ΕΚΚΡΕΜΕΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

www.moraitis.edu.gr

IOYNIOΣ 2021

ΕΚΚΡΕΜΕΣ ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντονισμός – Επιμέλεια:

Ελένη Κοσμά

Art Director:

Θάνος Γκιώνης

Συντακτική Ομάδα:

Σελ. 13

Ράνια Αραβαντινού (Β4) Μαρία Βερούχη (Β2) Κωνσταντίνος Γκίκας (Β1) Πολυξένη Ζιαζιά (Α3) Θάλεια Κωνσταντοπούλου (Β1) Υβόννη Μέλισσα (Α3) Σοφία Παπαθανασίου (ΙΒ1) Αγγελική Πήλιουρα (Γ2) Αριάδνη Πήλιουρα (Β3) Λένα Τάρλατς (Α2) Αλέξης Τζανέτος (ΙΒ2)

Έγραψαν για το τεύχος:

Μαρία Βερούχη (Β2) Αριάδνη Γιαννακού (Γ1) Κωνσταντίνος Γκίκας (Β1) Γιάννης Διακαντώνης (Γ4) Αναστασία Δρόσου (Γ1) Πολυξένη Ζιαζιά (Α3) Θάλεια Κωνσταντοπούλου (Β1) Νεφέλη Λαλιώτη (Α5) Έλλη Μάρη (ΙΒ1) Υβόννη Μέλισσα (Α3) Ζωή Μουστάκα (Α3) Βάλια Μπαμπίλη (Α1) Σοφία Παπαθανασίου (ΙΒ1) Αγγελική Πήλιουρα (Γ2) Αριάδνη Πήλιουρα (Β3) Στάθης Πουλαντζάς (ΙΒ1) Κατερίνα Σκουλούδη (Α4) Λένα Τάρλατς (Α2) Μαριαλήνα Τσινίδη (ΙΒ1) Δανάη Φραγκούλη (Α3) Νάσια Χρυσογέλου (Γ3)

Ι. Editorial 3

Αγγελική Πήλιουρα, «Το Εκκρεμές βρήκε τη Σχεδία του»

Ii. Κεντρικό Αφιέρωμα: Αστεγία 4-13

Κωνσταντίνος Γκίκας, «Το φαινόμενο της αστεγίας: μια ιστορική αναδρομή» Θάλεια Κωνσταντοπούλου & Αριάδνη Πήλιουρα, «Ένα αντίτυπο, χίλιες αχτίδες ελπίδας: περιοδικά δρόμου στην Ευρώπη» Σοφία Παπαθανασίου & Υβόννη Μέλισσα, «Άστεγοι στα μπλε και στ’ άσπρα» Λένα Τάρλατς, «Η ανθρωπιά και η δεξιότητα της όρασης» & Συνέντευξη με τον Χρήστο Αλεφάντη (περιοδικό Σχεδία)

III. Inter Pares/Μεταξύ Ίσων 14-35

α. Εφ’ Όλης της Ύλης

Σοφία Παπαθανασίου, «Ευάλωτες δημοκρατίες» Υβόννη Μέλισσα, [Σε έναν αναγνώστη] Κωνσταντίνος Γκίκας, «A house divided: η επίθεση στο Καπιτώλιο» Στάθης Πουλαντζάς, «Black Lives Matter» Μαρία Βερούχη, «Για τις σχολικές καταλήψεις» Αναστασία Δρόσου, «Σημειώσεις για τη Νεωτερικότητα σε καιρό πανδημίας» Θάλεια Κωνσταντοπούλου, «Amor fati» Δανάη Φραγκούλη, «Ο εαυτός μας κι εμείς» Αριάδνη Γιαννακού, «Σε μιαν ανάσα» Πολυξένη Ζιαζιά, «Japandi: η αρχιτεκτονική του απόλυτου μινιμαλισμού»

β. Λογοτεχνικοί Πειραματισμοί

Νάσια Χρυσογέλου, «Κραυγή» Ζωή Μουστάκα, «Μια θυσία για την ανθρωπότητα» Έλλη Μάρη, «Σιλουέτα» Αριάδνη Πήλιουρα, [τρία χαϊκού] Λένα Τάρλατς, «Το αόρατο βραχιόλι» Νεφέλη Λαλιώτη, «Ο ήχος της αδράνειας»

IV. Το Σχολείο μας 36-41

Γιάννης Διακαντώνης, «Redefining Borders: TEDxMoraitisSchool 2020» Κατερίνα Σκουλούδη, «Science first» Μαριαλήνα Τσινίδη, «Moon Landing: μια σύγχρονη κιβωτός. Συνάντηση με τον κ. Λουκά Μωραΐτη»

Σελ. 52

V. Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη 42-47

Σοφία Παπαθανασίου, για το μυθιστόρημα του Φ. Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία Θάλεια Κωνσταντοπούλου, για το μυθιστόρημα του Τζ. Γκριν, Χελώνες στο άπειρο Μαρία Βερούχη, για τη θεατρική παράσταση Δείπνο Ηλιθίων (Θέατρο Κάππα) Υβόννη Μέλισσα, για τη θεατρική παράσταση Ο γυάλινος κόσμος (Εθνικό Θέατρο)

Σελ. 48

VI. Συναντήσεις 48-61

Με την ιστορικό Μαρία Ευθυμίου Με τη μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Με τον εκδότη Λευτέρη Καραμήτρου (εκδόσεις και βιβλιοπωλείο «Ακυβέρνητες Πολιτείες») Σχεδιασμός εξωφύλλου: Θάνος Γκιώνης Σχεδιασμός λογοτύπου στο οπισθόφυλλο: Ράνια Αραβαντινού

Σελ. 10

[ 3 ]

[ 4 ]

I. Editorial

Το Εκκρεμές βρήκε τη Σχεδία του Thσ ΑγγελικήΣ Πήλιουρα (Γ2)

T

έλη Σεπτέμβρη, Τετάρτη μεσημέρι, στάση «Μέγαρο Μουσικής». Όπως κάθε τελευταία Τετάρτη του μήνα, στην έξοδο του μετρό στεκόταν η πωλήτρια του περιοδικού δρόμου Σχεδία, με την οποία ανταλλάξαμε δυο κουβέντες. Καθώς έφευγα με τη Σχεδία στα χέρια μου, σκέφτηκα: «Γιατί να μη συνεισφέρουμε και εμείς στο πολύτιμο έργο της Σχεδίας, δείχνοντας έμπρακτη υποστήριξη στους άστεγους συνανθρώπους μας; Γιατί να μη “συμπλεύσει” το Εκκρεμές με τη Σχεδία;» Έτσι, λοιπόν, απευθυνθήκαμε στον διευθυντή σύνταξης του περιοδικού, κ. Χρήστο Αλεφάντη, με τον οποίο συζητήσαμε για τους πιθανούς τρόπους «σύμπλευσης» των δύο περιοδικών, αλλά και για τις δράσεις της Σχεδίας. Αυτή η συνάντηση μάς έδωσε το κίνητρο να διαβάσουμε περισσότερα για το ζήτημα της αστεγίας και να πραγματοποιήσουμε τη δική μας έρευνα: περιοδικά δρόμου, η ευρωπαϊκή και η ελληνική νομοθεσία για την προστασία των άστεγων, η αλληλεγγύη των ανθρώπων και άλλα ενδιαφέροντα ζητήματα βρέθηκαν στην καρδιά των αναζητήσεών μας όσο ετοιμάζαμε αυτό το αφιέρωμα. Δοκιμάσαμε, ακόμη, να γράψουμε κάποια από τα άρθρα μας …από κοινού! Η διαδικασία ήταν απολαυστική. Το αποτέλεσμα το αφήνουμε στην κρίση σας.

Η επόμενη ενότητα, Inter Pares, περιλαμβάνει κείμενα γραμμένα από τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές μας, του Λυκείου και του ΙΒ. Μας χαροποίησε το γεγονός πως έφτασε στα χέρια μας ένας τεράστιος όγκος κειμένων. Στο τεύχος αυτό ακούγονται για ακόμη μία φορά οι ετερόκλητοι ήχοι που συνθέτουν τη φωνή της Μαθητικής μας Κοινότητας. Στις σελίδες του θα βρείτε, επίσης, κείμενα και συνεντεύξεις για τις δράσεις του Σχολείου μας: τη διοργάνωση του Tedx Moraitis School, της ημερίδας Science First, καθώς και για το Moraitis Moon Landing, τη διαστημική αποστολή στην οποία συμμετέχει το Σχολείο. Ακολουθεί η ενότητα Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη, στην οποία, σταθερά, σας προτείνουμε βιβλία και διαδικτυακές παραστάσεις που ξεχωρίσαμε και μας προσέφεραν ευχάριστες στιγμές στην περίοδο της καραντίνας. Τέλος, κουβεντιάσαμε με σπουδαίους ανθρώπους από τον χώρο των γραμμάτων: την ιστορικό Μαρία Ευθυμίου, τη μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου και τον συνιδρυτή των εκδόσεων και του βιβλιοπωλείου «Ακυβέρνητες Πολιτείες», Λευτέρη Καραμήτρου. Καλή ανάγνωση!

[ 5 ]

[ 6 ]

ΙΙ. Κεντρικό Αφιέρωμα: Αστεγία

Το φαινόμενο της αστεγίας: μια ιστορική αναδρομή Toy Κωνσταντίνου Γκίκα (Β1)

A

ν και πολύ συχνά αντιμετωπίζουμε το ζήτημα των άστεγων ως σύγχρονο, στην πραγματικότητα άστεγοι υπήρχαν πάντα. Από τον Όμηρο ήδη μαθαίνουμε για την ύπαρξη περιπλανώμενων ανθρώπων χωρίς κατοικία που αναγκάζονταν να καταφύγουν στην επαιτεία. Τον Μεσαίωνα οι άνθρωποι αυτοί είχαν κατώτερη κοινωνική θέση και από τους δουλοπάροικους ακόμη, ενώ οι άστεγες γυναίκες θεωρούνταν συχνά μάγισσες. Τις περισσότερες φορές τα μοναστήρια ήταν υπεύθυνα για την φροντίδα των ανθρώπων αυτών που το κράτος αγνοούσε ή ακόμα και καταδίωκε. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, με μια σειρά νόμων από το 1349 έως το 1597 η αστεγία ποινικοποιήθηκε και οι ποινές περιελάμβαναν βασανιστήρια και εξορία στις αποικίες ή αργότερα υποχρεωτική παραμονή σε πτωχοκομείο. Παρόμοιοι νόμοι υπήρχαν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Οι νόμοι αυτοί προέβλεπαν φυλάκιση ή καταναγκαστική εργασία ως ποινή, και σε πολλές περιπτώσεις καταργήθηκαν μόλις τον 20ό αιώνα. Στην Ουγγαρία, μάλιστα, η αστεγία ποινικοποιήθηκε εκ νέου το 2018!

Και στην άλλη όμως πλευρά του Ατλαντικού η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Οι πόλεμοι με τους Ινδιάνους, η Αμερικανική Επανάσταση και ο Εμφύλιος Πόλεμος δημιούργησαν έναν μεγάλο αριθμό άστεγων στις ΗΠΑ του 19ου αιώνα. Λόγω της ύπαρξης απελεύθερων σκλάβων που ήταν άστεγοι, οι Νότιες Πολιτείες έφτιαξαν νόμους που προέβλεπαν εργασία σε καθεστώς σχεδόν δουλείας για όσους συλλαμβάνονταν ως περιπλανώμενοι άστεγοι. Η εκτόξευση όμως του αριθμού των άστεγων παγκοσμίως σημειώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Η μαζική μετανάστευση ανθρώπων σε πόλεις όπου δεν μπορούσαν πάντα να βρουν εργασία και η παγκόσμια οικονομική κρίση, καθώς και η κατάρρευση του κράτους πρόνοιας σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες και η ανυπαρξία του στις αναπτυσσόμενες ήταν σημαντικοί παράγοντες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ 100 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως είναι άστεγοι και, μολονότι δεν διώκονται πλέον από το κράτος, πολύ συχνά η κοινωνία τούς αγνοεί.

[ 7 ]

Αστεγία

[ 8 ]

Ασ τ ε γ ί α

Ένα αντίτυπο, χίλιες αχτίδες ελπίδας: περιοδικά δρόμου στην Ευρώπη ThΣ Θάλειας Κωνσταντοπούλου (Β1) & τησ Αριάδνης Πήλιουρα (Β3)

Άστεγοι. Αυτοί οι άνθρωποι που ζουν κάτω από το

όριο της φτώχειας. Που είναι πάντα εκεί κι ας μην τους προσέχουμε στη βιασύνη για να πάμε στο σχολείο ή στη δουλειά. Που τα χειμωνιάτικα βράδια δεν έχουν λίγη ζεστασιά. Και τουρτουρίζουν από το κρύο –του καιρού και της ψυχής. Δεν έχουν κάτι που οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε δεδομένο: ένα Σπίτι. «Περιοδικά δρόμου» ονομάζονται τα περιοδικά που πωλούνται από άστεγους, άνεργους ή ανθρώπους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, παρέχοντάς τους έτσι ένα σημαντικό χρηματικό ποσό, σωτήριο για τη ζωή τους. Από την τιμή πώλησης του περιοδικού ένα ποσοστό της τάξης του 70% πηγαίνει απευθείας στον πωλητή. Τα περιοδικά δρόμου πωλούνται αποκλειστικά και μόνο στους δρόμους μιας πόλης. Όχι σε βιβλιοπωλεία, όχι σε περίπτερα. Παρόλο που περιοδικά δρόμου υπήρχαν και νωρίτερα, η πρώτη εφημερίδα δρόμου θεωρείται η Street News, η οποία τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1989 στη Νέα Υόρκη. Στη συνέχεια ακολούθησαν και άλλες: η Big Issue στη Μεγάλη Βρετανία, η Real Change στο Σιάτλ, η L’Itinéraire στο Μόντρεαλ… Στη Γαλλία, όπου οι άστεγοι αυξάνονται με εκθετικό ρυθμό, τα περιοδικά δρόμου γίνονται όλο και περισσότερα. Συγκλονιστική είναι η δήλωση ενός πωλητή

της Macadam Journal, όπως δημοσιεύτηκε σε σχετικό αφιέρωμα των New York Times: «Αυτό που μου αρέσει περισσότερο είναι ότι οι άνθρωποι έρχονται και μου μιλούν. Αν δεν με δουν για λίγες μέρες θα με ρωτήσουν: Τι έγινε; Όλα καλά; Παλαιότερα θα απέστρεφαν το βλέμμα τους». Στη Γερμανία, η οποία επίσης έχει τεράστιο αριθμό άστεγων, δεκατρία περιοδικά δρόμου ζητούν δωρεάν στέγαση για αυτούς τους ανθρώπους, δεδομένων των συνθηκών που επιβάλλει η πανδημία. Τα περιοδικά δρόμου προσφέρουν μια ασφάλεια, ένα εισόδημα, αλλά και αποτελούν ίσως ένα διαφορετικό σπίτι, μέσα στο οποίο δημιουργούνται και συντηρούνται ανθρώπινες σχέσεις μιας άλλης μορφής, με επίκεντρο το αίτημα της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας. Οι άνθρωποι αντλούν μέσα από τα περιοδικά δρόμου αυτοπεποίθηση: αισθάνονται ότι προσφέρουν και ότι δρουν. Καταφέρνουν, έτσι, μέσα από τις δυσκολίες να βρουν ελπίδα και κίνητρο για να συνεχίσουν έναν δύσκολο και δύσβατο δρόμο. Σήμερα, περίπου εκατό διαφορετικά περιοδικά δρόμου διανέμονται σε τριανταπέντε χώρες. Για αυτό την επόμενη φορά που θα συναντήσεις έναν πωλητή περιοδικού δρόμου, αγόρασε ένα αντίτυπο. Ποιος ξέρει; Ίσως του αλλάξεις τη ζωή!

[ 9 ]

Αστεγία

Άστεγοι στα μπλε και στ’ άσπρα τησ Υβόννης Μέλισσα (Α3) & τησ Σοφίας Παπαθανασίου (ΙΒ1)

Σύμφωνα με τη HelMSIC [Hellenic Medical Students’

International Committee], ως άστεγοι ορίζονται όλα τα άτομα που διαμένουν νόμιμα στη χώρα και είτε διαβιούν στον δρόμο είτε φιλοξενούνται προσωρινά σε ξενώνες, ιδρύματα, κλειστές δομές, άλλοτε σε κατάλληλα και άλλοτε σε ακατάλληλα καταλύματα. Τα άτομα αυτά στερούνται τα απολύτως αναγκαία για την επιβίωσή τους (τροφή, νερό, ρεύμα). Όταν, όμως, ακούμε την λέξη «άστεγος», η πρώτη μας σκέψη δεν είναι ο μάλλον απρόσωπος αυτός ορισμός, αλλά οι άνθρωποι που συναντάμε στις άκρες των πεζοδρομίων κουλουριασμένους ή τυλιγμένους με μια κουβέρτα να παρακαλούν για χρήματα, για έναν ζεστό καφέ σε μια κρύα μέρα ή για ένα κομμάτι ψωμί. Μολονότι η χώρα μας δεν είναι τόσο μεγάλη, βρισκόμαστε στη 13η θέση παγκοσμίως σε αριθμό άστεγων. Για την ακρίβεια, περίπου 20.000 συνάνθρωποί μας βρίσκονται στη δυσάρεστη αυτή θέση, με σχεδόν τους μισούς να είναι στην Αθήνα. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς λένε τον άνδρα που περνάει δίπλα από το αυτοκίνητό σας στο φανάρι πριν από την Καποδιστρίου ή τη γυναίκα που κάθεται στην άκρη της Διονυσίου Αρεοπαγίτου; Οι περισσότεροι, όπως και εμείς για να είμαστε ειλικρινείς, μάλλον δεν το έχουμε κάνει. Στα μάτια του κόσμου, λοιπόν, οι άνθρωποι αυτοί έχουν πλέον χάσει το όνομα, την ταυτότητα και την ιστορία τους. Αυτό όμως, σε καμία περίπτωση, δεν πάει να πει πως δεν υπάρχουν ή πως η ιδιότητα του «άστεγου» είναι η μοναδική τους ταυτότητα. Οι άνθρωποί αυτοί δεν ήταν πάντοτε στον δρόμο. Κάποτε είχαν και εκείνοι δουλειά, σπίτι, ίσως ένα αυτοκί-

[ 10 ]

νητο. Μια ζωή όπως η δική σας και η δική μας. Πολλοί είναι μορφωμένοι, ξέρουν ξένες γλώσσες, έχουν ένα αγαπημένο βιβλίο και ένα τραγούδι που ανυπομονούν να ακούσουν ξανά στο ραδιόφωνο. Δεν γίνεται να πούμε πολλά για τις προσωπικότητές τους, είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, όπως όλων μας. Μπορούμε, όμως, να πούμε με σιγουριά ότι έχουν ατσάλινη θέληση: οι άνθρωποι αυτοί δεν το βάζουν κάτω. Κάνουν καθημερινά ό,τι περνά από το χέρι τους για να φροντίσουν τον εαυτό τους, την οικογένειά τους και πολύ συχνά τα ζωάκια που ζουν δίπλα τους. Ωστόσο, μόνη αυτή η προσπάθεια δεν είναι αρκετή. Η πολιτεία, για αρχή, επιχειρεί να βοηθήσει τους άστεγους. Συγκεκριμένα, το Κέντρο Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων δρα με σκοπό τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων που έχουν βρεθεί στον δρόμο. Για να υποστηριχθεί η δράση αυτή, το Κ.Υ.Α.Δ.Α. έχει αναλάβει τη στέγαση και τη σίτιση στις δομές υποστήριξης άστεγων της πόλης. Ταυτόχρονα, διανέμεται καθημερινά φαγητό από τις ομάδες streetwork του Κ.Υ.Α.Δ.Α. Ωστόσο, το κράτος δεν μπορεί να αναλάβει την προστασία όλων των άστεγων, λόγω έλλειψης δομών και κεφαλαίου. Συνεπώς, η συμβολή των μη κερδοσκοπικών οργανισμών και των εθελοντών είναι εξαιρετικά σημαντική. Ένας τέτοιος οργανισμός είναι η Σχεδία, το ελληνικό περιοδικό δρόμου που έχει δώσει μια καινούρια ζωή σε χιλιάδες άστεγους στη χώρα μας. Να μην ξεχνάμε, λοιπόν, πως μια κοινωνία διαφορετική, πιο αλληλέγγυα και πιο δίκαιη, είναι στο χέρι όλων μας.

Αστεγία

Η ανθρωπιά και η δεξιότητα της όρασης ThΣ Λένας Τάρλατς (Α2)

ο

ι άστεγοι της Ευρώπης, της Ελλάδας, της Αθήνας. Ένα παραμύθι χωρίς όνομα, από αυτά τα παραμύθια που δεν αφήνουν τη γλύκα της χαράς σε εκείνους που τα ακούν. Άλλωστε, ποιος ξέρει τους πρωταγωνιστές; Ξεπερνούν τα τέσσερα εκατομμύρια στην Ευρώπη, άγνωστο πόσοι είναι πραγματικά στην Ελλάδα. Τους είχαν υπολογίσει στους 40.000 και πάνω από τους 15.000 στην Αθήνα. Οι περισσότεροι τούς σκεφτόμασταν τον χειμώνα, μόλις άρχιζαν τα κρύα «να τρυπούν κόκαλα» στην Ευρώπη. Πρώτα στον Βορρά και μετά στον Νότο. Βέβαια, αυτές τις μέρες τους σκεφτόμαστε και για έναν ακόμη λόγο. Την πανδημία. «Πάνω από τέσσερα εκατομμύρια άστεγοι ζουν αυτήν τη στιγμή στην ΕΕ, οι οποίοι αντιμετωπίζουν ιδιαίτερο κίνδυνο λόγω του COVID-19, προειδοποιούν τα μέλη της Επιτροπής Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και καλούν τα κράτη-μέλη της Ένωσης να λάβουν μέτρα για την εξάλειψη της αστεγίας έως το 2030», επισημαίνεται στη σχετική ανακοίνωση από τις Βρυξέλλες, την Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2020. Ο αριθμός των άστεγων, όμως, μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο. «Ένας από τους λόγους είναι ότι τα κέντρα φιλοξενίας όπου θα μπορούσαν να ζήσουν 100 ή 200 άνθρωποι, λόγω της πανδημίας χρειάστηκε να μειώσουν τον αριθμό των ενοίκων τους ή να κλείσουν εντε-

λώς», δηλώνει στη βρετανική εφημερίδα ο Massimiliano Signifredi, συντονιστής μιας ιταλικής οργάνωσης που παρέχει βοήθεια σε άστεγους. Οι περισσότεροι άστεγοι στρώνουν το κρεβάτι τους, λοιπόν, στις γωνιές των δρόμων. Ή στα βαγόνια του μετρό. Για δεκαετίες, αξίζει να πούμε στο σημείο αυτό, το μετρό της Νέας Υόρκης προσέφερε καταφύγιο στους χιλιάδες άστεγους της πόλης. Την περασμένη, όμως, άνοιξη, όταν η πανδημία ξέσπασε στη Νέα Υόρκη και ο κυβερνήτης Άντριου Κουόμο ανακοίνωσε ότι το μετρό της πόλης θα παραμένει κλειστό τα βράδια για απολύμανση, αυτό το ασφαλές καταφύγιο δεν υπήρχε πια ως επιλογή. Άλλοι, λοιπόν, εξαφανίστηκαν στα σκοτεινά στενά σοκάκια της πόλης, άλλοι κοιμήθηκαν πάνω σε παγκάκια, άλλοι κουκουλώθηκαν στα παλιά τους παλτό, ενώ κάποιοι απομακρύνθηκαν με την παρέμβαση της αστυνομίας. Αόρατος εχθρός, λοιπόν, η πανδημία. Ευάλωτοι οι άστεγοι. Εκτεθειμένοι και απροστάτευτοι από το κρύο, τη ζέστη, με κλονισμένο πολλές φορές ψυχικό κόσμο, με λιγοστό κουράγιο, με εύθραυστη υγεία: είναι τα εύκολα θύματα του κορωνοϊού. Ας μην αποστρέφουμε το βλέμμα μας. Ό,τι δεν βλέπουμε δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει. Οι άστεγοι υπάρχουν, είναι δίπλα μας και χρειάζονται το βλέμμα και τη φροντίδα μας.

[ 11 ]

Ασ τ ε γ ί α

Συνάντηση με τον διευθυντή σύνταξης της Σχεδίας, κ. Χρήστο Αλεφάντη ΤΗΣ ΑγγελικήΣ Πήλιουρα (Γ2), ΤηΣ ΥβόννηΣ Μέλισσα (Α3) & ΤηΣ ΑριάδνηΣ ΠήλιουρΑ (Β3)

Έ

χουμε συνηθίσει –ή τουλάχιστον είχαμε– να βλέπουμε ανθρώπους με κόκκινα γιλέκα να πουλούν περιοδικά στις πλατείες και έξω από σταθμούς του μετρό. Οι πωλητές προέρχονται από ευάλωτες κοινωνικά πληθυσμιακές ομάδες: άστεγοι, άνεργοι και γενικώς άνθρωποι που αποδεδειγμένα ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Τα περιοδικά δρόμου είναι μια ξεχωριστή ευκαιρία να εξασφαλίσουν ένα ελάχιστο, αξιοπρεπές εισόδημα, αλλά και ένα μέσο απεγκλωβισμού από τον φαύλο κύκλο της κοινωνικής απομόνωσης και του αποκλεισμού. Για όλα τα παραπάνω, αλλά και για πολύ περισσότερα, μας μίλησε ο κ. Χρήστος Αλεφάντης, διευθυντής σύνταξης του περιοδικού.

Aρ.Π.: Τι πυροδότησε το ενδιαφέρον σας για τους άστεγους; Υπήρξε κάποια προσωπική εμπειρία ή κάποιο άτομο το οποίο σας συγκίνησε;

Χ.Α.: Θα σας πω την ιστορία από την αρχή. Ήταν άνοιξη του 2005 και ζούσα τότε στην Αυστραλία, όπου γεννήθηκα. Καθόμουν σε ένα ωραίο καφέ ένα Σάββατο πρωί, ξεφυλλίζοντας την αγαπημένη μου εφημερίδα. Πέφτω, λοιπόν, σε ένα άρθρο για την Ποδοσφαιρική Ομάδα Άστεγων της Αυστραλίας. Μου έκανε φοβερή εντύπωση. Αναρωτήθηκα πώς είναι δυνατόν ένας άστεγος άνθρωπος να έχει στον νου του το ποδόσφαιρο! Άργησα λίγο να συνειδητοποιήσω το προφανές: πως όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από την ανακούφιση που προσφέρει το παιχνίδι. Μετά από λίγους μήνες ήρθα στην Ελλάδα και έπιασα δουλειά σε ένα περιοδικό, τη Γαλέρα. Τα γραφεία μας ήταν στα Εξάρχεια. Κάθε πρωί έβλεπα στο ερημωμένο νεοκλασικό κτίριο απέναντι από τα γραφεία του περιοδικού να ανοίγει ένα παντζούρι, να βγαίνουν δύο άνθρωποι από μέσα, να βάζουν ένα τούβλο στο παντζούρι, όπως εμείς το κλειδί στην πόρτα, και να φεύγουν. Μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση. Ποιοι είναι; Τι κάνουν; Πού τρώνε; Τι ονειρεύονται; Αργότερα, το καλοκαίρι του 2006, έκανα πάλι ένα ρεπορτάζ για το ποδόσφαιρο των άστεγων. Και τότε μου ήρθε η ιδέα να φτιάξουμε και εδώ στην Ελλάδα μια τέτοια ποδοσφαιρική ομάδα. Έτσι ξεκίνησε. Το 2007

ήταν η πρώτη μας συμμετοχή στο Παγκόσμιο Κύπελλο Άστεγων, στην Κοπεγχάγη. Η ομάδα μας επιλέγεται με κοινωνικά κριτήρια. Δηλαδή, μας νοιάζει ο άνθρωπος, όχι ο ποδοσφαιριστής. Το μότο της ομάδας μας είναι ότι παίζουμε για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι και όχι απαραίτητα καλύτεροι ποδοσφαιριστές. Το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου Άστεγων είναι ένας θεσμός που ξεκίνησε μέσα από το δίκτυο των περιοδικών δρόμου. Αυτό έχει πλάκα: είμαστε η μοναδική περίπτωση που το περιοδικό προέκυψε από την ποδοσφαιρική ομάδα και όχι το αντίθετο! Ως ενεργός πολίτης, αναγνώστης του περιοδικού δρόμου της Αυστραλίας και δημοσιογράφος, ήμουν και σίγουρος ότι κάποια στιγμή ένα αντίστοιχο περιοδικό θα εκδοθεί και στην Ελλάδα. Όπως κι έγινε, έξι χρόνια μετά. Υ.Μ.: Στην αρχή ποια απήχηση είχε το περιοδικό στους ίδιους τους άστεγους;

Χ.Α.: Προτού βγει η Σχεδία, όσο την προετοιμάζαμε, πηγαίναμε σε διάφορες δομές και κάναμε ενημερώσεις. Λέγαμε ότι σύντομα θα τυπωθεί το πρώτο ελληνικό περιοδικό δρόμου, τι είναι τα περιοδικά δρόμου, πώς λειτουργούν, γιατί το κάνουμε, ποιοι είμαστε και τι να περιμένουν. Την πρώτη μέρα, δεκατέσσερις άνθρωποι φόρεσαν το κόκκινο γιλέκο μας. Έκτοτε, δεν σταμάτησε να έρχεται κόσμος που ζητούσε να ενταχθεί στο δίκτυο πολιτών της Σχεδίας. Και έχει σημασία αυτό, ήταν μια μεγάλη ανησυχία μας. Διότι το γιλέκο σηματοδοτεί και μία ταυτότητα: για να το φοράω σημαίνει ότι είμαι πάρα πολύ φτωχός. Σκεφτόμασταν, λοιπόν, αν θα δεχτεί ένας άνθρωπος να δηλώσει την ανάγκη του δημόσια. Φοβόμασταν ότι μπορεί να βγουν οι άνθρωποι στον δρόμο και να τους γυρίσουν όλοι την πλάτη. Όμως, συνέβη το αντίθετο. Αγ.Π.: Περιγράψτε μας τη Συντακτική Ομάδα του περιοδικού.

Χ.Α.: Η Συντακτική μας Ομάδα είναι προσηλωμένη στις αρχές της εποικοδομητικής δημοσιογραφίας. Δεν στεκόμαστε, δηλαδή, στο πρόβλημα, αλλά αναζητούμε τη

[ 13 ]

Αστεγία λύση. Η Σχεδία ως ένα κοινωνικό εργαλείο μιλάει για λύσεις. Οι Άγγλοι έχουν μια ατάκα για το The Big Issue που είναι το βρετανικό περιοδικό δρόμου: «Τhe big issue, part of the solution». Η έκδοση ενός περιοδικού δρόμου είναι μια διαδικασία κοινωνική που ενεργοποιεί τον άνθρωπο, τον ενδυναμώνει, τον ξανακάνει ορατό, του δίνει τη δυνατότητα να έχει 5-10 ευρώ για να προχωρήσει τη ζωή του και να φύγει, εν τέλει, από τη Σχεδία, που αυτός είναι ο απώτερος σκοπός. Αρ.Π.: Πώς αλλάζει η Σχεδία την καθημερινή ζωή των άστεγων, τελικά;

Χ.Α.: Το πιο εντυπωσιακό είναι πως, ενώ όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν απόλυτη ανάγκη από λίγα χρήματα, κανείς δεν στέκεται στα χρήματα. Στέκεται στο ότι «νιώθω πάλι χρήσιμος», «μου λέει καλημέρα ο κόσμος», «ξαναβρήκα τον εαυτό μου». Γιατί το χειρότερο στη φτώχεια είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός: γίνεσαι αόρατος, σε ξεχνάνε όλοι. Η Σχεδία είναι ένας τρόπος, λοιπόν, να ξαναγίνει το αόρατο ορατό, να ξανασυνδεθεί ο άνθρωπος με την κοινωνία. Στο «Shedia Home», μόλις μπείτε, αν υψώσετε το κεφάλι, θα δείτε ότι από την οροφή κρέμονται πενήντα σπιτάκια φτιαγμένα από το χαρτί του περιοδικού. Είναι φωτιστικά σε σχήμα σπιτιού. Το κάθε σπιτάκι είναι και μια ανθρώπινη ιστορία. Συμβολίζει έναν άνθρωπο που μέσα από τη Σχεδία έπαψε να είναι άστεγος και μπήκε σε σπίτι. Θέλουμε αυτή η οροφή να γεμίζει σπιτάκια. Και κάτι ακόμη πολύ σημαντικό: πόσοι άνθρωποι γλίτωσαν το σπίτι τους μέσα από τη Σχεδία! Γιατί είναι πάρα πολλοί και οι άνθρωποι που χρωστούσαν νοίκια και ξυπνούσαν κάθε πρωί με αυτόν τον τρόμο της έξωσης. Στον πίνακα των ανακοινώσεων θα δείτε αγγελίες για θέσεις εργασίας. Αυτήν τη στιγμή φτιάχνουμε 150 καραβάκια τα οποία θα κρεμάσουμε στο υπόστεγο έξω από το «Shedia Home». Κάθε καραβάκι είναι ένας άνθρωπος που έφυγε από τη Σχεδία επειδή βρήκε δουλειά. Αυτός είναι ο στόχος μας. Η Σχεδία δεν είναι μόνο το περιοδικό, είναι μια ολόκληρη διαδικασία υποστήριξης, ώστε ο άνθρωπος που έχει χάσει τα πάντα να αγαπήσει εκ νέου τον εαυτό του και την κοινωνία. Έχουμε χορωδία (πόσο θεραπευτικό!), ποδόσφαιρο, μπάσκετ, ομάδα πετάνκ, ομάδα στίβου! Κάνουμε γιόγκα, τάι-τσι, εργαστήρια κεραμικής, φωτογραφίας… Τώρα με την καραντίνα ζητήσαμε από τον κόσμο εθελοντικά να τους παίρνει τηλέφωνο μία φορά τη μέρα για να τους λέει μια καλημέρα. Είναι εντυπωσιακή η ανταπόκριση και η χαρά, και των δύο πλευρών. Υ.Μ.: Ως λαός πώς πιστεύετε ότι έχουμε μέσα μας την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά;

Χ.Α.: Καθημερινά ακούμε παρά πολλές ιστορίες αγάπης, αλληλεγγύης και ανθρωπιάς. Και εμείς με αυτά πορευόμαστε. Αν πορευτούμε όλοι με αυτά, αν σταθούμε

[ 14 ]

στη φωτεινή πλευρά του φεγγαριού, ο κόσμος θα γίνει πολύ πιο όμορφος. Πρέπει να βρίσκουμε τους τρόπους και τα εργαλεία για να είμαστε αισιόδοξοι και να προσπαθούμε να αλλάξουμε ό,τι μας ταλαιπωρεί. Πριν από αρκετά χρόνια, μας είχε δώσει μια συνέντευξη ένας σπουδαίος συγγραφέας, ο Βασίλης Αλεξάκης. Τον είχε ρωτήσει η δημοσιογράφος, η Ελεωνόρα Ορφανίδου, «Κύριε Αλεξάκη, είστε αισιόδοξος;» και εκείνος είχε απαντήσει: «Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Αν δεν είσαι αισιόδοξος, αν δεν πιστεύεις ότι όλα θα γίνουν καλύτερα, πώς θα προχωρήσεις στη ζωή σου;» Έτσι ακριβώς είναι. Αγ.Π.: Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζετε στην αποστολή σας;

Χ.Α.: Τις θέλετε με αλφαβητική σειρά; [γέλια]. Δεν είναι καθόλου εύκολο! Καταρχάς, σε προσωπικό επίπεδο είμαστε εκτεθειμένοι σε ακραίο ανθρώπινο πόνο. Έρχεται ένας άνθρωπος που πονάει πολύ και άθελά του αυτόν τον σταυρό που κουβαλάει στην πλάτη, θα σ’ τον δώσει. Σε επίπεδο κοινωνικών δομών, δυστυχώς, η πατρίδα μας, που την αγαπώ πολύ, δεν έχει τους μηχανισμούς για να υποστηρίξει τέτοιες προσπάθειες. Δεν θέλω να στέκομαι στο πρόβλημα, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα. Και έχουμε διανύσει πολύ δρόμο. Είμαστε ευγνώμονες για την αγάπη –της οποίας είσαστε ένα λαμπρό παράδειγμα– γιατί δεν είναι αυτονόητη. Αρ.Π.: Ποιος είναι ο επόμενος στόχος και τα επόμενα σχέδια για τη Σχεδία;

Χ.Α.: Εμείς θέλουμε να είμαστε κοινωνικά χρήσιμοι και παρόντες. Νομίζω πολλοί φορείς έχουν πέσει στην παγίδα να κάνουν πράγματα για 300.000 ανθρώπους, για παράδειγμα, που είναι ουτοπικό. Εμείς έχουμε κάποια κοινωνικά προγράμματα που δημιουργούν τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις, ώστε κάποιοι άνθρωποι να ενεργοποιηθούν, να ενδυναμωθούν, να εκπαιδευτούν και εν τέλει να έχουν μια θέση εργασίας. Αυτός είναι ο στόχος μας. Εκπαιδεύουμε, για παράδειγμα, κάποιον να φτιάχνει σκουλαρίκια από ένα παλιό χαρτί και μετά τα πουλάμε και πληρώνεται. Δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για να πάρουν οι άνθρωποι τη ζωή τους στα χέρια τους. Υ.Μ.: Μιλήστε μας για το «Σχεδία αρτ».

Χ.Α.: Το «Σχεδία αρτ» είναι μοναδικό στον κόσμο. Όταν ένα περιοδικό έχει απούλητα τεύχη, συνήθως τα πάει για ανακύκλωση ή για πολτοποίηση. Εμείς από τη πρώτη μέρα που βγήκε η Σχεδία δεν πήγαμε κανένα τεύχος για ανακύκλωση. Τα κρατούσαμε όλα σε μια αποθήκη στο Μεταξουργείο. Πριν από πέντε χρόνια απευθυνθήκαμε σε ανθρώπους της Σχεδίας, κυρίως άνω των πενήντα ετών, που είχαν χάσει τη δουλειά τους. Τους προσκαλέσαμε, λοιπόν, να συμμετάσχουν σε δωρεάν μαθήματα επαναχρησιμοποίησης χαρτιού χωρίς να

Αστεγία υποσχεθούμε τίποτα. Μετά, πήραμε το πρώτο τεύχος της Σχεδίας και του δώσαμε μια δεύτερη ζωή. Φτιάξαμε φωτιστικά, ρολόγια, σουβέρ, μπολ, σκουλαρίκια, μπρελόκ... Όλα από χαρτί. Διαπιστώσαμε πως σε σχέση με την ανακύκλωση, η επαναχρησιμοποίηση έχει περισσότερα οφέλη –και για το περιβάλλον και για την κοινωνία. Είναι σαφές, λοιπόν, πως η πρόθεσή μας είναι να φορά όλη η Ελλάδα, αγόρια και κορίτσια, σκουλαρίκια «Σχεδία αρτ»! [γέλια] Αγ.Π.: Θα μας κάνετε μια «περιήγηση» στο «Shedia Home»;

Χ.Α.: Κατ’ αρχάς, βρίσκεται στην οδό Κολοκοτρώνη. Το «Shedia Home» προέκυψε όταν νιώσαμε έτοιμοι να βγούμε στην αγορά, έχοντας μια καλή γκάμα προϊόντων «Σχεδία αρτ». Ο στόχος ήταν ακριβώς αυτός: δημιουργούν τα προϊόντα οι άνθρωποί μας, τα πουλάμε εμείς και έχουν τον μισθό τους. Αναζητούσαμε, λοιπόν, έναν χώρο στο κέντρο της πόλης ο οποίος θα περιελάμβανε το εκθετήριό μας, το πωλητήριο, τα εργαστήρια και τα γραφεία του περιοδικού. Κάποια στιγμή σκεφτήκαμε πως θα ήταν καλή ιδέα να υπάρχει μαζί κι ένας μικρός χώρος για έναν καφέ, για ένα σνακ. Πήγαμε στον Λευτέρη Λαζάρου, τον κορυφαίο κατ’ εμέ Έλληνα σεφ,

και του ζητήσαμε να μας σχεδιάσει το μενού. Ο μικρός χώρος για έναν καφέ ή ένα σνακ έγινε ένα πλήρες εστιατόριο καφέ-μπαρ, με το μενού να φέρει την υπογραφή του σπουδαίου αυτού ανθρώπου και μάγειρα, ο οποίος μάλιστα εκπαίδευσε και τους ανθρώπους που μαγείρευαν στην κουζίνα μας. Αγωνιζόμαστε ώστε να δημιουργήσουμε έναν χώρο στον οποίο εσείς θα θέλετε να έρχεστε, εξακολουθητικός ο μέλλοντας! [γέλια] Να έρχεστε, επειδή περνάτε καταπληκτικά, για το φαγάκι, για τα κοκτέιλ, για τη μουσική… Αυτό στο οποίο επιμένουμε είναι ότι η αλληλεγγύη δεν είναι κάτι στατικό και μίζερο. Είναι κάτι χαρούμενο, αισιόδοξο, έχει γεύση, έχει στιλ, έχει άποψη. Αντίστοιχα, το επισημαίνουμε και στους ανθρώπους που εργάζονται στη Σχεδία: «Δεν σας κάνουμε καμία χάρη, εσείς πουλάτε το περιοδικό και κάνετε μια δύσκολη δουλειά στον δρόμο. Έχετε μάθει να μαγειρεύετε, να φτιάχνετε ένα φοβερό φαγάκι». Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Υ.Μ.: Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ, ήταν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση! Εμείς από την πλευρά μας έχουμε σκεφτεί διάφορες ιδέες για να συμμετάσχουμε με τις δικές μας δυνάμεις στο ωραίο έργο σας. Θα θέλαμε να γίνουμε κι εμείς «πωλητές για μία ώρα», να φορέσουμε τα κόκκινα γιλέκα της Σχεδίας και να πουλήσουμε το περιοδικό στα πέριξ του Σχολείου μας. Επίσης, θα ήταν μεγάλη χαρά και τιμή για εμάς η συμμετοχή του περιοδικού στο Πανηγύρι του Σχολείου μας. Η πρόσκλησή μας είναι ανοιχτή. Μακάρι η πανδημία να μας επιτρέψει να υλοποιήσουμε τα σχέδιά μας. Το σίγουρο είναι πως όταν επιτραπούν οι μετακινήσεις θα σας επισκεφθούμε στο «Σχεδία Home»!

Χ.Α.: Πολύ ωραίες οι ιδέες σας! Εύχομαι να μας επιτρέψουν οι συνθήκες να τις υλοποιήσουμε. Σας ευχαριστώ από καρδιάς. Καλή επιτυχία στο περιοδικό σας!

[ 15 ]

[ 16 ]

III. Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

α. Εφ’ όλης της ύλης Ευάλωτες δημοκρατίες TΗΣ Σοφίας Παπαθανασίου (ΙΒ1)

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σίγουροι ότι γνωρί-

ζουν τι σημαίνει η λέξη «δημοκρατία», τι πρεσβεύει και ποια είναι τα «όρια» του πολιτεύματος αυτού. Εγώ όμως, για να είμαι ειλικρινής, δεν είμαι και τόσο σίγουρη· όχι πλέον. Ύστερα από τη δίκη της εγκληματικής οργάνωσης «Χρυσή Αυγή», ενός, μέχρι πρότινος, κόμματος του ελληνικού κοινοβουλίου, που είχε μάλιστα καταφέρει να συγκεντρώσει σχεδόν 7% των ψήφων στις εκλογές του 2015, έχω αρχίσει να προβληματίζομαι. Αναρωτιέμαι αν η δημοκρατία μας είναι συνεπής στις αρχές της. Θα έπρεπε μήπως να θέσουμε περισσότερους κανόνες; Αν ναι, τι κανόνες θα ήταν αυτοί; Και αν θέταμε περισσότερους περιορισμούς, τότε θα μπορούσαμε ακόμη να μιλάμε για «δημοκρατία»; Θα χαρακτήριζα ειρωνικό το γεγονός ότι ομάδες ανθρώπων που δεν ασπάζονται με κανέναν τρόπο τις αρχές της δημοκρατίας συστήνουν πολιτικά κόμματα –«δημοκρατικά κόμματα»– και θέτουν υποψηφιότητα στις εκλογές. Κόμματα που δεν σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, που ενισχύουν τον ρατσισμό, τον φασισμό και τη βία απολαμβάνουν όλα τα προνόμια των δημοκρατικών κομμάτων και της δημοκρατίας. Δίνεται η ευκαιρία να αποκτήσουν εξουσία ομάδες ανθρώπων που στη συνέχεια θα εκμεταλλευτούν τη δύναμη που τους δόθηκε από τον λαό και θα τη χρησιμοποιήσουν εναντίον του. Σε αυτό το σημείο ίσως σκεφτεί κανείς: «Και γιατί είναι κακό να ακούγεται μια αντίθετη άποψη; Τα ποσοστά είναι μικρά για να σχηματίσουν τέτοια κόμματα κυβέρνηση, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας». Σας διαβεβαιώ ότι τα εκλογικά ποσοστά που συγκεντρώνουν τέτοια κόμματα δεν είναι αμελητέα και, όπως φαίνεται, με το πέρασμα των χρόνων έχουν την τάση να αυξάνονται. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, το 2017 το ακροδεξιό κόμμα συγκέντρωσε 12.6%, ενώ στη Γαλλία την ίδια χρονιά 33.9%. Τι θα συνέβαινε, λοιπόν, αν ένα τέτοιο κόμμα εκλεγόταν; Θα κατέρρεε μήπως η δημοκρατία; Πώς θα άλλαζε η ζωή μας και πώς θα κατάφερναν να επιβιώσουν οι μειονότητες και όσοι απειλούνται άμεσα από τις ακραίες ιδεολογίες αυτών των κομμάτων; Για να μη βρεθούνε στη δυσάρεστη θέση να απαντήσουν εκ πείρας στα παραπάνω ερωτήματα, ορισμένες χώρες έχουν υιοθετήσει τις αρχές της λεγόμενης «Militant Democracy» («μαχόμενης δημοκρατίας»). Ο όρος αυτός, τον οποίον εισηγήθηκε ο Karl Loewenstein το 1937,

αναφέρεται σε μια μορφή συνταγματικής δημοκρατίας που επιχειρεί να προστατεύσει την αστική και πολιτική ελευθερία, περιορίζοντας προληπτικά την άσκηση τέτοιων ελευθεριών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η απαγόρευση ή/και η ποινικοποίηση ορισμένων πολιτικών οργανώσεων. Στη Γερμανία, την Ιταλία, την Τουρκία και την Αίγυπτο, παραδείγματος χάριν, υπάρχουν νόμοι που επιτρέπουν την απαγόρευση ακραίων κομμάτων. Είναι προφανές από την εντελώς διαφορετική πολιτική κατάσταση των τεσσάρων χωρών ότι ακόμη και η μαχόμενη δημοκρατία μπορεί να είναι λιγότερο αποτελεσματική από όσο θα έπρεπε. Στη Γερμανία, πάντως, η άρνηση του Ολοκαυτώματος, για παράδειγμα, είναι ποινικό αδίκημα. Ενώ ο όρος «μαχόμενη δημοκρατία» εισήχθη στο δημοκρατικό μας λεξιλόγιο με απώτερο σκοπό την καταπολέμηση εξτρεμιστικών πολιτικών ιδεολογιών που απειλούν την ειρήνη, την ασφάλεια και τη δημοκρατική τάξη, συχνά οι πρωτοβουλίες αυτές παρεμβαίνουν στην άσκηση ατομικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία της έκφρασης, της γνώμης, της θρησκείας. Τίθεται έτσι ο κίνδυνος να δημιουργήσουμε έναν χώρο στον οποίο μπορεί κανείς να ενεργεί νόμιμα με αντιδημοκρατικό τρόπο, μιας και η αόριστη νομιμότητα αυτών των πολιτικών εξελίξεων δημιουργεί τις προϋποθέσεις για κατάχρηση εξουσίας. Σύμφωνα με τις φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι απαραίτητο να δοθεί φωνή στους εξτρεμιστές, καθώς η ελευθερία του λόγου είναι το υπέρτατο δημοκρατικό αγαθό. Θεωρητικά αυτό μπορεί να ευνοήσει την προσεκτική και κριτική εξέταση των κινήτρων των ακραίων ομάδων και να οδηγήσει στην απόρριψή τους με δημοκρατικό τρόπο. Όπως όμως λέει και ο λαός «στη βράση κολλάει το σίδερο». Στις μαχόμενες δημοκρατίες είναι ανάγκη να διασφαλιστεί ένα πλαίσιο, στο οποίο δεν υπονομεύονται οι βασικές αξίες της ίδιας της δημοκρατίας. Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο να αποφασίσουμε ποια είναι η «σωστή λύση» που θα προστατεύσει τη δημοκρατική κοινωνία και ποια η «λανθασμένη» που θα περιορίσει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μας. Η γραμμή, λοιπόν, ανάμεσα στο δημοκρατικό και το μη δημοκρατικό είναι πολύ λεπτή. Και οι ισορροπίες εύθραυστες. Είναι, όμως, αναγκαίο να βρούμε την πολιτική ισορροπία, ώστε να εξασφαλίσουμε ένα δημοκρατικότερο μέλλον για όλους μας.

[ 17 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 18 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Σε έναν αναγνώστη τησ Υβόννης Μέλισσα (Α3)

Αγαπητέ αναγνώστη,

Σήμερα είναι 6 Φεβρουαρίου 2021. Μόλις έμαθα ότι ο καλλιτεχνικός διευθυντής ενός μεγάλου θεάτρου της χώρας παραιτήθηκε. Δεν έχουν σημασία τα ονόματα. Και δεν μπορώ να γνωρίζω πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, μέχρι τη στιγμή που αυτό το κείμενο θα πέσει στα χέρια σου. Σε περίπτωση που κάτι έχει αλλάξει δραματικά, ορισμένες από τις σκέψεις που ακολουθούν θα σου φανούν κάπως ειρωνικές. Ειλικρινά, εύχομαι αυτό το μειδίαμα που μαντεύω στα χείλη σου να οφείλεται στο ότι τα πράγματα έχουν όντως αρχίσει να αλλάζουν. Πριν συνεχίσω, θέλω να διευκρινίσω ότι αυτή δεν είναι μια επιστολή, ούτε ένα άρθρο, διότι δεν έχει ούτε ημερομηνία ούτε τίτλο. Αυτό είναι ένα σημείωμα προς εσένα. Σημειώνω τη θλίψη μου. Όπως ένα παιδί που μπαίνει στην εφηβεία και απομυθοποιεί τους γονείς του, έρχομαι να απομυθοποιήσω κι εγώ τον χώρο του θεάτρου. Όπως πιθανότατα γνωρίζεις οι καταγγελίες για παρενόχληση κάθε είδους διαδέχονται η μία την άλλη με ταχύτατο ρυθμό – τέτοιον που τρομοκρατεί όσους θα επιθυμούσαν να μπουν στον χώρο. Μην σκεφτείς ότι είμαι αφελής. Γνωρίζω πολύ καλά πως δεν είναι μόνο ο χώρος του θεάτρου, στον οποίο η πατριαρχία θριαμβεύει. Όχι· είναι ολόκληρη η κοινωνία, η οποία μόνο επιφανειακά έχει χειραφετηθεί από το παρελθόν. Ας επικεντρωθούμε στο θέατρο, όμως. Η Βιρτζίνια Γουλφ στο βιβλίο της Ένα δικό της δωμάτιο αναρωτιέται τι θα συνέβαινε αν ο Σαίξπηρ είχε μια αδερφή, με την ίδια ιδιοφυΐα και το ίδιο ταλέντο. Η Γουλφ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μια γυναίκα τον 16ο

αιώνα θα αντιμετωπιζόταν μόνο ως αντικείμενο στον χώρο του θεάτρου και θα κατέληγε δυστυχής. Έτσι, κατά πάσα πιθανότητα, θα αυτοκτονούσε. Δεν θα είχε άλλη επιλογή, αφού κανείς δεν θα αναγνώριζε το ταλέντο της. Και πάλι, μη με θεωρήσεις αφελή. Γνωρίζω πολύ καλά πως σήμερα η κατάσταση δεν είναι η ίδια. Βεβαίως και το γυναικείο φύλο έχει καταφέρει σπουδαία πράγματα στον δυτικό κόσμο. Σε παρακαλώ όμως, μη σκεφτείς, ούτε για ένα δευτερόλεπτο ότι αυτή η ισότητα την οποία ακούς συνέχεια υπάρχει και στην πραγματικότητα, ότι υπάρχει γυναίκα που δεν έχει αντιμετωπιστεί ως αντικείμενο, έστω και μία φορά. Σήμερα, τώρα που σου γράφω, οι γυναίκες ηθοποιοί μιλούν. Μαζί τους μιλούν ίσως και πολλές άλλες γυναίκες. Και άνδρες. Δεν μιλούν μόνο. Φωνάζουν και θυμώνουν και απαιτούν λύσεις. Αφού αυτό το κείμενο δεν είναι μια επιστολή, δεν θα δεις καμία αποφώνηση. Θυμήσου, σε παρακαλώ, όμως, αυτό: ίσως τώρα η φωνή μου να μην μπορεί να ακουστεί, έχω όμως ένα χαρτί και ένα μολύβι και μια επιθυμία να περπατήσω σε έναν κόσμο έστω και λίγο καλύτερο από εκείνον της 6ης Φεβρουαρίου 2021. Μην με προσπεράσεις, λοιπόν, μην ονομάσεις όσα γράφω «μόδα», μη με πεις παρανοϊκή και μην υπονοήσεις πως θέλω προσοχή. Όχι, δεν έχουμε κάτι να συζητήσουμε. Δεν υπάρχει άλλη άποψη. Δεν είναι ένα ζήτημα στο οποίο υπάρχουν απόψεις αυτό το οποίο σου περιγράφω. Τέλος, σε παρακαλώ να μη γελάσεις. Αυτά είναι τα λόγια και οι αγωνίες ενός κοριτσιού που μεγαλώνει σε έναν κόσμο καταβεβλημένο από τη δύναμη της εξουσίας.

[ 19 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 20 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

A house divided: η επίθεση στο Καπιτώλιο τΟΥ Κωνσταντίνου Γκίκα (Β1)

Τ

ην Τετάρτη 6 Ιανουαρίου του 2021, όλος ο πλανήτης παρακολούθησε ένα πλήθος, υποκινούμενο από τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, να εισβάλλει στο Καπιτώλιο στην Ουάσιγκτον και να αναγκάζει το Κογκρέσο να διακόψει τη διαδικασία επικύρωσης των αποτελεσμάτων των εκλογών της 3ης Νοεμβρίου 2020. Η επίθεση αυτή σίγουρα δεν ήταν αναμενόμενη, αλλά οι δυνάμεις που την προκάλεσαν δρούσαν εδώ και πολύ καιρό. Μολονότι ο ίδιος ο Τραμπ και οι Ρεπουμπλικάνοι σύμμαχοί του φρόντισαν και γιγάντωσαν αυτό το τέρας, δεν ήταν αυτοί που το δημιούργησαν. Αν ισχύει η ρήση του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ότι «η εξέγερση είναι η φωνή αυτών που δεν έχουν ακουστεί», αυτή η εξέγερση ήταν η φωνή μιας ομάδας ανθρώπων που είχε μείνει για πολύ καιρό στο περιθώριο: των λευκών κυρίως κατοίκων των πολιτειών των ΗΠΑ που η ανάπτυξη έχει αφήσει πίσω. Φυσικά, ένα ποσοστό του όχλου που εισέβαλε στο Καπιτώλιο ανήκε στη μεσαία τάξη (περίπου το 40%) και ένα 10% δεν ήταν λευκοί, αλλά οι υπόλοιποι ανήκουν ακριβώς στην προαναφερθείσα ομάδα. Η πλειοψηφία των αστικών περιοχών με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη επέλεξε Δημοκρατικούς, ενώ η πλειοψηφία των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της επαρχίας επέλεξε Ρεπουμπλικάνους υποψηφίους. Το Δημοκρατικό Κόμμα έχει επενδύσει στους πιο εύπορους και μορφωμένους υποψηφίους των παράκτιων περιοχών και στις φυλετικές μειονότητες των μεγάλων πόλεων. Αντιθέτως, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα απομακρύνεται σταθερά από το 2016 από τους ψηφοφόρους των προαστίων και εστιάζει το εκλογικό του ενδιαφέρον στους φτωχούς πληθυσμούς της ενδοχώρας των ΗΠΑ, από τους οποίους πολλοί κάποτε υποστήριζαν τους Δημοκρατικούς. Αυτοί οι πληθυσμοί ήταν οι μεγάλοι χαμένοι της αποβιομηχανοποίησης και της παγκοσμιοποίησης. Η οικονομική κρίση του 2008 και το κλείσιμο των εργοστασίων των αμερικανικών αυτοκινητοβιομηχανιών ήταν το τελειωτικό χτύπημα για πολλούς ανθρώπους, ακόμη και για ολόκληρες πόλεις. Έτσι, εμφανίστηκε μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων εντελώς απελπισμένων και αηδιασμένων με το κατεστημένο της Ουάσιγκτον που αδιαφορούσε για αυτούς. Εκτός από απελπισμένοι, οι άνθρωποι αυτοί ήταν (και είναι) χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Πολύ λίγοι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών

έχουν λάβει ανώτατη εκπαίδευση και αρκετοί δεν έχουν αποφοιτήσει καν από το λύκειο. Αυτή η πληθυσμιακή ομάδα για πολλά χρόνια δεν συμμετείχε στις εκλογές. Η άφιξη όμως ενός δημαγωγού που αρεσκόταν να επαναλαμβάνει και να καλλιεργεί θεωρίες συνομωσίας, να κατηγορεί τις ξένες χώρες, τις ελίτ και τους μετανάστες για τα πάντα και να καθησυχάζει τους φόβους τους τους μάγεψε. Και ο δημαγωγός αυτός κατάφερε να καταλάβει τη θέση του προέδρου των ΗΠΑ. Μετά από τέσσερα ταραχώδη χρόνια, η οργή μιας περιφρονημένης και νικημένης πλέον εκλογικά ομάδας κατέληξε σε ένα αιματηρό φινάλε στο κτίριο του Καπιτωλίου. Με το 39% του πληθυσμού να θεωρεί πως υπήρχε εκτεταμένη νοθεία στις εκλογές και τις πολιτείες να μηνύουν η μια την άλλη για ατασθαλίες κατά την καταμέτρηση των ψήφων, οι ΗΠΑ είναι σήμερα διχασμένες όσο ποτέ άλλοτε. Τα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου ήταν ένα τρομαχτικό σύμπτωμα αυτού του διχασμού. Τελευταία φορά που ομάδες πολιτών προσπάθησαν να σταματήσουν την επικύρωση του εκλογικού αποτελέσματος ήταν στις εκλογές του 1861, όταν Νότιοι προσπάθησαν να καταλάβουν το Καπιτώλιο για να αποφύγουν την επικύρωση της νίκης του Λίνκολν. Η σύγκριση από μόνη της είναι τρομαχτική. Στις 16 Ιουνίου του 1858, ο Αβραάμ Λίνκολν στον διάσημο λόγο του «Ένας οίκος διαιρεμένος» («A House Divided») υποστήριξε πως «Ένας οίκος που είναι διαιρεμένος εις βάρος του εαυτού του δεν μπορεί να σταθεί». Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής διχάστηκαν το 1861 για το ζήτημα της δουλείας, αυτό που τις κράτησε ενωμένες ήταν η βία· το 1876, όταν αμφισβητείτο η εκλογή του προέδρου, ο συμβιβασμός· τη δεκαετία του ’60, με τον φυλετικό διαχωρισμό, η επιμονή της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Σήμερα, με την οικονομική, κοινωνική και μορφωτική ανισότητα να βρίσκεται στο αποκορύφωμά της, ο νέος πρόεδρος θα δυσκολευτεί να κρατήσει τις ΗΠΑ ενωμένες. Ο Τζο Μπάιντεν φαίνεται πως θέλει να προωθήσει την ενότητα στις ΗΠΑ, αλλά η αποστολή του δεν προμηνύεται εύκολη. Εκτός βέβαια, αν πράγματι ισχύει η ρήση του Μπίσμαρκ, ότι «υπάρχει Θεία Πρόνοια που προστατεύει τους ηλίθιους, τους μέθυσους, τα παιδιά και τις Ηνωμένες Πολιτείες».

[ 21 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 22 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Black Lives Matter τΟΥ Στάθη Πουλαντζά (ΙΒ1)

Ορατσισμός και ο διαχωρισμός («segregation») ήταν

ανέκαθεν ένα σημαντικό πρόβλημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες· ένα πρόβλημα που είχε τις ρίζες του στο δουλεμπόριο, αλλά και στην εισροή μεταναστών από πολλά μέρη του κόσμου. Την τελευταία δεκαετία παρατηρήθηκε εκ νέου αύξηση των περιστατικών αστυνομικής βίας και των εγκλημάτων μίσους, τα οποία με τη σειρά τους έχουν ενδυναμώσει το κίνημα «Black Lives Matter» υπέρ των Αφροαμερικανών. Κατά την ίδρυση των ΗΠΑ το 1776 και για πολλά χρόνια έκτοτε, το εμπόριο σκλάβων ήταν νόμιμο. Ο Εμφύλιος Πόλεμος, που έλαβε χώρα από το 1861 έως το 1865, ξεκίνησε ως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας διαμάχης μεταξύ Βορρά και Νότου για το θέμα της δουλείας. Αν και η νίκη του Βορρά και η Διακήρυξη της Χειραφέτησης για την εξάλειψη της δουλείας, που εκδόθηκε από τον Αβραάμ Λίνκολν το 1863, ήταν μια σημαντική κίνηση προς τα εμπρός, έμενε ακόμη πολύς δρόμος. Στην πραγματικότητα, παρά το γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι στις ΗΠΑ είχαν ισότητα ενώπιον του νόμου (14η Τροπολογία), μαζί με το δικαίωμα ψήφου για τους άντρες (15η Τροπολογία), η καθημερινότητα ήταν πολύ πιο σκληρή για τους μαύρους, ειδικά στον Νότο, όπου καθιερώθηκαν, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι νόμοι του «Jim Craw». Σύμφωνα με αυτούς τους νόμους, οι μαύροι άνθρωποι απαγορευόταν να χρησιμοποιήσουν τις ίδιες εγκαταστάσεις με τους λευκούς, ούτε μπορούσαν να ζήσουν στην ίδια περιοχή της πόλης. Στο διάβα της ιστορίας του έθνους πολλές ρατσιστικές οργανώσεις ιδρύθηκαν προτάσσοντας την ιδέα της λευκής υπεροχής, με πιο γνωστό παράδειγμα την Ku Klux Klan, που ιδρύθηκε το 1865 στις νότιες πολιτείες αμέσως μετά την απελευθέρωση των σκλάβων. Η οργάνωση παρουσιαζόταν συχνά σαν μια «κοινωνική» λέσχη που υποστήριζε τις «παραδοσιακές» αξίες, με τα μέλη της πολλές φορές να είναι αστυνομικοί, δήμαρχοι ή ακόμη και γερουσιαστές και δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου, οι οποίοι με την επιρροή που είχαν δυσκόλευαν τη ζωή των μαύρων και παρεμπόδιζαν την απόδοση δικαιοσύνης. Ήταν λοιπόν θέμα χρόνου να σταματήσει η αφροαμερικανική κοινότητα να ανέχεται τη συνεχή πίεση και υπονόμευσή της. Το «Κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων» που έλαβε χώρα κυρίως τις δεκαετίες του ‘50 και

του ‘60, ήταν ένα μαζικό κίνημα διαμαρτυρίας κατά της φυλετικής καταπίεσης. Ο Mάρτιν Λούθερ Κινγκ υπήρξε ο πρωταγωνιστής του κινήματος, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και υποστήριζε πάντα τις ειρηνικές λύσεις, καθώς πίστευε ότι οι βίαιες εξεγέρσεις ήταν καταστροφικές. Δολοφονήθηκε στις 4 Απριλίου του 1968 και έμεινε στην ιστορία ως ο σημαντικότερος ακτιβιστής των πολιτικών δικαιωμάτων των μαύρων. Η ομιλία του με τίτλο «I have a dream» θεωρείται μία από τις πιο εμβληματικές του 20ού αιώνα. Ο νόμος περί των πολιτικών δικαιωμάτων που υπεγράφη το 1964 από τον πρόεδρο Τζόνσον ήταν πράγματι μια «δεύτερη χειραφέτηση», όπως είπε ο ίδιος ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Η νομοθετική αυτή πράξη απαγόρευσε τον διαχωρισμό «για λόγους φυλής, θρησκείας ή εθνικής καταγωγής». Οι κινήσεις αυτές, ωστόσο, δεν είχαν άμεση εφαρμογή στην κοινωνία, ειδικά στον Νότο, αλλά απαιτήθηκαν περαιτέρω κινητοποιήσεις, δικαστικά προηγούμενα και νομοθετικές δράσεις μέχρι να μπορέσουν τελικά να διασφαλίσουν οι Αφροαμερικανοί τα δικαιώματά τους. Από το «Κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων» μέχρι σήμερα έχουν περάσει περισσότερες από πέντε δεκαετίες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έχει σίγουρα σημειωθεί πρόοδος με τους Αφροαμερικανούς να αποτελούν πλέον ζωτικό μέρος της αμερικανικής κοινωνίας και να διεκδικούν υψηλές θέσεις στον επιχειρηματικό κόσμο και στην πολιτική, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα στη θέση του προέδρου των ΗΠΑ.

O επόμενoς, όμως, πρόεδρος, ο Ντόναλντ Τραμπ, δίχασε εκ νέου τον αμερικανικό λαό και τροφοδότησε ξανά τον ρατσισμό και την αστυνομική βία. H πρόσφατη εκλογή του Τζο Μπάιντεν στη θέση του προέδρου των ΗΠΑ προσφέρει σίγουρα ελπίδα. Οι απόψεις του για τα φυλετικά θέματα, μαζί με την επιλογή της Καμάλα Χάρις στη θέση της αντιπροέδρου, επιτρέπουν να ελπίσουμε ότι η πολιτική του γραμμή θα είναι υποστηρικτική προς την Αφροαμερικανική κοινότητα, η οποία αποτελεί και το 13,4% του συνόλου του πληθυσμού. Αυτή τη στιγμή, οι ΗΠΑ χρειάζονται έναν πρόεδρο που θα αγωνιστεί για την ισότητα και τα δικαιώματα όλων των μειονοτήτων, προκειμένου να επουλώσει τις πληγές και να ενώσει τη διαιρεμένη αμερικανική κοινωνία.

[ 23 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Για τις σχολικές καταλήψεις της Μαρίας Βερούχη (Β2)

Οι σχολικές καταλήψεις είναι μια μέθοδος πίεσης που

κατά καιρούς υιοθετείται από τους μαθητές και στοχεύει στη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Με τις καταλήψεις, οι μαθητές επιδιώκουν να ακουστεί η φωνή τους. Στις αρχές του τρέχοντος σχολικού έτους, μαθητές πολλών σχολείων της Ελλάδας ξεκίνησαν μια σειρά παρόμοιων κινητοποιήσεων, με σκοπό την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προέκυψαν από την πανδημία. Οι πρόσφατες αυτές καταλήψεις αποτέλεσαν για εμένα τροφή για σκέψη. Είναι τελικά οι σχολικές καταλήψεις το προσφορότερο μέσον να διατυπώσουν οι μαθητές τα αιτήματά τους, τις έγνοιες και τις προτάσεις τους για ένα καλύτερο σχολείο; Ας αναλογιστούμε, αρχικά, τις άμεσες συνέπειες της κατάληψης. Η πρώτη είναι ότι χάνονται πολύτιμες ώρες μαθημάτων, με αποτέλεσμα οι μαθητές να δυσκολεύονται να κατανοήσουν την ύλη, διότι ο εκ των πραγμάτων μεγάλος όγκος της συρρικνώνεται σε μικρότερο χρονικό διάστημα από αυτό που είχε αρχικά σχεδιαστεί. Επιπλέον, οι μαθητές απομακρύνονται από το σχολικό πλαίσιο και ανατρέπεται η σχολική τους καθημερινότητα. Επιπρόσθετα, τέθηκε σε αυτές τις πρόσφατες καταλήψεις το ερώτημα ποια είναι τελικά διαδικασία λήψης μιας απόφασης για κατάληψη. Είναι αποτέλεσμα συλλογικής συζήτησης με όλους τους μαθητές ή μήπως

[ 24 ]

είναι η απόφαση μιας μειοψηφίας μαθητών, η οποία φέρνει τους υπόλοιπους μαθητές προ τετελεσμένων γεγονότων; Και ακόμη αναρωτιέμαι: εν τέλει, οι καταλήψεις οδήγησαν στην ικανοποίηση των αιτημάτων των μαθητών; Είχαν κάποιο αποτέλεσμα; Μήπως τελικά η αποχή από τα μαθήματα δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να διεκδικήσουμε τη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας; Το τελευταίο ερώτημα θα μείνει, όμως, μετέωρο, αν δεν προτείνω άλλους τρόπους προς την ίδια κατεύθυνση. Ζούμε στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μέσα τα οποία οι μαθητές ξέρουν να χειρίζονται άψογα. Έτσι, λοιπόν, τα γνωστά σε όλους μας social media μπορούν να γίνουν και μέσα προβολής και προώθησης των αιτημάτων των μαθητών σε ένα πολυάριθμο κοινό. Η πρακτική αυτή μπορεί να επεκταθεί και στον Τύπο, αν είναι εφικτό. Ένα άλλο διπλωματικό μέσο είναι η επικοινωνία με το Υπουργείο Παιδείας μέσω επιστολών ή ακόμα και με συναντήσεις με φυσική παρουσία ή μέσω βιντεοκλήσεων. Η κατάληψη ενός σχολείου θα πρέπει να αποτελεί, κατά την προσωπική μου γνώμη, την έσχατη λύση για την ικανοποίηση των αιτημάτων μας. Η αποχή από τα μαθήματα δεν λύνει κάποιο πρόβλημα. Κάθε άλλο. Ας σκεφτούμε όλοι μαζί διαφορετικούς τρόπους να επικοινωνήσουμε τις έγνοιες και τα αιτήματά μας.

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Σημειώσεις για τη Νεωτερικότητα σε καιρό πανδημίας της Αναστασίας Δρόσου (Γ1)

Ηπερίοδος της λεγόμενης Νεωτερικότητας σηματοδοτείται από τις προσπάθειες για πρακτική εφαρμογή των ιδεών του Διαφωτισμού, ο οποίος περιέλαβε στον πυρήνα της ηθικής και πολιτικής διδασκαλίας του το καθήκον του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Έπειτα από τα ειδεχθή εγκλήματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αναδύθηκε η ανάγκη της αναθεώρησης της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και του αξιακού επαναπροσδιορισμού των δυτικών κοινωνιών, με κέντρο τον ίδιο τον άνθρωπο και την αναγνώριση της ελευθερίας σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η διατύπωση της φιλοσοφικής θέσης της «ανθρώπινης αυταξίας» από τον Καντ. Ο Γερμανός φιλόσοφος θεωρεί πως η έννοια του ανθρώπινου είναι αυθύπαρκτη και αυτονοηματοδοτούμενη. Αναδεικνύει έτσι την αξία του ανθρώπου ως ατομικής υπόστασης και προτείνει την ιδέα της καθολικής χειραφέτησης του πνεύματος. Η (αυτ)αξία του ανθρώπου πρέπει, επομένως, να διατηρηθεί και να ανυψωθεί υπό την αιγίδα του κράτους, που έχει επωμιστεί το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για διαμόρφωση μιας πιο φιλελεύθερης κοινωνικής πραγματικότητας, μέσα στην οποία η ανθρώπινη αξία πραγματώνεται. Η πανδημία του κορωνοϊού έφερε αντιμέτωπες τις δημοκρατικές κυβερνήσεις διεθνώς με το ζήτημα της περιστολής θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων (δικαί-

ωμα στην εργασία, στην ελευθερία δράσης, αλλά και δικαιώματα που αφορούν την προστασία των προσωπικών δεδομένων), για χάρη ενός συλλογικού αγαθού: της σωματικής υγείας και ακεραιότητας. Και αδιαμφισβήτητα η διαφύλαξη αυτού του (υπέρτατου) αγαθού αποτελεί προτεραιότητα. Στην προκειμένη περίπτωση, κατ’ εξαίρεση, οι περιστάσεις όχι μόνο επιτρέπουν, αλλά και επιτάσσουν τη συνειδητή άρση ορισμένων ελευθεριών, σε κλίμα αμοιβαίων συμβιβασμών-υποχωρήσεων μεταξύ κράτους και πολιτών (καταστολή δικαιωμάτων από τη μεριά των πολιτών, αλλά και παράλληλη προσαρμογή του κοινωνικού κράτους στα νέα δεδομένα από την άλλη). Για αυτό και η συγκριμένη τακτική υιοθετήθηκε, κατά κανόνα, από τη διεθνή κοινότητα. Συμπερασματικά, οι αγώνες του Διαφωτισμού για την ανάδειξη της ανθρώπινης ελευθερίας σε κεντρική κοινωνική και πολιτική αξία είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με την πεποίθηση πως ο άνθρωπος αποτελεί «αυταξία». Η ανθρώπινη αξία αναδύεται σήμερα ανάγλυφη μέσα από την κρίση της πανδημίας: η περιστολή βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία υπηρετεί τελικά τον άνθρωπο ως αξία, μας υπενθυμίζει τη σημασία των ελευθεριών που έχουν κατακτηθεί, αλλά και τους αγώνες που πρέπει να διαδεχτούν τις κατακτήσεις αυτές, για την πραγμάτωση της χειραφέτησης της ανθρωπότητας από τα εκάστοτε δεσμά της.

[ 25 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Amor fati της Θάλειας Κωνσταντοπούλου (Β1)

Η

ελληνική μετάφραση της λατινικής φράσης «Amor fati» είναι «ο έρωτας για το πεπρωμένο». Τη συναντούμε στον Νίτσε, ο οποίος λέει: «Η συνταγή μου για το μεγαλείο της ανθρώπινης ύπαρξης είναι το “Amor fati”, ο έρωτας για το πεπρωμένο. Να μη θέλει κανείς να αλλάξει κάτι· ούτε να κινηθεί μπροστά ούτε προς τα πίσω. Όχι μόνο να υπομένει αυτό που είναι αναγκαίο ή να το κρύβει, αλλά να το ερωτεύεται». Είναι η κατάφαση στην πραγματικότητα και η άνευ όρων αποδοχή όλης της ζωής και των εμπειριών της. Χρειάζεται εδώ προσοχή. Ο Νίτσε δεν προτείνει την παραίτηση του ανθρώπου και την παθητική του στάση. Αντιθέτως, μέσα από τη φράση αυτή εγκαινιάζει τη σκέψη ότι η αναγκαιότητα οδηγεί τον άνθρωπο να γίνει αυτός που είναι. Ο Νίτσε μέσα από τη συγκεκριμένη φράση μιλάει για την αποδοχή όλων των γεγονότων στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, των θετικών και των αρνητικών.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Νάντια Λεοντοπούλου (Α2)

Μέσα από τις θετικές εμπειρίες μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να εκτιμήσουμε ανθρώπους, γεγονότα και στιγμές της ζωής μας. Το «amor fati» αφορά, όμως, και τις δύσκολες καταστάσεις στη ζωή ενός ανθρώπου. Αφορά τα συναισθήματα που νιώθουμε βιώνοντας ένα αρνητικό γεγονός, αλλά και το πώς η αναμέτρηση με αυτό μπορεί τελικά να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Αν αποδεχτούμε τα συναισθήματά μας –τα θετικά και τα αρνητικά– θα μπορέσουμε να μάθουμε από αυτά. Η αντίστασή μας προς τις δυσκολίες της ζωής είναι ουσιαστικά η άρνησή μας να μάθουμε, να εκτιμήσουμε, να αισθανθούμε και να ζήσουμε. Αν καταφέρουμε να ανεβούμε στην κορφή του βουνού, τότε ο λόφος που κάποτε δυσκολευόμασταν να προσεγγίσουμε θα μας φαίνεται πια εύκολος.

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Ο εαυτός μας κι εμείς της Δανάης Φραγκούλη (α3)

Τιι γίνεται άραγε όταν είμαστε μόνοι μας; Όταν βυθιζόμα-

στε στην άβυσσο των σκέψεών μας; Αυτές οι ελάχιστες στιγμές, λίγο προτού κλείσει τα μάτια μας ο ύπνος: Τι καταφέραμε σήμερα; Αδράξαμε τελικά τη μέρα ή πέρασε σαν όλες τις άλλες; Αναζητάμε κάποιο νόημα. Ψάχνουμε τον απώτερο σκοπό. Ακούμε τα όνειρα, τις φιλοδοξίες μας: «Θα μπορούσα να κάνω αυτό», «Θα μπορούσα να γίνω εκείνο». Οραματιζόμαστε τι θα γινόταν αν σταματούσαμε τα «αν», τα «από αύριο» και ξεκινούσαμε στ’ αλήθεια. Λέμε «Ναι, θα τα καταφέρω! Ναι, μπορώ να το κάνω». Όλα καλά μέχρι εδώ. Μέχρι που αρχίζουν να χτυπάνε οι καμπάνες της ανασφάλειας. Ξεκινάνε οι αμφιβολίες. Ξαφνικά τα όνειρά μας ξεθωριάζουν. Βάζουμε τρικλοποδιές και αμφισβητούμε τον εαυτό μας. Αρνούμαστε να δούμε όσα έχουμε καταφέρει, μειώνουμε την προσπάθειά μας, μειώνουμε κι εμάς τους ίδιους, ώσπου δεν μένει τίποτα. Και πώς θα καταφέρουμε να ξανασηκωθούμε; Πού θα βρούμε τη δύναμη να σταθούμε στα πόδια μας, να πιστέψουμε και πάλι στον εαυτό μας; Αποτυχίες, ελπίδες, απογοητεύσεις. Και μόλις σηκωθούμε, για πόσο θα μείνουμε όρθιοι; Θα πετύχουμε όσα ονειρευόμαστε ή τα αποθέματα του σθένους μας θα εξαντληθούν;

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Σε μιαν ανάσα της Αριάδνης Γιαννακού (Γ1)

Μελαγχόλησες, νιώθεις πεταμένος;

Είναι η μοναξιά σου όλα ή τίποτα; Θέλεις να πάρεις φόρα και να τα ρημάξεις όλα στις κλοτσιές στην ανηφόρα; Να τα αλλάξεις όλα, να ξαναβάψεις τη θάλασσα γαλάζια; Και ύστερα με το C/c CYRENIA και τον μικρό Τιτανικό να κάνεις ταξίδια μακρινά, με τους 7 νάνους; Να ρίξεις βυθισμένες άγκυρες και πλώρη για τον Σταυρό του Νότου, με την Ανδρομέδα για φως και τον Πεχλιβάνη να φυσά; Ζήσε τη δίκοπη ζωή σαν μια χορδή που χτυπάει δυνατά, μέσα στην πόλη των τρελών. Φτιάξε τραγουδάκια με τα πιο όμορφα στιχάκια, εκεί στον Νότο. Έτσι και αλλιώς να επιστρέψεις δεν μπορείς σε μια Πηνελόπη που είκοσι χρόνια το ίδιο φόρεμα υφαίνει. Ξαγρύπνησε μια νύχτα μονάχη στο σκαλί και ας μην δεις τον ουρανό που σου χάρισαν. Αγάπα, ακόμα και αν οι παλιές αγάπες έκαναν

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Νάντια Λεοντοπούλου (Α2)

πίσω στα πιο μεγάλα θέλω. Άφησε τη βασίλισσα της σιωπής να πάρει τα παραπονεμένα λόγια στις ξερολιθιές. Γίνε ένα έφηβο γεράκι που θα υπερασπίζεται το παιδί, γιατί αν γλιτώσει, να θυμάσαι ότι υπάρχει ελπίδα. Πάρε τον ηλεκτρικό Θησέα για Λονδίνο Άμστερνταμ ή Βερολίνο. Μέσα στο ημίφως, στην άκρη του απείρου σε μια στιγμούλα του ονείρου φώναξε «Πόσο σε θέλω!». Η καρδιά πονάει όταν ψηλώνει σίγουρα, αλλά έρχονται οι μέρες του φωτός, γιατί κάποιοι κάπου κάπως είδαν –λένε– το φως. Μην πεις ποτέ πως όλα ήταν μία πλάνη. Άντεξε λίγο ακόμα. Μίλτο, Λαυρέντη, Σάκη, Πυξ Λαξ, Κίτρινα ποδήλατα, Θάνο, Βασίλη, Θανάση, Άσιμε, Παύλο, Τερμίτες, Νατάσα, Τρύπες και όλοι εσείς: Ευχαριστώ.

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Japandi: Η αρχιτεκτονική του απόλυτου μινιμαλισμού της Πολυξένης Ζιαζιά (Α3)

Τ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Γιώργος Καλλιακμάνης (Α1)

ο Japandi είναι η τάση που κυριαρχεί στη διακόσμηση και συνδυάζει δύο διαφορετικά στυλ και φιλοσοφίες, αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους, που προέρχονται από την Ιαπωνία και τη Σκανδιναβία. Μονοχρωμίες, χαμηλά τραπεζάκια, ξύλινα δάπεδα και ταβάνια συνθέτουν τη νέα αισθητική στη διακόσμηση. Καθαρές λιτές γραμμές, φυσικά υλικά (ξύλο, ψάθα κ.ά.), παστέλ χρώματα σε φυσικούς τόνους και φυτά εσωτερικού χώρου αντικατοπτρίζουν τη φιλοσοφία του Japandi. Το Japandi με τα ουδέτερα χρώματα, τη μοντέρνα και λιτή αισθητική του σκανδιναβικού design σε συνδυασμό με στοιχεία της ιαπωνικής φιλοσοφίας (αντικείμενα, πίνακες, έπιπλα, κ.ά.) χαρίζει την αίσθηση ασφάλειας, άνεσης, χαλαρότητας, εκφράζοντας τον ζεστό μινιμαλισμό. Δοκιμάστε το!

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

[ 30 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

β. Λογοτεχνικοί Πειραματισμοί Κραυγή μια μικρή ιστορία της Nάσιας Χρυσογέλου (Γ3)

Τ

ην ξύπνησαν με την αυγή και την έβγαλαν από το μπουντρούμι της. Την ανέβασαν επάνω. Της έδωσαν νερό να πλυθεί και ένα λευκό φόρεμα να φορέσει. Έτσι έμοιαζε αγνή όπως παλιά. Ύστερα την οδήγησαν μπροστά στο απόσπασμα. Ήταν η τελευταία στη σειρά για εκτέλεση. Το πρόσωπό της μια αδιαπέραστη παγωμένη μάσκα. Όλα είχαν συμβεί πολύ γρήγορα. Κραυγές, φωτιές, νεκροί. Τόσοι νεκροί. Το μυαλό της όμως είχε κολλήσει σε μία και μόνη εικόνα. Το μικρό αγόρι ακίνητο στο χιόνι. Παγωμένο και ακίνητο με βλέμμα γεμάτο απορία. Το μικρό αγόρι, το δικό της μικρό αγόρι, νεκρό. Την είχαν αρπάξει κατευθείαν. Δεν είχε προλάβει ούτε τα βλέφαρα να του κλείσει. Ούτε ένα νανούρισμα να του τραγουδήσει, να είναι ο ύπνος του πιο γλυκός.

Αυτές οι σκέψεις δεν έλεγαν να φύγουν από το κεφάλι της όταν ξαφνικά απλώθηκε ησυχία. Ακολούθησε ένας ήχος που έκοψε μαχαίρι την ανάσα της. Κάτι καυτό πίεζε τώρα την καρδιά της. Κόκκινο αίμα. Ένα κόκκινο ρυάκι σχημάτιζε γραμμές στο λευκό της φόρεμα. Το αίμα του παιδιού της ακόμα σχηματίζει λιμνούλες μες στο χιόνι. Βγάζει μια κραυγή που ο άνεμος την παίρνει και τη μεταφέρει σε όλο τον κόσμο. Αν προσέξεις πολύ την ώρα που φυσάει μπορείς ακόμα να την ακούσεις. Δεν είναι η κραυγή μιας γυναίκας που πεθαίνει ζητώντας τη λύτρωση. Είναι η κραυγή μιας μάνας που ζητάει τη δικαίωση.

[ 31 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Μια θυσία για την ανθρωπότητα ένα διήγημα της Ζωής Μουστάκα (Α3)

Η χρονιά είναι 2999 και το φαινόμενο του θερμοκηπίου

έχει κάνει τον πλανήτη Γη ακατοίκητο. Όλοι οι άνθρωποι έχουν μεταναστεύσει στους τρεις κατοικήσιμους πλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί στο σύμπαν. Οι πλανήτες αυτοί ονομάζονται Warkien (Ουόρκιεν), Umrax (Ούμραξ) και Barix (Μπάριξ), είναι συνδεδεμένοι μέσω σκουληκότρυπων και ανήκουν στον γαλαξία Zephyrus (Ζέφυρους). Σιγά σιγά, όμως το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει αρχίσει να κάνει την επιβίωση δύσκολη και σε αυτούς τους τρεις πλανήτες. Η επιστήμονας Μάγια Χακίμι έχει βρει ένα χημικό στοιχείο στο υπέδαφος της γης που θα τροφοδοτήσει ένα μηχάνημα που εφηύρε. Στόχος του μηχανήματος είναι να «καθαρίζει» την ατμόσφαιρα και να την κάνει κατάλληλη για ζωή. Για να σώσει τους πλανήτες ταξιδεύει με δύο ακόμα επιστήμονες, την Αριάδνη Στέρλινγκ και την Ντάλια Πέρες, με ειδικές στολές στη Γη, προκειμένου να βρουν το απαραίτητο στοιχείο. Η Μάγια Χακίμι καταγράφει το ταξίδι αυτό στο ημερολόγιό της. Ημέρα 2 Χθες φτάσαμε στη Γη και επισκευάσαμε το καταφύγιο στον Βόρειο Πόλο. Σε όλα τα άλλα μέρη της Γης είναι αδύνατη η ζωή. Σήμερα πήγαμε για εξερεύνηση, αλλά δεν βρήκαμε το χημικό στοιχείο. Φέραμε μαζί μας το μηχάνημα που εντοπίζει τα χημικά στοιχεία (ακόμα και τα ίχνη τους), το οποίο είχε φτιάξει ο αδερφός μου. Είναι τρομακτικό να βλέπω αυτό το τοπίο που κάποτε ήταν γεμάτο ζωή και τώρα είναι άγονο και αφιλόξενο. Αυτή ήταν η στιγμή που συνειδητοποίησα πως θα κάνω τα πάντα για να σώσω τους πλανήτες μου. Ημέρα 3 Δυστυχώς, δεν είχαμε καμία επιτυχία στον εντοπισμό του στοιχείου. Επίσης, σήμερα παραλίγο να χάσουμε

[ 32 ]

την Αριάδνη Στέρλινγκ, γιατί όσο εξερευνούσαμε έπεσε σε κάτι μυτερές πέτρες που έσκισαν τον σωλήνα οξυγόνου της. Εκείνη τη στιγμή η Ντάλια κι εγώ είχαμε τρομοκρατηθεί και προσπαθούσαμε να βρούμε μια λύση. Ευτυχώς, η Ντάλια μπόρεσε να φτιάξει ένα είδος κόλλας από χώμα και νερό και έκλεισε έτσι την τρύπα, μέχρι που φτάσαμε στο καταφύγιο και επισκευάσαμε τον σωλήνα. Ημέρα 4 Σήμερα ήταν η τελευταία μας μέρα στον πλανήτη Γη. Η τελευταία μας ευκαιρία να βρούμε το στοιχείο για να σώσουμε την ανθρωπότητα. Αποτύχαμε. Είμαστε όλοι πολύ στεναχωρημένοι. Εγώ όμως δεν θα τα παρατήσω εδώ. Έχω μια τελευταία ιδέα για το πού μπορεί να βρίσκεται το στοιχείο. Όταν κοιμηθούν οι συνεργάτιδές μου θα προσπαθήσω να το εντοπίσω. Δεν είμαι σίγουρη αν θα επιζήσω, λόγω της υψηλής ραδιενέργειας που υπάρχει σε εκείνη την περιοχή. Κάθομαι έξω από τη σκηνή μου κοιτώντας τον νυχτερινό ουρανό και απολαμβάνω την ομορφιά του σύμπαντος. Σκέφτομαι τι θα χάσω αλλά και τι θα σώσω. Μια ζωή αξίζει να χαθεί για να σωθεί το ανθρώπινο είδος. Αν δεν επιζήσω, θέλω να θυμάστε για πάντα πως σας δόθηκε μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή. Μην τη σπαταλήσετε. Αυτό ήταν το ημερολόγιο που βρέθηκε στη σκηνή της Μάγιας Χακίμι μετά τον θάνατό της, ο οποίος επήλθε έπειτα από την παρατεταμένη παραμονή της σε περιοχή με υψηλό δείκτη ραδιενέργειας. Αφού κατέγραψε τις τελευταίες της σκέψεις σε αυτό το ημερολόγιο, βγήκε και βρήκε το στοιχείο που έδωσε σε εμάς, τους ανθρώπους, μια δεύτερη ευκαιρία στην ζωή. Η Μάγια Χακίμι θα μείνει στην ιστορία ως η ηρωίδα που έσωσε την ανθρωπότητα.

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Σιλουέτα ένα ποίημα της Έλλης Μάρη (ΙΒ1)

Συνεχίζω να περπατώ τις νύχτες

έξω σε δρόμους άδειους μόνο εγώ η βροχή και σκιές σε ένα στενό, κοιτώ τις σκιές στους γκρι τοίχους μιας πόλης μαύρης. «Είναι κάποιος εκεί;» φωνάζω και η απάντηση είναι ο άρρυθμος χτύπος της καρδιάς μου. Κάτι έχει αλλάξει. Είναι απλώς μια σιλουέτα μια λάμψη στο παράθυρο· ίσως είναι ένα παιχνίδι του μυαλού μα μου θυμίζει κάποιον που κάποτε ήξερα. Τα βράδια περνούν φεύγουν

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Γιώργος Καλλιακμάνης (Α1)

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

μα κάτι έχει αλλάξει. Περνώ έξω από μια πολυκατοικία κοιτώ ένα παράθυρο δεν βλέπω πρόσωπο γνωστό μόνο μια σιλουέτα. Το φως είναι ανοιχτό σκιές στον τοίχο το καλύπτουν – σκοτάδι. Δεν έχει όνομα αυτή η σκιά και η μόνη ιστορία είναι αυτή που έχω δημιουργήσει σε μια τσαλακωμένη χαρτοπετσέτα. Η ιστορία μιας σιλουέτας μόνης στο σκοτάδι ενός παραθύρου. Προσπαθώ να ανάψω μια φλόγα με ένα σπίρτο μήπως δω καλύτερα μα τα σπίρτα είναι καμένα. Θέλω να τρέξω να φωνάξω μα τα πόδια μου είναι μουδιασμένα και η φωνή μου αχνή. Τα πνευμόνια μου είναι στεγνά τα χείλη μου ματωμένα και οι παλάμες μου σφιγμένες σε γροθιές. Μα τότε μέσα στο σκοτάδι μέσα στις σκιές θυμάμαι πως η ζωή δεν είναι μια σιλουέτα. «Μην τολμήσεις να ξεχάσεις» λέω στον εαυτό μου – «Μην τολμήσεις να ξεχάσεις τις νύχτες που τα άστρα στον ουρανό λάμπουν περισσότερο κι από τα φώτα της πόλης». Η ζωή δεν είναι μια σιλουέτα Μερικά βράδια πέφτουν σαν αποτσίγαρα και ο Διάβολος έχει το δικό του άλλοθι. Άκου τα δέντρα που ψιθυρίζουν λόγια αγάπης και από τα χαλάσματα θα γεννηθεί καινούργια ελπίδα. Φοίνιξ! Τα βουνά είναι θεόρατα κρύβουν τη θέα μα τα πουλιά ανοίγουν τα φτερά τους και πετάνε μακριά. Μην ξεχάσεις ποτάμια ρέουν σαν μινουέτο. Η ζωή δεν είναι μόνο μια σιλουέτα στο σκοτάδι.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ιωάννα Φράγκου (Α3)

[ 34 ]

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Τρία χαϊκού της Αριάδνης Πήλιουρα (Β3)

Μιας πεταλούδας

τίναγμα· όσα ξέρεις ήδη άλλαξαν. * Πώς να σηκώσεις στους ώμους σου το βάρος όλου του κόσμου; * Βάφτηκε μπλε η θάλασσα των ονείρων. Γλυκός παφλασμός!

Το αόρατο βραχιόλι ένα ποίημα της Λένας Τάρλατς (Α2)

Ό

ταν η αλυσίδα των ψεμάτων δεν τελειώνει όταν ο κρίκος αυτός μεγαλώνει όταν η δικαιοσύνη εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο, (σαν η πιο λανθασμένη αρετή που δε θα ξαναδεί ποτέ το φως) – τότε η αλήθεια κοιμάται. Όταν ο μεγαλύτερος οπαδός του ψεύτη ζυγίσει ξανά τη στάση του ανοίξει τα μάτια του, το δίκαιο θα νικήσει, η αλήθεια θα ξυπνήσει· γιατί αυτή είναι που μας έπλασε και αυτή που θα μας θάψει.

[ 35 ]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ράνια Αραβαντινού (Β4)

Inter Pares/Μεταξύ Ίσων

Ο ήχος της αδράνειας ένα ποίημα της Νεφέλης Λαλιώτη (Α5)

Π

ερπατώ σε ασπρόμαυρους δρόμους. Μέρα με τη μέρα ξεθωριάζω κι εγώ, ξεψυχώ. Προσποιητοί συναισθηματισμοί και μοντέρνες σοφιστείες∙ είμαστε όλοι λαθραίοι επιβάτες της ζωής. Όμορφες, άνευρες μάζες εγκλωβισμένες στο κενό. Γίναμε όλοι δικαστές και νομοθέτες στο κυνήγι άπιαστων ονείρων και μονόπλευρης αγάπης. Παράνοια. Δεν σε ενοχλεί το συνεχές βουητό; Η υποκρισία γίνεται πειρασμός, αδυναμία η συμπόνια -μας πνίγει η συναισθηματική αναπηρία. Δεν είναι τυχαίο. Θέλω να ξεφύγουμε από τις πάνσοφες συμβουλές να ζήσουμε τα χρώματα της άνοιξης πίσω από τα όνειρά μας να τρέξουμε να κυνηγήσουμε την ευτυχία, τη ζωή. Αργοπεθαίνει όποιος στη ζωή του δεν τολμά να βάλει λίγο χρώμα. Δεν θέλω να πεθάνω. Φεύγουμε;

[ 37 ]

[ 38 ]

IV. Το Σχολείο μας

Redefining Borders: TEDxMoraitisSchool 2020 Toy Γιάννη Διακαντώνη (Γ4)

Σύνορα: «Οι πραγματικές ή νοητές γραμμές που δια-

χωρίζουν δύο τόπους», «Τα επίσημα αναγνωρισμένα όρια ενός κράτους». Αυτοί είναι δύο από τους επικρατέστερους ορισμούς της λέξης αυτής στις σελίδες των λεξικών. Ωστόσο, για όλους μας τα σύνορα σημαίνουν κάτι πολύ περισσότερο. Δεν περιορίζονται σε γεωπολιτικές αναφορές, αλλά επηρεάζουν κάθε πτυχή της ατομικής και συλλογικής μας ζωής. Γι’ αυτό και αποφασίσαμε ο κεντρικός θεματικός άξονας του δεύτερου TEDxMoraitisSchool, το οποίο πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 26 Σεπτεμβρίου 2020 στη Σχολή Μωραΐτη, να είναι η φράση «Redefining Borders». Επιλέξαμε το συγκεκριμένο θέμα, διότι μέσω αυτού θέλαμε να εμπνεύσουμε και άλλους εφήβους να αναθεωρήσουν προσωπικά και κοινωνικά σύνορα, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην ατομική και τη συλλογική πρόοδο. Όχι σε είκοσι χρόνια, όταν μεγαλώσουν και «ωριμάσουν». Εδώ και τώρα.

Συνήθως θεωρούμε ότι η υπέρβαση των ορίων (μας) προκαλείται από κολοσσιαία μεμονωμένα γεγονότα, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την πανδημία του κορωνοϊού. Η δομική αλλαγή, όμως, αποτελεί απόρροια των εκατομμυρίων μικρών επιλογών που κάνουμε στην καθημερινότητά μας. Ακριβώς αυτό επιχείρησαν να εξηγήσουν οι ομιλητές και οι ομιλήτριες του TEDxMoraitisSchool, διερευνώντας τα μεταβαλλόμενα όρια της εμπειρίας μας. Στόχος του δεύτερου TEDxMoraitisSchool, λοιπόν, ήταν η διάδοση καινοτόμων ιδεών, απαραίτητων σε έναν κόσμο στον οποίο η αλλαγή είναι αναπόφευκτη, αναγκαία και ολοένα επιταχυνόμενη. Το Σχολείο υποστήριξε έμπρακτα την προσπάθειά μας, μας εμπιστεύθηκε και μας επέτρεψε να ξεπεράσουμε τα προσωπικά μας «όρια», οργανώνοντας ένα από τα μεγαλύτερα μαθητικά TEDx που έχουν πραγματοποιηθεί στη χώρα.

[ 39 ]

Το Σχολείο μας

Science first της Κατερίνας Σκουλούδη (Α4)

Με πρωτοβουλία της Μαθητικής Κοινότητας του Λυ-

κείου και μετά από ένα μεγάλο διάστημα προετοιμασίας από τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές μας, το Σάββατο 27 Φεβρουαρίου 2021 πραγματοποιήθηκε το «Science First», μια διαδικτυακή ημερίδα με θέμα τα επιστημονικά και κοινωνικά ζητήματα τα οποία έχει φέρει στην επιφάνεια η πανδημία του κορωνοϊού. Η ενδιαφέρουσα αυτή συνάντηση οργανώθηκε σε τρία πάνελ, ανάλογα με τις θεματικές που συζητήθηκαν και τους προσκεκλημένους. Το πρώτο πάνελ επικεντρώθηκε στην επιστημονική, κατά βάση ιατρική, διάσταση της πανδημίας. Οι εκλεκτοί ομιλητές κ. Αναστασία Κοτανίδου, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας, κ. Γιάννης Τούντας, Διευθυντής του Κέντρου Μελετών Υπηρεσιών Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, κ. Σπύρος Παπαϊωάννου, Διευθυντής του Ναυτικού Νοσοκομείου και κ. Μιχαέλα Αλεξάνδρου, φοιτήτρια στην Ιατρική Σχολή Αθηνών, με συντονίστρια τη μαθήτρια του Λυκείου και αντιπρόεδρο της Μαθητικής Κοινότητας, Κατερίνα Παπαχελά, μίλησαν ο καθένας από τη δική του επιστημονική σκοπιά για τα θέματα που απασχολούν την ιατρική κοινότητα. Με μεγάλη συγκίνηση ακούσαμε για την προσπάθεια νέων γιατρών και φοιτητών να βάλουν το δικό τους λιθαράκι στον αγώνα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά και προσωπικές τους εμπειρίες και βιώματα από το δύσκολο «μέτωπο» της πανδημίας.

[ 40 ]

Το δεύτερο πάνελ αφορούσε μια περισσότερο ψυχοκοινωνική προσέγγιση του ζητήματος, η οποία συχνά χάνεται μέσα στην επικαιρότητα. Συγκεκριμένα οι ομιλητές κ. Θοδωρής Γεωργακόπουλος, δημοσιογράφος και συγγραφέας, κ. Στάμος Αρχοντής, Χημικός, καθώς και η κ. Βίλλυ Καρτάλη, φιλόλογος του Σχολείου μας, αναφέρθηκαν στα αίτια που οδηγούν τους νέους στη δημιουργία και την αναπαραγωγή θεωριών συνωμοσίας, καθώς και στις επιπτώσεις του συγκεκριμένου φαινομένου στην κοινωνική μας ζωή. Μετά από μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση προέκυψε το συμπέρασμα πως η ανάγκη των νέων να καταφεύγουν σε τέτοιου είδους ερμηνείες της αλήθειας προκύπτει από ψυχολογικά ελλείμματα τα οποία έρχονται στην επιφάνεια κυρίως σε περιόδους κρίσης. Το τρίτο και τελευταίο πάνελ συγκρότησαν συμμαθητές και συμμαθήτριές μας από τις τάξεις του Λυκείου και του IB. Σε αυτό το κομμάτι της ημερίδας είχαμε την ευκαιρία να διατυπώσουμε τους προβληματισμούς μας και να εκθέσουμε τις απόψεις μας, σε μια ιδιαιτέρως εποικοδομητική συζήτηση. Προσωπικά θεωρώ πως μέσω του «Science First» απαντήθηκαν πολλές ερωτήσεις και μας δόθηκε η αφορμή για σκέψη και προβληματισμό. Ένιωσα, έστω και για λίγο, μέρος της λύσης του προβλήματος από εκεί που ήμουν μια απλή παρατηρήτρια. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Μαθητική μας Κοινότητα για αυτήν την εξαιρετική πρωτοβουλία!

Το Σχολείο μας

Moon Landing: μια σύγχρονη κιβωτός η Μαριαλήνα Τσινίδη (ιβ1) συναντά τον κ. Λουκά Μωραΐτη

Τ

ο ταξίδι για τη Σελήνη έχει ήδη ξεκινήσει για τη Σχολή Μωραΐτη, μέσω της συνεργασίας του Moraitis Moon Landing με τη Galactic Legacy Labs και το πρόγραμμα Lunarprice. Η Σχολή Μωραΐτη είναι το πρώτο σχολείο που θα στείλει μια εξελιγμένη τεχνολογικά κιβωτό στη Σελήνη. Η συγκεκριμένη κιβωτός περιλαμβάνει πληροφορίες από τη ζωή στη Γη και έχει σκοπό της να αφήσει στη Σελήνη δείγματα της ανθρώπινης προόδου και του ανθρώπινου πολιτισμού. Μέσα από αυτό το πρωτοπόρο, σε παγκόσμια κλίμακα, εκπαιδευτικό πρόγραμμα, οι μαθητές, ανάλογα με τη βαθμίδα στην οποία ανήκουν, εκπαιδεύτηκαν στην εξερεύνηση του διαστήματος και ήρθαν σε επαφή με φιλοσοφικά, επιστημονικά, κοινωνικά και ιστορικά ερωτήματα που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με αυτό.

Αυτό το ταξίδι ήταν το κίνητρο για να διευρύνουν οι μαθητές και οι μαθήτριες του Σχολείου μας τους ορίζοντές τους και να γνωρίσουν έναν καινούριο κόσμο: τον κόσμο της επιστημονικής γνώσης, της προόδου, της εφευρετικότητας. Τα παιδιά ανταποκρίθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Δούλεψαν μεθοδικά, με δημιουργικότητα, υπομονή και επιμονή για να πετύχουν το υψηλό ιδανικό τους: να στείλουν τη δική τους κιβωτό στη Σελήνη. Ζήτησα από τον κ. Λουκά Μωραΐτη, διευθυντή του Λυκείου μας και επιστημονικό υπεύθυνο του προγράμματος Moraitis Moon Landing, να μας πει δύο λόγια. Ο κ. Μωραΐτης ανταποκρίθηκε με ευγένεια και μεγάλη προθυμία στην πρόσκλησή μου και τον ευχαριστώ από καρδιάς.

[ 41 ]

Το Σχολείο μας Μ.Τ.: Στη δύσκολη αυτή περίοδο της πανδημίας, που επικρατεί παγκόσμιο χάος και αναστάτωση, εσείς καταφέρατε να δώσετε στους μαθητές το κίνητρο για να ξεφύγουν από την οκνηρία του εγκλεισμού, να είναι δημιουργικοί και να θέσουν υψηλούς στόχους. Ως μαθήτρια του Σχολείου, σας ευχαριστώ προσωπικά γι’ αυτό. Θέλετε, όμως, να μας πείτε δύο λόγια για τη σύλληψη αυτής της ιδέας;

Λ.Μ.: Είναι πολύ σημαντικό ένα πρόγραμμα σπουδών να προετοιμάζει τις επόμενες γενιές και για όσα πρόκειται να αντιμετωπίσουν στην πορεία της εξέλιξης της ζωής τους. Η αναγνώριση του περιβάλλοντος γύρω από τη Γη και του ευρύτερου χώρου του διαστήματος είναι, πιστεύω, μια επιστημονική πραγματικότητα με την οποία θα έρθει αντιμέτωπη η δική σας γενιά. Είναι ένας επιστημονικός άθλος τον οποίο εσείς θα φέρετε ουσιαστικά εις πέρας. Σήμερα κάνουμε απλώς αναγνωριστικές προσπάθειες. Είναι όμως εξαιρετικά σημαντικές οι προσπάθειες αυτές. Θέτουν τη βάση για όσα θα ακολουθήσουν. Πρέπει, λοιπόν, να βρούμε τον τρόπο να εντάξουμε στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και το κομμάτι αυτό, της εξοικείωσης με τον περιβάλλοντα χώρο της Γης. Όταν μάθαμε για αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, σκεφτήκαμε ότι ήταν η κατάλληλη ευκαιρία. Έπρεπε, λοιπόν, να την αξιοποιήσουμε άμεσα και να κινητοποιήσουμε και εσάς και τους καθηγητές σας. Να προτείνουμε εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης όλων σχεδόν των διδακτικών αντικειμένων, με προσανατολισμό την εξοικείωση με τις συζητήσεις που αφορούν τον ευρύτερο χώρο του διαστήματος. Η φιλοδοξία μας είναι να διαμορφωθεί μακροπρόθεσμα ένας άξονας που θα αφορά τις διαστημικές σπουδές και θα διατρέχει το σύνολο της πορείας των μαθητών στο σχολείο. Μ.Τ.: Με ποιον τρόπο έγινε η υλοποίηση του προγράμματος;

[ 42 ]

Λ.Μ.: Έπρεπε αρχικά να συγκροτηθεί μια ομάδα ανθρώπων που θα ήταν επιφορτισμένη με το έργο να επιμερίσει στην κάθε βαθμίδα το κατάλληλο υλικό και να οργανώσει τα επιμέρους πρότζεκτ. Ο στόχος μας ήταν εξαρχής να εμπλακούν όσο το δυνατόν περισσότερα μέλη της σχολικής κοινότητας, άμεσα ή έμμεσα. Το βασικό στοίχημα ήταν η προσέγγισή μας να μην είναι μονοδιάστατη. Να θέσουμε ερωτήματα που αφορούν το διάστημα από όσο το δυνατόν περισσότερους επιστημονικούς τομείς: φιλοσοφία, κοινωνιολογία, μουσική, ιστορία, μαθηματικά, φυσική κ.ά. Αυτό είναι αρκετά φιλόδοξο και, όπως καταλαβαίνεις, απαιτεί τη συνεργασία και την υποστήριξη μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων. Ευτυχώς, το αγκάλιασαν και οι μαθητές και οι καθηγητές του Σχολείου μας. Κι έτσι μπορέσαμε να προχωρήσουμε. Η αλήθεια είναι ότι καθώς προχωράει το πρόγραμμα, αποδεικνύεται περισσότερο απαιτητικό και σύνθετο από όσο είχα υπολογίσει στην αρχή! Μ.Τ.: Ποια είναι τα στάδια ολοκλήρωσης αυτού του προγράμματος και πώς οι καθηγητές κατηύθυναν τους μαθητές ανά βαθμίδα; Επίσης, ποια ήταν η υποχρέωση της κάθε βαθμίδας;

Λ.Μ.: Έχουμε συγκροτήσει μια ομάδα με τους υπεύθυνους ανά βαθμίδα, με τους οποίους συζητάμε, συγκεντρώνουμε ιδέες και δίνουμε ορισμένες κατευθύνσεις. Δεν είμαι ακόμη σε θέση να περιγράψω το παραδοτέο κάθε βαθμίδας. Είμαστε ανοιχτοί σε προτάσεις, τις ακούμε, τις συζητάμε, τις αναδιαμορφώνουμε. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η πρώτη περίοδος, περίπου στα μέσα Απρίλη, θα έχουμε πιο ξεκάθαρη εικόνα. Αυτό που μπορώ με βεβαιότητα να πω είναι πως με έχει εντυπωσιάσει το πόσο διαφορετικές μπορούν να είναι οι προσεγγίσεις. Μια ομάδα Λυκείου μπορεί να ασχοληθεί,

Το Σχολείο μας για παράδειγμα, με τη μουσική που είναι συνδεδεμένη με την πορεία του ανθρώπου στο διάστημα και μια ομάδα παιδιών του Νηπιαγωγείου να σχεδιάσει έναν εικονικό δορυφόρο και να προσπαθήσει να αντιληφθεί τι είναι η «μαύρη τρύπα», λόγου χάριν. Μ.Τ.: Πολλοί επιστήμονες λένε συχνά πως οι ερωτήσεις των μικρών παιδιών είναι αφοπλιστικές. Εσείς έχετε συγκεντρώσει τέτοιες ερωτήσεις;

Λ.Μ.: Εδώ και λίγα χρόνια έχουμε ξεκινήσει από το Νηπιαγωγείο να εντάσσουμε στο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα έννοιες σχετικές με τον ουρανό, το διάστημα, τους δορυφόρους, τους γαλαξίες. Έχουμε, οπότε, πλούσιο υλικό! Οι ερωτήσεις των μικρών παιδιών είναι πράγματι αφοπλιστικές. Και η δική μας δουλειά γίνεται ακόμη πιο δύσκολη και ακόμη πιο γοητευτική. Έχω κληθεί να απαντήσω, για παράδειγμα, στο ερώτημα «τι είναι μαύρη τρύπα». Είναι πολύ δύσκολο να κάνεις αντιληπτό σε ένα μικρό παιδί κάτι που εσύ θεωρείς δεδομένο και αυτονόητο. Σε βάζει σε μια λογική να αναζητήσεις εναλλακτικούς τρόπους εξήγησης και προσέγγισης. Αυτό αποδεικνύεται στην πορεία εξαιρετικά χρήσιμο και για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό. Η εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να γίνει ιδιαιτέρως γοητευτική. Μ.Τ.: Συχνά οι ομάδες μαθητών, όταν καλούνται να συνεργαστούν, συγκρούονται. Υπήρξαν τέτοιες στιγμές ή ενώθηκαν όλοι μπροστά στο κοινό όνειρο;

Λ.Μ.: Το μυστικό είναι να μην εγκλωβίσεις μια ωραία ιδέα στη διδακτέα ύλη. Να την αποσυνδέσεις όσο γίνεται από αυτήν και να αναδείξεις το δημιουργικό κομμάτι. Τα θέματα που σχετίζονται με το διάστημα και με το σύμπαν είναι ενδιαφέροντα, διότι συνδέονται με την έμφυτη περιέργεια που έχουμε μέσα μας ως άνθρωποι.

Όταν αναδείξεις αυτό το κομμάτι της υγιούς περιέργειας, αναδύονται πολλά θετικά στοιχεία. Ο ανθρώπινος νους γίνεται επινοητικός και δημιουργικός. Και τότε τα προβλήματα που περιγράφεις μειώνονται στο ελάχιστο. Μ.Τ.: Πώς επηρέασε το πρόγραμμα Moon Landing την ψυχολογία των μαθητών και των μαθητριών του Σχολείου; Ήταν, να υποθέσω, μια διέξοδος; Ρωτώ έχοντας στο μυαλό μου πως οι συνθήκες φέτος δεν μας επέτρεψαν να είμαστε ιδιαιτέρως δημιουργικοί.

Λ.Μ.: Οι συνθήκες φέτος πράγματι έχουν επηρεάσει την ψυχολογία των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων. Όταν πρέπει να δουλέψεις μέσω μιας οθόνης, όταν δεν έχεις τη δυνατότητα να διαπεράσεις αυτό το κενό, το επίπεδο της δυσκολίας αυξάνεται. Μπορώ, όμως, να πω με ασφάλεια ότι η εικόνα που έχω από τα παιδιά που έχουν εμπλακεί στο πρόγραμμα είναι πολύ θετική. Το πρόγραμμα δίνει πράγματι ένα κίνητρο στα παιδιά. Θα ήμουν, όμως, ευτυχής αν μπορούσαμε να πραγματοποιήσουμε έστω και λίγες διά ζώσης συναντήσεις.

Nα τα ακούσω, να συζητήσουμε, να ρίξουμε τις ιδέες μας στο τραπέζι. Όμως, και χωρίς αυτήν τη δυνατότητα, η εμπειρία μας μέχρι στιγμής είναι εξαιρετική. Το γεγονός ότι είναι ένα θέμα πρωτότυπο που κινητοποιεί την περιέργειά μας και μπορεί κανείς να το συζητήσει από την πλευρά που τον αφορά και που τον συγκινεί είναι εξαιρετικά σημαντικό για την υποδοχή του. Μ.Τ.: Σας ευχαριστώ θερμά, κ. Μωραΐτη, για την ωραία κουβέντα μας!

Λ. Μ.: Κι εγώ σε ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου. Εύχομαι καλή πρόοδο και καλή επιτυχία.

[ 43 ]

[ 44 ]

V. Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Έγκλημα και Τιμωρία

του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι μετάφραση: Φώντας Κονδύλης, εκδόσεις Πατάκη, 2011 Για το μυθιστόρημα ΓΡΑΦΕΙ Η Σοφία Παπαθανασίου (ΙΒ1)

Καθώς σκανάρεις τα ασφυκτικά γεμάτα ράφια στο βι-

βλιοπωλείο της γειτονιάς, το μάτι σου πέφτει πάνω στην κόκκινη ράχη ενός χαρτόδετου βιβλίου. Ο τίτλος του: Έγκλημα και τιμωρία. «Αστυνομικό θα είναι», λες χαμηλόφωνα. Το όνομα του συγγραφέα είναι περίεργο, ξένο σίγουρα... Διαβάζεις λίγο πιο προσεκτικά και νά τι σου θυμίζει! Ντοστογιέφσκι, σωστά! Τον έχεις κάπου ακούσει ξανά, ο Ρώσος, ναι. Και λένε είναι καλός. «Καλός, άρα και δύσκολος», σκέφτεσαι. Μόνο αυτό σου λείπει... Πάνω που πας να αφήσεις το βιβλίο πίσω στο ράφι του εμφανίζεται ο βιβλιοπώλης. Ξεκινάει κάτι να σου πει για «την επιλογή σου», πριν όμως προλάβει να τελειώσει τη φράση του σε έχει πείσει. Θα πάρεις το Έγκλημα και τιμωρία. Διαβάζοντας το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου σκέφτεσαι ότι αν αναφέρει ένα ακόμη ρωσικό όνομα θα το παρατήσεις. Κι όμως όσα καινούρια ονόματα και αν διαβάσεις δεν χάνεις την υπομονή σου. Θέλεις κυρίως να δεις προς τι όλος ο ντόρος γύρω από αυτό το βιβλίο, τι έχει που δεν βλέπεις; Οπότε συνεχίζεις την ανάγνωση με μια νότα δυσπιστίας στο πίσω μέρος του μυαλού σου. Όχι πολύ αργότερα το περιβόητο «έγκλημα» αποκαλύπτεται. Μπερδεύεσαι, όμως, ακόμη περισσότερο. Γνωρίζεις ήδη ποιος είναι ο δολοφόνος, ποιο είναι το θύμα, κάθε λεπτομέρεια του φόνου. «Τι σόι βιβλίο μυστηρίου είναι αν τα λέει όλα αυτά τόσο νωρίς», αναρωτιέσαι και συνεχίζεις να διαβάζεις μανιωδώς. Περιμένεις πώς και πώς την επόμενη κίνηση του Ρασκόλνικοβ, του (πρώην) φοιτητή νομικής στην Πετρούπολη. Όσο περισσότερο τον γνωρίζεις γίνεσαι όλο και πιο σίγουρη ότι πάσχει από κάποια ψυχική ασθένεια. Δεν κρατιέσαι, το ψάχνεις στο διαδίκτυο. Και ναι, αυτό είναι! Σχιζοφρένεια, πάσχει από σχιζοφρένεια! Είναι αλήθεια ότι έχεις αρχίσει να εντυπωσιάζεσαι με τις ψυχογραφικές σου ικανότητες. Τις δικές σου ή του Ντοστογιέφσκι, δηλαδή... Ποιος ξέρει! Παρατηρείς ακόμη ότι εκτός από το ψυχολογικό ενδιαφέρον που απέκτησε ξαφνικά η ιστορία, όλα τα άχρηστα, όπως νόμιζες, ονόματα και οι δήθεν ασήμαντες λεπτομέρειες αποκτούν νόημα. Τα κομματάκια του παζλ βρίσκουν επιτέλους τη σωστή τους θέση. Συνειδητοποιείς τότε ότι κάθε καβγάς μεθυσμένων ανδρών και κάθε γνωριμία, με έναν τρόπο, καθόλου επιτηδευμένο, πηγαίνουν την πλοκή ένα βήμα πιο μπροστά. Σε κάθε σου «βήμα», ωστόσο, ανησυχείς μήπως από τη γωνία πεταχτεί και αυτή η «τιμωρία» που μαρτυρά ο

τίτλος. Ώρες ώρες μάλιστα φοβάσαι ότι μέχρι να απαντηθεί αυτή σου η απορία θα γίνεις και εσύ σχιζοφρενής. Η ιστορία όμως έχει τώρα αρχίσει να εξελίσσεται τόσο γρήγορα που η αγωνία σου για το τι θα συμβεί στον Ρασκόλνικοβ καλύπτει κάθε άλλη σκέψη. Πριν καν το καταλάβεις έχεις φτάσει στο τελευταίο κεφάλαιο. Τα συναισθήματά σου είναι ανάμεικτα. Από τη μία χαίρεσαι γιατί θέλεις επιτέλους να δεις τι θα γίνει στους αγαπημένους σου χαρακτήρες. Από την άλλη όμως στεναχωριέσαι... Δεν θέλεις να τελειώσει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ξεπέρασε κάθε σου προσδοκία. Πρώτη φορά συμφωνείς με όλα τα «σοφά λόγια» που έχουν γραφτεί για το βιβλίο αυτό. Και καθώς γυρνάς την τελευταία σελίδα είσαι σε σοκ. Δεν ξέρεις τι να συνειδητοποιήσεις πρώτο: τι έγινε στην ιστορία, πόσο καλό ήταν το βιβλίο ή ότι τέλειωσε κιόλας;

[ 45 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Χελώνες στο άπειρο

του Tζον Γκριν μετάφραση: Χρήστος Καψάλης, εκδόσεις Ψυχογιός, 2018 Για το μυθιστόρημΑ ΓΡΑΦΕΙ Η Θάλεια Κωνσταντοπούλου (Β1)

Το μυθιστόρημα του Τζον Γκριν με τίτλο Χελώνες στο

άπειρο αφηγείται τη ζωή ενός δεκαεξάχρονου κοριτσιού, της Άζα. Η δεκαεξάχρονη Άζα και η ατρόμητη φίλη της η Ντέιζι προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο του εξαφανισμένου δισεκατομμυριούχου Ράσελ Πίκετ, για να εισπράξουν τη μεγάλη αμοιβή των εκατό χιλιάδων δολαρίων. Έτσι, αρχίζουν την έρευνα, που θα τις φέρει στον κόσμο του Ράσελ Πίκετ και του γιου του, του Ντέιβις, με τον οποίο τις ενώνουν πολλά και τις χωρίζουν ακόμη περισσότερα. Όμως η ιστορία περιπλέκεται, καθώς η πρωταγωνίστρια ταλαιπωρείται από μια ψυχική ασθένεια, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή(OCD). Νιώθει εγκλωβισμένη στο μυαλό και το σώμα της με όλα τα μικρόβια και τα βακτήρια που υπάρχουν μέσα του, ενώ παράλληλα παραμένει μια έφηβη με όλες τις δυσκολίες που έχει η εφηβεία. Η Άζα προσπαθεί συνέχεια, αλλά τα αισθήματά της και οι φόβοι της γίνονται ένα όλο και πιο μπερδεμένο κουβάρι. Καθώς το βιβλίο προχωράει, ο αναγνώστης αρχίζει να ταυτίζεται συναισθηματικά με την ηρωίδα. Υπάρχουν σημεία στο βιβλίο στα οποία πραγματικά αισθανόμαστε μέσα στο μυαλό της Άζα! Συχνά, επίσης, ο συγγραφέας επιμένει στην ανάγκη της ηρωίδας να έχει τον έλεγχο όσων διαδραματίζονται γύρω της, τη στιγμή που η ίδια αισθάνεται όλο και πιο αδύναμη να διατηρήσει αυτόν τον έλεγχο. Το αγάπησα αυτό το βιβλίο, διότι με έκανε να σκεφτώ και να αναθεωρήσω πολλά πράγματα για εμένα και για τον τρόπο με τον οποίο σκέφτομαι τη ζωή και τις σχέσεις μου. Το συστήνω σίγουρα!

[ 46 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Δείπνο Ηλιθίων

σκηνοθεσία: Σ. Παπαδόπουλος, Θέατρο Κάππα Για τη θεατρική παράστασΗ ΓΡΑΦΕΙ Η Μαρία Βερούχη (Β2)

Το Δείπνο Ηλιθίων είναι η Sold Out παράσταση των τε-

λευταίων πέντε ετών, η οποία, λόγω πανδημίας και κλειστών θεάτρων, προβλήθηκε και διαδικτυακά τον Ιανουάριο του 2021. Η παράσταση, που ανεβαίνει στο Θέατρο Κάππα, είναι βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Γάλλου θεατρικού συγγραφέα Φρανσίς Βεμπέρ. Η ιστορία ξεκινάει στην Γαλλία, όπου ο επιτυχημένος μεγαλοεκδότης Πιέρ Μπροσάν (Πυγμαλίων Δαδακαρίδης) μαζί με τους φίλους του διοργανώνουν μία φορά την εβδομάδα ένα «δείπνο ηλιθίων». Καθένας τους βρίσκει έναν «ηλίθιο» με τον οποίο περνούν ένα βράδυ τρώγοντας, πίνοντας και γελώντας εις βάρος του. Ένα βράδυ, την «τιμή» αυτήν την έχει ο αθώος και αφελής Φρανσουά Πινιόν (Σπύρος Παπαδόπουλος). Ο Πιέρ τον καλεί στο

σπίτι του για να πάνε στο δείπνο. Η άφιξη του Φρανσουά φέρνει μια σειρά από προβλήματα και ανατροπές που μας προβληματίζουν σχετικά με το ποιος είναι πράγματι ο «ηλίθιος» της ιστορίας μας. Οι ερμηνείες όλων των ηθοποιών ήταν άρτιες και η σκηνοθεσία εξαιρετική. Σε συνάρτηση με τους έξυπνους διαλόγους η παράσταση προσέφερε 100 λεπτά ασταμάτητου γέλιου, αλλά και προβληματισμού. Τα μηνύματα εναντίον του εκφοβισμού που περνάει η παράσταση μάς προβληματίζουν σχετικά με τις πράξεις μας και με τη στάση μας απέναντι στους ανθρώπους. Το Δείπνο Ηλιθίων είναι μια παράσταση που αξίζει να τη δείτε! Σπεύσατε, λοιπόν!

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

[ 48 ]

Στο χαρτί, στη σκηνή, στην οθόνη

Ο γυάλινος κόσμος

σκηνοθεσία: Γ. Νανούρης, Εθνικό Θέατρο Για τη θεατρική παράστασΗ ΓΡΑΦΕΙ Η Υβόννη Μέλισσα (Α3)

Μια ξεχωριστή αδερφή, μία υπερπροστατευτική μητέ-

ρα, ένας ήρωας που θυμάται. Αυτοί είναι οι πρωταγωνιστές του Τενεσί Ουίλιαμς, στο έργο του Ο γυάλινος κόσμος. Ο Τομ ασφυκτιά στη μονότονη δουλειά του και στο μικρό του διαμέρισμα και αναζητά την περιπέτεια. Η αδερφή του, Λόρα, προτιμά περισσότερο από τους ανθρώπους τη συντροφιά της συλλογής της από γυάλινα ζωάκια. Το έργο αυτό αναδεικνύει την ομορφιά του διαφορετικού και του ευθραύστου. Είναι ένα έργο, που καθρεφτίζει, θα λέγαμε, τον συγγραφέα του. Η οικογένεια του Ουίλιαμς θυμίζει πολύ την οικογένεια των Ουίνγκφιλντ στο έργο. Η μητέρα του ήταν υπερπροστατευτική, όπως η Αμάντα, η μητέρα του Τομ· η αδερφή του ήταν σχιζοφρενής, όπως η Λόρα· ο ίδιος ο Τενεσί αναζητούσε καταφύγιο στη λογοτεχνία, όπως ο Τομ, επειδή «δεν έβρισκε τη ζωή αρκετά ικανοποιητική», όπως έλεγε. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σκηνοθετική επιλογή του

Γιώργου Νανούρη αποτελεί η αντικατάσταση των γυάλινων ζώων με λάμπες, οι οποίες αλλάζουν επίπεδα πάνω στη σκηνή. Η Λένα Παπαληγούρα, η οποία υποδύεται τη Λόρα, καταφέρνει να επικοινωνήσει στο κοινό την παραίτηση και την απόγνωση του χαρακτήρα που υποδύεται. Ο Κωνσταντίνος Μπιμπής ως Τομ αποδίδει έξοχα το αίσθημα της απελπισίας που προκαλεί ο εγκλωβισμός σε μια μονότονη ζωή, χωρίς περιπέτεια. Σήμερα, στον δεύτερο χρόνο της πανδημίας, που οι άνθρωποι δεν έχουν την πολυτέλεια να παρακολουθήσουν μια θεατρική παράσταση διά ζώσης, το Εθνικό Θέατρο μεταδίδει το παραπάνω έργο online. Η εμπειρία είναι ιδιαίτερη, αν και δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτή του ζωντανού θεάτρου. Σε κάθε περίπτωση, ο Γιώργος Νανούρης κατάφερε να σκηνοθετήσει ένα από τα πλέον εμβληματικά θεατρικά έργα, δίνοντας την ευκαιρία στους θεατρόφιλους να ξεγελάσουν –για λίγο– την πανδημία.

[ 49 ]

[ 50 ]

VΙ. Συναντήσεις

Συνάντηση με την ιστορικό Μαρία Ευθυμίου Tησ Αγγελικήσ Πήλιουρα (Γ2) & τησ Αριάδνησ Πήλιουρα (β3)

Η

Μαρία Ευθυμίου είναι ιστορικός, με σπουδαίο έργο. Διδάσκει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το 1981. Από το 2007, παραδίδει δωρεάν σε όλη την Ελλάδα μαθήματα παγκόσμιας και ελληνικής ιστορίας. Τα μαθήματα αυτά έχουν καλύψει περί τις 3.500 ώρες διδασκαλίας και τα έχουν παρακολουθήσει 10.000 άτομα. Το έτος 2013 τιμήθηκε με το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας. Ένα πρωινό του Νοεμβρίου, κανονίσαμε να έρθουμε σε τηλεφωνική επικοινωνία με την κ. Ευθυμίου, μιας και τα περιοριστικά μέτρα της καραντίνας δεν μας επέτρεψαν μια διά ζώσης συνάντηση. Προτού το τηλέφωνο χτυπήσει για τρίτη φορά, μια γλυκιά φωνή μάς αγκάλιασε και ζέστανε τις καρδιές μας. Γρήγορα ο πάγος έσπασε και η συζήτηση κύλησε σαν νεράκι. Ως πραγματική δασκάλα, η κ. Ευθυμίου απάντησε με μεγάλη προθυμία σε όλες μας τις ερωτήσεις. Αρ.Π.: Σας ευχαριστούμε πολύ για αυτήν την τηλεφωνική συνέντευξη, κ. Ευθυμίου.

Μ.Ε.: Εγώ σας ευχαριστώ, κορίτσια μου χρυσά. Χαρά μου είναι. Αρ.Π.: Πώς γεννήθηκε το πάθος σας για την ιστορία; Ποια ήταν η στιγμή που αποφασίσατε ότι θέλετε να γίνετε ιστορικός;

Μ.Ε.: Το αποφάσισα όταν ήμουν φοιτήτρια, στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είχα περάσει στο Ιστορικό Αρχαιολογικό και μπορούσα να επιλέξω ανάμεσα σε δύο κατευθύνσεις. Τότε πήρα την τελική μου απόφαση να κατευθυνθώ προς την ιστορία. Ωστόσο, το ενδιαφέρον μου για την ιστορία ήταν σίγουρα παλαιότερο και ωρίμασε, θα έλεγα, όταν έφτασα σε αυτό το σημείο των σπουδών μου. Αγ.Π.: Έχετε δώσει αμέτρητες διαλέξεις, εθελοντικά, από τη μια άκρη της Ελλάδας έως την άλλη, είτε δια ζώσης είτε διαδικτυακά, σε φοιτητές, σε φιλολόγους και στο ευρύ κοινό. Μάλιστα, έχετε τιμηθεί με το βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας. Δεδομένης της πολύχρονης εμπειρίας σας, πώς πιστεύετε ότι θα έπρεπε να είναι ένα ουσιαστικό μάθημα ιστορίας; Και οι μαθητές πώς θα πρέπει να μελετούν για το συγκεκριμένο μάθημα;

Μ.Ε.: Εγώ πιστεύω πάρα πολύ στην αφήγηση της ιστορίας. Δεν πιστεύω καθόλου στη χρήση μέσων, παρά μόνο στον χάρτη. Ο χάρτης είναι απαραίτητος. Δεν μπορείς να κάνεις μάθημα ιστορίας χωρίς να έχεις οπωσδήποτε τον χάρτη από πίσω σου και να δείχνεις συνεχώς τις εξελίξεις, αλλιώς δεν καταλαβαίνεις τίποτε. Η ιστορία νομίζω ότι αναζωογονείται και γίνεται κατανοητή μέσα απ’ την αφήγηση του διδάσκοντος, εφόσον ο διδάσκων αγαπά την ιστορία, την έχει μελετήσει, την έχει κατανοήσει και μπορεί να τη μεταφέρει. Αρ.Π.: Διαβάζοντας τα βιβλία σας παρατηρούμε ότι χρησιμοποιείτε τη διαλεκτική μέθοδο. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία μάλλον…

Μ.Ε.: Δεν θα μπορούσε να είναι άλλη, διότι όλα εμπλέκονται και συμπλέκονται και διαπλέκονται και αλληλοερμηνεύονται μέσα στη ζωή του ανθρώπου, στη ζωή των κοινωνιών, άρα και στην ιστορία. Επομένως, χρειάζεται κανείς όσο μπορεί να αποκωδικοποιήσει αυτή την εσωτερική σύνδεση των πραγμάτων. Αγ.Π.: Το κοινό σας αποτελείται από διάφορες ηλικιακές ομάδες. Έχετε παρατηρήσει αν κάποια από αυτές εκδηλώνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ιστορία και αν ναι, πώς το ερμηνεύετε αυτό;

Μ.Ε.: Θα έλεγα ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ακροατών μου είναι πάνω από σαράντα χρονών και, επίσης, περισσότερες είναι οι γυναίκες παρά οι άνδρες. Αυτό δεν σημαίνει, ασφαλώς, ότι δεν έχω ακροατές από όλες τις ηλικίες. Όσο κυλάει μάλιστα ο καιρός, έρχονται όλο και περισσότεροι νέοι. Πώς ερμηνεύω τη στροφή των σαραντάρηδων στην ιστορία; Πρώτον, όσο κυλάει ο χρόνος της ζωής σου τόσο περισσότερο αντιλαμβάνεσαι πόσο σημαντικό πράγμα είναι η ιστορία και αισθάνεσαι την ανάγκη να τη γνωρίσεις και να την εντάξεις και στη δική σου τρέχουσα ζωή και στις ερμηνείες σου. Όταν είσαι νέος είναι φυσικό η ανάγκη αυτή να είναι λιγότερο έντονη. Και δεύτερον, γιατί όσο περνάει ο καιρός καταλαβαίνω ότι η διδασκαλία της ιστορίας στα σχολεία –στα γυμνάσια και στα λύκεια– αδυνατίζει όλο και περισσότερο· και όλο και λιγότεροι νέοι κερδίζονται από τη διδασκαλία στα σχολεία τους.

[ 51 ]

Σ υ ν α ν τ ήσεις Αγ.Π.: Πολλοί συμμαθητές και συμμαθήτριές μας διαβάζουν μυθιστορήματα με ιστορικά στοιχεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα βιβλία του Νταν Μπράουν. Θεωρείτε ότι τα μυθιστορήματα αυτά εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας ή αλλοιώνουν τα γεγονότα;

Μ.Ε.: Δεν έχω διαβάσει τον Νταν Μπράουν και δεν μπορώ να μιλήσω επ’ αυτού με εγκυρότητα. Πιθανόν να είναι εξαιρετικός. Γνωρίζω ότι είναι διαδεδομένα και δημοφιλή τα έργα του, αλλά δεν τα έχω διαβάσει, κι έτσι, δεν μπορώ να πω κάτι. Υπάρχει, πάντως, ένας κλάδος της λογοτεχνίας ο οποίος στηρίζεται σε ιστορικά γεγονότα και γνωρίζω ότι συγγραφείς που επιδίδονται σε αυτού του τύπου τη λογοτεχνία μελετούν πολύ την ιστορία πριν γράψουν κάποιο μυθιστόρημα. Όσο πιο σοβαρός είναι ο λογοτέχνης στην προσέγγιση της ιστορίας που θέλει να αναδείξει μυθιστορηματικά τόσο πιο αποτελεσματικό είναι και το έργο του. Και μπορεί να γίνει πολύ ελκυστικό. Εγώ αγαπώ πολύ τα ιστορικά μυθιστορήματα και τα διαβάζω με χαρά. Μάλιστα, σκέφτομαι, αν μου κάνει η ζωή τη χάρη και ζήσω και είμαι υγιής, μήπως βάλω και τον εαυτό μου να γράψει κάτι, γιατί πιστεύω πολύ σε αυτή τη διαδικασία. Είναι σημαντικό να μπεις στον κόσμο της εποχής που σε ενδιαφέρει και η λογοτεχνία μπορεί να βοηθήσει σε αυτό. Φυσικά, πρέπει πάντοτε να έχεις στο μυαλό σου ότι αυτό που διαβάζεις παραμένει λογοτεχνία. Αρ.Π.: Ίσως και για τους νέους θα ήταν πιο ελκυστικό να προσεγγίζουν την ιστορία μέσα από τη λογοτεχνία.

Μ.Ε.: Βεβαίως. Γιατί ένα ιστορικό μυθιστόρημα σε βάζει με πιο ανάλαφρο, αλλά όχι αναγκαστικά λιγότερο σο-

[ 52 ]

βαρό, τρόπο στα γεγονότα, αν μάλιστα είναι σοβαρά γραμμένο. Αρ.Π.: Στην εποχή μας αντιμετωπίζουμε την πρωτόγνωρη κατάσταση της πανδημίας. Τι μαθήματα μπορούμε να αντλήσουμε από αυτήν και ποιες πιστεύετε πως θα είναι οι επιπτώσεις της στην, ας πούμε, μετά-covid εποχή;

Μ.Ε.: Δεν είναι πρωτόγνωρη η κατάσταση. Οι προηγούμενες γενιές ήταν εξοικειωμένες με πολύ πιο άγριες ιστορίες από αυτή που ζούμε και σε συνθήκες στις οποίες δεν είχαν καθόλου τα μέσα για να το αντιμετωπίσουν. Πέθαιναν οι άνθρωποι κατά χιλιάδες, με καρτερία το ζούσαν. Πίστευαν ότι ο Θεός το έχει αποφασίσει. Για μας είναι πρωτόγνωρο, γιατί είμαστε καλομαθημένοι. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι έχουμε μάθει εδώ και εβδομήντα χρόνια να ζούμε χωρίς πόλεμο. Και αυτό είναι σπουδαίο, αλλά δεν παύουμε να είμαστε πολύ καλομαθημένοι και να ζούμε σε μια πρωτόγνωρα πολυτελή εποχή όσον αφορά τις παροχές, ανήκουστη για τις προηγούμενες γενιές. Ακόμα και οι λιγότερο τυχεροί από εμάς ζούνε πολύ καλύτερα από ό,τι ζούσαν οι άνθρωποι σε παλαιότερες εποχές. Δεν παύει όμως να έχει και τη σημασία της αυτή η συνθήκη της πανδημίας, γιατί μας δίνει μαθήματα που χρειάζεται να τα εισπράξουμε· ότι είμαστε πεπερασμένοι άνθρωποι, ότι ζούμε σε μια φύση που έχει τις δυνάμεις της –που είναι μεγάλες και από αυτές εξαρτόμαστε– και, κυρίως, ότι ως κοινωνίες πρέπει να γίνουμε πιο συνεκτικές, πιο σοβαρές, πιο αγαπητικές, για να βοηθάει ο ένας τον άλλον σε δύσκολες στιγμές. Αρ.Π.: Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν μαθητή ή σε μια μα-

Συναν τ ήσεις θήτρια που θέλει να σπουδάσει ιστορία σε μια εποχή που οι ανθρωπιστικές σπουδές δεν είναι και πολύ της μόδας;

Μ.Ε.: Δεν πειράζει αν δεν είναι της μόδας, δεν παύει η ιστορία να είναι το πιο υπέροχο μάθημα στη γη! [γέλια] Και ο πιο ενδιαφέρων τομέας να τον προσεγγίσει κανείς, ακόμη και αν σπουδάζει κάτι άλλο ή εργάζεται σε κάποιον άλλο τομέα. Η ιστορία είναι για κάθε άνθρωπο, δεν είναι μόνο για τους ιστορικούς. Δεν μπορεί να υπάρξει ο άνθρωπος χωρίς την ιστορία. Και όσο πιο πολύ μελετάς την ιστορία τόσο πιο βοηθημένος είσαι στην τρέχουσα ζωή σου. Δεν λέω ότι έχεις σωθεί, αλλά η ιστορία βοηθά. Επομένως, διάβασε ιστορία. Και τώρα μάλιστα που έχουμε θαυμάσια πονήματα... Ποτέ, ποτέ δεν είχε ο άνθρωπος τόσο πολλά πράγματα να διαβάσει και τόσο ενδιαφέροντα! Του προσφέρονται με ευκολία, δωρεάν και θαυμάσια. Ε, λοιπόν πάρ’ τα στα χέρια σου και διάβασέ τα. Αυτή είναι η οδηγία! Αγ.Π.: Θυμόμαστε πως, σε μια ομιλία σας στην περιοχή μας, στη Βίλα Κοτοπούλη, είχατε εκφράσει τους προβληματισμούς σας για την παγκοσμιοποίηση. Θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια;

Μ.Ε.: Δεν υπάρχει αυτό που συμβαίνει. Δεν υπάρχει. Σε λίγο δεν θα έχουμε σχέση με αυτό που είμαστε. Με πόση ευκολία πετάμε τα νήματά μας, τη λογική μας και υιοθετούμε πράγματα που δεν μας αναλογούν. Και είμαστε έτοιμοι να τα υπηρετήσουμε. Ωραία η παγκοσμιοποίηση, με θαυμάσια στοιχεία που ο ένας δίνει στον άλλον, αλλά έχεις και ένα νήμα, ανήκεις και σε μια παράδοση, έχεις και τη δική σου ομορφιά… Ή μήπως την έχεις ξεχάσει τελείως; Αγ.Π.: Το δύσκολο είναι να το συνειδητοποιήσουμε αυτό...

Μ.Ε.: Δεν θα το συνειδητοποιήσουμε, κατά τη γνώμη μου. Είμαστε τελείως δοσμένοι στην ευκολία των πραγμάτων. Δεν έχουμε καμία αντίσταση ούτε στη γλώσσα μας... Υιοθετούμε όρους άκριτα. Γιατί «lockdown», ας πούμε; Δεν έχουμε τον «εγκλεισμό»; Η ελληνική γλώσσα είναι πραγματικά η πιο πλούσια στον κόσμο ιστορικά. Δεν υπάρχει άλλη γλώσσα που να έχει τόσους όρους. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν όρο; Όταν ήρθε το ίντερνετ, ο Μπαμπινιώτης σήκωσε τα μανίκια του και δημιούργησε τον όρο «διαδίκτυο». Και τον έχουμε και τον λέμε. Και όσο το λες τόσο υπερασπίζεσαι τη γλώσσα σου και τον εαυτό σου. Αρ.Π.: Σας ευχαριστούμε θερμά, κ. Ευθυμίου!

Μ.Ε.: Κι εγώ, κορίτσια μου. Καλή επιτυχία στο περιοδικό σας!

[ 53 ]

Συ ν α ν τ ήσεις

[ 54 ]

Συναντ ήσεις

Συνάντηση με τη μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Tου Κωνσταντίνου Γκίκα (β1) & τησ ΣοφίαΣ Παπαθανασίου (ΙΒ1)

Η

Μαργαρίτα Ζαχαριάδου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1969. Λίγο μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της στην Ιστορία, άρχισε να ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση. Δίδαξε για πολλά χρόνια μετάφραση στο ΕΚΕΜΕΛ και στο ΕΚΕΒΙ. Έχει καταπιαστεί σχεδόν με όλα τα λογοτεχνικά είδη και με πολλούς σημαντικούς συγγραφείς, κλασικούς και σύγχρονους. Κ.Γκ.: Καλημέρα σας, κ. Ζαχαριάδου. Ευχαριστούμε για τη συνάντηση αυτή. Πώς αποφασίσατε, λοιπόν, να ασχοληθείτε με τη μετάφραση;

Μ.Ζ.: Εντελώς τυχαία. Είμαι αλεξιπτωτίστρια σε αυτήν τη δουλειά, όπως και οι περισσότεροι μεταφραστές, νομίζω. Μετά, μας ρούφηξε η μετάφραση, γιατί είναι μια φανταστική δουλειά. Πιστεύω, όμως, πως δεν θα είχα πέσει με το αλεξίπτωτο, αν δεν είχα εξαρχής μεγάλη αγάπη για τη γλώσσα, για τις ξένες γλώσσες και κυρίως για αυτό το παιχνίδι ανάμεσα στη γλώσσα προέλευσης του κειμένου και στη γλώσσα στην οποία πρέπει να το μεταφράσουμε. Αυτό το παιχνίδι είναι τρομερά συναρπαστικό και γοητευτικό και σε μαθαίνει απίστευτα πράγματα για το πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Κ.Γκ.: Από ποιες γλώσσες μεταφράζετε;

Μ.Ζ.: Μεταφράζω από τα αγγλικά και τα γερμανικά στα ελληνικά και από τα ελληνικά στα αγγλικά. Σ.Π.: Έχετε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο όταν ξεκινάτε να μεταφράσετε ένα κείμενο;

Μ.Ζ.: Δεν νομίζω ότι μπορώ να χαρακτηρίσω μέθοδο την τρομαχτική περιέργεια, γιατί αυτό είναι το κύριο κίνητρο όταν μεταφράζω. Όταν μου δίνουν ένα βιβλίο, αν έχω χρόνο, το διαβάζω προτού ξεκινήσω να μεταφράζω· αν όχι πέφτω με τα μούτρα στη μετάφραση, όπως όταν πέφτουμε κατευθείαν στη θάλασσα, επειδή κρυώνουμε και αναγκαζόμαστε να βουτήξουμε και να κολυμπήσουμε. Είναι πολύ αναζωογονητικό. Υπάρχει, βέβαια, και η άλλη μέθοδος, να μπεις σιγά σιγά στο κρύο νερό. Και οι δύο λειτουργούν. Προσωπικά, μου αρέσει περισσότερο η πρώτη, γιατί μου δίνει πιο έντονη την αίσθηση της γλώσσας του βιβλίου.

Σ.Π.: Προσωπικά, αυτό που μου φαίνεται το πιο δύσκολο στη μετάφραση είναι η διατήρηση του ύφους, της φωνής του συγγραφέα, γιατί ο κάθε συγγραφέας έχει κάτι πολύ ιδιαίτερο, μια εντελώς δική του φωνή.

Μ.Ζ.: Είπες τη λέξη κλειδί, η φωνή. Είχα πάντα την αίσθηση πως για τη μετάφραση –πέρα από τη γνώση της γλώσσας– πολύ χρήσιμη είναι και η γνώση της μουσικής. Αυτό που χρειάζεται ένας μεταφραστής είναι να ακούει στο μυαλό του πώς μιλάει ο αφηγητής και ο κάθε ήρωας και να μιμηθεί τη φωνή του. Πρόκειται για μίμηση, για ένα είδος πνευματικού «μαϊμουδίσματος» σε υψηλό επίπεδο. Η μετάφραση είναι σαν καραόκε: τραγουδάμε μαζί με τον ήρωα, προσπαθώντας να μιμηθούμε τη φωνή του. Αυτό προϋποθέτει να έχεις «μουσικό αυτί». Επίσης, η μουσική βοηθά τρομερά στην αίσθηση του ρυθμού της γλώσσας. Κάθε συγγραφέας έχει έναν τρόπο που γράφει. Άλλοι γράφουν πιο στακάτα, άλλοι φτιάχνουν πιο μακροσκελείς προτάσεις. Για να τα αντιληφθείς αυτά και να τα μεταφέρεις στο κείμενο που φτιάχνεις ως μεταφραστής, βοηθά να έχεις μουσική παιδεία. Σ.Π.: Πιάνετε τον εαυτό σας να προσπαθεί να αλλάξει το κείμενο; Εγώ νομίζω πως θα το έκανα αρκετά συχνά!

Μ.Ζ.: Αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση για τον μεταφραστή. Πρέπει, όμως, να συγκρατηθεί. Λίγο πολύ θέλουμε όλοι να αλλάξουμε τους πάντες, τον μπαμπά μας, τη μαμά μας, τους φίλους μας. Έτσι είναι και με τα κείμενα. Έχεις ένα κείμενο που, όπως λέει και η λέξη, κείτεται ανυπεράσπιστο μπροστά σου. Μπορείς να του κάνεις ό,τι θες. Μπορείς να το κατακρεουργήσεις και να θεωρείς ότι κάνεις καλό. Καθήκον μας, καλώς ή κακώς, είναι να σεβόμαστε το κείμενο, ακόμα και με τις αδυναμίες του, όπως αγαπάμε και έναν άνθρωπο με τα ελαττώματά του. Μπορεί όμως να παρατηρήσουμε κάποιο λάθος πραγματολογικό, όπως για παράδειγμα να γίνεται αναφορά σε κάτι που δεν υπήρχε την εποχή που εκτυλίσσεται η ιστορία. Μου έχει τύχει σε ένα βιβλίο ο συγγραφέας να γράφει για έναν τύπο αυτοκινήτου που δεν υπήρχε το 1950. Εγώ για κάποιον παρανοϊκό λόγο το ήξερα! Βρέθηκα στο δίλημμα να το αλλάξω ή όχι. Στη δική μου περίπτωση ήταν απλό. Μέσω των Ελλήνων εκδοτών ειδοποίησα τους ξένους εκδότες, μου είπαν χίλια ευχαριστώ

[ 55 ]

Σ υ ν α ν τ ήσεις γιατί δεν το είχε προσέξει κανείς και φυσικά το άλλαξαν. Τώρα, αν πρόκειται για κάποιο υφολογικό θέμα, αν θεωρείς πως δεν το έχει γράψει ωραία ο συγγραφέας, δεν μπορείς να το αλλάξεις. Μπορούμε ενδεχομένως να το λειάνουμε, να το αμβλύνουμε αλλά όχι να το αλλάξουμε, είναι θέμα ισορροπίας. Κ.Γκ.: Ποιο βιβλίο θα θέλατε να μεταφράσετε;

Μ.Ζ.: Πόσο χρόνο έχουμε μπροστά μας; [γέλια] Για να ξεκινήσουμε από κάτι εντελώς αδύνατον, θα ήθελα να μεταφράσω τον Ντοστογιέφσκι, αλλά δεν ξέρω ρωσικά. Είναι ένα μικρό πρόβλημα αυτό! Θα ήθελα να είχα την άνεση χρόνου και την απουσία του άγχους της επιβίωσης, ώστε να μεταφράσω κάποια εκτενή βιβλία όπως το Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες του Ρόμπερτ Μούζιλ, αλλά και κάποια κλασικά βιβλία που θεωρούνται παιδικά ενώ δεν είναι, όπως ο Τομ Σόγιερ και ο Χάκλεμπερι Φιν ή Ο Ροβινσώνας Κρούσος. Δεν είναι ασφαλώς παιδικά αυτά τα βιβλία. Είναι σπουδαία λογοτεχνία και έτσι θα έπρεπε να περάσουν στον κόσμο. Κατά τα άλλα, υπάρχουν και άπειρα καινούρια βιβλία που θα ήθελα να μεταφράσω, αλλά η μέρα έχει συγκεκριμένο αριθμό ωρών και ο χρόνος συγκεκριμένο αριθμό ημερών... Γενικά, η μετάφραση είναι βουλιμική. Από τη στιγμή που ξεκινάς να μεταφράζεις βλέπεις όλα τα βιβλία σαν δυνάμει υλικό μετάφρασης. Σ.Π.: Πώς αντιμετωπίζετε τους ιδιωματισμούς και τα λογοπαίγνια στη μετάφραση; Γιατί δεν μεταφράζονται ακριβώς από τη μια γλώσσα στην άλλη.

Μ.Ζ.: Έχω την εντύπωση πως υπάρχει ένα υπόγειο δίκτυο συνδέσεων ανάμεσα στις γλώσσες. Η μετάφραση είναι, πρώτα απ’ όλα, ένα παιχνίδι κατανόησης. Όπως σας είπα και στην αρχή, βουτώ στο κείμενο όπως και στη θάλασσα. Πρέπει να αφήσεις το κείμενο να εισχωρήσει στο δέρμα σου, δηλαδή να μπεις στο μυαλό του συγγραφέα, να το κατανοήσεις, στον βαθμό φυσικά που σου επιτρέπεται. Τότε είναι πιο εύκολο να κατανοήσεις το χιούμορ ή ένα λογοπαίγνιο. Το υλικό ενός βιβλίου δεν είναι οι λέξεις ή οι φράσεις, αλλά οι έννοιες. Επομένως, μόνο αν καταλάβεις τι θέλει να πετύχει με το λογοπαίγνιο αυτό ο συγγραφέας, θα μπορέσεις να το μεταφέρεις στη γλώσσα σου. Γενικά, η πρόθεση του συγγραφέα είναι αυτό που πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου. Σ.Π.: Νομίζω ότι αυτό το κάνει και τόσο ενδιαφέρον.

Μ.Ζ.: Ακριβώς. Πιστεύω πως κατανοώντας ένα κείμενο, κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας. Ούτως ή άλλως, αυτή είναι η λειτουργία της λογοτεχνίας, να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο γύρω μας. Κ.Γκ.: Αναφερθήκατε στη λειτουργία της λογοτεχνίας και ήθελα να σας ρωτήσω τι σημαίνει η λογοτεχνία για εσάς προσωπικά.

[ 56 ]

Μ.Ζ.: Είναι η καθημερινότητά μου. Ο τρόπος ζωής μου. Μετά από εικοσιπέντε χρόνια που κάνω αυτήν τη δουλειά, εννοείται πως είναι εντελώς αδύνατο να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς βιβλία. Τίποτα δεν μπορεί να έχει πιο πολύτιμη θέση στη ζωή σου από κάτι που το κάνεις καθημερινά. Αυτή η επαφή με τη λογοτεχνία –πολύ συχνά με τη μεγάλη λογοτεχνία– καταρχάς έχει λειτουργήσει ως ασπίδα προστασίας απέναντι σε πολύ άσχημα πράγματα, στις ασημαντότητες που μας βομβαρδίζουν καθημερινά. Αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό που λέει το κείμενο μπροστά σου είναι σημαντικό, ενώ αυτό που λέει κάποιος στο Facebook δεν είναι. Δηλαδή, δύσκολα θα εντυπωσιαστείς από μια βλακεία, να το πω ψυχρά, γιατί έχει εκπαιδευτεί το μυαλό σου σε κάτι πιο υψηλό. Σ.Π.: Εμένα ένα ερώτημα που με βασανίζει χρόνια είναι πώς μεταφράζεται η ποίηση. Μου φαίνεται αδύνατο να μεταφράσεις ένα τόσο απατηλό, φευγαλέο περιεχόμενο. Αυτό νομίζω πως είναι το απόλυτο παιχνίδι με τις λέξεις.

Μ.Ζ.: Έχω αποτολμήσει ελάχιστες φορές να μεταφράσω ποίημα! Η ουσία βρίσκεται, όπως είπες, στο παιχνίδι με τις λέξεις, αλλά κυρίως στην οικονομία της ποίησης. Οι ποιητές, οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες γενικότερα, δεν θέλουν να σου «πουν», αλλά να σου «κάνουν» διάφορα πράγματα. Να σε ταράξουν, να σε εκνευρίσουν, να σε ωθήσουν στα όριά σου. Επίσης, πολύ συχνά οι ποιητές χρησιμοποιούν, σε αντίθεση με ό,τι έχουμε βλακωδώς στο μυαλό μας ως ποίηση, πάρα πολύ απλές λέξεις. Για να μεταφράσουμε την ποίηση πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αντίστοιχου «ειδικού βάρους» λέξεις. Είναι ένα είδος επιδειξιομανίας από πλευράς του μεταφραστή να χρησιμοποιεί επιτηδευμένες λέξεις όταν μεταφράζει ποίηση, ενώ ο ποιητής χρησιμοποιεί πολύ απλά υλικά. Ποίηση δεν είναι κάτι που δεν καταλαβαίνουμε. Ποίηση είναι αυτό που καταλαβαίνουμε ότι κάτι μας κάνει, κάτι μας προκαλεί. Ο καλός ποιητής το καταφέρνει αυτό. Η μετάφραση στην πραγματικότητα είναι μια διαδικασία υποθέσεων. Υποθέτουμε πώς θα έγραφε κάποιος κάτι σε μια άλλη γλώσσα από αυτήν που το έχει γράψει. Το να μεταφράζεις είναι σαν να μεταφυτεύεις ένα δέντρο από τα Χάιλαντς της Σκωτίας σε ένα χωριό στον Ψηλορείτη. Πρέπει να βρεις πώς θα το προσαρμόσεις, πώς θα το προστατέψεις ώστε να μεγαλώσει, ώστε να ζήσει στο καινούριο μέρος. Αυτό είναι ένα υποθετικό παιχνίδι. Δεν ξέρουμε πώς θα ήταν αυτό το δέντρο αν είχε μεγαλώσει εξαρχής στην Κρήτη. Μπορεί να ήταν αλλιώς, να μην κοκκίνιζαν τα φύλλα του το φθινόπωρο, να είχε διαφορετική εμφάνιση. Σ.Π.: Η μετάφραση μοιάζει με σπαζοκεφαλιά. Δηλαδή στα γερμανικά, ας πούμε, έχουν τρεις λέξεις για κάτι που εμείς έχουμε μία –και άντε τώρα να μη βγει φτωχό το κείμενο στα ελληνικά ή το ανάποδο!

Μ.Ζ.: Αυτό ακριβώς! Ένα τεχνικό χαρακτηριστικό είναι

Συναν τ ήσεις ότι οι μεταφράσεις βγαίνουν κατά μέσο όρο 25% μακροσκελέστερες σε λέξεις από το πρωτότυπο. Αυτό είναι ένα ωραίο στατιστικό και συμβαίνει σε οποιαδήποτε γλώσσα και από οποιαδήποτε γλώσσα. Ένα κείμενο γραμμένο στα αγγλικά θα βγει 25% μεγαλύτερο στα ελληνικά και το ανάποδο. Αυτό συμβαίνει προφανώς γιατί δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε πλήρως σε όλες τις σπαζοκεφαλιές που μας θέτει το κείμενο. Κάποια σημεία πρέπει να τα κάνουμε πιο λιανά, για να το πω έτσι, ώστε να γίνουν πιο κατανοητά. Κ.Γκ.: Όταν ήσασταν μαθήτρια, ποια ήταν η σχέση σας με το βιβλίο;

Μ.Ζ.: Όταν ήμουν στην ηλικία σας, παιδιά, ήθελα να γίνω μουσικός, δεν είχα καμιά φιλοδοξία να κάνω μετάφραση. Η αλήθεια είναι ότι τα μόνα ουσιαστικά μαθήματα μετάφρασης που έλαβα ποτέ τα έλαβα από έναν καθηγητή που είχα στο φροντιστήριο στη Γ΄ Λυκείου, όταν έδινα Πανελλαδικές για να μπω στο Ιστορικό-Αρχαιολογικό. Αυτός ο καθηγητής μού έμαθε ότι μεταφράζοντας ένα αρχαίο κείμενο πρέπει να είσαι ακριβής και πρέπει το κείμενό σου να είναι ωραίο και να διαβάζεται. Αυτό ήταν το ουσιαστικότερο μάθημα μετάφρασης που έλαβα ποτέ. Αυτός ο φιλόλογος, βέβαια, είναι ένας πολύ σπουδαίος τύπος και έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, πρόσφατα την Οδύσσεια. Το όνομά του είναι Μανόλης Χατζηγιακουμής. Αυτός είναι ο μόνος φιλόλογος που είχα ποτέ, ο οποίος συνέδεσε στο μυαλό μου την κατανόηση με τη μετάφραση και την ομορφιά του κειμένου. Τα αρχαία κείμενα είναι εκπληκτικής ομορφιάς κείμενα. Και είναι αδικία να μεταφράζονται σαν να ήταν κομματάκια Lego. Πρέπει να έχουν αρχή, μέση και τέλος και να

είναι σωστά, ακόμη και αν αυτό θέλει λίγο παραπάνω προσπάθεια. Σ.Π.: Νομίζω ότι η μελοποίηση ενός ποιήματος ή η μεταφορά ενός βιβλίου σε μια ταινία μοιάζουν πολύ με τη μετάφραση. Απ’ όσα έχουμε πει σήμερα αυτό μου ήρθε στο μυαλό.

Μ.Ζ.: Πολύ σωστή σκέψη. Αυτό που εγώ πάντα είχα στο μυαλό μου ως αντίστοιχο της μετάφρασης είναι το να παίζεις ένα μουσικό κομμάτι με ένα όργανο. Κάτι άλλο κοντινό είναι να είσαι διευθυντής ορχήστρας και να ερμηνεύεις μια ολόκληρη συμφωνία. Αλλά ακόμη και ως μουσικός που παίζει ένα μουσικό όργανο, πρέπει να αποδώσεις αυτό που διαβάζεις στην παρτιτούρα. Η μελοποίηση είναι επίσης ένα πολύ καλό παράδειγμα, γιατί είναι και αυτή μια υποθετική μεταφορά. Τι θα ήταν αυτό το κείμενο αν ήταν μουσικό κομμάτι; Τι θέλει να ξυπνήσει μέσα σου; Τι θέλει να σε κάνει να αναφωνήσεις; Στη μετάφραση, βέβαια, είναι όλα πολύ πιο εύκολα, γιατί έχεις την ίδια τέχνη, τη γλώσσα, και στη μια πλευρά και στην άλλη. Κ.Γκ.: Άρα μπορούμε να πούμε ότι η μετάφραση είναι η μεταφορά των νοημάτων και των προθέσεων του βιβλίου;

Μ.Ζ.: Είναι και η ομορφιά. Όταν ξεχνάμε την ομορφιά, ξεχνάμε ένα τεράστιο κομμάτι. Η πιο συχνή ερώτηση που κάνει ο κόσμος στους μεταφραστές είναι το περίφημο αν πρέπει η μετάφραση να είναι πιστή ή αν πρέπει να είναι ελεύθερη. Αυτό είναι ένα λάθος ερώτημα, γιατί θεωρούν πιστή μετάφραση την κατά λέξη μετάφραση. Αυτό όμως δεν είναι μετάφραση! Είναι ένα ακατανόητο συμπίλημα λέξεων. Ένα κείμενο είναι γραμμένο με έναν

[ 57 ]

Σ υ ν α ν τ ήσεις τρόπο, ώστε να είναι όμορφο, να έχει μια μουσικότητα και έναν λόγο ύπαρξης. Μεταφράζοντας κατά λέξη αυτό καταργείται. Πιστή μετάφραση, κατά τη γνώμη μου, είναι η μετάφραση που αφήνει να φανεί η ομορφιά του κειμένου και όλα του τα νοήματα. Πιστή θα χαρακτήριζα τη μετάφραση που βγάζει προς τα έξω όλο τον εσωτερικό κόσμο του κειμένου, διατηρώντας ταυτόχρονα τον τρόπο του συγγραφέα. Κάτι που όταν το διαβάζεις θα ήθελες ενδεχομένως να το μάθεις απέξω, θα ήθελες να το λες ξανά και ξανά και να γεύεσαι τις λέξεις, τη διαδοχή των φθόγγων και τον κυματισμό του τονισμού στο στόμα σου. Όλα αυτά, που είναι η ομορφιά στη λογοτεχνία, δεν υπάρχουν μόνο στην ποίηση. Υπάρχουν και στον πεζό λόγο. Σ.Π.: Θα ήθελα να σας ρωτήσω και κάτι λίγο πιο διαδικαστικό. Όταν έχετε μεταφράσει ένα κείμενο, ο εκδότης παρεμβαίνει σε αυτό, όπως θα έκανε ενδεχομένως σε ένα πρωτότυπο, ή όχι, επειδή μπορεί να μη γνωρίζει την αρχική γλώσσα; Θυμάμαι τον κ. Πετσόπουλο πέρσι να μας λέει πως αφού διαβάσει όλα τα κείμενα προς έκδοση, κάνει κάποιες επισημάνσεις και σχόλια. Αλλά σκέφτομαι ότι σε ένα μεταφρασμένο κείμενο αν δεν έχεις πρόσβαση στο πρωτότυπο, είναι δύσκολο να κάνεις παρεμβάσεις.

Μ.Ζ.: Λοιπόν, αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικαστική ερώτηση, που δεν είναι καθόλου διαδικαστική, αλλά πολύ ουσιαστική. Υπάρχουν οι εξής παράμετροι: Στο εξωτερικό οι πιο αξιοσέβαστοι επαγγελματίες που προκαλούν το μεγαλύτερο δέος στον εκδοτικό χώρο είναι οι editors. Οι editors, λοιπόν, είναι αυτοί που μπορεί να πάρουν ένα πρωτότυπο έργο και να του αλλάξουν τα φώτα. Να το κάνουν, δηλαδή, περίπου αγνώριστο και ο συγγραφέας να τους πει όχι απλώς χίλια ευχαριστώ, αλλά να τους ανάψει καντήλια, να τους φτιάξει εκκλησίτσες και λοιπά... [γέλια] Οι editors, λοιπόν, είναι αυτοί που παρεμβαίνουν, στο εξωτερικό πάντα, έως και πάρα πάρα πολύ σε ένα πρωτότυπο κείμενο. Στην Ελλάδα αυτή η δουλειά δεν υπάρχει. Οι συγγραφείς υποβάλουν το κείμενό τους στον εκδότη και ο εκδότης συνήθως λέει απλώς ναι ή όχι και σπανίως, αν πρόκειται για σπουδαίους εκδότες, όπως είναι ο κύριος Πετσόπουλος των εκδόσεων «Άγρα» ή όπως είναι ο κύριος Γκιώνης των εκδόσεων «Πόλις», μπορεί να κάνουν κάποιες επισημάνσεις. Δεν πρόκειται, βέβαια, σε καμία περίπτωση να κάνουν «extreme make-over» στο κείμενο. Αν ένα κείμενο θέλει πολλή δουλειά θα σ’το δώσουν πίσω και θα σου πουν να το ξαναδουλέψεις ή απλώς θα το απορρίψουν. Στην μετάφραση τον ρόλο του editor αναλαμβάνει, στην καλύτερη περίπτωση, ένας επιμελητής. Οι επιμελητές είναι μία πολύτιμη κατηγορία εργαζομένων στον χώρο του βιβλίου και πολλοί από αυτούς δεν τυγχάνουνε της αναγνώρισης που θα έπρεπε. Είναι άνθρωποι που ξέρουν τη γλώσσα προέλευσης του βιβλίου και έχουν πάρα πολύ καλό γλωσσικό κριτήριο στα ελληνικά. Οι επιμελητές, λοιπόν, των μεταφράσεων

[ 58 ]

είναι άνθρωποι που μπορεί να σε σώσουν από πάρα πολλές φρικτές κακοτοπιές, από σημεία που νόμιζες ότι έχεις καταλάβει, αλλά δεν έχεις καταλάβει, από λάθη, από πράγματα που τα λες με έναν τρόπο δυσκίνητο ή δυσκοίλιο. Μπορούν να κάνουν μια καλή μετάφραση εξαιρετική ή μια κακή μετάφραση καλή. Ένας επιμελητής, όμως, όσο καλός και να είναι, δεν μπορεί –δυστυχώς– να κάνει μια κακή μετάφραση εξαιρετική. Σε ένα ιδανικό σύμπαν ο επιμελητής είναι κάτι ανώτερο, κάτι καλύτερο από τον μεταφραστή. Δεν συμβαίνει πάντα, αλλά αν σου τύχει κάποια στιγμή να συνεργαστείς με καλό επιμελητή, είναι πραγματικά τρομερή απόλαυση! Κ.Γκ.: Έχω και εγώ μια σχετικά διαδικαστική ερώτηση. Οι διευκρινιστικές υποσημειώσεις που συχνά βρίσκουμε στα βιβλία είναι κάτι που το κάνετε εσείς οι μεταφραστές ή οι επιμελητές;

Μ.Ζ.: Είτε είτε. Συχνά το κάνουμε οι μεταφραστές, όταν πέφτουμε επάνω σε κάτι που μας έχει κάνει και εμάς εντύπωση. Ευτυχώς «ο άγιος Google» μάς επιτρέπει πλέον να λύνουμε σχεδόν όλες τις απορίες που μπορεί να έχουμε. Ειλικρινά, δεν ξέρω πώς τα καταφέρναμε πριν από το google. Ένα βιβλίο που σήμερα θα το έβγαζα σε τρεις μήνες μπορεί προ google να το έκανα σε έξι. Προχωρώντας στο κείμενο συναντάμε συνέχεια πράγματα που δεν ξέρουμε. Συνήθως αν δεν καταλαβαίνει κάτι ο μεταφραστής, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα το καταλαβαίνει και ο αναγνώστης. Δουλεύουμε για τον συγγραφέα, αλλά δουλεύουμε και για τον αναγνώστη. Άρα πρέπει εμείς ως μεταφραστές να βοηθήσουμε τον αναγνώστη, ώστε όταν αναρωτηθεί «τώρα τι λέει εδώ», να του έχουμε έτοιμη την απάντηση. Πρέπει να μπούμε, δηλαδή, στη θέση του αναγνώστη, για να καταλάβουμε αν κάτι χρειάζεται υποσημείωση ή όχι. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι ένα βιβλίο είναι εγκυκλοπαίδεια. Ορισμένα πράγματα τα θεωρούμε δεδομένα. Δεν μπορείς για παράδειγμα σε ένα βιβλίο 300 σελίδων να έχεις 500 υποσημειώσεις, κάτι δεν πάει καλά. Πρέπει να κρίνεις πού μπορεί ο αναγνώστης να χρειαστεί βοήθεια και πού όχι. Ο επιμελητής όταν παίρνει στα χέρια του ένα βιβλίο μπορεί να κρίνει, με τη σειρά του, αν χρειάζονται περισσότερες υποσημειώσεις ή όχι. Είναι θέμα συνεργασίας. Σ.Π.: Όταν γράφουμε για το σχολείο ή για το περιοδικό άρθρα, αυτό που εμένα μου φαίνεται πάντα πολύ δύσκολο είναι να βάλω τίτλο! Τον αφήνω πάντα για το τέλος. Όταν διάβασα το μυθιστόρημα του Σάλιντζερ, Ο φύλακας στη σίκαλη ο τίτλος ήταν το πρώτο πράγμα που με προβλημάτισε. The Catcher in the Rye: η φράση αυτή αναφέρεται μόνο σε ένα μικρό τραγουδάκι προς το τέλος του βιβλίου, και δεν μεταφράζεται καν έτσι ακριβώς!

Μ.Ζ.: Ξέρεις την ιστορία, φαντάζομαι! Η μεταφράστρια που μετέφρασε αρχικά το βιβλίο, η Τζένη Μαστοράκη, το ξαναμετέφρασε πρόσφατα αλλάζοντας τον τίτλο σε

Συναν τ ήσεις Στη σίκαλη, στα στάχυα ο πιάστης. Η επιλογή του δεύτερου τίτλου έκανε διάφορα φρύδια να σηκωθούν! Το πρόβλημα, νομίζω, είναι ότι η φράση «O φύλακας στη σίκαλη» έχει γίνει πια κομμάτι της λογοτεχνικής μας συνείδησης, τόσο που ξεχνάς ότι είναι ένας λίγο παρανοϊκός τίτλος. Πολλές φορές τα πράγματα αποκτούν μια αυταξία που παύει πια να έχει σχέση με το πρωτότυπο. «Ο φύλακας στη σίκαλη» παραπέμπει πλέον σε κάτι πολύ συγκεκριμένο, και με αυτόν τον τρόπο είναι ένας επιτυχημένος τίτλος. Φοβάμαι πως ο δεύτερος τίτλος απλώς αποκαλύπτει αυτή την αμηχανία που έχει ο πρώτος. Μια αμηχανία, όμως, που με τα χρόνια είχε πάψει να υπάρχει. Χαίρομαι, βέβαια, που δεν βρέθηκα εγώ στη θέση να λύσω αυτό το πρόβλημα!

έχω καθόλου χρόνο. Η μετάφραση είναι ένα επάγγελμα με το οποίο δεν πρόκειται ποτέ να γίνεις πλούσιος, όσο και να δουλεύεις. Χαίρομαι που τουλάχιστον βγάζω τα προς το ζην, γιατί δεν συμβαίνει σε όλους. Αλλά ο ελεύθερος χρόνος που έχω είναι τρομακτικά περιορισμένος και έτσι προτιμώ να ακούω σπουδαία πράγματα, παρά να παίζω εγώ. Κ.Γκ.: Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για την ωραία αυτή συζήτηση. Χαρήκαμε πολύ για τη γνωριμία! Θα σας στείλουμε το περιοδικό μας.

Μ.Ζ.: Και εγώ σας ευχαριστώ για την πολύ αναζωογονητική μας συζήτηση. Να είστε καλά!

Κ.Γκ.: Εσείς ως μεταφράστρια καταλαβαίνετε πότε είναι ορατός ο μεταφραστής πίσω από το κείμενο; Και όταν αυτό συμβαίνει είναι καλό ή όχι;

Μ.Ζ.: Είναι αδύνατο να απαλλαγείς από τον εαυτό σου! Είσαι αυτός που είσαι, έχεις τα δικά σου όρια, συγκεκριμένες παραστάσεις, γνώσεις και δυνατότητες. Κάθε κείμενο σε σπρώχνει να τα προεκτείνεις αυτά και να ενδυθείς γλωσσικά έναν άλλο ρόλο ή περισσότερους. Είναι αδύνατο νομίζω να μην υπάρχει ο μεταφραστής μέσα στο κείμενο. Η μετάφραση, όμως, είναι μια άσκηση ταπεινοφροσύνης. Πρέπει να καταλάβεις τον συγγραφέα και ταυτόχρονα να υποταχθείς σε αυτόν. Πρέπει να χρησιμοποιήσεις λέξεις που ίσως δεν θα χρησιμοποιούσες αν ήταν δικό σου κείμενο. Δεν μπορείς να απαλλαγείς από τον εαυτό σου, αλλά ούτε να επιβάλεις τον εαυτό σου στο κείμενο. Κυκλοφορούν μεταφράσεις που τις διαβάζεις και αναγνωρίζεις τον μεταφραστή, αυτό είναι κακό. Ενώ για έναν συγγραφέα αυτό είναι τρομερή επιτυχία, για έναν μεταφραστή είναι, κατά τη γνώμη μου, αποτυχία. Ο μεταφραστής πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αόρατος, να κινεί τα «αόρατα νήματα» του κειμένου. Όπως δεν μπορείς να παίζεις μαριονέτες και να έχεις σχοινιά στις μαριονέτες σαν τους κάβους των πλοίων, γιατί τότε ο άλλος προσέχει τους κάβους αντί για τις μαριονέτες, έτσι και τα νήματα που συνδέουν το κείμενο με τον μεταφραστή, ενώ υπάρχουν, πρέπει να είναι όσο πιο αόρατα γίνεται. Σ.Π.: Η τελευταία μου ερώτηση δεν έχει σχέση με τη μετάφραση, αλλά είναι κρίμα να μείνουμε με την απορία! Τι μουσικός θέλατε να γίνετε;

Μ.Ζ.: Από πολύ μικρή τραγουδούσα. Όταν ήμουν έφηβη έπαιζα κιθάρα, ροκιές και τα λοιπά. Αργότερα σπούδασα κλαρίνο, κλασικό και λίγο δημοτικό, και μετά... έπαθα μετάφραση! Κ.Γκ.: Ασχολείστε ακόμα με τη μουσική ως χόμπι;

Μ.Ζ.: Μόνο ακούω, δεν παίζω πια, γιατί δυστυχώς δεν

[ 59 ]

Σ υ ν α ν τ ήσεις

[ 60 ]

Συναν τ ήσεις

Συνάντηση με τον συνιδρυτή των «Ακυβέρνητων Πολιτειών» Λευτέρη Καραμήτρου Tησ Υβόννησ Μέλισσα (Α3) & τησ Βάλιασ Μπαμπίλη (Α1)

Οι

«Ακυβέρνητες Πολιτείες» είναι ένας συνεργατικός εκδοτικός οίκος και βιβλιοπωλείο που λειτουργεί στο κέντρο της Θεσσαλονίκης από το 2013. Β.Μπ.: Πώς αποφασίσατε να ιδρύσετε τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες»;

Λ.Κ.: Ιδρύσαμε τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» το 2013. Προσπαθούσαμε τότε να βρούμε δουλειά μέσα στην οικονομική κρίση. Η αναζήτηση εργασίας στον πολύπαθο, αλλά πολύ γοητευτικό, χώρο του βιβλίου, με τον οποίο οι περισσότεροι ήμασταν ούτως ή άλλως εξοικειωμένοι, ήταν το σημείο εκκίνησης για την πρωτοβουλία μας. Τελικά, φτιάξαμε έναν χώρο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, ο οποίος λειτουργεί ως βιβλιοπωλείο, καφέ-εντευκτήριο και εκδοτικός οίκος, με δραστηριότητα στην έκδοση, τη μετάφραση και την επιμέλεια του βιβλίου. Υ.Μ.: Γιατί χρησιμοποιείτε τον χώρο σας και ως καφέ; Πιστεύετε ότι το βιβλίο μπορεί να είναι η αφετηρία για να έρθουν πιο κοντά οι άνθρωποι;

Λ.Κ.: Η ιδέα ήταν ότι το καφέ θα μπορούσε να φέρει σε επαφή ανθρώπους που διαβάζουν βιβλία και συζητούν για αυτά. Βέβαια, τα πράγματα πάντοτε παίρνουν τη δική τους πορεία, συχνά ανεξάρτητα από τις προθέσεις μας. Σήμερα, το καφέ λειτουργεί και σχεδόν αυτόνομα, δηλαδή πολλοί επισκέπτες δεν αγοράζουν και δεν διαβάζουν βιβλία. Απλώς κάθονται, πίνουν τον καφέ τους και κουβεντιάζουν. Αυτό είναι, σε κάθε περίπτωση, θετικό, γιατί δίνει ζωντάνια στον χώρο. Επίσης, στο καφέ οργανώνουμε παρουσιάσεις βιβλίων και πολιτιστικές εκδηλώσεις, κάτι που αρέσει στον κόσμο της πόλης μας. Β.Μπ.: Οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» είναι ένας συνεταιρισμός. Και είπατε προηγουμένως ότι μέσω της ίδρυσης αυτού του

συνεταιρισμού αντιμετωπίσατε την ανεργία σε προσωπικό επίπεδο. Είστε τώρα έτοιμοι να βοηθήσετε άλλους ανθρώπους να βρουν εργασία; Ως κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση θα θέλατε να εντάξετε στην κοινότητα ανθρώπους από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και μειονότητες;

Λ.Κ.: Όταν πήραμε την απόφαση να ιδρύσουμε τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες», θέλαμε να κάνουμε μια δική μας δουλειά, με τους δικούς μας όρους, και την ίδια στιγμή να διαμορφώσουμε μια πρόταση για την κοινωνία. Για αυτόν τον λόγο επιλέξαμε τη μορφή του συνεταιρισμού. Θα θέλαμε πάρα πολύ να εντάξουμε στην κοινότητά μας ανθρώπους από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, αν και αυτό προϋποθέτει την επέκταση των δραστηριοτήτων μας, κυρίως του βιβλιοπωλείου. Μολονότι μας αρέσει ο χώρος στον οποίο στεγαζόμαστε σήμερα, έχουμε σκεφτεί τη μεταφορά σε έναν μεγαλύτερο, προκειμένου ακριβώς να ανοίξει κάποια νέα θέση εργασίας. Αν γίνει κάποια στιγμή αυτό, προτεραιότητά μας θα είναι η ένταξη ανθρώπων από τις ομάδες που λες. Κατά τα άλλα, σε επίπεδο της κοινωνικής ευθύνης επιδιώκουμε πάντα να βοηθάμε αυτά τα άτομα, παρακολουθώντας τις δραστηριότητες και τις πρωτοβουλίες της γειτονιάς. Κάποιες από αυτές έχουν σχέση με την προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρίες στους δημόσιους χώρους και με τα συσσίτια που οργανώνονται για άστεγους. Στηρίζουμε τέτοιες δράσεις, για ανθρώπους κοινωνικά αποκλεισμένους, έστω κι αν δεν μας δίνεται η δυνατότητα να βοηθήσουμε κάποιον άμεσα με μια θέση στον συνεταιρισμό. Υ.Μ.: Πώς αντιλαμβάνεστε τον εθελοντισμό;

Λ.Κ.: Πιστεύω ότι η εργασία είναι βιοποριστική και πως οι άνθρωποι πρέπει να πληρώνονται για την εργασία τους, ώστε να μπορούν να ζήσουν. Από εκεί και έπειτα,

[ 61 ]

Σ υ ν α ν τ ήσεις

[ 62 ]

Συναν τ ήσεις όμως, αν ο άνθρωπος έχει εξασφαλισμένο ένα εισόδημα από την εργασία του, ο εθελοντισμός στο επίπεδο της κοινωνικής προσφοράς είναι παραπάνω από θεμιτός, είναι απαραίτητος. Είναι αναγκαίος. Η προσφορά, με άλλα λόγια, ενός ανθρώπου προς έναν συνάνθρωπό του είναι πάρα πολύ σημαντική. Πρέπει, όμως, ο εθελοντισμός να μην υποκαθιστά λειτουργίες που το κράτος οφείλει να προσφέρει προς την κοινωνία.

ληνεύει, να παρηγορεί. Το διάβασμα είναι ένα ταξίδι όχι μόνο σε άγνωστους τόπους, αλλά και στον ίδιο τον εν μέρει άγνωστο εαυτό. Και φυσικά διαμορφώνει τον χαρακτήρα. Είναι μια δυναμική διαδικασία και ο καθένας γοητεύεται από διαφορετικά είδη κειμένων.

Υ.Μ.: Όλα δείχνουν ότι η γενιά μας έχει απομακρυνθεί από το βιβλίο. Πιστεύετε ότι αυτό θα έχει επιπτώσεις στον τρόπο σκέψης των μελλοντικών ενηλίκων;

Λ.Κ.: Νομίζω πως το ευρύ κοινό προτιμά να διαβάζει πεζογραφία. Η ποίηση έχει ένα μικρό, αλλά πιστό κοινό, όπως και το θέατρο. Φυσικά, υπάρχει και κόσμος που διαβάζει πολιτικά και ιστορικά δοκίμια ή φιλοσοφία, αλλά είναι σίγουρα λιγότεροι. Η πεζογραφία, όμως, είναι σταθερά μέσα στις αναγνωστικές προτιμήσεις των ανθρώπων. Νομίζω είναι η ανάγκη που έχουμε όλοι να φύγουμε, να ταξιδέψουμε, να γνωρίσουμε άλλους κόσμους.

Λ.Κ.: Η αλήθεια είναι ότι και η δική μου γενιά διάβαζε λιγότερο από την προηγούμενη, καθώς τότε ήταν η χρυσή εποχή της τηλεόρασης. Κι όμως, δεν χάθηκε ούτε διέκοψε τις σχέσεις της με το βιβλίο. Υπάρχουν άνθρωποι που διαβάζουν αρκετά ή και κάποιοι που διαβάζουν περιστασιακά, αλλά διατηρούν μια επαφή με τη λογοτεχνία, με το δοκίμιο, με τη φιλοσοφία, με το κόμικ. Υπάρχουν και άλλοι οι οποίοι είναι συστηματικοί αναγνώστες. Νομίζω πως το βιβλίο, ακόμη και στην εποχή του διαδικτύου –που σίγουρα έχει πιο έντονη παρουσία από την τηλεόραση, αλλά έχει και περισσότερες δυνατότητες από αυτήν– δεν θα χαθεί εύκολα. Έχει επιβιώσει αιώνες τώρα. Μπορεί να αλλάξει μορφή, να γίνει ηλεκτρονικό. Αλλά δεν πιστεύω ότι θα χαθεί. Οι άνθρωποι έχουμε την ανάγκη να διαβάζουμε για να αντιμετωπίσουμε την καθημερινότητά μας και τις προκλήσεις στη ζωή μας. Β.Μπ.: Λέτε, λοιπόν, πως το βιβλίο θα αποτελεί πάντοτε ένα καταφύγιο για τον άνθρωπο, μία λύση στα καθημερινά του προβλήματα, μια διέξοδο και έναν τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας. Πιστεύετε πως βοηθά και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός ανθρώπου;

Λ.Κ.: Είναι ένα καταφύγιο, ναι. Ίσως όχι το δοκίμιο, αλλά σίγουρα η λογοτεχνία, γιατί μπορεί να ηρεμεί, να γα-

Υ.Μ.: Τι διαβάζει ο κόσμος σήμερα; Υπάρχει κάποιο είδος που προτιμούν περισσότερο οι πελάτες του βιβλιοπωλείου;

Β.Μπ.: Έχετε κάποιους στόχους για το μέλλον; Θα θέλατε να επεκτείνετε τη δράση σας και σε άλλες τέχνες;

Λ.Κ.: Ναι, μακάρι! Προϋπόθεση είναι να βρεθεί ένας καινούριος, μεγαλύτερος χώρος. Είναι στα σχέδιά μας να οργανώσουμε εικαστικές εκθέσεις. Ακόμα, μας ενδιαφέρουν οι λέσχες ανάγνωσης, αλλά και τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Θέλουμε να κάνουμε πολλά πράγματα και έχουμε χίλιες ιδέες! Τελευταία, όμως, όπως έχουν διαμορφωθεί και οι συνθήκες με την πανδημία, έχουμε προσανατολιστεί κυρίως στο εκδοτικό κομμάτι. Έχουμε ξεκινήσει μεταφράσεις και επανεκδόσεις αρκετά γνωστών θεατρικών έργων σημαντικών συγγραφέων, όπως, λόγου χάριν, ο Ντάριο Φο. Β.Μπ.: Σας ευχαριστούμε θερμά, κ. Καραμήτρου!

Λ.Κ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ. Εύχομαι από καρδιάς πολλές επιτυχίες!

[ 63 ]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Βικτώρια Γεωργιάδη (ΙΒ2)

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ιουλιάνα Κουερίνη (Α5)