Over de geschiedenis van de Joden in Steenwijk
Uitgeverij Toetssteen
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
De stenen spreken
De stichting Stolpersteine Steenwijk werd op 5 mei 2014 opgericht met als doel het behoud van het cultureel erfgoed van de Joodse gemeenschap in Steenwijk. Een centrale taak is het plaatsen van herinneringsstenen (Stolpersteine) voor Joodse Steenwijkers die door de naziterreur zijn omgekomen. Maar het organiseren van herdenkingsbijeenkomsten, het uitgeven van lesbrieven en deze brochure dragen ook bij aan het in herinnering houden van Joods Steenwijk. De stichting is afhankelijk van giften en heeft de ANBI-status voor culturele doelen. Deze brochure is mede mogelijk gemaakt door een gift van de gemeente Steenwijkerland. www.struikelsteen.nl
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
Bewaren
Inhoudsopgave De laatste steen Hebreeuwse letters De stenen blijven Een steentje maar geen graf Wat zijn Stolpersteine? en kun je ze adopteren? De laatste steen van de synagoge
5 6 7 8 10 12
II. Achtergronden De branden van Rome en Jeruzalem De invloed van Napoleon Hitler, de Jodenhater Vluchtelingen in Steenwijk na machtsgreep Hitler Ontslag omdat je geen Ariër was Van werkkamp naar Westerbork Van Westerbork naar Auschwitz en Sobibor Terug uit Auschwitz Mislukte vlucht naar Zwitserland Bejaarden en peuters
19 20 20 21 22 22
III.Eenenvijftig en één
24
Colofon
27
3
14 15 17 18
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
I. De stenen spreken
De synagoge stond in de Gasthuisstraat op de hoek met de Kornputsingel
12
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
De laatste steen van de synagoge Het centrale punt in het leven van een Joodse gemeenschap is de synagoge ofwel sjoel in het Jiddisch. Daar komt men bijeen voor gebed en om te leren uit de boeken van Mozes en de profeten. Sjoel betekent school. In Steenwijk kwam men aanvankelijk bijeen in huiskamers in de Gasthuisstraat maar toen de gemeente groot genoeg was, bouwde men een synagoge. Die werd in 1870 in gebruik genomen. In 1917 werd er een Joodse school naast gebouwd. In 1942 werd de synagoge een opslag van meubels. De Joodse gemeenschap was verdwenen. Een groot deel van de Joden was in een concentratiekamp terechtgekomen en de resterende Joden waren ondergedoken.
Kandelaar uit de synagoge van Steenwijk. Collectie joods Historisch Museum, Amsterdam (bruikleen NIK).
13
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
Na de oorlog kwamen de ondergedoken Joden weer terug. Op 8 juli 1945 hield men een herdenkingsdienst in de synagoge van Steenwijk. De Joodse gemeenschap was erg klein geworden en werd nog kleiner door verhuizingen van leden naar grotere plaatsen of naar de in 1948 opgerichte staat Israël. De synagoge werd in 1951 verkocht en verbouwd, waarbij veel oorspronkelijke elementen nog bewaard bleven. De eerste steen van de synagoge die in 1869 is gelegd werd in bewaring gegeven aan de Oudheidkamer (nu Stadsmuseum Steenwijk). In 1984 werd het gebouw gesloopt en bouwde ABN Amro een kantoor op die plek. In 1948 was een gedenksteen aangebracht in de gevel van de synagoge met de tekst: ‘Ter nagedachtenis aan de 47 Israëlitische stadsgenoten die niet terugkeerden 1940-1945.’ De steen werd in 1952 ingemetseld in de gevel van het metaheerhuisje op de Joodse begraafplaats.
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
26
Stichting Stolpersteine Steenwijk Website www.struikelsteen.nl Email info@struikelsteen.nl Secretaris Marianne van Engelen, tel. 0521-510886 IBAN NL04 RABO 0181 9206 70 Voor giften
Eerste druk 2015 Tekst © Klaas de Jong te Vledderveen Dr Vormgeving Willeke Brandsma te Steenwijk Foto’s Willeke Brandsma, Klaas de Jong, Archief Historische Vereniging Steenwijk
Uitgave Toetssteen, Westerveld (Drenthe) ISBN ISBN 978-90-823840-2-4 www.toetssteen-boeken.nl
Met dank aan Harma Prinsen-de Vroome te Zuidveen voor haar informatie over de geschiedenis van Joods Steenwijk. Voor bezoek aan de Joodse begraafplaats in Steenwijk of voor informatie over deze begraafplaats kunt u contact opnemen met Harma Prinsen (tel.: 0521-514984).
27
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
Colofon
9 789082 384024
Dit is een preview, zie www.struikelsteen.nl voor meer informatie
ISBN 978-90-823840-2-4