Odpowiedzi sektora edukacji na homofobiczna przemoc rowiesnicza

Page 1

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

BROSZURA

8

Odpowiedzi sektora edukacji na JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV Broszura

8

ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA *1/1(1$+%<0á 24<'/1% 4¯9+'İ0+%<á

6[VWĜ QT[IKPCNP[ )QQF 2QNKE[ CPF 2TCEVKEG KP *+8 CPF *GCNVJ 'FWECVKQP s $QQMNGV 'FWECVKQP 5GEVQT 4GURQPUGU VQ *QOQRJQDKE $WNN[KPI 2Q TC\ RKGTYU\[ QRWDNKMQYCPQ RT\G\ 1TICPK\CELö 0CTQFÏY <LGFPQE\QP[EJ FQ 5RTCY 1ıYKCV[ 0CWMK K -WNVWT[ 70'5%1 RNCEG FG (QPVGPQ[ 2CTKU 52 (TCPEG 70'5%1 -CORCPKC 2T\GEKY *QOQHQDKK VĜWOCE\GPKG PC RQNUMK 0KPKGLU\G Y[FCPKG \QUVCĜQ QRTCEQYCPG RT\G\ -CORCPKö 2T\GEKY *QOQHQDKK RT\[ RQTQ\WOKGPKW \ 70'5%1 5VQUQYCPG QMTGıNGPKC K RTG\GPVCELC OCVGTKCĜW Y PKPKGLU\GL RWDNKMCELK PKG KORNKMWLâ Y[TCŏCPKC ŏCFP[EJ QRKPKK \G UVTQP[ 70'5%1 FQV[E\âE[EJ RTCYPGIQ UVCVWUW MTCLÏY VGT[VQTKÏY OKCUV NWD KEJ YĜCF\ E\[ FQV[E\âE[EJ WUVCNCPKC KEJ ITCPKE 9[DÏT K RTG\GPVCELC OCVGTKCĜÏY QTC\ RQO[UĜ[ K QRKPKG Y[TCŏQPG Y PKPKGLU\GL RWDNKMCELK PCNGŏâ FQ CWVQTÏY K PKGMQPKGE\PKG QF\YKGTEKGFNCLâ QRKPKG 70'5%1 PKG CPICŏWLâ VGŏ UCOGL 1TICPK\CELK 2QFOKQVGO QFRQYKGF\KCNP[O \C PKPKGLU\G VĜWOCE\GPKG LGUV -CORCPKC 2T\GEKY *QOQHQDKK 6ĜWOCE\GPKG /CIFCNGPC İYKFGT -QTGMVC 2KQVT %WRTLCM <FLöEKC PC QMĜCFEG 4\âF IÏTP[ QF NGYGL )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# , $NQEJ )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# * /E&QPCNF )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# , $NQEJ )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# < /WJQNK 4\âF FQNP[ QF NGYGL $G.QP) 6Q ;QWVJ 5GTXKEGU +TNCPFG 2 2QVJKRWP )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# , $NQEJ 70'5%1 - $GPLCOCPGGRCKTQL 1RTCEQYCPQ ITCƂE\PKG K Y[FTWMQYCPQ RT\G\ 70'5%1 9[FTWMQYCPQ YG (TCPELK ED-2014/WS/10

SPIS TREŚCI #MTQPKO[ 2QF\KöMQYCPKC &GƂPKELG 2T\GFOQYC 1. 956õ2 2. -106'-56 + 24<'5ě#0-+ 2T\GOQE TÏYKGıPKE\C Y|U\MQNG *QOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C &NCE\GIQ UGMVQT GFWMCE[LP[ RQYKPKGP \YTÏEKä WYCIö PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â 3. 21&',/19#0+' &<+#ě#ĝ /1Ŏ.+91İ%+ +06'49'0%,+ + 24'9'0%,+ 4. &1$4' 24#-6;-+ + 21.+6;-# 2QNKV[MC 2TQITCO PCWE\CPKC K|LGIQ YFTCŏCPKG 9URCTEKG FNC YU\[UVMKEJ WE\PKÏY 2CTVPGTUVYC K|MQCNKELG 5. 79#)+ -1ĝ%19' $KDNKQITCƂC

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

AKRONIMY AIDS EFA GALA GALE GLEN GLSEN HIV IDAHO IGLHRC IGLYO ILGA LGBTI MCR NGO OHCHR ONZ STI UNAIDS UNESCO UNICEF WHO

4

<GURร ฤ PCD[VGIQ PKGFQDQTW QFRQTPQฤฑEK 'FWMCELC FNC 9U\[UVMKEJ )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )NQDCN #NNKCPEG HQT .)$6 'FWECVKQP )C[ .GUDKCP 'SWCNKV[ 0GVYQTM )C[ .GUDKCP CPF 5VTCKIJV 'FWECVKQP 0GVYQTM 9KTWU \GURQฤ W PCD[VGIQ DTCMW QFRQTPQฤฑEK /KรถF\[PCTQFQY[ &\KGฤ 2T\GEKY *QOQHQDKK K|6TCPUHQDKK /KรถF\[PCTQFQYC -QOKULC 2TCY %\ฤ QYKGMC )GLร Y K|.GUDKLGM +PVGTPCVKQPCN .GUDKCP )C[ $KUGZWCN 6TCPUIGPFGT 3WGGT ;QWVJ CPF 5VWFGPV 1TICPK\CVKQP /KรถF\[PCTQFQYG 5VQYCT\[U\GPKG .GUDKLGM K|)GLร Y .GUDKLMK IGLG QUQD[ DKUGMUWCNPG VTCPURฤ EKQYG K|KPVGTUGMUWCNPG /KNGPKLP[ %GN 4Q\YQLW 1TICPK\CELC RQ\CT\รขFQYC 7 T\รขF 9[UQMKGIQ -QOKUCT\C 0CTQFร Y <LGFPQE\QP[EJ FQ URTCY 2TCY %\ฤ QYKGMC 1TICPK\CELC 0CTQFร Y <LGFPQE\QP[EJ %JQTQD[ RT\GPQU\QPG FTQIรข Rฤ EKQYรข 9URร NP[ 2TQITCO 0CTQFร Y <LGFPQE\QP[EJ FU *+8 #+&5 1TICPK\CELC 0CTQFร Y <LGFPQE\QP[EJ FQ 5RTCY 1ฤฑYKCV[ 0CWMK K|-WNVWT[ (WPFWU\ 0CTQFร Y <LGFPQE\QP[EJ PC T\GE\ &\KGEK ฤฐYKCVQYC 1TICPK\CELC <FTQYKC

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNฤ PRZEMOC Rร WIEล NICZฤ

PODZIฤ KOWANIA

T

QO VGP \QUVCฤ UVYQT\QP[ RT\G\ 5GMELรถ 70'5%1 FQ URTCY *+8 K| 'FWMCELK <FTQYQVPGL #WVQTMรข LGUV -CVJ[ #VVCYGN MQPUWNVCPVMC 2TCEรถ PCF RWDNKMCELรข \CKPKELQYCฤ /CTM 4KEJOQPF GOGT[VQYCP[ F[TGMVQT 9[F\KCฤ W 'FWMCELK PC T\GE\ 2QMQLW K|4Q\YQLW <Tร YPQYCล QPGIQ ='& 25&? K|-QQTF[PCVQT )NQDCNP[ FU *+8 K|#+&5 C|FQRGฤ PKฤ LGL QDGEP[ F[TGMVQT 9[F\KCฤ W 'FWMCELK PC T\GE\ 2QMQLW K|4Q\YQLW <Tร YPQYCล QPGIQ K|-QQTF[PCVQT )NQDCNP[ FU *+8 K|#+&5 5QQ *[CPI %JQK 2WDNKMCELC PKG D[ฤ CD[ OQล NKYC FQ QRTCEQYCPKC DG\ YURร ฤ RTCE[ K| CU[UV[ YU\[UVMKEJ V[EJ MVร T\[ RQF\KGNKNK UKรถ FQฤฑYKCFE\GPKCOK K| CPCNK\COK RT\[RCFMร Y 70'5%1 EJEKCฤ QD[ U\E\GIร NPKG RQF\KรถMQYCรค QUQDQO K| QTICPK\CELQO MVร TG DTCฤ [ WF\KCฤ Y| OKรถF\[PCTQFQY[EJ MQPUWNVCELCEJ PC VGOCV RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL OQV[YQYCPGL JQOQHQDKรข Y| KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ Y| ITWFPKW MVร TG \CUKNKฤ [ UYQKO YMฤ CFGO FWล รข E\รถฤฑรค PKPKGLU\GIQ VQOW %JEKGNKD[ฤฑO[ Tร YPKGล RQF\KรถMQYCรค FQMVQTQYK 2GVGTQYK )QTFQPQYK MVร T[ RT\[IQVQYCฤ YUVรถRP[ FQMWOGPV FQ OKรถF\[PCTQFQY[EJ MQPUWNVCELK 2TCEQYPKE[ 70'5%1 MVร T\[ MQQTF[PQYCNK TQ\Yร L PKPKGLU\GL RWDNKMCELK FQUVCTE\CNK UWIGUVKG K| MQOGPVCT\G QTC\ TGEGP\QYCNK U\MKEG VQ %JTKUVQRJGT %CUVNG &JKCPCTCL %JGVV[ %JTKUVQRJG %QTPW #FCO -GING[ #WFTG[ -GVVCPGJ (TGFGTKEU 1o/GCTC 5EQVV 2WNK\\K K|,WUVKPG 5CUU 2QF\KรถMQYCPKC PCNGล รข UKรถ Tร YPKGล PCUVรถRWLรขE[O TGEGP\GPVQO /KEJCGNQYK $CTTQPQYK $G.QP) 6Q 5JCTK -GUUGN 5EJPGKFGT 'FWECVKQP &GXGNQROGPV %GPVGT +PE K|%CTNK 5WVJGTNCPF HWPFCELC #TEWU

5

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

DEFINICJE 9 VQOKG Y[MQT\[UVCPG Uâ RQPKŏU\G FGƂPKELG MVÏTG Y|OKCTö OQŏNKYQıEK Uâ VQŏUCOG \|FGƂPKELCOK 10<

Gej /öŏE\[\PC MVÏT[ QFE\WYC RQEKâI UGMUWCNP[ QTC\ \FQNPQıä FQ PCYKâ\CPKC KPV[OP[EJ \YKâ\MÏY RT\GFG YU\[UVMKO \|KPP[OK OöŏE\[\PCOK Gender i płeć RQLöEKG RĜGä QFPQUK UKö FQ DKQNQIKE\PKG \FGVGTOKPQYCP[EJ TÏŏPKE RQFE\CU IF[ IGPFGT RĜGä URQĜGE\PQ MWNVWTQYC QFPQUK UKö FQ URQĜGE\PKG MQPUVTWQYCP[EJ TÏN \CEJQYCĞ F\KCĜCĞ K|CVT[DWVÏY MVÏTG FCPC URQĜGE\ PQıä W\PCLG \C QFRQYKGFPKG FNC OöŏE\[\P K|MQDKGV

Homofobia UVTCEJ QFT\WEGPKG PKGEJöä E\öUVQ Y| HQTOKG RKöVPWLâE[EJ RQUVCY NWD F[UMT[OKPWLâE[EJ \CEJQYCĞ Y|UVQUWPMW FQ QUÏD JQOQUGMUWCNP[EJ K NWD JQOQUGMUWCNPQıEK Lesbijka MQDKGVC MVÏTC QFE\WYC RQEKâI UGMUWCNP[ K|RQUKCFC \FQNPQıä FQ PCYKâ\CPKC KPV[OPGL TGNCELK RT\GFG YU\[UV MKO \|KPP[OK MQDKGVCOK

Nietypowa tożsamość płciowa LGŏGNK QFE\WEKC QUQD[ FQV[E\âEG KPF[YKFWCNPGIQ FQıYKCFE\GPKC RĜEK PKG Uâ VQŏUCOG \|RĜEKâ RT\[RKUCPâ RT\[ WTQF\GPKW ĜâE\PKG \|QUQDKUV[O RQE\WEKGO EKCĜC RCVT\ VQŏUCOQıä RĜEKQYC QUQDC VC OQŏG D[ä QMTGıNQPC LCMQ RQUKCFCLâEC PKGV[RQYâ VQŏUCOQıä RĜEKQYâ

Orientacja seksualna \FQNPQıä E\ĜQYKGMC FQ IĜöDQMKGIQ GOQELQPCNPGIQ K|UGMUWCNPGIQ RQEKâIW PCYKâ\CPKC KPV[OP[EJ K|UGMUWCNP[EJ UVQUWPMÏY \|QUQDCOK RĜEK RT\GEKYPGL VGL UCOGL NWD \|YKöEGL PKŏ LGFPâ RĜEKâ 1 0C RT\[MĜCF IGLG FQıYKCFE\CLâ RQEKâIW UGMUWCNPGIQ K|\FQNPQıEK FQ PCYKâ\CPKC KPV[OP[EJ TGNCELK RT\GFG YU\[UVMKO \|OöŏE\[\PCOK NGUDKLMK FQıYKCFE\CLâ RQEKâIW UGMUWCNPGIQ K| \FQNPQıEK FQ PCYKâ\CPKC KPV[OP[EJ TGNCELK RT\GFG YU\[UVMKO \| MQDKGVCOK 1UQD[ DKUGMUWCNPG QFE\WYCLâ RQEKâI \CTÏYPQ FQ OöŏE\[\P LCM K|FQ MQDKGV

Osoba biseksualna QUQDC DKUGMUWCNPC FGƂPKQYCPC LGUV LCMQ QUQDC MVÏTâ RQEKâICLâ \CTÏYPQ OöŏE\[ōPK LCM K|MQDKGV[ 0KGMVÏT\[ OöŏE\[ōPK K|MQDKGV[ RT\[LöNK VGP VGTOKP FQ QRKUCPKC UYQLGL VQŏUCOQıEK

Osoba homoseksualna/homoseksualność VGTOKP[ VG QFPQU\â UKö FQ QUÏD QFE\WYCLâE[EJ RQEKâI UGMUWCNP[ FQ QUÏD VGL UCOGL RĜEK

Osoba interseksualna QUQDC MVÏTC TQF\K UKö \|OöUMKOK K|ŏGĞUMKOK EGEJCOK RĜEKQY[OK RKGTYQVP[OK K|YVÏTP[OK Osoba transseksualna QUQDC VTCPUUGMUWCNPC LGUV QUQDâ VTCPURĜEKQYâ RT\GEJQF\âEâ MQTGMVö RĜEK OQŏG QDGL OQYCä \CDKGI EJKTWTIKE\P[ NWD JQTOQPQVGTCRKö Y|EGNW WLGFPQNKEGPKC Y[INâFW EKCĜC \|QFE\WYCPâ RĜEKâ

Osoba transwestytyczna QUQDC MVÏTC TGIWNCTPKG EJQä PKG EKâING PQUK WDTCPKC IĜÏYPKG WVQŏUCOKCPG \|RĜEKâ RT\GEKYPâ FQ UYQLGL

Tożsamość płciowa QFPQUK UKö FQ IĜöDQMQ QFE\WYCPGIQ YGYPöVT\PGIQ RQE\WEKC K|QUQDKUVGIQ FQıYKCFE\GPKC RĜEK URQĜGE\PQ MWNVWTQYGL FCPGL QUQD[ 2QE\WEKG RĜEK OQŏG C|PKG OWUK MQTGURQPFQYCä \|RĜEKâ RT\[RKUCPâ RT\[ WTQF\GPKW YĜâE\PKG \|QUQDKUV[O RQE\WEKGO EKCĜC MVÏTG OQŏG QFPQUKä UKö FQ ıYKCFQO[EJ OQF[ƂMCELK Y[INâFW K NWD HWPMELK EKCĜC RT\G\ ıTQFMK OGF[E\PG EJKTWTIKE\PG NWD KPPG K|KPP[OK RT\GLCYCOK IGPFGTW ĜâE\PKG \|WDKQTGO OQYâ K|OCPKGT[\OGO 2

Transfobia UVTCEJ QFT\WEGPKG PKGEJöä E\öUVQ Y| HQTOKG RKöVPWLâE[EJ RQUVCY NWD F[UMT[OKPWLâE[EJ \CEJQYCĞ Y|UVQUWPMW FQ QUÏD VTCPURĜEKQY[EJ QTC\ VTCPUUGMUWCNP[EJ K|VTCPUYGUV[V[E\P[EJ

Osoba transpłciowa QMTGıNGPKG VQ Wŏ[YCPG LGUV FQ QRKUCPKC QUÏD MVÏT[EJ VQŏUCOQıä RĜEKQYC TÏŏPK UKö QF KEJ RĜEK Y|EJYKNK WTQF\GPKC /ÏYK UKö Q QUQDCEJ VTCPURĜEKQY[EJ \ OöŏE\[\P[ PC MQDKGVö IGPFGT MQDKGE[ NWD \ MQDKGV[ PC OöŏE\[\Pö IGPFGT OöUMK

1 2

6

International Commission of Jurists (2007), Yogyakarta Principles - Principles on the application of international human rights law in relation to sexual orientation and gender identity. http://www.yogyakartaprinciples.org/principles_en.pdf Council of Europe (2011), Report on Discrimination on Grounds of Sexual Orientation and Gender Identity in Europe, 2nd edn, Paris: Council of Europe.

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNฤ PRZEMOC Rร WIEล NICZฤ

PRZEDMOWA

2

T\GOQE Tร YKGฤฑPKE\C PC VNG JQOQHQDKE\P[O VQ RTQDNGO INQDCNP[ 0CTWU\CPKG RTCY WE\PKร Y K|PCWE\[EKGNK WVTWFPKC PCU\รข YURร NPรข \FQNPQฤฑรค FQ QUKรขIPKรถEKC Y[UQMKGL LCMQฤฑEK 'FWMCELK FNC 9U\[UVMKEJ ,GFPCM FQ VGL RQT[ PKGYKGNG WYCIK \QUVCฤ Q RQฤฑYKรถEQPGL CFTGUQYCPKW RT\[E\[P K|UMWVMร Y VGIQ RTQDNGOW 2Q E\รถฤฑEK Y[PKMC VQ \G U\E\GIร NPGIQ YTCล NKYGIQ MQPVGMUVW QTC\ DTCMW TQ\RQ\PCPKC K| \TQ\WOKGPKC U[VWCELK 0KPKGLU\[ VQO FQDT[EJ RQNKV[M K| RTCMV[M RQ\YCNC PCWE\[EKGNQO CFOKPKUVTCELK K| FGE[FGPVQO QTC\ KPP[O UVTQPQO \CKPVGTGUQYCP[O GFWMCELรข PC QRTCEQYCPKG MQPMTGVP[EJ F\KCฤ Cฤ Fรขล รขE[EJ FQ VGIQ CD[ GFWMCELC D[ฤ C DG\RKGE\PKGLU\C FNC YU\[UVMKEJ 7\PCLรขE ล G U[UVGO GFWMCELK UKรถIC RQ\C VTCF[E[LPG U\MQNPG MNCU[ FQ FQOร Y URQฤ GE\PQฤฑEK YURร NPQV TGNKIKLP[EJ K| PCWMK Y| KPP[EJ MQPVGMUVCEJ VQO MQPEGPVTWLG UKรถ PC MYGUVKCEJ RTCMV[M GFWMCE[LP[EJ Y|ฤฑTQFQYKUMW GFWMCELK HQTOCNPGL )ฤ ร YP[OK QFDKQTECOK VGLล G RWDNKMCELK Uรข FGE[FGPEK RNCPKฤฑEK QTC\ URGELCNKฤฑEK Y| UGMVQT\G GFWMCE[LP[O LGFPCM OCO[ PCF\KGLรถ ล G DรถF\KG QPC Uฤ Wล [ฤ C Tร YPKGล KPP[O CIGPELQO 10< RCTVPGTQO TQ\YQLQY[O LCM Tร YPKGล QTICPK\CELQO URQฤ GE\Gฤ UVYC QD[YCVGNUMKGIQ RQRT\G\ KPURKTQYCPKG KPPQYCE[LP[EJ RQFGLฤฑรค FQ CFTGUQYCPKC K| \CRQDKGICPKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ Y|Tร ล P[EJ MQPVGMUVCEJ GFWMCE[LP[EJ 0KPKGLU\[ VQO LGUV E\รถฤฑEKรข RQRWNCTPGL UGTKK 70'5%1 Q FQDT[EJ RTCMV[MCEJ K| RQNKV[MCEJ <,GUV VQ RKGTYU\C \ MKNMW RWDNKMCELK 70'5%1 PC VGOCV RTQOQELK \FTQYKC Y U\MQฤ CEJ W\WRGฤ PKCLรขEC RTCEG Y QDU\CT\G *+8 K GFWMCELK UGMUWCNPGL ,GUVGฤฑO[ QVYCTEK PC YU\GNMKG QRKPKG K|\CEJรถECO[ E\[VGNPKMร Y FQ RT\[E\[PKCPKC UKรถ FQ TQ\YQLW UGTKK F\KGNรขE UKรถ Yฤ CUP[OK WYCICOK K|FQฤฑYKCFE\GPKCOK ,CMQ RGFCIQF\[ OCO[ QDQYKรข\GM \CRGYPKCรค DG\RKGE\PG ฤฑTQFQYKUMQ FNC YU\[UVMKEJ WE\รขE[EJ UKรถ <CEJรถECO[ FQ MQT\[UVCPKC \|PKPKGLU\GIQ VQOW F\KGNGPKC UKรถ PKO \G YURร ฤ RTCEQYPKMCOK K|RCTVPGTCOK QTC\ FQ RT\GMC\[YCPKC Yฤ CUP[EJ RTCMV[M ,Wล F\Kฤฑ URTCYO[ CD[ PCWMC D[ฤ C DG\RKGE\PKGLU\C RQRT\G\ \CVT\[OCPKG RT\GOQE[ JQOQHQDKE\PGL

&T 3KCP 6CPI <CUVรถREC &[TGMVQTC )ฤ ร YPGIQ FU 'FWMCELK

7

Broszura 8

ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI 0# *1/1(1$+%<0á 24<'/1% 4¯9+'İ0+%<á

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

1.

WSTĘP

0KPKGLU\C RWDNKMCELC LGUV E\öıEKâ UGTKK &QDTC 2QNKV[MC K| 2TCMV[MC MVÏTC QFPQUK UKö FQ MNWE\QY[EJ VGOCVÏY RTCE[ 70'5%1 Y| UGMVQT\G GFWMCELK Y| V[O *+8 K| #+&5 QTC\ DG\RKGE\PGIQ \FTQYGIQ ıTQFQYKUMC GFWMCELK FNC YU\[UVMKEJ WE\âE[EJ UKö 6QO VGP PC VGOCV RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OQV[YQYCPGL JQOQHQDKâ Y| KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ QRKGTC UKö PC RTCE[ 70'5%1 Y|F\KGF\KPCEJ IGPFGTW F[UMT[OKPCELK K|RT\GOQE[ Y|U\MQĜCEJ *QOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C3 LGUV U\E\GIÏNPâ HQTOâ PöMCPKC \YKâ\CPâ \ IGPFGTGO MVÏTG QRKGTC UKö PC HCMV[E\PGL NWD FQOPKGOCPGL QTKGPVCELK UGMUWCNPGL NWD VQŏUC OQıEK RĜEKQYGL 0KPKGLU\[ VQO Y[LCıPKC FNCE\GIQ RT\GOQE JQOQHQDKE\PC YıTÏF TÏYKGıPKMÏY LGUV KUVQVP[O RTQDNG OGO Y|UGMVQT\G GFWMCELK QRKUWLG TÏYPKGŏ EQ UGMVQT TQDK K|OQŏG \TQDKä Y|EGNW TQ\YKâ\CPKC RTQDNGOW 9CNMC \|V[O TQF\CLGO RT\GOQE[ OQŏG D[ä Y[\YCPKGO U\E\GIÏNPKG VCO IF\KG JQOQUGMUWCNPQıä LGUV VGOCVGO YTCŏNKY[O NWD IF\KG LGUV QPC RGPCNK\QYCPC QTC\ YQDGE HCMVW ŏG E\öıä MTCLÏY \FQĜCĜC QUKâIPâä YKöMU\[ RQUVöR PKŏ KPPG ,GFPCM YKGNG RCĞUVY RQUKCFC Y[RTCEQYCPG RQNKV[MK K| UVTCVGIKG \CRQDKGICPKC K| TCF\GPKC UQDKG \| RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| RNCEÏYMCEJ QıYKCVQY[EJ /QIâ QPG UVCPQYKä TCO[ FQ F\KCĜCĞ PC T\GE\ TQ\YKâ\CPKC RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL +UVPKGLâ TÏYPKGŏ FQDTG RTCMV[MK MVÏTG OQŏPC \CUVQUQYCä RQYU\GEJPKG PKG\CNGŏPKG QF MQPVGMUVW FCPGIQ MTCLW 3

&NC WRTQU\E\GPKC VGTOKP JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C Wŏ[YCP[ LGUV Y|PKPKGLU\GL RWDNKMCELK LCMQ UMTÏV QF RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OQV[YQYCPGL QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ NWD VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ 2QFE\CU IF[ RT\GıNCFQYCPKC JQOQHQDKE\PG K|VTCPUHQDKE\PG OCLâ MKNMC YURÏNP[EJ EGEJ OĜQFG QUQD[ VTCPURĜEKQYG Y|KPUV[VWELCEJ U\MQNP[EJ \OCICLâ UKö TÏYPKGŏ \G U\E\GIÏNP[OK Y[\YCPKCOK MVÏTG Y[OCICLâ QMTGıNQP[EJ UVTCVGIKK 2T\[MĜCF[ VCMKEJ UVTCVGIKK QFPCNGōä OQŏPC Y|PKPKGLU\[O FQMWOGPEKG

'FWMCELC RQOCIC OĜQF[O NWF\KQO TQ\YKLCä YKGF\ö K|WOKGLöVPQıEK QTC\ \YKöMU\C KEJ RT\[U\ĜG ŏ[EKQYG U\CPUG 7E\öU\E\CPKG FQ U\MQĜ[ E\[ U\MQĜ[ Y[ŏU\GL LGUV E\[Oı YKöEGL PKŏ V[NMQ WE\GPKGO UKö ,GUV QPQ TÏYPKGŏ YCŏPG FNC URQĜGE\PGIQ K| RU[EJQNQIKE\PGIQ TQ\YQLW OĜQF[EJ NWF\K MVÏT\[ RQYKPPK OKGä \CRGYPKQPG DG\RKGE\PG WRQT\âF MQYCPG ıTQFQYKUMQ GOQELQPCNPG YURCTEKG K| U\CPUö PC KPVGTCMELG \| TÏYKGıPKMCOK 2TCYQ FQ GFWMCELK \QUVCĜQ W\PCPG Y|7PKYGTUCNPGL &GMNCTCELK 2TCY %\ĜQYKGMC Y| TQMW K| LGUV \CRKUCPG Y| /KöF\[PCTQFQY[O 2CMEKG 2TCY )QURQFCTE\[EJ 5RQĜGE\P[EJ K| -WNVWTCNP[EJ -QPYGPELK 10< Q 2TCYCEJ &\KGEMC QTC\ Y| -QPYGPELK 70'5%1 Y|URTCYKG <YCNE\CPKC &[UMT[OKPCELK Y|&\KGF\KPKG 1ıYKCV[ 2TCYQ FQ GFWMCELK DG\ F[UMT[OKPCELK PC RQFUVCYKG QTKGP VCELK UGMUWCNPGL NWD VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL LGUV WUVCPQYKQPG TÏYPKGŏ Y|<CUCFCEJ ;QI[CMCTV[4 /KOQ VQ MCŏFGIQ FPKC WE\PKQO PC ECĜ[O ıYKGEKG QFOCYKC UKö RQFUVCYQY[EJ RTCY FQ GFWMCELK \|RQYQFW RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| U\MQNG 9KGNW TQF\KEÏY K| GFWMCVQTÏY RQUVT\GIC U\MQNPG RT\GıNCFQYCPKC LCMQ EQı dPQTOCN PGIQq CNG İYKCVQY[ 4CRQTV 10< Q 2T\GOQE[ YQDGE &\KGEK \| TQMW5 Y[MC\CĜ ŏG RT\GOQE TÏYKGıPKE\C VQ RQYCŏP[ RTQDNGO GFWMCE[LP[ 4CRQTV YUMC\WLG ŏG RT\GOQE K| RT\GıNCFQYCPKC \G Y\INöFW PC UGMUWCNPQıä K| RĜGä Uâ MKGTQYCPG RT\GEKYMQ F\KGYE\[PMQO \G UVTQP[

4

5

<CUCF[ ;QI[CMCTV[ \| TQMW QMTGıNCLâ RQFUVCYQY[ QDQYKâ\GM RCĞUVY 10< FQ QEJTQP[ RTCY E\ĜQYKGMC &QV[E\â QPG U\GTQMKGIQ \CMTGUW UVCPFCTFÏY QEJTQP[ RTCY E\ĜQYKGMC K|KEJ \CUVQUQYCPKC Y|UVQUWPMW FQ MYGUVKK QTKGPVCELK UGMUWCNPGL K|VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL <QD ;QI[CMCTVC 2TKPEKRNGU - Principles on the application of international human rights law in relation to sexual orientation and gender identity. http://www.yogyakartaprinciples.org/ principles_en.pdf 2KPJGKTQ 25 9QTNF TGRQTV QP XKQNGPEG CICKPUV EJKNFTGP )GPGXC United Nations Secretary-General’s Study on Violence Against Children. http:// YYY WPKEGH QTI XKQNGPEGUVWF[ TGRQTVU JVON

11

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

KEJ PCWE\[EKGNK Rฤ EK OรถUMKGL K|Tร YKGฤฑPKMร Y QTC\ RT\GEKYMQ IGLQO NGUDKLMQO QUQDQO DKUGMUWCNP[O K| VTCPURฤ EKQY[O

.)$6 Y| Oฤ QF[O YKGMW $CFCPKC RQMC\WLรข ล G RT\GOQE Tร YKGฤฑPKE\C \G Y\INรถFW PC Rฤ Gรค NWD UGMUWCNPQฤฑรค FQV[E\[ YU\[UVMKEJ WE\PKร Y QFDKGTCP[EJ LCMQ PKGFQUVQUQYCP[EJ FQ FQOKPWLรขE[EJ PQTO UGMUWCNP[EJ K| Rฤ EKQY[EJ ฤ รขE\PKG \| V[OK MVร T\[ KFGPV[ฦ MWLรข UKรถ LCMQ NGUDKLMK IGLG QUQD[ DKUGMUWCNPG VTCPURฤ EKQYG E\[ KPVGTUGMUWCNPG 6C URGE[ ฦ E\PC HQTOC RT\GOQE[ \YCPC JQOQHQDKE\Pรข RT\GOQEรข Tร YKGฤฑPKE\C OC RQYCล PG MQPUGMYGPELG FNC GFWMCELK 0CTWU\C RTCYQ FQ GFWMCELK K|QDPKล C QUKรขIPKรถEKC Y|PCWEG 2T\GOQE VC Y[UVรถRWLG Y| MCล F[O MTCLW PKG\CNGล PKG QF YKGT\Gฤ E\[ MWNVWT[ 6CM LCM F[UMT[OKPCELC \G Y\INรถFW PC TCUรถ Rฤ Gรค MQNQT UMร T[ K| PKGRGฤ PQURTCYPQฤฑรค LGUV PKG FQ RT\[LรถEKC VCM UCOQ PKGFQRWU\E\CNPC LGUV F[UMT[OKPC ELC \G Y\INรถFW PC QTKGPVCELรถ UGMUWCNPรข K| T\GE\[YKUVรข NWD RQUVT\GICPรข VQล UCOQฤฑรค Rฤ EKQYรข 9U\[UE[ WE\PKQYKG OCLรข Tร YPG RTCYC FQ Y[UQMKGL LCMQฤฑEK GFWMCELK Y|DG\RKGE\P[O ฤฑTQFQYKUMW U\MQNP[O 0KPKGLU\[ VQO QF\YKGTEKGFNC TQUPรขEG RT\GMQPCPKG ล G JQOQHQDKE\PC RT\GOQE Tร YKGฤฑPKE\C Y| RNCEร YMCEJ QฤฑYKCVQY[EJ LGUV RTQDNGOGO INQDCNP[O 1RKGTC UKรถ QPQ PC FQYQFCEJ K| FQฤฑYKCFE\GPKCEJ \CRTG\GPVQYCP[EJ RQFE\CU RKGTYU\[EJ OKรถF\[PCTQFQY[EJ MQPUWNVCELK 10< Y|URTCYKG RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL OQV[YQYCPGL JQOQHQ DKรข Y|KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ \YQฤ CPG RT\G\ 70'5%1 Y|$TC\[NKK Y|ITWFPKW TQMW -QPUWNVCELG \ITQOCF\Kฤ [ RT\GFUVCYKEKGNK OKPKUVGTUVY CIGPELK 10< QTICPK\CELK RQ\C T\รขFQY[EJ K| WE\GNPK RQPCF MTCLร Y \| ECฤ GIQ ฤฑYKCVC6 7E\GUVPKE[ Y[FCNK YURร NPG QฤฑYKCFE\GPKG Y\[YCLรขE T\รขF[ FQ \CRGYPKGPKC WPKYGTUCNPGIQ FQUVรถRW FQ Y[UQMKGL LCMQ ฤฑEK MU\VCฤ EGPKC RQRT\G\ Y[GNKOKPQYCPKG PKGFQRWU\E\CNPGL K| U\MQFNKYGL CE\MQNYKGM TQ\RQYU\GEJPKQPGL JQOQHQDKE\ PGL RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL Y|KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ PC ECฤ [O ฤฑYKGEKG7

2WDNKMCELC VC OC PC EGNW RTQOQYCPKG YURร NP[EJ F\KC ฤ Cฤ RT\G\ RQFMTGฤฑNCPKG UMCNK K| MQPUGMYGPELK RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL PC VNG JQOQHQDKK LCM Tร YPKGล F\KGNGPKG UKรถ FQDT[OK RQNKV[MCOK K|RTQITCOCOK RQFGLฤฑEKC FQ RTQDNGOW +PVGTYGPELG RQVT\GDPG Uรข PC GVCRKG RQFUVCYQY[O U\Mร ฤ RQPCFRQFUVCYQY[EJ K| WE\GNPK Y[ล U\[EJ U[UVGOW GFWMC ELK FNCVGIQ VGล RT\[Mฤ CF[ \CYCTVG Y| V[O VQOKG FQV[E\รข YU\[UVMKEJ VT\GEJ RQ\KQOร Y 9 MTCLCEJ IF\KG QTKGPVCELC UGMUWCNPC K VQล UCOQฤฑรค Rฤ EKQYC Uรข VGOCVCOK YTCล NKY[OK PCLDCTF\KGL CMEGRVQYCNPG OQล G QMC\Cรค UKรถ TQ\RQE\รถEKG RTCE[ Y KPUV[VWELCEJ U\MQNPKEVYC Y[ล U\GIQ 9 OPKGL Y[OCICLรขE[EJ U[VWCELCEJ RTCEC Y| U\MQฤ CEJ ฤฑTGFPKEJ E\[ RQFUVCYQY[EJ LGUV DCTF\KGL QUKรขICNPC C|YKรถMU\Qฤฑรค KPKELC V[Y UMWRKC UKรถ PC V[EJ Yฤ CฤฑPKG RQ\KQOCEJ GFWMCELK 6CM UCOQ YCล PG LGUV LGFPCM \YCNE\CPKG JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL PC WE\GNPKCEJ Y[ล U\[EJ IF\KG UVWFGPEK Uรข Tร YPKG \CITQล GPK 0CEKUM Y|VGL RWDNKMCELK Mฤ CF\KQP[ LGUV PC RTGYGPELรถ RQPKGYCล DG\RKGE\PG ฤฑTQFQYKUMQ FQ PCWMK LGUV MNWE\GO FQ QUKรขIPKรถรค GFWMCE[LP[EJ /CO[ PCF\KGLรถ ล G VQO RT\G\PCE\QP[ Iฤ QYPKG FNC FGE[ FGPVร Y RNCPKUVร Y K|URGELCNKUVร Y Y|UGMVQT\G GFWMCE[LP[O \CKPVGTGUWLG K| DรถF\KG YCTVQฤฑEKQY[ VCMล G FNC FCTE\[ฤ Eร Y CIGPELK 10< K| QTICPK\CELK URQฤ GE\Gฤ UVYC QD[YCVGNUMKGIQ DCFCE\[ QTC\ KPP[EJ QUร D RTCEWLรขE[EJ PC T\GE\ GFWMCELK MYGUVKK UGMUWCNPQฤฑEK IGPFGTW K|Oฤ QF\KGล [ 4GU\VC RWDNKMCELK OC PCUVรถRWLรขEรข UVTWMVWTรถ

4Q\F\KCฤ RT\GFUVCYKC W\CUCFPKGPKG FNC UGMVQTC GFWMCELK ย CFTGUQYCPKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL \CRGYPKCLรขE RT\GINรขF EJCTCMVGTW \CMTGUW K|MQPUGMYGPELK \LCYKUMC Y|KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ

<QUVCฤ Q RQRCTVG VQ QฤฑYKCFE\GPKGO 5GMTGVCT\C )GPGTCNPGIQ 10< Y| URTCYKG 2QYUVT\[OCPKC 2T\GOQE[ K| &[UMT[OKPCELK \G Y\INรถFW PC 1TKGPVCELรถ 5GMUWCNPรข K|6Qล UCOQฤฑรค 2ฤ EKQYรข Y|QFRQYKGF\K PC TCRQTV8 RT\[IQVQYCP[ RT\G\ 9[UQMKGIQ -QOKUCT\C 10< FU 2TCY %\ฤ QYKGMC9 10 5GMTGVCT\ )GPGTCNP[ QRKUCฤ RT\GฤฑNCFQYCPKC JQOQHQDKE\PG LCMQ dOQTCNPKG QDWT\CLรขEG RQYCล PG ฤ COCPKG RTCY E\ฤ QYKGMCq K| YG\YCฤ MTCLG FQ dRQFLรถEKC PKG\DรถFP[EJ ฤฑTQFMร Y FQ QEJTQP[

4Q\F\KCฤ UVCPQYK RTCMV[E\P[ RT\GYQFPKM RQ OQล NKY[EJ ย

6

4Q\F\KCฤ \CYKGTC MKNMC WYCI MQฤ EQY[EJ ย

2Gฤ PC NKUVC QTICPK\CELK TGRTG\GPVQYCP[EJ PC -QPUWNVCELCEJ \PCLFWLG UKรถ RQF NKPMKGO JVVR YYY WPGUEQ QTI PGY GP JKX CPF CKFU QWT RTKQTKVKGU KP JKX gender-equality/anti-bullying/anti-bullying-participants/ 7 70'5%1 JVVR YYY WPGUEQ QTI PGY GP JKX CPF CKFU UKPINGXKGY PGYU WPGUEQANGCFUACANCPFOCTMACPVKADWNN[KPIAKPKVKCVKXG 8 4CFC 2TCY %\ฤ QYKGMC Y[TC\Kฤ C dIฤ รถDQMKG \CPKGRQMQLGPKG CMVCOK RT\GOQE[ K|F[UMT[OKPCELK YG|YU\[UVMKEJ TGIKQPCEJ ฤฑYKCVC RQRGฤ PKCPG YQDGE QUร D Q QFOKGPPGL QTKGPVCELK UGMUWCNPGL NWD VQล UCOQฤฑEK Rฤ EKQYGLq K|RQRTQUKฤ C 9[UQMKGIQ -QOKUCT\C Q RT\GRTQYCF\GPKG YURQOPKCPGL KPURGMELK 70 )GPGTCN #UUGODN[ *WOCP 4KIJVU %QWPEKN 5GXGPVGGPVJ UGUUKQP (QNNQY WR CPF implementation of the Vienna Declaration and Programme of Action. http:// www.dayagainsthomophobia.org/IMG/pdf/UN_SOGI_ResolutionEnglish.pdf 9 OHCHR (2011), Discriminatory Laws and Practices and Acts of Violence CICKPUV +PFKXKFWCNU $CUGF QP VJGKT 5GZWCN 1TKGPVCVKQP CPF )GPFGT +FGPVKV[ http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/docs/19session/a.hrc.19.41_ english.pdf 10 9[UQMK -QOKUCT\ 10< FU 2TCY %\ฤ QYKGMC RQFMTGฤฑNKฤ ล G JQOQHQDKC RQYKPPC D[รค RQUVT\GICPC PC Tร YPK \|UGMUK\OGO TCUK\OGO E\[ MUGPQHQDKรข

12

NWF\K s YU\[UVMKEJ NWF\K s RT\GF RT\GOQEรข K|F[UMT[OKPCELรข Y| V[O \G Y\INรถFW PC QTKGPVCELรถ UGMUWCNPรข K| VQล UCOQฤฑรค Rฤ EKQYรขq11 12

F\KCฤ CPKCEJ MVร TG OQIรข D[รค RQFLรถVG YGFNG URGE[ฦ E\PGL U[VWCELK Y|FCP[O MTCLW

4Q\F\KCฤ QRKUWLG UVTCVGIKG \CRQDKGICPKC K|TCF\GPKC UQDKG ย \| JQOQHQDKE\Pรข RT\GOQEรข Tร YKGฤฑPKE\รข Y| KPUV[VWELCEJ QฤฑYKCVQY[EJ RQFMTGฤฑNCLรขE RT\[Mฤ CF[ FQDT[EJ RTCMV[M K|RQNKV[M QTC\ Y[PKMร Y DCFCฤ KPPQYCE[LP[EJ KPVGTYGPELK K|Y[EKรขIPKรถV[EJ YPKQUMร Y 13

11 5GMTGVCT\ )GPGTCNP[J 10< $CP -K OQQP &GEGODGT JVVR YYY un.org/sg/statements/?nid=5747 12 +PPG KUVQVPG YKCFQOQฤฑEK QDGLOWLรข YKFGQ YKCFQOQฤฑรค 5GMTGVCT\C )GPGTCNPGIQ FQ 5RQVMCPKC 4CF[ 2TCY %\ฤ QYKGMC FU RT\GOQE[ K|F[UMT[OKPCELK \G Y\INรถFW PC QTKGPVCELรถ UGMUWCNPรข NWD VQล UCOQฤฑEK Rฤ EKQYรข OCT\GE JVVR YYY WP QTI UI UVCVGOGPVU KPFGZ CUR!PKF QTC\ 9UVรถR 5GMTGVCT\C )GPGTCNPGIQ CFTGUQYCP[ FQ U\E\[VW 7PKK #HT[MCฤ UMKGL JVVR YYY WP QTI apps/news/story.asp?NewsID=41073. 13 /CVGTKCฤ [ FQUVรถRPG Uรข RQRT\G\ UVTQPรถ 70'5%1 *+8 CPF #+&5 'FWECVKQP %NGCTKPIJQWUG JVVR JKXCKFUENGCTKPIJQWUG WPGUEQ QTI UGCTEJ HQTOCVANKUVG php?Chp11=Homophobic%20bullying%20in%20educational%20 institutions&lang=en

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

2.

KONTEKST I PRZESŁANKI

2.1 Przemoc rówieśnicza w szkole 2T\GOQE TÏYKGıPKE\C Y| RNCEÏYMCEJ QıYKCVQY[EJ VQ RQYCŏP[ RTQDNGO 0KGMQT\[UVPKG YRĜ[YC PC \FTQYKG K| UCOQRQE\WEKG WE\PKÏY LCM TÏYPKGŏ URTCYKC ŏG ıTQFQ YKUMQ U\MQNPG UVCLG UKö PKGDG\RKGE\PG RCVT\ TCOMC 2T\GOQE TÏYKGıPKE\C OC PC EGNW URQYQFQYCPKG DÏNW K|UVTCEJW LGUV U[UVGOCV[E\PC K|RQYVCT\C UKö Y|E\CUKG YKâŏG UKö \| PKGTÏYPQYCIâ UKĜ %JQä E\CUGO OQŏG QDGLOQYCä RT\GOQE Ƃ\[E\Pâ KUVPKGLG TÏŏPKEC OKöF\[ RT\GOQEâ MVÏTâ VTCMVQYCä PCNGŏ[ LCMQ RT\GUVöRUVYQ K|RT\GOQEâ PC MVÏTâ OWU\â TGCIQYCä YĜCF\G QıYKCVQYG &NC RT\[MĜCFW CVCM PQŏGO RQYKPKGP D[ä TQ\RCVT[YCP[ RT\G\ RQNKELö RQFE\CU IF[ RT\GOQE VCMC LCM RQR[EJCPKG MQRCPKG E\[ DÏLMK RQYKPP[ D[ä TQ\RCVT[YCPG RT\G\ YĜCF\G RNCEÏYMK GFWMCE[LPGL 2T\GOQE TÏYKGıPKE\C LGUV QDGEPC Y| MCŏFGL E\öıEK ıYKCVC

RCVT\ T[UWPGM PCUVöRPC UVTQPC %JQEKCŏ DCFCPKC PC VGP VGOCV TÏŏPKâ UKö RQF Y\INöFGO FGƂPKELK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y[PKMK MQPUGMYGPVPKG Y[MC\WLâ ŏG \PCE\PC E\öıä OĜQF\KGŏ[ LGUV \CCPICŏQYCPC CNDQ LCMQ QƂCTC CNDQ LCMQ URTCYEC D[YC VGŏ ŏG Y|FYÏEJ TQNCEJ

Ramka 1: Czym jest przemoc rówieśnicza? 2T\GOQE TÏYKGıPKE\C OQŏG QDGLOQYCä FQMWE\CPKG Y[ıOKGYCPKG UVQUQYCPKG Y[\YKUM RU[EJQNQIKE\Pâ OCPKRWNCELö RT\GOQE Ƃ\[E\Pâ K| Y[MNWE\GPKG URQĜGE\PG 5RTCYEC OQŏG F\KCĜCä UCOQF\KGNPKG NWD Y| ITWRKG 2T\GOQE OQŏG D[ä DG\RQıTGFPKC IF[ PC RT\[MĜCF F\KGEMQ ŏâFC RKGPKöF\[ NWD OKGPKC KPPGIQ F\KGEMC NWD RQıTGFPKC IF[ ITWRC TQ\RQYKCFC RNQVMK PC VGOCV QƂCT[ %[DGTPGV[E\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C CPI E[DGT DWNN[KPI LGUV RT\GıNCFQYCPKGO \C RQOQEâ G OCKNK VGNGHQPÏY MQOÏTMQY[EJ 5/5ÏY K| QU\E\GTE\[EJ YKVT[P KPVGTPGVQY[EJ &\KGEK OQIâ D[ä DCTF\KGL RQFCVPG PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\â LGıNK ŏ[Lâ \| PKGRGĜPQURTCYPQıEKâ QMTGıNCLâ RTGHGTGPELG UGMUWCNPG LCMQ QFTÏŏPKCLâEG UKö QF QIÏĜW NWD IF[ RQEJQF\â \| OPKGLU\QıEK GVPKE\PGL MWNVWTQYGL E\[ \| RGYPGL ITWR[ URQĜGE\PQ GMQPQOKE\PGL <CTÏYPQ FNC URTCYE[ QTC\ IPöDKQPGIQ WE\PKC NWD WE\GPPKE[ RT\GOQE TÏYKGıPKE\C UMWVMWLG VTWFPQıEKCOK Y| MQPVCMVCEJ KPVGTRGTUQPCNP[EJ QTC\ PKUMKOK QUKâIPKöEKCOK Y| U\MQNG 7E\PKQYKG MVÏT\[ Uâ RQFFCYCPK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Uâ DCTF\KGL RQFCVPK PC FGRTGULö UCOQVPQıä NöMK K|PKUMâ UCOQQEGPö PKŏ KEJ TÏYKGıPKE[ 5RTCYE[ E\öUVQ \CEJQYWLâ UKö CITGU[YPKG \|RQYQFW HTWUVTCELK WRQMQT\GPKC IPKGYW K|Y|QFRQYKGF\K PC D[EKG Y[ıOKGYCP[OK ŌTÏFĜQ 70'5%1 5VQRRKPI 8KQNGPEG KP 5EJQQNU # )WKFG HQT 6GCEJGTU JVVR WPGUFQE WPGUEQ QTI KOCIGU G RFH

13

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Rysunek 1: Przemoc rówieśnicza w szkołach - Problem globalny

KANADA I USA d1Ć‚CT[ RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GLq -TCL

9KGM WE\PKĂ?Y

2TQEGPV

-CPCFC

4 – 14

20%

Uczniowie klas ÄąTGFPKEJ

10-15%

s

32%

USA

ĹŒTĂ?FÄœQ 2WDNKE 5CHGV[ %CPCFC $WNN[KPI 2TGXGPVKQP KP 5EJQQNU JVVR www.publicsafety.g.ca/res/cp/res/bully-eng.aspx; oraz Institute of Education Sciences (2009), Indicators of School Crime and Safety. JVVR PEGU GF IQX RTQITCOU ETKOGKPFKECVQTU KPFA CUR

14

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

EUROPA d2T\GıNCFQYCPK Y|QUVCVPKO E\CUKGq 9KGM WE\PKÏY

-TCL

2TQEGPV

11

5\YGELC

4%

6WTELC

33%

13 15

5\YGELC

4%

Litwa

29%

Islandia

3%

9öIT[

3%

$WĜICTKC

23%

ŌTÏFĜQ %WTTKG % GV CN GFU +PGSWCNKVKGU KP [QWPI RGQRNGoU JGCNVJ *GCNVJ $GJCXKQWT KP 5EJQQN CIGF %JKNFTGP KPVGTPCVKQPCN TGRQTV HTQO VJG UWTXG[ %QRGPJCIGP 9*1 4GIKQPCN 1HƂEG HQT 'WTQRG

AZJA-PACYFIK 7E\PKQYKG dFQıYKCFE\CLâE[ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|QUVCVPKO OKGUKCEWq

AFRYKA d4ÏŏPG V[R[ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GLq -TCL

2TQEGPV

-GPKC U\MQĜ[ RWDNKE\PG Y|0CKTQDK d$[EKG RQFFCP[O RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL TC\ NWD FYC TC\[ Y|EKâIW QUVCVPKGIQ OKGUKâECq 2QĜWFPKQYC #HT[MC

-TCL

2TQEGPV

(KNKRKP[

7E\PKQYKG dRQFFCPK RT\GOQ- Mongolia E[ \G UVTQP[ KPP[EJ F\KGEKq

27%

7E\PKQYKG dDöFâE[ ıYKCFMCOK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|U\MQNGq

Laos

Uczniowie, sprawcy MVÏT\[ KFGPV[Ƃ- sprawcy MWLâ UKö LCMQ K|QƂCT[

Chiny

QƂCT[ 7E\PKQYKG MVÏT\[ RT\[\PCLâ UKö FQ dPöMCPKC MQIQı RT\[PCLOPKGL TC\ Y|EKâIW QUVCVPKGIQ TQMWq

2% 1.5% >13%

$CPINCFGU\

30%

>50%

ŌTÏFĜQ ,QPGU 0 GV CN 2CKPHWN NGUUQPU 6JG RQNKVKEU QH RTGXGPVKPI UGZWCN XKQNGPEG CPF DWNN[KPI CV UEJQQN 9QMKPI .QPFTGU 2NCP 1XGTUGCU &GXGNQROGPV +PUVKVWVG 9QTMKPI Paper 295)

ŌTÏFĜQ 2KPJGKTQ 25 9QTNF TGRQTV QP XKQNGPEG CICKPUV EJKNFTGP )GPGXC United Nations Secretary-General’s Study on Violence Against Children. JVVR YYY WPKEGH QTI XKQNGPEGUVWF[ TGRQTVU JVON

15

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

2.2 Homofobiczna przemoc rówieśnicza 2QOKOQ ŏG RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OQŏG FQV[E\[ä YU\[UV MKEJ WE\PKÏY EK RQUVT\GICPK LCMQ TÏŏPKâE[ UKö QF KPP[EJ Uâ PCLDCTF\KGL PC PKâ PCTCŏGPK RCVT\ TCOMC 7E\PKQYKG MVÏT[EJ UGMUWCNPQıä QFDKGTCPC LGUV LCMQ QFOKGPPC NWD EK MVÏT[EJ VQŏUCOQıä RĜEKQYC E\[ GMURTGULC RĜEKQYC TÏŏPKâ UKö QF RĜEK DKQNQIKE\PGL Uâ U\E\GIÏNPKG PCTCŏGPK 2T\GOQE TÏYKG ıPKE\C OQV[YQYCPC RQUVT\GICPâ QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ NWD VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ LGUV URGE[ƂE\P[O TQF\CLGO RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K| FGƂPKWLG UKö Lâ LCMQ JQOQHQDKE\Pâ 14 5\MQĜ[ OQIâ D[ä LGFP[OK \| PCLDCTF\KGL JQOQHQDKE\P[EJ RT\G UVT\GPK URQĜGE\P[EJ $CFCPKC Y|YKGNW MTCLCEJ WFQYCFPKCLâ ŏG OĜQF\K NWF\KG Uâ DCTF\KGL PCTCŏGPK PC JQOQHQDKE\PG RT\GıNCFQYCPKG Y|U\MQNG CPKŏGNK Y|FQOW NWD URQĜGE\PQıEK NQMCNPGL15 16 17 2T\GOQE VC PKG FQV[E\[ LGF[PKG IGLÏY NGUDK LGM NWD QUÏD DKUGMUWCNP[EJ VTCPURĜEKQY[EJ E\[ KPVGTUGM UWCNP[EJ 9 MCPCF[LUMKO DCFCPKW YKGNG YKöEGL OĜQF\KGŏ[ \IĜQUKĜQ UKö LCMQ QƂCT[ RT\GOQE[ JQOQHQDKE\PGL PKŏ LGUV OĜQF\KGŏ[ MVÏTC HCMV[E\PKG KFGPV[ƂMWLG UKö LCMQ .)$618 + LCM LGFGP WE\GĞ \| 0QYGL <GNCPFKK UVYKGTF\KĜ d2T\G\[YCNK OPKG IGLGO DQ RKUCĜGO YKGTU\G C|LGUVGO EJĜQRCMKGOq 19

Charakter i zakres homofobicznej przemocy rówieśniczej w instytucjach edukacyjnych *QOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OQŏG RT\[DKGTCä TÏŏPG HQTO[ Y|V[O FQMWE\CPKC Y[\[YCPKC RWDNKE\PGIQ QıOKGU\CPKC U\GT\GPKC RNQVGM \CUVTCU\CPKC RQR[EJCPKC K| DKEKC MTCF\KGŏ[ NWD PKU\E\GPKC OKGPKC K\QNQYCPKC RT\G ıNCFQYCPKC KPVGTPGVQYGIQ E[DGT DWNN[KPI Ƃ\[E\PGL K RU[EJKE\PGL PCRCıEK ITÏōD ıOKGTEK 20 9GFĜWI DCFCĞ RT\GRTQYCF\QP[EJ RT\G\ 5VQPGYCNN RT\GOQE TÏYKGıPKE\C PC VNG JQOQHQDKE\P[O LGUV PCLDCT F\KGL TQ\RQYU\GEJPKQPâ HQTOâ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|9KGNMKGL $T[VCPKK 21 9 +\TCGNW JQOQHQDKE\PG MQOGPVCT\G QMC\CĜ[ UKö D[ä RQYU\GEJPG PCLE\öıEKGL UĜ[U\CPG PC MQT[VC T\W U\MQNP[O K|Y|MNCUKG OKöF\[ NGMELCOK %JĜQRE[ RT\[\PCNK UKö FQ VGIQ ŏG UĜ[U\GNK QDGNIK UMKGTQYCPG Y| KEJ UVTQPö E\öıEKGL PKŏ F\KGYE\öVC U\E\GIÏNPKG Y| UCNK IKOPCUV[E\PGL

14 &NC WRTQU\E\GPKC VGTOKP JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C QDGLOWLG VTCPUHQDKö K|Wŏ[YCP[ LGUV Y|PKPKGLU\GL RWDNKMCELK LCMQ UMTÏV QF RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OQV[YQYCPGL QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ NWD VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ 15 6CMCEU , 5QEKCN GZENWUKQP QH [QWPI NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT RGQRNG KP 'WTQRG $TWUUGNU +.)# 'WTQRG CPF +).;1 16 *KNNKGT GV CN 9TKVKPI VJGOUGNXGU KP 6JG VJKTF PCVKQPCN UVWF[ QP VJG sexual health and well-being of same sex attracted and gender questioning young people, Melbourne: Australian Research Centre in Sex, Health and 5QEKGV[ #4%5*5 .C 6TQDG 7PKXGTUKV[ 17 9KGNG \|V[EJ DCFCĞ RQıYKöEQP[EJ LGUV CVOQUHGT\G U\MQNPGL K|FNCVGIQ OQIâ D[ä PKGRTGE[\[LPG 18 5VQR $WNN[KPI %CPCFC JVVR UVQRDWNN[KPIECPCFC YQTFRTGUU EQO UVCVKUVKE 19 0GY <GCNCPF #+&5 (QWPFCVKQP 1WV 6JGTG 4CKPDQY ;QWVJ 5CHGV[ in our Schools, an action kit for Aotearoa New Zealand schools to address UGZWCN QTKGPVCVKQP RTGLWFKEG 9GNNKPIVQP 1WV6JGTG CPF 0CKTP - 5OKVJ# $ (2003), Taking Students Seriously: their rights to be safe at school. Gender and Education, (15):2. 20 ,GPPGVV / 5VCPF WR HQT WU EJCNNGPIKPI JQOQRJQDKC KP UEJQQNU 7- Department of Health. 21 Stonewall, 2009, The Teachers’ Report. http://www.stonewall.org.uk/ at_school/education_for_all/quick_links/education_resources/4003.asp

16

NWD PC DQKUMW URQTVQY[O 9 %JKPCEJ QMTGıNGPKG pDCDUMKq LGUV Wŏ[YCPG RT\G\ WE\PKÏY K| PCWE\[EKGNK LCMQ \PKGYCIC Y[MQT\[UV[YCPC Y|UVQUWPMW FQ EJĜQREÏY RQUVT\GICP[EJ \C PKGRQUKCFCLâE[EJ OöUMKEJ EGEJ 0CUVöRWLâEG E[VCV[ \CE\GTRPKöVG \|CPMKGV[ Y| MTCLCEJ 'WTQR[22 QTC\ \|DCFC PKC Y| #WUVTCNKK23 RQFMTGıNCLâ KPF[YKFWCNPG FQıYKCFE\GPKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| U\MQĜCEJ QTC\ DTCM YURCTEKC \G UVTQP[ YĜCF\ U\MQNP[EJ

22 6CMCEU , 5QEKCN GZENWUKQP QH [QWPI NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT RGQRNG KP 'WTQRG $TWUUGNU +.)# 'WTQRG CPF +).;1 23 *KNNKGT # 6WTPGT # /KVEJGNN # 9TKVKPI VJGOUGNXGU KP CICKP [GCTU on. The 2nd national report on the sexual health & well-being of same sex attracted young people in Australia. Melbourne: Australian Research Centre KP 5GZ *GCNVJ CPF 5QEKGV[ #4%5*5 .C 6TQDG 7PKXGTUKV[

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNÄ„ PRZEMOC RĂ“WIEĹšNICZÄ„

d&WĹ?Qe EJKEJQVW IF[ RT\GEJQF\KO[ QDQM Y[\YKUM Y[RKU[YCP[EJ PC PCU\[EJ DKWTMCEJ T\GE\[ OĂ?YKQP[EJ \C PCU\[OK RNGECOKq |(TCPELC d)ÄœĂ?YPKG RT\GOQE UÄœQYPC D[EKG Y[MNWE\QP[O \ CMV[YPQÄąEK D[EKG KIPQTQYCP[Oe T\WECNK YG OPKG T\GE\COK RNWNK PC OPKG PKU\E\[NK OQLG T\GE\[q |9ĂśIT[ d,GUV UKĂś QRNWYCP[O PQIK Uâ DG\WUVCPPKG MQRCPG QF V[ÄœW IF[ RTĂ?DWLG UKĂś QFGLĹäe LGUV UKĂś T\WECP[O PC ÄąEKCP[ K \CUVTCU\CP[Oq |#WUVTCNKC d2T\GOQE Ć‚\[E\PC \FCT\[ÄœC UKĂś V[NMQ TC\ CNG UÄœQYPC EQF\KGPPKGq |5ÄœQYCELC d7MTCFNK OK RQTVHGN K IQ RQEKĂśNK DQ O[ÄąNGNK Ĺ?G LGUVGO IGLGOq |2QTVWICNKC d2QREJPKĂśVQ OPKG \G UEJQFĂ?Y K PC ÄąEKCPĂś Y NKEGWOq |#WUVTCNKC d9 U\MQNG D[ÄœGO EKâING IPĂśDKQP[ K RT\GÄąNCFQYCP[ RT\G\ KPP[EJ EJÄœQREĂ?Yq |2QTVWICNKC d,GUV EJÄœQRCM MVĂ?T[ LGUV EKâING \CE\GRKCP[ DQ NWF\KG O[ÄąNâ Ĺ?G LGUV IGLGO s Y[\[YCLâ IQ QF dIGLCq K T\WECLâ Y PKGIQ RT\GFOKQVCOKq | 0QYC <GNCPFKC

d$[ÄœGO UMQRCP[ WFGT\QP[ Ć‚\[E\PKG URQPKGYKGTCP[ RT\G\ MKNMC QUĂ?D Y V[O UCO[O E\CUKGe 0CWE\[EKGNG K U\MQNPC RKGNĂśIPKCTMC Q V[O YKGF\KGNK CNG PKIF[ PKE PKG \TQDKNK Ĺ?GD[ VGOW \CRQDKGEq |5\YGELC d0KGWUVCPPG JQOQHQDKE\PG Y[\YKUMC Y IKOPC\LWO K NKEGWOe /QIÄœCO RQTQ\OCYKCä \ F[TGMVQTGO NWD PCWE\[EKGNCOK PC VGP VGOCV CNG UMQTQ K VCM D[NK ÄąYKCFQOK U[VWCELK K PKE \ V[O PKG TQDKNK PKG URQF\KGYCÄœCO UKĂś RQ PKEJ PKE\GIQq |(TCPELC

MĹ‚ode lesbijki z Irlandii opisaĹ‚y swoje doĹ›wiadczenia z homofobicznÄ… przemocÄ… rĂłwieĹ›niczÄ… w badaniu przeprowadzonym przez organizacjÄ™ pozarzÄ…dowÄ… BeLonG To. Jedna przyznaĹ‚a: „Wielokrotnie byĹ‚am ofiarÄ… homofobicznej przemocy rĂłwieĹ›niczej w i poza szkoĹ‚Ä…. ZostaĹ‚am fizycznie zaatakowana trzykrotnie podczas ostatnich piÄ™ciu lat. ByĹ‚am werbalnie obraĹźana z powodu mojej seksualnoĹ›ci, przez nauczyciela i uczniĂłw. WidziaĹ‚am teĹź, jak inni doĹ›wiadczajÄ… homofobicznej przemocy. Na przykĹ‚ad, ludzie w szkole, ktĂłrzy postrzegani sÄ… za zniewieĹ›ciaĹ‚ych, nieustannie wyzywani sÄ… od gejĂłw, a moi znajomi sÄ… obrzucani obraĹşliwymi sĹ‚owami. MiaĹ‚o to na mnie ogromy wpĹ‚yw, do tego stopnia, Ĺźe wiedziaĹ‚am, Ĺźe nie mogÄ™ wiÄ™cej mieszkać w kraju, w ktĂłrym przyzwala siÄ™ na takie zachowanie. W pewnym momencie myĹ›laĹ‚am o samobĂłjstwie. Nigdy nie zgĹ‚aszaĹ‚am tych przeĹ›ladowaĹ„, nawet gdy zostaĹ‚am pobita, bo byĹ‚am przekonana, Ĺźe nic siÄ™ nie zmieni. Posiadanie wsparcia, przynaleĹźność do grupy mĹ‚odzieĹźowej BeLonG To, obracanie siÄ™ wĹ›rĂłd ludzi, ktĂłrzy mnie rozumiejÄ… i wiedza, Ĺźe nie tylko ja przechodzÄ™ przez homofobicznÄ… przemoc rĂłwieĹ›niczÄ…, pomogĹ‚y miâ€?. Inna zgĹ‚asza podobne doĹ›wiadczenia: „Wyzywali mnie na ulicach i w szkole od lesb i dziwadeĹ‚, prowokowano mnie. WidziaĹ‚am teĹź innych atakowanych i obraĹźanych. To gnÄ™bienie sprawiĹ‚o, Ĺźe czuĹ‚am siÄ™ podle, byĹ‚am przybita, nienawidziĹ‚am siebie. SkoĹ„czyĹ‚o siÄ™ na chodzeniu na terapiÄ™ przez trzy lata. Po latach zgĹ‚osiĹ‚am przemoc wĹ‚adzom szkoĹ‚y, a sprawcy zostali ukarani. MiaĹ‚am wsparcie ze strony przyjaciół, nauczyciele byli fantastyczni. W szkole byĹ‚y teĹź dostÄ™pne porady psychologiczne.â€? Inne ankietowane uczennice przyznawaĹ‚y, Ĺźe homofobiczna przemoc rĂłwieĹ›nicza: „SprawiĹ‚a, Ĺźe nie mogĹ‚am siÄ™ doczekać zmiany szkoĹ‚y‌ przez niÄ… rĂłwnieĹź opuĹ›ciĹ‚am wiele dni w szkole, bo nie chciaĹ‚am do niej uczÄ™szczaćâ€?. „ZwykĹ‚am olewać szkoĹ‚Ä™, albo zamykaĹ‚am siÄ™ w szkolnej Ĺ‚azience, Ĺźeby siÄ™ sama okaleczać. CzuĹ‚am siÄ™ niechcianaâ€?.

17

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

9 MTCLCEJ \|TQ\YKPKöVâ MQOWPKMCELâ GNGMVTQPKE\Pâ Y\TCUVC V\Y E[DGT DWNN[KPI RT\[ E\[O OĜQF\KGŏ MVÏTC UKö Y[TÏŏPKC QF TGU\V[ TÏYKGıPKMÏY LGUV PCTCŏQPC PC Vö HQTOö RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| YKöMU\[O UVQRPKW PKG\CNGŏPKG QF VGIQ E\[ FQıYKCFE\C KPP[EJ HQTO RT\GıNCFQYCPKC $CFCPKG RT\GRTQYCF\QPG Y| 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ Y[MC\WLG ŏG RTCYKG QƂCT E[DGT RT\GOQE[ LGUV TÏYPKGŏ QƂCTCOK TÏYKGıPKE\GL RT\GOQE[ U\MQNPGL RQFE\CU IF[ F\KGYE\öVC D[Ĝ[ RQFFCYCPG RT\GOQE[ FTQIâ GNGMVTQPKE\Pâ PKGEQ E\öıEKGL PKŏ EJĜQRE[ FWŏC TÏŏPKEC \QUVCĜC \CQDUGTYQYCPC OKöF\[ OĜQF\KGŏâ KFGPV[ƂMWLâEâ UKö LCMQ PKGJGVGTQUGM UWCNPC IF\KG D[ĜQ RT\GıNCFQYCPC FTQIâ E[HTQYâ K|OĜQF\KGŏâ KFGPV[ƂMWLâEâ UKö LCMQ JGVGTQUGMUWCNPâ IF\KG FQıYKCFE\CĜQ E[DGT DWNN[KPIW 24 $CFCPKG VQ TÏYPKGŏ Y[MC\CĜQ ŏG IF[ U\MQNPC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C \OPKGLU\C UKö Q RTCYKG OKöF\[ K| TQMKGO ŏ[EKC E[DGT RT\GOQE \OPKGLU\C UKö LGF[PKG QF FQ %[DGT DWNN[KPI TÏŏPK UKö QF KPP[EJ HQTO RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RQPKGYCŏ WOQŏNKYKC URTCYEQO \CEJQYCPKG CPQPKOQYQ ıEK &QFCVMQYQ RQE\WEKG QFRQYKGF\KCNPQıEK \C RT\GOQE OQŏG D[ä \TGFWMQYCPG IF[ŏ DTCM LGUV MQPVCMVW VYCT\â Y|VYCT\ 25 2T\GıNCFQYCPKC PC VNG JQOQHQDKE\P[O Uâ \C\Y[E\CL RQRGĜPKCPG RT\G\ WE\PKÏY LGFPCM Y|PKGMVÏT[EJ RT\[RCF MCEJ RT\G\ PCWE\[EKGNK NWD KPP[EJ RTCEQYPKMÏY U\MQN P[EJ $CFCPKG RT\GRTQYCF\QPG Y| RKöEKW WPKYGTU[VGVCEJ Y|.KDCPKG RT\G\ QTICPK\CELö *GNGO26 Y[MC\CĜQ ŏG WE\PKQ YKG FQıYKCFE\CNK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL \G UVTQP[ KPP[EJ WE\PKÏY QTC\ MCFT[ U\MQNPGL Y|V[O PöMCPKC U\CPVCŏW QTC\ RQ\DCYKGPKC RTCY WE\PKQYUMKEJ ,GFGP \G UVWFGPVÏY WUĜ[U\CĜ QF UYQLGIQ Y[MĜCFQYE[ d0KG OQIö OKGä EKö PC OQKEJ \CLöEKCEJq K| \QUVCĜ QFK\QNQYCP[ RT\G\ KPP[EJ WE\PKÏY 2T\GOQE TÏYKGıPKE\C OQŏG D[ä FQMQP[YCPC RT\G\ OCĜG NWD FWŏG ITWR[ 9[UVöRWLG YKöMU\G RTCYFQRQFQDKGĞUVYQ ŏG EJĜQRE[ C| PKG F\KGYE\öVC Uâ URTCYECOK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 27 2Q\C URTCYECOK K|QƂCTCOK RT\GOQE OQV[ YQYCPC JQOQHQDKâ FQV[E\[ K|YRĜ[YC TÏYPKGŏ PC KPP[EJ WE\PKÏY Y| V[O V[EJ MVÏT\[ Uâ ıYKCFMCOK NWD QDUGTYC VQTCOK RT\GOQE[ &NC RT\[MĜCFW Y| K\TCGNUMKO DCFCPKW RQĜQYC TGURQPFGPVÏY MVÏT\[ FQıYKCFE\CNK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RT\[\PCĜC ŏG KPPK WE\PKQYKG E\öUVQ PKG KPVGTYGPKQYCNK NWD KIPQTQYCNK PCFWŏ[EKC LGFPQE\GıPKG PKGMVÏT\[ RT\[\PCNK ŏG E\öıä TÏYKGıPKMÏY YURÏĜRTCEQYCĜC \|KPKELCVQTCOK PöMCĞ

24 -GUUGN 5EJPGKFGT GV CN %[DGTDWNN[KPI 5EJQQN $WNN[KPI CPF Psychological Distress: A Regional Census of High School Students. American Journal of Public Health, 102(1) 171-177. 25 ,WXQPGP , )TQUU '( 'ZVGPFKPI VJG UEJQQN ITQWPFU! $WNN[KPI GZRGTKGPEGU KP E[DGTURCEG , 5EJ *GCNVJ 26 Helem. http://www.helem.net/ 27 -KOOGN / #TCPUQP # /GP CPF /CUEWNKPKVKGU # 5QEKCN %WNVWTCN CPF *KUVQTKECN 'PE[ENQRGFKC %CNKHQTPKC #$% %.+1

18

Ramka 2: Dostępne dowody na istnienie homofobicznej przemocy rówieśniczej w szkołach28 /KOQ ŏG UVQUWPMQYQ PKGYKGNG MTCLÏY \GDTCĜQ FCPG PC VGOCV TÏYKGıPKE\GL RT\GOQE[ OQV[YQYCPGL JQOQHQDKâ FQUVöRPG FQYQF[ \|TÏŏP[EJ TGIKQPÏY ıYKCVC YUMC\WLâ ŏG UMCNC RTQDNGOW LGUV TQ\NGIĜC

&Wŏ[ UVQUWPGM NGUDKLGM IGLÏY K|QUÏD DKUGMUWCNP[EJ Y|U\MQĜCEJ

\IĜCU\C JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â Y| %JKNG )YCVGOCNK /GMU[MW K|2GTW 29 9 $TC\[NKK RQPCF IGLÏY RT\[\PCĜQ ŏG D[ĜQ RQDKV[EJ MKGF[ WE\öU\E\CĜQ FQ U\MQĜ[ 30

9 4GRWDNKEG 2QĜWFPKQYGL #HT[MK IGLG K| NGUDKLMK KPHQTOWLâ

Q|Y[UQMKO RQ\KQOKG Y[MQT\[UVCPKC UGMUWCNPGIQ \PKGYCŏCPKC UĜQYPGIQ K|Ƃ\[E\PGIQ IĜÏYPKG \G UVTQP[ KPP[EJ WE\PKÏY CNG TÏYPKGŏ \G UVTQP[ PCWE\[EKGNK K|F[TGMELK 31 9 MYGUVKQPCTKWU\W UMKGTQYCP[O FQ QUÏD MVÏTG \TG\[IPQYCĜ[ \G U\MQĜ[ IGLÏY K| NGUDKLGM RT\[\PCĜQ ŏG Y| U\MQNG FQıYKCFE\[ĜQ OQY[ PKGPCYKıEK C FQıYKCFE\[ĜQ RT\GOQE[ UGMUWCNPGL 32 $CFCPKG YıTÏF WE\PKÏY MNCU[ Y| ,QJCPPGUDWTIW Y[MT[ĜQ Y[UQMK RQ\KQO TÏYKGıPKE\GL RT\GOQE[ U\MQNPGL Y|V[O Y[\[YCPKG FQMWE\CPKG RTQYQMWLâEG NWD \PKGYCŏCLâEG UĜQYPKEVYQ QMTWVPG MQOGPVCT\G QTC\ RQıTGFPKâ RT\GOQE Y|RQUVCEK U\GT\GPKC RNQVGM K\QNQYCPKC \|EJĜQRECOK Y[UVöRWLâE[OK E\öıEKGL \CTÏYPQ LCMQ QƂCT[ LCM K|URTCYE[

9 +TNCPFKK WE\PKÏY K|WE\GPPKE FQUVT\GIC JQOQHQDKE\Pâ

RT\GOQE TÏYKGıPKE\â Y| UYQLGL U\MQNG \CWYCŏC JQOQHQDKE\PG MQOGPVCT\G YıTÏF PCWE\[EKGNK K| TGU\V[ MCFT[ U\MQNPGL D[ĜQ Ƃ\[E\PKG \CUVTCU\CP[EJ RT\G\ TÏYKGıPKMÏY 33 9|KPP[O DCFCPKW RQPCF OĜQF[EJ QUÏD .)$6 RT\[\PCĜQ ŏG FQıYKCFE\CĜQ JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|U\MQNG 34

9 9KGNMKGL $T[VCPKK PCWE\[EKGNK U\MÏĜ RQPCFRQFUVCYQ-

Y[EJ K|RQPCF PCWE\[EKGNK U\MÏĜ RQFUVCYQY[EJ \CWYCŏC RT\GOQE TÏYKGıPKE\â RT\G\[YCPKG NWD PöMCPKG PC VNG JQOQHQDKE\P[O 0CWE\[EKGNG U\MÏĜ RQPCFRQFUVCYQY[EJ Y[OKGPKCLâ JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â LCMQ FTWIâ PCLE\öıEKGL Y[UVöRWLâEâ HQTOö RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RQ\C Vâ \YKâ\CPâ

28 &QYQF[ PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â PKG Uâ CPK YĜâE\QPG Y|KUVPKGLâEG PCT\öF\KC FQ \DKGTCPKC FCP[EJ CPK PKG Uâ ITQOCF\QPG U[UVGOCV[E\PKG RT\G\ UGMVQT GFWMCELK ,GŏGNK Uâ \DKGTCPG VQ RT\G\ PCWMQYEÏY K|T\GE\PKMÏY U\E\GIÏNPKG \CKPVGTGUQYCP[EJ VGOCVGO 2QTÏYPCPKG Y[PKMÏY PC RQ\KQOKG OKöF\[PCTQFQY[O LCM K MTCLQY[O RT\[ RQOQE[ RT\GFUVCYKQP[EJ FCP[EJ PKG LGUV OQŏNKYG \G Y\INöFW PC T[\[MQ DĜöFW DCFCYE\GIQ &CPG RQEJQF\â \|TÏŏP[EJ RTÏDGM K|Y[MQT\[UVWLâ TÏŏPKâEG UKö OGVQF[ DCFCYE\G 29 %CEGTGU GV CN (KPCN TGRQTV 'UVWFKQ C VTCXÅU FG +PVGTPGV UQDTG p$WNN[KPIq [ UWU OCPKHGUVCEKQPGU JQOQHÏDKECU GP GUEWGNCU FG %JKNG )WCVGOCNC /ÅZKEQ [ 2GTÖ [ UW KORCEVQ GP NC UCNWF FG LÏXGPGU XCTQPGU GPVTG [ CÍQU 30 70'5%1 4GRTGUGPVCVKXG KP $TC\KN JVVR YYY [RKPCEVKQP QTI ƂNGU *QOQRJQDKCAKPAUEJQQNU RFH 31 Gay and Lesbian Network, (2011), Homophobia in schools in Pietermaritzburg. Pietermaritzburg: Gay and Lesbian Network, 32 $GJKPF VJG /CUM JVVR YYY OCUM QTI \C JQOQRJQDKC CVUEJQQNU 33 /C[QEM 2 GV CN 5WRRQTVKPI .)$6 NKXGU # UVWF[ QH VJG OGPVCN health and well-being of lesbian, gay, bisexual and transgender people, +TGCPF $G.QP) 6Q ).'0 34 /KPVQP GV CN #P GZRNQTCVQT[ UWTXG[ QH VJG GZRGTKGPEGU QH homophobic bullying among lesbian, gay, bisexual and transgendered young people in Ireland, Irish Educational Studies, 27(2):177–191.

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

\|QV[ĜQıEKâ 35 $CFCPKG JQOQ K|DKUGMUWCNP[EJ WE\PKÏY K|WE\GPPKE Y[MC\CĜQ ŏG \| PKEJ FQıYKCFE\[ĜQ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| V[O RT\GOQE[ UĜQYPGL K| Ƃ\[E\PGL QTC\ ITÏōD ıOKGTEK 36 +PPG DCFCPKG Y[MC\CĜQ ŏG TGURQPFGPVÏY FQıYKCFE\CĜQ Y[\[YCPKC C Q TQ\UKGYCPQ RNQVMK 37 #PMKGVC &GRCTVCOGPVW 'FWMCELK RT\GRTQYCF\QPC Y U\MQĜCEJ RQPCFRQFUVCYQY[EJ Y|#PINKK K|9CNKK Y| TQMW WLCYPKĜC ŏG PCWE\[EKGNK D[ĜQ ıYKCFQO[EJ KPE[FGPVÏY JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ UĜQYPGL C KPE[FGPVÏY RT\GOQE[ Ƃ\[E\PGL 5[VWCELC LGUV IQTU\C Y| U\MQĜCEJ Q EJCTCMVGT\G Y[\PCPKQY[O IF\KG OĜQF[EJ QUÏD JQOQUGMUWCNP[EJ FQıYKCFE\[ĜQ DG\RQıTGFPKGL JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| RQTÏYPCPKW \| QIÏĜW QUÏD JQOQUGMUWCNP[EJ PKG \ICF\C UKö \G UVYKGTF\GPKGO ŏG KEJ U\MQĜC LGUV CMEGRVWLâE[O VQNGTCPE[LP[O ŏ[E\NKY[O OKGLUEGO Y|RQTÏYPCPKW \| QIÏĜW 38

$CFCPKG Y| $GNIKK YıTÏF NGUDKLGM IGLÏY K| QUÏD DKUGMUWCNP[EJ MVÏTG WE\öU\E\CĜ[ FQ U\MQĜ[ Y| RT\GEKâIW QUVCVPKEJ VT\GEJ NCV Y[MC\CĜQ ŏG \| PKEJ FQıYKCFE\CĜQ FTYKP K| FQMWE\CPKC D[ĜQ QƂCTCOK Y[\YKUM URQĜGE\PGIQ Y[MNWE\GPKC C \CUVTCU\CPKC 2QFQDPG Y[PKMK W\[UMCPQ YG (TCPELK 39 PC 9öIT\GEJ 40 Y| *QNCPFKK41 K| *KU\RCPKK 42 9 *QNCPFKK V[EJ WE\PKÏY K|WE\GPPKE Y[\PCĜQ ŏG PKIF[ NWD T\CFMQ E\WLâ UKö DG\RKGE\PK Y|U\MQNG Y|RQTÏYPCPKW \| QIÏĜW 9 +\TCGNW NGUDKLGM IGLÏY K|QUÏD DKUGMUWCNP[EJ RT\[\PCĜQ UKö FQ D[EKC RQFFCP[OK RT\GOQE[ UĜQYPGL C RT\GOQE[ Ƃ\[E\PGL Y|U\MQNG 43

9 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ RQPCF OĜQF[EJ IGLÏY NGUDKLGM K| QUÏD DKUGMUWCNP[EJ FQıYKCFE\CĜQ Y[\[YCPKC NWD ITQŏQPQ KO D[ĜQ RQR[EJCP[EJ NWD U\VWTEJCP[EJ \QUVCĜQ RQDKV[EJ Y| U\MQNG 44 2QPCF WE\PKÏY K| WE\GPPKE VTCPURĜEKQY[EJ RQKPHQTOQYCĜQ Q RQPKŏCLâE[EJ MQOGPVCT\CEJ UMKGTQYCP[EJ Y| KEJ UVTQPö RQPCF RQĜQYC FQıYKCFE\[ĜC RT\GOQE[ Ƃ\[E\PGL C| FYKG VT\GEKG RT\[\PCĜQ ŏG PKG E\WLâ UKö DG\RKGE\PKG Y| U\MQNG 45 9| KPP[O DCFCPKW TGURQPFGPVÏY RT\[\PCĜQ

35 36 37

38

39

40

41

42 43

44

45

Stonewall, (2009), The Teachers’ Report. http://www.stonewall.org.uk/ at_school/education_for_all/quick_links/education_resources/4003.asp Stonewall, (2007), The School Report. http://www.stonewall.org.uk/at_school/ education_for_all/quick_links/education_resources/4004.asp 9CTYKEM + &QWINCU 0 5CHG HQT CNN C DGUV RTCEVKEG IWKFG VQ RTGXGPV homophobic bullying in secondary schools. Education Policy Research Unit, +PUVKVWVG QH 'FWECVKQP 7PKXGTUKV[ QH .QPFQP 5VQPGYCNN 9QTMKPI YKVJ HCKVJ EQOOWPKVKGU 5VQPGYCNN GFWECVKQP IWKFG http://www.stonewall.org.uk/at_school/education_for_all/quick_links/ GFWECVKQPATGUQWTEGU CUR 4GDG[TQN # GV CN 4CRRQTV UWT NC RTÅXGPVKQP FGU FKUETKOKPCVKQPU à raison de l’orientation sexuelle en milieu scolaire. Paris: ministre de l’Éducation nationale. $ÅTGU &G½M 4 4ÅFCK & +OCIGU QH *WPICTKCP VGGPCIGTU CDQWV JQOQUGZWCNU s GZRGTKGPEGU QH C UEJQQN RTQLGEV JVVR YYY UQEKQNQIKLC UK wp-content/uploads/2011/04/Abstrakti.pdf &CPMOGKLGT 2 )GTCRRQTVGGTFG QPXGKNKIJGKF FQQT JQOQLQPIGTGP XGTIGNGMGP OGV JGVGTQLQPIGTGP #OUVGTFCO 'ORQYGTOGPV .KHGUV[NG 5GTXKEGU JVVR YYY GFWFKXGTU PN FQE RGVGTUARWDNKECVKGU &CPMOGKLGT )GTCRRQTVGGTFG QPXGKNKIJGKF FQQT JQOQLQPIGTGP XGTIGNGMGP OGV JGVGTQLQPIGTGP RFH )CNCP GV CN #EJKGXKPI TGCN GSWCNKV[ # YQTM KP RTQITGUU HQT .)$6 [QWVJ KP 5RCKP ,QWTPCN QH .)$6 ;QWVJ 2K\OQP[ .GX[ GV CN &Q O[ VGCEJGTU ECTG +oO IC[! +UTCGNK NGUDKIC[ UEJQQN NGCTPGTUo GZRGTKGPEGU CV VJGKT UEJQQNU ,QWTPCN QH .)$6 ;QWVJ ).5'0 0CVKQPCN UEJQQN ENKOCVG UWTXG[ 6JG GZRGTKGPEGU QH NGUDKCP gay, bisexual and transgender youth in our nation’s schools. New York: GLSEN. Greytak E et al., (2009), Harsh realities: The experiences of transgender youth in our nation’s schools. New York: GLSEN.

ŏG JQOQHQDKE\PG MQOGPVCT\G Y[EJQF\KĜ[ QF MCFT[ U\MQNPGL 46 $CFCPKG RT\GRTQYCF\QPG Y|U\MQĜCEJ RQFUVCYQY[EJ Y[MC\CĜQ ŏG RT\GıNCFQYCPKC TÏYKGıPKE\G Uâ E\öUV[O \LCYKUMKGO Y|U\E\GIÏNPQıEK YQDGE WE\PKÏY K|WE\GPPKE MVÏT\[ PKG FQUVQUQYWLâ UKö FQ PQTO \YKâ\CP[EJ \ IGPFGTGO 47 9|-CPCF\KG RQPCF WE\âE[EJ UKö IGLÏY NGUDKLGM K|QUÏD DKUGMUWCNP[EJ QTC\ WE\âE[EJ UKö QUÏD VTCPURĜEKQY[EJ TCRQTVWLG RT\GıNCFQYCPKC UĜQYPG TGIWNCTPKG UĜ[U\[ JQOQHQDKE\PG MQOGPVCT\G QF PCWE\[EKGNK 48

$CFCPKG Y| +PFKCEJ K| $CPINCFGU\W Y[MC\CĜQ ŏG IGLÏY

FQıYKCFE\C PöMCPKC \G UVTQP[ WE\PKÏY K| PCWE\[EKGNK \CTÏYPQ Y| U\MQĜCEJ LCM K| PC WPKYGTU[VGVCEJ 49 9 ,CRQPKK IGLÏY K|EJĜQREÏY DKUGMUWCNP[EJ FQıYKCFE\[ĜQ JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|U\MQNG 50 9 *QPI -QPIW WE\PKÏY K|WE\GPPKE .)$6 \IĜQUKĜQ RT\GOQE UĜQYPâ C URQĜGE\PG Y[MNWE\GPKG Y| U\MQNG 51 9GFĜWI CWUVTCNKLUMKGIQ MTCLQYGIQ DCFCPKC PC VGOCV OĜQF[EJ QUÏD JQOQUGMUWCNP[EJ FQ\PCLG RT\GOQE[ UĜQYPGL RT\GOQE[ Ƃ\[E\PGL C KPP[EJ HQTO JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| V[O Y[MNWE\GPKC URQĜGE\PGIQ TGURQPFGPVÏY RT\[\PCĜQ ŏG RT\GOQE TÏYKGıPKE\C PCLE\öıEKGL Y[UVöRQYCĜC YĜCıPKG Y|U\MQNG 52 9 0QYGL <GNCPFKK CPMKGVC YıTÏF OĜQF[EJ QUÏD JQOQUGMUWCNP[EJ Y| U\MQĜCEJ Y[MC\CĜC ŏG IGLÏY K| NGUDKLGM FQıYKCFE\C UĜQYPGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 53

46 /E(CTNCPF 9 6JG NGICN FWV[ VQ RTQVGEV IC[ CPF NGUDKCP NGCTPGTU HTQO XKQNGPEG KP UEJQQN 2TQHGUUKQPCN 5EJQQN %QWPUGNKPI 47 ).5'0 CPF *CTTKU +PVGTCEVKXG 2NC[ITQWPFU CPF 2TGLWFKEG 'NGOGPVCT[ 5EJQQN %NKOCVG KP VJG 7PKVGF 5VCVGU # 5WTXG[ QH 5VWFGPVU CPF 6GCEJGTU 0GY York: GLSEN. 48 6C[NQT GV CN 'XGT[ ENCUU KP GXGT[ UEJQQN 6JG ƂTUV PCVKQPCN ENKOCVG UWTXG[ QP JQOQRJQDKC DKRJQDKC CPF VTCPURJQDKC KP %CPCFKCP UEJQQNU (KPCN Report. Toronto: Egale Canada Human Rights Trust 49 $QPF[QRCFJ[C[ # -JCP 5 /WNLK - (TQO VJG HTQPV NKPG # TGRQTV QH C UVWF[ KPVQ VJG KORCEV QH UQEKCN NGICN CPF LWFKEKCN KORGFKOGPVU VQ UGZWCN JGCNVJ RTQOQVKQP ECTG CPF UWRRQTV HQT OCNGU YJQ JCXG UGZ YKVJ OCNGU KP $CPINCFGUJ CPF +PFKC 0C\ (QWPFCVKQP +PVGTPCVKQPCN 50 )C[,CRCP0GYU )NQDCN 4KIJVU GV CN 6JG XKQNCVKQPU QH VJG TKIJVU QH lesbian, gay, bisexual and transgender persons in Japan. A Shadow Report Submitted to the Human Rights Committee. http://www.iglhrc.org/binarydata/ ATTACHMENT/le/000/000/159-1.pdf 51 (TKFCG JVVR YYY HTKFCG CUKC PGYUHGCVWTGU JQPI MQPI PIQ ƂIJVU JQOQRJQDKC KP UEJQQNU 52 *KNNKGT GV CN 9TKVKPI VJGOUGNXGU KP 6JG VJKTF PCVKQPCN UVWF[ QP VJG sexual health and well-being of same sex attracted and gender questioning young people. Melbourne: Australian Research Centre in Sex, Health and 5QEKGV[ #4%5*5 .C 6TQDG 7PKXGTUKV[ 53 *GPFTKEMUQP / n;QW JCXG VQ DG UVTQPI VQ DG IC[o $WNN[KPI CPF GFWECVKQPCN CVVCKPOGPV KP .)$ 0GY <GCNCPFGTU ,QWTPCN QH )C[ CPF .GUDKCP 5QEKCN 5GTXKEGU JVVR YYY [QWVJ UWKEKFG EQO IC[ DKUGZWCN news/austra.htm#New-Zealand

19

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Edukacyjne konsekwencje homofobicznej przemocy rówieśniczej d(K\[E\PG K KPPG HQTO[ WRQMCT\CLâEGIQ K QDTCōNKYGIQ VTCMVQYCPKC PKG Uâ LGF[PKG ĜCOCPKGO RTCY F\KGEMC FQ QEJTQP[ RT\GF RT\GOQEâ CNG Uâ TÏYPKGŏ DCTF\Q U\MQFNKYG FNC RTQEGUW PCWE\CPKC q54

*QOQHQDKC QTC\ JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C RQFYCŏCLâ OQŏNKYQıEK PCWMK &QPKGUKGPKC \|$CPINCFGU\W +PFKK 0GRCNW K|#OGT[MK ěCEKĞUMKGL YUMC\WLâ ŏG NGUDKLMQO IGLQO QUQDQO DKUGMUWCNP[O K|VTCPURĜEKQY[O QFOCYKC UKö FQUVöRW FQ U\MQĜ[ 55 &QUVöR FQ U\MQĜ[ LGUV U\E\GIÏN P[O RTQDNGOGO FNC WE\PKÏY VTCPURĜEKQY[EJ RQPKGYCŏ MYGUVKG VCMKG LCM RQNKV[MC U\MQNP[EJ OWPFWTMÏY E\[ RQOKGU\E\GPKC UCPKVCTPG Uâ DKPCTPG K|PKG \CYKGTCLâ QRELK FNC WE\PKÏY VTCPURĜEKQY[EJ

W Nepalu 13-letni uczeń transpłciowy przybył do organizacji Blue Diamond Society56 po tym, jak został zmuszony do odejścia ze szkoły z powodu długotrwałego prześladowania. Poprosił o pomoc w nauce. „Następująca” interwencja Blue Diamond pozwoliła mu na rozpoczęcie siódmej klasy jako otwarcie transpłciowej osobie w Liceum Durbar w Katmandu. Źródło: Times of India, 2011. Nepal’s oldest school starts sexual revolution.

+UVPKGLâ Y[TCōPG FQYQF[ \| YKGNW MTCLÏY ŏG D[EKG RQFFCP[O JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OQŏG UMWVMQYCä

\OPKGLU\GPKGO QDGEPQıEK Y|U\MQNG YE\GUP[O RQT\WEGPKGO U\MQĜ[ IQTU\[OK Y[PKMCOK K|QUKâIPKöEKCOK Y|PCWEG *QOQHQDKE\PC RT\GOQE U\MQNPC Y|U\E\GIÏNPQıEK \CUVTC U\CPKG RWDNKE\PG QıOKGU\CPKG K| MTCF\KGŏ OKGPKC LGUV OQEPQ RQYKâ\CPC \|PKGQDGEPQıEKâ 9 PKGMVÏT[EJ RT\[ RCFMCEJ WE\PKQYKG QRWU\E\CLâ NGMELG NWD WFCLâ EJQTQDö CD[ WPKMCä RT\[\PCPKC UKö FQ UVTCV[ MUKâŏGM URT\öVW E\[ RTCE FQOQY[EJ

54 70'5%1 K|70+%'( # JWOCP TKIJVU DCUGF CRRTQCEJ VQ 'FWECVKQP for All. Paris: UNESCO. 55 ,QNN[ 5 2QXGTV[ CPF UGZWCNKV[ 9JCV CTG VJG EQPPGEVKQPU! 1XGTXKGY CPF NKVGTCVWTG TGXKGY 5VQEMJQNO 5+&# 56 2QYUVCĜC Y| TQMW $NWG &KCOQPF 5QEKGV[ LGUV PGRCNUMâ QTICPK\CELâ RQ\CT\âFQYâ MVÏTC F\KCĜC PC RQ\KQOKG MTCLQY[O K|YURÏĜRTCEWLG \G YURÏNPQVCOK Y|-CVOCPFW PC T\GE\ \FTQYKC UGMUWCNPGIQ RTCY E\ĜQYKGMC K|FQDTQD[VW OPKGLU\QıEK UGMUWCNP[EJ K|IGPFGTQY[EJ Y|0GRCNW JVVR www.bds.org.np/aboutus.html

20

d%\CUGO \QUVCYCĜCO Y|FQOW OÏYKâE ŏG ōNG UKö E\WLö PCYGV MKGF[ VCM PKG D[ĜQ CNG PC O[ıN Q RÏLıEKW FQ U\MQĜ[ Ƃ\[E\PKG EJQTQYCĜCOq 0QYC <GNCPFKC 57 0KGOCNŏG LGFPC PC VT\[ QUQD[ .)$6 Y| YKGMW U\MQNP[O Y| 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ RT\[\PCLG UKö FQ TGIWNCTPGIQ QRWU\E\CPKC NGMELK RQPKGYCŏ QFE\WYC VCO DTCM DG\RKG E\GĞUVYC NWD PKGRT\[LGOPâ CVOQUHGTö 2QFQDP[ QFUGVGM WE\PKÏY K|WE\GPPKE \IĜQUKĜ QRWU\E\GPKG EQ PCLOPKGL LGFPGIQ RGĜPGIQ FPKC Y| U\MQNG Y| OKPKQP[O OKGUKâEW 7E\PKQYKG EK D[NK VT\[MTQVPKG DCTF\KGL PCTCŏGPK PC QRWU\E\CPKG NGMELK Y| QFPKGUKGPKW FQ TGU\V[ RQRWNCELK U\MQNPGL IKOPC\LÏY K|NKEGÏY 58 9[UQMK RQ\KQO PöMCPKC WE\PKÏY VTCPURĜEKQY[EJ YKâŏG UKö \G \YKöMU\QP[OK PKGQDGEPQıEKCOK LCM TÏYPKGŏ \G \OPKGLU\GPKGO CURKTCELK K| IQTU\[OK Y[PKMCOK Y| PCWEG 2TCYKG RQĜQYC WE\PKÏY VTCPURĜEKQY[EJ QRWU\E\C NGMELG \|RQYQFW RQE\WEKC UMTöRQYCPKC K|DTCMW RQE\WEKC DG\RKG E\GĞUVYC C|RTCYKG LGFPC \|U\GıEKW UVCLG Y|QDNKE\W RT\GıNC FQYCĞ VCM KPVGPU[YP[EJ ŏG \OWU\QPC LGUV FQ QRWU\E\GPKC U\MQĜ[ 59 9 9KGNMKGL $T[VCPKK UKGFGO PC F\KGUKöä NGUDKLGM IGLÏY K|QUÏD VTCPURĜEKQY[EJ MVÏT\[ FQıYKCFE\[NK JQOQHQ DKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RT\[\PCĜQ ŏG OKCĜQ VQ PGIC V[YP[ YRĜ[Y PC KEJ QUKâIPKöEKC U\MQNPG V[EJ QUÏD QRWU\E\CĜQ NGMELG C| QRWıEKĜQ LG YKöEGL PKŏ TC\[ 60 9 PKGMVÏT[EJ RT\[RCFMCEJ JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPK E\C \OWU\C WE\PKÏY FQ TG\[IPCELK \|WE\öU\E\CPKC FQ U\MQĜ[ 61 &NC RT\[MĜCFW Y|COGT[MCĞUMKO DCFCPKW IGLÏY K|NGUDK LGM MVÏT\[ FQıYKCFE\[NK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL PC VNG JQOQ HQDKE\P[O Y|U\MQNG RT\GFYE\GıPKG \TG\[IPQYCĜQ \|GFWMC ELK 62 $CFCPKG \NGEQPG RT\G\ &GRCTVCOGPV 'FWMCELK Y|+TNCPFKK 2ÏĜPQEPGL Y[MC\CĜQ ŏG OĜQF[EJ NWF\K MVÏT\[ FQıYKCF E\CNK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|U\MQNG \G Y\INöFW PC UYQLâ QTKGPVCELö UGMUWCNPâ QUKâIPöĜQ PKŏU\G Y[PKMK PKŏ RT\GYKF[ YCPQ C WMQĞE\[ĜQ GFWMCELö U\MQNPâ YE\GıPKGL PKŏ D[ EJEKGNK 63 -QNGLPG DCFCPKG Y|+TNCPFKK Y[MC\CĜQ RQFQDPG Y[ PKMK OKCPQYKEKG RTCYKG LGFPC PC F\KGUKöä QUÏD FQıYKCFE\C LâE[EJ JQOQHQDKK YE\GıPKG QRWU\E\C U\MQĜö 64 9 DCFCPKW RT\GRTQYCF\QP[O Y| TQMW Y|RTQLGMEKG 5EJQQN /CVGU

57 0GY <GCNCPF #+&5 (QWPFCVKQP 1WV 6JGTG 4CKPDQY ;QWVJ 5CHGV[ KP our Schools, an action kit for Aotearoa New Zealand schools to address sexual QTKGPVCVKQP RTGLWFKEG 9GNNKPIVQP 1WV6JGTG 58 ).5'0 0CVKQPCN UEJQQN ENKOCVG UWTXG[ 6JG GZRGTKGPEGU QH NGUDKCP IC[ bisexual and transgender youth in our nation’s schools. New York: GLSEN. 59 Greytak E et al., (2009), Harsh realities: The experiences of transgender youth in our nation’s schools. New York: GLSEN. 60 Stonewall, (2007), The School Report. http://www.stonewall.org.uk/at_school/ education_for_all/quick_links/education_resources/4004.asp 61 ,QNN[ 5 2QXGTV[ CPF UGZWCNKV[ 9JCV CTG VJG EQPPGEVKQPU! 1XGTXKGY CPF NKVGTCVWTG TGXKGY 5VQEMJQNO 5+&# 62 6GNNLQJCPP 5 - CPF 2TKEG , * # 3WCNKVCVKXG 'ZCOKPCVKQP QH #FQNGUEGPV *QOQUGZWCNUo .KHG 'ZRGTKGPEGU 4COKƂECVKQPU HQT 5EJQQN 2GTUQPPGN ,QWTPCN QH *QOQUGZWCNKV[ 63 %CTQNCP ( CPF 4GFOQPF 5 6JG PGGFU QH [QWPI RGQRNG KP 0QTVJGTP +TGNCPF YJQ KFGPVKH[ CU NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF QT VTCPUIGPFGT .)$6 $GNHCUV ;QWVJPGV 5GG CNUQ )QXGTPOGPV QH +TGNCPF %JCTVKPI 1WT 'FWECVKQP (WVWTG &WDNKP )QXGTPGOGPV 2WDNKECVKQPU 64 /KPVQP &CJN 1o/QQTG CPF 6WEM GV CN #P GZRNQTCVQT[ UWTXG[ QH the experience of homophobic bullying among lesbian, gay, bisexual, transgendered youtn people in Ireland. Irish Educaitonal Studies, 27:2 177-191.

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNÄ„ PRZEMOC RĂ“WIEĹšNICZÄ„

2TQLGEV RQFMTGÄąNQPQ PGICV[YPG GHGMV[ Y[EJQYCYE\G JQOQ HQDKE\PGL RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL YKĂśEGL PKGQDGEPQÄąEK YCIC T[ OPKGL YGLĹä PC U\E\GDGN GFWMCELK Y[Ĺ?U\GL Y|#WUVTKK 9ÄœQ U\GEJ *KU\RCPKK 2QNUEG K|9KGNMKGL $T[VCPKK $CFCPKG65 Y| TQMW RT\GRTQYCF\QPG YG|(TCPELK Y[MC\CÄœQ Ĺ?G TGURQP FGPVĂ?Y QFGU\ÄœQ \G U\MQÄœ[ Y|MQPUGMYGPELK FQ\PCYCPKC RT\G OQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL PC VNG JQOQHQDKE\P[O 9 #TIGPV[PKG WE\PKQYKG VTCPURÄœEKQYK RT\[\PCYCNK Ĺ?G \CMQÄžE\[NK GFWMCELĂś DâFĹ? \| RQYQFW JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL \G UVTQP[ KPP[EJ WE\PKĂ?Y DâFĹ? FNCVGIQ Ĺ?G QFOCYKC KO UKĂś RT\[LĂśEKC FQ U\MQÄœ[ RT\G\ LGL YÄœCF\G CPMKGVQYCP[EJ QFGU\ÄœQ \G U\MQÄœ[ ÄąTGFPKGL C| LGF[PKG WMQÄžE\[ÄœQ UVWFKC 66 9 +PFKCEJ K|$CPINCFGU\W CPMKGVQYCPK OĂśĹ?E\[Ĺ?PK JQOQUGM UWCNPK VYKGTF\KNK Ĺ?G UMQÄžE\[NK GFWMCELĂś YE\GÄąPKGL \G Y\INĂśFW PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\â 67 1RWU\E\CPKG NGMELK QTC\ YE\GUPG QFGLÄąEKG \G U\MQÄœ[ YRÄœ[ YCLâ PC QUKâIPKĂśEKC Y|PCWEG 7E\PKQYKG MVĂ?T\[ RT\GFYE\G ÄąPKG QRWU\E\CLâ U\MQÄœĂś OCLâ PKĹ?U\G MYCNKĆ‚MCELG EQ \|MQNGK YRÄœ[YC PC KEJ OQĹ?NKYQÄąEK \CVTWFPKGPKC 0C PKĹ?U\G Y[PKMK Y PCWEG K QUKâIPKĂśEKC CMCFGOKEMKG YRÄœ[YC WVTCVC RGYPQÄąEK UKGDKG UVTCEJ UVTGU K K\QNCELC \YKâ\CPG \ FQÄąYKCFE\CPKGO JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL $CFCPKG Y|5\MQELK Y[MC\CÄœQ Ĺ?G WE\âE[EJ UKĂś NGUDKLGM IGLĂ?Y QUĂ?D DKUGMUWCNP[EJ K| VTCPURÄœEKQY[EJ OKCÄœQ RQE\W EKG Ĺ?G KEJ QUKâIPKĂśEKC Y| PCWEG WEKGTRKCÄœ[ RT\G\ RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\â OQV[YQYCPâ JQOQHQDKâ C| YCICTQYC ÄœQ 68 9| 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ WE\PKQYKG MVĂ?T[EJ E\ĂśUVQ IPĂśDKQPQ \| RQYQFW QTKGPVCELK UGMUWCNPGL QUKâICNK \FGE[ FQYCPKG IQTU\G Y[PKMK Y| PCWEG Y| RT\GEKYKGÄžUVYKG FQ WE\PKĂ?Y MVĂ?T\[ PKG URQV[MCNK UKĂś \|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TĂ?YKGÄąPKE\â $[NK QPK TĂ?YPKGĹ? FYWMTQVPKG DCTF\KGL UMÄœQPPK FQ TG\[IPQYCPKC \|GFWMCELK Y[Ĺ?U\GL Y|UVQUWPMW FQ RQRW NCELK MTCLQYGL 69 9 $TC\[NKK Y[MC\CPQ Ĺ?G YKMV[OK\CELC LGUV \YKâ\CPC \|PGICV[YP[OK Y[PKMCOK Y|PCWEG C|VG \|MQNGK Uâ DCTF\KGL YKFQE\PG Y|RT\[RCFMW YKMV[OK\CELK OQV[YQYCPGL JQOQHQDKâ 70 &QÄąYKCFE\GPKG &GTXKPC OÄœQFGIQ ,COCLE\[MC QRKUCPG RQPKĹ?GL KNWUVTWLG LCMKG UMWVMK OQĹ?G OKGä JQOQHQ DKE\PC RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\C

65 515 *QOQRJQDKG #PCN[UG UVCVKUVKSWG FGU TÅUWNVCVU FG NoGPSWÆVG UWT l’homophobie en milieu scolaire. http://www.sos-homophobie.org/sites/default/ ƂNGU CPCN[UGAGPSWGVGAOKNKGWAUEQNCKTG RFH!S FQEWOGPVU CPCN[UGAGPSWGVGA milieu_scolaire.pdf 66 Dubel and Hielkema (eds), (2010), Gay and lesbian rights are human rights. The Hague: HIVOS 67 $QPF[QRCFJ[C[ # -JCP 5 /WNLK - (TQO VJG HTQPV NKPG # TGRQTV QH C|UVWF[ KPVQ VJG KORCEV QH UQEKCN NGICN CPF LWFKEKCN KORGFKOGPVU VQ UGZWCN JGCNVJ RTQOQVKQP ECTG CPF UWRRQTV HQT OCNGU YJQ JCXG UGZ YKVJ OCNGU KP $CPINCFGUJ CPF +PFKC 0C\ (QWPFCVKQP +PVGTPCVKQPCN 68 1o.QCP 5 /E/KNNCP ( /QVJGTYGNN 5 $GNN # CPF #TUJCF 4 2TQOQVKPI GSWCN 1RRQTVWPKVKGU KP 'FWECVKQP 2TQLGEV 6YQ )WKFCPEG KP &GCNKPI YKVJ *QOQRJQDKE +PEKFGPVU 'FKPDWTIJ 5EQVVKUJ 'ZGEWVKXG 'FWECVKQP Department 69 ).5'0 0CVKQPCN UEJQQN ENKOCVG UWTXG[ 6JG GZRGTKGPEGU QH NGUDKCP IC[ bisexual and transgender youth in our nation’s schools. New York: GLSEN. 70 #NGZCPFGT / CPF 5CPVQ , 'HHGEVU QH JQOQRJQDKE XGTUWU PQPJQOQRQJQDKE XKEVKOKUCVKQP QP UEJQQN EQOOKVOGPV CPF VJG OQFGTCVKPI GHHGEV QH VGCEJGT CVVKVWFGU KP $TC\KNKCP RWDNKE UEJQQNU ,QWTPCN QH .)$6 ;QWVJ

“Na szczęście ludzie zwracajÄ… coraz wiÄ™cej uwagi na homofobiczne przeĹ›ladowania i ich konsekwencje. Ale jest juĹź za późno dla tych, ktĂłrzy popeĹ‚nili samobĂłjstwo i dla tych z nas, ktĂłrzy byli ofiarami przemocy. Nie jestem najbardziej mÄ™ski i czÄ™sto mi dokuczano w szkole podstawowej – w wieku, kiedy sĹ‚owa bolÄ… najbardziej. Kiedy poszedĹ‚em do liceum w mieĹ›cie, obiecaĹ‚em sobie, Ĺźe bÄ™dÄ™ inny i przez pierwsze kilka miesiÄ™cy robiĹ‚em wszystko, Ĺźeby być bardziej „mÄ™skimâ€?. Nie udaĹ‚o siÄ™. Drwiny zaczęły siÄ™ od nowa. Zaczęły krÄ…Ĺźyć plotki. ByĹ‚o mi cięşko. Moje oceny spadĹ‚y, zaczÄ…Ĺ‚em opuszczać lekcje i caĹ‚e dnie w szkole. CzÄ™sto zostawaĹ‚em w Ĺ‚óşku i pĹ‚akaĹ‚em. ObwiniaĹ‚em siebie za tÄ… wrogość i modliĹ‚em siÄ™ do Boga, Ĺźeby zmieniĹ‚ to, kim jestem. StaraĹ‚em siÄ™ naĹ›ladować chĹ‚opcĂłw, ktĂłrzy mnie gnÄ™bili. ZmieniĹ‚em wyglÄ…d i zaczÄ…Ĺ‚em okazywać brak szacunku nauczycielom. ByĹ‚em zawieszany co tydzieĹ„. W Ăłsmej klasie postanowiĹ‚em, Ĺźe nie mogÄ™ pozwolić, aby ta sytuacja kierowaĹ‚a mnÄ… w zĹ‚Ä… stronÄ™. Mam przyjaciół i kochajÄ…cÄ… mnie rodzinÄ™. Wszystko nie zniknęło bez Ĺ›ladu – wciÄ…Ĺź sÄ… osoby, ktĂłre mĂłwiÄ… o mnie podĹ‚e rzeczy, ale wszystko zmienia siÄ™ na lepsze.â€? Dervin Osbourne

21

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Wpływ przemocy rówieśniczej/ homofobicznej przemocy rówieśniczej na zdrowie psychiczne *QOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OQŏG PGICV[YPKG YRĜ[YCä PC \FTQYKG RU[EJKE\PG K| OGPVCNPQıä OĜQF\KGŏ[ EQ OQŏG \| MQNGK ōNG YRĜ[YCä PC KEJ GFWMCELö $CFCPKC Y[MC\WLâ LCUP[ \YKâ\GM OKöF\[ FĜWIQVGTOKPQYâ RQYVC T\CPâ JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| U\MQNG C|FGRTGULâ NöMKGO DTCMKGO RGYPQıEK UKGDKG Y[EQHCPKGO K\QNCELâ URQĜGE\Pâ RQE\WEKGO YKP[ K| \CDWT\GPKCOK UPW 71 7E\PKQYKG MVÏT\[ Y| U\MQNG Uâ RQFFCPK RT\GOQE[ TÏYKG ıPKE\GL OQV[YQYCPGL JQOQHQDKâ E\öıEKGL O[ıNâ Q UCOQ QMCNGE\GPKW K|E\öıEKGL RQRGĜPKCLâ UCOQDÏLUVYC PKŏ OĜQF\K NWF\KG QIÏĜGO +UVPKGLâ TÏYPKGŏ FQYQF[ RQMC\WLâEG ŏG OĜQF\KGŏ DöFâEC QƂCTCOK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| U\MQNG LGUV DCTF\KGL UMĜQPPC FQ PCFWŏ[YCPKC CNMQJQNW K|PCTMQV[ MÏY EQ \|MQNGK ōNG YRĜ[YC PC QDGEPQıEK Y|U\MQNG K|QUKâ IPKöEKC Y| PCWEG ,GFPQE\GıPKG OĜQF\KGŏ VC LGUV DCTF\KGL UMĜQPPC FQ CPICŏQYCPKC UKö Y| T[\[MQYPG \CEJQYCPKC UGMUWCNPG

9 +TNCPFKK FWŏG DCFCPKG Y[MC\CĜQ Y[TCōP[ \YKâ\GM

OKöF\[ JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â C| O[ıNCOK UCOQDÏLE\[OK YıTÏF OĜQF[EJ NGUDKLGM IGLÏY QUÏD DKUGMUWCNP[EJ K| VTCPURĜEKQY[EJ 9KöMU\Qıä \CE\öĜC D[ä ıYKCFQOC UYQLGL UGMUWCNPQıEK Y| YKGMW NCV NCV VQ ıTGFPK YKGM Y| MVÏT[O PCLE\öıEKGL \CE\[PCPQ UKö UCOQQMCNGE\Cä C| VQ YKGM Y| MVÏT[O OĜQF\KGŏ D[ĜC PCLDCTF\KGL UMĜQPPC FQ TQ\YCŏCPKC UCOQDÏLUVYC

#OGT[MCĞUMKG

DCFCPKG Y[MC\CĜQ ŏG KPVGPELG UCOQ DÏLE\G Uâ UKNPKG RQYKâ\CPG \G U\MQNPâ JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â 1UQD[ \IĜCU\CLâEG Y[ŏU\[ RQ\KQO RT\GOQE[ TCRQTVQYCĜ[ TÏYPKGŏ Y[ŏU\[ RQ\KQO KPVGPELK UCOQDÏLE\[EJ +PPG DCFCPKG Y[MC\CĜQ ŏG OĜQF[EJ QUÏD VTCPURĜEKQY[EJ RTÏDQYCĜQ RQRGĜPKä UCOQDÏLUVYQ Y|Y[PKMW F[UMT[OKPCELK K|RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 75

9 *QNCPFKK WE\PKÏY IGLÏY K| WE\GPPKE NGUDKLGM RTÏDQYCĜQ RQRGĜPKä UCOQDÏLUVYQ RT\[PCLOPKGL TC\ LGF PQE\GıPKG \|PKEJ O[ıNCĜQ Q UCOQDÏLUVYKG Y|RQTÏY PCPKW FQ YıTÏF OĜQF\KGŏ[ JGVGTQUGMUWCNPGL 76

+UVPKGLG EQTC\ YKöEGL FQYQFÏY ŏG RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OC TÏYPKGŏ YRĜ[Y PC \FTQYKG RU[EJKE\PG URTCYEÏY 2T\GıNCFQYE[ E\öıEKGL RQRCFCLâ Y| FGRTGULö Uâ DCTF\KGL UMĜQPPK PKŏ KEJ TÏYKGıPKE[ FQ \CEJQYCĞ CPV[URQĜGE\ P[EJ K| RQUKCFCPKC RTQDNGOÏY RTCYP[EJ Y| FQTQUĜQıEK 77 $CFCPKC UWIGTWLâ VGŏ ŏG QMQĜQ RQĜQYC YU\[UVMKEJ F\KGEK \YKâ\CP[EJ \| RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â QIÏNPKG LGUV CNDQ URTCYECOK CNDQ QƂCTCOK K|Uâ QPG PCLDCTF\KGL PKGURQMQLPG \G YU\[UVMKEJ F\KGEK \YKâ\CP[EJ \|RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â 78 &QFCVMQYQ DCFCPKG Y| +\TCGNW Y[MC\CĜQ ŏG WE\WEKG EKGTRKGPKC WRQMQT\GPKC K|IPKGYW YıTÏF URTCYEÏY \Y[MNG Y[LCıPKCLâ FNCE\GIQ RT\GEJQF\â QPK QF UĜQYPGL FQ Ƃ\[E\ PGL RT\GOQE[ 79

9 +TNCPFKK 2ÏĜPQEPGL W IGLÏY MVÏT\[ D[NK RQFFCYCPK

RT\GOQE[ Y| U\MQNG E\öıEKGL FKCIPQ\QYCPQ RTQDNGO[ \FTQYKC RU[EJKE\PGIQ QTC\ MKGTQYCPQ KEJ FQ URGELCNK UVÏY %\öıEKGL TÏYPKGŏ UKö QMCNGE\CNK O[ıNGNK Q|UCOQDÏL UVYKG NWD RQFGLOQYCNK RTÏD[ UCOQDÏLE\G 9| 9KGNMKGL $T[VCPKK DCFCPKG Y[MC\CĜQ ŏG RQĜQYC NGUDKLGM K| MQDKGV DKUGMUWCNP[EJ RT\GF TQMKGO ŏ[EKC UCOQQMCNGE\CĜC UKö Y|RQTÏYPCPKW \|LGFP[O PC |PCUVQNCVMÏY IGPGTCNPKG 73

9 DCFCPKW RT\GRTQYCF\QP[O Y| MKNMW MTCLCEJ #OGT[MK

ěCEKĞUMKGL74 QMQĜQ TGURQPFGPVÏY UVYKGTF\KĜQ ŏG IPöDKGPKG URTCYKĜQ ŏG KEJ ŏ[EKG LGUV dVTWFPG K|UOWVPGq UVYKGTF\KĜQ ŏG FQıYKCFE\GPKC VG URTCYKĜ[ ŏG Uâ dPKGRGYPK UKGDKGq C|RTCYKG TGURQPFGPVÏY \|%JKNG RT\[\PCĜQ UKö FQ TQ\YCŏCPKC UCOQDÏLUVYC

71 *KNNKGT # 6WTPGT # /KVEJGNN # 9TKVKPI VJGOUGNXGU KP CICKP [GCTU on. The 2nd national report on the sexual health & well-being of same sex attracted young people in Australia. Melbourne: Australian Research Centre KP 5GZ *GCNVJ CPF 5QEKGV[ #4%5*5 .C 6TQDG 7PKXGTUKV[ CPF 6C[NQT GV CN 'XGT[ ENCUU KP GXGT[ UEJQQN 6JG ƂTUV PCVKQPCN ENKOCVG UWTXG[ QP JQOQRJQDKC DKRJQDKC CPF VTCPURJQDKC KP %CPCFKCP UEJQQNU (KPCN 4GRQTV Toronto: Egale Canada Human Rights Trust. 72 /C[QEM 2 GV CN 5WRRQTVKPI .)$6 NKXGU # UVWF[ QH VJG OGPVCN JGCNVJ and well-being of lesbian, gay, bisexual and transgender people. Ireland: $G.QP) 6Q ).'0 73 5VQPGYCNN 2TGUETKRVKQP HQT %JCPIG JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM documents/prescription_for_change.pdf 74 72%* 2#*1 'UVWFKQ C|VTCXÅU FG KPVGTPGV UQDTG DWNN[KPI [ UWU OCPKHGUVCEKQPGU JQOQHÏDKECU GP GUEWGNCU FG %JKNG )WCVGOCNC /ÅZKEQ [ 2GTÖ

22

75 %NGOGPVU 0QNNG - GV CN #VVGORVGF UWKEKFG COQPI VTCPUIGPFGT RGTUQPU 6JG KPƃWGPEG QH IGPFGT DCUGF FKUETKOKPCVKQP CPF XKEVKOKUCVKQP ,QWTPCN QH *QOQUGZWCNKV[ 76 -GW\GPMCOR 5 5VGGFU IGYQPGT PQQKV IGYQQP #EEGRVCVKG XCP homoseksualiteit in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau 77 5CNOQP ) ,COGU # 5OKVJ &/ $WNN[KPI KP UEJQQNU UGNH TGRQTVGF CPZKGV[ FGRTGUUKQP CPF UGNH GUVGGO KP UGEQPFCT[ UEJQQN EJKNFTGP $/, CPF 1NYGWU & $WNN[KPI CV UEJQQN DCUKE HCEVU CPF GHHGEVU QH C|UEJQQN DCUGF KPVGTXGPVKQP RTQITCO , %JKNF 2U[EJQN 2U[EJKCVT[ 3WQVGF KP -KO ;5 $WNN[KPI CPF UWKEKFG # 4GXKGY +PV , #FQNGUE /GF *GCNVJ 78 United Nations Secretary-General’s Study on Violence against Children,

4GIKQPCN &GUM 4GXKGY 0QTVJ #OGTKEC JVVR YYY XKQNGPEGUVWF[ QTI r27 79 )GKIGT $ (KUEJGT / 9KNN 9QTFU 'XGT *CTO /G! 'UECNCVKQP HTQO 8GTDCN to Physical Abuse in Sixthgrade Classrooms. Journal of Interpersonal Violence. 21(3): 337-57.

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

2.3. Dlaczego sektor edukacyjny powinien odnieść się do problemu homofobicznej przemocy rówieśniczej 9KGNG OKPKUVGTUVY GFWMCELK K|KPUV[VWELK \YKâ\CP[EJ \|GFWMCELâ RQFLöĜQ MTQMK OCLâEG PC EGNW \YCNE\CPKG RT\GOQE[ TÏYKGıPK E\GL \G Y\INöFW PC TCUö Y[\PCPKG E\[ PKGRGĜPQURTCYPQıä CNG PKGYKGNG \CLOWLG UKö RT\GOQEâ \YKâ\CPâ \|QTKGPVCELâ UGMUW CNPâ E\[ VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ &\KGLG UKö VCM IĜÏYPKG FNCVGIQ ŏG UMCNC RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL PKG \QUVCĜC TQ\RQ\PCPC C|OGVQF[ TGCIQYCPKC K|RTGYGPELK PKG Uâ RQYU\GEJPKG \PCPG -QNGLP[O RQYQFGO LGUV \TÏŏPKEQYCPG URQĜGE\PG PCUVCYKGPKG K|Y[E\WNGPKG PC JQOQUGMUWCNPQıä K|PKGV[RQYQıä VQŏUCOQıEK RĜEKQY[EJ EQ WVTWFPKC RQFGLOQYCPKG F\KCĜCĞ ,GFPCMŏG JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OC YRĜ[Y PC QƂCT[ URTCYEÏY ıYKCFMÏY QTC\ U\MQĜö Y|MVÏTGL FQEJQF\K FQ KPE[FGPVÏY RT\GOQE[ ,CM Y[MC\CPQ Y|RQRT\GFPKO RQFTQ\F\KCNG RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OC RQYCŏPG MQPUGMYGPELG GFWMCE[LPG 2T\GOQE OQV[YQYCPC JQOQHQDKâ LGUV YKöE RTQDNGOGO MVÏT[ OWUK D[ä RQTWU\QP[ Y| UGMVQT\G GFWMCELK #|MQPMTGVPKGL UGMVQT GFWMCELK RQYKPKGP \YTÏEKä WYCIö PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â PKG\CNGŏPKG QF VGIQ E\[ Y|FCP[O MQPVGMıEKG JQOQUGMUWCNPQıä LGUV CMEGRVQYCNPC RQPKGYCŏ IPöDKGPKG JQOQHQDKE\PG OC YRĜ[Y PC RTCYQ FQ GFWMCELK K|'FWMCELK FNC 9U\[UVMKEJ RQPKGYCŏ LGUV VQ HQTOC F[UMT[OKPCELK K|Y[MNWE\GPKC QTC\ FNCVGIQ ŏG PCTWU\C \CUCFö DG\RKGE\PGL U\MQĜ[ \QD TCOMC

Prawo do edukacji s JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C LGUV \CITQŏGPKGO FNC RQYU\GEJPGIQ RTCYC FQ GFWMCELK EQ \QUVCĜQ \CYCTVG Y|/KNNGPKLP[EJ %GNCEJ 4Q\YQLW &QMWOGPV &CMCT (TCOGYQTM HQT #EVKQP80 Y[TCŏC TÏYPKGŏ \YKâ\GM RQOKö F\[ RTCYGO FQ Y[UQMKGL LCMQıEK GFWMCELK C| RTCYGO FQ DG\RKGE\PGIQ K| YQNPGIQ QF RT\GOQE[ ıTQFQYKUMC MU\VCĜEGPKC 5[UVGO GFWMCELK OC QDQYKâ\GM \CRGYPKGPKC RTCYC FQ GFWMCELK C|JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C RQFYCŏC YU\[UVMKG VT\[ Y[OKCT[ RQFGLıEKC FQ GFWMCELK QRCTVGIQ Q RTCYC E\ĜQYKGMC FQUVöRPQıä GFWMCELK LCMQıä GFWMCELK K|U\CEWPGM Y|ıTQ FQYKUMW WE\GPKC UKö

Edukacja dla Wszystkich s JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C LGUV DCTKGTâ RT\GU\MCF\CLâEâ Y|QUKâIPKöEKW EGNÏY 'FWMCELK

FNC 9U\[UVMKEJ QFPQU\âE[EJ UKö FQ FQUVöRW FQ GFWMCELK WVT\[OCPKC UKö Y| U\MQNG K| QUKâIPKöä U\MQNP[EJ ,CM RQMC\WLâ FQYQF[ \CRTG\GPVQYCPG Y PKPKGLU\[O TQ\F\KCNG JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OC \PCE\âE[ YRĜ[Y PC QDGEPQıEK Y|U\MQNG YE\GUPG QFGLıEKG \G U\MQĜ[ K|QUKâIPKöEKC Y|PCWEG *KUVQTKC -CVJ \|6CLNCPFKK PC PCUVöRPGL UVTQPKG RQMC\WLG LCM DTCM \CURQMQLGPKC RQVT\GD YU\[UVMKEJ WE\PKÏY RQFYCŏC 'FWMCELö FNC 9U\[UVMKEJ

Ramka 3: Prawa człowieka i edukacja %GNGO RQFGLıEKC FQ GFWMCELK DC\QYCPGIQ PC RTCYCEJ E\ĜQYKGMC LGUV \CRGYPKGPKG CD[ MCŏFG F\KGEMQ OKCĜQ FQUVöR FQ Y[UQMKGL LCMQıEK GFWMCELK \|RQU\CPQYCPKGO LGIQ NWD LGL RTCYC FQ IQFPQıEK K|QRV[OCNPGIQ TQ\YQLW 2QFGLıEKG VQ OC VT\[ Y[OKCT[

RTCYQ FQ FQUVöRW FQ GFWMCELK s PC RQFUVCYKG TÏYPQıEK U\CPU K|DG\ F[UMT[OKPCELK \ LCMKGIQMQNYKGM Y\INöFW RTCYQ FQ TÏYPQıEKQYGL GFWMCELK s CD[ URGĜPKä LGL NWD LGIQ RQVGPELCĜ QMTGıNKä U\CPUG PC \CVTWFPKGPKG K| TQ\YKPâä ŏ[EKQYG WOKGLöVPQıEK PC RQFUVCYKG U\GTQMKEJ KUVQVP[EJ K|KPMNW\[YP[EJ RTQITCOÏY PCWE\CPKC QTC\ RT\[LC\PGIQ F\KGEMW DG\RKGE\PGIQ K|\FTQYGIQ ıTQFQYKUMC U\MQNPGIQ

RTCYQ FQ U\CEWPMW Y|ıTQFQYKUMW U\MQNP[O s TÏYP[ U\CEWPGM FNC MCŏFGIQ E\ĜQYKGMC Y|V[O U\CEWPGM FNC VQŏUCOQıEK KPVGITCNPQıEK K|RTCYC FQ WE\GUVPKEVYC QTC\ RTCYQ FQ YQNPQıEK QF MCŏFGL HQTO[ RT\GOQE[

2QFGLıEKG FQ GFWMCELK DC\QYCPG PC RTCYCEJ E\ĜQYKGMC \YKöMU\C FQUVöR LCM K|WE\GUVPKEVYQ Y|U\MQNPKEVYKG RQPKGYCŏ URT\[LC KPVGITCELK TÏŏPQTQFPQıEK TÏYP[O U\CPUQO K|PKGF[UMT[OKPCELK 2QRTCYKC LCMQıä GFWMCELK RQRT\G\ RTQOQYCPKG UMQPEGPVTQYCPGIQ PC WE\PKCEJ K|RCTV[E[RCE[LPGIQ RQFGLıEKC FQ PCWE\CPKC QTC\ RQRT\G\ UVYCT\CPKG DG\RKGE\PGIQ ıTQFQYKUMC FQ PCWMK 1DC VG E\[PPKMK Uâ HWPFCOGPVGO RTQEGUW PCWE\CPKC 5\CEWPGM FQ RTCY E\ĜQYKGMC YURKGTC URQĜGE\P[ K|GOQELQPCNP[ TQ\YÏL F\KGEK RT\G\ \CDG\RKGE\CPKG KEJ NWF\MKGL IQFPQıEK K|RQFUVCYQY[EJ RTCY MVÏTG Uâ PKG\DöFPG FQ QUKâIPKöEKC KEJ RGĜPGIQ RQVGPELCĜW 2QPCFVQ U\CEWPGM FNC RTCY E\ĜQYKGMC RTQOWLG U\CEWPGM FNC TÏŏPKE EQ OC MNWE\QYG \PCE\GPKG FNC \CRQDKGICPKC RT\GOQE[ 2QFGLıEKG FQ GFWMCELK DC\QYCPG PC RTCYCEJ E\ĜQYKGMC RTQYCF\K FQ UVYQT\GPKC DG\RKGE\PGIQ ıTQFQYKUMC URT\[LCLâEGIQ PCWEG IF\KG PCWE\[EKGNG K|WE\âE[ UKö YURÏNPKG EKGU\â UKö RTQEGUGO GFWMCE[LP[O ŌTÏFĜC 70'5%1 CPF 70+%'( # JWOCP TKIJVU DCUGF CRRTQCEJ VQ 'FWECVKQP HQT #NN 70'5%1 5VQRRKPI XKQNGPEG KP UEJQQNU # )WKFG HQT 6GCEJGTU

80 7PKVGF 0CVKQPU 7PKVGF 0CVKQPU /KNNGPPKWO &GENCTCVKQP 0GY ;QTM 7PKVGF 0CVKQPU 9QTNF 'FWECVKQP (QTWO 6JG &CMCT (TCOGYQTM HQT #EVKQP 2CTKU 70'5%1 70'5%1 'FWECVKQP (QT #NN )NQDCN /QPKVQTKPI 4GRQTV 2CTKU 70'5%1

23

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

&[UMT[OKPCELC K|KPMNW\[YPQĹä s RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\C OQV[YQYCPC JQOQHQDKâ LGUV HQTOâ F[UMT[OKPCELK \G Y\INĂśFW PC ƒ

QTKGPVCELĂś UGMUWCNPâ K VQĹ?UCOQĹä RÄœEKQYâ 6CM UCOQ LCM F[UMT[OKPCELC K|Y[MNWE\GPKG PC RQFUVCYKG TCU[ RÄœEK MQNQTW PKGRGÄœ PQURTCYPQÄąEK E\[ TGNKIKK LGUV PKGFQRWU\E\CNPC VCM PKGFQRWU\E\CNPC LGUV VCMĹ?G K|F[UMT[OKPCELC K|Y[MNWE\GPKG PC RQFUVCYKG QTKGPVCELK UGMUWCNPGL K| VQĹ?UCOQÄąEK RÄœEKQYGL 9[GNKOKPQYCPKG F[UMT[OKPCELK QTC\ RTQOQYCPKG \FTQYKC GOQELQPCNPGIQ K|FQDTGIQ UCOQRQE\WEKC RQRTCYKC ÄąTQFQYKUMQ WE\GPKC UKĂś K|FÄœWIQVGTOKPQYG URQÄœGE\PG K|GMQPQOKE\PG E\[PPKMK TQ\YQLW *QOQHQDKE\PC RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\C RQFYCĹ?C TĂ?YPKGĹ? KPMNW\[YPQĹä Y|RNCEĂ?YMCEJ QÄąYKCVQY[EJ +PMNW\[YPC GFWMCELC Q\PCE\C Ĺ?G YU\[UVMKG U\MQÄœ[ FQEKGTCLâ FQ MCĹ?FGIQ WE\PKC K|KFGPV[Ć‚MWLâ QTC\ QFPQU\â UKĂś FQ DCTKGT Y|FQUVĂśRKG FQ OQĹ?NK YQÄąEK GFWMCE[LP[EJ +PMNW\[YPC GFWMCELC Y[OCIC KPMNW\[YP[EJ RQNKV[M ÄąTQFQYKUM U\MQNP[EJ RQFUVCY RTQITCOQY[EJ K|U\MQNGÄž PCWE\[EKGNK 81

d5\MQÄœ[ \ KPMNW\[YPâ QTKGPVCELâ Uâ PCLUMWVGE\PKGLU\[O ÄąTQFMKGO \YCNE\CPKC F[UMT[OKPWLâE[EJ RQUVCY VYQT\â UGTFGE\PG URQÄœGE\PQÄąEK DWFWLâ KPMNW\[YPG URQÄœGE\GÄžUVYQ K QUKâICLâ GFWMCELĂś FNC YU\[UVMKEJ q82 $G\RKGE\PG U\MQÄœ[ s U\MQÄœ[ RQYKPP[ D[ä DG\RKGE\P[OK UCPMVWCTKCOK ƒ

83 CNG JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\C RQFYCĹ?C \CUCFĂś DG\RKGE\PGL U\MQÄœ[ URTCYKC Ĺ?G U\MQÄœ[ Uâ PKGDG\RKGE\PG FNC QUĂ?D RQFFCP[EJ RT\GÄąNCFQYCPKQO Uâ U\MQFNKYG FNC KPP[EJ WE\PKĂ?Y K|OCLâ PKGMQT\[UVP[ YRÄœ[Y PC ECÄœG U\MQNPG ÄąTQFQYKUMQ ,GĹ?GNK U\MQÄœC PKG LGUV DG\RKGE\PC YCPFCNK\O UMKGTQYCP[ PC OKGPKG U\MQNPG Y\TCUVC QDTCĹ?NKYG \CEJQYCPKC Y|UVQUWPMW FQ MCFT[ U\MQNPGL GUMCNWLâ MQPĆƒKMV[ OKĂśF\[ ITWRCOK TĂ?YKGÄąPKE\[OK UKĂś RQVĂśIWLâ C|UCOQ WE\GPKG UKĂś UVCLG UKĂś VTWFPG 0CLE\ĂśUVU\â QFRQYKGF\Kâ YÄąTĂ?F OÄœQF[EJ NWF\K PC DTCM RQE\WEKC DG\RKGE\GÄžUVYC LGUV \COMPKĂśEKG UKĂś Y|UQDKG 7E\PKQYKG DĂśFâ TGCIQYCä Y|VCMK UCO URQUĂ?D LGÄąNK U\MQÄœC LGUV PKGĹ?[E\NKYC 5VYQT\GPKG RT\[LC\PGL U\MQÄœ[ KF\KG TĂśMC Y|TĂśMĂś \|DG\RKGE\GÄžUVYGO

UrodziĹ‚am siÄ™ męşczyznÄ…, ale nigdy nie czuĹ‚em siÄ™ swobodnie w mÄ™skim ciele, noszÄ…c mÄ™skie ubrania czy podporzÄ…dkowujÄ…c siÄ™ mÄ™skim rolom genderowym. To nie oznacza, Ĺźe chciaĹ‚em być kobietÄ…, ale Ĺźe widziaĹ‚am siÄ™ pomiÄ™dzy mÄ™skim a kobiecym. Jestem osobÄ… transpĹ‚ciowÄ…, albo kathoey po tajsku. Nie widzimy siÄ™ jako męşczyĹşni, a nasza toĹźsamość pĹ‚ciowa róşni siÄ™ od naszej orientacji seksualnej. Jako osoba transpĹ‚ciowa mogÄ™ ubrać siÄ™ w kobiece ubrania, ale to nie oznacza, Ĺźe pociÄ…gajÄ… mnie męşczyĹşni. Niemniej jednak istnieje przekonanie, wedĹ‚ug ktĂłrego osoby transpĹ‚ciowe rĂłwnajÄ… siÄ™ gejom lub lesbijkom. W szkole podstawowej i w liceum nie mogĹ‚am otwarcie wyraĹźać mojej toĹźsamoĹ›ci. MusiaĹ‚em nosić mundurki dla chĹ‚opcĂłw, a nauczyciele nazywali mnie imieniem, ktĂłre przypisano mi przy porodzie, mimo moich obiekcji. Kiedy pierwszy raz ujawniĹ‚am siÄ™ jako osoba transpĹ‚ciowa w liceum, inni traktowali mnie jako Ĺźart, albo myĹ›leli, Ĺźe przechodzÄ™ pewnÄ… fazÄ™. NiektĂłrzy nauczyciele okazywali zrozumienie, ale byli przekonani, Ĺźe staĹ‚em siÄ™ taka przez wyrzÄ…dzone krzywdy w poprzednim Ĺźyciu. MuszÄ™ dodać, Ĺźe czuĹ‚em siÄ™ zawstydzona i nie mogĹ‚em pogodzić religii z wĹ‚asnÄ… toĹźsamoĹ›ciÄ…. CzÄ™sto Ĺ‚apaĹ‚am siÄ™ na poczuciu niezrozumienia i ostracyzmu ze strony innych uczniĂłw i nauczycieli. Polityka edukacji w Tajlandii skupiĹ‚a siÄ™ na promowaniu Edukacji dla Wszystkich i rĂłwnoĹ›ci gender, ale kiedy adresowane zaczęły być potrzeby wielu spoĹ‚ecznoĹ›ci w niekorzystnej sytuacji, dla uczniĂłw transpĹ‚ciowych postÄ™p jeszcze nie nadszedĹ‚. Osoby transpĹ‚ciowe zazwyczaj czujÄ… siÄ™ nie na miejscu w szkole, poniewaĹź nieĹ‚atwo dopasowujÄ… siÄ™ do dychotomii kobiecych i mÄ™skich uczniĂłw, a przez to stajÄ… siÄ™ niewidoczni. Aby w peĹ‚ni zrealizować EdukacjÄ™ dla Wszystkich, musimy rozpoznać, Ĺźe rĂłwność pĹ‚ci musi być uniwersalna dla kaĹźdej istoty ludzkiej, w tym dla osĂłb transpĹ‚ciowych. Nauczycielom czÄ™sto brak jest zrozumienia potrzeb tych uczniĂłw. DostÄ™pne sÄ… róşne mundurki szkolne dla chĹ‚opcĂłw i dziewczÄ…t, a uczniowie transpĹ‚ciowi nie mogÄ… nosić mundurkĂłw przeciwnej pĹ‚ci. Aby odpowiednio odnieść siÄ™ do tych problemĂłw i naprawdÄ™ wesprzeć EdukacjÄ™ dla Wszystkich, edukatorzy i edukatorki muszÄ… promować wspierajÄ…ce Ĺ›rodowisko dla transpĹ‚ciowych uczniĂłw, muszÄ… teĹź wspierać ich i zachÄ™cać do pĂłjĹ›cia na uczelniÄ™ wyĹźszÄ…. PromujÄ…c rĂłwność pĹ‚ci, musimy zapewnić, aby gender nigdy nie uchodziĹ‚ za bazÄ™ dla dyskryminacji w edukacji. Kath Khangpiboon, Thai Transgender Alliance Uwaga: KoĹ„cĂłwki mÄ™skie i şeĹ„skie zostaĹ‚y pomieszane, w celu osiÄ…gniÄ™cia neutralnoĹ›ci pĹ‚ci, z ktĂłrÄ… identyfikuje siÄ™ autor/ka tekstu.

81 UNESCO, (2009), Policy guidelines on inclusion in education. Paris: UNESCO. 82 UNESCO, (1994), The Salamanca Statement. Paris: UNESCO. 83 'FWECVKQP +PVGTPCVKQPCN 5EJQQNU 5JCNN DG 5CHG 5CPEVWCTKGU # &GENCTCVKQP D[ 'FWECVKQP +PVGTPCVKQPCN JVVR FQYPNQCF GK KG QTI &QEU 9GD&GRQV ANGCĆƒGVA Schools-As-Safe-Sanctuaries_en.pdf

24

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

3.

PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ: MOŻLIWOŚCI INTERWENCJI I PREWENCJI

4CF\GPKG UQDKG \| TÏYKGıPKE\â RT\GOQEâ OQV[YQYCPâ JQOQHQDKâ Y| RNCEÏYMCEJ QıYKCVQY[EJ LGUV VTWFP[O Y[\YCPKGO 6Q EQ OQŏPC RT\GFUKöY\Kâä \CNGŏ[ QF MQPVGMUVW MTCLQYGIQ ĜâE\PKG \|RTCYQFCYUVYGO K|CURGM VCOK MWNVWTQY[OK VCM YKöE \CMTGU OQŏNKY[EJ QRELK \CRTG\GPVQYCP[EJ Y| V[O TQ\F\KCNG QF\YKGTEKGFNC RQFGL ıEKG MTCLQYG 0CNGŏ[ LGFPCM \YTÏEKä WYCIö ŏG PCYGV Y|PCLDCTF\KGL Y[OCICLâE[EJ YCTWPMCEJ YEKâŏ LGUV OKGLUEG PC RQFLöEKG CMELK ,CM LWŏ \QUVCĜQ YURQOPKCPG YG| YE\G ıPKGLU\[EJ TQ\F\KCĜCEJ JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPK E\C VCM UCOQ LCM MCŏFC HQTOC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL VYQT\[ PKGDG\RKGE\PG ıTQFQYKUMQ U\MQNPG PKG\CNGŏPKG QF VGIQ E\[O RT\GOQE LGUV OQV[YQYCPC 9 IGUVKK YĜCF\ GFWMCE[LP[EJ LGUV CD[ E\GTRCä \|KUVPKGLâE[EJ RQNKV[M \CRQ DKGICLâE[EJ RT\GOQE[ K|RT\GıNCFQYCPKW ŏGD[ PCWMC D[ĜC DG\RKGE\PKGLU\C

0KPKGLU\C UGMELC FQUVCTE\C MKNMW RTCMV[E\P[EJ YUMC\ÏYGM LCM RQFGLOQYCä OQŏNKYG CMELG PC RQ\KQOKG PCTQFQY[O K|U\MQNP[O Y|MTCLCEJ MVÏTG FQRKGTQ \CE\[PCLâ TCF\Kä UQDKG \|V[O RTQDNGOGO $CTF\KGL U\E\GIÏĜQYG RT\[MĜCF[ FQDT[EJ RTCMV[M K| RQNKV[M \PCNGōä OQŏPC Y| TQ\F\KCNG 0KGMVÏTG \|PKEJ OQIâ D[ä DCTF\KGL CFGMYCVPG FQ RQVT\GD RCĞUVY MVÏTG LWŏ YRTQYCF\KĜ[ RGYPG TQ\YKâ\CPKC FQV[E\âEG VGIQ VGOCVW 2QFE\CU IF[ Y[OKGPKQPG PKŏGL RT\[MĜCF[ E\öUVQ RQEJQF\â \|MTCLÏY TQ\YKPKöV[EJ K|PKG Uâ ECĜMQYKEKG OQŏNKYG FQ RQYKGNGPKC OQIâ D[ä LGFPCMŏG \CCFQRVQYCPG FQ KPP[EJ MQPVGMUVÏY K|Wŏ[VG LCMQ RQFUVCY[ FQ F\KCĜCĞ

25

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Na poziomie krajowym Linia polityczna 5MWVGE\PG RQNKV[MK QRKGTCLâ UKö PC QFRQYKGFPKEJ FQYQFCEJ 9 YKGNW MTCLCEJ DTCM TCOQYGL RQNKV[MK F\KCĜCĞ OCLâE[EJ PC EGNW \YCNE\CPKG JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL QF\YKGTEKGFNC DTCM FQYQFÏY Q UMCNK RTQDNGOW 9|VCMKO RT\[RCFMW RKGTYU\[O MTQMKGO LGUV \GDTCPKG FCP[EJ \C RQOQEâ YKCT[IQFP[EJ OGVQF DCFCYE\[EJ 9 KPP[EJ RT\[RCFMCEJ DTCM LCUPGL RQNKV[MK OQŏG QF\YKGT EKGFNCä DTCM \CCPICŏQYCPKC RQNKV[E\PGIQ 2QFGLOQYCPKG VGOCVW TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL K| VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL Y|U\MQĜCEJ E\öUVQ LGUV VGOCVGO YTCŏNKY[O YQMÏĜ MVÏTGIQ OQŏG Y[UVöRQYCä UKNP[ QRÏT \G UVTQP[ RQNKV[MÏY NKFGTÏY TGNKIKLP[EJ K|KPP[EJ 9 MQPUGMYGPELK OKPKUVGTUVYC GFWMCELK OQIâ PKGEJöVPKG RQTWU\Cä RTQDNGO JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ TÏYKGıPKE\GL 2QPQYPKG FQYQF[ ITCLâ FWŏâ TQNö LGFPCMŏG MQPKGE\PG Uâ VGŏ F\KCĜCPKC \G UVTQP[ GFWMCVQTÏY TQF\KEÏY \YKâ\MÏY PCWE\[EKGNK K| KPP[EJ MVÏT\[ OCLâ WF\KCĜ Y|VYQT\GPKW MU\VCĜVW U[UVGOW GFWMCELK 9 MTCLCEJ Y|MVÏT[EJ VCMKG RQNKV[MK PKG KUVPKGLâ MNWE\QYG MTQMK MVÏTG PCNGŏ[ RQFLâä VQ

9\OQEPKGPKG

FQYQFÏY RQRT\G\ \DKGTCPKG FCP[EJ Q |PCVWT\G K|UMCNK RTQDNGOW Y|KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ QTC\ Q YRĜ[YKG JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL PC EGNG GFWMCE[LPG

9 +TNCPFKK PC RT\[MĜCF Y[PKMK \| MQORNGMUQYGIQ QIÏN PQMTCLQYGIQ DCFCPKC UMĜQPKĜ[ /KPKUVGTUVYQ 'FWMCELK FQ RQFLöEKC F\KCĜCĞ YQDGE JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ U\MQNPGL QTC\ FQ YĜâE\GPKC OĜQF[EJ IGLÏY NGUDKLGM QUÏD DKUGMUW CNP[EJ K|VTCPURĜEKQY[EJ FQ -TCLQYGL 5VTCVGIKK <CRQDKGICPKC 5COQDÏLUVYQO LCMQ MNWE\QYâ RQRWNCELö

<KFGPV[ƂMQYCPKG GYGPVWCNP[EJ UQLWU\PKMÏY K| YURÏNPC

RTCEC \|Y[MQT\[UVCPKGO FQYQFÏY PC T\GE\ RQFPKGUKGPKC ıYKCFQOQıEK Q PCVWT\G UMCNK K| YRĜ[YKG JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL YıTÏF MNWE\QY[EJ KPVGTGUCTKWU\[ ĜâE\PKG \| WT\öFPKMCOK GFWMCE[LP[OK UVQYCT\[U\GPKCOK PCWE\[EKGNUMKOK NKFGTCOK URQĜGE\PQıEK K|TQF\KECOK

2TCEC \|YĜCF\COK QıYKCVQY[OK YURÏNPQVCOK K|RT\[YÏF

ECOK TGNKIKLP[OK QTC\ F\KGPPKMCT\COK Y|EGNW \CRGYPKGPKC YURCTEKC K| TQ\RQYU\GEJPKCPKC LCUP[EJ MQOWPKMCVÏY Q| PKGFQRWU\E\CNPQıEK YU\GNMKGL F[UMT[OKPCELK Y| V[O JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

+FGPV[ƂMQYCPKG K| TQ\YKLCPKG URGELCNP[EJ UVTCVGIKK MTCLQ

Y[EJ K|NQMCNP[EJ MVÏTG FQUVCTE\[Ĝ[D[ TCO FQ RTCE[ PCF JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â ĜâE\PKG \| NKPKCOK RQNKV[E\P[OK WY\INöFPKCLâE[OK RQWHPQıä F[UE[RNKPö DG\RKGE\GĞUVYQ FQDTQ WE\PKÏY QD[YCVGNUVYQ QDU\GTPâ GFWMCELö UGMUWCNPâ RTCYC WE\PKÏY \ *+8 RT\GEKYF\KCĜC PKG RT\GOQE[ NWD RT\GıNCFQYCPKW 4Q\RQT\âF\GPKC RT\G EKYMQ U\GTQMQ TQ\WOKCPGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL NWD KPPG

26

UVTCVGIKG FQV[E\âEG F[UMT[OKPCELK \G Y\INöFW PC TCUö MQNQT UMÏT[ TGNKIKö K RĜGä OQIâ UVCPQYKä RWPMV Y[LıEKQY[ FQ \CLöEKC UKö JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â &NC RT\[MĜCFW Y| 9KGNMKGL $T[VCPKK QTICPK\CELG URQĜGE\GĞ UVYC QD[YCVGNUMKGIQ VCMKG LCM 5VQPGYCNN RTCEQYCĜ[ ıEKıNG \| &GRCTVCOGPVGO 'FWMCELK CD[ \KPVGITQYCä MQPEGRELö JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL FQ KUVPKGLâE[EJ TCO RQNKV[E\P[EJ 4\GE\PKEVYQ QRKGTCLâEG UKö PC KUVPKGLâE[EJ \QDQYKâ\CPKCEJ \YCNE\CPKC RT\GıNCFQYCĞ K| RT\GOQE[ QDKGTCLâEG RQFGLıEKG GFWMCE[LPG QMC\CĜQ UKö UVCPQYKä UMWVGE\Pâ UVTCVGIKö

6CO IF\KG PKG KUVPKGLâ RQFQDPG RQNKV[MK PCNGŏ[ \KFGPV[

ƂMQYCä OKöF\[PCTQFQYG K| TGIKQPCNPG TCO[ RQNKV[E\PG MVÏTG OQIâ D[ä Wŏ[VG LCMQ RWPMV Y[LıEKC FQ KEJ QRTCEQ YCPKC \QD TCOMC

Ramka 4: Ramy międzynarodowe i regionalne -QPYGPELG K| KPUVTWOGPV[ OKöF\[PCTQFQYG OQIâ UĜWŏ[ä LCMQ RWPMV Y[LıEKC FQ TQ\YKLCPKC MTCLQY[EJ RQNKV[M 2T\[MĜCF[ QDGLOWLâ 'FWMCELö FNC 9U\[UVMKEJ &CMCT (TCOGYQTM <CUCF[ ;QI[CMCTV[ K| TCO[ RTCY E\ĜQYKGMC VCMKG LCM -QPYGPELC 2TCY &\KGEMC 4CO[ RQNKV[E\PG K|\QDQYKâ\CPKC PC RQ\KQOKG TGIKQPCNP[O TÏYPKGŏ OQIâ UVCPQYKä RQFUVCYö FQ TQ\YQLW RQNKV[M 2T\[MĜCF[ QDGLOWLâ

9 TQMW <ITQOCF\GPKG 1IÏNPG 1TICPK\CELK 2CĞUVY #OGT[MCĞUMKEJ RT\[LöĜQ TG\QNWELö RQVöRKCLâEâ F[UMT[OKPCELö QUÏD \G Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ K VQŏUCOQıä RĜEKQYâ Y\[YCLâE RCĞUVYC FQ RQFLöEKC PKG\DöFP[EJ MTQMÏY Y| EGNW \CRQDKGICPKC MCTCPKC K|Y[MQT\GPKGPKC VGIQ TQF\CLW F[UMT[OKPCELK

9 TQMW RCĞUVY E\ĜQPMQYUMKEJ 4CF[ 'WTQR[ \QDQYKâ\CĜQ UKö FQ UFQ RQFLöEKC U\GTQMKGIQ \CUQDW F\KCĜCĞ Y|EGNW \YCNE\GPKC F[UMT[OKPCELK OQV[YQYCPGL QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ K| VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ İTQFMK VG \QUVCĜ[ QMTGıNQPG Y| TGMQOGPFCELCEJ 4CF[ 'WTQR[ K| TGRTG\GPVWLâ RKGTYU\G PC ıYKGEKG MQORNGMUQYG OKöF\[T\âFQYG RQTQ\WOKGPKG Q RTCYCEJ QUÏD .)$6

9 TQMW OKPKUVTQYKG GFWMCELK K|\FTQYKC #OGT[MK

ěCEKĞUMKGL K| -CTCKDÏY Y[FCNK /KPKUVGTKCNPâ &GMNCTCELö 2TGYGPELC RT\G\ 'FWMCELö MVÏTC W\PCĜC MQPKGE\PQıä \CCFTGUQYCPKC RQVT\GD NWF\K Q QFOKGPP[EJ QTKGPVCELCEJ UGMUWCNP[EJ K|VQŏUCOQıEKCEJ RĜEKQY[EJ K|RQFCĜC ıTQFMK RQOQEPG Y|RTQOQYCPKW DG\RKGE\P[EJ K|KPMNW\[YP[EJ U\MÏĜ

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

Interwencje 0C RQ\KQOKG MTCLQY[O \CMTGU YGFĜWI MVÏTGIQ MYGUVKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OQŏG D[ä \CCFTGUQ YCPC Y|U\MQNGPKCEJ PCWE\[EKGNK K|Y|RTQITCOCEJ PCWE\CPKC DöF\KG UKö TÏŏPKä ,GFPCM PCYGV Y| U[VWCELK MKGF[ LGUV VQ VTWFPG RGYPG CMELG YEKâŏ OQIâ D[ä RQFLöVG 6CO IF\KG VQ OQŏNKYG WYCIC OQŏG D[ä TÏYPKGŏ RQıYKöEQPC KFGPV[ ƂMCELK TGCNP[EJ KPVGTYGPELK K|WF\KGNCPKW YUMC\ÏYGM NQMCNP[O YĜCF\QO QıYKCVQY[O K|U\MQĜQO /QŏNKYG MTQMK QDGLOWLâ

RT\GINâF OCVGTKCĜÏY K| MQOWPKMCVÏY Y| MNWE\QY[EJ VGOC

VCEJ Y|U\MQNGPKCEJ PCWE\[EKGNUMKEJ K|Y|RTQITCOKG PCWE\CPKC QTC\ WUWPKöEKG GNGOGPVÏY MVÏTG Y\OCEPKCLâ WRT\GF\GPKC K|UVGTGQV[R[

QMTGıNGPKG

IF\KG TÏŏPQTQFPQıä UGMUWCNPC K| VQŏUCOQıä RĜEKQYC QTC\ VGOCV JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

OQIâ D[ä \KPVGITQYCPG Y|U\MQNGPKCEJ PCWE\[EKGNK K|RTQITC OKG PCWE\CPKC Y|U\MQNG QRCTEKG RTQITCOW PCWE\CPKC PC RQFGLıEKW UMWRKQP[O PC RTCYCEJ E\ĜQYKGMC

\CRGYPKGPKG YUVöRPGIQ K|W\WRGĜPKCLâEGIQ U\MQNGPKC WOKG

LöVPQıEK TCF\GPKC UQDKG \| RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â QIÏNPKG C|LGŏGNK RQ\YCNC PC VQ U[VWCELC \|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â

\GDTCPKG FQYQFÏY PC VGOCV UMWVGE\P[EJ KPVGTYGPELK s PC RQ\KQOKG QIÏNPQU\MQNP[O K| Y| MQPMTGVP[EJ U[VWCELCEJ \CTÏYPQ \|QƂCTCOK LCM K|\G URTCYECOK

KFGPV[ƂMQYCPKG RQVGPELCNP[EJ RCTVPGTÏY MVÏT\[ OQINKD[ YGURT\Gä YFTCŏCPKG KPVGTYGPELK ĜâE\PKG \G U\MQNP[OK RTQ LGMVCOK RKNQVCŏQY[OK VCMKEJ LCM QTICPK\CELG URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGNUMKGIQ PR UVQYCT\[U\GPKC PCWE\[EKGNUMKG

Poziom szkolny Linia polityczna 9 PKGMVÏT[EJ MTCLCEJ KUVPKGLG OQŏNKYQıä QRTCEQYCPKC QFTöDPGL U\MQNPGL RQNKV[MK CPV[JQOQHQDKE\PGL RQFE\CU IF[ Y|KPP[EJ DCTF\KGL QFRQYKGFPKO F\KCĜCPKGO DöF\KG PCPKG UKGPKG MQPEGRVW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL PC KUVPKGLâEG RQNKV[MK CPV[RT\GOQEQYG K| DG\RKGE\PGL U\MQĜ[ 9 RGYP[EJ YCTWPMCEJ PCYGV VQ OQŏG D[ä VTWFPG VCM YKöE UVTCVGIKG VG DöFâ OWUKCĜ[ D[ä UMWRKQPG PC DCTF\KGL QIÏNP[EJ RT\GUĜCPMCEJ VCMKEJ LCM RTCYC E\ĜQYKGMC VQNG TCPELC K|U\CEWPGM 6CM LCM Y|RT\[RCFMW F\KCĜCĞ PC RQ\KQOKG MTCLQY[O MNWE\QYG MTQMK FQ TQ\YCŏGPKC VQ

<DKGTCPKG FQYQFÏY PC VGOCV UMCNK RTQDNGOW K| YRĜ[YW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 0C RT\[MĜCF MCFTC K| WE\PKQYKG OQIâ RTQYCF\Kä TGLGUVT YU\[UVMKEJ KPE[FGPVÏY JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL NWD U\[MCPQYCPKC MCFTC OQŏG OQPKVQTQYCä PKGQDGEPQıEK WE\PKÏY C|TQF\KEG OQIâ D[ä WYTCŏNKYKGPK PC TQ\RQ\PC YCPKG Q\PCM RT\GOQE[

)#.' QRTCEQYCĜQ \GUVCY PCT\öF\K MVÏT[ \CYKGTC RQOQEPG YUMC\ÏYMK FQV[E\âEG URQUQDW ITQOCF\GPKC FCP[EJ Y| V[O RT\[MĜCFQYG MYGUVKQPCTKWU\G K| CPMKGV[ ĜâE\PKG \| MYGUVKQPCTKWU\COK MVÏTG \QUVCĜ[ QRTCEQYCPG Y| U\E\GIÏNPQıEK FQ RQOKCTW JQOQHQDKK Y| U\MQĜCEJ #PMKGVC -NKOCVW 5\MQNPGIQ CPI 5EJQQN %NKOCVG 5WTXG[ 5\[DMK 5MCP $G\RKGE\GĞUVYC 5\MQĜ[ CPI 5EJQQN 5CHGV[ 3WKEM 5ECP \|MVÏT[EJ QDC D[Ĝ[ U\GTQMQ Y[MQT\[UV[YCPG 5\[DMK 5MCP $G\RKGE\GĞUVYC 5\MQĜ[ FQUVöRP[ LGUV Y|VT\GEJ YGTULCEJ FNC WE\PKÏY U\MÏĜ RQFUVCYQY[EJ WE\PKÏY U\MÏĜ RQPCFRQFUVCYQY[EJ QTC\ FNC PCWE\[EKGNK <G Y\INöFW PC UMWRKGPKG CPMKGV[ PC DG\RKGE\GĞUVYKG MTÏVMQVGTOKPQY[O K| QIÏNP[O OQŏG QPC D[ä Wŏ[VC Y| TÏŏP[EJ MQPVGMUVCEJ U\MQNP[EJ TÏYPKGŏ Y|U[VWCELCEJ IF\KG QFPQU\GPKG UKö FQ QUÏD .)$6 OQŏG D[ä WVTWFPKQPG

2QFPQU\GPKG ıYKCFQOQıEK YĜCF\ QıYKCVQY[EJ F[TGMELK

U\MÏĜ PCWE\[EKGNK TQF\KEÏY K| URQĜGE\PQıEK Q RTQDNG OKG K| RTQOQYCPKG YURCTEKC FNC KPMNW\[YPGL RQNKV[MK CPV[RT\GOQEQYGL

9 ıTQFQYKUMCEJ IF\KG U[VWCELC LGUV \|IÏT[ Y[OWU\QPC QRTCEQYCPKG QIÏNPGL CPV[RT\GOQEQYGL NKPKK RQNKV[E\PGL QRCTVGL Q RTCYC E\ĜQYKGMC ĜâE\PKG \|RTCYGO FQ 'FWMCELK FNC 9U\[UVMKEJ

9 -QNWODKK QTICPK\CELC RQ\CT\âFQYC %QNQODKC &KXGTUC RTCEWLG Y| RT[YCVP[EJ K| RWDNKE\P[EJ U\MQĜCEJ Y| $QIQEKG K| /GFGNNKP FQMWOGPVWLâE JQOQHQDKö K| \YKâ\CPG \| PKâ KPE[FGPV[ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 2QFPQUK ıYKCFQOQıä PCWE\[EKGNK WE\PKÏY K| TQF\KEÏY %QNQODKC &KXGTUC ıEKıNG YURÏĜRTCEWLG \|YĜCF\COK OKCUVC K|RT\[IQVQYCĜC OCVGTKCĜ[ F[FCMV[E\PG OCLâEG RQOÏE Y|PCWE\CPKW Q TÏŏPQTQFPQıEK RĜEKQYGL K|UGMUWCNPGL ĜâE\PKG \|ƂNOCOK GFWMCE[LP[OK 9 +TNCPFKK PCTQFQYC MCORCPKC84 UMWVGE\PKG RQFPKQUĜC ıYKCFQOQıä YıTÏF U\GTU\GL RWDNKE\PQıEK LCM TÏYPKGŏ YıTÏF MCFT U\MQNP[EJ K|WE\PKÏY 9 QFRQYKGF\K PC MCORC PKö QRKPKG QF F[TGMELK U\MQNPGL K|PCWE\[EKGNK D[Ĝ[ RQ\[V[YPG Y\TQUĜC VGŏ ıYKCFQOQıä ŏG dLGUV VQ YCŏP[ VGOCV MVÏT[O PCNGŏ[ \CLâä UKö Y|U\MQĜCEJq 9 *QNCPFKK RT\[ YURCTEKW /KPKUVGTUVYC 'FWMCELK -WNVWT[ K| 0CWMK QTICPK\CELC %1% RTCEWLG CD[ UVYQT\[ä ıYKCFQ OQıä Q JQOQHQDKK YıTÏF E\ĜQPMÏY TCF U\MQNP[EJ K|\CEJö EKä KEJ FQ F\KCĜCĞ PC T\GE\ RQFPKGUKGPKC DG\RKGE\GĞUVYC Y| U\MQĜCEJ %1% QRTCEQYCĜQ DTQU\WTö \| QRQYKGıEKCOK Q|FQıYKCFE\GPKCEJ OĜQF[EJ NWF\K .)$6 MVÏTC VQ DTQU\WTC URTCYKĜC ŏG Y| YKGNW U\MQĜCEJ RQFRKUCPQ /GOQTCPFWO <TQ\WOKGPKC Y| MVÏT[O \QDQYKâ\CPQ UKö FQ RQFLöEKC QFRQYKGF\KCNPQıEK \C \YCNE\CPKG JQOQHQDKK

84

5VYQT\QPC RT\G\ QTICPK\CELö $G.QP) 6Q

27

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Interwencje

Ramka 5: Radzenie sobie z oporem we wprowadzaniu zmian w szkołach

9 MTCLCEJ Y| MVÏT[EJ KUVPKGLâ TCO[ RQNKV[E\PG U\MQĜ[ RQYKPP[ UKö PKOK MKGTQYCä ,GFPCMŏG Y|YKGNW U[VWCELCEJ VCMKG Y[V[E\PG PKG KUVPKGLâ 2QOKOQ VQ F[TGMELC U\MQĜ[ K|PCWE\[EKGNG YEKâŏ OQIâ RQFLâä F\KCĜCPKC ŏGD[ \CRQDKGE JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K| UVYQT\[ä YURKG TCLâEG ıTQFQYKUMQ Y| V[O UVYQT\GPKG U\MQNGĞ OCLâE[EJ PC EGNW YURCTEKG MCFT[ K| WE\PKÏY %GNGO LGUV QMTGıNGPKG MQPMTGVP[EJ F\KCĜCĞ ŏGD[ \CCFTGUQYCä RTQDNGO K| \CRQ DKGE RT\GOQE[ QTC\ \CRGYPKä ŏGD[ F\KCĜCPKC VG \CYKGTCĜ[ MYGUVKG \YKâ\CPG \|RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â \G Y\INöFW PC IGPFGT K| QTKGPVCELö < VGIQ Y\INöFW RTCEC PCF UVGTGQV[ RQY[O QMTGıNCPKGO RĜEK DöF\KG OWUKCĜC D[ä TQ\YKPKöVC /QŏNKYG MTQMK QDGLOWLâ

5VYÏT\ RQE\WEKG RKNPQıEK URTCY[ RT\GMQPCL \CT\âF

K| KPP[EJ RKQPKGTÏY ŏG JQOQHQDKC K| JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C Uâ RTCYF\KY[O RTQDNGOGO CNG TÏYPKGŏ ŏG OQŏG QP \QUVCä TQ\YKâ\CP[

5VYÏT\ YGYPöVT\Pâ MQCNKELö MVÏTC \CYKGTCĜCD[ QUQD[

\YKâ\CPG \| \CT\âF\CPKGO DG\RKGE\GĞUVYGO K| MQQTF[PCELâ QRKGMK MKNMW \CKPVGTGUQYCP[EJ K|\CCPICŏQYCP[EJ PCWE\[EKGNK

1RTCEWL YK\Lö U\MQĜ[ MVÏTC QMTGıNCĜCD[ LCM U\MQĜC YKF\K

DG\RKGE\GĞUVYQ K|YURCTEKG FNC YU\[UVMKEJ WE\âE[EJ UKö K| LCM DöF\KG TGCIQYCĜC PC MT[V[E\PG R[VCPKC \G UVTQP[ TQF\KEÏY K|WE\PKÏY

+FGPV[ƂMQYCPKG OQEP[EJ UVTQP K|OQŏNKYQıEK MVÏTG KUVPKGLâ

2QF\KGN UKö YK\Lâ \|MCFTâ U\MQNPâ K|UHQTOWĜWL MQPMTGVP[

Y|U\MQNG CD[ \YCNE\Cä RT\GOQE TÏYKGıPKE\â MQPUWNVQYC PKG UKö \|RTCEQYPKMCOK U\MQĜ[ WE\PKCOK U\MQĜ[ K|TQF\KECOK Y|MYGUVKK YCTVQıEK LCMKG EJEâ RT\GMC\[YCä WUVCPCYKCPKG LCUP[EJ TGIWĜ K|QDQYKâ\MÏY

RNCP YFTCŏCPKC HQTOCNP[ K| PKGHQTOCNP[ RTQITCO PCWE\CPKC F[UE[RNKPC YURCTEKG WE\PKÏY DG\RKGE\GĞUVYQ YG YU\[UVMKEJ U\MQNP[EJ QDU\CTCEJ

2QRTQı MCFTö K|YURKGTCL Lâ Y|RQMQP[YCPKW RTQDNGOÏY

2QFGLOQYCPKG \FGE[FQYCPGIQ UVCPQYKUMC EQ FQ PKG

\GURQĜQYG F[UMWULG U\MQNGPKC EQCEJKPI RQTCF[ KPF[YKFWCNPG

CMEGRVQYCNPQıEK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K| JQOQHQDKE\PGIQ Lö\[MC Wŏ[YCP[EJ RT\G\ WE\PKÏY K|MCFTö 9 MTCLCEJ IF\KG JQOQUGMUWCNPQıä LGUV PKGNGICNPC NWD LGUV VGOCVGO YTCŏNKY[O PCEKUM RQYKPKGP \QUVCä RQĜQŏQP[ PC PKGFQRWU\E\CNPQıä RT\GOQE[ K|YWNICT[\OÏY \YKâ\CP[EJ \|IGPFGTGO

7RGYPKL UKö ŏG MTÏVMQVGTOKPQYG UWMEGU[ Uâ YKFQE\PG

K| PCITCF\CPG \CDCYPG NGMELG GPVW\LCUV[E\PG TGCMELG WE\PKÏY W\PCPKG FNC PCWE\[EKGNK K|WE\PKÏY \|KPURKTWLâE[OK K|RTCMV[E\P[OK RQO[UĜCOK

9\OCEPKCL RQUVöR[ K|YEKâŏ RTCEWL \KPVGITWL GHGMV[YPG

1TICPK\QYCPKG U\MQNGĞ FNC MCFT[ U\MQNPGL Y|EGNW \CRGY

KPVGTYGPELG Y|TGIWNCTPG NGMELG K|F\KCĜCPKC WRGYPKL UKö ŏG Uâ E\öıEKâ U\MQNPGL TWV[P[

PKGPKC ŏG Uâ ıYKCFQOK \LCYKUMC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RTQOQYCPKG YKGF\[ LCM UKö \CEJQYCä K| LCM KPVGTYGPKQYCä MKGF[ VCMKG \FCT\GPKG OC OKGLUEG 9 MTCLCEJ IF\KG JQOQUGMUWCNPQıä LGUV RGPCNK\QYCPC NWD LGUV VGOCVGO YTCŏNKY[O U\MQNGPKC RQYKPP[ FQV[E\[ä RTGYGPELK RT\GOQE[ K|RT\GıNCFQYCPKC QTC\ Lö\[MC \YKâ\C PGIQ \|RT\GUĜCPMCOK IGPFGTW LCM LG TQ\RQ\PCä K|LCM PC PKG TGCIQYCä

<CMQVYKE\ \OKCP[ FQMQPCL WUVCNGĞ MVÏTG \CRGYPKâ PQY[O E\ĜQPMQO MCFT[ U\MQNPGL K| PQY[O WE\âE[O UKö OQŏNKYQıä RT\[UYQLGPKC K| PCWE\GPKC UKö \CUCF PC RT\[MĜCF RQRT\G\ YRTQYCF\CPKG U\MQNGĞ FNC PQY[EJ PCWE\[EKGNK YRTQYCF\CPKG U\MQNPGIQ GVQUW K| YUMC\ÏYGM FNC WE\PKÏY MQF[ƂMQYCPKG Y[V[E\P[EJ RTQEGFWT K|VTGıEK RTQITCOQY[EJ

7UVCPQYKGPKG RQWHP[EJ OGEJCPK\OÏY \IĜCU\CPKC K|QFRQ

ŌTÏFĜQ )#.' )#.' VQQNMKV YQTMKPI YKVJ UEJQQNU VQQNU HQT school consultants, principals, teachers, students and parents to integrate adequate attention of lesbian, gay, bisexual and transgender topics in curricula and school policies. Amsterdam: GALE.

YKCFCPKC PC KPE[FGPV[ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL FQUVCTE\CPKG YURCTEKC WE\PKQO MVÏT\[ Uâ RQFFCYCPK RT\GOQE[ TÏYKG ıPKE\GL LCM TÏYPKGŏ URTCYEQO K| ıYKCFMQO WRGYPKCPKG UKö ŏG WE\PKQYKG K| MCFTC U\MQNPC YKGF\â IF\KG WFCä UKö RQ RQOQE

RQU\CPQYCPKW RTCY QEJTQPKG F\KGEK K|IGLÏY NGUDKLGM QUÏD DKUGMUWCNP[EJ K| VTCPURĜEKQY[EJ WUVCPQYKGPKG OGEJCPK \OÏY QFPQU\âE[EJ UKö FQ V[EJ ITWR TQ\YKLCPKG YURÏNP[EJ F\KCĜCĞ FQ YRTQYCF\GPKC Y|KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ

+FGPV[ƂMQYCPKG PKGDG\RKGE\P[EJ QDU\CTÏY K| TQ\YCŏCPKG LCM U\MQĜC OQŏG D[ä DG\RKGE\PKGLU\C RQ\C UCNâ NGME[LPâ PC RT\[MĜCF PC MQT[VCT\CEJ QFFCNQP[EJ QDU\CTCEJ QDKGMVCEJ URQTVQY[EJ QTC\ RQFE\CU RT\GTY QRTCEQYCPKG U[UVGOW OQPKVQTKPIW YU\[UVMKEJ QDU\CTÏY U\MQNP[EJ VCM CD[ ŏCFPC NQMCNK\CELC PKG D[ĜC DG\ PCF\QTW

,GıNK \CUQD[ NWF\MKG K| ƂPCPUQYG Uâ FQUVöRPG WUVCNGPKG RQTCFPKEVYC NWD WUĜWI OGPVQTKPIW \| QFRQYKGFPKQ RT\G U\MQNQP[OK RTCEQYPKMCOK K| MQPVCMVCOK FQ KPP[EJ WUĜWI NWD WUVCPCYKCPKG WUĜWI OGFKCE[LP[EJ MVÏTG FQV[E\â MCFT[ K|WE\PKÏY E\[ OGEJCPK\OÏY YURCTEKC RT\G\ TÏYKGıPKMÏY

\QD PCUV TQ\F\KCĜ

7ŏ[YCPKG GMURGTV[\ QTICPK\CELK RQ\CT\âFQY[EJ $KQTâE RQF WYCIö MQPVGMUV MTCLQY[ KFGPV[ƂMQYCPKG QFRQYKGF PKEJ ITWR YURCTEKC QRCTV[EJ PC \CRQDKGICPKW RT\GOQE[

28

)#.' QRTCEQYCĜQ KPUVTWMVCŏ MVÏT[ OC PC EGNW WE\[PKG PKG U\MÏĜ DCTF\KGL FQUVöRP[OK FNC YU\[UVMKEJ WE\PKÏY K| \YCNE\CPKG Y[UQMKGIQ YUMCōPKMC QFEJQF\GPKC \G U\MQĜ[ URQYQFQYCPGIQ JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â 85 +PUVTWMVCŏ OC \CUVQUQYCPKG Y|U\GTQMKGL ICOKG U[VWCELK /C QP RKöä E\öıEK

85

&CPMOGKLGT 2 GFKVQT )#.' 6QQNMKV 9QTMKPI YKVJ 5EJQQNU 6QQNU HQT UEJQQN EQPUWNVCPVU RTKPEKRCNU VGCEJGTU NGCTPGTU CPF RCTGPVU VQ KPVGITCVG CFGSWCVG CVVGPVKQP QH NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT VQRKEU KP EWTTKEWNC CPF UEJQQN RQNKEKGU #OUVGTFCO )#.' 6JG )NQDCN #NNKCPEG HQT .)$6 'FWECVKQP YYY NIDV GFWECVKQP KPHQ

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNฤ PRZEMOC Rร WIEล NICZฤ

0CT\รถF\KC TGCNK\CELK RTQLGMVW s VC E\รถฤฑรค QHGTWLG U\GTGI PCT\รถF\K LCM QRTCEQYCรค UVTCVGIKรถ NWD MQPMTGVP[ RTQLGMV 0CT\รถF\KC FNC OGPGFล GTร Y K| Yฤ CF\ s VC E\รถฤฑรค QHGTWLG PCT\รถF\KC LCM RT\GMQPCรค \CKPVGTGUQYCPG UVTQP[ Q|RQVT\GDKG \OKCP K|Y[V[E\PG LCM VQ \TQDKรค 0CT\รถF\KC FNC MCFT[ U\MQNPGL s VC E\รถฤฑรค FQUVCTE\C PCT\รถ F\K FNC MCFT[ K|FNC VTGPGTร Y PCWE\[EKGNK

0CT\รถF\KC FNC WE\รขE[EJ UKรถ s VC E\รถฤฑรค QHGTWLG RTQRQ\[ELG FNC CMV[YPQฤฑEK WE\PKQYUMKGL K|WF\KCฤ W 0CT\รถF\KC FNC TQF\KEร Y s VC E\รถฤฑรค QHGTWLG KPHQTOCELG FNC TQF\KEร Y K|PCT\รถF\KC OCLรขEG PC EGNW \CCPICล QYC PKG KEJ )#.' QRTCEQYCฤ Q Tร YPKGล RTCMV[E\PG YUMC\ร YMK TCF\G PKC UQDKG \| QRQTGO PC YRTQYCF\CPKG U\MQNP[EJ RQNKV[M K|Wล [YCPKG ฤฑTQFMร Y \YCNE\CLรขE[EJ JQOQHQDKE\Pรข RT\GOQE Tร YKGฤฑPKE\รข \QD TCOMC

29

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

4.

DOBRE POLITYKI I PRAKTYKI

9CNMC \| JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y[OCIC F\KCĜCĞ UMKGTQYCP[EJ MW \CRQDKGICPKW \LCYKUMW LCM K| QFRQYKGFPKGL TGCMELK MKGF[ LWŏ Y[UVâRK 9KGNG MTCLÏY F[URQPWLG ıTQFMCOK TCF\GPKC UQDKG \| RT\GOQEâ TÏYKG ıPKE\â MVÏTG OQIâ D[ä FQUVQUQYCPG FQ TGCIQYCPKC PC URGE[ƂE\PG HQTO[ RT\GOQE[ TÏYPKGŏ OQV[YQYCPGL JQOQHQDKâ &QUVöRPG FQYQF[ K|FQıYKCFE\GPKC UWIGTWLâ ŏG UMWVGE\PC QFRQYKGFō UGMVQTC GFWMCELK PC JQOQHQ DKE\Pâ RT\GOQE U\MQNPâ QDGLOWLG KPVGTYGPELG Y|PCUVöRW LâE[EJ QDU\CTCEJ

RQNKV[MC RTQITCO PCWE\CPKC K|LGIQ TGCNK\CELC YURCTEKG FNC YU\[UVMKEJ WE\PKÏY RCTVPGTUVYC K|MQCNKELG 0C RQ\KQOKG MTCLQY[O NQMCNP[O K| U\MQNP[O NKPKG RQNK V[E\PG Uâ RQVT\GDPG FQ WUVCPQYKGPKC LCUPGIQ UVCPQYK UMC Y| URTCYKG RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL CD[ EJTQPKä WE\PKÏY K| MCFTö U\MQNPâ QTC\ CD[ \CURQ MQKä RQVT\GD[ QƂCT RT\GOQE[ URTCYEÏY K| ıYKCFMÏY 2QUVCPQYKGPKC RQYKPP[ OKGä U\GTQMQU[UVGOQYG RQFGL ıEKG MVÏTG QDGLOWLG ıTQFQYKUMQ U\MQNPG RQVT\GD[ MCFT[ K| WE\âE[EJ UKö WOKGLöVPQıEK K| MQORGVGPELG PCWE\[EKGNK QTC\ RTQITCO PCWE\CPKC 2QNKV[MC QFIT[YC MNWE\QYâ TQNö Y| VYQT\GPKW YURKGTCLâEGIQ K| DG\RKGE\PGIQ ıTQFQYKUMC FNC OĜQF\KGŏ[ Y| MVÏT[O RT\GOQE TÏYKGıPKE\C LGUV OPKGL RTCYFQRQFQDPC -TCLQYG RQNKV[MK OWU\â D[ä FQDT\G UMQOWPKMQYCPG K| YFTQŏQPG RT\G\ OKPKUVGTUVYC K| U\MQĜ[ ŎGD[ QRTCEQYCä K|YFTQŏ[ä NKPKG RQNKV[E\PG OWU\â QPG D[ä W\PCPG \C KUVQVPG QTC\ OKGä YURCTEKG K| \CCPICŏQYCPKG \G UVTQP[ YĜCF\ QıYKCVQY[EJ TCF U\MQNP[EJ K| F[TGMELK 9 RGYP[EJ U[VWCELCEJ RQFPKGUKGPKG ıYKCFQOQıEK ŏG JQOQHQDKE\PC RT\GOQE U\MQNPC LGUV RTQDNGOGO \|MVÏT[O PCNGŏ[ UKö WRQTCä Y[OCIC RQFLöEKC RGYP[EJ F\KCĜCĞ 5MWVGE\PG TGCMELG \CNGŏâ QF U\MQNGĞ K| YURCTEKC MCFT[ U\MQNPGL QTC\ QF \CCPICŏQYCPKC \CWHCPKC YKGF\[ RQUVCY K|WOKGLöVPQıEK PCWE\[EKGNK 6Q EQ \CYCTVG LGUV Y|RTQITCOKG PCWE\CPKC TÏYPKGŏ OC FWŏG \PCE\GPKG RQPKGYCŏ OQŏG RTQOQYCä U\CEWPGM FNC TÏŏPQTQFPQıEK NWD Y\OCEPKCä JQOQHQDKö <CMTGU YGFĜWI MVÏTGIQ MQPMTGVPC MYGUVKC JQOQHQDKK K| JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OQŏG D[ä WY\INöFPKQPC Y| RTQITCOKG PCWE\CPKC QTC\ IF\KG Y|RTQITCOKG Y[UVöRWLG \CNGŏ[ QF U[VWCELK Y|FCP[O MTCLW QTC\ QF VGIQ EQ LGUV Y[MQPCNPG +PUV[VWELG GFWMCE[LPG OWU\â TÏYPKGŏ \CRGYPKä QFRQYKGF PKG YURCTEKG FNC WE\PKÏY MVÏT\[ Uâ QƂCTCOK URTCYECOK

30

LCM K| ıYKCFMCOK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 2QPQYPKG F\KCĜCPKC MVÏTG OQIâ D[ä RQFLöVG DöFâ \CNGŏGä QF U[VWCELK FCPGIQ MTCLW K|FQUVöRPQıEK ıTQFMÏY 5VTCVGIKE\PG RCTVPGTUVYQ K| YURÏĜRTCEC \| YKGNQOC \CKPVGTGUQYCP[OK UVTQPCOK Uâ PKG\DöFPG FQ YCNMK \|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ #PICŏQYCPKG MKGTQYPKEVYC \YKâ\CPGIQ \|QıYKCVâ F[TGMELK U\MÏĜ PCWE\[ EKGNK K|KPP[EJ RTCEQYPKMÏY U\MQNP[EJ \YKâ\MÏY PCWE\[EKGN UMKEJ K| WE\PKQYUMKEJ UVWFGPEMKEJ UVQYCT\[U\GĞ TQF\KEÏY K| PCWE\[EKGNK QTICPK\CELK URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGNUMKGIQ QTC\ U\GTU\GL URQĜGE\PQıEK Y|TQ\YKLCPKG YFTCŏCPKG K|OQPK VQTQYCPKG F\KCĜCĞ LGUV MNWE\QYG Y UMWVGE\P[EJ UVCTCPKCEJ 2QFE\CU IF[ F\KCĜCPKC Y| MCŏFGL \| RQY[ŏU\[EJ F\KGF\KP Uâ MQPKGE\PG K|YCŏPG UCOG Y|UQDKG OCMU[OCNP[ YRĜ[Y Y[OCIC F\KCĜCĞ QDGLOWLâE[EJ YU\[UVMKG F\KGF\KP[ 0KPKGLU\[ TQ\F\KCĜ UMWRKC UKö PC MCŏFGL F\KGF\KPKG RQ MQNGK UĜWŏâE RT\[MĜCFCOK \|TÏŏP[EJ MTCLÏY

4.1 Polityka 6GP RQFTQ\F\KCĜ \CYKGTC RT\[MĜCF[ V[RÏY RQNKV[M MTCLQ Y[EJ NQMCNP[EJ K|PC RQ\KQOKG U\MQNP[O MVÏTG OQIâ D[ä Wŏ[VG FQ RQTWU\CPKC MYGUVKK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ 2QFTQ\F\KCĜ \CYKGTC TÏYPKGŏ RT\[MĜCF[ F\KCĜCĞ MVÏTG OQIâ D[ä RQFGLOQYCPG PC RQ\KQOKG U\MQNP[O Y|EGNW RTQOQYC PKC YURKGTCLâEGIQ ıTQFQYKUMC

Krajowe i lokalne polityki i programy -TCLG F[URQPWLâ U\GTGIKGO QIÏNPQRCĞUVYQY[EJ K| NQMCN P[EJ UVTCVGIKK RQNKV[E\P[EJ K| RTQITCOÏY 0KGMVÏTG Uâ QIÏNPG KPPG FQV[E\â V[NMQ UGMVQTC GFWMCELK 6G QDGLOWLâ

MQPUV[VWELG RTCYC K| RQNKV[MK CPV[F[UMT[OKPCE[LPG MVÏTG \CYKGTCLâ \CRKU[ Q QEJTQPKG QF F[UMT[OKPCELK \G Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ K|VQŏUCOQıä RĜEKQYâ

RQNKV[MK \CLOWLâEG UKö F[UMT[OKPCELâ \G Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ K|VQŏUCOQıä UGMUWCNPâ Y|MQPVGMıEKG UGMVQTC GFWMCE[LPGIQ

RQNKV[MK RTQOWLâEG DG\RKGE\GĞUVYQ Y| U\MQNG K| \CLOW

LâEG UKö RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â QTC\ RT\GOQEâ QIÏNPâ Y|U\MQĜCEJ

RQNKV[MK MVÏTG Y| U\E\GIÏNPQıEK \CLOWLâ UKö RTQDNGOGO JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|U\MQĜCEJ

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

Konstytucje, prawa i polityki anty-dyskryminacyjne obejmujące ochronę od dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. 0GRCN K|*QPI -QPI

5âF 0CLY[ŏU\[ Y|0GRCNW86 K|5âF #RGNCE[LP[ Y|*QPI -QPIW87 QT\GMĜ[ Y[TQM \CMC\WLâE[ F[UMT[OKPCELK \G Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ K|VQŏUCOQıä RĜEKQYâ

(KNKRKP[

9 QUVCVPKEJ NCVCEJ (KNKRKP[ YRTQYCF\KĜ[ TGIWNCELG RTCYPG \CMC\WLâEG F[UMT[OKPCELK NGUDKLGM IGLÏY QUÏD DKUGMUWCNP[EJ K|VTCPURĜEKQY[EJ Y|PKGMVÏT[EJ RT\[RCFMCEJ 88

4GRWDNKMC 2QĜWFPKQYGL #HT[MK

&[UMT[OKPCELC \G Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ LGUV \CMC\CPC RT\G\ -QPUV[VWELö K| #MV 4ÏYPQıEK CPI 'SWCNKV[ #EV \| TQMW MVÏT[ Y| U\E\GIÏNPQıEK OÏYK Q F[UMT[OKPCELK K|OQYKG PKGPCYKıEK \G Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ 9[F\KCĜ 5RÏLPQıEK 5RQĜGE\PGL K|4ÏYPQıEK Y|'FWMCELK &GRCTVCOGPVW 'FWMCELK OC \C \CFCPKG RTQOQELö YCTVQıEK \CRKUCP[EJ Y|-QPUV[VWELK Y|ıTQFQYKUMW GFWMCELK 9 TQMW Y[FCPQ RQFTöE\PKM U\MQNGPKQY[ 9CTVQıEK Y|&\KCĜCPKW CPI 8CNWGU KP #EVKQP MKGTQYCP[ FQ QUÏD QFRQYKGF\KCNP[EJ \C \CT\âF\CPKG U\MQĜâ 2QFTöE\PKM OKCĜ QUQDP[ TQ\F\KCĜ RQıYKöEQP[ QTKGPVCELK UGMUWCNPGL 9 TQMW &GRCTVCOGPV YG YURÏĜRTCE[ \| 0CTQFQY[O (QTWO 2T\[YÏFEÏY 4GNKIKLP[EJ CPI 0CVKQPCN 4GNKIKQWU .GCFGTU (QTWO Y[FCĜ RWDNKMCELö \CV[VWĜQYCPâ d$WFWLâE MWNVWTö QFRQYKGF\KCNPQıEK K|JWOCPK\OW Y|PCU\[EJ U\MQĜCEJ s 2T\GYQFPKM FNC PCWE\[EKGNKq MVÏT[ OC PC EGNW GFWMQYCPKG OĜQF[EJ NWF\K PC VGOCV RTCY K|QDQYKâ\MÏY Y|V[O RTCYC FQ D[EKC PKGF[UMT[OKPQYCP[O PC RQFUVCYKG QTKGPVCELK UGMUWCNPGL

Polityki obejmujące dyskryminację na tle orientacji seksualnej i tożsamości płciowej, które są szczególne dla sektora edukacji 6CLYCP %JKP[

#MV 4ÏYPQıEK 2ĜEK Y| 'FWMCELK \| TQMW RQFGLOWLG MYGUVKö TÏYP[EJ U\CPU Y| GFWMCELK K|EGNWLG Y|GNKOKPCELö UVGTGQV[RÏY FQV[E\âE[EJ RĜEK \|RTQITCOW PCWE\CPKC <CMC\WLG QP TÏYPKGŏ F[UMT[OKPCELK \G Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ Y|U\MQĜCEJ K|KFGPV[ƂMWLG QUQD[ .)$6 K|Y|EKâŏ[ LCMQ V[EJ Y|PKGMQT\[UVPGL U[VWCELK K|Y[OCICLâE[EJ U\E\GIÏNP[EJ Y\INöFÏY 89

5VCP[ <LGFPQE\QPG

$KWTQ RTCYPG #OGTKECP %KXKN .KDGTVKGU 7PKQP UKNPKG RTQOWLG V\Y 5VWFGPV 0QP &KUETKOKPCVKQP #EV ,GıNK W\PCP[ RTCYPKG FQMWOGPV VGP UVYQT\[ĜD[ MQORNGMUQY[ HGFGTCNP[ \CMC\ F[UMT[OKPCELK K|RT\GıNCFQYCPKC Y|U\MQĜCEJ RWDNKE\P[EJ Y|QRCTEKW Q HCMV[E\Pâ NWD RQUVT\GICPâ QTKGPVCELö UGMUWCNPâ K|VQŏUCOQıä RĜEKQYâ WE\PKC

5CNYCFQT

4\âFQY[ 5GMTGVCTKCV FU +PVGITCELK 5RQĜGE\PGL LGUV QFRQYKGF\KCNP[ \C OQPKVQTQYCPKG YFTCŏCPKC &GMTGVW 2TG\[FGPVC PT MVÏT[ \CMC\WLG DG\RQıTGFPKGL K|RQıTGFPKGL F[UMT[OKPCELK \G|Y\INöFW PC QTKGPVCELö UGMUWCNPâ NWD VQŏUCOQıä RĜEKQYâ Y| UGMVQT\G RWDNKE\P[O 5GMTGVCTKCV YURÏĜRTCEWLG \| /KPKUVGTUVYGO 'FWMCELK Y| RQFPQU\GPKW ıYKCFQOQıEK RTQDNGOW RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K| \CEJöEC F[TGMELG U\MÏĜ FQ \CLöEKC UKö RT\[RCFMCOK JQOQHQDKE\PGL F[UMT[OKPCELK K| RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

Polityki i programy, które w szczególności zajmują się homofobiczną przemocą rówieśniczą w szkołach 9KGNMC $T[VCPKC

9KGNMC $T[VCPKC Y[MQT\[UVCĜC KUVPKGLâEâ RQNKV[Mö DG\RKGE\P[EJ U\MÏĜ 2TCEWLâE Y| TCOCEJ V\Y 5CHG 5EJQQN 2QNKE[ OQŏNKYG D[ĜQ \CRGYPKGPKG U\GTQMKGIQ MQPUGPUWUW K| YURCTEKC \G UVTQP[ YKGNW UQLWU\PKMÏY Y|V[O ITWR Y[\PCPKQY[EJ Y|CFTGUQYCPKW RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 5\MQĜ[ Uâ QDGEPKG RTCYPKG \QDQYKâ\CPG FQ \CLöEKC UKö RTQDNGOGO 4\âF WE\[PKĜ \YCNE\CPKG RT\GOQE[ RTKQT[VGVGO <GURÏĜ CPV[ RT\GOQEQY[ Y|&GRCTVCOGPEKG 'FWMCELK RTCEWLG \|QTICPK\CELâ RQ\CT\âFQYâ 5VQPGYCNN PCF RTQLGMVGO RQTCF LCM RT\GEKYF\KCĜCä RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL C QƂELCNP[ \GURÏĜ KPURGMELK U\MQNP[EJ URTCYF\C VGŏ RQ\KQO JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|DG\RKGE\GĞUVYQ QUÏD .)$6 Y|U\MQĜCEJ 90

86 87 88 89 90

$CDW 2CPV CPF QVJGTU X )QXGTPOGPV QH 0GRCN CPF QVJGTU 0GRCN 5WRTGOG %QWTV .GWPI 6 % 9KNNKCO 4Q[ X 5GETGVCT[ QH ,WUVKEG *-.4& *QPI -QPI 5#4 %JKPC %QWTV QH #RRGCNU *QWUG $KNN #P #EV &G PKPI &KUETKOKPCVKQP QP VJG $CUKU QH )GPFGT +FGPVKV[ CPF 2TQXKFKPI 2GPCNVKGU 6JGTGHQTG %CEGTGU % GV CN 4GXKGY QH NGICN HTCOGYQTMU CPF VJG UKVWCVKQP QH JWOCP TKIJVU TGNCVGF VQ UGZWCN FKXGTUKV[ KP NQY CPF OKFFNG KPEQOG EQWPVTKGU )GPGXC 70#+&5 1HUVGCF 6JG (TCOGYQTM HQT 5EJQQN +PURGEVKQP JVVR YYY QHUVGF IQX WM TGUQWTEGU HTCOGYQTM HQT UEJQQN KPURGEVKQP LCPWCT[

31

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

$TC\[NKC

2TQITCO $TC\[NKC DG\ *QOQHQDKK \QUVCĜ \CKPKELQYCP[ RT\G\ T\âF $TC\[NKK Y| TQMW K|QF VGIQ E\CUW RT\GMU\VCĜEKĜ UKö Y|ƂPCPUQYCP[ FGRCTVCOGPV /KPKUVGTUVYQ 'FWMCELK UVYQT\[ĜQ RNCP YFTCŏCPKC MVÏT[ \CYKGTC RTQITCO 5\MQĜC DG\ *QOQHQDKK 2TQITCO VGP YRTQYCF\CP[ LGUV RT\G\ E\VGT[ QTICPK\CELG URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGNUMKGIQ 5MWRKQP[ LGUV PC K URQVMCPKCEJ PC VGOCV YCNMK \|JQOQHQDKâ Y|U\MQĜCEJ \|RT\[YÏFECOK TGIKQPÏY K|QTICPK\CVQTCOK TWEJÏY URQĜGE\P[EJ KK LCMQıEKQY[EJ DCFCPKCEJ Y|UVQNKECEJ TGIKQPÏY RQıYKöEQP[EJ VGOCV[EG JQOQHQDKK Y|ıTQFQYKUMW U\MQNP[O QTC\ KKK QRTCEQYCPKW \GUVCYW U\MQNGPKQYGIQ Q JQOQHQDKK FNC WE\PKÏY K|RTCEQYPKMÏY QıYKCVQY[EJ -NWE\QYG RTKQT[VGV[ \CYKGTCLâ RT\GMU\VCĜEGPKG RTQITCOÏY U\MQNP[EJ Y|VCMK URQUÏD CD[ QDGLOQYCĜ[ TÏŏPQTQFPQıä UGMUWCNPâ K|IGPFGTQYâ U\MQNGPKG K|\CEJöECPKG PCWE\[EKGNK FQ WE\GPKC YGFĜWI PQY[EJ RTQITCOÏY PCWE\CPKC QTC\ WVT\[OCPKG DG\RKGE\PGL RT\GUVT\GPK FNC WE\âE[EJ UKö Y|MNCUCEJ /KPKUVGTUVYQ \LGFPQE\[ĜQ TÏYPKGŏ PCWE\[EKGNK RT\G\ PCTQFQYâ QTIC PK\CELö UMWRKCLâEâ UKö PC Y[GNKOKPQYCPKW JQOQHQDKK \G ıTQFQYKUMC U\MQNPGIQ /ĜQF\K NWF\KG DTCNK WF\KCĜ Y|QRTCEQY[YCPKW QDW RTQITCOÏY RQRT\G\ WF\KCĜ Y|NQMCNP[EJ TGIKQPCNP[EJ K|MTCLQY[EJ MQPUWNVCELCEJ

+TNCPFKC

5\MQĜ[ RQFFCPG Uâ #MVQYK 'FWMCELK CPI 'FWECVKQP #EV QTC\ #MVQYK 4ÏYPQıEK CPI 'SWCN 5VCVWU #EV K|dOCLâ QFRQYKGF\KCNPQıä \YCNE\CPKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K| RQU\CPQYCPKC TÏŏPQıEK K| TÏŏPQTQFPQıEK Y| YCNEG \| RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\âq91

+\TCGN

/KPKUVGTUVYQ 'FWMCELK RQFLöĜQ MTQMK CD[ QUKâIPâä GFWMCELö CMEGRVCELK Y|ECĜ[O U[UVGOKG K|CD[ \CRGYPKä PCWE\[EKGNQO U\MQNGPKC K|PCT\öF\KC MQT\[UVPG Y|PKGUKGPKW RQOQE[ WE\PKQO EKGTRKâE[O GOQELQPCNPKG \| RQYQFW KEJ QTKGPVCELK K| VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL 9 TQMW /KPKUVGT 'FWMCELK 0CTQFQYGL RT\GFUVCYKĜ MNCTQYPâ RQNKV[Mö RT\GEKY JQOQHQDKK \CWYCŏCLâE ŏG MCŏF[ OC RQFUVCYQYG RTCYQ FQ ŏ[EKC \IQFPKG \|YĜCUPâ YQNâ K|D[EKC MKO LGUV DG\ UVTCEJW K|DG\ D[EKC QDKGMVGO PKGPCYKıEK U\[FGTUVYC K|RQVöRKGPKC 9 OCLW T /KPKUVGTUVYQ YG\YCĜQ YU\[UVMKG U\MQĜ[ FQ WE\E\GPKC /KöF\[PCTQFQYGIQ &PKC 9CNMK \| *QOQHQDKâ92 RQRT\G\ QFRQYKGFPKâ CMV[YPQıä GFWMCE[LPâ \|RQOQEâ CU[UV[ OKPKUVGTKCNP[EJ RU[EJQNQIÏY U\MQNP[EJ QTC\ \|WF\KCĜGO QTICPK\CELK RQ\CT\âFQY[EJ

(KPNCPFKC

/KPKUVGTUVYQ 'FWMCELK UVYQT\[ĜQ RTQITCO YCNMK \|RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y|V[O JQOQHQ DKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â 9U\GNMKG OCVGTKCĜ[ FQUVCTE\QPQ FCTOQYQ FQ U\MÏĜ CD[ \CEJöEKä LG FQ Y\KöEKC WF\KCĜW Y|RTQITCOKG 93

91

GLEN, Department of Education and Science (2001), Lesbian, gay and bisexual students in post-primary schools, guidance for principals and school leaders, Ireland: GLSEN. 92 IDAHO. http://www.dayagainsthomophobia.org/-IDAHO-english,4193 .)$6 ;QWVJ 5EQVNCPF %JCNNGPIKPI JQOQRJQDKC VQIGVJGT TGUGCTEJ TGRQTV CPF C IWKFG VQ FGXGNQRKPI UVTCVGIKE RCTVPGTUJKRU KP GFWECVKQP 5EQVNCPF .)$6 ;QWVJ

32

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

9 MKNMW MTCLCEJ NQMCNPG NKPKG RQNKV[E\PG \QUVCĜ[ TQ\YKPKöVG CD[ RTQRCIQYCä DG\RKGE\PG U\MQĜ[ K| DTCM F[UMT[OKPCELK 9|PKGMVÏT[EJ RT\[RCFMCEJ \QUVCĜ[ QPG QRTCEQYCPG VCM CD[ WPKGOQŏNKYKCä UVQUQYCPKG RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|RT\G ıNCFQYCPKC WE\PKÏY K|WE\GPPKE \G Y\INöFW PC KEJ QTKGPVCELö UGMUWCNPâ K|VQŏUCOQıä RĜEKQYâ \QD TCOMC 2QFGLıEKG dDG\RKGE\PGL U\MQĜ[q K| dDTCMW F[UMT[OKPCELKq QHGTWLG UGMVQTQYK GFWMCELK K| RNCEÏYMQO QıYKCVQY[O QEJTQPö RTCYPâ RQFE\CU \CURQMCLCPKC Y| URQUÏD PKGMQPVTQYGTU[LP[ DG\RKGE\GĞUVYC WE\PKÏY K| KEJ FQUVöRW FQ GFWMCELK 2QLCYKCLâ UKö FQYQF[ PC VQ ŏG GHGMV[YPG RQNKV[MK NQMCNPG MVÏTG Uâ QFRQYKGFPKQ YFTQŏQPG OQIâ OKGä RQ\[V[YP[ YRĜ[Y PC \CRQDKGICPKG RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 0C RT\[MĜCF WE\PKQYKG Uâ OPKGL PCTCŏGPK PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â Y|U\MQĜCEJ 75# Y|UVCPCEJ MVÏTG RQUKCFCLâ MQORNGMUQYG RT\GRKU[ NWD NKPKG RQNKV[E\PG $CFCPKG Y|#WUVTCNKK Y[MC\CĜQ ŏG RQNKV[MK PC RQ\KQOKG UVCPQY[O MVÏTG RTQOWLâ RQFGLıEKC dDG\RKGE\PG K|YURKGTCLâEG U\MQĜ[q QTC\ dRT\GEKYF\KCĜCPKG F[UMT[OKPCELK K| JQOQHQDKKq \YKâ\CPG Uâ \| PCLNGRU\[OK Y[PKMCOK Y| \CMTGUKG CPV[JQOQHQDKE\PGL RQNKV[MK PC RQ\KQOKG U\MQNP[O K|YURCTEKC URQĜGE\PGIQ 94

Ramka 6: Modelowa rejonowa polityka dotycząca uczniów transpłciowych i tych, którzy nie dostosowują się do tradycyjnych norm genderowych. 9 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ ).'0 QRTCEQYCĜ OQFGNQYâ TGLQPQYâ RQNKV[Mö MVÏTC YUMC\WLG PCLNGRU\G RTCMV[MK FNC U\MÏĜ CD[ \CRGYPKä YU\[UVMKO WE\âE[O UKö DG\RKGE\GĞUVYQ U\CEWPGM K|YĜâE\GPKG Y|ŏ[EKG U\MQNPG PKG\CNGŏPKG QF KEJ VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL E\[ GMURTGULK IGPFGTQYGL /QFGNQYC RQNKV[MC QDGLOWLG U\GTQMK \CMTGU VGOCVÏY Y|V[O

1FRQYKGF\KCNPQıä s MCŏF[ TGLQP K| MCŏFC U\MQĜC LGUV QFRQYKGF\KCNPC \C \CRGYPKGPKG DG\RKGE\PGIQ ıTQFQYKUMC FQ PCWMK FNC

MCŏFGIQ WE\PKC Y| V[O V[EJ MVÏT\[ PKG FQUVQUQYWLâ UKö FQ VTCF[E[LP[EJ PQTO IGPFGTQY[EJ 1\PCE\C VQ ŏG MCŏF[ KPE[FGPV F[UMT[OKPCELK RT\GıNCFQYCPKC E\[ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OWUK \QUVCä RQFFCP[ PCV[EJOKCUVQYGL WYCF\G +PE[FGPV PCNGŏ[ \DCFCä C| PCUVöRPKG RQFLâä YĜCıEKYG F\KCĜCPKC PCRTCYE\G QTC\ WFQUVöRPKä QFRQYKGFPKG ıTQFMK WE\âE[O UKö K| MCFT\G U\MQNPGL 5MCTIK OWU\â D[ä RQYCŏPKG DTCPG RQF WYCIö K|PCNGŏ[ UKö PKOK \CLâä Y|VCMK UCO URQUÏD LCM \|KPP[OK UMCTICOK FQV[E\âE[OK F[UMT[OKPCELK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL E\[ RT\GıNCFQYCPKC

+OKQPC K|UVTQLG U\MQNPG s 7E\PKQYKG K|WE\GPPKEG OCLâ RTCYQ CD[ \YTCECä UKö FQ PKEJ YGFNG KEJ VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL 2QFQDPKG WE\âE[ UKö RQYKPPK OKGä RTCYQ FQ WDKGTCPKC UKö \IQFPKG \|YĜCUPâ VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ MQPUGMYGPVPKG RT\GLCYKCPâ Y|U\MQNG YGFNG UVCPFCTFÏY WDKQTW RT\[LöV[EJ RT\G\ U\MQĜö -CFTC U\MQNPC PKG OQŏG Y[OWU\Cä TGURGMVQYCPKC UVCPFCTFÏY WDKQTW ıEKıNGL QF QUÏD VTCPURĜEKQY[EJ K|PKGFQUVQUQYWLâE[EJ UKö FQ PQTO IGPFGTQY[EJ CPKŏGNK QF TGU\V[ WE\âE[EJ UKö

1DU\CT[ K|CMV[YPQıEK QDLöVG UGITGICELâ RĜEKQYâ s 7E\âE[ UKö RQYKPPK OKGä FQUVöR FQ VQCNGV K|U\CVPK MVÏTG MQTGURQPFWLâ \|KEJ VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ 2TCEQYPKE[ U\MQĜ[ OQIâ Y[\PCE\[ä LGFPQ NWD YKöEGL RQOKGU\E\GĞ UCPKVCTP[EJ K|RT\GOKCPQYCä LG PC IGPFGTQYQ PGWVTCNPG EQ Q\PCE\C ŏG D[Ĝ[D[ QPG FQUVöRPG FNC WE\âE[EJ UKö MCŏFGL RĜEK

1ƂELCNPG FQMWOGPV[ s 1 KNG U\MQĜC PKG LGUV RTCYPKG \QDQYKâ\CPC FQ Wŏ[YCPKC KPHQTOCELK Q KOKGPKW K|RĜEK WE\PKC NWD WE\GPPKE[

Y|FQMWOGPVCEJ U\MQNP[EJ K|CMVCEJ U\MQĜC RQYKPPC Wŏ[YCä RTGHGTQYCPGIQ RT\G\ WE\PKC NWD WE\GPPKEö KOKGPKC K|RĜEK +FGPV[ƂMCVQT[ U\MQNPG FNC RT\[MĜCFW PKG Uâ FQMWOGPVCOK RTCYP[OK K|RQYKPP[ \CYKGTCä RTGHGTQYCPG RT\G\ WE\PKC NWD WE\GPPKEö FCPG

2T[YCVPQıä K|RQWHPQıä s 9U\[UVMKG QUQD[ Y|V[O WE\âEG UKö OCLâ RTCYQ FQ RT[YCVPQıEK C VQ QDGLOWLG RTCYQ FQ WVT\[OCPKC

UVCVWUW VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL VCLP[O Y|U\MQNG 1MTöI U\MQNP[ OWUK \CRGYPKä CD[ YU\[UVMKG KPHQTOCELG OGF[E\PG FQV[E\âEG QUQD[ VTCPURĜEKQYGL NWD PKGRT\[UVQUQYWLâEGL UKö FQ VTCF[E[LP[EJ PQTO IGPFGTQY[EJ D[Ĝ[ RQWHPKG RT\GEJQY[YCPG \IQFPKG \|QDQYKâ\WLâE[OK MTCLQY[OK NQMCNP[OK E\[ HGFGTCNP[OK RT\GRKUCOK QEJTQP[ RT[YCVPQıEK -CFTC U\MQNPC PKG OQŏG WLCYPKCä KPHQTOCELK MVÏTG PCTC\KĜ[D[ WE\PKC E\[ WE\GPPKEö PC QDPCŏGPKG LGL NWD LGIQ UVCVWUW QUQD[ VTCPURĜEKQYGL +PHQTOCELK VCMKGL PKG YQNPQ VGŏ WF\KGNCä TQF\KEQO CPK KPP[O E\ĜQPMQO MCFT[ U\MQNPGL Q KNG Y[OCICPG LGUV VQ RTCYPKG NWD IF[ WE\GĞ WE\GPPKEC Y[TC\KĜC PC VQ \IQFö 7E\PKQYKG VTCPURĜEKQYK K|PKGFQUVQUQYWLâE[ UKö FQ VTCF[E[LP[EJ PQTO IGPFGTQY[EJ OCLâ RTCYQ FQ LCYPGIQ F[UMWVQYCPKC PC VGOCV K|Y[TCŏCPKC UYQLGL VQŏUCOQıEK K|GMURTGULK RĜEKQYGL QTC\ FQ FGE[\LK MKGF[ MQOW K|LCM FWŏQ Y[LCYK RT[YCVP[EJ KPHQTOCELK Q UQDKG

5\MQNGPKC K|TQ\YÏL \CYQFQY[ s 1 KNG RQ\YCNCLâ PC VQ HWPFWU\G TGLQP RQYKPKGP YRTQYCF\Kä VTYCLâE[ TQ\YÏL \CYQFQY[ CD[

\DWFQYCä WOKGLöVPQıEK YU\[UVMKEJ E\ĜQPMÏY MCFT[ U\MQNPGL EQ FQ RTGYGPELK KFGPV[ƂMCELK K|TGCIQYCPKC PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\â RT\GıNCFQYCPKC K|F[UMT[OKPCELö 6TGıä VCMKGIQ TQ\YQLW \CYQFQYGIQ RQYKPPC \CYKGTCä CNG PKG QITCPKE\Cä UKö FQ QFRQYKGFPKEJ TQ\YQLQYQ UVTCVGIKK \CRQDKGICPKC KPE[FGPVÏY RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL CFGMYCVP[EJ TQ\YQLQYQ UVTCVGIKK PCV[EJOKCUVQY[EJ GHGMV[YP[EJ UVTCVGIKK \CUVQRQYCPKC KPE[FGPVÏY RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL KPHQTOCELK FQV[E\âE[EJ \ĜQŏQPQıEK KPVGTCMELK K|TÏŏPKE[ YĜCF\[ MVÏTC OQŏG \CEJQF\Kä RQOKöF\[ QƂCTCOK URTCYECOK K|ıYKCFMCOK RT\GOQE[ Y[PKMÏY DCFCĞ PC VGOCV RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|V[O KPHQTOCELK LCMC MCVGIQTKC WE\PKÏY LGUV U\E\GIÏNPKG PCTCŏQPC PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\â Y|ıTQFQYKUMW U\MQNP[O PR QUQD[ VTCPURĜEKQYG KPHQTOCELK PC VGOCV E\öUVQıEK Y[UVöRQYCPKC K|TQF\CLW %[DGT $WNN[KPIW K|MYGUVKK DG\RKGE\GĞUVYC Y|+PVGTPGEKG \|PKO \YKâ\CP[EJ

94 ,QPGU 6 5GZWCN UWDLGEVU ).$6+3 UVWFGPV UWDLGEVKXKVKGU KP #WUVTCNKCP 'FWECVKQP 2QNKE[ 7PRWDNKUJGF VJGUKU .C 6TQDG 7PKXGTUKV[

33

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Szkolne polityki +UVPKGLG TÏYPKGŏ U\GTGI RQNKV[M K| RTQITCOÏY PC RQ\KQOKG U\MQNP[O 2QPQYPKG s LGFPG Uâ QIÏNPG KPPG U\E\GIÏĜQYG K|QDGLOWLâ

2QNKV[MK \CLOWLâEG UKö RT\GOQEâ K| RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y|UGPUKG QIÏNP[O

2QNKV[MK \CLOWLâEG UKö TÏŏPQTQFPQıEKâ Y|V[O TÏŏPQTQFPQ ıEKâ UGMUWCNPâ

2QNKV[MK \CLOWLâEG UKö RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| V[O JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â

0CLE\öUVU\[O V[RGO RQNKV[MK U\MQNPGL Y[UVöRWLâE[O Y|YKöMU\QıEK MTCLÏY LGUV QIÏNPC RQNKV[MC RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 0KGMVÏTG \| RQNKV[M Y[QFTöDPKCLâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â \G Y\INöFW PC PKGRGĜPQURTCYPQıä TCUö K|TGNKIKö CNG YKöMU\Qıä PKG Y[OKGPKC RT\GOQE[ TÏYKG ıPKE\GL \YKâ\CPGL \| QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ E\[ VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ 0KGOPKGL LGFPCM KUVPKGLâEG RQNKV[MK U\MQNPG PC VGOCV RT\GOQE[ RT\GıNCFQYCPKC F[UMT[OKPCELK E\[ DG\RKGE\GĞUVYC U\MQNPGIQ OQIâ UVCPQYKä RWPMV Y[LıEKC FQ \CLöEKC UKö JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â 9| PKGMVÏT[EJ MTCLCEJ PC RT\[MĜCF Y| -QNWODKK \CLOQ YCPKG UKö JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| U\MQ ĜCEJ YEJQF\K Y| TCO[ U\GTU\GL VTQUMK Q RTCYC E\ĜQYKGMC %JCTCMVGT[UV[MC UMWVGE\PGL U\MQNPGL RQNKV[MK K|RTQITCOÏY RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL MVÏTG RQFUWOQ YCPG Uâ Y| TCOEG OQIâ D[ä TQ\U\GT\QPG Q JQOQHQ DKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â

Ramka 7: Charakterystyka efektywnych programów i polityk zwalczających przemoc rówieśniczą95

<CE\PKL IF[ F\KGEK Uâ YEKâŏ OĜQFG PC V[NG ŏG KEJ RQUVCY[ K|\CEJQYCPKC PKG Uâ LGU\E\G WVTYCNQPG

7RGYPKL

UKö ŏG RQNKV[MC RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL QDGLOWLG YU\[UVMKEJ E\ĜQPMÏY URQĜGE\PQıEK U\MQNPGL

<CCPICŏWL YU\[UVMKEJ RCTVPGTÏY s F[TGMELö U\MQNPâ MCFTö

WE\âE[EJ UKö TQF\KEÏY K|U\GTU\â URQĜGE\PQıä s Y|TQ\YÏL YFTCŏCPKG K|OQPKVQTQYCPKG UMWVGE\PQıEK U\MQNPGL RQNKV[MK CPV[ RT\GOQEQYGL

2T\[ Wŏ[EKW QFRQYKGFPKGL \GYPöVT\PGL GMURGTV[\[ QRTCEWL MQORNGMUQYâ UVTCVGIKö RTGYGPELK MVÏTC QDGLOWLG U\MQNGPKC RTCEQYPKMÏY

7RGYPKL UKö ŏG RQNKV[MC QDGLOWLG MNCTQYP[ RNCP F\KCĜCPKC

CD[ \CRGYPKä DG\RKGE\GĞUVYQ K|YURCTEKG QƂGT\G <FGE[FWL UKö PC UCPMELG K|U[UVGO TGJCDKNKVCELK URTCYEÏY

7TWEJQO U[UVGO \IĜCU\CPKC KPE[FGPVÏY RT\GOQE[ TÏYKG-

ıPKE\GL \CTÏYPQ FNC WE\âE[EJ UKö K|FNC PCWE\[EKGNK PC RT\[MĜCF RQWHP[ U[UVGO UMCTI Y[MQT\[UVWLâE[ CU[UVö U\MQNP[EJ NWD YURÏNPQVQY[EJ URGELCNKUVÏY QF QEJTQP[ F\KGEK

7RGYPKL UKö ŏG YU\[UE[ E\ĜQPMQYKG MCFT[ U\MQNPGL U[UVG-

OCV[E\PKG K|Y|URÏLP[ URQUÏD RQFGLOWLâ F\KCĜCPKC Y|EGNW \CRQDKGICPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

5RTCY CD[ RQNKV[MC CPV[ RT\GOQEQYC D[ĜC YKFQE\PC

Y| OCVGTKCĜCEJ FNC RTCEQYPKMÏY U\MQĜ[ KPHQTOCVQTCEJ RQFE\CU FPK QVYCTV[EJ K|PC Y[YKCFÏYMCEJ 96

/QPKVQTWL \CEJQYCPKG WE\PKÏY \YĜCU\E\C IF[ Uâ RQFGLT\GPKC ŏG RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OC OKGLUEG Y|U\MQNG

95 %JCTCMVGT[UV[MC VC QRCTVC LGUV PC YPKQUMCEJ 5GMTGVCT\C )GPGTCNPGIQ 10<

9QTNF 4GRQTV QP 8KQNGPEG #ICKPUV %JKNFTGP )GPGXC 70 JVVR YYY WPKEGH QTI XKQNGPEGUVWF[ TGRQTVU JVON 5GG CNUQ )TGGP / $WNN[KPI KP 5EJQQNU # 2NGC HQT C /GCUWTG QH *WOCP 4KIJVU ,QWTPCN QH 5QEKCN +UUWGU s CPF 5OKVJ 2 GV CN 'FU $WNN[KPI KP 5EJQQNU *QY 5WEEGUUHWN %CP +PVGTXGPVKQPU $G! %CODTKFIG %CODTKFIG 7PKXGTUKV[ 2TGUU 96 ,GPPGVV / 5VCPF WR HQT WU EJCNNGPIKPI JQOQRJQDKC KP UEJQQNU 7- Department of Health.

34

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

9 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ MCŏF[ RTQITCO \CRTQLGMVQYCP[ RT\G\ ).5'0 OC URGELCNPG EGNG U\MQNPG \|EGNGO RT\GYQF PKO LCMKO LGUV TQ\YÏL \FTQYGIQ MNKOCVW U\MQNPGIQ QTC\ WURTCYPKGPKC RTCE[ U\MQĜ[ PC T\GE\ FQDTC WE\âE[EJ UKö &QRCUQYWLG UKö VQ FQ RTKQT[VGVÏY K| RTQDNGOÏY CFOKPK UVTCELK K| URGELCNKUVÏY GFWMCE[LP[EJ \QD RQPKŏU\â UGMELö Q|VYQT\GPKW RT\[LC\PGIQ ıTQFQYKUMC U\MQNPGIQ 7\PCPKG RQUVöRÏY U\MÏĜ PCWE\[EKGNK K| WE\PKÏY LGUV DCTF\Q YCŏPG 0C RT\[MĜCF Y| 9KGNMKGL $T[VCPKK 4CFC /KCUVC $KTOKPIJCO WUVCPQYKĜC )TWRö <CFCPKQYâ FU 4GFWMELK 2T\GOQE[ 4ÏYKGıPKE\GL CPI $WNN[KPI 4GFWEVKQP #EVKQP )TQWR MVÏTC QRTCEQYCĜC U[UVGO RT\[\PCYCPKC EGTV[ƂMCVÏY FNC U\MÏĜ MVÏTG Y\KöĜ[ WF\KCĜ Y| F\KCĜCNPQıEK CPV[RT\GOQEQYGL 97

Ramka 8: Charakterystyka szkół ze skuteczną polityką różnorodności

0C RQE\âVMW TQMW U\MQĜC QMTGıNC LCUPG \CUCF[ LCM

\CEJQY[YCä UKö YĜCıEKYKG C MCFTC U\MQNPC GI\GMYWLG \CUCF[

5\MQĜC QTICPK\WLG Y\CLGOPG YURCTEKG RQOKöF\[ PCWE\[EKGNCOK K|WE\PKCOK

5\MQĜC MWNV[YWLG QVYCTVâ RQUVCYö 5\MQĜC QHGTWLG FQMĜCFPG KPHQTOCELG PC VGOCV IGPFGTW TÏŏPQTQFPQıEK K|F[UMT[OKPCELK

&QUVöRPC FNC YU\[UVMKEJ LGUV RTQEGFWTC UMĜCFCPKC UMCTI K|PCLNGRKGL PKG\CNGŏPC MQOKULC TQ\RCVTWLâEC UMCTIK

Na Uniwersytecie Reklamy i Technologii Srithana w Chiang Mai w Tajlandii zostało wprowadzonych kilka inicjatyw w celu zaspokojenia potrzeb studiujących osób LGBT. Obejmują one utworzenie elastycznej polityki szkolnej, która pozwala na noszenie mundurków przez osoby transpłciowe według ich uznania. Utworzono również ‘tęczowe’ toalety, które nie są określone jako męskie lub żeńskie, oraz tęczowy klub, gdzie osoby studiujące mogą się spotkać i porozmawiać o problematycznych tematach.

9 PKGMVÏT[EJ MTCLCEJ U\MQĜ[ Uâ \QDQYKâ\CPG FQ QRTCEQYC PKC K|TGCNK\CELK RQNKV[MK TÏŏPQTQFPQıEK MVÏTC FCLG OQŏNKYQıä UVCYKCPKC E\QĜC RTQDNGOQYK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL \QD TCOMC 9 #WUVTCNKK PC RT\[MĜCF CWF[V[ U\MQNPG K|NKUV[ MQPVTQNPG FQV[E\âEG TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCN PGL \QUVCĜ[ QRTCEQYCPG CD[ RQOÏE U\MQĜQO TQ\RCVT\[ä Y| LCMK URQUÏD RQUWYCLâ UKö \| RTCECOK Y| \CMTGUKG TÏŏPQ TQFPQıEK UGMUWCNPGL Y| ıTQFQYKUMW U\MQNP[O RTCMV[MCEJ TQ\YQLW FQDTC WE\PKÏY RCTVPGTUVYCEJ URQĜGE\PQıEKQ Y[EJ PCWE\CPKW K| Y| U\MQNP[EJ RNCPCEJ UVTCVGIKE\P[EJ 98 6CMKG RQFGLıEKG OQŏG PKG D[ä FQUVöRPG YG| YU\[UVMKEJ MTCLCEJ CNG PKGMVÏTG EJCTCMVGT[UV[MK \KFGPV[ƂMQYCPG RQPK ŏGL OQIâ D[ä UVQUQYCPG DCTF\KGL QIÏNPKG

97

&QUVöRP[ LGUV U\MQNP[ RU[EJQNQI MVÏT[ YKG LCM

YURKGTCä WE\PKÏY K|PCWE\[EKGNK MVÏT\[ \ĜQŏ[NK UMCTIK FQV[E\âEG F[UMT[OKPCELK K|KPPGIQ PGICV[YPGIQ \CEJQYCPKC

/KNG YKF\KCPG Uâ KPKELCV[Y[ WE\PKQYUMKG

K|PCWE\[EKGNUMKG RQOCICLâEG Y|\YCNE\CPKW F[UMT[OKPCELK K|Y|RQRTCYKCPKW MNKOCVW U\MQĜ[

ŌTÏFĜQ &CPMOGKLGT 2 GFKVQT )#.' 6QQNMKV 9QTMKPI YKVJ 5EJQQNU 1.0. Tools for school consultants, principals, teachers, learners and parents to integrate adequate attention of lesbian, gay, bisexual and transgender topics in curricula and school policies. Amsterdam: GALE The Global #NNKCPEG HQT .)$6 'FWECVKQP

9KGNG QTICPK\CELK QRTCEQYCĜQ PCT\öF\KC YURQOCICLâEG U\MQĜ[ Y| QEGPKG KEJ RQNKV[MK TÏŏPQTQFPQıEK 0C RT\[ MĜCF Y| *QNCPFKK 'FW&KXGTU K| 0CTQFQY[ 5QLWU\ 'FWMCELK *GVGTQ*QOQ QRTCEQYCNK NKUVö MQPVTQNPâ FQ QEGP[ E\[ U\MQĜC RQUKCFC CFGMYCVPâ RQNKV[Mö TÏŏPQTQFPQıEK \QD RT\[UVQUQYCPâ YGTULö Y| TCOEG <PÏY OQŏG VQ PKG QFRQYKCFCä MCŏFGOW MQPVGMUVQYK CNG GNGOGPV[ NKUV[ OQŏPC \CE\GTRPâä FQ OKGLUEQY[EJ YCTWPMÏY

Allens Croft Primary School. http://bham.webschools.co.uk/allenscroft/ CEJKGXGOGPVU JVO

98 #WUVTCNKCP 4GUGCTEJ %GPVTG KP 5GZ *GCNVJ CPF 5QEKGV[ *QY VQ UWRRQTV UGZWCN FKXGTUKV[ KP UEJQQNU # EJGEMNKUV /GNDQWTPG .C 6TQDG 7PKXGTUKV[ JVVR YYY NCVTQDG GFW CW CTEUJU FQYPNQCFU CTEUJU TGUGCTEJ RWDNKECVKQPU 5GZWCN&KXGTUKV[%JGEMNKUV RFH

35

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Ramka 9: Lista kontrolna do oceny polityki różnorodności w szkołach 9K\LC U\MQĜ[ 5\MQĜC OC YK\Lö PC VGOCV TÏŏPQTQFPQıEK K| F[UMT[OKPCELK MCFTC U\MQNPC LGUV LGL ıYKCFQOC K| Lâ RTQOWLG 9URÏNPC YK\LC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 5\MQĜC OC YK\Lö Y|LCMK URQUÏD \CRQDKGE K|\CRT\GUVCä PGICV[YPGOW \CEJQYCPKW RT\GıNCFQYCPKW K|RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL \CTÏYPQ PC RQ\KQOKG QIÏNP[O LCM K|Y|MQPVGMıEKG JQOQHQDKK MCFTC U\MQNPC LGUV LGL ıYKCFQOC K|Lâ RTQOWLG 3. Edukacja o genderze. 5\MQĜC QHGTWLG NGMELG PC VGOCV TÏYPGIQ VTCMVQYCPKC OöŏE\[\P K|MQDKGV K|YCNE\[ \G UVGTGQV[RCOK FQV[E\âE[OK TQNK RĜEK 4. Edukacja o dyskryminacji. 5\MQĜC QHGTWLG NGMELG PC VGOCV F[UMT[OKPCELK MVÏTG QDGLOWLâ \CRQDKGICPKG PGICV[YP[O \CEJQYCPKQO YQDGE QUÏD \G Y\INöFW PC KEJ QTKGPVCELö UGMUWCNPâ NWD VQŏUCOQıä RĜEKQYâ 5. Natychmiastowa korekta negatywnego zachowania. -CFTC U\MQNPC DG\\YĜQE\PKG MQT[IWLG PGICV[YPG \CEJQYCPKG K| JQOQHQDKE\PG MQOGPVCT\G QTC\ OC LCUPâ \IQFö \GURQĜW EQ FQ VGIQ LCM TCF\Kä UQDKG \|PGICV[YP[O \CEJQYCPKGO 9[TCōPG RQVöRKGPKG JQOQHQDKK 5\MQĜC LCUPQ QMTGıNC ŏG PGICV[YPG \CEJQYCPKG LGUV PKGFQRWU\E\CNPG Y| U\E\GIÏNPQıEK IF[ WE\PKQYKG K| PCWE\[EKGNG F[UMT[OKPWLâ Wŏ[YCLâ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y[\[YCLâ NWD Y| KPP[ URQUÏD OCTIKPCNK\WLâ WE\PKÏY \| RQYQFW KEJ T\GE\[YKUVGL NWD RQUVT\GICPGL QTKGPVCELK UGMUWCNPGL 0KG

9 MKNMW MTCLCEJ U\MQĜ[ OCLâ RQNKV[Mö RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL MVÏTC \CYKGTC \CRKU[ QEJTQPPG Y| QRCTEKW Q QTKGPVCELö UGMUWCNPâ K| VQŏUCOQıä RĜEKQYâ &QYQF[ YUMC\WLâ ŏG Y|U\MQĜCEJ \|VCMâ RQNKV[Mâ WE\PKQ YKG \IĜCU\CLâ ŏG UĜ[U\â OPKGL JQOQHQDKE\P[EJ MQOGPVCT\[ K| FQıYKCFE\CLâ OPKGLU\GIQ RQ\KQOW YKMV[OK\CELK \YKâ\C PGL \|KEJ QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ -CFTC U\MQNPC LGUV TÏYPKGŏ DCTF\KGL UMĜQPPC FQ KPVGTYGPELK RQ WUĜ[U\GPKW JQOQHQDKE\ P[EJ MQOGPVCT\[ C|WE\PKQYKG E\öıEKGL \IĜCU\CLâ KPE[FGPV[ PöMCPKC K| PCRCıEK MCFT\G PKŏ WE\PKQYKG Y| U\MQĜCEJ Y|MVÏT[EJ RQFQDPC RQNKV[MC PKG KUVPKGLG 99 9 +TNCPFKK PC RT\[MĜCF WE\âE[ UKö IGLG NGUDKLMK K| QUQD[ DKUGMUWCNPG KPHQTOWLâ Q OPKGLU\GL KNQıEK RT\GıNCFQYCPKC Y| U\MQĜCEJ Y| MVÏT[EJ KUVPKGLG RT\GLT\[UVC NKPKC RQNKV[E\PC FQV[E\âEC RT\GEKYF\KCĜCPKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 100 7RQYU\GEJPKCPKG K| YFTCŏCPKG VCMKGL RQNK V[MK \YKâ\CPG LGUV \G \YKöMU\QP[O RQE\WEKGO DG\RKGE\GĞ UVYC WE\PKÏY KEJ NGRU\[O UCOQRQE\WEKGO FQ\PCYCPKGO OPKGLU\GL KNQıEK RT\GOQE[ UĜQYPGL K| KPP[EJ TQF\CLÏY \PKGYCŏCPKC OQV[YQYCPGIQ JQOQHQDKâ C| RQPCFVQ

99 ).5'0 0CVKQPCN UEJQQN ENKOCVG UWTXG[ 6JG GZRGTKGPEGU QH NGUDKCP gay, bisexual and transgender youth in our nation’s schools. New York: GLSEN 100 GLEN, Department of Education and Science (2001), Lesbian, gay and bisexual students in post-primary schools, guidance for principals and school leaders, Ireland: GLSEN.

36

Y[UVCTE\[ F[UE[RNKPQYCä PGICV[YPGIQ \CEJQYCPKC TÏYPKG YCŏPG LGUV Y[VĜWOCE\GPKG LGIQ GHGMVW 2U[EJQNQIQYKG K| RGFCIQF\[ RQOCICLâ TCF\Kä UQDKG \|RTQDNGOCOK 5\MQĜC RQUKCFC RU[EJQNQIÏY NWD RGFCIQIÏY U\MQNP[EJ FQ MVÏT[EJ WE\PKQYKG K|WE\GPPKEG OQIâ \YTÏEKä UKö \|RTQDNGOGO 7E\PKQYKG EK OQIâ D[ä QUQDCOK .)$6 CNG OQIâ VQ D[ä TÏYPKGŏ JQOQHQDKE\PK WE\PKQYKG MVÏT\[ OWU\â PCWE\[ä UKö DCTF\KGL QFRQYKGFPKEJ TGCMELK K|RQRTCYKä URQĜGE\PG \CEJQYCPKG 8. Systematyczna polityka. <CT\âF U\MQĜ[ QRTCEQYWLG LCMQıEKQYâ RQNKV[Mö MVÏTC U[UVGOCV[E\PKG RQFPQUK ıYKCFQOQıä K| IGPGTWLG F\KCĜCPKC \CT\âFW MCFT[ K| WE\PKÏY Y|EGNW \CRQDKGICPKC K|\CRT\GUVCPKC PGICV[YPGIQ \CEJQYCPKC QTC\ FQEGPKCPKC TÏŏPQTQFPQıEK 6CMK RNCP CMELK RQYKPKGP D[ä \CMQT\GPKQP[ Y|U\GTU\[O MQPVGMıEKG RQNKV[MK DG\RKGE\GĞUVYC U\MQĜ[ FQDTGIQ QD[YCVGNUVYC RQ\[V[YPGIQ \CEJQYCPKC URQĜGE\PGIQ K|PKGF[UMT[OKPQYCPKC 9URCTEKG FNC WE\PKÏY K| WE\GPPKE -CFTC QTC\ WE\PKQYKG MVÏT\[ FGE[FWLâ UKö D[ä QVYCTEK Y| MYGUVKK UYQLGL QTKGPVCELK UGMUWCNPGL QVT\[OWLâ YURCTEKG /QŏPC FQMQPCä VGIQ RQRT\G\ OQTCNPG YURCTEKG UGULG KPHQTOCE[LPG F[UMWULG Q YURCTEKW TÏYKGıPKE\[O \OKCPC \CUCF CFOKPKUVTCELK FQRCUQYCPKG \OKCP KOKQP K|\CRKUW Q RĜEK UVYQT\GPKG VQCNGV FNC QUÏD VTCPURĜEKQY[EJ TCF\GPKG UQDKG \|F[UMQOHQTVGO Wŏ[YCPKC YURÏNP[EJ RT[U\PKEÏY 10. Wsparcie inicjatyw poprawy funkcjonoYCPKC U\MQĜ[ <CT\âF U\MQĜ[ DKGT\G RQYCŏPKG RQF WYCIö UWIGUVKG WE\PKÏY K|WE\GPPKE QTC\ MCFT[ U\MQNPGL <CEJöEC UKö FQ VYQT\GPKC UQLWU\[ QUÏD JQOQUGMUWCNP[EJ K|JGVGTQUGMUWCNP[EJ

WE\PKQYKG EK Uâ DCTF\KGL UMĜQPPK FQ QRKU[YCPKC UYQLGL U\MQĜ[ LCMQ CMEGRVWLâEGL ŏ[E\NKYGL K| VQNGTCPE[LPGL 2QNKV[MK VG Uâ TÏYPKGŏ \YKâ\CPG \|Y[UQEG KUVQVP[O \OPKGLU\GPKGO T[\[MC O[ıNK NWD E\[PÏY UCOQQMCNGE\GPKC QTC\ O[ıNK NWD RTÏD UCOQDÏLE\[EJ \|RQYQFW JQOQHQDKK 101

Tworzenie wspierającego środowiska szkolnego 2TQITCO PCWE\CPKC LGUV LGF[PKG OCĜâ E\öıEKâ VGIQ E\GIQ WE\PKQYKG K| WE\GPPKEG WE\â UKö Y| U\MQNG %\GTRKâ QPK VGŏ YKGF\ö \| VGIQ EQ YKF\â K| UĜ[U\â YQMÏĜ UKGDKG 5\MQNPG ıTQFQYKUMQ RGĜPG U\CEWPMW DG\RKGE\GĞUVYC DG\ F[UMT[ OKPCELK \|RQ\[V[YP[OK RT\[MĜCFCOK FCP[OK RT\G\ U\MQĜö PCWE\[EKGNK K|TGU\Vö RTCEQYPKMÏY U\MQNP[EJ LGUV MNWE\QYG &[TGMELC U\MQĜ[ OWUK LCUPQ QMTGıNKä ŏG JQOQHQDKE\PG Lö\[M K| RT\GOQE TÏYKGıPKE\C UMKGTQYCPG FQ WE\âE[EJ UKö K|PCWE\[EKGNK Uâ PKGFQRWU\E\CNPG VCM UCOQ LCM TCUKUVQYUMK Lö\[M K|RT\GOQE TÏYKGıPKE\C YQDGE QUÏD \|PKGRGĜPQURTCY PQıEKâ %CĜC URQĜGE\PQıä U\MQNPC OWUK YURKGTCä RT\GMC\ ŏG JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C LCM RT\GıNCFQ YCPKG E\[ OQNGUVQYCPKG UGMUWCNPG LGUV PKGFQRWU\E\CNPC Y|ıTQFQYKUMW U\MQNP[O

101 ,QPGU 6 5GZWCN UWDLGEVU ).$6+3 UVWFGPV UWDLGEVKXKVKGU KP #WUVTCNKCP 'FWECVKQP 2QNKE[ 7PRWDNKUJGF VJGUKU .C 6TQDG 7PKXGTUKV[

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

5RGELCNPG RTQITCO[ RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPK E\GL Y|MQPVGMıEKG U\MQNP[O OQIâ D[ä Y[MQT\[UVCPG LCMQ RWPMV Y[LıEKQY[ Y| MTCLCEJ IF\KG JQOQUGMUWCNPQıä LGUV PKGNGICNPC NWD LGUV VGOCVGO YTCŏNKY[O CNDQ IF\KG RT\G OQE TÏYKGıPKE\C PKG LGUV WYCŏCPC \C RTQDNGO C| PCYGV FNC PCLOĜQFU\[EJ WE\PKÏY 6CMK RWPMV Y[LıEKQY[ OQŏG \FQD[ä YKöEGL RQRCTEKC LGıNK UMWRKQP[ LGUV PC \FTQYGL CVOQUHGT\G U\MQNPGL K|DG\RKGE\P[O ıTQFQYKUMW RQPKGYCŏ PC PKEJ \CNGŏ[ RGFCIQIQO K| CFOKPKUVTCELK U\MQĜ[ 2QNKV[MK K|RTQITCO[ \CLOWLâEG UKö LCMKOMQNYKGM \|E\VGTGEJ RQFUVC YQY[EJ Y[OKCTÏY CVOQUHGT[ U\MQNPGL \QD TCOMC DöFâ OKCĜ[ RQ\[V[YP[ YRĜ[Y PC VYQT\GPKG \FTQYGIQ MNKOCVW

Ramka 10: Cztery zasadnicze wymiary klimatu szkolnego. $G\RKGE\GĞUVYQ 4GIWĜ[ K|PQTO[ (K\[E\PG DG\RKGE\GĞUVYQ 5RQĜGE\PG K|GOQELQPCNPG DG\RKGE\GĞUVYQ 0CWE\CPKG K|WE\GPKG UKö 9URCTEKG FNC WE\GPKC UKö 5RQĜGE\PG K|QD[YCVGNUMKG WE\GPKG UKö Relacje interpersonalne 5\CEWPGM FNC TÏŏPQTQFPQıEK 9URCTEKG URQĜGE\PG s FQTQıNK 9URCTEKG URQĜGE\PG s WE\GPPKEG K|WE\PKQYKG İTQFQYKUMQ KPUV[VWELK ěâE\PQıä K|\CCPICŏQYCPKG U\MQĜ[ 1VQE\GPKG Ƃ\[E\PG ŌTÏFĜQ %QJGP , /E%CDG ' / /KEJGNNK 0 / 2KEMGTCN 6 5EJQQN Climate : Research, Policy, Teacher education and Practice, Teachers %QNNGIG 4GEQTF JVVR YYY UEJQQNENKOCVG QTI ENKOCVG documents/policyscan.pdf

2QFE\CU IF[ PKGMVÏTG RT\[MĜCF[ RT\GFUVCYKQPQ RQPKŏGL

\QD TCOMC \CNGŏPG QF U[VWCELK Y| MTCLW K| Y| U\MQNG DöFâ RTKQT[VGV[ K|VQ UMâF \CE\âä

Ramka 11: Stwórz bezpieczną przestrzeń $G\RKGE\PC RT\GUVT\GĞ VQ OKGLUEG Y|RNCEÏYEG QıYKCVQYGL IF\KG WE\PKQYKG OQIâ D[ä YQNPK QF PKGDG\RKGE\GĞUVY K| OQIâ UYQDQFPKG D[ä UQDâ 9 YKGNW MTCLCEJ YĜCF\G U\MÏĜ NWD UCOK WE\PKQYKG UVYQT\[NK DG\RKGE\PG OKGLUEC Y| U\MQNG LCMQ RT\GUVT\GĞ IF\KG JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C K| RT\GıNCFQYCPKC PKG Uâ VQNGTQYCPG IF\KG CWVQGMURTGULC LGUV OKNG YKF\KCPC K| IF\KG Y\CLGOP[ U\CEWPGM K|IQFPQıä Uâ RTQOQYCPG 9 PKGMVÏT[EJ OKGLUECEJ DG\RKGE\PC RT\GUVT\GĞ Wŏ[YCPC LGUV TÏYPKGŏ LCMQ OKGLUEG VGTCRKK K| YURCTEKC ITWRQYGIQ 9[MC\CPQ ŏG DG\RKGE\PG RT\GUVT\GPKG TGFWMWLâ URQĜGE\Pâ K\QNCELö K|QYQEWLâ RQRTCYâ UCOQQEGP[ K|Y[PKMÏY Y|PCWEG &NC RT\[MĜCFW Y|5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ ).5'0 QRTCEQYCĜ Y[RQUCŏGPKG DG\RKGE\PGL RT\GUVT\GPK FNC IKOPC\LÏY K| NKEGÏY 9 %JKPCEJ PCVQOKCUV 5VQYCT\[U\GPKG -NWDÏY %JĜQREÏY K| &\KGYE\âV Y| *QPI -QPIW QHGTWLG RQTCF[ RU[EJQNQIKE\PG K|DG\RKGE\Pâ RT\GUVT\GĞ Y|QıTQFMCEJ OĜQF\KGŏQY[EJ 9 *QNCPFKK \|RQOQEâ JQNGPFGTUMKGIQ T\âFW QTICPK\CELG NQMCNPG UVYQT\[Ĝ[ KPVGTPGVQYG K| Ƃ\[E\PG DG\RKGE\PG RT\GUVT\GPKG FNC OĜQF[EJ IGLÏY NGUDKLGM QUÏD DKUGMUWCNP[EJ K|VTCPURĜEKQY[EJ \YCPG ,QPI 1WV

102 /C[DGTT[ / 5EJQQN TGHQTO GHHQTVU HQT NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGTGF UVWFGPVU 6JG %NGCTKPI *QWUG 4WUUGNN 5 /E)WKTG , .CWD % CPF /CPMG ' .)$6 UVWFGPV UCHGV[ 5VGRU UEJQQNU ECP VCMG %CNKHQTPKC 5CHG 5EJQQNU %QCNKVKQP 4GUGCTEJ $TKGH 0Q 5CP (TCPEKUEQ %CNKHQTPKC 5CHG 5EJQQNU %QCNKVKQP *CTTKU +PVGTCEVKXG CPF ).5'0 (TQO VGCUKPI VQ VQTOGPV 5EJQQN ENKOCVG KP #OGTKEC C UWTXG[ QH VGCEJGTU and learners. New York: GLSEN.

5VTCVGIKG UVYQT\GPKC YURKGTCLâEGIQ ıTQFQYKUMC QDGLOWLâ F\KCĜCPKC PCWE\[EKGNK Y|MNCUCEJ K|F\KCĜCPKC UCO[EJ WE\PKÏY 9 MNCUKG K|RQ\C MNCUâ PCWE\[EKGNG OQIâ QFIT[YCä KUVQVPâ TQNö Y| T\WECPKW Y[\YCPKC JQOQHQDKE\PGOW Lö\[MQYK K| RT\GOQE[ UĜQYPGL ).5'0 QRTCEQYCĜQ RT\GYQFPKM FNC PCWE\[EKGNK TQ\YKLCLâE[ MCORCPKö 6JKPM$ ;QW5RGCM

RQO[ıN \CPKO EQı RQYKGU\ MVÏTC UMKGTQYCPC LGUV RT\G EKY JQOQHQDKE\P[O Y[\YKUMQO Y| ıTQFQYKUMW U\MQN P[O 5VQPGYCNN Y| 9KGNMKGL $T[VCPKK YRTQYCF\KĜ RTQITCO RT\GEKYF\KCĜCPKC JQOQHQDKE\PGOW Lö\[MQYK Y| U\MQĜCEJ RQFUVCYQY[EJ 9 0QYGL <GNCPFKK \GUVCY F\KCĜCĞ FNC U\MÏĜ \CRGYPKC RTCMV[E\PG YUMC\ÏYMK FNC PCWE\[EKGNK LCM TQ\YK LCä DG\RKGE\PG K| YURKGTCLâEG ıTQFQYKUMQ Y| MNCUKG \QD TCOMC

37

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Ramka 12: Praktyczne wskazówki, jak stworzyć bezpieczne i wspierające środowisko w klasie

1RTCEWL Y[V[E\PG PC VGOCV Y[\YKUM K|FQĜâE\ LG FQ KUVPKGLâE[EJ RQNKV[M RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

<CLOKL UKö \LCYKUMKGO RT\G\[YCPKC PCV[EJOKCUV 0KG TÏD \CĜQŏGĞ PC VGOCV UGMUWCNPQıEK E\[ VQŏUCOQıEK

OKCĜC \C \CFCPKG QRTCEQYCPKG RTQITCOW OKGUKâEC JKUVQTKK .)$6 C|\|RQOQEâ U\MQNP[EJ \CT\âFEÏY Wŏ[YCĜC RTCYF\K Y[EJ JKUVQTKK Y|VTCMEKG \GDTCĞ U\MQNP[EJ FQ RQFPKGUKGPKC ıYKCFQOQıEK K| RTQOQYCPKC CMEGRVCELK TÏŏPKE 'HGMV[ D[Ĝ[ DCTF\Q RQ\[V[YPG 103 +PP[O RT\[MĜCFGO LGUV YURCTEKG TÏYKGıPKE\G Y|V[O RQRT\G\ VYQT\GPKG UQLWU\[ QUÏD JQOQ K| JGVGTQUGMUWCNP[EJ )C[ 5VTCKIJV #NNKCPEG \QD RQFTQ\ F\KCĜ Q|YURCTEKW FNC WE\PKÏY

RĜEKQYGL WE\PKÏY

7PKMCL PGICV[YPGL VGTOKPQNQIKK 9ĜâE\ RQ\[V[YPG Y\QT[ QUQDQYG FQ PCWE\CPKC

Ramka 13: Włączanie młodych ludzi w proces opracowywania wytycznych

ŌTÏFĜQ 0GY <GCNCPF #+&5 (QWPFCVKQP 1WV 6JGTG 4CKPDQY ;QWVJ Safety in our Schools: An action kit for Aotearoa New Zealand schools to CFFTGUU UGZWCN QTKGPVCVKQP RTGLWFKEG 9GNNKPIVQP 1WV6JGTG

2TCMV[E\PG YUMC\ÏYMK FQV[E\âEG KPMNW\[YPGL GFWMCELK QRTCEQYCPG RT\G\ OĜQF[EJ NWF\K QDGLOWLâ GFWMCELö Q RTCYCEJ E\ĜQYKGMC GFWMCELö GOQELQPCNPâ K|UGMUWCNPâ RTQITCO[ PCWE\CPKC K|OCVGTKCĜ[ F[FCMV[E\PG RQNKV[MK RT\GEKYF\KCĜCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|KPMNW\[YPQıEK FQUVöR FQ KPHQTOCELK K|YURCTEKC YURCTEKG \GYPöVT\PG K|URQĜGE\PQıEK UKGEKQYCPKG DG\RKGE\PG ıTQFQYKUMQ VYQT\GPKG MNCU KPVGITCE[LP[EJ FGOQMTCELö U\MQNPâ

5COK WE\PKQYKG OQIâ QFIT[YCä KUVQVPâ TQNö Y|\YCNE\CPKW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL \QD RQFTQ\F\KCĜ Q YURCTEKW FNC WE\PKÏY 0CWE\[EKGNG OQIâ RTCEQYCä \| WE\PKCOK PCF QRTCEQYCPKGO MQFGMUW RQUVöRQYCPKC Y| MNCUKG KFGPV[ƂMWLâE LCMKG \CEJQYCPKC Uâ CMEGRVQ YCNPG C| LCMKG TCPKâ KPP[EJ E\[ \CMĜÏECLâ RT\GDKGI NGMELK 7E\PKQYKG OCLâ VGŏ WF\KCĜ Y|QRTCEQY[YCPKW Y[V[E\P[EJ

\QD TCOMC| 9 PKGMVÏT[EJ U\MQĜCEJ WE\PKQYKG D[NK \CCPICŏQYCPK Y| QTICPK\CELö MCORCPKK RT\GEKY RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL E\öUVQ RQĜâE\QPGL \|YCNMâ Q RTCYC E\ĜQYKGMC NWD \|KPP[OK Y[FCT\GPKCOK 9 9KGNMKGL $T[VCPKK NQPF[ĞUMC U\MQĜC \| YKöMU\QıEKâ WE\PKÏY DöFâEâ OW\WĜOCPCOK \CĜQŏ[ĜC ITWRö TQDQE\â RT\GEKY RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL MVÏTC

38

ŌTÏFĜQ +).;1 )WKFGPNKPGU HQT CP .)$63 KPENWUKXG GFWECVKQP JVVR YYY KIN[Q EQO EQPVGPV ƂNGU GFWECVKQPCN +).;1A'FWECVKQPCN)WKFGNKPGU RFH

103 5VQPGYCNN 5VQPGYCNN GFWECVKQP IWKFG 9QTMKPI YKVJ HCKVJ EQOOWPKVKGU JVVR www.stonewall.org.uk/at_school/education_for_all/quick_links/education_ TGUQWTEGU CUR

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNÄ„ PRZEMOC RĂ“WIEĹšNICZÄ„

4.2 Program nauczania i jego wdraşanie

WF\KGNKä RQOQE[ CPK FQDTGL TCF[q K|Q V[EJ MV�T\[ dYECNG PKG D[NK RQOQEPKq 107

Rola nauczycieli i reszty kadry szkolnej

9 +\TCGNW CPMKGVQYCPK WE\PKQYKG UÄœ[U\GNK QDTCĹ?NKYG WYCIK \G UVTQP[ PCWE\[EKGNK C|RQPCF RQÄœQYC RT\[\PCÄœC Ĺ?G PCWE\[ EKGNG PKIF[ PKG KPVGTYGPKQYCNK IF[ D[NK QDGEPK RQFE\CU KPE[FGPVĂ?Y JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ UÄœQYPGL 4Ă?YKGÄąPKE[ D[NK DCTF\KGL UMÄœQPPK KPVGTYGPKQYCä PKĹ? PCWE\[EKGNG

0CWE\[EKGNG Uâ MNWE\QY[O GNGOGPVGO UMWVGE\PGL QFRQ YKGF\K PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\â 5RĂśF\CLâ YKĂśMU\QĹä E\CUW \| WE\âE[OK UKĂś K| Uâ YCĹ?P[O Ĺ?TĂ?FÄœGO RTCYKFÄœQY[EJ KPHQTOCELK 5â TĂ?YPKGĹ? FQTQUÄœ[OK \|MVĂ?T[OK OÄœQF\K NWF\KG OQIâ RQTQ\OCYKCä PC YKGNG VGOCVĂ?Y 1RTĂ?E\ VGIQ OQIâ D[ä CWVQT[VGVCOK K| OGPVQTCOK Uâ YCĹ?P[OK T\GE\PKMCOK \FTQYGIQ ÄąTQFQYKUMC U\MQNPGIQ 0CWE\[EKGNG QFIT[YCLâ U\GTU\â TQNĂś Y|KPVGTYGPELCEJ CD[ \CRQDKGE RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL LCM TĂ?YPKGĹ? Y| RTQOQ YCPKW KPMNW\[YPQÄąEK K|\YCNE\CPKW F[UMT[OKPCELK PKG\CNGĹ? PKG QF HQTO[ LCMâ RT\[DKGTC 0CWE\[EKGNG PKG Uâ LGF[P[OK FQTQUÄœ[OK QDGEP[OK Y| ÄąTQFQYKUMW U\MQNP[O C| DCFCPKG \|-QNWODKK RQFMTGÄąNKÄœQ RQVT\GDĂś RTCE[ \|ECÄœâ URQÄœGE\PQÄąEKâ U\MQNPâ ÄœâE\PKG \|QEJTQPKCT\COK MVĂ?T\[ MQPVTQNWLâ YUVĂśR PC VGTGP U\MQÄœ[ $CFCPKC Y[MC\WLâ Ĺ?G PCWE\[EKGNG OQIâ QFIT[YCä RQ\[ V[YPâ TQNĂś 9URCTEKG PCWE\[EKGNK QMC\[YCPG WE\PKQO .)$6 \YKâ\CPG LGUV \|RQE\WEKGO DG\RKGE\GÄžUVYC Y|U\MQNG QRWU\E\CPKGO OPKGLU\GL KNQÄąEK FPK U\MQNP[EJ Y[Ĺ?U\[OK QEGPCOK K| CURKTCELCOK PCWMQY[OK QTC\ \| YKĂśMU\[O UGPUGO RT\[PCNGĹ?PQÄąEK Y|U\MQNG 104 7E\PKQYKG K|WE\GPPKEG Y| 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ QFPQVQYWLâ DG\RKGE\PKGLU\G K| DCTF\KGL YURKGTCLâEG ÄąTQFQYKUMQ MKGF[ PCWE\[EKGNG K| PCWE\[EKGNMK Uâ RT\GU\MQNGPK Y| RTGYGPELK RT\GOQE[ K|UCOQDĂ?LUVY \YKâ\CP[EJ \|QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ 105 0KGOPKGL LGFPCM PCWE\[EKGNG RQPKGYCĹ? Uâ LGFPQUVMCOK K|RQF\KGNCLâ VG UCOG YCTVQÄąEK QTC\ RT\GMQPCPKC EQ TGU\VC URQÄœGE\GÄžUVYC OQIâ RT\GMC\[YCä s ÄąYKCFQOKG NWD PKG s PGICV[YPG MQOWPKMCV[ Q WE\PKCEJ MVĂ?T\[ PKG FQRC UQYWLâ UKĂś FQ VTCF[E[LP[EJ PQTO IGPFGTQY[EJ /QĹ?G VQ TQF\Kä RT\[\YQNGPKG PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TĂ?YKGÄąPK E\â 106 7FQYQFPKQPG LGUV TĂ?YPKGĹ? Ĺ?G PCWE\[EKGNG OQIâ D[ä OPKGL UMÄœQPPK FQ KPVGTYGPKQYCPKC Y|URTCYKG JQOQ HQDKE\PGL RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL Y|RQTĂ?YPCPKW \|KPP[OK V[RCOK VGL RT\GOQE[ 9 'WTQRKG WE\âE[EJ UKĂś MVĂ?T\[ OKGNK PGICV[YPG FQÄąYKCFE\GPKC Y| U\MQNG YURQOPKCÄœQ Q|PCWE\[EKGNCEJ LCMQ Ĺ?TĂ?FNG NWD E\ÜĹEK RTQDNGOW 9 PKGMVĂ? T[EJ RT\[RCFMCEJ PCWE\[EKGNG \QUVCNK QRKUCPK LCMQ DKGTPK QWVUKFGT\[ MVĂ?T\[ \COKCUV RQOCICä WE\PKQO FQ\PCLâE[O RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL UQNKFCT[\QYCNK UKĂś \G URTCYECOK 7E\PKQYKG OĂ?YKNK Q PCWE\[EKGNCEJ MVĂ?T[O dPKG WFCÄœQ UKĂś

104 -QUEKY ,) )TG[VCM '# CPF &KC\ '/ 9JQ 9JCV 9JGTG 9JGP CPF 9J[ &GOQITCRJKE CPF'EQNQIKECN (CEVQTU %QPVTKDWVKPI VQ *QUVKNG 5EJQQN %NKOCVG HQT .GUDKCP )C[ $KUGZWCN CPF 6TCPUIGPFGT ;QWVJ ,QWTPCN QH ;QWVJ #FQNGUEGPEG *WPV 4 CPF ,GPUGP , 6JG GZRGTKGPEGU QH [QWPI IC[ RGQRNG KP $TKVCKPoU UEJQQNU 6JG 5EJQQN 4GRQTV 5VQPGYCNN 7- 105 4WUUGNN GV CN 5CHG 5EJQQNU 2QNKE[ HQT .)$63 5VWFGPVU 5QEKCN 2QNKE[ Report, 24 (4):1-24 106 O’Higgins-Norman, J, (2009), Straight talking: Explorations on homosexuality and homophobia in secondary schools in Ireland. Sex Education: Sexuality, 5QEKGV[ CPF .GCTPKPI s 1o*KIIKPU0QTOCP , 'SWCNKV[ KP VJG RTQXKUKQP QH UQEKCN RGTUQPCN CPF JGCNVJ GFWECVKQP KP VJG TGRWDNKE of Ireland: The case of homophobic bullying? Pastoral Care in Education, s

9 9KGNMKGL $T[VCPKK YKĂśEGL PKĹ? FYQLG PC RKâVMĂś PCWE\[EKGNK Y| U\MQÄœCEJ RQPCFRQFUVCYQY[EJ K| VTQLG PC F\KGUKĂśEKQTQ Y| U\MQÄœCEJ RQFUVCYQY[EJ UÄœ[U\CÄœQ LĂś\[M JQOQHQDKE\P[ NWD PGICV[YPG WYCIK Q QUQDCEJ JQOQUGMUWCNP[EJ \G UVTQP[ TGU\V[ MCFT[ ,GF[PKG PCWE\[EKGNK RT\[\PCÄœQ Ĺ?G TGCIWLG \C MCĹ?F[O TC\GO IF[ UÄœ[U\[ LĂś\[M JQOQHQDKE\ P[ 108 9 KPP[O DCFCPKW WE\GPPKE NGUDKLGM K|WE\PKĂ?Y IGLĂ?Y RT\[\PCÄœQ Ĺ?G PKE UKĂś PKG Y[FCT\[ÄœQ RQ V[O MKGF[ RQYKGF\KGNK PCWE\[EKGNQYK Q JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL 109 1RKUCPC RQPKĹ?GL JKUVQTKC OÄœQFGIQ PCWE\[EKGNC K| IGLC \| $TC\[NKK MVĂ?T[ D[Äœ RT\GÄąNCFQYCP[ Y| U\MQNG KNWUVTWLG YRÄœ[Y RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL PC WE\PKĂ?Y IF[ PCWE\[ EKGNG PKG KPVGTYGPKWLâ

“WiedziaĹ‚em, Ĺźe jestem gejem juĹź w wieku dziewiÄ™ciu lat. ByĹ‚em drÄ™czony i przeĹ›ladowany, ale musiaĹ‚em codziennie chodzić do szkoĹ‚y, Ĺźeby nie aresztowano mojej mamy. ChodziĹ‚em do siedmiu róşnych szkół, bo nauczyciele po prostu nie wiedzieli jak sobie ze mnÄ… poradzić. MyĹ›laĹ‚em, Ĺźe bycie gejem jest grzechem. Podczas mojego pierwszego zwiÄ…zku zĹ‚apaĹ‚em HIV. Po odejĹ›ciu ze szkoĹ‚y studiowaĹ‚em filozofiÄ™ i kontynuowaĹ‚em studia, Ĺźeby zostać nauczycielem, bo wiem, jak waĹźna jest szkoĹ‚a w şyciu dziecka. ChciaĹ‚em coĹ› zmienić w şyciu innych osĂłb w takim samym poĹ‚oĹźeniu. W mojej szkole jest mnĂłstwo obojÄ™tnoĹ›ci, albo nauczyciele nie wiedzÄ…, jak radzić sobie z homofobiÄ… i przemocÄ… rĂłwieĹ›niczÄ…. Inni nauczyciele zwracajÄ… siÄ™ do mnie o pomoc, bo jestem bardziej asertywny i pewny siebie. RadzÄ™ sobie z przemocÄ…, poniewaĹź skupiam siÄ™ raczej na tym, co mogÄ™ zrobić, niĹź na tym, co przecierpiaĹ‚em.â€? Kleber Fabio de Oliveira Mendes

2T\[E\[Pâ DTCMW KPVGTYGPELK OQĹ?G D[ä HCMV Ĺ?G PCWE\[EKGNG PKG TQ\RQ\PCLâ RTQDNGOW NWD EJEâ RQOĂ?E CNG PKG E\WLâ UKĂś RT\[IQVQYCPK E\[ YURCTEK Ĺ?GD[ \CLâä UKĂś RTQDNGOGO

107 6CMCEU , 5QEKCN GZENWUKQP QH [QWPI NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT RGQRNG KP 'WTQRG $TWUUGNU +.)# 'WTQRG CPF +).;1 108 5VQPGYCNN *QOQRJQDKE DWNN[KPI KP $TKVCKPoU UEJQQNU VJG VGCEJGTUo report. http://www.stonewall.org.u 109 &GPPGN $ CPF 2CVGTUQP ' %JCNNGPIKPI JQOQRJQDKC VQIGVJGT TGUGCTEJ TGRQTV CPF C|IWKFG VQ FGXGNQRKPI UVTCVGIKE RCTVPGTUJKRU KP GFWECVKQP 5EQVNCPF .)$6+ ;QWVJ 5EQVNCPF

39

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

2T\[E\[Pâ OQŏG D[ä VGŏ HCMV ŏG QDCYKCLâ UKö ŏG LGŏGNK \CKP VGTYGPKWLâ UCOK OQIâ UVCä UKö EGNGO RT\GOQE[ &NC RT\[MĜCFW Y|+TNCPFKK PCWE\[EKGNK WYCŏC ŏG VTWF PKGL LGUV TCF\Kä UQDKG \|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPK E\â PKŏ \|KPP[OK HQTOCOK RT\GOQE[ CNDQ \|RQYQFW UVTCEJW RT\GF UVCPKGO UKö EGNGO CNDQ \| RQYQFW RT\GYKF\KCPGL PGICV[YPGL TGCMELK \G UVTQP[ TQF\KEÏY KPP[EJ PCWE\[EKGNK E\[ \CT\âFW U\MQĜ[ 110 9 9KGNMKGL $T[VCPKK MCFT[ U\MÏĜ RQPCFRQFUVCYQY[EJ RT\[\PCĜQ ŏG PKG E\WĜQD[ UKö RGYPKG Y| FQUVCTE\GPKW WE\PKQO KPHQTOCELK TCF E\[ YUMC\ÏYGM FQV[E\âE[EJ MYGUVKK TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL 6[NMQ FYQLG PC RKâVMö PCWE\[EKGNK IKOPC\LÏY K| NKEGÏY K| OPKGL PKŏ RQĜQYC PCWE\[EKGNK U\MÏĜ RQFUVCYQY[EJ QRKUWLG F[TGMVQTC NWD F[TGMVQT U\MQĜ[ LCMQ FGOQPUVTWLâEâ RT\GLT\[ UVâ YKQFâEâ TQNö Y|QFRQYKGF\K PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â 111 9 5\YGELK LGF[PKG PCWE\[EKGNK QFE\WYC ŏG D[ĜQ QFRQYKGFPKQ RT\[IQVQYCP[EJ FQ TCF\GPKC UQDKG \|V[O V[RGO RT\GOQE[ 0CWE\[EKGNG PKG Uâ Y| UVCPKG UCOK TCF\Kä UQDKG \| JQOQHQ PKE\P[O RT\GıNCFQYCPKGO #D[ OÏE QFGITCä RQ\[V[YPâ TQNö RQVT\GDWLâ QPK RT\[YÏF\VYC K| YURCTEKC \G UVTQP[ YĜCF\ QıYKCVQY[EJ K| F[TGMELK 0CWE\[EKGNG OWU\â VGŏ D[ä ıYKCFQOK RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|LGL YRĜ[YW PC FQDTQ QTC\ GFWMCELö QUÏD WE\âE[EJ UKö

Szkolenie nauczycieli i materiały źródłowe 5\MQNGPKG OC MNWE\QYG \PCE\GPKG FNC \CRGYPKGPKC ŏG PCWE\[EKGNG RQUKCFCLâ YKGF\ö RGYPQıä UKGDKG K| WOKG LöVPQıEK FQ TCF\GPKC UQDKG \| JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â 0CLNGRKGL LGıNK VTGPKPI \QUVCPKG \TGCNK\QYCP[ RT\GF TQ\RQE\öEKGO RTCE[ \|OĜQF\KGŏâ 9 RTCMV[EG LGFPCM YKöMU\Qıä FQıYKCFE\GPKC \FQD[YCPQ FQVâF RT\G\ FQUMQ PCNGPKG \CYQFQYG NWD RQRT\G\ WUVCYKE\P[ TQ\YÏL \CYQ FQY[ 2T\[MĜCF[ KPKELCV[Y U\MQNGPKQY[EJ K| \CUQDÏY FNC PCWE\[EKGNK Uâ QRKUCPG RQPKŏGL 1RTÏE\ PCWE\[EKGNK YU\[UE[ RTCEQYPKE[ RNCEÏYGM QıYKCVQY[EJ RQYKPPK YKGF\KGä LCM TCF\Kä UQDKG \| JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â 5\MQNGPKC K| YURCTEKG Uâ U\E\GIÏNPKG YCŏPG FNC RU[EJQNQ IÏY U\MQNP[EJ RKGNöIPKCTGM RT\GFUVCYKEKGNK PCWE\[EKGNK K|WE\PKÏY CNG TÏYPKGŏ FNC U\GTU\GL URQĜGE\PQıEK U\MQNPGL 9 9KGNMKGL $T[VCPKK MCORCPKC 5VQPGYCNN 'FWMCELC FNC 9U\[UVMKEJ \YTCEC WYCIö PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â Y|U\MQĜCEJ RQRT\G\ F\KCĜCPKC VCMKG LCM CPMKGV[ YıTÏF PCWE\[EKGNK K| WE\PKÏY QTC\ RT\GRTQYCF\CPKG +PFGMUW 4ÏYPQıEK Y| 'FWMCELK CPI 'FWECVKQP 'SWCNKV[ +PFGZ s Y[E\GTRWLâEGIQ EQTQE\PGIQ äYKE\GPKC FNC YĜCF\ NQMCNP[EJ MVÏTG RQMC\WLG LCM TCF\â UQDKG \| JQOQHQDKâ K| JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| UYQKEJ U\MQ ĜCEJ &QYQF[ YUMC\WLâ ŏG PCWE\[EKGNG Uâ UMWVGE\PKGLUK IF[ KEJ U\MQNGPKG YUVöRPG \CYKGTC Y\INâF PC MNCUQYâ

110 0QTOCP , # UWTXG[ QH VGCEJGTU QP JQOQRJQDKE DWNN[KPI KP +TKUJ UGEQPF NGXGN UEJQQNU &WDNKP 5EJQQN QH 'FWECVKQP 5VWFKGU &WDNKP %KV[ 7PKXGTUKV[ 111 Stonewall, (2009),The Teachers’ Report. http://www.stonewall.org.uk/ at_school/education_for_all/quick_links/education_resources/4003.asp

40

F[UMWULö Q TÏŏPQTQFPQıEK URQĜGE\PGL K|RT\GOQE[ TÏYKGıPK E\GL 5VQPGYCNN W\[UMCĜ ƂPCPUQYCPKG QF CIGPELK U\MQNG PKQYGL FNC PCWE\[EKGNK CD[ UVYQT\[ä KPUVTWMVCŏ YUVöRPGIQ U\MQNGPKC PCWE\[EKGNUMKGIQ RT\GRTQYCF\KĜ VGŏ VTGPKPI FNC U\MQNGPKQYEÏY 112 +EJ TCRQTV \| TQMW U\CEWLG Kŏ PCWE\[EKGNK U\MÏĜ ıTGFPKEJ K| RQFUVCYQY[EJ WYCŏC ŏG MCFTC U\MQNPC OC QDQYKâ\GM \CRQDKGICä K| TGCIQYCä PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â QTC\ ŏG URTCY[ IGLÏY K|NGUDKLGM RQYKPP[ D[ä RQTWU\CPG Y|U\MQNG NWD PC URGELCN P[EJ NGMELCEJ 6TQLG PC E\YQTQ PCWE\[EKGNK U\MÏĜ RQPCFRQF UVCYQY[EJ K|FYKG VT\GEKG PCWE\[EKGNK U\MÏĜ RQFUVCYQY[EJ MVÏT\[ \CYCTNK PCWE\CPKG Q QTKGPVCELK UGMUWCNPGL Y|UYQKEJ NGMELCEJ UVYKGTF\C RQ\[V[YPâ TGCMELö \G UVTQP[ WE\PKÏY K|WE\GPPKE C| PCWE\[EKGNK MVÏT\[ RQTWU\[NK VG MYGUVKG VYKGTF\K ŏG RQTWU\[ĜQD[ LG RQPQYPKG 113 9 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ PCWE\[EKGNG U\MÏĜ RQFUVCYQ Y[EJ MVÏT\[ UMQT\[UVCNK \|TQ\YQLW \CYQFQYGIQ FQV[E\â EGIQ TCF\GPKC UQDKG \|RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â VYKGTF\â ŏG KPVGTYGPKWLâ IF[ KPE[FGPV[ RT\GıNCFQYCPKC K| RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OCLâ OKGLUEG FQFCVMQYQ YKöMU\Qıä E\WLG UKö MQORGVGPVPC Y| TGCIQYCPKW #D[ RQOÏE PCWE\[EKGNQO \CU\E\GRKä RQ\[V[YPG RQUVCY[ K|U\CEWPGM FNC TÏŏPKE KPF[ YKFWCNP[EJ TQF\KPP[EJ K| MWNVWTQY[EJ ĜâE\PKG \| TÏŏPQ TQFPQıEKâ \YKâ\CPâ \| QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ K| VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ ).5'0 QRTCEQYCĜ \GUVCY PCT\öF\K PC\YCP[ 4GCF[ 5GV 4GURGEV114 MVÏT[ RQOCIC PCWE\[EKGNQO \CUVCPQYKä UKö PCF KEJ RQFGLıEKGO FQ PCWMK Q U\CEWPMW <CYKGTC QP CFGMYCVPG FNC FCPGIQ U\E\GDNC RT\[MĜCFQYG NGMELG \|UWIGUVKCOK FQV[E\âE[OK KPMNW\[YPQıEK K|QFRQYKGF PKOK TGCMELCOK PC NGMEGYCŏâEG \CEJQYCPKG 9 TQMW &WĞUMK +PUV[VWV 2TCY %\ĜQYKGMC \CKPKELQYCĜ RTQLGMV d+V VCMGU CNN MKPFU s ƂIJVKPI JQOQRJQDKC KP UEJQ QNUq QDGLOWLâE[ MTCLÏY 'WTQR[ 2TQLGMV YURÏĜRTCEWLG \|QTICPK\CELCOK RQ\CT\âFQY[OK OĜQF[OK NWFōOK K|PCWE\[ EKGNCOK +PUV[VWV QRTCEQYCĜ \GUVCY PCT\öF\K GFWMCE[LP[EJ FNC PCWE\[EKGNK U\MÏĜ RQFUVCYQY[EJ IKOPC\LÏY K| U\MÏĜ ıTGFPKEJ MVÏT[ \CYKGTC OGVQF[ K|PCT\öF\KC FQ PCWE\CPKC PKGF[UMT[OKPWLâEG RTCMV[MK UVTWMVWT[ U\MQNPG K| UMWVGE\PG OGEJCPK\O[ TQ\RCVT[YCPKC UMCTI )#.' QRTCEQYCĜQ TÏYPKGŏ \GUVCY PCT\öF\K \CYKGTCLâE[ Y[V[E\PG EQ FQ TQ\YQLW U\MQNGĞ PCWE\[EKGNK 1DGLOWLG QP OQŏNKYG EGNG U\MQNGĞ MQORGVGPELG \QD TCOMC MVÏT[EJ PCWE\[EKGNG RQVT\GDWLâ QTC\ OQŏNKYG VTGıEK U\MQNGĞ PCWE\[EKGNUMKEJ \QD TCOMC 115

112 5VQPGYCNN +PKVKCN 6GCEJGT 6TCKPKPI &GXGNQRKPI CP KPENWUKXG programme of study. www.stonewall.org.uk/at_school/education_for_all/ teacher_training/default.asp 113 Stonewall. Education for All. http://www.stonewall.org.uk/at_school/ education_for_all/default.asp 114 GLSEN, (2012), Ready, Set, Respect: Elementary School Toolkit. New York: GLSEN. 115 &CPMOGKLGT 2 GFKVQT )#.' 6QQNMKV 9QTMKPI YKVJ 5EJQQNU 6QQNU for school consultants, principals, teachers, students and parents to integrate adequate attention of lesbian, gay, bisexual and transgender topics in EWTTKEWNC CPF UEJQQN RQNKEKGU #OUVGTFCO )#.' 6JG )NQDCN #NNKCPEG HQT .)$6 Education. www.lgbt-education.info

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNฤ PRZEMOC Rร WIEล NICZฤ

Ramka 14: Kompetencje nauczycieli 2QE\รขVMWLรขEG 9KGF\C

Zrozumienie podstawowych faktรณw

Postawa

9KF\K UKGDKG LCMQ QUQDรถ VQNGTCPE[LPรข

Planowanie

9[DKGTC RTQITCO

+ORNGOGPVCELC

9[MQPWLG RTQITCO

4Gฦ GMULC

4Q\RQ\PCLG UWMEGU[ K|Y[\YCPKC

<CCYCPUQYCPG 9KGF\C

7OKGLUECYKC HCMV[ Y|MQPVGMฤฑEKG

Postawa

4Q\WOKG YRฤ [Y JGVGTQUGMUWCNP[EJ norm genderowych

Planowanie

9[DKGTC URQฤฑTร F Tร ล PQTQFP[EJ programรณw

+ORNGOGPVCELC

1RTCEQYWLG Yฤ CUP[ RTQITCO

4Gฦ GMULC

7E\[ UKรถ \|PGICV[YPGL KPHQTOCELK \YTQVPGL

'MURGTV 9KGF\C

5\WMC Iฤ รถDU\GIQ \TQ\WOKGPKC

Postawa

#PCNK\WLG Yฤ CUPรข TQNรถ LCMQ URTCYE[ zmiany

Planowanie

1RTCEQYWLG OGVQF[ RQRTCY[

+ORNGOGPVCELC

2QRTCYKC Yฤ CUPG Uฤ CDG RWPMV[ K|VTGPWLG innych

4Gฦ GMULC

5[UVGOCV[E\PKG GYCNWWLG YRฤ [Y

).5'0 UVYQT\[ฤ Q GNCUV[E\P[ \CT[U U\MQNGฤ \CYKGTCLรขE[ U\GTGI รคYKE\Gฤ \| MVร T[EJ U\MQNGPKQYE[ OQIรข UMQT\[ UVCรค 116 +PPG QTICPK\CELG Tร YPKGล QRTCEQYCฤ [ OCVGTKCฤ [ K| RT\GYQFPKMK RTQITCOQYG FQ Wล [VMQYCPKC Y| U\MQฤ CEJ 9 75# QTICPK\CELC RQ\CT\รขFQYC )TQWPFURCTM UVYQT\[ฤ C UGTKรถ ฦ NOร Y FNC WE\PKร Y MNCU RQFUVCYQY[EJ IKOPC\Lร Y K|NKEGร Y MVร TG RQOCICLรข QVYQT\[รค QFRQYKGFPKรข FNC YKGMW WE\PKร Y F[UMWULรถ PC VGOCV[ Tร ล PQTQFPQฤฑEK K| RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL \| OQEP[O UMWRKGPKGO PC JQOQHQDKK 117 9| *KU\RCPKK QTICPK\CELG Y[RTQFWMQYCฤ [ OCVGTKCฤ [ QFPQ U\รขEG UKรถ FQ V[EJ VGOCVร Y RT\G\ JKUVQTKรถ NKVGTCVWTรถ K|KPPG RT\GFOKQV[ 118 )#.' RQFMTGฤฑNKฤ Q RQVT\GDรถ OQPKVQTQYCPKC GHGMVร Y U\MQ NGฤ PCWE\[EKGNK K|DTCM QEGP[ V[EJ U\MQNGฤ 2CMKGV U\MQNGPKC PCWE\[EKGNK &WOC K|7RT\GF\GPKG QRTCEQYCP[ Y|#WUVTCNKK LGUV LGFP[O \| PKGYKGNW IF\KG YRฤ [Y PC WE\PKร Y D[ฤ QEGPKCP[ 119 2CMKGV UMฤ CFC UKรถ \|RQFTรถE\PKMC FNC PCWE\[EKGNK QTC\ YKFGQ FQ RTQLGMELK Y| MNCUCEJ <CT[UQYWLG QP U\Gฤฑรค UGULK MNCUQY[EJ MVร TG OQIรข D[รค FQUVQUQYCPG FQ KPF[ YKFWCNP[EJ RQVT\GD FCPGL MNCU[ 2KGTYU\C UGULC QDGLOWLG Tร ล PKEรถ K|TGCMELรถ PC PKรข DCFCPKG Tร ล PKE K|RQUVCY Tร YKGฤฑPK Mร Y RQOCIC WE\PKQO \CUVCPQYKรค UKรถ LCM QPK UKรถ Tร ล PKรข K| LCM VG Tร ล PKG QFPQU\รข UKรถ FQ FQฤฑYKCFE\GPKC RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL +PPG UGULG QDGLOWLรข IGPFGT FQฤฑYKCFE\GPKC K| RGTURGMV[Y[ QUร D .)$6 JQOQHQDKรถ URT\GEKYKCPKG UKรถ JQOQHQDKK Y|U\MQNG K|MNCUKG 116 GLSEN. http://www.glsen.org/cgi-bin/iowa/all/educator/index.html 117 )TQWPFURCTM JVVR ITQWPFURCTM QTI QWT ฦ NOU CPF ECORCKIPU GNGOGPVCT[ 118 +PENQW )CKU K|NGUDKCPGU GP NoGFWECEKQ JVVR YYY CTUOO EQO SWCFGTPU CPF Xega. http://xega.org/xega/. 119 2TKFG CPF 2TGLWFKEG JVVR YYY RTKFGCPFRTGLWFKEG EQO CW KPFGZ JVO

2QFQDPKG Y| #WUVTCNKK RWDNKE\PKG ฦ PCPUQYCPC -QCNKELC $G\RKGE\P[EJ 5\Mร ฤ CPI 5CHG 5EJQQNU %QCNKVKQP RT\G RTQYCF\C U\MQNGPKC PCWE\[EKGNK Y| U\MQฤ CEJ Y| UVCPKG 8KEVQTKC 9 TQMW ).5'0 QEGPKฤ RTQITCO Respect for All 0QYQLQTUMKGIQ &GRCTVCOGPVW 'FWMCELK UMKGTQYCPGIQ FQ WE\PKร Y U\Mร ฤ RQPCFRQFUVCYQY[EJ MVร T[ RQYUVCฤ Y| EGNW \CRGYPKGPKC ล G MCล FC U\MQฤ C Y| F\KGNPKE[ OC EQ PCLOPKGL LGFPGIQ RTCEQYPKMC Y[U\MQNQPGIQ FQ YURKGTC PKC WE\PKร Y .)$6 QTC\ YCNMK \| JQOQHQDKE\Pรข RT\GOQEรข Tร YKGฤฑPKE\รข K| RT\GฤฑNCFQYCPKGO 9[PKMK RQMC\Cฤ [ ล G U\MQNGPKG LGUV UMWVGE\PG Y|TQ\YKLCPKW MQORGVGPELK GFWMC VQTร Y Y| YCNEG \| JQOQHQDKE\Pรข RT\GOQEรข Tร YKGฤฑPKE\รข K| RT\[E\[PKC UKรถ FQ DG\RKGE\PKGLU\GIQ ฤฑTQFQYKUMC PCWMK FNC WE\PKร Y 2Q QFD[V[O U\MQNGPKW GFWMCVQT\[ Y[MC\CNK \YKรถMU\QPรข YKGF\รถ Y|\CMTGUKG QFRQYKGFPKGL VGTOKPQNQIKK RQFY[ล U\QPรข ฤฑYKCFQOQฤฑรค LCM KEJ Yฤ CUPG RTCMV[MK OQIฤ [ D[รค U\MQFNKYG FNC WE\รขE[EJ UKรถ Y[MC\[YCNK UKรถ \YKรถMU\QPรข GORCVKรข FNC WE\PKร Y K| YURCTEKGO FNC F\KCฤ Cฤ E\[PKรขE[EJ U\MQฤ [ DG\RKGE\PKGLU\[OK Y V[O YURCTEKG FNC UQLWU\[ QUร D JGVGTQ K| JQOQUGMUWCNP[EJ K| KPVGITCELC \CICFPKGฤ FQ RTQITCOW PCWE\CPKC C|VCMล G \YKรถMU\QPรข E\รถUVQVNKYQฤฑEKรข KPVGTYGPELK Y| QFRQYKGF\K PC KPE[FGPV[ JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL 120 0KGRQYQF\GPKG Y| KPVGTYGPKQYCPKW PC JQOQHQDKE\Pรข RT\GOQE Tร YKGฤฑPKE\รข LGUV E\รถUVQ RQYKรข\CPG \| FQฤฑYKCF E\GPKGO QIร NPGL PKGWOKGLรถVPQฤฑEK TQ\OQY[ PC VGOCV[ \YKรข\CPG \|UGMUWCNPQฤฑEKรข C|Y|U\E\GIร NPQฤฑEK Q Tร ล PQTQF PQฤฑEK UGMUWCNPGL \Yฤ CU\E\C Y| URQฤ GE\Gฤ UVYCEJ IF\KG VGOCV[ VG Uรข YTCล NKYG 0CYGV Y|OKGLUECEJ IF\KG VGOCV[ Q UGMUWCNPQฤฑEK Uรข Yฤ รขE\QPG Y|RTQITCO PCWE\CPKC OQIรข D[รค RQOKPKรถVG Y| RTCMV[EG LGฤฑNK PCWE\[EKGNG PKG E\WLรข UKรถ MQOHQTVQYQ NWD Uรข ล NG RT\[IQVQYCPK FQ VGOCVW &NCVGIQ VGล U\MQNGPKG PCWE\[EKGNK OWUK \CLรขรค UKรถ MYGUVKรข Tร ล PQTQFPQฤฑEK UGMUWCNPGL 0C RT\[Mฤ CF Y|UVCPKG 5CQ 2CWNQ Y|$TC\[NKK KPMNW\[YPG K|VTCPUHQTOCE[LPG RQFGLฤฑEKG FQ U\MQ NGฤ PCWE\[EKGNK \YKรข\CP[EJ \| GFWMCELรข UGMUWCNPรข \QUVCฤ Q TQ\YKPKรถVG CD[ QDGLOQYCฤ Q Tร ล PQTQFPQฤฑรค UGMUWCNPรข 9|4GRWDNKEG 2Qฤ WFPKQYGL #HT[MK QTICPK\CELC RQ\CT\รขFQYC )#.# RT\GRTQYCF\Kฤ C MTCLQYG DCFCPKG CVOQUHGT[ FQV[E\รข EGL JQOQHQDKK K| JQOQUGMUWCNPQฤฑEK Y| U\MQฤ CEJ RQPCFRQF UVCYQY[EJ 9[PKMK OCLรข \QUVCรค QRWDNKMQYCPG Y|E\GTYEW TQMW K| \CYKGTCLรข QFRQYKGFล PC VQ LCM RTQITCO[ U\MQNGฤ PCWE\[EKGNK OQIรข KPVGITQYCรค MYGUVKG .)$6 9 0COKDKK PCVQOKCUV 4CKPDQY 2TQLGEV RTQYCF\K YCTU\VCV[ FNC PCWE\[EKGNK \| VGTGPร Y YKGLUMKEJ 2TQLGMV UMQPEGPVTQ YCP[ PC RTCYCEJ E\ฤ QYKGMC \|MYGUVKCOK LGFPQRฤ EKQY[OK Yฤ รขE\QP[OK Y| TCO[ YCNMK Q RTCYC E\ฤ QYKGMC 9CTU\VCV[ \Iฤ รถDKCLรข Y[MNWE\GPKG URQฤ GE\PG K|RGTURGMV[Yรถ Y[MNWE\G PKC RTCY Y|QRCTEKW Q Yฤ CUPG FQฤฑYKCFE\GPKC PCWE\[EKGNK Y[\YCPKC \YKรข\CPG \|QIร NP[OK RTCYCOK E\ฤ QYKGMC Y|V[O MYGUVKG FQV[E\รขEG IGLร Y NGUDKLGM QUร D DKUGMUWCNP[EJ K| VTCPURฤ EKQY[EJ QTC\ LCM PCWE\[EKGNG OQIรข TCF\Kรค UQDKG \|MYGUVKรข RTCY E\ฤ QYKGMC Y|U\MQNG

120 GLSEN, (2010), GLSEN Report: NYC Respect for All Trainings Increase Staff %QORGVGPE[ CV #FFTGUUKPI #PVK .)$6 $WNN[KPI JVVR YYY INUGP QTI EIKDKP KQYC CNN PGYU TGEQTF JVON

41

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Ramka 15: Co powinno być zawarte w szkoleniach nauczycieli? 5\MQNGPKG OQŏG D[ä TGCNK\QYCPG RT\GF TQ\RQE\öEKGO RTCE[ NWD Y|VTCMEKG QDLöVGIQ UVCPQYKUMC 5\MQNGPKG YUVöRPG OQŏG D[ä \TGCNK\QYCPG RT\G\ QTICPK\CELG URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGNUMKGIQ RTCEWLâEG Y| RCTVPGTUVYKG \| /KPKUVGTUVYGO 'FWMCELK +FGCNPG U\MQNGPKG RQYKPPQ QDGLOQYCä VGOCV[

RTCY E\ĜQYKGMC KPMNW\LK K|CPV[F[UMT[OKPCE[LPG RQFPQU\GPKC ıYKCFQOQıEK RTQDNGOW K|YRĜ[YW JQOQHQDKK DG\RKGE\PGIQ K|\FTQYGIQ ıTQFQYKUMC U\MQNPGIQ

K|JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

TCF\GPKC UQDKG \| Y[\YCPKCOK VCMKOK LCM VTWFPG U[VWCELG MQPHTQPVCELK RTQDNGOCV[E\PG R[VCPKC TGNKIKLPG CTIWOGPV[ RQUKCFCPKG Y| MNCUKG WE\PKÏY MVÏT\[ OQIâ D[ä QUQDCOK .)$6 MQPHTQPVCELG \| TQF\KECOK NWD NKFGTCOK URQĜGE\PQıEKQY[OK MVÏT\[ OQIâ D[ä MT[V[E\PK DTCM YURCTEKC \G UVTQP[ KPP[EJ PCWE\[EKGNK K|\CT\âFW U\MQĜ[

Jakie umiejętności powinni posiadać nauczyciele po przejściu szkolenia? 5\MQNGPKG RQYKPPQ FQUVCTE\[ä PCWE\[EKGNQO YKGF\[ RGYPQıEK K|WOKGLöVPQıEK CD[

TCF\Kä UQDKG \|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y|V[O RT\GOQEâ UĜQYPâ K|NGMEGYCŏâE[OK RQUVCYCOK

IGPFGTW UGMUWCNPQıEK K|TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL QUQDKUV[EJ RQUVCY K|YCTVQıEK QTC\ LCM Lö\[M K|RTCMV[MK OQIâ

RT\GRTQYCF\Kä CFGMYCVPâ FQ YKGMW WE\PKÏY F[UMWULö Q UGM-

WOKGLöVPQıEK K|MQORGVGPELK Y|V[O OGVQF PCWE\CPKC

\CU\E\GRKä RQ\[V[YPG RQUVCY[ K| U\CEWPGM FNC KPF[YKFWCN-

PKGF[UMT[OKPWLâE[EJ RTCMV[M RTCMV[E\P[EJ RNCPÏY F\KCĜCĞ RTGYGPELK K|TGCIQYCPKC PC JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE

\CRGYPKä QFRQYKGFPKG YURCTEKG FNC QƂCT K|ıYKCFMÏY RT\G-

RT\[E\[PKCä UKö FQ JQOQHQDKK K|F[UMT[OKPCELK OCVGTKCĜÏY K|RTCMV[E\P[EJ \CLöä PC NGMELCEJ

TÏYKGıPKE\â PC \CLöEKCEJ U\MQNP[EJ K|Y|ıTQFQYKUMW U\MQNP[O

Integracja do programu nauczania 2TQITCO PCWE\CPKC Y| U\MQNG OQŏG RTQOQYCä U\CEWPGM FNC TÏŏPQTQFPQıEK NWD OQŏG Y\OCEPKCä JQOQHQDKö 9| PKGMVÏT[EJ MTCLCEJ RQFUVCY[ RTQITCOQYG K| OCVGTKCĜ[ FNC PCWE\[EKGNK YEKâŏ \CYKGTCLâ UV[IOCV[\WLâEG K|F[UMT[OK PWLâEG KPHQTOCELG Q TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL K|VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL +PPG YECNG PKG TQ\RQ\PCLâ KUVPKGPKC QUÏD .)$6 9 MTCLCEJ IF\KG JQOQUGMUWCNPQıä LGUV VGOCVGO YTCŏ NKY[O QTC\ FNC WE\PKÏY OĜQFU\[EJ UV[IOCV[\WLâEG K| F[UMT[OKPWLâEG KPHQTOCELG RQYKPP[ \QUVCä WUWPKöVG \| RTQITCOÏY PCWE\CPKC C| RQFGLıEKG QRCTVG PC RTCYCEJ E\ĜQYKGMC RGĜPG TÏYPQıEK K|U\CEWPMW FQ PKEJ YĜâE\QPG 9 VCMKO MQPVGMıEKG RQYKPP[ D[ä RT\GRTQYCF\CPG NGMELG YURKGTCLâEG \FTQYâ CVOQUHGTö U\MQNPâ < MQNGK \FTQYG ıTQFQYKUMQ U\MQNPG \OPKGLU\C RTCYFQRQFQDKGĞUVYQ Y[UVöRQYCPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|V[O JQOQHQDKE\ PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 9 PCLNGRU\[O RT\[RCFMW RTQITCO PCWE\CPKC RQYKPKGP \CLâä UKö JQOQHQDKâ K| JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPK E\â LCM TÏYPKGŏ QDTCä RQFGLıEKG KPMNW\[YPG QDGLOWLâEG RQ\[V[YPG RT\[MĜCF[ \YKâ\CPG \|QUQDCOK .)$6 Y|OCVG TKCĜCEJ U\MQNP[EJ 121 0KGKPMNW\[YPG RTQITCO[ PCWE\CPKC RT\[E\[PKCLâ UKö FQ PKGYKF\KCNPQıEK K|OCTIKPCNK\CELK

UWCNPQıEK TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL K|RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

P[EJ TQF\KPP[EJ K|MWNVWTQY[EJ TÏŏPKE Y|V[O TÏŏPQTQFPQıEK \YKâ\CPGL \|QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ K|VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ OQE[ TÏYKGıPKE\GL QTC\ RQOÏE URTCYEQO RQRTCYKä UYQLG \CEJQYCPKG

\CRGYPKä DG\RKGE\PG ıTQFQYKUMQ U\MQNPG

9 9KGNMKGL $T[VCPKK WE\PKQYKG K|WE\GPPKEG JQOQ K|DKUGM UWCNPK MVÏT\[ WE\â UKö Q MYGUVKCEJ FNC PKEJ YCŏP[EJ OCLâ \FGE[FQYCPKG YKöMU\G U\CPUG PC D[EKG U\CPQYCP[OK K| U\E\öıNKY[OK Y| U\MQNG 122 0CWE\CPKG Q VCMKEJ URTCYCEJ LGUV TÏYPKGŏ YCŏPG FNC KPP[EJ WE\PKÏY CD[ QFRQYKGFPKQ RTQOQYCä Y\CLGOP[ U\CEWPGM K|KPMNW\Lö URQĜGE\Pâ 9 QFPKGUKGPKW FQ \CRQDKGICPKC K| TQ\YKâ\[YCPKC MYGUVKK JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL PCNGŏ[ Y\Kâä RQF WYCIö PCUVöRWLâEG CURGMV[ RTQITCOÏY PCWE\CPKC K|OCVG TKCĜÏY FNC PCWE\[EKGNK

%\[ KUVPKGLâEG RTQITCO[ PCWE\CPKC K|OCVGTKCĜ[ GFWMCE[LPG PCFCLâ PGICV[YPG MQOWPKMCV[ Q TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCN PGL K| VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL NWD E\[ Y\OCEPKCLâ KUVPKGLâEG PQTO[ IGPFGTQYG!

)F\KG Y|RTQITCOKG PCWE\CPKC RQYKPP[ \CYKGTCä UKö MYG

UVKG \YKâ\CPG \| TÏŏPQTQFPQıEKâ UGMUWCNPâ VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ K|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â!

/QŏNKYG RQFGLıEKC QDGLOWLâ

+PVGITCELö Y|PCWEG WOKGLöVPQıEK ŏ[EKQY[EJ +PVGITCELö Y|GFWMCELö UGMUWCNPâ NWD \FTQYQVPâ +PVGITCELö Y|PCWMö Q RTCYCEJ E\ĜQYKGMC QD[YCVGNUVYKG K|YKGF\[ Q URQĜGE\GĞUVYKG

121 +).;1 )WKFGNKPGU HQT .)$6+3 KPENWUKXG GFWECVKQP $TWUUGNU +).;1 JVVR YYY KIN[Q EQO EQPVGPV ƂNGU GFWECVKQPCN +).;1A'FWECVKQPCN)WKFGNKPGU pdf

42

122 Stonewall, (2007), The School Report. http://www.stonewall.org.uk/at_school/ education_for_all/quick_links/education_resources/4004.asp

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

7Y\INöFPKCPKG Y U\GTQMKO \CMTGUKG F\KGF\KP VCMKEJ LCM U\VWMC NKVGTCVWTC JKUVQTKC ƂNQ\QƂC NWD PCWMC Q|URQĜGE\GĞUVYKG

9 LCMKO \CMTGUKG K| IF\KG VG MYGUVKG Uâ WY\INöFPKQPG Y| RTQITCOKG PCWE\CPKC \CNGŏ[ QF VGIQ EQ LGUV OQŏNKYG K|RTCMV[E\PG 4ÏŏPK UKö VQ OKöF\[ MTCLCOK 9 /KöF\[PCTQFQY[EJ 6GEJPKE\P[EJ 9[V[E\P[EJ Q| 'FWMCELK 5GMUWCNPGL123 \CNGEC UKö CD[ MQORNGMUQY[ RTQITCO PCWE\CPKC QDGLOQYCĜ KPHQTOCELG YCTVQıEK

RQUVCY[ K| PQTO[ URQĜGE\PG WOKGLöVPQıEK KPVGTRGTUQ PCNPG K| UVQUWPMÏY OKöF\[NWF\MKEJ QTC\ QFRQYKGF\KCN PQıä +PHQTOCELG RQYKPP[ QDGLOQYCä \| MQNGK PKGF[ UMT[OKPCELö TÏYPQıä TÏN IGPFGTQY[EJ TÏŏPQTQFPQıä UGMUWCNPâ 9CTVQıEK RQUVCY[ K|PQTO[ RQYKPP[ \CYKGTCä \CUCF[ VQNGTCPELK U\CEWPMW RTCY E\ĜQYKGMC TÏYPQıEK 0CWE\CPKG Q QFRQYKGF\KCNPQıEK RQYKPPQ QDGLOQYCä \CEJöECPKG WE\PKÏY FQ DTCPKC QFRQYKGF\KCNPQıEK \C UYQLG \CEJQYCPKG Y| UVQUWPMW FQ KPP[EJ QUÏD RT\G\ U\CEWPGM CMEGRVCELö VQNGTCPELö K|GORCVKö FNC YU\[UVMKEJ NWF\K PKG\CNGŏPKG QF KEJ UVCVWUW \FTQYKC E\[ QTKGPVCELK UGMUWCNPGL 4COMC \CE\GTRPKöVC \| 6GEJPKE\P[EJ 9[V[E\P[EJ Q| 'FWMCELK 5GMUWCNPGL KNWUVTWLG LCM GFWMCELC UGMUWCNPC OQŏG QFPQUKä UKö FQ JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPK E\GL Y|GFWMCELK CFGMYCVPKG FQ YKGMW WE\PKÏY

Edukacja seksualna 5RGELCNP[ 5RTCYQ\FCYEC FU RTCYC FQ GFWMCELK \CWYCŏ[Ĝ ŏG dCD[ D[ĜC \TQ\WOKCĜC GFWMCELC UGMUWCNPC OWUK D[ä UMWRKQPC PC TÏŏPQTQFPQıEK RQPKGYCŏ MCŏF[ OC RTCYQ TCF\Kä UQDKG \|YĜCUPâ UGMUWCNPQıEKâ q ŌTÏFĜQ 1*%*4 &KUETKOKPCVQT[ NCYU CPF RTCEVKEGU CPF CEVU QH XKQNGPEG CICKPUV KPFKXKFWCNU DCUGF QP VJGKT UGZWCN QTKGPVCVKQP CPF IGPFGT KFGPVKV[ - Report of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 0QXGODGT

Ramka 16: Tolerancja i szacunek 9KGM

%GNG F[FCMV[E\PG

-NWE\QYG RQLöEKC

NCV

<FGƂPKQYCPKG RQLöEKC pU\CEWPGMq

9CTVQıEK VQNGTCPELK CMEGRVCELK K|U\CEWPMW Uâ MNWE\QYG Y|\FTQY[EJ \YKâ\MCEJ OKöF\[NWF\MKEJ

-CŏFC KUVQVC NWF\MC LGUV Y[LâVMQYC K|EGPPC K|OQŏG RT\[E\[PKä UKö

FQ ŏ[EKC URQĜGE\PGIQ RT\G\ D[EKG RT\[LCEKGNGO PCYKâ\CPKG TGNCELK K|QDFCT\CPKG OKĜQıEKâ

NCV

<FGƂPKQYCPKG RQLöä dWRT\GF\GPKGq dUV[IOCV[\CELCq dPKGVQNGTCPELCq dRT\GıNCFQYCPKGq dQFT\WEGPKGq K|dRT\GOQE TÏYKGıPKE\Cq

-CŏF[ E\ĜQYKGM \CUĜWIWLG PC U\CEWPGM 9[ıOKGYCPKG UKö \|NWF\K LGUV U\MQFNKYG 2T\GıNCFQYCPKG E\[ UVQUQYCPKG RT\GOQE[ YQDGE MQIQMQNYKGM PC

RQFUVCYKG LGIQ NWD LGL UVCPW \FTQYKC MQNQTW RQEJQF\GPKC QTKGPVCELK UGMUWCNPGL K|KPP[EJ TÏŏPKE LGUV DTCMKGO U\CEWPMW K|LGUV U\MQFNKYG QTC\ LGUV ĜCOCPKGO RTCY E\ĜQYKGMC

5V[IOCV[\CELC K|F[UMT[OKPCELC PC RQFUVCYKG TÏŏPKE LGUV ĜCOCPKGO RTCY E\ĜQYKGMC

-CŏF[ OC QDQYKâ\GM DTQPKä NWF\K MVÏT\[ Uâ RT\GıNCFQYCPK NWD U\[MCPQYCPK

NCV

9[VĜWOCE\GPKG FNCE\GIQ UV[IOCV[\CELC F[UMT[OKPCELC K|RT\GOQE TÏYKGıPKE\C Uâ U\MQFNKYG

5V[IOCV[\CELC K|F[UMT[OKPCELC Uâ U\MQFNKYG 5V[IOCV[\CELC OQŏG D[ä TÏYPKGŏ \CFCPC UCOGOW UQDKG K|OQŏG RTQYCF\Kä FQ OKNE\GPKC UMT[VQıEK K|Y[RCTEKC

-CŏF[ OC QDQYKâ\GM URT\GEKYW YQDGE PKGVQNGTCPELK K|WRT\GF\GPKQO +UVPKGLâ OGEJCPK\O[ YURCTEKC RQOCICLâEG NWF\KQO FQıYKCFE\CLâE[O UV[IOCV[\CELK K|F[UMT[OKPCELK PR RQRT\G\ JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â

123 UNESCO, (2009), International Technical Guidance on Sexuality Education: An GXKFGPEG KPHQTOGF CRRTQCEJ HQT UEJQQNU VGCEJGTU CPF JGCNVJ GFWECVQTU 2CTKU UNESCO.

43

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

9 -GPKK %GPVTWO $CFCĞ PCF &QLT\GYCPKGO YG| YURÏĜ RTCE[ \| 4WVIGTU 92( K| /KPKUVGTUVYGO 'FWMCELK RTQYCF\K MQORNGMUQYâ GFWMCELö UGMUWCNPâ Y| MGPKLUMKEJ U\MQĜCEJ FTWIKGIQ U\E\GDNC 2TQITCO PCWE\CPKC QFPQUK UKö FQ TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL Y| KPPQYCE[LP[ K| MTGCV[YP[ URQUÏD RQRT\G\ Wŏ[EKG MQORWVGTÏY K| RCTV[E[RCE[LP[EJ OGVQF PCWE\CPKC CD[ \FGOCUMQYCä OKV[ FQV[E\âEG TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL QTC\ CD[ QVYQT\[ä RT\GUVT\GĞ FQ FKCNQIW K| FGDCV[ PC LGL VGOCV 4COMC RQMC\WLG E\öıä KPHQTOCELK QOCYKCP[EJ Y|RTQITCOKG PCWE\CPKC

Ramka 17: Pociąg do tej samej płci czy homoseksualność &QLT\GYCPKG VQ E\CU MKGF[ YKGNW NWF\K UVCLG UKö ıYKCFQO[OK YĜCUPGL QTKGPVCELK UGMUWCNPGL 1TKGPVCELC UGMUWCNPC RT\GMĜCFC UKö PC VQ FQ MQIQ E\ĜQYKGM E\WLG TQOCPV[E\P[ K| UGMUWCNP[ RQEKâI 9KöMU\Qıä NWF\K RQEKâICLâ QUQD[ Q| QFOKGPPGL RĜEK OöŏE\[\PQO RQFQDCLâ UKö MQDKGV[ C| MQDKGVQO OöŏE\[ōPK 7E\WEKG RQEKâIW FQ RĜEK RT\GEKYPGL PC\[YCO[ JGVGTQUGMUWCNPQıEKâ 0KGMVÏT[EJ NWF\K RQEKâICLâ QUQD[ VGL UCOGL RĜEK OöŏE\[\PQO RQFQDCLâ UKö KPPK OöŏE\[ōPK C MQDKGVQO KPPG MQDKGV[ 7E\WEKG RQEKâIW FQ VGL UCOGL RĜEK PC\[YCO[ JQOQUGMUWCNPQıEKâ 9 RGYP[O OQOGPEKG Y| ŏ[EKW YKöMU\Qıä NWF\K RQUKCFC UGMUWCNPG WE\WEKC O[ıNK OCT\GPKC K|CVTCMELG Y|UVQUWPMW FQ QUÏD VGL UCOGL RĜEK &YQLG DNKUMKEJ RT\[LCEKÏĜ FYÏEJ EJĜQREÏY CNDQ FYKG F\KGYE\[P[ OQŏG UKö Y| UQDKG RQFMQEJKYCä s NWDKâ URöF\Cä \G UQDâ E\CU E\CUGO E\WLâ Ƃ\[E\P[ RQEKâI FQ UKGDKG PCY\CLGO 0KGMVÏT[EJ NWF\K RT\[EKâICLâ V[NMQ QUQD[ VGL UCOGL RĜEK /KOQ ŏG PKGMVÏTG TGNKIKG K| MWNVWT[ WYCŏCLâ JQOQUGMUWCNPQıä \C \Ĝâ NWD PKGPQTOCNPâ YKöMU\Qıä GMURGTVÏY LGUV \FCPKC Kŏ QTKGPVCELK UGMUWCNPGL K| WE\Wä PKG OQŏPC MQPVTQNQYCä VCM UCOQ LCM PKG OQŏPC MQPVTQNQYCä MQNQTW UMÏT[ +PP[OK UĜQY[ JQOQUGMUWCNPQıä VQ PKG ıYKCFQO[ Y[DÏT &NCVGIQ VGŏ QTKGPVCELK PKG FC UKö \OKGPKä OQFNKVYâ UKNPâ YQNâ E\[ WRTCYKCPKGO UGMUW \|QUQDâ Q QFOKGPPGL RĜEK 9 QMTGUKG FQLT\GYCPKC PKGMVÏT\[ NWF\KG W\O[UĜCYKCLâ UQDKG ŏG Uâ JQOQUGMUWCNPK &QLıEKG FQ VGL ıYKCFQOQıEK OQŏG D[ä VTWFPG /QŏGU\ E\Wä ŏG TÏŏPKU\ UKö QF YU\[UVMKEJ FQQMQĜC OQŏGU\ E\Wä UKö QUCOQVPKQP[ C ,GıNK RT\GEJQF\KU\ RT\G\ EQı RQFQDPGIQ URTÏDWL \PCNGōä MQIQı \| MKO OQŏGU\ RQTQ\OCYKCä \| RGFCIQIKGO RU[EJQNQIKGO NGMCT\GO TQF\KPP[O PCWE\[EKGNGO MVÏTGOW WHCU\ NWD \G UVCTU\[O E\ĜQPMKGO TQF\KP[ s MKOı MVQ RQOQŏG QFRQYKGF\KGä PC R[VCPKC K|WNŏ[ \OCTVYKGPKQO (TCIOGPV RQEJQF\K \ ;QW ;QWT .KHG ;QWT &TGCOU # $QQM HQT #FQNGUEGPVU (COKN[ %CTG +PVGTPCVKQPCN

6CO IF\KG GFWMCELC UGMUWCNPC PKG LGUV Y[MQPCNP[O RWPM VGO UVCTVQY[O FQ F[UMWULK GFWMCELC Q RTCYCEJ E\ĜQYKGMC OQŏG FQUVCTE\[ä FQDTGL QMC\LK FQ \CLöEKC UKö JQOQHQ DKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| MQPVGMıEKG TÏYPQıEK

44

U\CEWPMW F[UMT[OKPCELK QTC\ PKGFQRWU\E\CNPQıEK PCFWŏ[ä K|RT\GOQE[ 124 125 9 PKGMVÏT[EJ MTCLCEJ PCLDCTF\KGL YĜCıEKY[O RQFGLıEKGO DöF\KG UMWRKGPKG UKö PC VTCF[E[LP[EJ YCTVQıEKCEJ MWNVWTQ Y[EJ \YKâ\CP[EJ \|U\CEWPMKGO K|RNWTCNK\OGO 9 +\TCGNW RQFâŏCLâE \C FGE[\Lâ /KPKUVGTUVYC 'FWMCELK Q TGHQTOKG RTQITCOW PCWE\CPKC Q URQĜGE\GĞUVYKG QTICPK\CELC RQ\CT\âFQYC *QUJGP \QUVCĜC RQRTQU\QPC Q QRTCEQYCPKG RTQITCOW GFWMCELK WE\PKÏY NKEGÏY Y| EGNW UVYQT\GPKC ıTQFQYKUMC YQNPGIQ QF UVGTGQV[RÏY Y|U\MQĜCEJ 2TQITCO RTQYCF\QP[ LGUV RT\G\ *QUJGP K|KPPG QTICPK\CELG RQ\CT\â FQYG $KQTâ Y| PKO WF\KCĜ YQNQPVCTKWU\G K YQNQPVCTKWU\MK .)$6 MVÏT\[ QFYKGF\CLâ U\MQĜ[ CD[ RQF\KGNKä UKö YĜCUP[OK FQıYKCFE\GPKCOK 9 KPP[EJ MTCLCEJ MYGUVKG VG Uâ \KPVGITQYCPG Y| ECĜ[O RTQITCOKG PCWE\CPKC 0C RT\[MĜCF Y| 9KGNMKGL $T[VCPKK 5VQPGYCNN QRTCEQYCĜ OCVGTKCĜ[ W\WRGĜPKCLâEG FQ RTQITCOW PCWE\CPKC Y| NKEGCEJ OKöF\[ KPP[OK ƂNO Q RT\[LCōPKCEJ EQOKPI QWVoEKG WLCYPKCPKW UKö K|FQTCUVCPKW QTC\ DTQU\WTö FNC PCWE\[EKGNK \|VGOCVCOK FQ F[UMWULK LCM TÏYPKGŏ RCMKGV FNC PCWE\[EKGNK U\MÏĜ RQPCFRQFUVCYQY[EJ MVÏT[ \CYKGTC RQO[UĜ[ LCM OÏYKä Q QUQDCEJ .)$6 K|RT\GEJQF\K RT\G\ MKNMC QDU\CTÏY VGOCV[E\P[EJ 9 +TNCPFKK 2ÏĜPQEPGL 'FWMCE[LP[ 2T\GYQFPKM RQ 4ÏYPQıEKQY[O 2TQITCOKG 0CWE\CPKC CPI 'FWECVKQP 'SWCNKV[ %WTTKEWNWO )WKFG 126 QHGTWLG U\GTGI RTCMV[E\P[EJ YUMC\ÏYGM LCM RQTWU\Cä VGOCV QTKGPVCELK UGMUWCNPGL K| JQOQHQDKK PC NGMELCEJ VGOCV[E\P[EJ PR PC JKUVQTKK IGQITCƂK TGNKIKK OW\[EG U\VWEG VGCVT\G LCM TÏYPKGŏ PC U\MQNP[EJ \ITQOCF\GPKCEJ K|Y[FCT\GPKCEJ 9 KPP[EJ MTCLCEJ U\MQĜ[ Y[MQT\[UV[YCĜ[ NGMELG E\[VCPKC K|RKUC PKC FQ U\GT\GPKC F[UMWULK \C RQOQEâ QRQYKCFCĞ MVÏTG QRKUWLâ JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â RQFE\CU IF[ Y|KPP[EJ U\MQĜCEJ Y[MQT\[UVWLG UKö RNCUV[Mö PC RT\[MĜCF FQ TQDKGPKC RNCMCVÏY RT\GEKY RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL

Praca z młodszymi uczniami -QNGLPâ MNWE\QYâ FQ TQ\YCŏGPKC MYGUVKâ LGUV VQ Y|LCMKO YKGMW TQ\RQE\âä F[UMWULö Q TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL K| RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| U\MQNG 4ÏYPKGŏ LCMKG LGUV PCLNGRU\G RQFGLıEKG Y|RTCE[ \|PCLOĜQF U\[OK WE\PKCOK! 2TCEC Y| U\MQNG RQFUVCYQYGL FQUVCTE\C QMC\LK FQ TQ\YKPKöEKC RQ\[V[YP[EJ YCTVQıEK K| RQUVCY Y| EGNW \CRQDKGICPKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPK E\GL 2TQUVG K|QFRQYKGFPKG FQ YKGMW RQFGLıEKC OQIâ D[ä Wŏ[VG FQ QFPKGUKGPKC UKö FQ MYGUVKK VCMKEJ LCM QDTCōNKY[ Lö\[M TCPKâEG MQPVTC ŏ[E\NKYG \CEJQYCPKG U\CEWPGM UVGTGQV[R[ IGPFGTQYG TÏŏPG TQF\CLG TQF\KP

124 OSCE et al., (2009), Curriculum and Human Rights Education in the School Systems of Europe, Central Asia and North America: A Compendium of Good 2TCEVKEG 2QNCPF 15%' 1HƂEG HQT &GOQETCVKE +PUVKVWVKQPU CPF *WOCP 4KIJVU http://www.hrea.org/pubs/Compendium.pdf 125 9CTYKEM + &QWINCU 5CHG HQT CNN C|DGUV RTCEVKEG IWKFG VQ RTGXGPV homophobic bullying in secondary schools. Education Policy Research Unit, +PUVKVWVG QH 'FWECVKQP 7PKXGTUKV[ QH .QPFQP 126 %CTC (TKGPF CPF 6JG 4CKPDQY 2TQLGEV 6JG 'FWECVKQP 'SWCNKV[ Curriculum Guide Supporting teachers in tackling homophobia in school, 0QTVJGTP +TGNCPF %CTC (TKGPF CPF 6JG 4CKPDQY 2TQLGEV

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

9 PKGMVÏT[EJ MTCLCEJ OQŏG Y[UVöRQYCä RQNKV[E\P[ NWD URQĜGE\P[ QRÏT Y| CFTGUQYCPKW UGMUWCNPQıEK TÏŏPQTQF PQıEK UGMUWCNPGL K| JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| QFPKGUKGPKW FQ OĜQFU\[EJ WE\PKÏY NWD QUÏD RQPKŏGL NGICNPKG FQ\YQNQPGIQ YKGMW KPKELCELK UGMUWCNPGL 0KGOPKGL LGFPCM YCTVQıEK K| RQUVCY[ MU\VCĜVWLâ UKö YE\GıPKG 0C RT\[MĜCF DCFCPKG 5VQPGYCNN Y[MC\CĜQ ŏG JQOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C Y[UVöRWLG YıTÏF WE\PKÏY U\MÏĜ RQFUVCYQY[EJ LWŏ W F\KGEK F\KGUKöEKQNGVPKEJ C| PCWE\[ EKGNG PKG Uâ RGYPK LCM UQDKG \| PKâ TCF\Kä 9 QFRQYKGF\K PC Y[PKMK DCFCPKC 5VQPGYCNN Y[UVCTVQYCĜ \| RTQLGMVGO RQOQE[ PCWE\[EKGNQO Y| TGCNK\CELK K| QEGPKG UVTCVGIKK CFTGUQYCPKC TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL K| RĜEKQYGL QTC\ TÏYPQıEK Y| U\MQĜCEJ RQFUVCYQY[EJ QTC\ \| RTQITCOGO \CRQDKGICPKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 2TQITCO RTQOWLG dDG\RKGE\PG MQOWPKMCV[q Q RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K| QHGTWLG MQORNGMUQY[ RCMKGV ıTQFMÏY Y| V[O RQOQEPKM FNC PCWE\[EKGNK F[UVT[DWQYCP[ RT\G\ NQMCNPG YĜCF\G &QıYKCFE\GPKC \FQD[VG Y|VTCMEKG RTQEGUW TQ\YQLW RTQITCOW PCWE\CPKC FNC U\MÏĜ RQFUVCYQY[EJ \YTCECLâ WYCIö PC KUVQVPQıä YURCTEKC \G UVTQP[ MTCLQY[EJ K|NQMCNP[EJ YĜCF\ LCM TÏYPKGŏ QF F[TGMVQTÏY U\MÏĜ QTC\ PC CPICŏQYCPKG TQF\KEÏY K|QTICPK\QYCPKG F\KCĜCĞ MVÏTG CPICŏWLâ \CTÏYPQ TQF\KEÏY LCM K|F\KGEK 9 0KGOE\GEJ YĜCF\G $GTNKPC YRTQYCF\CLâ PCWE\CPKG Q|TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL MQPEGPVTWLâE UKö PC TÏŏPKECEJ VQNGTCPELK K| CMEGRVCELK Y| OKGLUMKEJ U\MQĜCEJ RQFUVCYQ Y[EJ 127 9[F\KCĜ GFWMCELK QRTCEQYWLG OCVGTKCĜ[ GFWMC E[LPG FNC PCWE\[EKGNK MVÏTG \CYKGTCLâ MUKâŏMK \|QDTC\MCOK IT[ K|KPUVTWMVCŏG 9 +\TCGNW EGNGO RT\GFU\MQNPGIQ RTQLGMVW QTICPK\CELK *QUJGP LGUV RTQOQYCPKG ıYKCFQOQıEK CFOKPKUVTCELK U\MÏĜ K| PCWE\[EKGNK Q PKGVTCF[E[LP[EJ TQF\KPCEJ K| TQNCEJ RĜEKQ Y[EJ *QUJGP QTICPK\WLG YG| YURÏĜRTCE[ \| RTQITCOCOK MU\VCĜEGPKC PCWE\[EKGNK UGULG MVÏTG RQMT[YCLâ RQFUVCYQYG MQPEGRV[ \YKâ\CPG \| VQŏUCOQıEKâ RĜEKQYâ Lö\[MKGO K| QTKGPVCELâ UGMUWCNPâ TGMQOGPFWLG VGŏ QFRQYKGFPKG MUKâŏMK K|CMV[YPQıEK MVÏTG OQŏPC Wŏ[ä Y|RTCE[ \|OCĜ[OK F\KGäOK Y| EGNW RTQOQYCPKC TÏYPQıEK K| WPKMCPKC Y\OCE PKCPKC UVGTGQV[RÏY IGPFTQY[EJ /C VQ PC EGNW RQOQE PCWE\[EKGNQO RT\GFU\MQNP[O Y| TCF\GPKW UQDKG \| F\KGäOK Y[EJQYCP[OK Y|PKGVTCF[E[LP[EJ TQF\KPCEJ

4.3 Wsparcie dla wszystkich uczących się 9URCTEKG OWUK D[ä \CRGYPKQPG

WE\PKQO MVÏT\[ Uâ QƂCTCOK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL ıYKCFMQO RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL URTCYEQO RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 7E\PKQYKG MVÏT\[ RQFFCYCPK Uâ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL OQIâ RQVT\GDQYCä VGTCRKK NWD KPPGIQ TQF\CLW RTQHGULQ PCNPGL RQOQE[ LCM TÏYPKGŏ YURCTEKC \G UVTQP[ PCWE\[EKGNK TQF\KEÏY K|TÏYKGıPKMÏY ŏGD[ EJTQPKä KEJ QF RQYVCT\CLâEGL UKö YKMV[OK\CELK 5RTCYE[ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RQVT\GDWLâ VGTCRKK K|YURCT EKC CD[ \OKGPKä UYQLG RQUVöRQYCPKG -QPKGE\PG LGUV VGŏ YRTQYCF\CPKG MQPUGMYGPELK 5RTCYEQO PCLNGRKGL LGUV RQOÏE RT\G\ RQMC\CPKG ŏG OQIâ YURÏĜRTCEQYCä \|KPP[OK YURCTEKG KEJ Y|TQ\YKLCPKW WOKGLöVPQıEK URQĜGE\ P[EJ \CEJöECPKG FQ PCWMK QRCTVGL Q YURÏĜRTCEö FCYCPKG KO U\CPU[ PC äYKE\GPKG YĜCF\[ Y|CMEGRVQYCNP[ URQĜGE\PKG URQUÏD PCWE\CPKG QFRQYKGF\KCNPGIQ K MQPUVTWMV[YPGIQ YURÏĜF\KCĜCPKC \G YU\[UVMKOK TÏYKGıPKMCOK 9KGNG U\MÏĜ PKG OC ıTQFMÏY NWD Y[U\MQNQPGIQ RGTUQPGNW ŏGD[ UĜWŏ[ä VGTCRKâ K|YURCTEKGO 9 VCMKEJ Y[RCFMCEJ U\MQĜ[ RQYKPP[ \KFGPV[ƂMQYCä \CUQD[ \GYPöVT\PG MVÏTG OQIĜ[D[ D[ä Y[MQT\[UVCPG FQ UVYQT\GPKC U[UVGOW RQNGECPKC 9KöMU\Qıä WE\PKÏY PKG LGUV CPK QƂCTCOK CPK URTCYECOK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Uâ TCE\GL QUQDCOK RQUVTQPP[OK Y| OQOGPEKG Y[UVöRQYCPKC RT\GOQE[ İYKCFMQYKG OWU\â OKGä RQE\WEKG UKĜ[ CPI GORQYGTOGPV K| OWU\â D[ä PCWE\GPK CD[ KPVGTYGPKQYCä K| \IĜCU\Cä KPE[FGPV[ JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL &\KCĜCPKC WE\PKÏY MVÏT\[ \IĜCU\CLâ RT\GOQE NWD MVÏT\[ UKö YURKGTCLâ Y| EGNW \CMQĞE\GPKC RT\GıNCFQYCĞ RQYKPP[ D[ä W\PCPG K| FQEG PKCPG 9 EGNW KEJ QEJTQP[ RT\GF QFYGVGO RQYKPP[ D[ä VGŏ FQUVöRPG QFRQYKGFPKG ıTQFMK /QDKNK\QYCPKG QUÏD RQUVTQPP[EJ FQ KPVGTYGPELK LGUV \PCE\âEG RQPKGYCŏ OQIâ QPG QFIT[YCä MNWE\QYâ TQNö Y| \CRQDKGICPKW NWD \CVT\[OCPKW RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL < MQNGK DTCM KPVGTYGPELK RQUVT\GICP[ LGUV E\öUVQ LCMQ CMEGRVCELC RT\GOQE[ K|OQŏG UĜWŏ[ä FQ GUMCNCELK RTQDNGOW %CPCFKCP 5CHG 5EJQQN 0GVYQTM128 W\PCLG ŏG ıYKCFMQYKG OCLâ YCŏP[ YRĜ[Y PC URTCYEÏY -U\VCĜEK QP WE\PKÏY LCM PKG D[ä DKGTP[OK KPPG YUMC\ÏYMK FNC ıYKCFMÏY \QD |TCOMC| %JQä PKGYKGNG LGUV FQıYKCFE\GPKC Y| RTCE[ \G ıYKCFMCOK Y| EGNW KPVGTYGPELK K| \CRQDKGICPKC JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ TÏYKGıPKE\GL KUVPKGLG URQTG FQıYKCFE\GPKG Y| RTCE[ \| QUQDCOK RQUVTQPP[OK Y| QFPKGUKGPKW FQ QIÏNPGL RT\G OQE[ TÏYKGıPKE\GL 129 &QıYKCFE\GPKG VQ RQMC\WLG ŏG QUQD[

127 2QTVCKN )C[ # $GTNKP NC NWVVG EQPVTG NoJQOQRJQDKG EQOOGPEG ¼ NoÅEQNG RTKOCKTG JVVR YYY RQTVCKNIC[ GW URKR RJR!CTVKENG

128 %CPCFKCP 5CHG 5EJQQN 0GVYQTM -KFU 9JQ 9KVPGUU $WNN[KPI JVVR www.canadiansafeschools.com/students/stand/bystander.htm 129 1FYKGFō UVTQPö 'FWECVKQP &GXGNQROGPV %GPVGT YYY GFE QTI Y|EGNW \CRQ\PCPKC UKö \|GHGMV[YP[OK URQUQDCOK YCNMK \|RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â VCMKOK LCM RTQITCO '[GU QP $WNN[KPI #IITGUUQTU 8KEVKOU CPF $[UVCPFGTU curriculum; kampania Voices Against Violence.

45

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

RQUVTQPPG OQIâ D[ä MT\[YF\âE[OK ıYKCFMCOK NWD RQOQE P[OK ıYKCFMCOK -T\[YF\âE[ ıYKCFMQYKG OQIâ YU\E\[ PCä RT\GOQE TÏYKGıPKE\â \CEJöECä URTCYEÏY YĜâE\[ä UKö FQ CMELK MKGF[ LWŏ UKö \CE\öĜC NWD RCU[YPKG CMEGRVQYCä RT\GOQE TÏYKGıPKE\â RT\G\ QDUGTYQYCPKG K| PKGTGCIQYC PKG 9 YKöMU\QıEK RT\[RCFMÏY QUQD[ RQUVTQPPG \CEJöECLâ URTCYEÏY RT\G\ FQUVCTE\CPKG KO RWDNKE\PQıEK 2T\G\ UCOQ D[EKG VCO K|QDUGTYQYCPKG ıYKCFMQYKG FCLâ FQ \TQ\WOKG PKC ŏG Uâ \CKPVGTGUQYCPK EQ \|MQNGK FCLG URTCYE[ YĜCF\ö K|UVCVWU 9 RT\GEKYKGĞUVYKG FQ PKEJ RQOQEPK ıYKCFMQYKG OQIâ DG\RQıTGFPKQ KPVGTYGPKQYCä RT\G\ \PKGEJöECPKG URTCYE[ QDTQPö QƂCT[ NWD RT\GMKGTQYCPKG WYCIK \| FCNC QF RT\GOQE[ 2QOQEPK ıYKCFMQYKG U\WMCLâ VGŏ RQOQE[ RT\G\ LGFPQE\GPKG YURCTEKC \G UVTQP[ UYQKEJ TÏYKGıPKMÏY ŏGD[ RT\GEKYUVCYKä UKö RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL NWD \IĜQUKä Lâ FQTQUĜ[O 0KGYKGNW WE\PKÏY OC QFYCIö KPVGTYGPKQYCä +PPK PKG KPVGTYGPKWLâ \| QDCY[ RT\GF UVCPKGO UKö QƂCTâ $CFCPKC RQMC\WLâ LGFPCM ŏG LGıNK QUQD[ RQUVTQPPG TGCIWLâ E\öUVQ LGUV VQ DCTF\KGL UMWVGE\PG PKŏ KPVGTYGPELC \G UVTQP[ FQTQ UĜ[EJ K| U\[DMQ TQ\ĜCFQYWLG U[VWCELö 0CWE\[EKGNG OQIâ TQ\OCYKCä \| WE\PKCOK Y| LCMK URQUÏD ıYKCFMQYKG OQIâ RT\[E\[PKä UKö FQ RTQDNGOW NWD LGIQ TQ\YKâ\CPKC LCM \FGE[FQYCä MKGF[ LGUV DG\RKGE\PKG \CKPVGTYGPKQYCä MKGF[ RQVT\GDPC LGUV RQOQE FQTQUĜ[EJ Y|LCMK URQUÏD RT\[ E\[PKä UKö FQ \CVT\[OCPKC RT\GOQE[ 9CŏPG LGUV \TQ\WOKCĜG RT\GMC\CPKG WE\PKQO ŏG PCWE\[EKGNG \CYU\G KEJ YGURTâ K| ŏG U\MQĜC PKG DöF\KG VQNGTQYCä RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|ŏCFPGL HQTOKG

Ramka 18: Wskazówki dla pomocnych świadków

6YQLG \CCPICŏQYCPKG TQDK TÏŏPKEö 9UVCY UKö \C QUQDâ MVÏTC FQıYKCFE\C RT\GOQE[ 0KG RT\[ĜâE\CL UKö 2QOÏŏ QƂGT\G QFGLıä <CEJöä KPP[EJ ıYKCFMÏY \FCT\GPKC FQ RQOQE[ 5RTQYCFō RQOQE QUQD[ FQTQUĜGL 2QYKGF\ QƂGT\G ŏG LGL YURÏĜE\WLGU\ 9EKâIPKL QƂCTö FQ CMV[YPQıEK U\MQNP[EJ ŌTÏFĜQ '[GU QP $WNN[KPI YYY G[GUQPDWNN[KPI QTI

Wsparcie ze strony nauczycieli i usług szkolnych +PUV[VWELG GFWMCE[LPG OQIâ FQUVCTE\Cä YCŏPGIQ YURCTEKC EJQEKCŏ VQ EQ LGUV OQŏNKYG FQ QUKâIPKöEKC DöF\KG UKö TÏŏPKä OKöF\[ URQĜGE\PQıEKCOK DöF\KG VGŏ \CNGŏGä QF FQUVöRP[EJ ıTQFMÏY 9 \CNGŏPQıEK QF U[VWCELK K|RQVT\GD WE\âE[EJ UKö YURCTEKG FQTQUĜ[EJ OQŏG D[ä FQUVCTE\QPG RT\G\

PCWE\[EKGNK RU[EJQNQIÏY K|RGFCIQIÏY U\MQNP[EJ NWD RKGNöIPKCTMK U\MQNP[EJ RTCEQYPKMÏY UQELCNP[EJ +UVPKGLG RGYPG RT\GMQPCPKG ŏG YURKGTCPKG QƂCT JQOQ HQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RQYKPPQ D[ä \CFCPKGO RU[EJQNQIÏY U\MQNP[EJ U\MQNP[EJ RKGNöIPKCTGM E\[ \GYPöVT\P[EJ RTCEQYPKMÏY UĜWŏD[ \FTQYKC ,GUV VCM RQ E\öıEK \G Y\INöFW PC PGICV[YPG MQPUGMYGPELG FNC \FTQYKC Ƃ\[E\PGIQ K|RU[EJKE\PGIQ C|RQ E\öıEK RQPKGYCŏ PCWE\[EKGNG PKG \CYU\G E\WLâ UKö MQOHQTVQYQ NWD RGYPKG Y| QFPKGUKGPKW FQ RTQDNGOW ,GFPCM FQUVöRPG FQYQF[ YUMC\WLâ ŏG YKöMU\Qıä NGUDKLGM IGLÏY QUÏD DKUGMUW CNP[EJ K| VTCPURĜEKQY[EJ PKG YKF\K UKGDKG LCMQ EJQT[EJ K|\Y[MNG PCLRKGTY \IĜCU\C UKö FQ PCWE\[EKGNK 6Q Y\OCEPKC RQVT\GDö RT\GRTQYCF\CPKC U\MQNGĞ PCWE\[EKGNK K|WE\WNCPKC KEJ PC RTQDNGO QTC\ CFTGUQYCPKC JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ TÏYKGıPKE\GL LCMQ RTQDNGOW TCE\GL GFWMCE[LPGIQ PKŏ OGF[E\PGIQ /QIâ D[ä Y[LâVMK QF VGL TGIWĜ[ PC RT\[MĜCF IF[ WE\GĞ OC FGRTGULö NWD O[ıNK UCOQDÏLE\G 9 VCMKEJ Y[RCFMCEJ PCWE\[EKGN OQŏG D[ä \OWU\QP[ QFGUĜCä WE\PKC FQ RTQHGULQPCNKUV[ RT\GU\MQNQPGIQ Y| RTQƂNCMV[EG UCOQ DÏLUVY 9 V[O EGNW PCWE\[EKGNG RQVT\GDWLâ U\MQNGPKC CD[ \KFGPV[ƂMQYCä \PCMK QUVT\GICYE\G 9 PKGMVÏT[EJ U[VWCELCEJ FQDT\G Y[U\MQNGPK RU[EJQNQ IQYKG K| RTCEQYPKE[ UQELCNPK OQIâ YURQOÏE PCWE\[EKGNK Y| \CRQDKGICPKW K| TQ\YKâ\CPKW RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RQRT\G\ F\KCĜCPKG LCMQ OGFKCVQT\[ FQUVCTE\GPKG YURCTEKC RU[EJQNQIKE\PGIQ RTCEö \G URTCYECOK K|QƂCTCOK JQOQHQ DKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|Y|TC\KG MQPKGE\PQıEK RT\G\ QFRQYKGFPKG UMKGTQYCPKG 9URKGTCLâEC TQNC U\MQNP[EJ RU[EJQNQIÏY K|RTCEQYPKMÏY UQELCNP[EJ OQŏG D[ä \KNWUVTQ YCPC RT\G\ QRKUCPG RQPKŏGL FQıYKCFE\GPKC 8CP[K OĜQFGL QUQD[ VTCPURĜEKQYGL \|#HT[MK 2QĜWFPKQYGL ,GFPCMŏG U\MQNPK FQTCFE[ LCM PCWE\[EKGNG PKG OWU\â E\Wä UKö UYQDQFPKG RQTWU\CLâE VGOCV[ TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL K|VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL NWD PKG OWU\â YKGF\KGä LCM PCLNGRKGL YURKGTCä WE\PKÏY MVÏT\[ FQıYKCFE\CLâ RT\GOQE[ TÏYKG ıPKE\GL \YKâ\CPGL \| IGPFGTGO K| QTKGPVCELâ 130 9 *QNCPFKK QTICPK\CELC 'FW&KXGTU Y| -TCLQY[O 0KG\DöFPKMW FNC 2U[EJQNQIÏY 5\MQNP[EJ131 QRTCEQYCĜC TQ\F\KCĜ FQV[E\âE[ FQTCF\VYC RU[EJQNQIKE\PGIQ FNC IGLÏY K| NGUDKLGM Y| U\MQ ĜCEJ RTQYCF\K VGŏ YCTU\VCV[ FNC RU[EJQNQIÏY U\MQNP[EJ

130 -GTUVGP # CPF 5CPFHQTV 6 .GUDKUEJG GP JQOQUGMUWGNG CFQNGUEGPVGP KP FG UEJQQNUKVWCVKG 7VTGEJV +PVGTHCEWNVCKTG 9GTMITQGR *QOQUVWFKGU JVVR YYY GFWFKXGTU PN FQE QPFGT\QGM -GTUVGP *QOQNGUDKUEJG adolescenten%20in%20de%20schoolsituatie%27%201994.pdf 131 &CPMOGKLGT 2 *QOQ GP VTCPUUGMUWGNG CCPFCEJVURWPVGP KP FG NGGTNKPIGPDGIGNGKFKPI .GGTNKPIGPDGIGNGKFKPI -NWYGT

46

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNÄ„ PRZEMOC RĂ“WIEĹšNICZÄ„

Wsparcie rĂłwieĹ›nicze <CCPICĹ?QYCPKG UCO[EJ WE\âE[EJ UKĂś Y| \CRGYPKGPKG YURCTEKC TĂ?YKGÄąPKE\GIQ LGUV MNWE\QYG 0KGMVĂ?TG MTCLG YFTQĹ?[Äœ[ RTQITCO[ OGFKCELK TĂ?YKGÄąPKE\[EJ K| TQ\YKâ\[YC PKC RTQDNGOĂ?Y Y| U\MQÄœCEJ MVĂ?TG RQNGICLâ PC U\MQNGPKW WE\PKĂ?Y YG| YURKGTCPKW UKGDKG PCY\CLGO \IÄœCU\CPKW KPE[FGPVĂ?Y RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL K| PCWEG UVTCVGIKK TQ\YKâ\[YCPKC RTQDNGOĂ?Y +PPG Y|V[O #WUVTCNKC -CPCFC *QNCPFKC 9KGNMC $T[VCPKC K| 5VCP[ <LGFPQE\QPG YURCTÄœ[ VYQT\GPKG Gay Straight Alliances )5# \QD TCOMC )5# VQ RTQYCF\QPG RT\G\ WE\PKĂ?Y DC\QYCPG Y| U\MQNG MNWD[ QVYCTVG FNC YU\[UVMKEJ WE\PKĂ?Y PKG\CNGĹ?PKG QF KEJ QTKGPVCELK UGMUWCNPGL MVĂ?TG OCLâ PC EGNW RQRTCYĂś ÄąTQFQYK UMC U\MQNPGIQ \YCNE\CPKG F[UMT[OKPCELK K| JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL QTC\ YURCTEKG WE\PKĂ?Y MVĂ?T\[ OQIâ D[ä IGLCOK NGUDKLMCOK QUQDCOK DKUGMUWCNP[OK E\[ VTCPURÄœEKQY[OK

“UrodziĹ‚am siÄ™ w ciele chĹ‚opca, ale od wczesnego wieku chciaĹ‚am być dziewczynÄ…. Nie mogĹ‚am zrozumieć, dlaczego jestem chĹ‚opcem. Nigdy nie czuĹ‚am, nie czujÄ™ i nie bÄ™dÄ™ siÄ™ czuć chĹ‚opcem. W szĂłstej klasie poszĹ‚am do nowej szkoĹ‚y, gdzie sprawiano, Ĺźe czuĹ‚am siÄ™ inna. WyĹ›miewano siÄ™ z mojego jÄ…kania siÄ™ i za to, Ĺźe byĹ‚am gejem. Ale ja wiedziaĹ‚am, Ĺźe róşniĹ‚am siÄ™ od moich przyjaciół gejĂłw. Kiedy byĹ‚am w siĂłdmej klasie, po obejrzeniu programu telewizyjnego zdaĹ‚am sobie sprawÄ™, Ĺźe jestem transseksualna. Wtedy po raz pierwszy prĂłbowaĹ‚am siÄ™ wykastrować. Do liceum poszĹ‚am z zupeĹ‚nie innym nastawieniem, niĹź w podstawĂłwce. Od pierwszego dnia powiedziaĹ‚am sobie, Ĺźe nie pozwolÄ™, aby ktokolwiek mnie zdoĹ‚owaĹ‚. MieliĹ›my w szkole pracowniczkÄ™ spoĹ‚ecznÄ…, z ktĂłrÄ… pracowaĹ‚am nad moimi uczuciami. Kiedy jej powiedziaĹ‚am, rozpĹ‚akaĹ‚a siÄ™ i powiedziaĹ‚a, Ĺźe czekaĹ‚a na moje wyznanie. PomogĹ‚a mi skontaktować siÄ™ z psychiatrÄ…, ktĂłry potwierdziĹ‚, Ĺźe jestem transpĹ‚ciowa. OtrzymaĹ‚am rĂłwnieĹź wsparcie ze strony dyrektor szkoĹ‚y i mojej mamy, ktĂłra zaakceptowaĹ‚a mnie takÄ…, jakÄ… jestem, i ktĂłra zachÄ™caĹ‚a mnie do bycia sobÄ….â€?

9 75# QF MKGF[ RTCYKG FYKG FGMCF[ VGOW UVCP /CUUCEJWUGVVU \CURQPUQTQYCÄœ 2TQITCO $G\RKGE\PG 5\MQÄœ[ )5# RQYUVCÄœ[ Y|RQPCF U\MQÄœCEJ ÄąTGFPKEJ Y|ECÄœ[O MTCLW \| \COKCTGO WE\[PKGPKC U\MĂ?Äœ DG\RKGE\PKGLU\[OK FNC YU\[UVMKEJ WE\PKĂ?Y PKG\CNGĹ?PKG QF KEJ QTKGPVCELK UGMUWCN PGL K|VQĹ?UCOQÄąEK RÄœEKQYGL 132 Safe and Healthy LGBT Project WHWPFQYCP[ RT\G\ COGT[MCÄžUMKG %GPVTWO <YCNE\CPKC K|<CRQDKGICPKC %JQTQDQO YURĂ?ÄœRTCEQYCÄœ \| UVCPQY[OK K|NQMCNP[OK CIGPELCOK Y|EGNW UVYQT\GPKC DG\RKGE\PGL RT\G UVT\GPK Y|U\MQÄœCEJ RQRT\G\ )5# )5# 0GVYQTM TQ\RQE\âÄœ TĂ?YPKGĹ? Make It Better Project CD[ RQOĂ?E WE\PKQO TQF\KEQO PCWE\[EKGNQO K|CFOKPKUVTCELK U\MQNPGL TQ\RQ\PCä LCMKG MQPMTGVPG F\KCÄœCPKC OQIâ RQFLâä Y| EGNW WE\[PKG PKC U\MĂ?Äœ DG\RKGE\PKGLU\[OK FNC YU\[UVMKEJ WE\âE[EJ UKĂś 2TQLGMV \CYKGTC ÄąYKCFGEVYC YKFGQ PCT\ĂśF\KC K|KPPG OGFKC CPICĹ?WLâEG U\MQÄœ[ 9 *QNCPFKK )5# RQOQIÄœQ RQFPKGĹä ÄąYKCFQOQĹä TCF U\MQNP[EJ PC JQOQHQDKE\PG RT\GÄąNCFQYC PKC TĂ?YKGÄąPKE\G K|YRTQYCF\KÄœQ (KQNGVQY[ 2KâVGM Y|ITWFPKW TQMW MKGF[ VQ PCWE\[EKGNG K|WE\PKQYKG \QUVCNK RQRTQ U\GPK Q WDTCPKG UKĂś PC Ć‚QNGVQYQ LCMQ QÄąYKCFE\GPKG RT\GEKY JQOQHQDKK d6Q UVYQT\[ÄœQ VCMK U\WO Ĺ?G PCYGV RTGOKGT PQUKÄœ Ć‚QNGVQY[ MTCYCV VGIQ FPKC K| \ÄœQĹ?[Äœ QÄąYKCFE\GPKG RT\GEKYMQ JQOQHQDKK Y|UYQLGL EQV[IQFPKQYGL MQPHGTGPELK RTCUQYGL q

Vanya 132 GSA Network. http://www.gsanetwork.org/

47

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Ramka 19: Tworzenie Gay-Straight Alliance (sojuszy między homo- i heteroseksualnymi uczniami/studentami) 'CING %CPCFC UVYQT\[ĜQ RTCMV[E\PG PCT\öF\KC CD[ RQOÏE WE\PKQO Y|UVYQT\GPKW )C[ 5VTCKIJV #NNKCPEG )5# 1RCTVG Uâ PC MTQMCEJ

QEGĞ UYQLG ıTQFQYKUMQ U\MQNPG ıNGFō YU\[UVMKG RQNKV[MK K|Y[V[E\PG U\MQĜ[ K|TCF[ U\MQNPGL RQTQ\OCYKCL \|CFOKPKUVTCELâ U\MQĜ[ RQKPHQTOWL U\MQNP[EJ FQTCFEÏY \CYQFQY[EJ RGFCIQIÏY RU[EJQNQIÏY K|KPP[EJ RTCEQYPKMÏY U\MQNP[EJ

QRTCEWL RNCP K|Y[V[E\PG \CTGMNCOWL UYQLâ ITWRö FQUVCTE\ E\GIQı EQ \CEJöEK KPP[EJ \CE\PKL F\KCĜCä \PCLFō OKGLUEG URQVMCĞ

ŌTÏFĜQ 0GY 'SWKV[ KP 'FWECVKQP 4GUQWTEG -KV 9KöEGL KPHQTOCELK PC UVTQPKG KPVGTPGVQYGL JVVR O[IUC EC GP )5#)WKFGD

$CFCPKC RQMC\WLâ ŏG WE\PKQYKG Y| U\MQĜCEJ \| )5# \IĜC U\CLâ YKöMU\G RQE\WEKG DG\RKGE\GĞUVYC Uâ OPKGL UMĜQPPK QRWU\E\Cä NGMELG OCLâ YKöMU\G RQE\WEKG RT\[PCNGŏPQıEK K|FQıYKCFE\CLâ OPKGL RT\GıNCFQYCPKC 9 PKGMVÏT[EJ U\MQ ĜCEJ WE\PKQYKG D[NK TÏYPKGŏ \PCE\PKG OPKGL PCTCŏGPK PC RT\GOQE ITQōD[ K| WU\MQF\GPKC Y| U\MQNG NWD QRWU\E\CNK NGMELG \G UVTCEJW 133 134 135 136 5MWVGE\PQıä )5# LGUV \YKöM U\QPC RT\G\ KUVPKGPKG \YKGT\EJPKGL RQNKV[MK K| QIÏNPQU\MQN PGIQ RQFGLıEKC QTC\ YURCTEKC \G UVTQP[ YĜCF\ U\MQNP[EJ K|NQMCNPGL URQĜGE\PQıEK

133 )QQFGPQY % GV CN 5EJQQN UWRRQTV ITQWRU QVJGT UEJQQN HCEVQTU CPF the safety of sexual minority adolescents, Psychology in the Schools, 43(5), 1o5JCWIJPGUU[ / 4WUUGNN 5 6 *GEM - %CNJQWP % .CWD %

5CHG 2NCEG VQ .GCTP %QPUGSWGPEGU QH *CTCUUOGPV $CUGF QP #EVWCN QT 2GTEGKXGF 5GZWCN 1TKGPVCVKQP CPF )GPFGT 0QP %QPHQTOKV[ CPF 5VGRU HQT /CMKPI 5EJQQNU 5CHGT 5CP (TCPEKUEQ %# %CNKHQTPKC 5CHG 5EJQQNU %QCNKVKQP 134 5GG CNUQ .GG % 6JG KORCEV QH DGNQPIKPI VQ C|JKIJ UEJQQN )C[ 5VTCKIJV #NNKCPEG *KIJ 5EJQQN ,QWTPCN 4 WUUGNN 5 GV CN ;QWVJ empowerment and high school Gay Straight Alliances,Journal of Youth & #FQNGUEGPEG 135 5\CNCEJC . 5CHGT UGZWCN FKXGTUKV[ ENKOCVGU .GUUQPU NGCTPGF HTQO CP GXCNWCVKQP QH /CUUCEJWUGVVU UCHG UEJQQNU RTQITCO HQT IC[ CPF NGUDKCP NGCTPGTU #OGTKECP ,QWTPCN QH 'FWECVKQP 136 -QUEKY , CPF &KC\ ' 0CVKQPCN 5EJQQN %NKOCVG 5WTXG[ 6JG experiences of lesbian, gay, bisexual, and transgender youth in our nation’s schools. New York: GLSEN.

4.4 Partnerstwa i koalicje 2CTVPGTUVYC UVTCVGIKE\PG K| MQCNKELG QTC\ RTCEC \| U\GTQMKO \CMTGUGO RQFOKQVÏY Uâ MT[V[E\PG Y| UMWVGE\P[EJ Y[UKĜ MCEJ YCNMK \|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y|KPUV[ VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ 2CTVPGTUVYC OQIâ

RQFPQUKä ıYKCFQOQıä RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ TÏYKGıPKE\GL K|LGL YRĜ[YW PC GFWMCELö K|U\MQĜ[

\CRGYPKCä CD[ PCWE\[EKGNG QVT\[OCNK YURCTEKG MVÏTGIQ RQVT\GDWLâ \G UVTQP[ YURÏĜRTCEQYPKMÏY F[TGMELK K|YĜCF\ QıYKCVQY[EJ

OQDKNK\QYCä YURCTEKG F\KCĜCĞ PC T\GE\ YCNMK \| JQOQ

HQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| ECĜGL URQĜGE\PQıEK U\MQNPGL

OQDKNK\QYCä YURCTEKG F\KCĜCĞ PC T\GE\ YCNMK \|JQOQHQ DKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y|U\GTU\GL URQĜGE\PQıEK

\CRGYPKä ŏG Y[UKĜMK Y| EGNW \CMQĞE\GPKC JQOQHQDKE\

PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| U\MQĜCEJ Uâ Y\OCEPKCPG Y|U\GTU\GL URQĜGE\PQıEK

YRTQYCF\Cä GMURGTV[\ö K|FQıYKCFE\GPKG \|RQ\C UGMVQTC GFWMCELK

48

0CUVöRWLâE[ RT\[MĜCF RQFMTGıNC YCTVQıä MQCNKELK ITQOC F\âEGL U\GTGI UVTQP \CKPVGTGUQYCP[EJ Y| GFWMCELK Y|EGNW TQ\YKâ\CPKC RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 4QF\KEG URQĜGE\PQıEK K|RT\[YÏFE[ TGNKIKLPK UVQYCT\[U\GPKC PCWE\[EKGNUMQ TQF\KEKGNUMKG QTICPK\CELG URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGNUMKGIQ \YKâ\MK PCWE\[EKGNUMKG K|OGFKC Uâ YCŏP[OK RCTVPGTCOK 0CUVöRWLâEG RT\[MĜCF[ KNWUVTWLâ FNCE\GIQ K|FQ E\GIQ OQIâ UKö RT\[E\[PKä

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNÄ„ PRZEMOC RĂ“WIEĹšNICZÄ„

Sieć przeciwko LGBT-fobii w instytucjach edukacyjnych (Collectif ĂŠducation contre les LGBTphobies en milieu scolaire) obejmuje 9 krajowych zwiÄ…zkĂłw, ktĂłre reprezentujÄ… wiÄ™kszość zainteresowanych stron sektora edukacji we Francji, w tym zwiÄ…zki nauczycieli sektora publicznego i prywatnego 137 jednego z dwĂłch najwiÄ™kszych w kraju stowarzyszeĹ„ rodzicĂłw,138 najwiÄ™ksze w kraju stowarzyszenie studentĂłw (UNEF) i dwa zwiÄ…zki uczniĂłw szkół ponadgimnazjalnych.139 Kiedy Sieć zostaĹ‚a zawiÄ…zana w 2004 roku, Ĺ›wiadomość dyskryminacji ze wzglÄ™du na orientacjÄ™ seksualnÄ… i toĹźsamość pĹ‚ciowÄ… w sektorze edukacji byĹ‚a na niskim poziomie, nie istniaĹ‚y teĹź Ĺźadne krajowe polityki czy programy, zajmujÄ…ce siÄ™ tym zagadnieniem. Kilka zaangaĹźowanych osĂłb zaczęło podnosić Ĺ›wiadomość we wĹ‚asnych organizacjach. Jak wyjaĹ›nia koordynator Sieci: „Nasze organizacje nie sÄ… wrogim Ĺ›rodowiskiem. Ale istnieje potrzeba informowania ludzi o tych sprawachâ€?. WkrĂłtce róşne organizacje zdaĹ‚y sobie sprawÄ™, Ĺźe osiÄ…gnęłyby wiÄ™cej przez poĹ‚Ä…czenie siĹ‚. Jednak, gdy Sieć po raz pierwszy poprosiĹ‚a o spotkanie z Ministerstwem Edukacji w 2005 roku, zostaĹ‚a przekierowana do doradcĂłw zajmujÄ…cych siÄ™ zdrowiem i niepeĹ‚nosprawnoĹ›ciÄ… w Ministerstwie. PodkreĹ›liĹ‚o to ograniczone zrozumienie homofobii przez wĹ‚adze.

Zmiana postaw i postrzegania problemu w organizacjach czĹ‚onkowskich Sieci i Ministerstwie byĹ‚a powolnym procesem. Po raz pierwszy Sieci udaĹ‚o siÄ™ spotkać z samym Ministrem dopiero w 2009 roku. DziaĹ‚ania obejmowaĹ‚y: stworzenie ulotki o homofobicznym przeĹ›ladowaniu rĂłwieĹ›niczym i reagowaniu na homofobiÄ™, ktĂłrÄ… rozpowszechniono wĹ›rĂłd personelu edukacyjnego, rodzicĂłw i uczniĂłw przez 9 organizacji Sieci; warsztaty uĹ›wiadamiajÄ…ce dla czĹ‚onkĂłw organizacji; rolÄ™ konsultacyjnÄ… z wĹ‚adzami Francji, w tym Ministerstwa Edukacji i Rzecznika Praw Obywatelskich; oraz dziaĹ‚ania w Ĺ›cisĹ‚ej współpracy z organizacjami pozarzÄ…dowymi LGBT. Sieć wsparĹ‚a rĂłwnieĹź ankietÄ™ oceniajÄ…cÄ… kampaniÄ™ przeprowadzonÄ… w szkoĹ‚ach ponadgimnazjalnych w 2010 roku przez Ministerstwo Edukacji, ktĂłra miaĹ‚a na celu promowanie infolinii dla osĂłb, ktĂłre pociÄ…gajÄ… inne osoby tej samej pĹ‚ci oraz dla mĹ‚odych ludzi, ktĂłrzy kwestionujÄ… swĂłj gender. WedĹ‚ug koordynatora Sieci, pojawiĹ‚y siÄ™ pewne osiÄ…gniÄ™cia. „Przynajmniej ludzie rozmawiajÄ… o kwestii homofobii w szkoĹ‚ach, a media czÄ™sto kontaktujÄ… siÄ™ z Siecią‌ potrzeba zajÄ™cia siÄ™ homofobiÄ… byĹ‚a zawarta w notce do wszystkich instytucji edukacyjnych w 2008 i 2009 roku. Jednak osiÄ…gnięć jest za maĹ‚o, na przykĹ‚ad ewaluacja kampanii z 2010 roku pokazuje, Ĺźe tylko kilka szkół zdecydowaĹ‚o siÄ™ na wywieszenie plakatĂłw i wystawienie ulotek, a kiedy juĹź to zrobiĹ‚y, byĹ‚o to w gabinetach pielÄ™gniarek.â€?

Rodzice i spoĹ‚ecznoĹ›ci 4QF\KEG K| U\GTU\C URQÄœGE\PQĹä QFIT[YCLâ MNWE\QYâ TQNĂś Y| TQ\YQLW YCTVQÄąEK K| RQUVCY F\KGEK K| OÄœQF[EJ NWF\K Y| UHGT\G UGMUWCNPQÄąEK 9URCTEKG TQF\KEĂ?Y K| URQÄœGE\PQÄąEK LGUV MT[V[E\PG LGĹ?GNK KPUV[VWELG GFWMCE[LPG OCLâ \YCNE\Cä JQOQHQDKĂś K|JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TĂ?YKGÄąPKE\â /KPKUVGTUVYC GFWMCELK K| U\MQÄœ[ OQIâ D[ä PKGEJĂśVPG FQ RQTWU\CPKC RTQDNGOW U\E\GIĂ?NPKG Y| DCTF\KGL MQPUGTYCV[YP[O URQÄœGE\P[O MQPVGMÄąEKG \G Y\INĂśFW PC QDCY[ Ĺ?G \QUVCPKG VQ \KPVGTRTGVQYCPG LCMQ RTQOQELC JQOQUGMUWCNPQÄąEK 0KGOPKGL LGFPCM Y|KPVGTGUKG YU\[UVMKEJ TQF\KEĂ?Y LGUV YCNMC \|RT\GOQEâ TĂ?YKGÄąPKE\â Y|U\MQÄœCEJ LCMQ Ĺ?G dĹ?CFGP TQF\KE PKG EJEG Ĺ?GD[ KEJ F\KGEMQ NWD LCMKGMQNYKGM F\KGEMQ D[ÄœQ U\[MCPQYCPG =e? K|Y|VCMKO UCO[O UVQRPKW Ĺ?CFGP TQF\KE PKG EJEG Ĺ?GD[ KEJ F\KGEMQ D[ÄœQ RT\GÄąNCFQYEâq 140 &QFCVMQYQ TQF\KEG E\ĂśUVQ Uâ DCTF\KGL YURKGTCLâE[ PKĹ? QE\GMWLâ VGIQ GFWMCVQT\[ U\E\GIĂ?N PKG MKGF[ \FCF\â UQDKG URTCYĂś \|TQ\NGIÄœQÄąEK K|UMWVMĂ?Y JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TĂ?YKGÄąPKE\GL 0C RT\[MÄœCF Y|+TNCPFKK TQF\KEĂ?Y D[ÄœQ \C YÄœâE\GPKGO MYGUVKK \YKâ\CP[EJ \|JQOQHQDKâ C| D[ÄœQ \C YÄœâE\GPKGO MYGUVKK QTKGPVCELK UGMUWCNPGL Y|RTQITCOKG PCWE\CPKC U\MĂ?Äœ RQPCFRQFUVCYQY[EJ 141

137 138 139 140 141

(GR %(&6 (GTE %)6 (57 5IGP %(&6 705# 'FWECVKQP (%2' (+&. K|70. GLEN, (2001), Lesbian, gay and bisexual students in post-primary schools, guidance for principals and school leaders, New York: GLEN. McCormack, Orla and Gleeson, Jim (2010), ‘Attitudes of parents of young men towards the inclusion of sexual orientation and homophobia on the Irish post-primary EWTTKEWNWOo )GPFGT CPF 'FWECVKQP 8QN +

49

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

4QF\KEG WE\PKÏY .)$6 RQVT\GDWLâ YURCTEKC CD[ RQTCF\Kä UQDKG \TQ\WOKGä K| YURQOÏE UYQLG F\KGEK QTC\ RQTCF\Kä UQDKG \|RTQDNGOGO JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|U\MQNG ,CM RQYKGF\KCĜC OCVMC 8CP[K d,CMQ OCVMC EJEKC ĜCD[O YKGF\KGä Q TÏŏP[EJ IGPFGTCEJ K|QTKGPVCELK UGMUWCNPGL DQ YKöMU\Qıä NWF\K YKG V[NMQ ŏG Uâ F\KGYE\öVC K| EJĜQRE[ 0KG RQUKCFCO[ YKöMU\GL YKGF\[ YKöE LCMQ OCVMC O[ıNö ŏG TQF\KE OWUK D[ä DCTF\KGL Y[MU\VCĜEQP[ U\E\GIÏNPKG Y|\CMTG UKG VGIQ LCM VTCMVQYCä VCMKG F\KGEMQ C|Y|U\E\GIÏNPQıEK LGIQ WE\WEKC /ÏL RT\GMC\ FQ KPP[EJ OCVGM D[ĜD[ VCMK RTQU\ö RQ\YÏNEKG F\KGEMW D[ä V[O MKO EJEG q142 9 EGNW QUKâIPKöEKC YURCTEKC \G UVTQP[ TQF\KEÏY MQPKGE\PG DöF\KG \TGCNK\QYCPKG RQOQE[ K| F\KCĜCĞ GFWMCE[LP[EJ FNC TQF\KEÏY 9 VTWFPKGLU\[EJ U[VWCELCEJ PC RT\[MĜCF IF[ JQOQUGMUWCNPQıä LGUV RGPCNK\QYCPC NWD LGUV MYGUVKâ YTCŏNKYâ PCEKUM RQYKPKGP D[ä RQĜQŏQP[ PC RTCYCEJ FQ DG\RKGE\PGIQ ıTQFQYKUMC FQ PCWMK K|RQVT\GDKG QFT\WEGPKC YU\GNMKEJ HQTO F[UMT[OKPCELK 5\GTGI KPKELCV[Y UCO[EJ TQF\KEÏY C| VCMŏG QTICPK\CELK RQ\CT\âFQY[EJ Fâŏ[Ĝ FQ RQFPKGUKGPKC ıYKCFQOQıEK TQF\KEÏY PC VGOCV JQOQHQ DKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|FQ \CRGYPKGPKC YURCTEKC TQF\KEQO OĜQF[EJ WE\PKÏY K|WE\GPPKE .)$6 0C RT\[MĜCF 9 /GMU[MW QTICPK\CELC RQ\CT\âFQYC (705'8+&# TQ\RQ E\[PCLâEC LCMQ ITWRC YURCTEKC FNC TQF\KEÏY TQF\KP K|RT\[ LCEKÏĜ Y[RTQFWMQYCĜC PCITCPKG YKFGQ *QOQHQDKC K| *+8 /CVMK K|1LEQYKG /ÏYKâ MVÏTG \CYKGTC ıYKCFGEVYC TQF\K EÏY 9G YURCTEKW OKPKUVGTUVYC GFWMCELK UVCPW 8GTCETW\ \TGCNK\QYCĜC QPC TÏYPKGŏ RTQLGMV Y|U\GıEKW U\MQĜCEJ OKCUVC ,CNCRC LCM TQ\RQ\PCä JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â K| EQ \| PKâ \TQDKä <QUVCĜQ RT\GRTQYCF\QP[EJ RQPCF YCTU\VCVÏY FNC PCWE\[EKGNK TGU\V[ RGTUQPGNW U\MQNPGIQ QTC\ TQF\KEÏY WE\PKÏY Y|U\MQĜCEJ RQPCFRQFUVCYQY[EJ C|MQNGLPG YCTU\VCV[ Uâ \CRNCPQYCPG

YKGF\K PC RQVT\GD[ WE\PKÏY MVÏT[EJ UVTWMVWT[ TQF\KPPG PKG Uâ FQDT\G TGRTG\GPVQYCPG E\[ YĜâE\QPG Y|ıTQFQYK UMQ U\MQNPG +PKELCV[YC OC PC EGNW RQTWU\CPKG MYGUVKK TÏŏ PQTQFPQıEK TQF\KPPGL UVGTGQV[RÏY RĜEKQY[EJ RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL K|Y[\[YCPKC Y|U\MQĜCEJ 9GNEQOKPI 5EJQQNU FQUVCTE\C MCFT\G U\MQNPGL TQF\KEQO K|QRKGMWPQO PCT\ö F\KC NGMELG K|KPPG ıTQFMK RQOQEPG Y|VYQT\GPKW ıTQFQYKUMC FQ PCWMK Y| MVÏT[O MCŏF[ WE\âE[ UKö LGUV OKNG YKF\KCP[ K|U\CPQYCP[ 2QFUVCYâ RTQITCOW LGUV Welcoming School Guide QRCTV[ PC DCFCPKCEJ RQMC\WLâE[EJ RQYKâ\CPKC OKöF\[ QUKâIPKöEKCOK U\MQNP[OK \FTQYKGO GOQELQPCN P[O K|KPMNW\[YPâ U\MQNPâ CVOQUHGTâ 2KNQVCŏQY[ RTQITCO \QUVCĜ QEGPKQP[ Y|QMTöICEJ U\MQNP[EJ Y|VT\GEJ UVCPCEJ K|DöF\KG U\GT\GL YFTCŏCP[ 143 9 3WGDGEW Y| -CPCF\KG YĜCF\G RTQYKPELK UƂPCPUQYCĜ[

Coalition des Familles Homoparentales Y| EGNW QRTCEQ YCPKC MCORCPKK CFTGUWLâEGL PKGVQNGTCPELö YQDGE TQF\KP JQOQUGMUWCNP[EJ -CORCPKC \CYKGTC YUMC\ÏYMK FNC WE\PKÏY K|PCWE\[EKGNK QTC\ \CUQD[ FNC WE\PKÏY 9 TCOCEJ MCORCPKK RT\GU\MQNQPQ GFWMCVQTÏY Y| RNCEÏY MCEJ QıYKCVQY[EJ

2T\[YÏFE[ TGNKIKLPK TÏYPKGŏ OQIâ FQUVCTE\[ä YCŏPGIQ YURCTEKC FNC Y[UKĜMÏY MKGTQYCP[EJ Y| UVTQPö \YCNE\C PKC JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| U\MQĜCEJ 9| 9KGNMKGL $T[VCPKK 5VQPGYCNN \CRGYPKĜ YURCTEKG MNWE\Q Y[EJ NKFGTÏY TGNKIKLP[EJ Y| V[O CTE[DKUMWRC %CPVGTDWT[ MVÏT[ UVYKGTF\KĜ ŏG dWRT\GF\GPKC K| RT\GOQE YQDGE QUÏD .)$6 Uâ PKGIQFPG K|IT\GU\PG q144

W jednej z katolickich szkół we Francji uczeń gej zainicjował wystawę w Międzynarodowy Dzień Walki z Homofobią przy wsparciu kierownictwa.

9 9KGVPCOKG UVTQPC KPVGTPGVQYC 4QF\KEG K| 2T\[LCEKGNG .GUDKLGM K| )GLÏY OC PC EGNW UVYQT\GPKG YURKGTCLâEGIQ ıTQFQYKUMC FNC TQF\KEÏY K| RT\[LCEKÏĜ OĜQF[EJ NWF\K .)$6 K| RQOÏE KO Y| PKGUKGPKW RQOQE[ UYQKO F\KGEKQO /CVMC JQOQUGMUWCNPGIQ U[PC RQYKGF\KCĜC d/[ TQF\KEG RQYKP PKıO[ D[ä VTQEJö DCTF\KGL VQNGTCPE[LPK K|QVYCTEK ,GŏGNK PKG OQŏGO[ VGIQ \OKGPKä RQYKPPKıO[ VQ \CCMEGRVQYCä #MEGRVCELC RQOQŏG PCO \QDCE\[äe T\GE\[ MVÏTG \CEJöEâ FQ GORCVKK RQOKöF\[ F\KGäOK K|TQF\KECOK C|RQVGO TQF\KEG DöFâ Y| UVCPKG RQTCF\Kä F\KGEKQO LCM RTQYCF\Kä NGRU\G K|YCTVQıEKQYG YĜCUPG ŏ[EKG q

Diecezja nie zareagowała negatywnie, a wicedyrektor wyjaśnił, że celem założycieli szkoły było przyjęcie każdego ucznia i żeby odzwierciedlać to zobowiązanie konkretnie i każdego dnia. Źródło: Le Monde Magazine, June 11, 2011. Contre l’homophobie, un lycée catholique mobilisé.

Społeczeństwo obywatelskie 4ÏYPKG YCŏPG LGUV VQ ŏGD[ U\MQĜ[ \CRGYPKĜ[ KPMNW\[YPQıä YQDGE YU\[UVMKEJ TQF\KEÏY K|WE\âE[EJ UKö PKG\CNGŏPKG QF KEJ QTKGPVCELK UGMUWCNPGL K| VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL %K TQF\KEG TÏYPKGŏ OQIâ D[ä YCŏP[OK RCTVPGTCOK Y|UVCTCPKCEJ \YCN E\CPKC JQOQHQDKK K|JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ 0C RT\[MĜCF

9 YKGNW MTCLCEJ QTICPK\CELG URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGN UMKGIQ QFGITCĜ[ RKQPKGTUMâ TQNö Y|\YCNE\CPKW JQOQHQDKE\ PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ RQRT\G\ DCFCPKC T\GE\PKEVYQ RQFPQU\GPKG ıYKCFQOQıEK K|RTCEö RQNKV[E\Pâ

9 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ KPKELCV[YC 9GNEQOKPI 5EJQQNU \QUVCĜC TQ\YKPKöVC RT\G\ TQF\KEÏY K|GFWMCVQTÏY Y|QFRQ

142 /QTICP 4 9GNNDGNQXGF , CPF /CTCKU % GFKVQTU 6TCPU Transgender Life Stories from South Africa, Johannesburg: Jacana.

50

143 9GNEQOKPI 5EJQQNU 6JG 9GNEQOKPI 5EJQQNU )WKFG JVVR YYY welcomingschools.org/about/ 144 5VQPGYCNN 5VQPGYCNN GFWECVKQP IWKFG 1J PQ 0QV VJG IC[ VJKPI NGCƃGV QP religious education. http://www.stonewall.org.uk/at_school/education_for_ all/quick_links/the_campaign/default.asp

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

1TICPK\CELG URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGNUMKGIQ RTCEQYCĜ[ Y|RCTVPGTUVYKG \|OKPKUVGTUVYCOK GFWMCELK Y|YKGNW MTCLCEJ Y| EGNW RQFPKGUKGPKC ıYKCFQOQıEK QRTCEQYCPKC NKPKK RQNK V[E\P[EJ Y[V[E\P[EJ K|U\MQNGĞ FNC PCWE\[EKGNK QTC\ YURCT EKC WE\PKÏY 0C RT\[MĜCF

9 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ GFWMCE[LPC QTICPK\CELC ).5'0

YURÏĜRTCEQYCĜC \| NQMCNP[OK UVCPQY[OK K| MTCLQY[OK MQCNKELCOK K|Y[DTCĜC QƂELCĜÏY Y|EGNW UVYQT\GPKC MQORNGM UQYGIQ WUVCYQFCYUVYC K|NKPKK RQNKV[E\PGL QEJTCPKCLâE[EJ FQUVöR FQ GFWMCELK FNC URGELCNP[EJ WE\PKÏY Y| V[O Y|QFPKGUKGPKW FQ T\GE\[YKUVGL NWD RQUVT\GICPGL QTKGPVCELK UGMUWCNPGL K|VQŏUCOQıEK RĜEKQYGL

2CE[ƂE\PC 5KGä 4ÏŏPQTQFPQıEK 5GMUWCNPGL CPI 2CEKƂE 5GZWCN &KXGTUKV[ 0GVYQTM YURÏĜRTCEWLG \|OKPKUVGTUVYGO GFWMCELK PC (KFŏK 5COQC K| 6QPIC PCF QRTCEQYCPKGO UVTCVGIKK TQ\YKâ\CPKC RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| KPUV[VWELCEJ GFWMCE[LP[EJ RTQYCF\K VGŏ U\MQNGPKC FNC PCWE\[EKGNK

9 +TNCPFKK QTICPK\CELC RQ\CT\âFQYC $G.QP) 6Q RTCEQYCĜC

Y|RCTVPGTUVYKG \|-TCLQY[O 5VQYCT\[U\GPKGO <YKâ\MÏY <CYQFQY[EJ &[TGMVQTÏY K| 0CWE\[EKGNK CPI 0CVKQPCN #UUQEKCVKQP QH 2TKPEKRCNU CPF 6GCEJGTU 7PKQPU -TCLQY[O <YKâ\MKGO 4QF\KEÏY CPI 0CVKQPCN 2CTGPVU #UUQEKCVKQP ICDKPGVGO RTG\[FGPVC 7T\öFGO FU | 4ÏYPQıEK

CPI 'SWCNKV[ #WVJQTKV[ K| &GRCTVCOGPVGO FU &\KGEK K| /ĜQF\KGŏ[ CPI &GRCTVOGPV QH %JKNFTGP CPF ;QWVJ #HHCKTU CD[ YURÏNPKG RT\GEKYF\KCĜCä JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ TÏYKGıPKE\GL $G.QP) 6Q RTCEQYCĜQ Y|RCTVPGTUVYKG \|&GRCTVCOGPVGO FU &\KGEK K|/ĜQF\KGŏ[ CD[ QRTCEQYCä Y[V[E\PG YCNMK \|JQOQHQDKâ PCVQOKCUV \|5KGEKâ 4ÏYPQıEK )GLÏY K| .GUDKLGM K| &GRCTVCOGPVGO 'FWMCELK Y| EGNW QRTCEQYCPKC U\MQNGĞ FNC PCWE\[EKGNK K| RTQITCOW MVÏT[ DöF\KG YĜâE\QP[ FQ GFWMCELK UGMUWCNPGL Y| TQMW PCWE\[EKGNK \QUVCĜQ RT\GU\MQNQP[EJ -CORCPKC 5VQR 2T\GOQE[ *QOQHQDKE\PGL Y| 5\MQNG \CRQE\âVMQYCPC RT\G\ /KPKUVTC 'FWMCELK \QUVCĜC \TGCNK\QYCPC Y| RCTV PGTUVYKG \|7T\öFGO FU |4ÏYPQıEK -CORCPKC \CRGYPKĜC TÏYPKGŏ YURCTEKG RTG\[FGPVC +TNCPFKK 2CTVPGTUVYQ \| 9[F\KCĜGO 2QNKV[MK %GPVTCNPGL &GRCTVCOGPVW 'FWMCELK D[ĜC MNWE\QYC Y| \CDG\RKGE\CPKW T\âFQYGIQ \CCPICŏQ YCPKC Y| YCNMö \| JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y|U\MQĜCEJ

9 4GRWDNKEG 2QĜWFPKQYGL #HT[MK )#.# K| 176 .)$6 9GNNDGKPI U\MQNKĜ[ WT\öFPKMÏY \|&GRCTVCOGPVW 'FWMCELK 2TQYKPELK )CWVGPI K| PCWE\[EKGNK QFRQYKGF\KCNP[EJ \C \CT\âF\CPKG .KHG 1TKGPVCVKQP RTCEQYCNK VGŏ \| WE\PKCOK Y| E\VGTGEJ U\MQĜCEJ RQFUVCYQY[EJ Y| ,QJCPPGUDWTIW Y| EGNW GMURNQTQYCPKC TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL Y| MQP VGMıEKG RTCY E\ĜQYKGMC

9 9KGVPCOKG YG|YT\GıPKW TQMW \CĜQŏQPQ 2KQPGGT

HQT 5GZWCN 4KIJVU #NNKCPEG 2 54 2 54 RQFLöĜQ U\GTGI F\KCĜCĞ Y| V[O \DKGTCPKG FQYQFÏY RQRT\G\ DCFCPKG JQOQHQDKK Y| U\MQĜCEJ K| DWFQYCPKG RQNKV[MK DG\RKGE\GĞ UVYC K|\CRQDKGICPKC DKGŏâEGL RT\GOQE[ Y|U\MQĜCEJ QRTC EQYCPKG RTQITCOW PCWE\CPKC GFWMCELK UGMUWCNPGL Y|V[O

Q TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL FNC WE\PKÏY U\MÏĜ ıTGFPKEJ K| Y[ŏU\[EJ QTICPK\QYCPKG YCTU\VCVÏY PC VGOCV WUĜWI VGTCRGWV[E\P[EJ FNC OĜQF[EJ QUÏD .)$6 K|KEJ TQF\KEÏY F\KGNGPKG UKö ıYKCFGEVYCOK Q FQıYKCFE\GPKCEJ JQOQHQ DKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y|U\MQĜCEJ K|Y|URQĜGE\PQ ıEK RQFPQU\GPKG ıYKCFQOQıEK YıTÏF PCWE\[EKGNK K|U\GTU\GL RWDNKE\PQıEK RT\G\ Y[UVCY[ RQMC\[ GMURQ\[ELG OW\GCNPG K|KORTG\[ RWDNKE\PG .)$6 5\MQELC QRTCEQYCĜQ \GUVCY PCT\öF\K FQV[E\âE[EJ

YURÏĜRTCE[ OKöF\[ OKPKUVGTUVYCOK GFWMCELK C| QTICPK\C ELCOK RQ\CT\âFQY[OK RQOQEP[EJ Y|YCNEG \|JQOQHQDKâ Y|U\MQĜCEJ 9RTQYCF\C QPQ TÏYPKGŏ RTQLGMV %JCNNGPIKPI *QOQRJQDKC 6QIGVJGT CPI 4C\GO YCNE\O[ \|JQOQHQ DKâ Y|5\MQELK MVÏT[ OC PC EGNW \YCNE\CPKG JQOQHQDKE\ PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL RT\G\ YCTU\VCV[ K|KPVGTCMV[YPG NGMELG \|WE\PKCOK U\MQNGPKC K|RT\[DQTPKM FNC PCWE\[EKGNK YURCTEKG Y| TQ\YKLCPKW RQNKV[M U\MQNP[EJ MVÏTG D[Ĝ[D[ \IQFPG \|QDQYKâ\WLâE[OK RT\GRKUCOK K|PCLNGRU\[OK RTCM V[MCOK C|VCMŏG YURCTEKG FNC WE\PKÏY MVÏT\[ RQVT\GDWLâ KPHQTOCELK NWD RQTCF

9 +\TCGNW /KPKUVGTUVYQ 'FWMCELK YURÏĜRTCEQYCĜQ \|QTIC

PK\CELâ *QUJGP Y|EGNW QRTCEQYCPKC F\KCĜCNPQıEK RT\GEKY JQOQHQDKK K| JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL /KPKUVGTUVYQ Y[TCōPKG \CNGEKĜQ CD[ U\MQĜ[ \CRTQUKĜ[ YQNQPVCTKWU\[ *QUJGP CD[ RQF\KGNKNK UKö UYQKOK FQıYKCF E\GPKCOK \| PCWE\[EKGNCOK WE\PKCOK K| RU[EJQNQICOK U\MQNP[OK

1TICPK\CELG URQĜGE\GĞUVYC QD[YCVGNUMKGIQ YFTQŏ[Ĝ[ DG\RQıTGFPKG KPVGTYGPELG PC WE\GNPKCEJ K| Y| U\MQĜCEJ CD[ WYTCŏNKYKä WE\âE[EJ UKö K| \CRQDKGE JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 0KGMVÏT\[ CNG PKG YU\[UE[ FNC WĜCVYKGPKC F[UMWULK YĜâE\CLâ RQFGLıEKG TÏYKGıPKE\G E\[NK \CRTCU\CLâ OĜQFG QUQD[ .)$6 1TICPK\CELC RQ\CT\âFQYC )#.' U\CEWLG ŏG KUVPKGLG TÏYKGıPKE\[EJ ITWR GFWMC E[LP[EJ .)$6 Y| 'WTQRKG \| YQNQPVCTKWU\[ MVÏT\[ FQEKGTCLâ FQ QMQĜQ WE\PKÏY K|OĜQF[EJ FQTQUĜ[EJ MCŏFGIQ TQMW +EJ FQıYKCFE\GPKG YUMC\WLG ŏG Y[MQT\[ UVCPKG OĜQF[EJ TÏYKGıPKE\[EJ GFWMCVQTÏY K| QUQDKUV[EJ ıYKCFGEVY RQOCIC RT\GĜCOCä UVGTGQV[RQYG YK\GTWPMK K| \CRQE\âVMQYCä U\E\GTG F[UMWULG 0KGOPKGL LGFPCM YKGNG \|V[EJ RTQITCOÏY \QUVCĜQ YRTQYCF\QP[EJ PC TGNCV[YPKG OCĜâ UMCNö K| MQPKGE\PG Uâ FCNU\G Y[UKĜMK Y| EGNW \CRGY PKGPKC ŏG Uâ QPG Y| RGĜPK YĜâE\CPG FQ IĜÏYPGIQ PWTVW RQNKV[MK K|RTCMV[MK 0C RT\[MĜCF

9 %JKPCEJ -WNVWTC #KDCK K|%GPVTWO 'FWMCELK QTICPK\CELC

.)$6 RTCEWLG PC WPKYGTU[VGVCEJ RTQOWLâE YURKGTCLâEG ıTQFQYKUMQ K| YCNE\âE \| JQOQHQDKâ YıTÏF UVWFGPVÏY K|Y[MĜCFQYEÏY 9G YURÏĜRTCE[ \|ITWRCOK UVWFGPEMKOK #KDCK QTICPK\WLG FGDCV[ K| RQMC\[ ƂNOQYG +PKELCV[YC TQ\RQE\öĜC UKö Y| TQMW PC 7PKYGTU[VGEKG .GıPKEVYC Y|$GKLKPI RT\[ YURCTEKW 7PKYGTU[VGVW %\GTYQPGIQ -T\[ŏC K| QF VGIQ E\CUW #KDCK \QUVCĜQ RQRTQU\QPG Q QTICPK\CELö RQFQDP[EJ Y[FCT\GĞ Y| MQNGLP[EJ WPKYGTU[VGVCEJ <CCPICŏQYCPKG WE\âE[EJ UKö LGUV HWPFCOGPVGO UWMEGUW +PPC QTICPK\CELC YURCTEKC K| RTCY \| $GKLKPI s 9URÏNP[ ,ö\[M CPI %QOOQP .CPIWCIG RTQYCF\K F\KCĜCPKC

51

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

GFWMCE[LPG CPV[F[UMT[OKPCE[LPG K| RT\GEKY RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL PC MCORWUCEJ WPKYGTU[VGEMKEJ 9[UKĜMK VG RQOQIĜ[ \OKGPKä PGICV[YPG RQUVCY[ QTC\ UVYQT\[ä )5# OĜQF[EJ NWF\K MVÏT\[ \QUVCNK MNWE\QY[OK QTICPK\CVQTCOK MCORCPKK CPV[RT\GOQEQY[EJ 9 6WTELK QTICPK\CELC RQ\CT\âFQYC -CQU ). PC \CRTQ

U\GPKG QFYKGF\C WPKYGTU[VGV[ CD[ \YKöMU\[ä ıYKCFQ OQıä Q| JQOQHQDKK K| RTQYCF\Kä \CLöEKC WPKYGTU[VGEMKG C|Y| TQMW QFYKGF\KĜC MCORWUÏY WPKYGTU[VGEMKEJ Y| | OKCUVCEJ -CQU ). ıEKıNG YURÏĜRTCEWLG \| PCLYKöM U\[OK \YKâ\MCOK PCWE\[EKGNUMKOK Y|6WTELK QTC\ \|F\KCĜCOK MQPUWNVCELK U\MQNP[EJ

9 %JKNG QTICPK\CELC RQ\CT\âFQYC /7/5 TGCNK\WLG RQF RCVTQPCVGO IOKP YCTU\VCV[ Y| U\MQĜCEJ Y| 5CPVKCIQ Y| EGNW TQ\YKâ\CPKC RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL Y| U\MQNG Y|TCOCEJ TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL 145 #$SWGGT VQ PKGOKGEMKG UVQYCT\[U\GPKG YURKGTCPG RT\G\ T\âF MVÏTG YCNE\[ \| JQOQHQDKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPK E\â Y| U\MQĜCEJ RQFUVCYQY[EJ IKOPC\LCEJ K| U\MQĜCEJ ıTGFPKEJ RQRT\G\ KPVGTYGPELG FNC WE\PKÏY K| U\MQNGPKC PCWE\[EKGNK +PVGTYGPELG U\MQNPG UVQUWLG UKö \| Wŏ[EKGO RQFGLıEKC TÏYKGıPKE\GIQ K| F[UMWULK OQFGTQYCP[EJ RT\G\ OĜQFG QUQD[ .)$6

)#.' RTCEWLG Y|U\MQĜCEJ PCF TÏŏPQTQFPQıEKâ K|JQOQHQ

DKE\Pâ RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â Y| *QNCPFKK K| MKNMW KPP[EJ RCĞUVYCEJ 9URKGTC PC RT\[MĜCF RCTVPGTÏY NQMCNP[EJ RT\[ TGCNK\CELK RTQLGMVÏY RKNQVCŏQY[EJ Y|2GTW -QNWODKK K|%JKNG

Wykorzystując media 9 PKGMVÏT[EJ MTCLCEJ OGFKC Y[MQT\[UV[YCPG Uâ LCMQ ıTQFGM FQ RQFPQU\GPKC ıYKCFQOQıEK Q| JQOQHQDKK K| JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPK E\GL Y| U\MQĜCEJ 9 +TNCPFKK MCORCPKC 5VCPF 7R QTICPK\CELK $G.QP) 6Q UVYQT\QPC \| Y[MQT\[ UVCPKGO QıYKCFE\GĞ YKFGQ K| UEGPGM \CEJöECĜC WE\PKÏY JGVGTQUGMUWCNP[EJ FQ RT\GEKYUVCYKCPKC UKö JQOQHQDKK C ƂNOKMK \QUVCĜ[ QDGLT\CPG RT\G\ RQPCF NWF\K #D[ DWFQYCä ıYKCFQOQıä URQĜGE\Pâ PC VGOCV TÏŏPQTQFPQıEK UGMUWCNPGL +PUV[VWV 5VWFKÏY 5RQĜGE\P[EJ 'MQPQOKE\P[EJ K| İTQFQYKUMQY[EJ Y| 9KGVPCOKG RTQYCF\K U\MQNGPKC FNC U\GHÏY RTQRCICPF[ QTC\ MWTU[ FNC F\KGPPKMCT\[ CD[ D[NK Y| UVCPKG RKUCä DCTF\KGL QDKGMV[YPG CTV[MWĜ[ Q|OPKGLU\QıEKCEJ UGMUWCNP[EJ +V )GVU $GVVGT VQ KPVGTPGVQY[ RTQLGMV \CRQE\âV MQYCP[ Y| 5VCPCEJ <LGFPQE\QP[EJ Y| TQMW Y|QFRQYKGF\K PC NKE\Dö UCOQDÏLUVY YıTÏF PCUVQ NCVMÏY MVÏT\[ D[NK RQFFCPK RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL \| RQYQFW D[EKC QUQDCOK JQOQUGMUWCNP[OK CNDQ FNCVGIQ ŏG KEJ Q VQ RQFGLT\GYCPQ 2TQLGMV OC PC EGNW \CRQDKGICPKG UCOQDÏLUVYQO RT\G\ RT\GMC\[ YCPKG YKCFQOQıEK ŏG ŏ[EKG V[EJ OĜQF[EJ NWF\K UKö RQRTCYK 2TQLGMV IYCĜVQYPKG UKö TQ\TÏUĜ \| RQPCF ƂNOKMCOK YT\WEQP[OK FQ UKGEK Y| RKGTYU\[O V[IQFPKW K|MCPCĜQYK PC ;QW6WDGoKG MVÏT[ QUKâIPâĜ NKOKV ƂNOKMÏY Y| FTWIKO V[IQFPKW 5VTQPC KPVGTPGVQYC \CYKGTC RQPCF YGLıä RT\G\ QUQD[ Q TÏŏP[EJ QTKGPVCELCEJ UGMUWCNP[EJ Y| V[O RT\G\ EGNGDT[VÏY -UKâŏMC \| GUGLCOK \| RTQLGMVW \QUVCĜC QRWDNKMQYCPC Y|OCTEW TQMW

Praca ze związkami nauczycielskimi 9 *KU\RCPKK \YKâ\MK PCWE\[EKGNUMKG FQUVCTE\CLâ TGIWNCTPG U\MQNGPKC PC VGOCV JQOQHQDKE\PGL RT\G OQE[ TÏYKGıPKE\GL K \YKâ\CP[OK \ PKâ MYGUVKCOK 5\MQNGPKC UMKGTQYCPG Uâ FQ GFWMCVQTÏY 9 2QNUEG -CORCPKC 2T\GEKY *QOQHQDKK \DWFQYCĜC DNKUMKG RCTVPGTUVYQ \G <YKâ\MKGO 0CWE\[EKGNUVYC 2QNUMKGIQ EQ FQRTQYCF\KĜQ FQ QRTCEQYCPKC TCRQTVÏY K RT\GOÏYKGĞ RQFE\CU YKGNW RTQYCF\Q P[EJ MCORCPKK &\KöMK VGOW YURÏĜQTICPK\QYCPQ TÏYPKGŏ U\GTGI U\MQNGĞ

145 MUMS (Chile). www.mums.cl

52

146 $G.QP)6Q 5VCPF 7R .GVU UWRRQTV QWV .)$6 HTKGPFU XKFGQ YYY DGNQPIVQ org 147 )GVU $GVVGT 2TQLGEV JVVR YYY KVIGVUDGVVGT QTI

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

5.

UWAGI KOŃCOWE

*QOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C LGUV RTQDNGOGO INQDCNP[O LCM Y| RT\GFOQYKG UVYKGTF\KĜ <CUVöREC &[TGMVQTC )GPGTCNPGIQ FU 'FWMCELK ,GUV PCTWU\GPKGO RTCY K|WVTWFPKC PCU\â \FQNPQıä FQ QUKâIPKöEKC Y[UQMKGL LCMQıEK 'FWMCELK FNC 9U\[UVMKEJ 6GP VQO FQDT[EJ RQNKV[M K|RTCMV[M URGĜPKC RQVT\GDö PCWE\[EKGNK K|PCWE\[EKGNGM CFOKPKUVTCELK FGE[FGPVÏY K|KPP[EJ QUÏD MNWE\QY[EJ Y|F\KGF\KPKG GFWMCELK RQRT\G\ FQUVCTE\GPKG RTCMV[E\P[EJ YUMC\ÏYGM Y|LCMK URQUÏD TGCIQYCä PC JQOQHQ DKE\Pâ RT\GOQE TÏYKGıPKE\â CD[ GFWMCELC D[ĜC DG\RKGE\PKGLU\C ,GıNK EJQF\K Q YCNMö \|RT\GOQEâ TÏYKGıPKE\â OQV[YQ YCPâ JQOQHQDKâ KUVPKGLG YKGNG Y[\YCĞ U\E\GIÏNPKG Y|U[VWCELCEJ IF\KG JQOQUGMUWCNPQıä LGUV MYGUVKâ FGNKMCVPâ NWD LGUV PKGNGICNPâ +UVPKGLâ LGFPCM RWPMV[ Y[LıEKC VCMKG LCM NKPKG RQNKV[E\PG K|KPVGTYGPELG MVÏTG WUVQUWPMQYWLâ UKö FQ RT\GOQE[ K| RT\GıNCFQYCPKC Y| RNCEÏYMCEJ QıYKCVQY[EJ K| \CRGYPKCLâ OQŏNKYQıä TQ\YKâ\CPKC RTQDNGOW JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ TÏYKGıPKE\GL 2QFCPG Y|RWDNKMCELK RT\[MĜCF[ RQEJQF\â \|U\GTQMKGIQ YCEJNCT\C INQDCNP[EJ U[VWCELK RQMC\WLâE ŏG JQOQHQDKE\PC RT\G OQE TÏYKGıPKE\C LGUV OQŏNKYC FQ \YCNE\CPKC Y|U\MQĜCEJ PC ECĜ[O ıYKGEKG 2QYVCT\CLâE CRGN <CUVöRE[ &[TGMVQTC )GPGTCNPGIQ <CRTCU\CO[ 9CU FQ MQT\[UVCPKC \| PKPKGLU\GIQ VQOW F\KGNGPKC UKö PKO \G YURÏĜRTCEQYPKMCOK K| RCTVPGTCOK QTC\ FQ F\KGNGPKC UKö FQıYKCFE\GPKCOK *QOQHQDKE\PC RT\GOQE TÏYKGıPKE\C OQŏG D[ä \CVT\[OCPC CNG V[NMQ IF[ PC PKâ QFRQYKGO[ /CO[ PCF\KGLö ŏG UWIGUVKG Y|V[O VQOKG RQOQIâ Y|QUKâIPKöEKW DG\RKGE\PKGLU\GL PCWMK K|RT\[E\[PKâ UKö FQ Y[UQMKGL LCMQıEK 'FWMCELK &NC 9U\[UVMKEJ

53

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

BIBLIOGRAFIA — #NGZCPFGT / GV 5CPVQ , 'HHGEVU QH JQOQRJQDKE XGTUWU PQP JQOQRQJQDKE XKEVKOKUCVKQP QP UEJQQN EQOOKVOGPV CPF VJG OQFGTCVKPI GHHGEV QH VGCEJGT CVVKVWFGU KP $TC\KNKCP RWDNKE UEJQQNU ,QWTPCN QH .)$6 ;QWVJ R — #WUVTCNKCP 4GUGCTEJ %GPVTG KP 5GZ *GCNVJ CPF 5QEKGV[ *QY VQ UWRRQTV UGZWCN FKXGTUKV[ KP UEJQQNU| # EJGEMNKUV /GNDQWTPG .C 6TQDG 7PKXGTUKV[ JVVR YYY NCVTQDG GFW CW CTEUJU FQYPNQCFU CTEUJU TGUGCTEJ RWDNKECVKQPU 5GZWCN&KXGTUKV[%JGEMNKUV RFH — $CDW 2CPV CPF QVJGTU X )QXGTPOGPV QH 0GRCN CPF QVJGTU 0GRCN 5WRTGOG %QWTV — $GJKPF VJG /CUM JVVR YYY OCUM QTI \C JQOQRJQDKC CV UEJQQNU — $G.QP) 6Q GV 1/%;# #FFTGUUKPI *QOQRJQDKC| )WKFGNKPG HQT VJG ;QWVJ 5GEVQT JVVR YYY FE[C IQX KG FQEWOGPVU RWDNKECVKQPU #FFTGUUKPIA*QOQRJQDKCA RFH — $ÅTGU &G½M 4 GV 4ÅFCK & +OCIGU QH *WPICTKCP VGGPCIGTU CDQWV JQOQUGZWCNU s GZRGTKGPEGU QH C|UEJQQN RTQLGEV JVVR YYY UQEKQNQIKLC UK YR EQPVGPV WRNQCFU #DUVTCMVK RFH — $QPF[QRCFJ[C[ # -JCP 5 /WNLK - (TQO VJG HTQPV NKPG| # TGRQTV QH C|UVWF[ KPVQ VJG KORCEV QH UQEKCN NGICN CPF LWFKEKCN KORGFKOGPVU VQ UGZWCN JGCNVJ RTQOQVKQP ECTG CPF UWRRQTV HQT OCNGU YJQ JCXG UGZ YKVJ OCNGU KP $CPINCFGUJ CPF +PFKC 0C\ (QWPFCVKQP +PVGTPCVKQPCN — %CEGTGU % et al 4GXKGY QH NGICN HTCOGYQTMU CPF VJG UKVWCVKQP QH JWOCP TKIJVU TGNCVGF VQ UGZWCN FKXGTUKV[ KP NQY CPF OKFFNG KPEQOG EQWPVTKGU )GPÄXG 1075+&# — %CEGTGU % et al (KPCN TGRQTV| 'UVWFKQ C|VTCXÅU FG +PVGTPGV UQDTG p$WNN[KPIq [ UWU OCPKHGUVCEKQPGU JQOQHÏDKECU GP GUEWGNCU FG %JKNG )WCVGOCNC /ÅZKEQ [ 2GTÖ [ UW KORCEVQ GP NC UCNWF FG LÏXGPGU XCTQPGU GPVTG [ CÍQU — %CPCFKCP 5CHG 5EJQQN 0GVYQTM -KFU 9JQ 9KVPGUU $WNN[KPI JVVR YYY ECPCFKCPUCHGUEJQQNU EQO UVWFGPVU UVCPF D[UVCPFGT JVO — %CTC (TKGPF CPF 6JG 4CKPDQY 2TQLGEV 6JG 'FWECVKQP 'SWCNKV[ %WTTKEWNWO )WKFG 5WRRQTVKPI VGCEJGTU KP VCEMNKPI JQOQRJQDKC KP UEJQQN 0QTVJGTP +TGNCPF %CTC (TKGPF CPF 6JG 4CKPDQY 2TQLGEV — %CTQNCP ( GV 4GFOQPF 5 6JG PGGFU QH [QWPI RGQRNG KP 0QTVJGTP +TGNCPF YJQ KFGPVKH[ CU NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF QT VTCPUIGPFGT .)$6 $GNHCUV ;QWVJPGV

— %NGOGPVU 0QNNG - et al #VVGORVGF UWKEKFG COQPI VTCPUIGPFGT RGTUQPU| 6JG KPƃWGPEG QH IGPFGT DCUGF FKUETKOKPCVKQP CPF XKEVKOKUCVKQP ,QWTPCN QH *QOQUGZWCNKV[ R — %QJGP , /E%CDG ' / /KEJGNNK 0 / GV 2KEMGTCN 6 5EJQQN %NKOCVG| 4GUGCTEJ 2QNKE[ 6GCEJGT GFWECVKQP CPF 2TCEVKEG 6GCEJGTU %QNNGIG 4GEQTF R — %QPUGKN FG No'WTQRG .C FKUETKOKPCVKQP HQPFÅG UWT NoQTKGPVCVKQP UGZWGNNG GV NoKFGPVKVÅ FG IGPTG GP 'WTQRG é ÅF 2CTKU %QPUGKN FG No'WTQRG JVVR YYY EQG KPV V EQOOKUUKQPGT 5QWTEG .)$6 .)$65VWF[ AHT RFH — %WTTKG % GV CN FKT |RWDN +PGSWCNKVKGU KP [QWPI RGQRNGoU JGCNVJ| *GCNVJ $GJCXKQWT KP 5EJQQN CIGF %JKNFTGP +PVGTPCVKQPCN TGRQTV HTQO VJG UWTXG[ %QRGPJCIWG $WTGCW TÅIKQPCN FG No1/5 RQWT No'WTQRG — &CPMOGKLGT 2 )GTCRRQTVGGTFG QPXGKNKIJGKF FQQT JQOQLQPIGTGP XGTIGNGMGP OGV JGVGTQLQPIGTGP #OUVGTFCO 'ORQYGTOGPV .KHGUV[NG 5GTXKEGU — &CPMOGKLGT 2 *QOQ GP VTCPUUGMUWGNG CCPFCEJVURWPVGP KP FG NGGTNKPIGPDGIGNGKFKPI .GGTNKPIGPDGIGNGKFKPI -NWYGT JVVR YYY GFWFKXGTU PN FQE RGVGTUARWDNKECVKGU &CPMOGKLGT )GTCRRQTVGGTFG QPXGKNKIJGKF FQQT JQOQLQPIGTGP XGTIGNGMGP OGV JGVGTQLQPIGTGP RFH — &CPMOGKLGT 2 FKT |RWDN )#.' 6QQNMKV 9QTMKPI YKVJ 5EJQQNU 6QQNU HQT UEJQQN EQPUWNVCPVU RTKPEKRCNU VGCEJGTU NGCTPGTU CPF RCTGPVU VQ KPVGITCVG CFGSWCVG CVVGPVKQP QH NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT VQRKEU KP EWTTKEWNC CPF UEJQQN RQNKEKGU #OUVGTFCO )#.' 6JG )NQDCN #NNKCPEG HQT .)$6 'FWECVKQP — &GPPGN $ GV 2CVGTUQP ' %JCNNGPIKPI JQOQRJQDKC VQIGVJGT TGUGCTEJ TGRQTV CPF C|IWKFG VQ FGXGNQRKPI UVTCVGIKE RCTVPGTUJKRU KP GFWECVKQP ¥EQUUG .)$6+ ;QWVJ 5EQVNCPF — &WDGN GV *KGNMGOC FKT |RWDN )C[ CPF NGUDKCP TKIJVU CTG JWOCP TKIJVU .C *C[G *+815 'FWECVKQP &GXGNQROGPV %GPVGT YYY GFE QTI — +PVGTPCVKQPCNG FG NoÅFWECVKQP .GU ÅVCDNKUUGOGPVU UEQNCKTGU FQKXGPV ÆVTG FGU JCXTGU FG RCKZ &ÅENCTCVKQP FG No+PVGTPCVKQPCNG FG NoÅFWECVKQP JVVR FQYPNQCF GK KG QTI &QEU 9GD&GRQV ANGCƃGVA5EJQQNU #U 5CHG 5CPEVWCTKGUAHT RFH — (TKFCG JVVR YYY HTKFCG CUKC PGYUHGCVWTGU JQPI MQPI PIQ ƂIJVUJQOQRJQDKC KP UEJQQNU — )CNCP et al #EJKGXKPI TGCN GSWCNKV[| # YQTM KP RTQITGUU HQT .)$6 [QWVJ KP 5RCKP ,QWTPCN QH .)$6 ;QWVJ R | — )C[ CPF .GUDKCP 0GVYQTM *QOQRJQDKC KP UEJQQNU KP 2KGVGTOCTKV\DWTI 2KGVGTOCTKV\DWTI )C[ CPF .GUDKCP 0GVYQTM

54

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

— )C[ ,CRCP0GYU )NQDCN 4KIJVU et al 6JG XKQNCVKQPU QH VJG TKIJVU QH NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT RGTUQPU KP ,CRCP # 5JCFQY 4GRQTV 5WDOKVVGF VQ VJG *WOCP 4KIJVU %QOOKVVGG JVVR YYY KINJTE QTI DKPCT[ FCVC #66#%*/'06 ƂNG RFH

— *KNNKGT # 6WTPGT # /KVEJGNN # 9TKVKPI VJGOUGNXGU KP CICKP| [GCTU QP 6JG PF PCVKQPCN TGRQTV QP VJG UGZWCN JGCNVJ YGNN DGKPI QH UCOG UGZ CVVTCEVGF [QWPI RGQRNG KP #WUVTCNKC /GNDQWTPG #WUVTCNKCP 4GUGCTEJ %GPVTG KP 5GZ *GCNVJ CPF 5QEKGV[ #4%5*5 .C 6TQDG 7PKXGTUKV[

— )GKIGT $ (KUEJGT / 9KNN 9QTFU 'XGT *CTO /G! 'UECNCVKQP HTQO 8GTDCN VQ 2J[UKECN #DWUG KP 5KZVJITCFG %NCUUTQQOU ,QWTPCN QH +PVGTRGTUQPCN 8KQNGPEG R |

— *KNNKGT et al 9TKVKPI VJGOUGNXGU KP 6JG VJKTF PCVKQPCN UVWF[ QP VJG UGZWCN JGCNVJ CPF YGNN DGKPI QH UCOG UGZ CVVTCEVGF CPF IGPFGT SWGUVKQPKPI [QWPI RGQRNG /GNDQWTPG #WUVTCNKCP 4GUGCTEJ %GPVTG KP 5GZ *GCNVJ CPF 5QEKGV[

#4%5*5 .C 6TQDG 7PKXGTUKV[

— ).'0 &GRCTVOGPV QH 'FWECVKQP CPF 5EKGPEG .GUDKCP IC[ CPF DKUGZWCN UVWFGPVU KP RQUV RTKOCT[ UEJQQNU IWKFCPEG HQT RTKPEKRCNU CPF UEJQQN NGCFGTU +TNCPFG ).'0 — ).5'0 0CVKQPCN UEJQQN ENKOCVG UWTXG[ 6JG GZRGTKGPEGU QH NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT [QWVJ KP QWT PCVKQPoU UEJQQNU 0GY ;QTM ).5'0 — ).5'0 ).5'0 4GRQTV| 0;% 4GURGEV HQT #NN 6TCKPKPIU +PETGCUG 5VCHH %QORGVGPE[ CV #FFTGUUKPI #PVK .)$6 $WNN[KPI JVVR YYY INUGP QTI EIK DKP KQYC CNN PGYU TGEQTF JVON — ).5'0 4GCF[ 5GV 4GURGEV| 'NGOGPVCT[ 5EJQQN 6QQNMKV 0GY ;QTM ).5'0 — ).5'0 GV *CTTKU +PVGTCEVKXG 2NC[ITQWPFU CPF 2TGLWFKEG| 'NGOGPVCT[ 5EJQQN %NKOCVG KP VJG 7PKVGF 5VCVGU # 5WTXG[ QH 5VWFGPVU CPF 6GCEJGTU 0GY ;QTM ).5'0 — )QQFGPQY % et al 5EJQQN UWRRQTV ITQWRU QVJGT UEJQQN HCEVQTU CPF VJG UCHGV[ QH UGZWCN OKPQTKV[ CFQNGUEGPVU 2U[EJQNQI[ KP VJG 5EJQQNU R |

— *QWUG $KNN | #P #EV &GƂPKPI &KUETKOKPCVKQP QP VJG $CUKU QH )GPFGT +FGPVKV[ CPF 2TQXKFKPI 2GPCNVKGU 6JGTGHQTG

2JKNKRRKPGU — *WPV 4 GV ,GPUGP , 6JG GZRGTKGPEGU QH [QWPI IC[ RGQRNG KP $TKVCKPoU UEJQQNU 6JG 5EJQQN 4GRQTV 4Q[CWOG 7PK 5VQPGYCNN — +PENQW )CKU K|NGUDKCPGU GP NoGFWECEKQ JVVR YYY CTUOO EQO SWCFGTPU GV :GIC JVVR ZGIC QTI ZGIC — +).;1 )WKFGNKPGU HQT .)$6+3 KPENWUKXG GFWECVKQP $TWZGNNGU +).;1 JVVR YYY KIN[Q EQO EQPVGPV ƂNGU GFWECVKQPCN +).;1A'FWECVKQPCN )WKFGNKPGU RFH — +PUVKVWVG QH 'FWECVKQP 5EKGPEGU +PFKECVQTU QH 5EJQQN %TKOG CPF 5CHGV[ JVVR PEGU GF IQX RTQITCOU ETKOGKPFKECVQTU ETKOGKPFKECVQTU KPFA CUR

— )QWXGTPGOGPV KTNCPFCKU %JCTVKPI 1WT 'FWECVKQP (WVWTG &WDNKP )QXGTPOGPV 2WDNKECVKQPU

— %QOOKUUKQP KPVGTPCVKQPCNG FG LWTKUVGU .GU RTKPEKRGU FG ;QI[CMCTVC 2TKPEKRGU UWT NoCRRNKECVKQP FG NC NÅIKUNCVKQP KPVGTPCVKQPCNG FGU FTQKVU JWOCKPU GP OCVKÄTG FoQTKGPVCVKQP UGZWGNNG GV FoKFGPVKVÅ FG IGPTG JVVR YYY [QI[CMCTVCRTKPEKRNGU QTI RTKPEKRNGUAHT RFH

— )TGGP / $WNN[KPI KP 5EJQQNU| # 2NGC HQT C|/GCUWTG QH *WOCP 4KIJVU ,QWTPCN QH 5QEKCN +UUWGU R |

— ,GPPGVV / 5VCPF WR HQT WU EJCNNGPIKPI JQOQRJQDKC KP UEJQQNU 4Q[CWOG 7PK &GRCTVOGPV QH *GCNVJ

— )TG[VCM ' et al *CTUJ TGCNKVKGU| 6JG GZRGTKGPEGU QH VTCPUIGPFGT [QWVJ KP QWT PCVKQPoU UEJQQNU 0GY ;QTM ).5'0

— ,QNN[ 5 2QXGTV[ CPF UGZWCNKV[| 9JCV CTG VJG EQPPGEVKQPU! 1XGTXKGY CPF NKVGTCVWTG TGXKGY 5VQEMJQNO 5+&#

— )TQWPFURCTM JVVR ITQWPFURCTM QTI QWT ƂNOU CPFECORCKIPU GNGOGPVCT[

— ,QPGU 0 /QQTG - 8KNNCT /CTSWG\ ' $TQCFDGPV ' 2CKPHWN NGUUQPU| VJG RQNKVKEU QH RTGXGPVKPI UGZWCN XKQNGPEG CPF DWNN[KPI CV UEJQQN 9QMKPI .QPFTGU 2NCP 1XGTUGCU &GXGNQROGPV +PUVKVWVG 9QTMKPI 2CRGT

— *CTTKU +PVGTCEVKXG GV ).5'0 (TQO VGCUKPI VQ VQTOGPV| 5EJQQN ENKOCVG KP #OGTKEC C|UWTXG[ QH VGCEJGTU CPF NGCTPGTU 0GY ;QTM ).5'0 — *GNGO JVVR YYY JGNGO PGV

— ,QPGU 6 5GZWCN UWDLGEVU| ).$6+3 UVWFGPV UWDLGEVKXKVKGU KP #WUVTCNKCP 'FWECVKQP 2QNKE[ 6JÄUG PQP RWDNKÅG .C 6TQDG 7PKXGTUKV[

— *GPFTKEMUQP / ;QW JCXG VQ DG UVTQPI VQ DG IC[| $WNN[KPI CPF GFWECVKQPCN CVVCKPOGPV KP .)$ 0GY <GCNCPFGTU ,QWTPCN QH )C[ CPF .GUDKCP 5QEKCN 5GTXKEGU R |

— ,WXQPGP , GV )TQUU ' ( 'ZVGPFKPI VJG UEJQQN ITQWPFU! $WNN[KPI GZRGTKGPEGU KP E[DGTURCEG , 5EJ *GCNVJ R |

55

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

— -GTUVGP # GV 5CPFHQTV 6 .GUDKUEJG GP JQOQUGMUWGNG CFQNGUEGPVGP KP FG UEJQQNUKVWCVKG 7VTGEJV +PVGTHCEWNVCKTG 9GTMITQGR *QOQUVWFKGU JVVR YYY GFWFKXGTU PN FQE QPFGT\QGM -GTUVGP *QOQNGUDKUEJG CFQNGUEGPVGP KP FG UEJQQNUKVWCVKG RFH — -GUUGN 5EJPGKFGT et al %[DGTDWNN[KPI 5EJQQN $WNN[KPI CPF 2U[EJQNQIKECN &KUVTGUU| # 4GIKQPCN %GPUWU QH *KIJ 5EJQQN 5VWFGPVU #OGTKECP ,QWTPCN QH 2WDNKE *GCNVJ R | — -GW\GPMCOR 5 5VGGFU IGYQPGT PQQKV IGYQQP #EEGRVCVKG XCP JQOQUGMUWCNKVGKV KP 0GFGTNCPF .C *C[G 5QEKCCN GP %WNVWTGGN 2NCPDWTGCW — -KO ; 5 $WNN[KPI CPF UWKEKFG| # 4GXKGY +PV , #FQNGUE /GF *GCNVJ R | — -KOOGN / #TQPUQP # /GP CPF /CUEWNKPKVKGU| # 5QEKCN %WNVWTCN CPF *KUVQTKECN 'PE[ENQRGFKC %CNKHQTPKG #$% %.+1 — -QUEKY , GV &KC\ ' 0CVKQPCN 5EJQQN %NKOCVG 5WTXG[| 6JG GZRGTKGPEGU QH NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT [QWVJ KP QWT PCVKQPoU UEJQQNU 0GY ;QTM ).5'0 — -QUEKY , ) )TG[VCM ' # GV &KC\ ' / 9JQ 9JCV 9JGTG 9JGP CPF 9J[| &GOQITCRJKE CPF 'EQNQIKECN (CEVQTU %QPVTKDWVKPI VQ *QUVKNG 5EJQQN %NKOCVG HQT .GUDKCP )C[ $KUGZWCN CPF 6TCPUIGPFGT ;QWVJ ,QWTPCN QH ;QWVJ #FQNGUEGPEG R | — .G /QPFG /CIC\KPG LWKP %QPVTG NoJQOQRJQDKG WP N[EÅG ECVJQNKSWG OQDKNKUÅ — .GG % 6JG KORCEV QH DGNQPIKPI VQ C|JKIJ UEJQQN )C[ 5VTCKIJV #NNKCPEG *KIJ 5EJQQN ,QWTPCN R | — .GWPI 6 % 9KNNKCO 4Q[ X 5GETGVCT[ QH ,WUVKEG *-.4& *QPI -QPI 5#4 %JKPG %QWTV QH #RRGCNU — .)$6 ;QWVJ 5EQVNCPF %JCNNGPIKPI JQOQRJQDKC VQIGVJGT TGUGCTEJ TGRQTV CPF C|IWKFG VQ FGXGNQRKPI UVTCVGIKE RCTVPGTUJKRU KP GFWECVKQP ¥EQUUG .)$6 ;QWVJ — /C[DGTT[ / 5EJQQN TGHQTO GHHQTVU HQT NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGTGF UVWFGPVU 6JG %NGCTKPI *QWUG R | — /C[QEM 2 et al 5WRRQTVKPI .)$6 NKXGU| # UVWF[ QH VJG OGPVCN JGCNVJ CPF YGNN DGKPI QH NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT RGQRNG +TNCPFG $G.QP) 6Q ).'0 — /E%QTOCEM 1TNC GV )NGGUQP ,KO #VVKVWFGU QH RCTGPVU QH [QWPI OGP VQYCTFU VJG KPENWUKQP QH UGZWCN QTKGPVCVKQP CPF JQOQRJQDKC QP VJG +TKUJ RQUV RTKOCT[ EWTTKEWNWO )GPFGT CPF 'FWECVKQP 8QN + R |

56

— /E(CTNCPF 9 6JG NGICN FWV[ VQ RTQVGEV IC[ CPF NGUDKCP NGCTPGTU HTQO XKQNGPEG KP UEJQQN 2TQHGUUKQPCN 5EJQQN %QWPUGNKPI R | — /KPVQP et al #P GZRNQTCVQT[ UWTXG[ QH VJG GZRGTKGPEGU QH JQOQRJQDKE DWNN[KPI COQPI NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGTGF [QWPI RGQRNG KP +TGNCPF +TKUJ 'FWECVKQPCN 5VWFKGU R | — /KUJPC ( 5CKPK / GV 5QNQOQP 5 1PIQKPI CPF QPNKPG| EJKNFTGP CPF [QWVJoU RGTEGRVKQPU QH E[DGT DWNN[KPI %JKNF ;QWVJ 5GTX 4GX R | — /QTICP 4 9GNNDGNQXGF , GV /CTCKU % FKT |RWDN 6TCPU| 6TCPUIGPFGT .KHG 5VQTKGU HTQO 5QWVJ #HTKEC ,QJCPPGUDWTI ,CECPC — 0GY <GCNCPF #+&5 (QWPFCVKQP 1WV 6JGTG 4CKPDQY ;QWVJ 5CHGV[ KP QWT 5EJQQNU CP CEVKQP MKV HQT #QVGCTQC 0GY <GCNCPF UEJQQNU VQ CFFTGUU UGZWCN QTKGPVCVKQP RTGLWFKEG 9GNNKPIVQP 1WV6JGTG — 0QTOCP , # UWTXG[ QH VGCEJGTU QP JQOQRJQDKE DWNN[KPI KP +TKUJ UGEQPF NGXGN UEJQQNU &WDNKP 5EJQQN QH 'FWECVKQP 5VWFKGU &WDNKP %KV[ 7PKXGTUKV[ — 1HUVGCF 6JG (TCOGYQTM HQT 5EJQQN +PURGEVKQP JVVR YYY QHUVGF IQX WM TGUQWTEGU HTCOGYQTM HQT UEJQQN KPURGEVKQP LCPWCT[ — *CWV %QOOKUUCTKCV CWZ FTQKVU FG NoJQOOG .QKU GV RTCVKSWGU FKUETKOKPCVQKTGU GV CEVGU FG XKQNGPEG FQPV UQPV XKEVKOGU FGU RGTUQPPGU GP TCKUQP FG NGWT QTKGPVCVKQP UGZWGNNG QW FG NGWT KFGPVKVÅ FG IGPTG # *4% JVVR YYY QJEJT QTI &QEWOGPVU *4$QFKGU *4%QWPEKN 4GIWNCT5GUUKQP 5GUUKQP # *4% AHT RFH — 1o*KIIKPU 0QTOCP , 'SWCNKV[ KP VJG RTQXKUKQP QH UQEKCN RGTUQPCN CPF JGCNVJ GFWECVKQP KP VJG TGRWDNKE QH +TGNCPF| 6JG ECUG QH JQOQRJQDKE DWNN[KPI! 2CUVQTCN %CTG KP 'FWECVKQP R | — 1o*KIIKPU 0QTOCP , 5VTCKIJV VCNMKPI| 'ZRNQTCVKQPU QP JQOQUGZWCNKV[ CPF JQOQRJQDKC KP UGEQPFCT[ UEJQQNU KP +TGNCPF 5GZ 'FWECVKQP 5GZWCNKV[ 5QEKGV[ CPF .GCTPKPI R | — 1o.QCP 5 /E/KNNCP ( /QVJGTYGNN 5 $GNN # GV #TUJCF 4 2TQOQVKPI GSWCN 1RRQTVWPKVKGU KP 'FWECVKQP| 2TQLGEV 6YQ )WKFCPEG KP &GCNKPI YKVJ *QOQRJQDKE +PEKFGPVU 'FKODQWTI 5EQVVKUJ 'ZGEWVKXG 'FWECVKQP &GRCTVOGPV — 15%' et al ¥FWECVKQP CWZ FTQKVU FG NoJQOOG FCPU NGU U[UVÄOGU UEQNCKTGU Fo'WTQRG Fo#UKG EGPVTCNG GV Fo#OÅTKSWG FW 0QTF 4GEWGKN FG DQPPGU RTCVKSWGU 2QNQIPG| $WTGCW FGU KPUVKVWVKQPU FÅOQETCVKSWGU GV FGU FTQKVU FG NoJQOOG FG No15%' JVVR YYY JTGC QTI GTE .KDTCT[ FKURNC[AFQE RJR!WTN JVVR # ( (YYY JTGC QTI (RWDU (*4'% 1/2'0&+7/)11&24#%6+%'5ATGX AHT RFH GZVGTPCN 0

B r o s z u r a 8 - ODPOWIEDZI SEKTORA EDUKACJI NA HOMOFOBICZNĄ PRZEMOC RÓWIEŚNICZĄ

— 1o5JCWIJPGUU[ / 4WUUGNN 5 6 *GEM - %CNJQWP % GV .CWD % 5CHG 2NCEG VQ .GCTP %QPUGSWGPEGU QH *CTCUUOGPV $CUGF QP #EVWCN QT 2GTEGKXGF 5GZWCN 1TKGPVCVKQP CPF )GPFGT 0QP %QPHQTOKV[ CPF 5VGRU HQT /CMKPI 5EJQQNU 5CHGT 5CP (TCPEKUEQ %# %CNKHQTPKC 5CHG 5EJQQNU %QCNKVKQP — 1NYGWU & $WNN[KPI CV UEJQQN DCUKE HCEVU CPF GHHGEVU QH C|UEJQQN DCUGF KPVGTXGPVKQP RTQITCO , %JKNF 2U[EJQN 2U[EJKCVT[ R | — 2KPJGKTQ 2 5 4CRRQTV UWT NC XKQNGPEG ¼ NoGPEQPVTG FGU GPHCPVU )GPÄXG ¥VWFG FW 5GETÅVCKTG IÅPÅTCN UWT NC XKQNGPEG ¼ NoGPEQPVTG FGU GPHCPVU JVVR YYY WPXKQNGPEGUVWF[ QTI HTGPEJ KPFGZ JVON

— 5VQPGYCNN 'FWECVKQP HQT #NN %CORCKIP JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM CVAUEJQQN GFWECVKQPAHQTACNN FGHCWNV CUR — 5VQPGYCNN 5VQPGYCNN GFWECVKQP IWKFG| 1J PQ 0QV VJG IC[ VJKPI NGCƃGV QP TGNKIKQWU GFWECVKQP JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM CVAUEJQQN GFWECVKQPAHQTACNN SWKEMANKPMU GFW ECVKQPATGUQWTEGU CUR — 5VQPGYCNN +PKVKCN 6GCEJGT 6TCKPKPI| &GXGNQRKPI CP KPENWUKXG RTQITCOOG QH UVWF[ JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM CVAUEJQQN GFWECVKQPAHQTACNN VGCEJGTAVTCKPKPI FGHCWNV CUR — 5VQPGYCNN 2TGUETKRVKQP HQT EJCPIG JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM FQEWOGPVU RTGUETKRVKQPAHQTAEJCPIG RFH

— 2K\OQP[ .GX[ et al &Q O[ VGCEJGTU ECTG +oO IC[! +UTCGNK NGUDKIC[ UEJQQN NGCTPGTUo GZRGTKGPEGU CV VJGKT UEJQQNU ,QWTPCN QH .)$6 ;QWVJ R |

— 5VQPGYCNN 6JG 6GCEJGTUo 4GRQTV JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM CVAUEJQQN GFWECVKQPAHQTACNN SWKEMANKPMU GFWECVKQPA TGUQWTEGU CUR

— 2QTVCKN IC[ # $GTNKP NC NWVVG EQPVTG NoJQOQRJQDKG EQOOGPEG ¼ NoÅEQNG RTKOCKTG JVVR YYY RQTVCKNIC[ GW URKR RJR!CTVKENG

— 5VQPGYCNN 6JG 5EJQQN 4GRQTV JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM CVAUEJQQN GFWECVKQPAHQTACNN SWKEMANKPMU GFWECVKQPA TGUQWTEGU CUR

— 2TKFG CPF 2TGLWFKEG JVVR YYY RTKFGCPFRTGLWFKEG EQO CW KPFGZ JVO

— 5VQPGYCNN 9QTMKPI YKVJ HCKVJ EQOOWPKVKGU 5VQPGYCNN GFWECVKQP IWKFG JVVR YYY UVQPGYCNN QTI WM CVAUEJQQN GFWECVKQPAHQTACNN SWKEMANKPMU GFWECVKQPATGUQWT EGU CUR

— 5ÅEWTKVÅ RWDNKSWG %CPCFC .C RTÅXGPVKQP FG NoKPVKOKFCVKQP ¼ NoÅEQNG JVVR YYY UGEWTKVGRWDNKSWG IE EC TGU ER TGU DWNN[ HTC CURZ — 4GDG[TQN # et al 4CRRQTV UWT NC RTÅXGPVKQP FGU FKUETKOKPCVKQPU ¼ TCKUQP FG NoQTKGPVCVKQP UGZWGNNG GP OKNKGW UEQNCKTG 2CTKU /KPKUVÄTG FG NoÅFWECVKQP PCVKQPCNG — 4WUUGNN 5 et al ;QWVJ GORQYGTOGPV CPF JKIJ UEJQQN )C[ 5VTCKIJV #NNKCPEGU ,QWTPCN QH ;QWVJ #FQNGUEGPEG R | — 4WUUGNN 5 , -QUEKY 5 *QTP GV ' 5CGY[E 5CHG 5EJQQNU 2QNKE[ HQT .)$63 5VWFGPVU 5QEKCN 2QNKE[ TGRQTV R | — 4WUUGNN 5 /E)WKTG , .CWD % GV /CPMG ' .)$6 UVWFGPV UCHGV[| 5VGRU UEJQQNU ECP VCMG %CNKHQTPKC 5CHG 5EJQQNU %QCNKVKQP 4GUGCTEJ $TKGH 0Q 5CP (TCPEKUEQ %CNKHQTPKC 5CHG 5EJQQNU %QCNKVKQP — 5CNOQP ) ,COGU # 5OKVJ & / $WNN[KPI KP UEJQQNU| UGNH TGRQTVGF CPZKGV[ FGRTGUUKQP CPF UGNH GUVGGO KP UGEQPFCT[ UEJQQN EJKNFTGP $/, R | — 5OKVJ 2 et al FKT |RWDN $WNN[KPI KP 5EJQQNU| *QY 5WEEGUUHWN %CP +PVGTXGPVKQPU $G! %CODTKFIG %CODTKFIG 7PKXGTUKV[ 2TGUU — 515 *QOQRJQDKG #PCN[UG UVCVKUVKSWG FGU TÅUWNVCVU FG NoGPSWÆVG UWT NoJQOQRJQDKG GP OKNKGW UEQNCKTG JVVR YYY UQU JQOQRJQDKG QTI UKVGU FGHCWNV ƂNGU CPCN[UGAGPSWGVGA OKNKGWAUEQNCKTG RFH!S FQEWOGPVU CPCN[UGAGPSWGVGAOKNKGWA UEQNCKTG RFH

— 5VQR $WNN[KPI %CPCFC JVVR UVQRDWNN[KPIECPCFC YQTFRTGUU EQO UVCVKUVKE — 5\CNCEJC . 5CHGT UGZWCN FKXGTUKV[ ENKOCVGU| .GUUQPU NGCTPGF HTQO CP GXCNWCVKQP QH /CUUCEJWUGVVU UCHG UEJQQNU RTQITCO HQT IC[ CPF NGUDKCP NGCTPGTU #OGTKECP ,QWTPCN QH 'FWECVKQP R | — 6CMCEU , 5QEKCN GZENWUKQP QH [QWPI NGUDKCP IC[ DKUGZWCN CPF VTCPUIGPFGT RGQRNG KP 'WTQRG $TWZGNNGU +.)#'WTQRG GV +).;1 — 6C[NQT et al 'XGT[ ENCUU KP GXGT[ UEJQQN| 6JG ƂTUV PCVKQPCN ENKOCVG UWTXG[ QP JQOQRJQDKC DKRJQDKC CPF VTCPURJQDKC KP %CPCFKCP UEJQQNU (KPCN 4GRQTV 6QTQPVQ 'ICNG %CPCFC *WOCP 4KIJVU 6TWUV — 6GNNLQJCPP 5 - GV 2TKEG , * # 3WCNKVCVKXG 'ZCOKPCVKQP QH #FQNGUEGPV *QOQUGZWCNUo .KHG 'ZRGTKGPEGU| 4COKƂECVKQPU HQT 5EJQQN 2GTUQPPGN ,QWTPCN QH *QOQUGZWCNKV[ R | FCPU 6JG 'SWCNKV[ #WVJQTKV[ 1o*KIIKPU 0QTOCP , GP EQNN CXGE )QNFTKEM / GV *CTTKUQP - #FFTGUUKPI *QOQRJQDKE $WNN[KPI KP 5GEQPF .GXGN 5EJQQNU — #UUGODNÅG IÅPÅTCNG FGU 0CVKQPU 7PKGU %QPUGKN FGU FTQKVU FG NoJQOOG &KZ UGRVKÄOG UGUUKQP| 5WKXK GV CRRNKECVKQP FG NC &ÅENCTCVKQP GV FW 2TQITCOOG FoCEVKQP FG 8KGPPG JVVR YYY WP QTI &QEU LQWTPCN CUR YU CUR!O # *4% . 4GX

57

DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

— 5GETÅVCKTG IÅPÅTCN FGU 0CVKQPU 7PKGU OCTU 8KFGQ OGUUCIG VQ *WOCP 4KIJVU %QWPEKN /GGVKPI QP 8KQNGPEG CPF &KUETKOKPCVKQP DCUGF QP 5GZWCN 1TKGPVCVKQP QT )GPFGT +FGPVKV[ JVVR YYY WP QTI UI UVCVGOGPVU KPFGZ CUR!PKF — 5GETÅVCKTG IÅPÅTCN FGU 0CVKQPU 7PKGU $CP -K OQQP FÅEGODTG JVVR YYY WP QTI UI UVCVGOGPVU !PKF — ¥VWFG FW 5GETÅVCKTG IÅPÅTCN FGU 0CVKQPU 7PKGU UWT NC XKQNGPEG ¼ NoGPEQPVTG FGU GPHCPVU 4GIKQPCN &GUM 4GXKGY| 0QTVJ #OGTKEC JVVR YYY WPKEGH QTI XKQNGPEGUVWF[ — 1TICPKUCVKQP FGU 0CVKQPU 7PKGU &ÅENCTCVKQP FW /KNNÅPCKTG 0GY ;QTM 107 1TICPKUCVKQP FGU 0CVKQPU 7PKGU JVVR YYY WP QTI HTGPEJ OKNNGPCKTG CTGU H JVO — 70'5%1 &ÅENCTCVKQP FG 5CNCOCPSWG 2CTKU 70'5%1 JVVR YYY WPGUEQ QTI RXAQDLAECEJG RXAQDLAKFA ' $ % # &## & # # $ ƂNGPCOG 5#.#/#A( 2&( — 70'5%1 4CRRQTV OQPFKCN FG UWKXK UWT NoÅFWECVKQP RQWT VQWU 2CTKU 70'5%1 JVVR WPGUFQE WPGUEQ QTI KOCIGU H RFH — 70'5%1 2TKPEKRGU FKTGEVGWTU KPVGTPCVKQPCWZ UWT NoÅFWECVKQP UGZWGNNG WPG CRRTQEJG HCEVWGNNG ¼ NoKPVGPVKQP FGU ÅVCDNKUUGOGPVU UEQNCKTGU FGU GPUGKIPCPVU GV FGU RTQHGUUKQPPGNU FG NoÅFWECVKQP ¼ NC UCPVÅ 2CTKU 70'5%1 JVVR WPGUFQE WPGUEQ QTI KOCIGU H RFH — 70'5%1 2TKPEKRGU FKTGEVGWTU RQWT NoKPENWUKQP FCPU NoÅFWECVKQP 2CTKU 70'5%1 JVVR WPGUFQE WPGUEQ QTI KOCIGU H RFH — 70'5%1 4GRTGUGPVCVKXG KP $TC\KN JVVR YYY [RKPCEVKQP QTI ƂNGU *QOQRJQDKCAKPAUEJQQNU RFH — 70'5%1 'P ƂPKT CXGE NC XKQNGPEG ¼ NoÅEQNG IWKFG ¼ NoKPVGPVKQP FGU GPUGKIPCPVU JVVR WPGUFQE WPGUEQ QTI KOCIGU H RFH — 70'5%1 GV 70+%'( 7PG CRRTQEJG FG NoÅFWECVKQP RQWT VQWU HQPFÅG UWT NGU FTQKVU FG NoJQOOG 2CTKU 70'5%1 JVVR WPGUFQE WPGUEQ QTI KOCIGU H RFH — 72%* 125 'UVWFKQ C|VTCXÅU FG KPVGTPGV UQDTG DWNN[KPI [ UWU OCPKHGUVCEKQPGU JQOQHÏDKECU GP GUEWGNCU FG %JKNG )WCVGOCNC /ÅZKEQ [ 2GTÖ UQWU RTGUUG — 9CTYKEM + &QWINCU 5CHG HQT CNN C|DGUV RTCEVKEG IWKFG VQ RTGXGPV JQOQRJQDKE DWNN[KPI KP UGEQPFCT[ UEJQQNU 'FWECVKQP 2QNKE[ 4GUGCTEJ 7PKV +PUVKVWVG QH 'FWECVKQP 7PKXGTUKV[ QH .QPFQP — 9GNEQOKPI 5EJQQNU 6JG 9GNEQOKPI 5EJQQNU )WKFG JVVR YYY YGNEQOKPIUEJQQNU QTI CDQWV — (QTWO OQPFKCN UWT NoÅFWECVKQP %CFTG FoCEVKQP FG &CMCT 2CTKU 70'5%1 JVVR WPGUFQE WPGUEQ QTI KOCIGU H RFH

58

<FLöEKC R Â… 2 2QVJKRWP R Â… % &CPQP $QKNGCW R Â… 70'5%1 #NDGTVQ ,QPSWKÄTGU R Â… 70'5%1 - $GPLCOCPGGRCKTQL R Â… 0KCIKC 5CPVWCJ WRT\GLOQıä 2JQVQUJCTG R Â… 70'5%1 , .KCPI R Â… 70'5%1 ,QUÃ… )CDTKGN 4WK\ .GODQ R Â… 2 2QVJKRWP R Â… )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# , $NQEJ R Â… 70'5%1 , .KCPI R Â… )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# , $NQEJ R Â… $G.QP) 6Q ;QWVJ 5GTXKEGU 6JG 'SWCNKV[ #WVJQTKV[ +TGNCPF R Â… )C[ CPF .GUDKCP /GOQT[ KP #EVKQP )#.# < /WJQNK

BROSZURA DOBRE PRAKTYKI W EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROFILAKTYCE HIV

Odpowiedzi sektora edukacji na JQOQHQDKE\Pรข RT\GOQE Tร YKGฤฑPKE\รข $TQU\WTC VC LGUV ร UOรข \ UGTKK RWDNKMCELK MVร TC RQTWU\C MNWE\QYG MYGUVKG RTCE[ 70'5%1 Y F\KGF\KPKG GFWMCELK \FTQYQVPGL K RTGYGPELK *+8 ,GUV RKGTYU\รข \ MKNMW MQPVT[DWELK FNC RTQOQELK \FTQYKC DC\QYCPGL Y U\MQฤ CEJ MVร TG 70'5%1 Y[FC Y EGNW FQRGฤ PKGPKC RTCE[ Y QDTรถDKG GFWMCELK UGMUWCNPGL K *+8 $TQU\WTC QRKUWLG MQPVGMUV \CMTGU K YRฤ [Y JQOQHQDKE\PGL RT\GOQE[ Tร YKGฤฑPKE\GL QTC\ U[PVGV[\WLG FQฤฑYKCFE\GPKC FQDTG RTCMV[MK K RQNKV[MK FNC UGMVQTC GFWMCELK F\KรถMK MVร T[O OQล G QP TGCIQYCรค PC RT\GOQE JQOQHQDKE\Pรข $TQU\WTC \ UGTKK \CYKGTC RT\GINรขF FNCE\GIQ *+8 K #+&5 Uรข RQYCล P[OK RTQDNGOCOK FNC UGMVQTC GFWMCELK KFGPV[ฦ MWLG Uฤ CDQฤฑEK QDGEPGL RQNKV[MK K RQFMTGฤฑNC NWMK Y DCFCPKCEJ $TQU\WTC QOCYKC MYGUVKG YRฤ [YCLรขEG PC WE\รขE[EJ UKรถ Y MQPVGMฤฑEKG *+8 K #+&5 Y V[O RTCYQ K FQUVรถR FQ GFWMCELK QEJTQP[ YKGF\[ K WOKGLรถVPQฤฑEK QTC\ QRKGMK K YURCTEKC $TQU\WTC QOCYKC MYGUVKG YRฤ [YCLรขEG PC GFWMCVQTร Y K GFWMCVQTMK Y MQPVGMฤฑEKG *+8 K #+&5 VCMKG LCM U\MQNGPKC RQUVรถRQYCPKG QRKGMC K|YURCTEKG $TQU\WTC MQPEGPVTWLG UKรถ PC TQNK K \PCE\GPKW UVTCVGIKE\P[O RCTVPGTUVYC Y QRTCEQYCPKW QFRQYKGF\K UGMVQTC GFWMCELK PC *+8 K #+&5 RQFE\CU IF[ $TQU\WTC UMWRKC UKรถ PC VGOCEKG GHGMV[YPGIQ WE\GPKC UKรถ \C RQOQEรข QDTC\QY[EJ RT\[Mฤ CFร Y $TQU\WTC QOCYKC MNWE\QYรข TQNรถ U\MQNGฤ PCWE\[EKGNUMKEJ RT\GF RQFLรถEKGO \CYQFW Y|EGNW FQUVCTE\GPKC Y[UQMKGL LCMQฤฑEK GFWMCELK UGMUWCNPGL K \YKรข\CPGL \| RTGYGPELรข *+8 $TQU\WTC KNWUVTWLG RQYKรข\CPKC RQOKรถF\[ Rฤ EKรข URQฤ GE\PQ MWNVWTQYรข *+8 K GFWMCELรข RQFMTGฤฑNC Tร YPKGล QDGEPG O[ฤฑNGPKG K FQฤฑYKCFE\GPKC KPPQYCE[LPG RQFGLฤฑEKC K Y[EKรขIPKรถVG YPKQUMK Y EGNW KPHQTOQYCPKC FGE[FGPVร Y K RNCPKUVร Y 0KPKGLU\C DTQU\WTC RT\G\PCE\QPC LGUV Iฤ ร YPKG FNC UGMVQTC GFWMCELK FGE[FGPVร Y RNCPKUVร Y K OCPCIGTร Y /CO[ PCF\KGLรถ ล G DรถF\KG VGล RQOQEPC FNC QTICPร Y MKGTQYPKE\[EJ U\Mร ฤ CFOKPKUVTCELK F[TGMELK K|KPP[EJ GFWMCVQTร Y MVร T\[ \OCICLรข UKรถ \ PKGMVร T[OK Y[\YCPKCOK CD[ UVYQT\[รค \FTQYG ฤฑTQFQYKUMQ FQ PCWMK #D[ W\[UMCรค YKรถEGL KPHQTOCELK PC VGOCV RTCE[ 70'5%1 PC T\GE\ GFWMCELK \FTQYQVPGL K RTGYGPELK *+8 QFYKGFล UVTQPรถ JVVR YYY WPGUEQ QTI

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.