BELEEF DE VLAAMSE MEESTERS PROGRAMMA 2018 - 2020
1
2
INLEIDING Meer dan 250 jaar lang, van de 15e tot ver in de late 17e eeuw, was Vlaanderen de bron van de mooiste kunst in WestEuropa. Hier ontstond de inspiratie voor de beroemdste kunststromingen van de tijd: de Vroegnederlandse kunst, de renaissance en de barok. De Vlaamse kunstenaars waren beroemd om hun vaardigheid, creativiteit en technische innovaties. Met indrukwekkende prestaties in kunst en architectuur veranderden ze het rijke en stedelijke Vlaanderen in een van de cultureel meest verfijnde regio’s ter wereld.
3
DE VLAAMSE MEESTERS 2018-2020 Het project ‘De Vlaamse Meesters’ richt zich op het leven en de erfenis van een aantal 15e-, 16e- en 17e-eeuwse kunstenaars die gevestigd waren in Vlaanderen. Meer bepaald Rubens, Bruegel en de Vlaamse Primitieven, inclusief van Eyck, staan in de kijker. Vele werken van deze Vlaamse meesters zijn over de hele wereld te bewonderen. Toch is de ervaring van hun kunst het sterkst in het unieke kader van Vlaanderen, waar ze werd gemaakt. U kunt er wandelen door de historische omgeving waarin Rubens leefde, dwalen door de landschappen die Pieter Bruegel de Oude inspireerden en een schilderij van Jan van Eyck ontdekken op de locatie waarvoor het werd geschilderd. In de loop van 2018, 2019 en 2020 wordt een programma van hoogwaardige evenementen en permanente tentoonstellingen met internationale allure georganiseerd. Om een optimale bezoekerservaring te creëren investeert Vlaanderen bovendien stevig in zijn toeristische infrastructuur en diensten.
4
ANTWERPEN
BRUGGE GENT
MECHELEN
BRUSSEL
LEUVEN
Hoogtepunten van het programma ‘Vlaamse Meesters’ zijn de restauratie van het Lam Gods en de terugkeer ervan naar de Sint-Baafskathedraal in Gent, de heropening van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen, een echte Rubens-schatkamer en verschillende evenementen ter gelegenheid van de 450e sterfdag van Bruegel. De kunst uit de 15e, 16e en 17e eeuw is de hoofdprioriteit, maar er zijn ook een aantal cross-overs naar andere kunstvormen en ervaringen. Zo komen onder meer hedendaagse kunst, strips en gastronomie aan bod. De meeste Vlaamse kunststeden staan in de schijnwerpers, maar ook kleinere steden met topstukken nemen deel. Ons doel is het project ‘Vlaamse Meesters’ toegankelijk te maken voor iedereen en kwaliteit te leveren in de hele vakantiewaardeketen. Wij kijken uit naar uw steun en samenwerking daarbij.
5
VLAAMSE MEESTERS PROGRAMMA 2018 - 2020
2018 ANTWERP
BAROQUE CITY, SIGNED BY RUBENS p. 8
6
2020 GENT
HET LAM GODS KOMT THUIS p. 30
2019 BELEEF DE
WERELD VAN BRUEGEL p. 20
7
8
ANTWERP BAROQUE CITY, SIGNED BY RUBENS PETER PAUL RUBENS IS VOORAL BEKEND ALS EEN SUCCESVOL KUNSTENAAR, MAAR HIJ WAS OOK EEN GERESPECTEERD DIPLOMAAT, POLYGLOT EN VERZAMELAAR.
EEN VEELBELOVENDE START Rubens werd in 1577 geboren in Siegen (in het huidige Duitsland), maar verhuisde na de dood van zijn vader al snel met zijn moeder naar Antwerpen. Daar leerde hij schilderen. Hij ging in de leer bij kunstenaars als Tobias Verhaecht, Adam van Noort en Otto van Veen. In 1600 reisde hij naar Rome en Venetië, en later naar Spanje. Het was toen al duidelijk dat Rubens geen gewoon talent was, want hij genoot als snel hoofs en zelfs koninklijk beschermheerschap.
HET HUIS EN DE ATELIERS VAN RUBENS In 1608 keerde Rubens terug naar Antwerpen als officiële hofschilder van de Lage landen. Die titel werd hem verleend door de aartshertogen Albert van Oostenrijk en Isabella van Spanje. De kunstenaar kocht een huis en grond op het Wapperplein en begon het te herontwerpen. Geïnspireerd door de architectuur van de Romeinse oudheid en de renaissance tekende hij zelf de plannen voor de renovatie.
Rubens veranderde een gewoon Vlaams huis in een palazzo. Hij breidde het huis aanzienlijk uit en voegde er een atelier, een tuinpaviljoen en een halfrond beeldhouw-museum met een koepel aan toe. Een prachtige portiek bood een mooi uitzicht op de binnentuin en het tuin-paviljoen. Het resultaat was prachtig. Vanaf toen werd zijn atelier een centrum van activiteit. Rubens had een groot aantal medewerkers en studenten, van wie een aantal beroemd zouden worden, zoals Antoon van Dyck en Jacob Jordaens. Zijn team maakte vele honderden creaties en schilderijen op bestelling.
EEN DIPLOMATIEKE CARRIÈRE Als gunsteling van aartshertogin Isabella werd Rubens steeds meer betrokken bij diplomatieke missies in opdracht van haar. Zo was hij degene die een vredesakkoord regelde tussen Spanje en Engeland. Die stap zou uiteindelijk ook een einde maken aan de vijandelijkheden tussen de Spanjaarden en de Nederlanders, nauwe
bondgenoten van de Engelsen. Rubens was een zeer gewaardeerd gast bij hoven in heel Europa. Vele tijdgenoten schatten zijn bekwaamheid als diplomaat even hoog in als zijn talent als kunstenaar. Hij werd inmiddels bijna overal vereerd als een onovertrefbaar schilder. Tijdens zijn reizen kreeg Rubens veel prestigieuze opdrachten. Een daarvan was de creatie van 24 schilderijen over het leven van Maria de Medici, voor het Parijse Palais du Luxembourg.
EEN BAROKLEGENDE In 1630 keerde Rubens voorgoed terug naar Vlaanderen. Hij kocht het Kasteel van Elewijt, ‘Het Steen’ genoemd, buiten Brussel. Daar schilderde hij zijn grootste opdracht ooit: 112 werken om de koninklijke jachtloge in Madrid, de Torre de la Parada, mee te tooien. Tegen 1638 waren deze werken klaar en werden ze naar Spanje verzonden. Toen begon Rubens’ gezondheid echter achteruit te gaan. In 1640 overleed hij in zijn huis op het Antwerpse Wapperplein.
9
BAROK IN ANTWERPEN DE HEDENDAAGSE BAROKGEEST VAN ANTWERPEN LEEFT VOORT Antwerpen is de grootste en meest barokke van de vijf Vlaamse kunststeden. In 2018 brengt de stad hulde aan haar cultureel erfgoed uit de barok en in het bijzonder aan Peter Paul Rubens. Als icoon van Antwerpen is Rubens de belichaming van de barok. Hij bracht deze kunststroming naar de Lage Landen toen hij in het begin van de 17e eeuw terugkeerde uit ItaliĂŤ. Het was ook Rubens die Antwerpen, getekend door de capitulatie van 1585, een herwonnen trots en identiteit gaf, die vandaag nog steeds de stad kenmerken.
10
Het woord barok komt van het Portugese woord barocco, ‘onregelmatige parel of steen’. Dit is misschien wel de perfecte metafoor voor Antwerpen. Het roept iets op dat mysterieus, veelzijdig en moeilijk af te bakenen is, terwijl het klassiek en tegelijk verbazend hedendaags blijft. Het Rubenshuis, vandaag een van de belangrijkste musea van de stad, is een klassiek barokgebouw. In de stad bevinden zich ook vele indrukwekkende kerken uit die tijd. Gelukkig wordt de traditie voortgezet in een hedendaagse vorm. Voortdurend komen er nieuwe en excentrieke, barokachtige gebouwen bij die de Antwerpse skyline verrijken, zoals het justitiepaleis van Richard Rogers en het Nieuw Havenhuis van Zaha Hadid. Ook een aantal van onze grote hedendaagse kunstenaars die in Antwerpen gevestigd zijn, worden nog steeds geïnspireerd door de baroktraditie van Rubens.
11
IK BEN MAAR EEN GEWONE MAN, ALLEEN MET MIJN OUDE PENSELEN, DIE GOD OM INSPIRATIE VRAAGT. PETER PAUL RUBENS
12 12
ANTWERP BAROQUE CITY 2018, signed by Rubens De stad Antwerpen heeft ambitieuze plannen om haar indrukwekkende barokke erfgoed en in het bijzonder Rubens te vieren. Er staat een stadsbreed cultureel project op stapel: ABC 2018 (Antwerp Baroque City, signed by Rubens).
Curator Teju Cole (VS), kunsthistoricus en bekroond schrijver, verbindt het verleden met het heden via kunst en kunstenaars. Hij benadrukt dat Antwerpen en Rubens nog steeds indrukwekkend fascinerend zijn als het op verbeelding en pracht aankomt. Gastronomie, mode en winkelen, glitter en glamour en een overvloed aan culturele en artistieke initiatieven: er wordt van alles voorbereid om bezoekers elke dag van het jaar te laten genieten van de stad Antwerpen en haar barokke erfgoed.
13
2
1
3
4
5
EVENEMENTENPROGRAMMA ANTWERP BAROQUE CITY 2018, signed by Rubens TENTOONSTELLINGEN • MAS MUSEUM: Een tentoonstelling met meesterwerken van Rubens en zijn tijdgenoten laat zien hoe de barokstijl vorm heeft gegeven aan het openbare, privé- en geheime leven, op een allesomvattende wijze en op elke denkbare schaal. Ook de inwoners van Antwerpen en Vlaanderen ervaarden deze invloed in hun omgeving. www.mas.be
14
• HET RUBENSHUIS: Het Rubenshuis, het palazzo waar de Vlaamse meester met zijn gezin woonde, onthaalt een tentoonstelling van kleinschalige en intieme barokwerken ontworpen door Rubens. De stukken komen uit verzamelingen over de hele wereld naar Antwerpen. www.rubenshuis.be • MoMu: Het ModeMuseum van Antwerpen organiseert een
tentoonstelling over kant op diverse locaties in de historische binnenstad van Antwerpen. www.momu.be • M HKA: De in Antwerpen gevestigde kunstenaar Luc Tuymans plaatst werken van historische barokkunstenaars en hedendaagse meesters tegenover elkaar in het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen.
6
7
8
1 \ GROENPLAATS 2 \ RUBENSHUIS 3 \ TEJU COLE 4 \ LUC TUYMANS 5 \ M HKA 6 \ MAS MUSEUM 7 \ ONZE-LIEVE-VROUWKATHEDRAAL 8 \ MOMU
EVENEMENTEN www.muhka.be • MIDDELHEIMMUSEUM: Het openluchtbeeldenpark Middelheim organiseert een tentoonstelling over de zogenaamde follies, met hedendaagse barokke beeldhouwwerken geïnspireerd op de extravagante tuindecoraties van eeuwen geleden. www.middelheimmuseum.be
• De Carolus Borromeuskerk is de belangrijkste smeltkroes van de glorieuze artistieke bijdrage van Antwerpen aan de barokkunst. Deze kerk staat opnieuw in de voorhoede van artistieke vernieuwing met een sitespecifiek werk van Jan Fabre.
• De beroemde Belgische ontwerper Walter Van Beirendonck en de Engelse beeldend kunstenaar en performance-kunstenaar Linder Sterling creëren een barokke parade, helemaal in de traditie van de triomfantelijke intochten uit de baroktijd.
• Opera en Ballet Vlaanderen programmeren barokoptredens onder de auspiciën van opera-intendant Aviel Cahn en de gerenommeerde choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui.
• KUNSTENAARSATELIERS/GALERIJEN: de ateliers van de hedendaagse ‘barokkunstenaars’ Jan Fabre en Anne-Mie Van Kerckhoven zullen open zijn voor het publiek.
15
16
PERMANENT RUBENS- & BAROKAANBOD WIE ANTWERPEN ZEGT, DENKT AAN RUBENS In geen enkele andere stad ter wereld zijn er zo veel tastbare herinneringen aan Rubens als in Antwerpen, waar hij het grootste deel van zijn leven woonde en werkte. In deze stad ging hij in de leer, ervaarde hij familiaal lief en leed en ontving hij prinsen en hoogwaardigheidsbekleders als diplomaat voor de Lage Landen. Antwerpen was ook de plaats waar hij schilderde en door de erkenning van het publiek de grootste schilder van zijn tijd werd. Zijn aanwezigheid is nog steeds goed voelbaar in de stad. Zijn standbeeld verwelkomt de bezoekers van de Groenplaats en meer dan vijftig van zijn werken zijn te zien in diverse musea en kerken, vaak in het kader waarvoor ze werden gemaakt. Rubens’ huis, atelier en graf bevinden zich allemaal in Antwerpen.
TIJDELIJKE RUBENSTENTOONSTELLINGEN EN -EVENEMENTEN U kunt niet wachten tot 2018? Bezoek de huidige langlopende Rubenstentoonstellingen vandaag en in de komende jaren. • RUBENSMARKT GROTE MARKT | 15.08 ELK JAAR Peter Paul Rubens wordt elk jaar op 15 augustus herdacht op het festival Rubensmarkt, rond de Grote Markt. • HET GULDEN CABINET ROCKOXHUIS | OPEN TOT 02.07.2017 Bezoekers van het Rockoxhuis in Antwerpen ontdekken hoe een Antwerpse kunstverzameling er in de 17e eeuw moet hebben uitgezien. De patriciërswoning van voormalig burgemeester en mecenas Nicolaas Rockox (1560-1640) is getransformeerd tot een luxueus kunstkabinet. Naast de belangrijkste werken uit het Rockoxhuis zelf zijn er topstukken te zien uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA), dat momenteel gesloten is voor verbouwing. U kunt er prachtige schilderijen bewonderen van meesters als Rogier van der Weyden, Hans Memling, Jan van Eyck, Peter Paul Rubens en Antoon van Dyck. • REÜNIE ONZE-LIEVE-VROUWEKATHEDRAAL | TOT EIND 2017 Acht altaarstukken uit de collectie van het KMSKA zijn de blikvangers van de tentoonstelling Reünie. Van Quinten Metsijs tot Peter Paul Rubens.
17
1 RUBENS
KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN
in Antwerpen
Momenteel gesloten voor renovatie, heropening in de lente van 2019. Uw geduld zal beloond worden, want het KMSKA herbergt een van de mooiste Rubens-verzamelingen van België.
2 RUBENSHUIS
ONZE-LIEVEVROUWEKATHEDRAAL
Dit was jarenlang het huis van de kunstenaar. U kunt er zijn atelier bezoeken en zijn indrukwekkende kunstcollectie bewonderen.
Vier meesterwerken van Rubens worden hier permanent tentoongesteld.
5 SINT-JACOBSKERK Hier vond de kunstenaar zijn laatste rustplaats. Rubens koos zelf het schilderij voor het altaar: zijn eigen ‘Onze-Lieve-Vrouw omringd door heiligen’
18
3
6 SINT-CAROLUS BORROMEUS- EN SINT-PAULUSKERK Rubens’ talenten als ecclesiastisch barokarchitect zijn duidelijk zichtbaar in deze twee kerken.
4 MUSEUM PLANTINMORETUS UNESCO WORLD HERITAGE Het huis van Rubens’ goede vriend Plantin-Moretus en de plaats waar veel van zijn etsen werden afgedrukt.
7 ROCKOXHUIS Nicolaas Rockox, vriend en mecenas van Rubens, was in die tijd burgemeester van Antwerpen. Zijn voormalige residentie is een schatkamer vol barokkunst.
UNIEKE RUBENS-ACTIVITEITEN VOOR GROEPEN EEN AANTAL SPECIALE ACTIVITEITEN ZIJN OP AANVRAAG BESCHIKBAAR VOOR GROEPEN: • Exclusieve bezoeken en openingsuren • Bezoeken achter de schermen, met inbegrip van privé-orgelconcerten in de historische kerken • Creatieve workshops: drukkunst, graveerkunst, boekbinden • Begeleide (Rubens)wandelingen door de stad RESERVEREN KAN TELEFONISCH OF VIA E-MAIL: VISIT ANTWERPEN +32 3 338 81 81 guides@visitantwerpen.be WWW.VISITANTWERPEN.BE
19
20
BELEEF DE WERELD VAN BRUEGEL HET RAADSEL VAN PIETER BRUEGEL DE OUDE Over het leven van Pieter Bruegel is maar weinig bekend. Toch komt er heel wat aan het licht door de onderwerpen van zijn schilderijen en de tijd waarin hij leefde te bestuderen. Bruegel was duidelijk gefascineerd door de natuur, de mensheid en humor. Hij was het soort kunstenaar dat niet in een hokje past. Er
is maar heel weinig dat we met zekerheid weten over zijn leven, waardoor hij een raadselachtig figuur blijft. Twee vroege bronnen1 suggereren dat Bruegel waarschijnlijk geboren werd tussen 1525 en 1530. Er wordt vermeld dat hij in 1551 een vrije meester werd in de Sint-Lucasgilde in
Antwerpen. Hij bracht dus hoogstwaarschijnlijk tussen 1545 en 1550 zijn leertijd door bij meester Pieter Coecke van Aelst. Tijdens zijn leertijd werd hij waarschijnlijk ook opgeleid tot miniaturist door de echtgenoote van Peter Coecke van Aelst, Mayken Verhulst.
21 1
Lodovico Guicciardini’s beschrijving van de Lage Landen uit 1567 en het Schilder-boeck van Karel van Mander uit 1604.
22
SINT-LUCASGILDE
onderzoeken.
Als lid van de Sint-Lucasgilde in Antwerpen zal Bruegel zeker blootgesteld zijn aan de invloed van de lokale romanisten. Voor hen waren reizen naar Italië en de waardering van de klassieke en humanistische cultuur essentieel. Het is dan ook geen verrassing dat Bruegel rond 1552 zelf naar Italië reisde. Het is bekend dat hij in Rome miniaturist Giulio Clovio ontmoette. Drie van Bruegels schilderijen waren opgenomen in Clovio’s testament uit 1578, maar ze zijn niet bewaard gebleven. Rond 1554 keerde Bruegel terug naar Antwerpen, waarschijnlijk via de Alpen. Deze reis resulteerde in een aantal prachtige tekeningen van berglandschappen. Deze schetsen vormden de basis voor veel van zijn latere schilderijen. Het zijn ‘composieten’, die niet de werkelijke plaatsen vastleggen, maar gemaakt zijn om het organische leven van vormen in de natuur te
EEN BEROEPSKUNSTENAAR Vanaf midden 16e eeuw werd Bruegel meer professioneel actief. Tegen 1552 had hij zijn eerste contacten gelegd met prentuitgever Hieronymus Cock. Zijn vroegste overgebleven tekeningen dateren uit die tijd. Vandaag zijn ze nog steeds te bewonderen in de collectie grafische productie van Bruegel in de Koninklijke Bibliotheek van België, een van de rijkste Bruegel-collecties ter wereld. De bibliotheek beschikt over een negentigtal zeldzame prenten van hoge kwaliteit en drie meestertekeningen van Bruegel. Na zijn terugkeer uit Italië begon Bruegel zich toe te leggen op de schilderkunst. Ongeveer 45 van zijn werken zijn bewaard gebleven, verspreid over de hele wereld. Vijf ervan bevinden zich in het Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten in Brussel en het iconische schilderij ‘Dulle Griet’ is te zien in het Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen. Dit museum bezit ook twaalf met de hand beschilderde houten borden van Bruegel die elk een spreekwoord afbeelden.
GEZINSLEVEN IN BRUSSEL In 1563 verhuisde Bruegel naar Brussel. Hij trouwde er met Mayken Coecke, dochter van Pieter Coecke en Mayken Verhulst. Hun zoon Pieter Bruegel (de Jonge) werd geboren in 1564, Jan Breugel (de Oude) volgde in 1568. Dat was ook het jaar waarin Breugel – voor zover bekend – zijn laatste (bewaard gebleven) schilderijen en tekeningen maakte. Bruegel stierf in 1569 en werd begraven in de kerk waarin hij trouwde, de Onze-Lieve-Vrouw-terKapellekerk, in de buurt van de Zavel in Brussel.
23
ONTDEK BRUEGEL EN ZIJN NALATENSCHAP IN VLAANDEREN EN BRUSSEL ANTWERPEN BRUEGELS EEUW. KUNST IN ANTWERPEN EN DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN 1530-1600 (KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN) Deze tentoonstelling is een mijlpaal om twee redenen. Het wordt de eerste in het totaal gerenoveerde Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, en de aanleiding is de 450e sterfdag van renaissancekunstenaar Pieter Bruegel. De tentoonstelling biedt een overzicht van de artistieke productie in Antwerpen en de Zuidelijke Nederlanden van 1530 tot 1585 en zoomt in op het werk van Pieter Bruegel. www.kmska.be
24
MUSEUM MAYER VAN DEN BERGH: WERK VAN PIETER BRUEGEL DE OUDE IN EEN PERMANENTE TENTOONSTELLING ‘Dulle Griet’ is een van de bekendste schilderijen van Bruegel. In tegenstelling tot veel andere werken van hem bestaat er geen kopie van. Het is een ‘apocalyptisch’ en ‘vulkanisch’ narratief schilderij dat, een beetje zoals zijn maker, zijn geheimen goed heeft bewaard. Wat het precies betekent, blijft immers een mysterie. We zien misvormde monsters en een geharnaste, voortsnellende vrouw met een zwaard in de hand: de Dulle Griet, in Bruegels tijd een synoniem voor een helleveeg. In het Museum Mayer van den Bergh bevindt zich ook de beroemde reeks spreekwoorden van Bruegel, geschilderd op twaalf eikenhouten borden. www.museummayervandenbergh.be
BRUSSEL KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN VAN BELGIË (KMSKB) Van Pieter Bruegel zijn slechts een 45-tal schilderijen bewaard gebleven. Dat maakt ze zeldzaam en bijzonder waardevol. De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België herbergen de tweede grootste collectie schilderijen van Bruegel de Oude. Een aantal grote werken worden permanent tentoongesteld: ‘De val der opstandige engelen’ (1562), ‘Vogelknip’ (1565), ‘Volkstelling te Bethlehem’ (1566) en een voorbereidende tekening voor ‘Prudentia’ (1558).
BELEEF DE BRUEGEL-BOX IN DE KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN IN BRUSSEL Op 15 maart 2016 lanceerden de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België en het Google Cultural Institute het project Bruegel / Unseen Masterpieces. Voor het eerst werken acht prestigieuze internationale musea samen rond de figuur van Bruegel de Oude. Via een breed spectrum van ervaringen, zowel virtueel als ter plaatse, biedt dit unieke initiatief iedereen de kans om zich onder te dompelen in de meesterwerken van Bruegel. De kunstwerken, waarvan vele al meer dan honderd jaar niet meer zijn verplaatst wegens hun broosheid, worden samengebracht met de hulp van spitstechnologie. Onder de werken zijn twaalf schilderijen, die een kwart van Bruegels geschilderde oeuvre vertegenwoordigen. Ze zijn nu online beschikbaar in de vorm van gigapixelbeelden met een ultrahoge resolutie.
Op deze manier stelt Bruegel / Unseen Masterpieces mensen in staat om de werken van Pieter Bruegel de Oude tot in de diepte te verkennen. Kijkers kunnen onverwachte details ontdekken in Bruegels schilderijen, die het hoogtepunt vormen van de kunstvaardigheid van deze Vlaamse meester. Twaalf meesterwerken van Bruegel, uit de meest prestigieuze musea ter wereld, zullen te zien zijn tot in details die onzichtbaar zijn voor het blote oog, dankzij technologie van het Google Cultural Institute. De beelden die dit oplevert, zorgen voor vernieuwende ervaringen: - In de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten zijn twaalf multimediatentoonstellingen te zien op interactieve terminals die speciaal voor dit project zijn ontwikkeld. - De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten hebben ook de unieke Bruegel Box ontwikkeld. In een van de museumruimtes worden ‘immersieve’ video’s, elk gewijd aan een schilderij, geprojecteerd op drie wanden, van de vloer tot aan het plafond. Dit is mogelijk dankzij een geavanceerd systeem van projectoren en beelden met een ultrahoge resolutie van het Google Cultural Institute. - De Google Cardboard Virtual Reality Viewer biedt een andere geavanceerde ervaring rond ‘De val der opstandige engelen’. De kijkers worden via hun smartphone ondergedompeld in een 360°-universum. Deze virtuele-realiteitservaring is beschikbaar op het YouTube-kanaal van de KMSKB. Het schilderij komt voor uw ogen tot leven: u wordt zelf een van de schepselen van Bruegel. www.fine-arts-museum.be
25
DE WERELD VAN BRUEGEL IN ZWART-WIT KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË, BRUSSEL Deze biedt een totaal nieuw perspectief op de wereld van Bruegel. Zijn werk wordt getoond naast dat van tijdgenoten als Bosch, Van der Heyden, van Doetecum en anderen.
26
U wordt digitaal ondergedompeld in de zwart-witwereld van Bruegel. Een uitgelezen kans om te weten te komen wie de opdracht gaf voor de verschillende prenten, hoe ze werden gezien en wat hun
lot was tijdens hun 450-jarige bestaan.
BELEEF BRUEGEL OP HET PLATTELAND IN HET PAJOTTENLAND KASTEEL VAN GAASBEEK Het Kasteel van Gaasbeek ligt ongeveer 13 km ten zuidwesten van Brussel. Het is een prachtig middeleeuws kasteel, omgeven door zacht glooiende heuvels en water. U vindt er twee tentoonstellingen over Bruegel: • DE HERONTDEKKING VAN BRUEGEL: Deze tentoonstelling in het voorjaar van 2019 brengt een ode aan een generatie 19e-eeuwse kunstenaars die gefascineerd waren door het genie van Bruegel, de kunstenaar die zoveel heeft bijgedragen aan de vorming van de Vlaamse identiteit. Bezoekers worden ondergedompeld in een spel van wisselende stemmingen, niet alleen aan de hand van schilderijen, maar ook van muziek, literatuur en film. U ontdekt er de cynische humor van Bruegel, zijn karikaturen en verborgen boodschappen en de manier waarop hij de landbouw en het plattelandsleven verheerlijkte.
• BRUEGEL ONTMOET HEDENDAAGSE KUNST: In het najaar van 2019 (september – begin november) zal een aantal hedendaagse kunstenaars het artistieke erfgoed van Bruegel interpreteren met bestaande werken en nieuwe werken in opdracht. Een gelegenheid voor de grootste namen uit de hedendaagse kunst om te bewijzen dat de illusieloze kunst van Bruegel vandaag nog steeds even actueel is. www.kasteelvangaasbeek.be/en
FIETSROUTE IN HET PAJOTTENLAND Een speciale Bruegel-fietsroute voert u mee langs het kasteel van Gaasbeek en het kerkje van Sint-Anna-Pede en door het welige groene landschap dat Bruegel in zijn schilderijen afbeeldde. De start van de route is slechts een korte metrorit verwijderd van het centrum van Brussel. Fietsen zijn te huur bij Villo.be, in de nabijheid van het Erasmusziekenhuis. www.villo.be
DE KERK VAN SINT-ANNA-PEDE Deze prachtige 13e-eeuwse kerk is afgebeeld op het schilderij ‘De parabel der blinden’.
27
WIST U DAT? Wist u dat Bruegel curling en ijshockey afbeeldt in het schilderij ‘Jagers in de sneeuw’? Wist u dat de twee zonen van Pieter Bruegel zelf ook beroemde schilders werden? Weet u waarom dwazen door Bruegel en Bosch zo vaak worden afgebeeld in uitgeholde eieren? Het antwoord hierop is dat door in het Middelnederlands zowel ‘eigeel’ als ‘dwaas’ betekent.
REGIO’S
28
BRUEGELTENTOONSTELLING IN BOKRIJK: DE WERELD VAN BRUEGEL
ANDERE (VOOR ENTHOUSIASTE KUNSTLIEFHEBBERS)
Bokrijk is een uniek openluchtmuseum met een eigen park en wandelgebied. Het ligt ten oosten van Brussel, op slechts een uur rijden met de auto. Terwijl u in Antwerpen en Brussel een Bruegel kunt zien, hebt u hier de kans om er een te beleven.
• In samenwerking met het Kunsthistorisch Museum van Wenen ontwikkelt de Vlaamse Kunstcollectie een website over het volledige oeuvre van Bruegel. Het Rubenianum in Antwerpen is verantwoordelijk voor de wetenschappelijke documentatie.
De wereld van Bruegel brengt Bruegels schilderijen tot leven in een totaalervaring. U ontdekt boerderijen, voorwerpen en zelfs landschappen uit de tijd van Bruegel. Op verschillende strategische punten langs de Bruegelroute worden de bezoekers uitgenodigd om vier verschillende werelden te betreden. Deze zijn ondergebracht in indrukwekkende schuren, zelf mooie voorbeelden van historisch vakmanschap. Ideaal voor gezinnen die een onvergetelijke daguitstap willen maken.
• De jeugdherberg Bruegel in Brussel wordt volledig gerenoveerd rond het thema Bruegel en zijn schilderijen. Ze is ideaal gelegen, op een steenworp van het station Brussel-Centraal en in de schaduw van de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Kapellekerk, waar Bruegel begraven ligt.
PERMANENTE BRUEGELPRODUCTEN
1
2
3
\ 1 De Bruegelroute in Neerpede
4
\ 2 Drie schilderijen en een tekening in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel \ 3 Twee werken in het Museum Mayer van den Bergh \ 4 Onze-Lieve-Vrouw-ter-Kapellekerk in Brussel (waar Bruegel trouwde en werd begraven)
29
BOEKRECENSIE
30
BRUEGEL: EEN NIEUWE KIJK OP EEN MEESTERWERK
Pieter Bruegel the Elder, Fall of the Rebel Angels is het eerste uitgebreide boek over een van de meest gekoesterde meesterwerken van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Boeken over een enkel kunstwerk zijn vrij zeldzaam. Dit boek licht echter niet alleen de betekenis van het werk toe, maar geeft ook veel details over het leven en de tijd van een van de meest originele renaissancekunstenaars van Vlaanderen. De auteur stelt dat Pieter Bruegel in ‘De val der opstandige engelen’ (1562) een traditioneel godsdienstig thema veranderde in een vernieuwende commentaar op zijn eigen tijd. In het boek worden enkele lang bewaarde geheimen over het schilderij onthuld. De auteur legt uit
dat de hybride vallende engelen zorgvuldig zijn samengesteld uit naturalia (dingen gemaakt door de natuur) en artificialia, (dingen gemaakt door de mens) zoals ze destijds werden verzameld in kunst- en rariteitenkabinetten. Dit plaatst Bruegel in het centrum van de opkomende mondiale kennismaatschappij. In de periode waarin hij dit schilderij maakte, woonde Bruegel in Antwerpen. Daardoor zal hij een uitgebreid wereldbewustzijn hebben gehad. Antwerpen was toen namelijk een belangrijke zeehaven, waar
vele exotische dieren en kunstvoorwerpen uit de Nieuwe Wereld aankwamen. De auteur zoomt onder meer in op de gebeurtenissen van het jaar 1562, waarin het werk gemaakt werd. Zo biedt hij fascinerende inzichten over Bruegel en zijn verhuizing naar Brussel, over de stad, het hof, de rederijkerskamers en de Brusselse wandtapijtenindustrie. Dit boek laat zien hoe het bestuderen van een meesterwerk echt inzicht kan bieden in het leven, de plaats en de tijd van de meester, 450 jaar nadat hij zijn laatste werk schilderde.
PIETER BRUEGEL THE ELDER, FALL OF THE REBEL ANGELS AUTEUR: Tine L. Meganck |UITGEVER: Silvana Editoriale | Cahier nr. 16 van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België Verkrijgbaar in de Museumshop en in de Flandersshop: www.flandersshop.be
31
32
2020
HET LAM GODS KOMT THUIS
EEN KEERPUNT IN DE KUNSTGESCHIEDENIS De schilderijen die tijdens de 15e en in het begin van de 16e eeuw in de Zuidelijke Nederlanden werden gemaakt, vormen een bijzonder hoogtepunt in de geschiedenis van de kunst. In deze periode kwam een groep kunstenaars op die de Vlaamse Primitieven worden genoemd. Met hun beheersing van het nieuwe medium olieverf en hun oog voor detail tilden ze de schilderkunst naar nooit eerder geziene niveaus van levensechtheid en impact. Hierdoor veranderden ze de loop van de kunstgeschiedenis voorgoed. Het was een tijd waarin kunstenaars niet alleen opdrachten kregen van rechtbanken en religieuze instellingen, maar ook van steden en burgers. Voor het eerst bekleedde de schilder een vooraanstaande plaats in de maatschappij.
33
ONGEËVENAARDE VIRTUOSITEIT MET HET PENSEEL Jan van Eyck was een belangrijk figuur in de revolutie in de schilderkunst die zich in de eerste helft van de 15e eeuw in de Lage Landen voltrok. Met zijn nauwkeurige observatie en natuurlijke weergave van de werkelijkheid, zijn briljant kleurgebruik en beheersing van de olieverftechniek - die hij perfectioneerde - tilde van Eyck de schilderkunst naar nieuwe hoogten. Zijn werkgever, Filips de Goede, hertog van Bourgondië, zorgde ervoor dat hij goed betaald werd en kon schilderen wanneer hij maar wilde. Van Eyck werd ook gevraagd om een aantal diplomatieke bezoeken af te
34
leggen. Zo reisde hij in 1428 naar Lissabon om het aanstaande huwelijk van de hertog met Isabella van Portugal te regelen.
EEN FELBEGEERD MEESTERWERK Van Eycks beroemdste creatie is het Lam Gods, gemaakt voor de Sint-Baafskathedraal in Gent. Het is een twaalfdelig veelluik waaraan hij werkte met zijn oudere broer Hubert, die ook schilder was. Jan voltooide de opdracht in 1432, na de dood van Hubert in 1426. Het was het beroemdste olieverfschilderij van die tijd. Sinds de eerste bezichtiging ervan in 1432 wordt dit prachtige altaarstuk van 4,40 x 3,40 m beschouwd als een van ’s werelds
mooiste kunstschatten. Helaas is het sinds de installatie het slachtoffer geweest van dertien misdrijven en zeven diefstallen. De laatste diefstal deed zich voor op 11 april 1934, toen twee zijpanelen van het werk werden gestolen: ‘Johannes de Doper’ en ‘De rechtvaardige rechters’. Er werd een miljoen Belgische frank losgeld geëist. Om zijn goede wil te tonen gaf de dader een van de panelen, ‘Johannes de Doper’, terug, maar er werd nooit losgeld betaald. Helaas ontbreekt het laatste stukje van de puzzel nog steeds. In het STAM, het Stadsmuseum van Gent, vertelt een van de thematische zijpaden het verhaal van de diefstal van het paneel ‘De rechtvaardige rechters’. De jacht op het ontbrekende paneel is nog steeds open.
VERHAAL
DE RESTAURATIE VAN HET LAM GODS ‘Meer dan vierhonderd jaar lang hebben we niet het echte Lam Gods kunnen zien’ Het Lam Gods werd ontworpen in opdracht van Jodocus Vijd voor de Vijdkapel in de huidige SintBaafskathedraal. Vijd was een Gents handelaar, financier en politicus. Zijn positie in de stad was vergelijkbaar met de huidige functie van burgemeester. Het kunstwerk spreekt al sinds de creatie in 1432 tot de verbeelding.
DE MEEST RECENTE RESTAURATIE Sinds oktober 2012 coördineert Bart Devolder het restauratieproject bij het KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium), een Belgische
instelling waarvan de expertise wereldberoemd is. ‘We ontdekten dat grote delen van het werk overschilderd waren tijdens een 17e-eeuwse restauratie. Dat was in die tijd een geaccepteerde manier om een schilderij te restaureren. Het goede nieuws is dat de originele laag nog in goede staat is en we dus in principe de bovenste laag kunnen verwijderen’, zegt Devolder. Hoewel er in de wereld van de restauratie soms bewust voor wordt gekozen om de sporen van de tijd te bewaren, zijn de restaurateurs ervan overtuigd dat in dit geval de bovenste laag verwijderd moet worden. ‘We hebben al kleine kijkopeningen gemaakt op sommige plaatsen van de
panelen. De kleuren, details, plooien en diepte die werden onthuld, zijn van opmerkelijke kwaliteit en passen perfect bij van Eycks stijl. Dit verklaart ook waarom experts details van dit meesterstuk bij het minder goede werk van Jan van Eyck hadden ondergebracht. Nu weten we dat dit komt omdat het werk van de echte van Eyck grotendeels verborgen was onder nieuwere lagen verf’, aldus Devolder. Verdere details, zoals een spinnenweb net boven de hoofden van Joos Vijd en Elisabeth Borluut, werden onlangs ook onthuld tijdens de restauratie.
35
DE RESTAURATEURS AAN HET WERK
COMBITICKET VOOR 3 LOCATIES. - Museum voor Schone Kunsten Gent - Caermersklooster - Sint-Baafskathedraal Kostprijs: 12 euro
36
restauratie van het Lam Gods De voltooiing van de restauratie van De voltooiing van de restauratie van het Lam Gods is voorzien voor 2019-2020. Dan zal het altaarstuk weer op zijn oorspronkelijke plaats in de Sint-Baafskathedraal te zien zijn. Tot die tijd kunt u in het Museum voor Schone Kunsten (MSK) in Gent de restaurateurs aan het werk zien. Bezoekers krijgen er een goed inzicht in het restauratiewerk. De restaurateurs zijn momenteel ook elke laatste woensdag in het MSK aanwezig voor een Q&A. Tijdens de hele restauratieperiode loopt in
het Caermersklooster de tentoonstelling Het Lam Gods ont(k)leed!. Deze toont de rijke geschiedenis van het werk, die bijna zes eeuwen beslaat. Aanvullende tijdelijke tentoonstellingen gaan dieper in op specifieke thema’s, zoals de oorsprong van de houten panelen en de iconografie van het werk. De Van Eyck-wandelroute voert u door het 15e-eeuwse Gent naar de drie belangrijkste locaties: het Museum voor Schone Kunsten, het Caermersklooster en de SintBaafskathedraal.
3 AANRADERS VOOR 2020 1
UNIEKE VAN EYCK-TENTOONSTELLING IN HET MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN GENT VAN FEBRUARI TOT MEI 2020 Deze tentoonstelling zoomt in op de relatie tussen het werk van Jan van Eyck en de hoge culturele kringen waarin hij actief was, meer bepaald het Bourgondische hof van hertog Filips de Goede. De expositie creëert verschillende ervaringen rond van Eycks oeuvre, vlak voor het Lam Gods opnieuw in de Sint-Baafskathedraal geïnstalleerd wordt. Filips de Goede stond bekend als een verzamelaar van schilderijen en vele andere ‘rariteiten’. Met zijn verfijnde smaak trok hij de beste kunstenaars en ambachtslieden van zijn tijd aan. Als gevolg daarvan had hij een hof vol schatten en wonderen. Niet ten onrechte zien historici in deze zoektocht naar artistieke virtuositeit een geraffineerde politieke strategie, waarbij de schitterende pracht ook diende om de politieke invloed en militaire macht van de heerser te tonen. www.mskgent.be
2
NIEUW BEZOEKERSCENTRUM OPENING GEPLAND IN MEI 2020 Naar aanleiding van de geplande terugkeer van het gerestaureerde Lam Gods naar de Sint-Baafskathedraal in 2019-2020 wordt er een gloednieuw bezoekerscentrum geopend in de crypte van de kathedraal. Hier zullen verschillende onderwerpen worden behandeld, zoals de opmerkelijke geschiedenis van het schilderij (met inbegrip van de huidige restauratiecampagne) en de betekenis van het kunstwerk zelf, waaronder de religieuze betekenis en de historische waarde. Daarnaast wordt er ook een verband gelegd met de stedelijke samenleving van de 15e eeuw en worden enkele typische christelijke gebruiken en symbolen verduidelijkt.
3
VAN EYCK-JAAR IN GENT Gent 2020 zal volledig in het teken staan van Jan van Eyck en het Lam Gods. Verwacht u aan een kleurrijke mix van muziek, poëzie en straattheater, hedendaagse kunst en street art. Uitzonderlijk zullen de jaarlijkse Gentse Feesten in juli 2020 ook gewijd zijn aan van Eyck.
37
BELEEF DE VLAAMSE PRIMITIEVEN IN BRUGGE IN HUN GEBOORTEREGIO GROENINGEMUSEUM
HISTORIUM BRUGGE
Het Groeningemuseum herbergt een wereldberoemde collectie schilderijen van de Vlaamse Primitieven, met meesterwerken van Jan van Eyck, Hans Memling, Hugo van der Goes en Gerard David. Een spannend en ambitieus project rond deze bijzondere kunstperiode is volop in voorbereiding. www.museabrugge.be
In het Historium ervaart u hoe het was om tijdens de Gouden Eeuw in Brugge te wonen. Kom kijken hoe het middeleeuwse Brugge echt was: maak een wandeling rond de haven, neem een kijkje in het atelier van Jan van Eyck en snuif de sfeer op in de straten. Of glimlach bij de heerlijke geuren en het ontuchtige gelach uit het badhuis. www.historium.be
MUSEUM SINT-JANSHOSPITAAL Het Sint-Janshospitaal is een voormalig pelgrims-ziekenhuis met kerk, dat is omgevormd tot een museum. Er zijn kunstvoorwerpen en medische objecten uit de geschiedenis van de kliniek te zien. Daarnaast is er een afdeling gewijd aan een van de beroemdste inwoners van Brugge: Hans Memling, een van de de Vlaamse Primitieven. www.museabrugge.be
38
VLAANDEREN LEEFT-
DE VLAAMSE PRIMITIEVEN
39
2
1
3
2018 - 2020 BELEEF DE VLAAMSE PRIMITIEVEN IN SITU Op meer dan zestig locaties belicht het project “Vlaamse Meesters in situ� de 15e-, 16e- en 17e-eeuwse schilderijen die nog steeds te bewonderen zijn in kerken, kathedralen, kastelen, kloosters en vele andere erfgoedplaatsen over heel Vlaanderen. De originele kunstwerken vormen uiteraard de belangrijkste attractie, maar een aantal locaties tonen ook actuele, uitdagende kunst, gemaakt door toonaangevende hedendaagse Vlaamse kunstenaars. De start van het project is gepland in het jaar 2018. Vlaamse Meesters in situ is een uitgelezen kans om de minder bekende meesterwerken van de regio te beleven op de plaats waar ze voor het eerst werden getoond. Het geeft bezoekers de unieke gelegenheid om de relatie tussen het kunstwerk en de plaats, de omgeving en de betekenis ervan te ontdekken in een historische en hedendaagse context. Het project is vooral gericht op zes beroemde Vlaamse steden (Antwerpen, Brugge, Brussel, Gent, Leuven en Mechelen), maar zal in heel Vlaanderen aanwezig zijn. Ook kleinere steden met topstukken nemen eraan deel.
40
4
5
1 \ VAN LOON, SCHERPENHEUVEL 2 \ SINT-MARTINUSBASILIEK, HALLE 3\ PARKABDIJ, LEUVEN 4 \ KASTEEL MARNIX VAN SINT-ALDEGONDE, BORNEM 5 \ ABDIJ VAN GRIMBERGEN 6 \ KERK VAN HET SINT-JANSHOSPITAAL,BRUGGE
6
41
M HKA: EEN FORUM VOOR WERELDWIJDE HEDENDAAGSE KUNST De Vlaamse Primitieven, onder leiding van Jan van Eyck, plaatsten Vlaanderen al in de 15e eeuw in de voorhoede van de beeldende kunst. Elk daaropvolgend tijdperk bevestigde hoezeer deze regio een bastion van expressie en creatieve ideeĂŤn is gebleven. De humanisten zetten de traditie in de 16e eeuw voort met het werk van Pieter Bruegel de Oude, net zoals Rubens en de barok dat deden in de 17e eeuw. In de 19e en 20e eeuw bevond Vlaanderen zich in het hart van de moderne kunst en was het een broedplaats voor de hedendaagse avant-gardebeweging. Het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) waardeert deze geschiedenis en omarmt de kracht van de Vlaamse Meesters, met plannen om een rijke en uitdagende ervaring aan te bieden aan een breed publiek. Het M HKA herdefinieert momenteel hoe het een complete en innovatieve ervaring kan aanbieden aan het publiek. Daarom vernieuwt het zijn ontwerp en de uitstraling van zijn gebouwen en infrastructuur. Dit reconstructieproject zou in het voorjaar van 2017 voltooid moeten zijn. Het heeft niet alleen betrekking op de collecties en displays, maar ook op het onderzoek, de archivering en informatiesystemen van het museum, die meer zichtbaar gemaakt zullen worden voor het publiek. Bezoekers zullen kunnen genieten van meesterwerken uit de collectie hedendaagse kunst van Vlaanderen, die voor het eerst in een vaste opstelling worden gepresenteerd. Een unieke kans om beroemde werken te zien van toonaangevende hedendaagse Vlaamse kunstenaars zoals Jan Fabre, Luc Tuymans, Koen van den Broek en Panamarenko. Daarnaast komen een aantal diverse tentoonstellingsruimtes in het museum, elk met een
42
eigen focus en verhaal. Een ruimte zal gewijd zijn aan tijdelijke werken die inspelen op actuele gebeurtenissen in de kunstwereld en in de samenleving als geheel. Nog een andere ruimte schenkt aandacht aan opkomende kunstenaars uit Vlaanderen en de rest van de wereld via tijdelijke monografische tentoonstellingen. In de volledig vernieuwde receptie krijgen de bezoekers uitvoerige informatie over wat er aanwezig is in het museum en in andere culturele instellingen in Antwerpen, Vlaanderen en aangrenzende regio’s. Een aantal multimedia-instrumenten bestemd voor gezinnen met kinderen ondersteunen het hele aanbod, terwijl de nieuwste digitale technologie de M HKA-ervaring tot bij verschillende doelgroepen met verschillende behoeften en verwachtingen brengt www.muhka.be
Verantwoordelijke uitgever
Wettelijk depot
VISITFLANDERS - Peter De Wilde Grasmarkt 61 - 1000 Brussels
D/2016/5635/23/1
Contact VISITFLANDERS Grasmarkt 61 - 1000 Brussels communicatie@toerismevlaanderen.be www.visitflanders.com
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke
Copyright beeldmateriaal Toerisme Vlaanderen / VISITFLANDERS, portret van Margaretha van Eyck: Lukasweb / p. 2: Lam Gods gesloten: Lukasweb / p. 3: Visit Antwerpen, Museum Mayer van den Bergh / p. 4: Terras: Visit Antwerpen, Rubens, Aanbidding der Koningen: Lukasweb / p. 5: Portret van een man: The National Gallery (Londen), iStock, / p. 6 - 7: Kunstkabinet: Erwin Donvil, Museum Mayer van den Bergh, Visit Antwerpen / p. 8: Stad Antwerpen / p. 10 - 11: Visit Antwerpen / p. 12: Stad Antwerpen / p. 13: Onze-Lieve-Vrouwekathedraal: Tom D’Haenens / p. 14: foto 1: Stad Antwerpen, foto 2: Rubenshuis, foto 3: Stad Antwerpen, foto 4: Studio Luc Tuymans, foto 5: M HKA, foto 6: Visit Antwerpen, foto 7: Stad Antwerpen, foto 8: MoMu / p. 16-17: Stad Antwerpen / p. 18: Venus Frigida: Lukasweb, foto 1- 2: Stad Antwerpen, foto 3: iStock, foto 4: Stad Antwerpen, foto 5: iStock, foto 6: iStock, foto 7: Visit Antwerpen / p. 19: Kruisafneming: Lukasweb / p. 20: Museum Mayer van den Bergh / p. 21: KMSKB: Tom D’haenens / p. 22-23: Winterlandschap met schaatsers en vogelknip: KMSKB, J. Geleyns – Ro Scan / p. 24: Dulle Griet: Museum Mayer van den Bergh, Bokrijk: Luc Daelemans, Erwin Christis, Pieter van Stee / p. 25: Visit Brussels / p. 26: Koninklijke Bibliotheek / p. 27: iStock / p. 28-29: Luc Bohez / p. 30: KMSKB / p. 31: foto 1: Luc Bohez, foto 2: Tom D’Haenens, foto 3: Museum Mayer van den Bergh, foto 5: iStock / p. 32: Portret van een man: The National Gallery (Londen) / p. 33: Lam Gods: Lukasweb / p. 34: iStock / p. 35: Lukasweb / p. 36: Lukasweb / p. 37: Visit Gent / p. 38: Visit Bruges, Michel Vaerewijck,
43
2018
2019
PROJECT MANAGER
TRADE MANAGERS
Julie Rutgeerts julie.rutgeerts@visitflanders.com +32 (0)2 504 04 82
AZIË TRADE CHINA Li Xin ( director) li.xin@visitflanders.com.cn +86 10 8442 5744
RUSLAND TRADE Pedro Waeghe pedro.waeghe@visitflanders.com +32 (0)2 504 04 38
TRADE JAPAN Junko lida tvltyo-iida@visitflanders.jp +81 33237 7732
SCANDINAVIË TRADE Lynn Dauwe lynn.dauwe@visitflanders.com +32 (0)2 504 05 20
TRADE INDIA Dheera Majumder-Mitra dheera@mileage.in +91 22 26731197
SPANJE TRADE Judit Sala judit.sala@visitflanders.com +34 93 508 59 92
BRAZILIË TRADE Katrien Dejonghe Katrien.dejonghe@visitflanders.com +32 (0)2 504 25 03
NEDERLAND TRADE Joke Nivelle & Ingrid Bokma joke.nivelle@visitflanders.com +32(0)2 504 05 06 ingrid.bokma@visitflanders.com +31 70 416 81 11
PRODUCT MANAGERS RUBENS Helena De Brabandere helena.debrabandere@visitflanders. com +32 (0)2 504 03 86 BRUEGEL Linde Deheegher linde.deheegher@visitflanders.com +32 (0)2 504 04 31 VLAAMSE PRIMITIEVEN Ben Devriendt ben.devriendt@visitflanders.com +32 (0)2 504 25 21
CENTRAAL-EUROPA (OOSTENRIJK, ZWITZERLAND, SLOWAKIJE) TRADE Alexandra Raab-Frostl alexandra.raabfrostl@visitflanders.com +43-1-5960660-20 FRANKRIJK TRADE Anthony Forest aforest@visitflanders.fr +33 1 56 89 14 45 DUITSLAND TRADE Britta Weidemann trade.de@visitflanders.com +49 221 270 97 41 ITALIË TRADE Mayra Caroppo Venturini mayra.caroppo@vistflanders.com +39 02 97381754
44
2020
VERENIGD KONINKRIJK & IERLAND TRADE Lisa Thomas lisa.thomas@visitflanders.com +44 20 7307 7733 VS & CANADA TRADE Marco Frank marco.frank@visitflanders.com +1 646 4487 164