μικρής αυτής σκηνής, πείθουν το κοινό ότι όταν υπάρχει ταλέντο τα υπόλοιπα περισσεύουν. Ένα παλιό έργο σε μια εντελώς σύγχρονη παράσταση.

[ 65 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Πάρτυ Γενεθλίων του Χάρολντ Πίντερ

σκηνοθεσία: Γιώργος Παλούμπης, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης Για την παρασταση ΓΡΑΦΕΙ Ο Παύλος Ρωμανός Μπέρτσος (Β3)

Α

ρχίζοντας με κάτι –μάλλον– άσχετο με την παράσταση: εντύπωση μου έκανε η διαρρύθμιση του ίδιου του θεάτρου, αφού οι θέσεις ήταν αμφιθεατρικά τοποθετημένες, ξεφεύγοντας από το κλασικό πλατεία-θεωρεία. Σου έδινε, έτσι, μια πολύ καλή οπτική για την παράσταση· ή τουλάχιστον έτσι νόμιζες. Με το τρίτο κουδούνι καταλαβαίνει κανείς ότι τα κοστούμια θα είναι εντελώς ρεαλιστικά, ένας καμβάς για τον κάθε χαρακτήρα, χωρίς κάτι ιδιαίτερο. Τελικά, όμως, η εντύπωση ότι είσαι ο παντογνώστης παρατηρητής (εντύπωση που σου δίνει η αμφιθεατρική διαρρύθμιση του χώρου) πολύ γρήγορα διαλύεται…Τα σκηνικά και τα κοστούμια αποδεικνύονται τα καλύτερα για να επιτευχθεί μια ισορροπία στην παράσταση, την ώρα που η ίδια η λογική αποδομείται, χάρη στην τολμηρή πένα του Πίντερ. Το έργο ανοίγει συνεχώς ερωτήματα. Έπιασα τον εαυτό μου να βγαίνει από το θέατρο χαμένος. Το έργο είναι ένα συνεχές crescendo αναζήτησης στοιχείων για να κατανοήσει κανείς τι συνέβη. Αλλά όχι. Η αριστοτεχνία του Πίντερ και η στιβαρή απόδοση του σκηνοθέτη δεν έδωσαν απαντήσεις, ούτε υπέβαλαν νοήματα. Άφησαν απλώς σκόρπιες τελίτσες, διαφορετικά είδωλα του κάθε χαρακτήρα και της κάθε σχέσης, από τις οποίες ο καθένας μπορεί να ενώσει όσες και όπως θέλει, για να δημιουργήσει τη δική του εικόνα για το έργο. Πράγματι, η παράσταση δεν σου επέτρεπε να μείνεις στην επιφάνεια των πραγμάτων και στην πλοκή που φαινόταν ότι παρουσιάζει. Το πρώτο επίπεδο της πλοκής διακοπτόταν από συνεχή κενά, χαράδρες που σε ανάγκαζαν να αναζητήσεις τα πρόσωπα, τα κίνητρά τους, την ιστορία, όλο και πιο βαθιά. Σταδιακά, το έργο ξέφευγε από ολοένα και περισσότερες νόρμες, διατηρώντας, όμως, ένα ανησυχητικά οικείο «πρώτο επίπεδο». Έτσι, το περιτύλιγμα της «κανονικότητας» τελικά ήταν αυτό που δημιουργούσε την ένταση και άνοιγε ένα παράθυρο στην εμφανώς κρυμμένη εσωτερική πίεση. Τελικά, κανείς δεν ήταν αυτό που φαινόταν ή τουλάχιστον δεν ήταν μόνο αυτό. Δεν ήταν ίσως όλοι πρωταγω-

[ 66 ]

νιστές, αλλά από ένα σημείο και μετά δεν υπήρχαν δευτερεύοντα πρόσωπα. Ενώ, όμως, κανείς έψαχνε να βρει τα σύμβολα πίσω από την κάθε κατάσταση, κατέληγε να συνειδητοποιήσει ότι το κάθε στοιχείο ήταν κάτι παραπάνω από ένα σύμβολο. ή δεν ήταν τίποτα, ανάλογα με τις τελίτσες που επέλεγε να ενώσει ο καθένας. Αλλά αυτή δεν είναι και η γοητεία του Θεάτρου του Παραλόγου; Ο Γιώργος Παλούμπης κατάφερε να την αποδώσει μαεστρικά, χωρίς να παρασύρεται σε υπερβολές ούτε να ισοπεδώνει το απειλητικό κλίμα που περιβάλλει το έργο. Κανείς θα μπορούσε να του προσάψει ότι απομακρύνθηκε τελείως από οποιαδήποτε συμβατική και ανθρώπινη απόδοση των χαρακτήρων, αφού ο καθένας περισσότερο εκφυλιζόταν σε ένα σύνολο εννοιών, παρά διατηρούσε μια ρεαλιστική διάσταση. Ωστόσο, νομίζω ότι αυτή είναι μια πολύ σωστή ανάγνωση του θεατρικού κειμένου, προβάλλοντας –ή ακόμα και δημιουργώντας– τα διαφορετικά επίπεδα. Οι ερμηνείες των ηθοποιών ήταν καθοριστικές σε αυτό, καταφέρνοντας να δώσουν δύναμη στους φαινομενικά αδιάφορους και καθημερινούς διαλόγους. Έτσι, μιας και, ταυτόχρονα, κάθε κίνηση και ατάκα τους έβγαινε με μοναδική φυσικότητα, εξέπεμπαν την κατάλληλη ενέργεια, ώστε να συντεθεί το περίπλοκα ανησυχητικό κλίμα. Επιπλέον, κανένας τους δεν επέδειξε λιγότερη ικανότητα στο να αποδώσει τις διαφορετικές μορφές που συνόδευαν την υπόκωφη εξέλιξη των χαρακτήρων. Ευχάριστα με εξέπληξε το γεγονός ότι ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, αν και ομολογουμένως ήταν το μεγαλύτερο «όνομα» της παράστασης, δεν προσπάθησε σε καμία περίπτωση να επιβάλλει τον χαρακτήρα του, δίνοντας τον χώρο που τους άξιζε στους συμπρωταγωνιστές του. Ο Φώτης Θωμαΐδης και η Αθηνά Τσιλύρα ήταν εξαιρετικοί, μαγνητίζοντας τον θεατή ακόμα κι όταν συζητούσαν για την τραγανότητα των δημητριακών τους. Η ερμηνεία του Γιάννου Περλέγκα δεν παρουσίασε διακυμάνσεις στην ποιότητα κατά τη διάρκεια της παράστασης, δίνοντας την εντύπωση ότι ο ηθοποιός δεν υποδυόταν τον Γκόλντμπεργκ, αλλά τον ζούσε. Η Άλκηστις Ζιρώ, αν και

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

έχοντας τον πιο περιορισμένο ρόλο, δεν παρουσίασε καμιά ωμότητα ή ατεχνία, όταν ο χαρακτήρας της χρειάστηκε για λίγο να μεταπηδήσει στους αντίποδες των μέχρι τότε χαρακτηριστικών του. Ίσως πιο αδύναμη να ήταν η ερμηνεία του Γιάννη Στεφανόπουλου στον ρόλο του Μακ Καν, της ωμής δύναμης από τους δύο άνδρες, παρουσιάζοντάς τον ελαφρώς επιφανειακά και επιδεικνύοντας πιο περιορισμένες διακυμάνσεις. Ωστόσο, η διαπίστωση αυτή να απορρέει περισσότερο από τη σύγκριση με τις ερμηνείες

των συμπρωταγωνιστών του, παρά από κάποια αντικειμενική αδυναμία στη δική του. Βγαίνοντας από το θέατρο, λοιπόν, ίσως κανείς να μην έχει καταλάβει και πολλά . μπορεί και τίποτα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν έχει νιώσει και τίποτα. Αν αφήσει να περάσει λίγος καιρός, θα καταλάβει ότι η παράσταση δεν ήταν μια παρουσίαση του Πάρτυ Γενεθλίων του Πίντερ, αλλά μια απόδοσή του, από μια ομάδα ανθρώπων που έχει κατανοήσει βαθιά το έργο.

[ 67 ]

[ 68 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Η μηχανή του Τούρινγκ του Μπενουά Σολέ

σκηνοθεσία: Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος Θέατρο «Κατερίνα Βασιλάκου» Για την παρασταση ΓΡΑΦΕΙ Ο Σπύρος Γουλιέλμος (Α1)

Στις 12 Δεκεμβρίου η ομάδα μας «Μαθηματικά και Λογο-

τεχνία» σε συνεργασία με την «Πολιτιστική Ομάδα Γυμνασίου/Λυκείου» παρακολούθησε τη θεατρική παράσταση Η Μηχανή του Τούρινγκ στο θέατρο «Κατερίνα Βασιλάκου» με τον Ορφέα Αυγουστίδη να ερμηνεύει όλους τους ρόλους, σε σκηνοθεσία του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου και μουσική της Μαρίζας Ρίζου. Η παράσταση είναι μία διασκευή του έργου του Μπενουά Σολέ, βασίζεται επίσης σε μεγάλο μέρος στο βιβλίο Αίνιγμα από τις εκδόσεις Τραυλός, το οποίο και συστήνουμε για όποιον θέλει να μάθει περισσότερα για τη ζωή του Τούρινγκ. Η έντονη ερμηνεία του Ορφέα Αυγουστίδη συγκλόνισε τους θεατές, καθώς κατάφερε να αποτυπώσει την έντονη προσωπικότητα και το μοναδικό μυαλό του Άλαν Τούρινγκ σε μόλις 90 λεπτά. Η ιστορία ενός μαθηματικού ο οποίος κατάφερε να αποκωδικοποιήσει τη μηχανή «Αίνιγμα» [Enigma] που χρησιμοποιούσαν για τις επικοινωνίες τους οι Γερμανοί στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Με αυτόν τον τρόπο άλλαξε ριζικά την πορεία του

πολέμου, δίνοντας σαφές προβάδισμα στους συμμάχους. Ο Άλαν Τούρινγκ, ωστόσο, όχι μόνο δεν είχε την αναγνώριση που του άξιζε, αλλά πολεμήθηκε και καταδικάστηκε για τον σεξουαλικό του προσανατολισμό. Ο σκηνοθέτης κατάφερε να αποδώσει με μεγάλη ακρίβεια τα γεγονότα, με εξαίρεση ελάχιστα σημεία, στα οποία η μυθοπλασία παίρνει το προβάδισμα. Η σκηνοθεσία ανέδειξε το μεγαλείο του Τούρινγκ, που είναι και το ζητούμενο σε μια τέτοια παράσταση. Η μουσική κατάφερε να ενωθεί με έναν αρκετά ωραίο τρόπο με τα υπόλοιπα στοιχεία της παράστασης, καθώς η Μαρίζα Ρίζου μπόρεσε να δημιουργήσει τις κατάλληλες στιγμές έντασης και χαλάρωσης ανάμεσα, αλλά και κατά τη διάρκεια, των σκηνών. Στο τέλος της παράστασης είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε τον Ορφέα Αυγουστίδη και να συζητήσουμε μαζί του τις λεπτομέρειες της παράστασης. Ήταν μια μοναδική εμπειρία!

[ 69 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Λεωφορείον ο Πόθος του Τενεσί Ουίλιαμς

σκηνοθεσία: Θανάσης Σαράντος, Εθνικό Θέατρο Για την παρασταση ΓΡΑΦΕΙ Η Σοφία Παπαθανασίου (IB2)

Ύστερα από μια μακρά «περίοδο ξηρασίας» των επισκέ-

ψεών μου στο θέατρο αποφάσισα να αναβιώσω αυτή μου τη συνήθεια και έκλεισα εισιτήριο για το Λεωφορείον ο πόθος που ανέβαινε στο Εθνικό. Ένα έργο το οποίο ήξερα πλέον απέξω και ανακατωτά, έχοντας αναλύσει γραμμή-γραμμή, πράξη-πράξη κάθε επιλογή του συγγραφέα όλο τον προηγούμενο χρόνο στο Σχολείο. Είχα όπως βλέπετε αρκετά υψηλές προσδοκίες, και για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, ήμουν ίσως ελαφρώς αρνητικά προϊδεασμένη για την παραγωγή. Παρ ’όλα αυτά, έβαλα τα δυνατά μου να κρατήσω ανοιχτό μυαλό, υπενθυμίζοντας στον εαυτό μου πως η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία! Απ’ ό,τι φαίνεται βέβαια κάποιες φορές η ελπίδα πεθαίνει με το τρίτο κουδούνι... Μπαίνοντας στο θέατρο αναρωτιόμουν τι να έχει σκαρφιστεί άραγε ο σκηνοθέτης για να ζωντανέψει το κείμενο αυτό. Με ποιον τρόπο θα κάνει ένα κείμενο του 20ού αιώνα να «μιλήσει» σε θεατές του 21ου; Η αλήθεια είναι πως έμεινα με την απορία. Μία ακόμη παράσταση ήρθε να αποδείξει ότι ένα εξαιρετικό κείμενο δεν είναι αρκετό για να «σηκώσει» μια επιεικώς μέτρια παράσταση. Η κάπως παλιακή και άκρως ρεαλιστική σκηνοθετική προσέγγιση κατάφερνε τελικά όντως να ταξιδέψει το κοινό στη Νέα Ορλεάνη του 20ου αιώνα. Δυστυχώς, όμως, στο θέατρο ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Η Δημιουργικότητα λοιπόν, δεν μας τίμησε με την παρουσία της περιορίζοντας τις σκηνοθετικές παρεμβάσεις σχεδόν αποκλειστικά σε αυτές που υποβάλλει το ίδιο το κείμενο, θυμίζοντας έτσι μάλλον ανάγνωση του έργου παρά θεατρική παράσταση. Οι όποιες απόπειρες απόκλισης από τα σκηνοθετικά σχόλια του Ουίλιαμς στέφθηκαν με αποτυχία, καθώς δεν προσέθεταν τίποτα στην παράσταση παρά προκαλούσαν σύγχυση στον θεατή, όπως για παράδειγμα η εκτέλεση του τραγουδιού «Besame Mucho» της Μεξικάνας καλλιτέχνιδας Consuelo

[ 70 ]

Velázquez. Όσον αφορά στην παράλειψη ορισμένων, σημαντικών κατά την άποψή μου, σημείων του έργου –επιλογή που άλλοτε θα σχολίαζα αρνητικά– πρέπει να παραδεχτώ ότι τελικά λειτούργησε σε καλό μας. Εστιάζοντας τώρα στις ερμηνείες των ηθοποιών, αυτή του Αποστόλη Τότσικα, στον ρόλο του Στάνλεϋ Κοβάλσκι, ήταν πλήρως απογοητευτική. Η ατυχής προσπάθειά του να προσεγγίσει τον χαρακτήρα περιορίστηκε στο γυμνασμένο παρουσιαστικό του και σε μία «άγρια», «μάγκικη» φωνή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ερμηνεία του αποτέλεσε «τροφή για σκέψη» για τον θεατή, μιας και αναμφίβολα προβληματιζόταν για το αν ο ηθοποιός έχει μπερδέψει τις έννοιες «χρωματίζω» και «υψώνω» τη φωνή μου, με τη δεύτερη έννοια να χαρακτηρίζει την παρουσία του στη σκηνή. Στον ρόλο της Μπλανς Ντυμπουά συναντήσαμε την Κωνσταντίνα Τάκαλου, η οποία φανερά έβαλε τα δυνατά της να ερμηνεύσει όσο καλύτερα γίνεται τον ρόλο της, στο περιθώριο φυσικά που έδινε ο σκηνοθέτης. Παρόλο που κατάφερε να μεταφέρει επιτυχώς στους θεατές την υστερία που χαρακτηρίζει την Μπλανς, δεν έδενε με το σύνολο δίνοντάς μας την εντύπωση ότι είναι από άλλο έργο. Τον ρόλο της Στέλλα Ντυμπουά ερμήνευσε ικανοποιητικά η Νάνσυ Μπούκλη, η οποία όμως ήταν λίγο πιο αφελής και εύθυμη από τον χαρακτήρα που κατασκευάζει ο Τενεσί Ουίλιαμς. Ο Ιερώνυμος Καλετσάνος, πάλι, ως Μιτς, απέφυγε τις υπερβολές και κατάφερε να δώσει μια αξιοπρεπή ερμηνεία. Οφείλω να παραδεχτώ ότι δεν θα σύστηνα την παράσταση, παρά μόνο σε κάποιον που θέλει να υποβάλει τον εαυτό του σε άσκηση υπομονής. Αν και πρόκειται για μία μονότονη και άχρωμη παράσταση, θα ήταν άδικο να ισχυριστώ ότι δεν βάζει το κοινό σε σκέψεις. Το αν αυτές είναι σκέψεις περί πολύτιμου χρόνου και σπατάλης του, είναι άλλο ζήτημα...

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

[ 71 ]

[ 72 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Don’t Look Up

του Άνταμ ΜακΚέι Netflix, 2021

Για την ΤΑΙΝΙΑ ΓΡΑΦΕΙ Η Λένα Τάρλατς (ΙΒ1)

Η

νέα μαύρη κωμωδία του Άνταμ ΜακΚέι, Don’t Look Up, έχει προκαλέσει μικτές αντιδράσεις στο κοινό. Σίγουρα όμως το έχει προβληματίσει, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Σε μεγάλη φόρμα, ο ΜακΚέι σκαρφίζεται μια ξεκαρδιστικά μαύρη κωμωδία επιστημονικής –όχι όμως και πολιτικής– φαντασίας, που ισοπεδώνει κάθε θεσμική αξία της σύγχρονης αμερικανικής, αλλά και παγκόσμιας πραγματικότητας. Ένας καθηγητής Αστρονομίας ενός δημόσιου αμερικανικού πανεπιστημίου και η μεταπτυχιακή του φοιτήτρια κάνουν μια τρομακτική ανακάλυψη: ένας τεράστιος μετεωρίτης, ικανός να καταστρέψει ολοκληρωτικά τη Γη, κινείται με χιλιομετρική ταχύτητα τέτοια που δίνει στον κόσμο ένα περιθώριο περίπου έξι μηνών να αντιδράσει. Αυτό όμως σημαίνει εμπιστοσύνη στην επιστήμη: ο Λευκός Οίκος πρέπει να πιστέψει τους ειδικούς και να κινηθεί άμεσα, οι εκατομμυριούχοι επιχειρηματίες να επιχορηγήσουν την αποστολή, τα ΜΜΕ να επικοινωνήσουν την είδηση με σοβαρότητα και αντικειμενικότητα στους πολίτες, ενώ καθένας από εμάς να φερθεί υπεύθυνα και να λάβει τα μέτρα του. Μόνο που, στις μέρες μας, πολιτικοί και επιχειρηματίες αντιδρούν με εγκληματικά ανόητο ωφελιμισμό, τα social media προτιμούν το celebrity gossip και οι πολίτες παρασύρονται ευκολότατα – δεν κοιτούν πάνω, αλλά στα κινητά τους. Η ιδιοφυΐα του αλληγορικού σεναρίου είναι πως, με απέραντη ειρωνεία και τρομερή ενέργεια, ο βραβευμένος με Όσκαρ σκηνοθέτης στήνει μια θεότρελη σάτιρα, που πίσω από το αστείο προσωπείο της κρύβει τις πικρές αλήθειες της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που επιδοκιμάζει την πολιτική των πρωινών τηλεοπτικών ειδήσεων. Μια πολιτική που, για χάρη των τηλεθεάσεων, έχει αναισχύντως θυσιάσει την

εγκυρότητα στον βωμό της σκανδαλοθηρίας. Μιας κοινωνίας που, όπως φαίνεται άψογα και από το τραγούδι των Moby and the Void Pacific Choir, «Are you lost in the world like me?», υποστηρίζει τη βία, τις παραπλανητικές διαφημίσεις, την ακραία πλαστική χειρουργική. Μια κοινωνία που έχει βάλει την οικονομία πάνω από την ιατρική περίθαλψη. Μια κοινωνία που ταλαντεύεται μεταξύ δύο μονάχα συναισθημάτων: της αφελούς ευφορίας και του ανεξέλεγκτου θυμού. Μια κοινωνία που είναι πρόθυμη να μην εμπιστευτεί τις αισθήσεις της. Μια κοινωνία που έχει χάσει κάθε ίχνος κοινής λογικής. Μια κοινωνία που έχει καταφέρει το αδύνατο – να αλλάξει τη φύση του ανθρώπου. Και δυστυχώς, τώρα πια, η συλλογική αυτή υστερία δεν περιορίζεται μόνο στις ΗΠΑ, αλλά σε ολόκληρη την υφήλιο. Παράδειγμα είναι η Σερβία. Η διαστρέβλωση της αλήθειας και η παραπληροφόρηση από όλα τα κανάλια προκαλεί τεράστια σύγχυση στον πολίτη. Ακόμα, τα reality shows προβάλλουν αμέτρητες σκηνές βίας, ανθρώπους στο όριο της αγλωσσίας, γυναίκες που δεν μοιάζουν πια με γυναίκες. Και σε αυτό το σημείο δεν έχει νόημα να κατηγορούμε μονάχα την κυβέρνηση. Ας βγούμε, όμως, λίγο έξω, στον πραγματικό κόσμο. Εκεί όπου φοβάσαι να διασχίσεις τον δρόμο, μήπως σε χτυπήσει κανένα αυτοκίνητο, επειδή ο οδηγός μιλούσε στο κινητό ή ήταν μεθυσμένος. Εκεί όπου οι άνθρωποι, αντί να βοηθήσουν το θύμα, αδρανούν και προτιμούν να βιντεοσκοπήσουν το συμβάν. Εκεί όπου οι άνθρωποι νιώθουν καλά με τον εαυτό τους, μόνο όταν βρίσκονται πίσω από ένα φίλτρο, ένα προσωπείο δηλαδή. Πιστεύω πως αξίζει κανείς να δει αυτήν την ταινία, διότι, μολονότι περιέχει στοιχεία επιστημονικής φαντασίας, δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα.

[ 73 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Arcane Netflix, 2021

Για τη ΣΕΙΡΑ ΓΡΑΦΕΙ Ο Αλκαίος Στρατούλιας (IB2)

Η

νέα σειρά του Netflix σε συνεργασία με τη Riot Games, Arcane, έχει γίνει ήδη εντός τριών μηνών μια από τις Top 10 του IMDb με 9.1/10 αστέρια. Η ιστορία είναι βασισμένη στους φανταστικούς μύθους των champions του League of Legends, Vi, Jinx, Jayce, Heimerdinger, Caitlyn και Ekko, αλλά υπάρχουν και πολύ σημαντικοί χαρακτήρες που δεν είναι μέρος του παιχνιδιού και είναι εξίσου ενδιαφέροντα πρόσωπα. Η δράση μοιράζεται στις πόλεις Zaun και Piltover, δύο μέρη που διχάστηκαν καθώς το Zaun ήταν η περιοχή των φτωχών και το Piltover η «Πόλη της Εφευρετικότητας» και του βασιλείου. Στη σειρά βλέπουμε να εξελίσσονται ταυτόχρονα δύο μάχες, μία μεταξύ των δύο αδελφών, Vi και Jinx και η άλλη για να επανενωθούν οι δύο πόλεις και να ξαναγίνουν ένα σύνολο χωρίς έχθρες και διαχωρισμούς. Χωρίς να κάνω spoilers, η σειρά είναι απίστευτα ψυχαγωγική, γεμάτη δράση, έχει από τα καλύτερα soundtrack που έχω ακούσει σε συνεργασία με τους Imagine Dragons, το «Enemy», και μπορεί να τη δει οποιοσδήποτε ακόμα και αν δεν έχει την παραμικρή ιδέα για το League of Legends Universe. Aλλά αν σας είναι οικείο το παιχνίδι τότε ετοιμαστείτε να δείτε κάποιους από τους αγαπημένους σας χαρακτήρες να ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια σας. Προσωπικά πιστεύω ότι είναι μία σειρά must watch για τη χρονιά 2022, καθώς η δράση, η κωμωδία και το δράμα υπάρχουν από την αρχή μέχρι το τέλος, σε τέλεια ισορροπία.

[ 74 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Το Κάστρο

του Τζόζεφ Κρόνιν μετάφραση: Φώντας Κονδύλης, εκδόσεις Πατάκης Για το μυθιστόρημα ΓΡΑΦΕΙ Ο Κωνσταντίνος Αγγουράς (Β4)

Τ

ο Κάστρο, του Σκωτσέζου ιατρού και συγγραφέα Τζόζεφ Κρόνιν, είναι ένα κλασικό μυθιστόρημα, που αποτυπώνει σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα σε σχέση με τη φύση και τη νοοτροπία των ανθρώπων. Ο Άντριου Μάνσον, ένας νεαρός και ταλαντούχος ιατρός, ξεκινά την ιατρική του σταδιοδρομία στα ανθρακωρυχεία της Νότιας Ουαλίας, γεμάτος ιδεαλισμό και ζήλο. Χάρη στην αγάπη του για την ιατρική και στις εξαιρετικές υπηρεσίες που προσέφερε, γίνεται ανάρπαστος και έτσι του προσφέρεται μία θέση σε προαστιακή πόλη του Λονδίνου. Από τα πρώτα βήματα της καριέρας του, ο Άντριου συγκρούεται με το κοινωνικό και επαγγελματικό κατεστημένο, καθώς και με ένα σύστημα ιατρικής περίθαλψης άκρως συμφεροντολογικό, που υπηρετείται από ανθρώπους συμβιβασμένους και τυχοδιώκτες. Ο Άντριου παίρνει μετάθεση στο Λονδίνο και επηρεασμένος από τη φήμη που απολαμβάνει και το χρήμα που τη συνοδεύει, αργά ή γρήγορα διαβρώνεται και γίνεται κομμάτι αυτού που μέχρι τότε αντιμαχόταν... Το βιβλίο του Τζόζεφ Κρόνιν θίγει το ζήτημα της ανθρώπινης φύσης και δημιουργεί υγιείς προβληματισμούς στον αναγνώστη, μέσω του ευθύ και άμεσου τρόπου αφήγησής του. Συγκεκριμένα, ο Σκωτσέζος συγγραφέας αποτυπώνει την τάση των ανθρώπων να μιμούνται τους ομοίους τους και την ευκολία με την οποία συχνά παραμερίζουν τα ιδανικά τους και τις πεποιθήσεις τους, με άξονα το κέρδος και τη φήμη. Παρά τον ίσως παραπλανητικό του τίτλο, θα πρότεινα ανεπιφύλακτα Το κάστρο, καθώς είναι ένα μυθιστόρημα που αποτυπώνει (και) τη σύγχρονη πραγματικότητα στο έπακρον, παρά το γεγονός ότι εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1937 και αν μη τι άλλο προϊδεάζει και προειδοποιεί τον αναγνώστη όσον αφορά τα συχνά ευτελή κίνητρα των ανθρώπων.

[ 76 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες του Ιουλίου Βερν

μετάφραση: Μαρία Παπά, εικονογράφηση: Πέτρος Αθανασίου εκδόσεις Παπαδόπουλος Για το μυθιστόρημα ΓΡΑΦΕΙ Ο Αντώνης Στεφανίδης (Β4)

Ο

γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες είναι ένα μυθιστόρημα του Ιούλιου Βερν, το οποίο εκδόθηκε το 1873 και είναι ένα από το πιο δημοφιλή μυθιστορήματα παγκοσμίως. Η ιστορία εκτυλίσσεται γύρω από έναν φιλόδοξο Άγγλο ερευνητή, τον Φιλέα Φογκ και ξεκινάει με τον ίδιο να πηγαίνει στην Ακαδημία των Επιστημών στο Λονδίνο, πιστεύοντας ότι μπορεί να κάνει τον γύρο του κόσμου σε 80 μέρες. Πολλοί αμφισβήτησαν τα λόγια του, κάτι το οποίο ο ίδιος δεν δεχόταν. Για αυτό, στοιχημάτισε όλη του την περιουσία ότι μπορούσε να πραγματοποιήσει τον γύρο του κόσμου σε 80 μέρες. Κι έτσι ξεκίνησε το ταξίδι, με τον υπηρέτη του, Πασπαρτού. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, παρακολουθείται στενά, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει, από τον επιθεωρητή Φιξ, ο οποίος υποπτεύεται τον Φογκ ως δράστη μιας ληστείας που σημειώθηκε σε τράπεζα του Λονδίνου. Οι ανατροπές στην πλοκή και οι δυναμικοί χαρακτήρες κρατούν έντονο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ενώ σε αυτό συμβάλλει και η γραφή του Ιούλιου Βερν η οποία είναι άμεση, ζωντανή, με καθαρές περιγραφές και δυνατές εικόνες. Παράλληλα, η εικονογράφηση που περιλαμβάνει το βιβλίο συμβάλλει και αυτή στο να διατηρηθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο, επειδή ο ίδιος μπορεί να τοποθετήσει τον εαυτό του σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Κλείνοντας, το βιβλίο δικαίως χαρακτηρίζεται κλασικό και το συνιστώ ανεπιφύλακτα τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά, αφού αποτελεί ένα ταξίδι στον κόσμο για τον κάθε αναγνώστη, ενώ η γλώσσα του Βερν τού δίνει τη δυνατότητα να ταυτιστεί με τον θαρραλέο πρωταγωνιστή και τα συναισθήματά του.

[ 77 ]

[ 78 ]

VΙ. Συναντήσεις

Συνέντευξη με τη Βικτόρια Χίσλοπ Tου Κωνσταντίνου Γκίκα (Γ1), τησ Υβόννησ Μέλισσα (Β1) & τησ Αριάδνησ Πήλιουρα (Γ3)

Η

Βικτόρια Χίσλοπ γεννήθηκε το 1959, στην πόλη Κεντ, κοντά στο Λονδίνο. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στην Οξφόρδη. Εργάστηκε για χρόνια ως δημοσιογράφος. Το πρώτο της μυθιστόρημα, Το Νησί, παρέμεινε στο Νο.1 της λίστας ευπώλητων βιβλίων των Sunday Times επί οκτώ διαδοχικές εβδομάδες και έχει πουλήσει πάνω από έξι εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως. Η Βικτόρια Χίσλοπ μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στην Αγγλία και την Ελλάδα. Τον Ιούλιο του 2020 πολιτογραφήθηκε Ελληνίδα από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Ο Κωνσταντίνος Γκίκας, η Υβόννη Μέλισσα και η Αριάδνη Πήλιουρα, με την πολύτιμη βοήθεια του κ. Ν. Αντερριώτη, συνάντησαν τη διάσημη συγγραφέα. Κ.Γκ. Καλησπέρα σας, κυρία Χίσλοπ! Το πρώτο που θέλω να σας πω είναι πως μας αρέσουν πάρα πολύ τα βιβλία σας, έχουμε διαβάσει όλοι το Νησί –και η Αριάδνη και η Υβόννη κι εγώ– και μας συγκίνησε. Μας εντυπωσίασαν και οι χαρακτήρες και η πλοκή και η δομή. Γι’ αυτό ήθελα να σας ρωτήσω κάτι που σκεφτόμουν όταν το διάβαζα. Τι πυροδότησε αυτό το βιβλίο; Πώς ξεκινήσατε να το γράφετε;

Β.Χ. Πώς ξεκίνησα; Άλλες ερωτήσεις έχουν απάντηση μία λέξη κι άλλες χίλιες λέξεις. Αν μπορούσα να το πω με μία λέξη, το Νησί ήταν κάτι που περιμένουν όλοι όσοι γράφουν: έμπνευση. Όταν πήγα στη Σπιναλόγκα, ένιωσα σαν να με περίμεναν οι άνθρωποι που είχαν ζήσει εκεί για να αφηγηθώ την ιστορία τους. Για πενήντα χρόνια άνθρωποι ζούσαν στη Σπιναλόγκα. Ήταν ένας τόπος που είχε ένα πολύ σκληρό «πρόσωπο» προς τα έξω. Όλοι σκέφτονταν ότι η ζωή εκεί ήταν πολύ άσχημη και θλιβερή. Όταν πήγα ως τουρίστρια, μου δόθηκε η εντύπωση ότι οι άνθρωποι που έζησαν εκεί δεν ήταν μόνο λυπημένοι, σκοτεινοί, θλιμμένοι, άρρωστοι. Ένιωσα, αντιθέτως, πως οι άνθρωποι αυτοί είχαν κουράγιο, δεν πήγαν εκεί μόνο για να πεθάνουν αλλά και για να ζήσουν. Αισθάνθηκα πως εκεί είχε υπάρξει αγάπη, χαρά, αγωνία, είχαν δημιουργηθεί προσωπικές σχέσεις και πως η ζωή στο νησί ήταν αρκετά περίπλοκη. Όλες αυτές οι σκέψεις με πλημμύρισαν μετά την πρώτη μου επίσκεψη. Τότε δεν μπορούσα να διαβάσω τις ιστορίες που είχαν γραφτεί για τη Σπιναλόγκα γιατί ήταν στα ελ-

ληνικά κι εγώ δεν ήξερα ακόμη καθόλου ελληνικά. Έπρεπε λοιπόν να χρησιμοποιήσω τη φαντασία μου. Α.Π. Ίσως τελικά το ότι δεν γνωρίζατε ελληνικά και δεν μπορούσατε να διαβάσετε τις ιστορίες, να λειτούργησε θετικά, να βοήθησε στη συγγραφή του βιβλίου.

Β.Χ. Ναι, βοήθησε. Πολλοί άνθρωποι που γνώριζαν την αληθινή ιστορία της Σπιναλόγκας μου είπαν πως ίσως η ιστορία μου ήταν λίγο ρομαντική, λίγο πιο θετική από την πραγματικότητα. Η απάντησή μου ήταν ότι το μόνο πράγμα που ήξερα για τη Σπιναλόγκα ήταν πως βρέθηκε η θεραπεία για τη λέπρα το 1957 και λίγο μετά έκλεισε. Αν δεν είχαν εξελιχθεί έτσι τα πράγματα, δεν θα ξεκινούσα το βιβλίο, γιατί σε κάθε μυθιστόρημα που έχω γράψει θέλω να υπάρχει θετικό τέλος. Και όταν διαβάζω ένα βιβλίο, δεν θέλω στην τελευταία σελίδα όλοι να έχουν πεθάνει, όλοι να είναι σε μία δύσκολη κατάσταση. Θέλω κάτι θετικό. Υ.Μ. Πότε αρχίσατε να θεωρείτε τον εαυτό σας συγγραφέα;

Β.Χ. Το Νησί ήταν το πρώτο μυθιστόρημα που έγραψα και μέχρι τότε δεν είχα σκεφτεί να γράψω κάτι μυθοπλαστικό. Ήμουν δημοσιογράφος και μου άρεσαν τα γεγονότα, διότι τα γεγονότα είναι πολύ ασφαλή. Αλλά ήταν, τελικά, η Σπιναλόγκα που ενεργοποίησε τη φαντασία μου. Στο σχολείο, στην Αγγλία, όλα τα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους. Από την πρώτη μέρα του σχολείου γράφουν διηγήματα, ποιήματα… Τα παιδιά είναι πάρα πολύ δημιουργικά: ζωγραφίζουν, φτιάχνουν αντικείμενα με τα χέρια τους, γράφουν. Χωρίς κανέναν περιορισμό. Αυτή ήταν η εκπαίδευση μου μέχρι τα 14. Από τα 14 και μετά, στο εκπαιδευτικό σύστημα της Αγγλίας, όλα αυτά τελειώνουν και η εκπαίδευση γίνεται αυστηρά ακαδημαϊκή. Για 30 σχεδόν χρόνια αρνιόμουν πεισματικά να γράψω οτιδήποτε περιέχει και το παραμικρό ίχνος φαντασίας. Ίσως φοβόμουν. Διότι όταν γράφεις ένα μυθιστόρημα, εκτίθεσαι. Αποκαλύπτεσαι, φανερώνεις πράγματα για τον εαυτό σου. Πράγματα «προσωπικά». Ίσως αυτή είναι η σωστή λέξη. Έχω πολλούς φίλους που γράφουν μυθιστορήματα και όλοι ξεκίνησαν πολύ αργά. Ίσως γιατί οι άνθρωποι εν γένει φοβόμαστε τις αποκαλύψεις.

[ 79 ]

Σ υ ν α ν τήσ ε ι ς

Υ.Μ. Πώς ξεπεράσατε λοιπόν αυτόν τον φόβο και φτάσατε μέχρι τον εκδότη;

Β.Χ. Ήμουν λίγο παραπάνω από σαράντα χρονών, ήταν θυμάμαι τα γενέθλιά μου, όταν έκανα την εξής σκέψη: αν φοβάμαι κάτι τώρα, θα το φοβάμαι για όλη μου τη ζωή. Σε λίγα χρόνια πέρασα το κατώφλι του εκδότη μου με το πρώτο χειρόγραφο του Νησιού. Α.Π. Το περιμένατε ότι θα έχει τόσο μεγάλη επιτυχία;

Β.Χ. Όχι! Ήταν μάλιστα πολύ δύσκολο να βρω έναν εκδότη. Τουλάχιστον επτά εκδοτικοί οίκοι απέρριψαν το χειρόγραφο. Η λέπρα δεν ήταν ένα εμπορικό θέμα, δεν «πουλούσε». Ναι, ήταν έκπληξη που τελικά αγαπήθηκε τόσο. Ποιος θα το έλεγε πως θα μεταφραζόταν σε 40 γλώσσες και θα πουλούσε έξι εκατομμύρια αντίτυπα! Νομίζω πως υπάρχουν θέματα στο βιβλίο αυτό που προκαλούν με εντελώς διαφορετικό τρόπο τις αντιδράσεις των αναγνωστών. Καθένας έχει μια δική του ανταπόκριση σε αυτό που διαβάζει. Α.Π. Ο καθένας διαβάζει κάτι διαφορετικό…

Β.Χ.: Έτσι είναι με τις λέξεις, δεν υπάρχει κάποιος μαθηματικός τύπος που να ορίζει την αντίδρασή μας σε αυτές. Και όχι μόνο με τις λέξεις. Και με τις εικόνες, με τη μουσική, με την τέχνη εν γένει. Όλοι έχουμε μια βαλίτσα με εμπειρίες και την κουβαλάμε μαζί μας. Υ.Μ. Γιατί απορρίψατε την πρόταση του Χόλιγουντ να κάνει ταινία το Νησί;

Β.Χ. Πολύ εύκολη αυτή η ερώτηση. Γιατί ένα βιβλίο είναι όπως ένα παιδί. Έχω δύο ανθρώπινα παιδιά και επτά παιδιά-βιβλία. Θέλω να έχω τον έλεγχο, να είμαι κοντά στα παιδιά μου. Η πρώτη μου ερώτηση στην παραγωγή του Χόλιγουντ ήταν θα έχω λόγο, αν θα μπορώ να είμαι κοντά στον σκηνοθέτη, στον σεναριογράφο, στους ηθοποιούς και η απάντηση ήταν «όχι δεν μπορείς». Οπότε, και η δική μου απάντηση ήταν αρνητική. Γιατί νομίζω όλοι έχουμε δει να μεταφέρεται ένα βιβλίο στον κινηματογράφο και να καταστρέφεται. Δεν ήθελα να συμβεί αυτό. Δεν μετανιώνω καθόλου. Υ.Μ. Είπατε προηγουμένως ότι αποκαλύπτετε πράγματα για τον εαυτό σας όταν γράφετε. Σε ποιο βαθμό εντάξατε τις δικές σας εμπειρίες σας στο βιβλίο σας;

Β.Χ.: Νομίζω ότι βάζουμε στις ιστορίες μας κομμάτια του εαυτού μας, κυρίως υποσυνείδητα. Σχεδόν χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Όταν έγραψα το Νησί, τα παιδιά μου ήταν περίπου στην ίδια ηλικία με τα δύο κορίτσια στην αρχή της ιστορίας, τη Μαρία και την Άννα. Μπορούσα

[ 80 ]

να μιλήσω για αυτήν την ηλικία, τη ζούσα, την ήξερα. Δεν μου ήταν το ίδιο εύκολο να μιλήσω για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Έχει ενδιαφέρον, πάντως, πώς έγραψα για την απώλεια τότε, ενώ δεν είχα την εμπειρία της απώλειας. Τώρα πλέον την έχω. Κ.Γκ. Οι χαρακτήρες σας είχαν συναισθήματα και αγωνίες όπως όλοι οι άνθρωποι. Σκεφτόμαστε, όμως, συχνά τους λεπρούς ως περιθωριοποιημένους. Προσπαθήσατε να μας κάνετε να δούμε πως είναι άνθρωποι σαν και εμάς;

Β.Χ. Αυτή είναι μία πολύ καλή παρατήρηση. Πάντα σκέφτομαι ότι είναι θέμα τύχης το πού είμαστε, ποιοι είμαστε, σε ποιες καταστάσεις βρισκόμαστε. Όλοι οι περιθωριοποιημένοι άνθρωποι, όπως οι πρόσφυγες που προσπαθούν απεγνωσμένα να έρθουν στην Ευρώπη και καταλήγουν να παλεύουν σε άθλιες συνθήκες, είναι πρώτα και πριν από όλα άνθρωποι, σαν και εμάς. Πέντε χρόνια πριν ίσως είχαν ένα όμορφο σπίτι, ήταν γιατροί, καθηγητές, δικηγόροι και τώρα εμείς τους βλέπουμε σε μια άθλια κατάσταση… Ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής έχει να κάνει με τις περιστάσεις και την τύχη. Οι λεπροί ήταν άτυχοι άνθρωποι που κόλλησαν αυτήν τη μεταδοτική ασθένεια και ανατράπηκε συνολικά η ζωή τους. Η περιθωριοποίηση μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα. Υ.Μ. Πήρα πριν από λίγες μέρες μια συνέντευξη από μια σχεδόν συνομήλική μου προσφύγισσα, την Παρβάνα Αμίρι από το Αφγανιστάν, ίσως την έχετε ακούσει, διότι έχει γράψει δύο βιβλία. Μου είπε ότι ένιωθε σαν να βρισκόταν έξω από τη ζωή της, έξω από τον εαυτό της. Παρατηρούσε πράγματα να της συμβαίνουν και αισθανόταν αδύναμη να πάρει τη ζωή της στα χέρια της.

Β.Χ. Αυτό είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα για το πώς η ζωή των ανθρώπων στο Αφγανιστάν άλλαξε από τη μια μέρα στην άλλη. Θα μπορούσε να είναι ο καθένας από εμάς σε αυτήν την τραγική θέση. Α.Π. Ακριβώς. Στο Νησί βλέπουμε, άλλωστε, πως οι λεπροί έχουν διαφορετική μεταχείριση. Πως είναι περιθωριοποιημένοι. Νομίζετε πως αυτό το θέμα έχει ξαναέρθει στην επιφάνεια με την πανδημία; Διάβαζα πρόσφατα για τις αδιανόητες συνθήκες στις οποίες ζουν όσοι νοσούν στην Κίνα.

Β.Χ. Αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Αν και νομίζω πως ποτέ δεν ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει στην Κίνα. [Γέλια] Δεν ξέρω κατά πόσο ισχύει το συγκεκριμένο, αλλά νομίζω πως ισχύει για κάθε είδος αρρώστιας ή αναπηρίας. Οι άνθρωποι που είναι διαφορετικοί με τον οποιοδήποτε τρόπο πολύ συχνά περιθωριοποιούνται και η ζωή τους δυσκολεύει δραματικά. Κάποιες φορές γίνεται μάλιστα ανυπόφοροι. Πρέπει να το αλλάξουμε αυτό, με πράξεις.

Συναν τήσει ς

Υ.Μ. Συμφωνώ απολύτως. Στη συνέχεια του Νησιού, στο βιβλίο Μια νύχτα του Αυγούστου, φαίνεται πως έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο βλέπετε τα πράγματα.

εσείς, έχει παιδεία, διαβάσματα, ανοιχτούς ορίζοντες, αμφισβητεί, ανατρέπει τα στερεότυπα. Αυτά με κάνουν να αισιοδοξώ για το μέλλον.

Β.Χ. Σε κάθε μυθιστόρημα, όταν τελειώνει, δεν ξέρεις τι συμβαίνει μετά με τους χαρακτήρες. Ήξερα ότι τελείωσα Το Νησί κάπως γρήγορα, γιατί η θεραπεία για τη λέπρα ήταν αυτό που με ενδιέφερε κι έπειτα, σε τριάντα μόλις σελίδες, περιέγραψα βιαστικά τη ζωή ορισμένων από αυτούς. Ήθελα, όμως, να προχωρήσω βαθύτερα, να εξερευνήσω τη ζωή τους. Πώς ζεις όταν έχεις επιστρέψει από τη Σπιναλόγκα; Τι συνέβη μετά τον θάνατο της Άννας; Μου φαινόταν ότι υπήρχαν μισοτελειωμένες ιστορίες, ανοιχτές. Στην πραγματικότητα, για κάποιους ανθρώπους η ιστορία δεν τελείωσε μόλις γιατρεύτηκαν, γιατί κουβαλούσαν μαζί τους τα σημάδια στο σώμα τους. Νομίζω, όμως, πως δεν θα το είχα γράψει χωρίς την εμπειρία της πανδημίας, με έκανε να σκεφτώ πολλά.

Κ.Γκ. Πώς κάνετε την έρευνα για τα βιβλία σας;

Υ.Μ. Σχετικά με τον θάνατο της Άννας, πώς σκεφτήκατε να βάλετε στο βιβλίο μια γυναίκα που τη σκοτώνει ο άνδρας της και αυτό είναι σχεδόν αποδεκτό από την κοινωνία;

Β.Χ. Νομίζω πως οι γυναικοκτονίες δεν είναι κάτι καινούριο. Γνωρίζω πως στην Ελλάδα αυτόν τον καιρό έχει πάρει δημοσιότητα το θέμα αυτό, αλλά προσωπικά δεν με ξαφνιάζει καθόλου. Είναι κάτι που συνέβαινε πάντα και παντού. Σε κάθε χώρα οι γυναίκες, επειδή είμαστε πιο αδύναμες σωματικά, είμαστε και περισσότερο ευάλωτες. Αλλά σήμερα έχουν αλλάξει κάποια πράγματα, ευτυχώς. Το ότι κάποιες γυναίκες μιλάνε είναι μεγάλη υπόθεση. Όπως επίσης και το ότι η νέα γενιά, όπως

Β.Χ.: Τα βιβλία που έχω γράψει μετά Το Νησί βασίζονται περισσότερο σε ιστορικά γεγονότα. Σχετικά με την Κύπρο, τον ελληνικό και τον ισπανικό εμφύλιο. Για αυτά έχω κάνει πολύ μεγάλη έρευνα. Επειδή υπάρχουν βιβλία και μελέτες για τη νεότερη ελληνική ιστορία στα αγγλικά –ήμουν πολύ τυχερή– είχα τη δυνατότητα να διαβάσω πολύ. Συνήθως αφιερώνω δύο χρόνια στη βιβλιοθήκη προτού αρχίσω να γράφω. Δεν διαβάζω μόνο βιβλία, συγκεντρώνω και φωτογραφίες, διότι θέλω να ξέρω πώς ήταν, για παράδειγμα, οι δρόμοι της πόλης για την οποία γράφω. Νιώθω σαν να ταξιδεύω στον χρόνο. Α.Π. Θα ήθελα, κλείνοντας, να σας ρωτήσω για την ίδια τη διαδικασία της δημοσίευσης. Έχετε γράψει ποτέ κάτι, το οποίο δεν έχει δημοσιευτεί; Πώς ξέρει κάποιος πότε αυτό που γράφει αξίζει να δημοσιευτεί και πότε όχι;

Β.Χ. Ίσως να ακουστεί παράξενο, αλλά δεν έχω γράψει ποτέ κάτι που να μην έχει δημοσιευτεί. Ήμουν πολύ τυχερή σ’ αυτόν τον τομέα! Υβόννη, Κωνσταντίνος, Αριάδνη: Σας ευχαριστούμε πολύ για τη θαυμάσια συζήτηση! Να είστε καλά!

Β.Χ. Εγώ σας ευχαριστώ. Πέρασα πολύ όμορφα μαζί σας.

[ 81 ]

Σ υ ν α ν τήσ ε ι ς

[ 82 ]

Συναν τήσει ς

Συνάντηση με την Παρβάνα Αμίρι τησ Υβόννησ Μέλισσα (Β1)

Δ

εν θα ξεχάσω ποτέ την ημέρα που διάβασα το βιβλίο της Παρβάνα Ιστορίες στον κόσμο από την Μόρια (εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2021). Θυμάμαι, να κλείνω το βιβλίο με κομμένη την ανάσα, συγκλονισμένη με τις ιστορίες που είχα διαβάσει. Μετά τη γνώρισα. Η Παρβάνα γεννήθηκε στο Αφγανιστάν το 2004. Είμαστε σχεδόν συνομήλικες. Είχα τη χαρά να συνομιλήσω μαζί της εφ’ όλης της ύλης. Όταν τελείωσε η συνέντευξη αυτή, ένιωθα σχεδόν έτοιμη να αλλάξω και εγώ η ίδια τον κόσμο. Υ.Μ. Ποιες ήταν οι πρώτες σου σκέψεις όταν άκουσες την λέξη «πρόσφυγας»; Ποια είναι η σημασία αυτής της λέξης για σένα;

Π.Α. Άκουσα αυτήν την λέξη όταν φτάσαμε στην Τουρκία. Στην αρχή μας ονόμαζαν «μετανάστες», αργότερα γίναμε «πρόσφυγες». Να βλέπεις τους άλλους να σου βάζουν μια ταμπέλα και να σου επιβάλλουν τη δική τους εικόνα για εσένα δεν είναι ωραίο. Παρ’ όλα αυτά, γνώριζα ότι είναι περίπλοκο να είναι κανείς πρόσφυγας. Το κυρίαρχο αίσθημα, όμως, ήταν ότι ήμουν μόνη. Υ.Μ. Παραμένεις μια «προσφύγισσα» για τους ανθρώπους που σε συναντούν; Πώς σου φέρονται οι άνθρωποι όταν ακούν την ιστορία σου;

Π.Α. Ασφαλώς και είμαι προσφύγισσα. Νομίζω ότι δεν θα αλλάξει ποτέ αυτό. Σήμερα, όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια πιο σφαιρική εικόνα για το τι είναι ένας πρόσφυγας. Αλλά καλύτερα ας μην ονομάζουμε τους ανθρώπους «πρόσφυγες» ή «μετανάστες». Ας κατανοούμε απλώς ότι είναι άνθρωποι που έρχονται από διαφορετικές χώρες. Πάντως, επειδή με ρώτησες, ακόμη και τα εγγόνια μου θα είναι πρόσφυγες. Η προσφυγιά είναι σαν μια «σφραγίδα», μένει πάνω σου. Το μόνο που μπορεί να αλλάξει είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον πρόσφυγα. Δεν νομίζω, πάντως, ότι είναι κακό να είναι κανείς πρόσφυγας, δεν αισθάνομαι ότι με υποτιμάει αυτή η ταμπέλα. Το κακό είναι όταν οι άνθρωποι, από φόβο και άγνοια, δίνουν σε αυτήν τη λέξη μια δαιμονική σημασία. Η ίδια η λέξη δεν έχει τίποτε το κακό. Πρέπει να μιλήσουμε, να πούμε τις ιστορίες μας, ώστε οι άνθρωποι να μας καταλάβουν και να μας νιώσουν. Τότε θα πάψουν να μας φοβούνται.

Υ.Μ. Ήταν αυτός ένας από τους λόγους που ξεκίνησες να γράφεις τις ιστορίες σου;

Π.Α. Ήθελα πραγματικά να «καθαρίσω» το μυαλό μερικών ανθρώπων, γι’ αυτό ακριβώς έγραψα τις ιστορίες. Ήταν σημαντικό για εμένα να γράψω πώς ζούνε οι πρόσφυγες, χωρίς να τους κρίνω. Ήταν εξίσου σημαντικό να χρησιμοποιήσω την τέχνη του λόγου με τέτοιον τρόπο, ώστε να μην τους στενοχωρήσω, να μην καταχρασθώ την εμπιστοσύνη τους, να μην τους εκβιάσω τη συγκίνησή τους, αλλά ταυτόχρονα να δείξω τι συμβαίνει στη Μόρια. Ποιοι είμαστε. Έγραφα ό,τι έβλεπα, ό,τι άκουγα και ό,τι βίωνα. Δεν ήμουν επαγγελματίας συγγραφέας, αλλά ανυπομονούσα να ξεκινήσω να γράφω, να χρησιμοποιήσω αυτό το «όπλο». Το μοναδικό που είχαμε. Υ.Μ. Θεωρείς ότι οι ιστορίες σου ανήκουν στον χώρο της λογοτεχνίας ή της μαρτυρίας;

Π.Α. Μερικοί άνθρωποι λένε «Θα σας πω μια [φανταστική] ιστορία για….». Δεν έκανα αυτό. Γνώρισα κάποιους ανθρώπους και έγραψα τις ιστορίες τους. Δεν είχα σκοπό να γράψω κάτι άλλο, κάτι μυθοπλαστικό. Ο μόνος λόγος, άλλωστε, που μπόρεσα να γράψω για αυτούς, για τους πρόσφυγες στην Μόρια, ήταν ότι είχα πλήρη επίγνωση της κατάστασής τους. Οπότε, ναι, είναι μια μαρτυρία. Έγραψα, γιατί ήθελα οι ιστορίες των ανθρώπων αυτών να μείνουν, να μην ξεχαστούν, να μην γίνουν μια ανάμνηση. Έγραψα, γιατί ήθελα να ανακουφιστώ από την εσωτερική πίεση που μου ασκούσε το φορτίο του μάρτυρα. Υ.Μ. Πώς ένιωσες όταν σου πρότειναν να εκδώσουν τις ιστορίες σου;

Π.Α. Ήταν ένα υπέροχο συναίσθημα. Μέχρι τότε είχα λίγους αναγνώστες σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα. Εκείνοι οι άνθρωποι με ενθάρρυναν να συνεχίσω… Ήθελαν να μάθουν περισσότερα. Υ.Μ. Έγραφες πριν;

Π.Α. Ναι, ήδη από το Αφγανιστάν. Πάντα ονειρευόμουν να εκδώσω κάτι. Να στείλω το μήνυμά μου στους άλλους και να μην κρατήσω τη γνώμη μου για τον κόσμο

[ 83 ]

Σ υ ν α ν τήσ ε ι ς

και την περιπλοκότητά του μόνο για εμένα… Έγραφα και στο σχολείο, στην τάξη, και τα διάβαζα στους συμμαθητές μου. Έγραφα ιστορίες και ποιηματάκια. Δεν είχαμε πρόσβαση σε λογοτεχνικά βιβλία, οπότε γράφαμε εμείς. [γέλια] Υ.Μ. Υπάρχουν άνθρωποι που σε εμπνέουν και σε έχουν στηρίξει σε αυτήν τη διαδρομή;

Π.Α. Όταν ξεκίνησα, δεν είχα κανέναν να με εμπνέει. Όλα ήταν, κατά κάποιον τρόπο, τυχαία. Απλώς ένιωθα ότι έπρεπε να γράψω. Ήταν μια εσωτερική παρόρμηση, μια εσωτερική ανάγκη. Σκεφτόμουν πως αν έβρισκα κάποιο «ίνδαλμα», θα προσπαθούσα απλώς να του μοιάσω. Αλλά αποφάσισα να χαράξω την δική μου πορεία και συνειδητοποίησα ότι είμαι ο πρώτος άνθρωπος στον δικό μου δρόμο, στη δική μου ζωή. Αυτό που με υποστηρίζει, που μου δίνει δύναμη, είναι να βλέπω πως όσα γράφω μετρούν, αλλάζουν τον κόσμο, μας βοηθούν. Υ.Μ. Πώς αντιλαμβάνεσαι τον «ακτιβισμό»;

Π.Α. Ο ορισμός του ακτιβισμού είναι να έχεις καλύψει τις δικές σου ανάγκες και να κάνεις ένα βήμα παραπάνω, ώστε να βοηθήσεις τους άλλους. Ωστόσο, νομίζω ότι όλα όσα έκανα είναι μια μικρή επανάσταση… Έφεραν ριζικές αλλαγές τόσο στη δική μου ζωή όσο και στη ζωή άλλων ανθρώπων. Δεν πιστεύω ότι είμαι η μόνη επαναστάτρια προσφύγισσα. Όλοι οι πρόσφυγες είναι επαναστάτες, επειδή δεν δέχονται όσα τους συμβαίνουν ή τον τρόπο που τους αντιμετωπίζει το κράτος και εναντιώνονται σ’ αυτό. Όλοι αυτοί είναι ακτιβιστές, ακόμα και τα παιδιά. Είναι επαναστάτες. Υ.Μ. Σου είναι δύσκολο να μιλάς για τις εμπειρίες σου από την προσφυγιά;

Π.Α. Όχι. Αλλά, νομίζω, ότι δεν χρειάζεται να μιλήσω ξανά γι’ αυτές. Ο χρόνος τρέχει και αν θέλουμε να αλλάξουμε τα πράγματα, πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας στο παρόν. Θέλω να κάνω κάτι καινούριο. Όποιος θέλει να μάθει για το παρελθόν μου, μπορεί να διαβάσει τα βιβλία. Δεν έχει νόημα να αναλωνόμαστε, καταντά βαρετό! Υ.Μ. Θες να μοιραστείς μαζί μας τους στόχους σου για το μέλλον;

Π.Α. Ναι. Κάποιοι έχουν ήδη προαποφασίσει το μέλλον μου: ότι θα γίνω πολιτικός. Φυσικά και με ενδιαφέρει η πολιτική, απλώς δεν θέλω να υιοθετήσω το στερεότυπο του πολιτικού. Θέλω να ανατρέψω αυτήν την εικόνα. Ονειρεύομαι έναν κόσμο στον οποίο δεν υπάρχουν θύτες, άρα ούτε και δικαστήρια. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος λειτουργεί διαφορετικά. Δεν έχω σκεφτεί με λεπτομέρεια

[ 84 ]

αυτόν τον κόσμο, αλλά τον ονειρεύομαι και, με τις πράξεις μου, τον επιδιώκω. Επίσης, θέλω να επιστρέψω στο Αφγανιστάν, όχι όμως ως «απλός άνθρωπος», αλλά ως κάποιος που μπορεί να βοηθήσει το Αφγανιστάν και τον λαό του. Ως κάποιος που έχει δύναμη. Ονειρεύομαι να δώσω πίσω στη χώρα μου την ελευθερία που είχε. Υ.Μ. Με ποια φράση θα ήθελες να κλείσουμε την κουβέντα μας, Παρβάνα;

Π.Α. Εμάς τους πρόσφυγες να μας λέτε ήρωες. Όλοι ήμαστε ήρωες. Σε ευχαριστώ πολύ, Υβόννη!

Συναν τήσει ς

Συνάντηση με τον Γιώργο Αραμπατζή τησ Αριάδνησ Πήλιουρα (Γ3) του Κωνσταντίνου Γκίκα (Γ1)

O

κ. Γιώργος Αραμπατζής είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης. Τα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν την πράσινη μετάβαση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Α.Π. Από την εμπειρία σας, θεωρείτε πως στην Ελλάδα έχει αναπτυχθεί η έρευνα σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη βιώσιμη ανάπτυξη ή έχουμε ακόμη δρόμο μπροστά μας;

Γ.Α. Πιστεύω πως η Ελλάδα δεν έχει να ζηλέψει πολλά σε ερευνητικό επίπεδο από άλλες χώρες που θεωρούνται – και είναι δηλαδή– πιο προηγμένες τεχνολογικά. Εξάλλου μπορούμε να πούμε πως η Ελλάδα κινείται ερευνητικά μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χρησιμοποιεί τους πόρους της και τις γνώσεις που υπάρχουν σε αυτή και όλες οι ερευνητικές ομάδες συνεργάζονται στενά με αντίστοιχες ερευνητικές ομάδες άλλων χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρα δεν νομίζω ότι υστερούμε σε ερευνητικό επίπεδο. Από εκεί και πέρα, η έρευνα και η εφαρμογή της τεχνολογίας συχνά απέχουν και αυτό δεν οφείλεται μόνο στη μη ωριμότητα των

τεχνολογικών λύσεων, αλλά πιθανότατα στην έλλειψη στρατηγικής εφαρμογής, την έλλειψη κοινωνικής αποδοχής και σε άλλους παράγοντες. Κ.Γκ. Σχετικά με αυτό, ήθελα να σας ρωτήσω, θεωρείτε ότι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η γεωθερμία, για παράδειγμα, που είναι σχετικά άγνωστες στην Ελλάδα θα έπρεπε να αναπτυχθούν περισσότερο;

Γ.Α. Ναι, και αυτό νομίζω ότι θα προκύψει και από τη συνολική κουβέντα που θα κάνουμε σήμερα. Θα έλεγα ότι όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά γενικότερα στον πλανήτη μας, η μετάβαση σε καθαρότερες μορφές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας –η γεωθερμία είναι μια από αυτές– είναι ίσως μονόδρομος. Μονόδρομος για την αειφορία του πλανήτη, για τη ζωή του ανθρώπου γενικότερα. Ναι, προφανώς πρέπει. Από εκεί και πέρα, παράγοντες που έχουν να κάνουν με στρατηγικό σχεδιασμό, ισορροπίες μεταξύ χωρών αλλά ακόμη και με προβλήματα κοινωνικής αποδοχής είναι προβλήματα στην εφαρμογή όλης αυτής της τεχνολογίας. Αλλά στην ερώτησή σου η απάντηση είναι σίγουρα «ναι».

[ 85 ]

Σ υ ν α ν τήσ ε ι ς

Α.Π. Επειδή είπατε και για τις ισορροπίες μεταξύ των χωρών… Είδαμε στη Σύνοδο για το Περιβάλλον ότι η Κίνα δεν εμφανίστηκε καν. Δηλαδή, ενώ είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, δεν υπάρχει η απαραίτητη συνεργασία μεταξύ των χωρών για να βρεθούν λύσεις. Τι θα μπορούσε να γίνει για αυτό;

Γ.Α. Αυτό είναι αλήθεια και δυστυχώς δεν είναι εύκολη η απάντηση ούτε και η κριτική που μπορεί να κάνει κάποιος, τουλάχιστον σε χώρες που βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης. Από τη μια έχουμε το κριτήριο της ισότητας, της ισοτιμίας μεταξύ των χωρών. Κάποιες χώρες, δυτικές κυρίως, στην πορεία του προηγούμενου αιώνα, του αιώνα της αφθονίας, αναπτύχθηκαν ανεξέλεγκτα και έχουν φτάσει σε ένα επίπεδο ζωής αρκετά υψηλό εις βάρος του πλανήτη. Αυτό βέβαια διαπιστώθηκε αργότερα. Άρα τώρα έχει δημιουργηθεί ένα τεράστιο περιβαλλοντικό πρόβλημα. Αν οι χώρες που αναπτύσσονται, η Ινδία για παράδειγμα, αναπτυχθεί στο επίπεδο των δυτικών θα καταστραφεί ο πλανήτης. Έτσι, δημιουργείται ένα παράδοξο: οι δυτικές χώρες αναπτύχθηκαν, αυτές γιατί να μην αναπτυχθούν; Αλλά αν αναπτυχθούν ο πλανήτης θα καταστραφεί και θα πεθάνουμε όλοι. Δεν είναι εύκολες οι απαντήσεις και δεν είναι εύκολες και οι λύσεις. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν τα συμφέροντα των «μεγάλων οικονομικών παικτών», τα οποία έρχονται ενάντια το ένα στο άλλο. Είναι δυστυχώς ένα πολύπλοκο πρόβλημα. Α.Π. Βρισκόμαστε πραγματικά σε ένα κρίσιμο σημείο σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Παρόλο που μεγάλο κομμάτι της ευθύνης έχουν οι μεγάλες βιομηχανίες, όλοι συμβάλλουμε στο πρόβλημα. Πώς μπορεί να πεισθεί ο μέσος άνθρωπος ότι η ατομική δράση και η αλλαγή τρόπου ζωής θα έχει τεράστια οφέλη για το περιβάλλον;

Γ.Α. Καταρχάς υπάρχει ένα μεγάλο ερώτημα: μπορεί; Είναι αποκλειστικά θέμα των μεγάλων βιομηχανιών και των μεγάλων παραγωγικών μονάδων ή αφορά και εμάς; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα και πιθανότατα όταν κάποιος μιλά για ατομικές ευθύνες έρχεται αντιμέτωπος με αυτό το επιχείρημα: «Ποιος είναι ο ρόλος μου σε αυτό το πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί από τις μεγάλες παραγωγικές μονάδες;» Και πιθανότατα έχει και δίκιο. Αλλά παρόλα αυτά, τώρα που τα πράγματα είναι στα όριά τους, νομίζω ότι επιβάλλεται η συμμετοχή μας σε δύο επίπεδα, σε ατομικό και σε συλλογικό. Σε ατομικό επίπεδο είναι μικρές ή μεγαλύτερες αλλαγές που μπορούμε να κάνουμε στον τρόπο ζωής μας, να προσαρμόσουμε τις καθημερινές μας δραστηριότητες, να τις κάνουμε με έναν τρόπο που να είναι πιο φιλικός προς το περιβάλλον, χωρίς όμως υπερβολές. Οι υπερβολές, δείχνει η εμπειρία, ότι οδηγούν προς την αντίθετη κατεύθυνση γιατί υπάρχει μια αντίδραση και έτσι φτάνουμε στο αντίθετο αποτέλεσμα. Αλλά απλές πράξεις, καθη-

[ 86 ]

μερινές –να σβήνουμε τα φώτα όταν βγαίνουμε από το δωμάτιο, να κλείνουμε τη βρύση όταν δεν χρειάζεται, να χρησιμοποιούμε προϊόντα ενεργειακά πιο αποδοτικά, νέας γενιάς– είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε. Εξάλλου ας μην ξεχνάμε ότι είπαμε πως είναι θέμα των μεγάλων βιομηχανιών, αλλά οι τελικοί αποδέκτες των προϊόντων που παράγουν οι βιομηχανίες είμαστε εμείς. Όταν εμείς μειώσουμε τη ζήτηση, θα αναγκαστεί η βιομηχανία να προσαρμοστεί σε αυτό. Από την άλλη, υπάρχουν δράσεις όπως είπα και πριν σε συλλογικό επίπεδο. Και αυτό που κάνετε εσείς τώρα εντάσσεται σε αυτές. Συμμετοχή σε ομάδες, κοινότητες που δραστηριοποιούνται ώστε να αναδειχθεί το φαινόμενο, να αφυπνιστούν οι άνθρωποι, να δημιουργηθεί μια περιβαλλοντική κουλτούρα… Έχει σημασία όλοι να κάνουν τέτοιες δράσεις. Επίσης, είναι σημαντική η συμμετοχή ατόμων σε ομάδες που εργάζονται συλλογικά για επιστημονικές ή τεχνολογικές λύσεις με μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό συμμετοχής και είναι κάτι που τώρα γίνεται πιο συχνά. Γίνονται εδώ δράσεις που αφορούν κάποια μελέτη, κάποια έρευνα με συμμετοχή των ίδιων των πολιτών. Αυτό εκτός από το ότι βοηθά στην έρευνα, αναπτύσσει την περιβαλλοντική κουλτούρα. Σε διάφορα επίπεδα είναι σημαντική η συμμετοχή και δεν είναι σωστό να επιρρίπτουμε ευθύνες αποκλειστικά στις μεγάλες βιομηχανίες, παίζουμε και εμείς ρόλο. Κ.Γκ. Αρχίζουμε σιγά σιγά να αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο.

Γ.Α. Βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο αποδεδειγμένα πλέον. Όντως υπάρχει η κλιματική αλλαγή. Από όσο ξέρω από την τελευταία έκθεση της ipcc κατά 100% έχουμε κλιματική αλλαγή και κατά 90% αυτό οφείλεται σε ανθρωπογενείς λόγους. Οι επιπτώσεις είναι μπροστά μας, τις βλέπουμε. Το είπε εξαιρετικά ένας επίτροπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: «Αν σας έλεγε ο γιατρός ότι κατά 90% έχετε μια ασθένεια θανατηφόρα που απαιτεί μια επέμβαση, θα την κάνατε ή όχι;» Κ.Γκ. Πράγματι, είναι ζήτημα επιβίωσης πλέον… Πώς σας φαίνεται η χρήση του φυσικού αερίου ως καυσίμου μετάβασης μεταξύ των πιο «σκληρών» ορυκτών καυσίμων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας;

Γ.Α. Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι είναι κάτι τέτοιο. Φαίνεται πως δεν είμαι οπαδός του φυσικού αερίου! Δεν είμαι ειδικός στο αντικείμενο, αλλά είναι ξεκάθαρο ότι το φυσικό αέριο έχει προωθηθεί ως ένα καθαρότερο καύσιμο από τα συμβατικά ορυκτά καύσιμα –που κατά κύριο λόγο είναι ο λιγνίτης, ο άνθρακας και το πετρέλαιο– το οποίο βέβαια αποδεδειγμένα, λόγω χημικής σύστασης, παράγει χαμηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, δηλαδή χα-

Συναν τήσει ς

μηλότερο διοξείδιο του άνθρακα από τα άλλα, και το έχουν παρουσιάσει ως ένα «καύσιμο γέφυρα» για την ενεργειακή μετάβαση. Αν θυμάμαι καλά, μπορεί να παράγει έως και το 50% της παραγωγής διοξειδίου σε σχέση με τον λιγνίτη και 70% του πετρελαίου. Παρόλα αυτά, τα ποσοστά δείχνουν ότι απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ως καθαρό καύσιμο, ως το καύσιμο που θα οδηγήσει σε μηδενικές εκπομπές. Έχουμε πρόσφατα και τη μεγάλη αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου. Ναι, είναι καθαρότερο απέχει, όμως, πολύ από το να χαρακτηριστεί καθαρή πηγή ενέργειας. Και υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα, ότι εξατμίζεται εύκολα. Είναι, κατά κύριο λόγο, μεθάνιο που μπορεί εύκολα να εξατμιστεί. Κατά τις διαφορές διεργασίες – εξόρυξη, μεταφορά κ.λπ– υπάρχουν διαρροές προς την ατμόσφαιρα και το μεθάνιο από μόνο του είναι αέριο του θερμοκηπίου και μάλιστα πολύ πιο ισχυρό όσον αφορά τις επιπτώσεις του από το διοξείδιο του άνθρακα. Πρέπει να το δούμε συνολικά: κάποιος που θέλει να κρίνει περιβαλλοντικά μια διαδικασία, θα πρέπει να το δει ολιστικά και σε όλο τον κύκλο ζωής. Πρέπει να δει το συνολικό αποτύπωμα. Δεν είναι μόνο η παραγωγή, είναι και όλα τα υπόλοιπα. Α.Π. Οι νέες τεχνολογίες που σέβονται το περιβάλλον (ίσως επειδή τώρα ξεκινούν να αναπτύσσονται) κοστίζουν συνήθως περισσότερο. Πώς νομίζετε ότι θα πεισθούν βιομηχανίες και μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες να επιλέξουν τις πιο ακριβές πράσινες λύσεις στην καπιταλιστική κοινωνία που ζούμε;

Γ.Α. Καλή ερώτηση και αρκετά συνθέτη, δηλαδή δεν ξέρω κατά πόσο μπορώ να απαντήσω. Προφανώς, οποιαδήποτε τέτοια αλλαγή, ιδίως η αλλαγή στον τρόπο παραγωγής, κοστίζει. Ακόμα, όλες αυτές οι μορφές ενέργειας είναι ακριβές, είτε γιατί δεν έχουν την ιστορία της τεχνολογικής ανάπτυξης που έχουν οι υπόλοιπες είτε γιατί από μόνες τους, εγγενώς, έχουν υψηλό κόστος. Αν με ρωτάτε αν θα πρέπει να επιβληθεί αυτό στις βιομηχανίες και στον κόσμο ή όχι, η απάντηση μου είναι επίσης ότι η ιστορία έχει δείξει ότι οποιαδήποτε αλλαγή πρέπει να γίνει με έναν συνδυασμό μέτρων, pull και push, έλξης και πίεσης ή αν θέλετε, «το μαστίγιο και το καρότο». Τέτοιες αλλαγές πρέπει να γίνουν με έναν συνδυασμό μέτρων πίεσης (νομικές, κανονιστικές ρυθμίσεις, πρόστιμα κ.λπ) αλλά και μέτρων έλξης (παροχή κινήτρων, επιδοτήσεις, εκπτώσεις κ.λπ). Σε αυτό το επίπεδο, υπάρχουν και έχουν ήδη θεσπιστεί μεγάλης κλίμακας οριζόντια μέτρα ή εργαλεία που συνδυάζουν την πίεση και την έλξη και ενίοτε είναι προσανατολισμένα σε αυτό το καπιταλιστικό περιβάλλον ανάπτυξης στο οποίο ζούμε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων ρύπων. Είναι ένα εργαλείο που κάνει ακριβώς αυτό, προσαρμοσμένο στο πλαίσιο μια ελεύθερης αγοράς, πιέζοντας από τη μια κάποιους να μειώ-

σουν τις εκπομπές τους, αλλά δίνοντας και κίνητρα για να πουλήσουν τα δικαιώματα εκπομπών σε άλλους. Η διείσδυση των καθαρών μορφών ενέργειας μπορεί να επιταχυνθεί μέσα από τις νέες τεχνολογίες. Για παράδειγμα, οι τεχνολογίες ΑΠΕ μικρής κλίμακας είναι οι βασικές τεχνολογίες των αποκεντρωμένων συστημάτων παραγωγής ενέργειας και μάλιστα δίνουν τη δυνατότητα σε καθέναν από εμάς να γίνουμε εκτός από καταναλωτές και παραγωγοί ενέργειας. Είναι ένας όρος που δεν ξέρω πώς μεταφράζεται στα ελληνικά: «prosumer», σύμπτυξη των «producer» και «consumer». Αυτό μπορεί να γίνει είτε αυτόνομα (έχουμε εγκαταστήσει για παράδειγμα φωτοβολταϊκά στη στέγη) είτε οργανωμένα μέσα από ενεργειακές κοινότητες, οι οποίες είναι θεσπισμένες πλέον στην Ελλάδα. Αλλά για να μπορέσουν όλα αυτά τα αποκεντρωμένα συστήματα να λειτουργήσουν, για να γίνουν ανταγωνιστικά με τους μεγάλους σταθμούς παραγωγής ενέργειας, πρέπει να ελέγχονται και να οργανώνονται με έξυπνες λύσεις που βασίζονται στη σύγχρονη τεχνολογία, την ψηφιακή. Οι ψηφιακές λύσεις είναι αυτές που έρχονται να δώσουν στις καθαρές μορφές ενέργειας έναν καινούριο χαρακτήρα, να τις κάνουν ανταγωνιστικές και περισσότερο αποδοτικές. Είναι ξεκάθαρο, και το έχει δηλώσει ευθέως η Ευρωπαϊκή Ένωση, απέναντι στην οικονομία της κλίμακας αντιτάσσει την οικονομία της δικτύωσης. Γιατί στην οικονομία της κλίμακας κανείς δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την Κίνα. Επομένως, για να γίνουν οι τεχνολογίες αυτές ανταγωνιστικές, οικονομικά εφικτές και για να πεισθούν οι μεγάλοι παραγωγοί αλλά

[ 87 ]

Σ υ ν α ν τήσ ε ι ς

και εμείς οι ίδιοι, θα πρέπει να υπάρξουν μέτρα πίεσης και έλξης και να συνδυαστούν με οτιδήποτε καινούριο υπάρχει, κυρίως στον τομέα των ψηφιακών τεχνολογιών: έξυπνα εργοστάσια, δικτυωμένα εργοστάσια, δικτυωμένες γραμμές παραγωγής κ.λπ. Κ.Γκ. Αυτό που είπατε σχετικά με το μαστίγιο και το καρότο, μου έφερε στον νου τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Οι πωλήσεις τους έχουν εκτοξευθεί τον τελευταίο καιρό, αλλά αυτό συνοδεύεται και από ανησυχία για τις επιπτώσεις που θα έχει στο περιβάλλον η εξόρυξη των σπάνιων γαιών που χρειάζονται για την κατασκευή των μπαταριών τους. Τι πιστεύετε σχετικά; Θεωρείτε πως είναι μια θυσία που ίσως πρέπει να κάνουμε;

Γ.Α. Ναι, αλλά είναι δύσκολο το πρόβλημα. Είναι γνωστό ότι διάφορες πρώτες ύλες, όπως είναι οι σπάνιες γαίες, χρησιμοποιούνται ευρέως σε πολλά ενεργειακά συστήματα, σε μπαταρίες, σε ανεμογεννήτριες αλλά και σε πολλά ψηφιακά υποσυστήματα, τα οποία έρχονται συνεργατικά και χρησιμοποιούνται προκειμένου να δώσουν προστιθέμενη αξία στις άλλες τεχνολογίες. Έτσι, δημιουργούνται προβλήματα· από τη μια, τα αποθέματα των σπάνιων γαιών συνεχώς μειώνονται. Άρα έχουμε κάτι αντίστοιχο με τα αποθέματα του πετρελαίου και την πετρελαϊκή κρίση, η οποία προκάλεσε πολλά προβλήματα. Εδώ, πιθανώς, θα εμφανιστούν προβλήματα πολύ πιο γρήγορα, γιατί τα αποθέματα των σπάνιων γαιών είναι ακόμη μικρότερα κι αυτό έχει ήδη δημιουργήσει ανταγωνισμό μεταξύ χωρών, εταιρειών κ.λπ. Από την άλλη, φαίνεται ότι σ’ αυτό το επίπεδο είναι καθοριστική η σημασία των σπάνιων γαιών για την ανάπτυξη της πράσινης τεχνολογίας. Πάντως, εκτός από τη μείωση των αποθεμάτων, υπάρχουν και περιβαλλοντικά προβλήματα. Κατά κανόνα αυτές οι ουσίες δημιουργούν κατά τη χρήση τους ραδιενεργά απόβλητα, αν δεν κάνω λάθος, τα οποία αποβάλλονται σε τεχνητές λίμνες. Αυτά είναι μια ωρολογιακή βόμβα, γιατί οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να υπερχειλίσει η λίμνη και τα λύματα να μεταφερθούν κάπου που υπάρχουν άνθρωποι ή βιότοποι. Τι μπορεί να γίνει; Ίσως ανάπτυξη της τεχνολογίας για να αντικατασταθούν οι σπάνιες γαίες με άλλες ουσίες, λιγότερο επιβλαβείς, που υπάρχουν σε μεγαλύτερα αποθέματα στη γη, ή αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού προβλήματος με κατάλληλες τεχνικές. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να δώσω νούμερα, δεν ξέρω δηλαδή πόσο σημαντικό είναι ποσοστιαία σε σχέση με τα υπόλοιπα. Ξέρουμε ότι κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με την πυρηνική ενέργεια, αλλά εκεί το πρόβλημα είναι όντως μεγάλο. Κ.Γκ. Αυτή θα ήταν η επόμενη ερώτηση. Κάποιοι προβάλλουν την πυρηνική ενέργεια ως πανάκεια, ως λύση για όλα, επειδή είναι πιο φθηνή στη χρήση της και δεν παράγει

[ 88 ]

ιδιαίτερα απόβλητα. Ποια είναι η γνώμη σας;

Γ.Α. Γενικά, όταν με ρωτούν για κάτι προσπαθώ να δείξω τα συν και τα πλην, αυτό όμως είναι από τα λίγα πράγματα για τα οποία είμαι προσωπικά κάθετος. Σ’ αυτό το ζήτημα είμαι αρκετά κάθετος, δεν θεωρώ ότι η πυρηνική ενέργεια είναι μια λύση. Ναι, υπάρχουν οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας, αυτοί που υποστηρίζουν –και ορθά από επιστημονική σκοπιά– ότι η παραγωγή της έχει μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και επίσης υποστηρίζουν ότι, αν υπάρχει ένα κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας των μονάδων παραγωγής, θα έχουμε μία ασφαλή μορφή ενέργειας. Νομίζω ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα, όμως. Η εμπειρία του παρελθόντος έχει δείξει ότι πάντα υπάρχει κίνδυνος ατυχημάτων. Όμως στην προκειμένη περίπτωση, η έκταση και οι επιπτώσεις ενός τέτοιου ατυχήματος είναι τεράστιες, δεν μιλάμε για ατυχήματα τοπικά. Η γενιά μου έχει ζήσει και έχει υποστεί τις επιπτώσεις του ατυχήματος του Τσέρνομπιλ και δύσκολα θα δεχτεί το επιχείρημα της ασφαλούς μορφής ενέργειας.

Α.Π. Ήθελα να σας κάνω μια πιο γενική ερώτηση. Νομίζετε πως αν γίνει η μετάβαση στην πράσινη οικονομία θα αλλάξει και τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι βλέπουν τα πράγματα; Αν οι περισσότεροι από εμάς αποκτήσουμε περιβαλλοντική ευθύνη, ίσως αλλάξει η κοινωνία προς το καλύτερο γενικότερα, γιατί νομίζω πως ένας λόγος που γίνονται όλα αυτά είναι η αντίληψη που υπάρχει πως ο άνθρωπος μπορεί να κυριαρχήσει στον κόσμο, να ελέγξει τη φύση.

Γ.Α. Ισχύει, έτσι ακριβώς είναι. Όπως σας είπα, έδειξε η ιστορία ότι αυτό έγινε τις εποχές της αφθονίας, τις εποχές του προηγούμενου αιώνα, τουλάχιστον κατά τη δεκαετία του ’70 και του ’80, οπότε συνέβη η μεγάλη αλλαγή, το μεγάλο πρόβλημα, η μεγάλη απόκλιση, εκεί που κατάλαβε ο άνθρωπος ξαφνικά ότι αυτός ο τρόπος ζωής, το να παράγουμε και να καταναλώνουμε ανεξέλεγκτα, οδηγεί σε μεγάλα προβλήματα. Δηλαδή αυτό που συμβαίνει είναι ότι η φύση, όπως είπατε εσείς, ο πλανήτης –όπως λέω εγώ– έχει από μόνος του κάποιους μηχανισμούς. Δεν ξέρω αν έχετε διδαχθεί αυτόματο έλεγχο, που σημαίνει πως οποιαδήποτε διαταραχή υπάρξει, υπάρχει και ένας μηχανισμός ανάδρασης με τον οποίο επανέρχεται μέσα από μια διαδικασία, ακόμη κι αν αυτό αφορά την κλιματική αλλαγή ή την αύξηση της θερμοκρασίας. Εγώ, θα ξέρει και ο θείος σου, Κωνσταντίνε, ένα από τα μαθήματα που διδάσκω είναι η Μεταφορά Θερμότητας. Όταν, λοιπόν, λόγω αύξησης της συγκέντρωσης του διοξειδίου μειωθεί η ακτινοβολία που δέχεται η Γη, αυτό σημαίνει αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά με βάση κάποιους νόμους που επίσης έχετε διδαχθεί, αυτό σημαίνει και αύξηση της ακτινοβολίας που

Συναν τήσει ς

εκπέμπει η Γη γιατί είναι σε μεγαλύτερη θερμοκρασία. Άρα από τη μια θερμαίνεται, από την άλλη αρχίζει και ψύχεται γιατί όσο πάει και ισορροπεί. Έτσι λειτουργούσε ο κόσμος για αιώνες και χιλιετίες. Το κακό με αυτόν τον τρόπο ζωής που είπατε, αυτή η ισορροπία, αυτή οι μηχανισμοί ανάδρασης κάπου χάλασαν, δεν λειτουργούν. Πιθανότατα σ’ αυτή τη φάση αυτό δεν δημιουργεί πολλά προβλήματα, αν όμως συνεχιστεί αυτή η πορεία και συνεχώς μεταβαίνουμε σε καινούργια σημεία ισορροπίας του πλανήτη, ο πλανήτης θα επιβιώσει, αλλά οι άνθρωποι και πολλά από τα είδη θα καταστραφούν. Γιατί σ’ αυτές τις νέες συνθήκες ισορροπίας, σύμφωνα με τους μηχανισμούς ανάδρασης, του πλανήτη δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε εμείς. Α.Π. Δημιουργούνται και ανισότητες μεταξύ των γενεών – αυτό μου φαίνεται πολύ τρομακτικό, για να σας πω την αλήθεια. Αυτά που κάνουμε επηρεάζουν και εμάς, αλλά κυρίως οι επόμενες γενιές θα υποστούν τις συνέπειες των πράξεών μας.

Γ.Α. Ισχύει, αυτό γίνεται συνεχώς. Κι εσείς τώρα έχετε τις συνέπειες της δικής μου γενιάς, κι εγώ, που δεν ανήκα στη γενιά της πετρελαϊκής κρίσης του ’70 έχω υποστεί της συνέπειες των πράξεων εκείνης της γενιάς, και πάει λέγοντας… Αυτό είναι η αρχή, ο ορισμός της αειφορίας. Ο σεβασμός στις επόμενες γενιές και η μη διαταραχή σε οτιδήποτε μπορεί να επηρεάσει στη συνέχεια τον κόσμο αυτόν.

πίου έχουν άμεση συσχέτιση με την ενεργειακή κατανάλωση και η ενεργειακή κατανάλωση έχει άμεση συσχέτιση με το επίπεδο διαβίωσης, με την ποιότητα της ζωής μας. Μπορούμε κάποια στιγμή να αποσυνδέσουμε αυτά τα πράγματα; Να μην υπάρχει δηλαδή συσχέτιση ή να γίνει μικρότερη συσχέτιση; Μπορούμε π.χ. να παράγουμε περισσότερα καταναλώνοντας λιγότερα; Να ζούμε καλύτερα παράγοντας λιγότερα; Κ.Γκ.: Ξέρετε, όσο σας ακούω σκέφτομαι κάτι που έγινε πέρσι, όταν μια επενδυτική εταιρεία, έπειτα από πίεση των πελατών της, αγόρασε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι των μετοχών της Exxon Mobile και αποφάσισε να προωθήσει στο διοικητικό συμβούλιο φιλικές προς το περιβάλλον επενδύσεις. Νομίζω αυτό είναι ένα παράδειγμα συλλογικής δράσης και δείχνει πώς εμείς ως καταναλωτές μπορούμε να έχουμε λόγο.

Γ.Α. Ακριβώς, να απαιτούμε τις αλλαγές και να τις προωθούμε με τον τρόπο ζωής μας. Αριάδνη και Κωνσταντίνος: Σας ευχαριστούμε θερμά! Να είστε καλά!

Γ.Α. Κι εγώ σας ευχαριστώ. Χάρηκα πολύ!

Α.Π. Κι αυτοί οι στόχοι του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη ως το 2030 πιστεύετε ότι είναι εφικτοί;

Γ.Α. Μακάρι να ήξερα. Μεταξύ μας, και ναι και όχι. Κανείς δεν ξέρει γιατί καμιά φορά τα πράγματα έρχονται ανάποδα από την ίδια τη φύση, δημιουργούνται εκείνες οι αναδράσεις που λέγαμε. Κοιτάξτε, πιθανότατα λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού έχει μειωθεί το φαινόμενο, έχουν μειωθεί οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες, πιθανώς αυτό είναι και μια απόδειξη πως πράγματι είναι ανθρωπογενές το πρόβλημα. Ποιος μπορούσε να προβλέψει κάτι τέτοιο δυο χρόνια πριν, για παράδειγμα; Άρα οι στόχοι για το 2030 είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί ή να επιτευχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Όταν κάποιος θέτει στόχους, αυτοί είναι αρκετά ψηλά προκειμένου να δημιουργήσει μια δυναμική. Επομένως, ναι, αλλά δεν ξέρουμε. Όλη αυτή η συζήτηση που κάναμε στην ουσία κάπου εκεί καταλήγει: μπορούμε να τα επιτύχουμε αυτά και πώς; Προηγουμένως δεν μίλησα για σημαντικές θυσίες, αν θυμάστε. Μίλησα για αλλαγή του καθημερινού τρόπου ζωής που θα μπορούσε σχετικά εύκολα να γίνει αν ξεπεράσουμε κάποια πρότυπα ζωής που έχουμε, όπως το να φοράμε ακριβά πράγματα. Από την άλλη, ακόμη δυστυχώς οι εκπομπές των αερίων του θερμοκη-

[ 89 ]

Σ υ ν α ν τήσ ε ι ς

[ 90 ]

Συναν τήσει ς

Συνάντηση με την Ασπασία Χατζηευθυμίου του Παύλου Ρωμανου Μπέρτσου (Β3)

Η

κ. Ασπασία Χατζηευθυμίου είναι ερευνήτρια και σύμβουλος σε θέματα οικολογίας. Συνεργάζεται με αναγνωρισμένα Πανεπιστήμια και Οργανισμούς στην Αμερική, όπου και σπούδασε. Ταυτόχρονα, έχει πλούσιο εκπαιδευτικό έργο, οργανώνοντας περιβαλλοντολογικά προγράμματα για ανθρώπους κάθε ηλικίας. Αυτή τη στιγμή, η επαγγελματική της δραστηριότητα επικεντρώνεται στο Κατάρ.

το χρησιμοποιούμε και μετά το ξεκουράζουμε. Αν δεν το κάνεις αυτό, δεν παράγεις. Το να δουλεύεις είναι πάντα κουραστικό. Αλλά το να δουλεύεις με τόσα διαφορετικά θέματα είναι και αναζωογονητικό. Δεν είναι η κούραση της ρουτίνας και κάποιας δουλειάς που δεν σου αρέσει και είναι ψυχοφθόρα. Το «take home» αυτών που σου λέω εγώ, είναι να αναγεννάσαι και να μπορείς να κάνεις αυτό που σου ταιριάζει.

Π.Ρ.Μπ. Πώς είναι να κάνεις ερευνητική δουλειά σήμερα; Τι χρειάζεται, τι δυσκολίες υπάρχουν;

Π.Ρ.Μπ. Είσαι μια γυναίκα επιστήμονας. Έχεις αισθανθεί ότι το φύλο σου σε έχει εμποδίσει στη δουλειά σου ή στα όνειρά σου;

Α. Χ. Η έρευνα είναι κάτι πάρα πολύ ωραίο. Η αίσθηση ότι ανακαλύπτεις κάτι που δεν το έχει δει κάποιος άλλος ή δεν το έχει σκεφτεί ή δεν το έχει εκφράσει, είναι σαν να γεννάς εγκεφαλικά. Στην οικολογία συγκεκριμένα, έχει πολύ ενδιαφέρον ότι όλο το ερευνητικό κομμάτι γίνεται μέσα στη φύση, γιατί αυτό είναι το αντικείμενό σου. Τη φύση δεν μπορείς να την κάνεις ό,τι θέλεις, έχει καπρίτσια, οπότε πρέπει να έχεις δημιουργικό μυαλό για να μπορείς να λύνεις προβλήματα «on the spot», να είσαι προετοιμασμένη και να έχεις δουλέψει τα διάφορα πιθανά σενάρια. Ένα δύσκολο στην έρευνα είναι ότι πρέπει να κάνεις αιτήσεις σε φορείς ή σε κυβερνητικά προγράμματα και να πείσεις τις επιτροπές αυτές ότι η έρευνά σου έχει να προσφέρει. Εκεί υπάρχει μεγάλη ανταγωνιστικότητα. Μια άλλη δυσκολία, που όμως είναι ταυτόχρονα και δημιουργικό κομμάτι, είναι να γράφεις για τα ευρήματα της ερευνάς σου. Στην οικολογία είναι πολύ ωραίο, γιατί βλέπεις όλη την εικόνα. Για να έχεις το τελικό αποτέλεσμα πρέπει να συνδυάσεις γνώσεις από πολλές ειδικότητες, είναι κάτι πολύπλευρο και σφαιρικό και πρέπει να σκέφτεσαι τα πάντα. Π.Ρ.Μπ. Εργάζεσαι σε πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα, με πανεπιστήμια, ινστιτούτα, εταιρείες, στην έρευνα… Δεν έχεις ένα κλασικό οκτάωρο. Πώς βάζεις ένα όριο; Πού αρχίζει η δουλειά και πού τελειώνει;

Α.Χ. Έχω πολλά όρια. Δεν θα έχω όλη μέρα meetings, γιατί έτσι δεν θα μπορώ να γράψω. Δεν δουλεύω μετά τις 5, γιατί χρειάζομαι πριν κοιμηθώ να έχω κάποιες ώρες που ηρεμεί το μυαλό μου . ώρες που δεν «φυτοζωώ» το λέω εγώ. Το μυαλό μας είναι ένα όργανο που

Α.Χ. Ναι, μία φορά. Ήμουν μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Κατάρ και έπρεπε να κάνουμε στατιστική ανάλυση σε μια μεγάλη βάση δεδομένων, οπότε αποφασίσαμε να ζητήσουμε βοήθεια από έναν ειδικό. Αισθάνθηκα ότι όσο έκανα την παρουσίαση για τα μοντέλα που χρειαζόμασταν, δεν με άκουγε και με διέκοπτε συνέχεια, επειδή είμαι γυναίκα. Στον δυτικό κόσμο είμαστε τυχερές, προνομιούχες, έχουμε όλες τις ευκαιρίες στον πλανήτη. Αλλά δεν είναι παντού το ίδιο. Ειδικά για τις γυναίκες. Για αυτό είμαι μειονότητα και υπάρχει ο φεμινισμός, ενώ δεν υπάρχει ένα αντίστοιχο κίνημα για τους άνδρες. Είμαστε ο μισός πληθυσμός της γης και παρόλα αυτά είμαστε μειονότητα. Π.Ρ.Μπ. Έχουμε ελπίδες να σταματήσουμε την κλιματική κρίση ή κάποια στιγμή ο πλανήτης μας δεν θα μπορεί πλέον να στηρίζει μια ζωή όπως την κάνουμε τώρα;

Α.Χ. Ο πλανήτης δεν θα μπορέσει να στηρίξει τη ζωή όπως την κάνουμε τώρα. Πιστεύω, όμως, ότι μπορούμε να καταφέρουμε ό,τι θέλουμε και το μόνο που χρειαζόμαστε είναι να βρούμε τον τρόπο. Και επειδή μιλάς για την κλιματική αλλαγή, πιστεύω ότι υπάρχει η έρευνα, υπάρχουν οι τρόποι που μπορούμε να την επιβραδύνουμε. Στην τελική, εγώ είμαι οικολόγος και τα βλέπω σφαιρικά. Και ξέρω ποιοι είναι οι παράγοντες σε αυτό το πρόβλημα. Οπότε πιστεύω ότι αυτό που πρέπει να γίνει είναι, πρώτον, οι ακτιβιστές να κάνουν πιο μεγάλο ντόρο. Επίσης, πρέπει να ασκήσουμε πίεση στους πολιτικούς που ευνοούν εταιρείες οι οποίες κάνουν εξόρυξη μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό είναι πολύ μεγάλο εμπόδιο, γιατί μιλάμε για συμφέροντα. Νομοθεσία υπάρχει, εκείνο που χρειάζεται είναι πίεση. Αλλά

[ 91 ]

Σ υ ν α ν τήσ ε ι ς όλοι πρέπει να κάνουμε κάτι, ο καθένας όσο και όπου μπορεί. Π.Ρ.Μπ. Γιατί αποφάσισες να σπουδάσεις στην Αμερική; Πώς ήταν εκεί; Και σε ρωτάω γιατί στο Σχολείο μας υπάρχουν παιδιά στο IB που φαντάζομαι ότι θα ενδιαφέρονται πολύ για αυτή την ερώτηση.

Α. Χ. Αποφάσισα να πάω στην Αμερική γιατί ήξερα πώς είναι τα αμερικάνικα πανεπιστήμια και πώς είναι και τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Έτσι, έκρινα βάσει του χαρακτήρα μου και του τρόπου που λειτουργώ και μαθαίνω. Το δεύτερο κριτήριο ήταν το πρόγραμμα σπουδών. Στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια αν θες να γίνεις βιολόγος, για παράδειγμα, τα μαθήματα είναι όλα σχετικά με το αντικείμενο. Τα πιο άσχετα είναι τα μαθηματικά, η φυσική και η χημεία. Ενώ τα πανεπιστήμια στην Αμερική είναι πιο κοντά στην έννοια της Ακαδημίας της Αρχαίας Ελλάδας: όταν θες να γίνεις βιολόγος θα κάνεις όλα τα σχετικά μαθήματα, αλλά μπορείς να πάρεις και μαθήματα όπως ιστορία, φιλοσοφία ή λογοτεχνία, που είναι πιο γενικά και σε βοηθάνε να γίνεις πιο σφαιρικός και πιο ολοκληρωμένος άνθρωπος. Ωστόσο, θέλω να σου πω και αυτό να το γράψεις με bold, ότι κανένας φοιτητής δεν πρέπει να κάνει μεταπτυχιακό ή διδακτορικό χωρίς να πληρώνεται για αυτό. Διότι κάνεις έρευνα και παράγεις έργο. Π.Ρ.Μπ. Έχεις ζήσει και εργαστεί σε τρεις ηπείρους, έχεις μια πολύ ολοκληρωμένη άποψη για τον κόσμο και τους ανθρώπους. Τελικά οι άνθρωποι μοιάζουν ή όχι μεταξύ τους;

Α.Χ. Και ναι και όχι. Σκέψου, όλοι οι άνθρωποι έχουμε τις ίδιες βασικές ανάγκες. Από αυτή την άποψη είμαστε όλοι οι ίδιοι. Αυτό που βλέπω εγώ που συναναστρέφομαι πολύ κόσμο, από πολλές χώρες, είναι ότι η πλειονότητα των ανθρώπων είναι καλοί άνθρωποι. Αυτό νομίζω είναι σημαντικό να το καταλάβεις. Εάν σε κάποιον φερθείς ντόμπρα, ενδιαφερθείς για εκείνον, τον κερδίζεις, δεν είναι τόσο δύσκολο. Ακόμα και αν είναι από διαφορετικό οικονομικό, γνωστικό, κοινωνικό επίπεδο, από διαφορετική θρησκεία. Όταν ετοιμαζόμουν για ένα

[ 92 ]

πτυχίο γαλλικών, μας είχαν βάλει να διαβάσουμε ένα βιβλίο του Βολταίρου, το Ζαντίγκ. Έγραφε για τις θρησκείες και ότι όλες είναι ίδιες. Όλοι πιστεύουν σε μια δύναμη ανώτερη, έξω από εμάς και όλες μιλάνε για την αγάπη. Η μόνη διαφορά είναι ο τρόπος που φτάνεις εκεί. Με τους Άραβες, για παράδειγμα, μοιάζουμε αρκετά. Είναι και για αυτούς σημαντική η οικογένεια, τους αρέσει να καλοπερνάνε, όπως και σε μας, τους αρέσει το ωραίο φαγητό. Δεν είμαστε, λοιπόν, ίδιοι, άλλα ούτε και τόσο διαφορετικοί. Π.Ρ.Μπ. Πιστεύεις ότι αλλάζει ο κόσμος και οι άνθρωποι;

Α.Χ. Η αλλαγή είναι το μόνο σίγουρο. Πολλές φορές αρνούμαστε να το δεχτούμε. Αλλά τελικά βλέπεις ότι αλλάζουνε τα πράγματα, δεν έχεις κανέναν έλεγχο στην αλλαγή. Τα πάντα ρεί. Αυτό είναι ο βασικός κανόνας. Έτσι και οι άνθρωποι. Αλλιώς είσαι στο λύκειο, αλλιώς ως φοιτητής, αλλιώς όταν ξεκινάς την καριέρα σου. Αλλάζει το μυαλό σου, η χημεία του, φυσιολογικά. Π.Ρ.Μπ. Θα ήθελες να προσθέσεις κάτι, πριν κλείσουμε την κουβέντα μας;

Α.Χ. Θα ήθελα να πω ότι πρέπει να είμαστε κοντά στη φύση, γιατί η φύση θα μας δώσει τη λύση. Θα μας κάνει ευτυχισμένους, υγιείς και αυτό είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο. Θα μας κάνει να ενδιαφερόμαστε για τα άλλα ζώα και φυτά, να τα σεβόμαστε. Θα καταλάβουμε ότι δεν είναι το διαμέρισμά μας το σπίτι μας. Η φύση είναι το σπίτι μας. Αυτό είναι το πρώτο. Το δεύτερο είναι να βοηθάς αυτούς που χρειάζονται βοήθεια. Επομένως, η εθελοντική δράση είναι πολύ σημαντική. Αυτά όλα στα λέω για να υπογραμμίσω ότι εμείς είμαστε πολύ τυχεροί γιατί έχουμε μια άνετη ή σχετικά άνετη ζωή και μπορούμε να βοηθάμε όπου υπάρχει ανάγκη. Όταν με ρωτάνε ποιο είναι το νόημα της ζωής, λέω ότι είναι η αγάπη και το service. Όταν έκανα το διδακτορικό μου στην οικολογία, αυτή η προσφορά για το κοινό καλό ήταν κάτι που μας το έβαλαν πραγματικά μέσα στο μυαλό, μας τρύπησαν το μυαλό με αυτό: πρέπει να κάνεις καλό για τους ανθρώπους και για τον κόσμο που σε περιβάλλει.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: βαλια σωτηροπουλου (ΙΒ1)

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΖΩΗ ΓΚΙΖΕΛΗ (ΙΒ1)