Η Ενδοχώρα της Μεγαλούπολης: Καρπός Ελαίου by Thomas Gkikas

Η ΕΝΔΟΧΏΡΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΎΠΟΛΗΣ: ΚΑΡΠΌΣ EΛΑΊΟΥ

Χρήστος Βουτσάς Θωμάς Γκίκας

Ανδρέας Εμπειρίκος, Καρπός Ελαίου

Επάνω από τη δοσοληψία των μιασματικών υδάτων

μιας νόσου που κατεδικάσθη οριστικώς

Η άχνα της υγείας μεσουρανεί και μέλπει Η πίστις της περιπετείας δε χαλαρώθηκε Τα μάτια της είναι πράσινα και κατοπτρίζονται μες στα

νερά της νεότητος

Ένας νέος συναντά μια νέα και τη φιλεί Από τα χείλη της αναπηδούν οι λέξεις μεθυσμένες Όλη η ζωή τους μοιάζει με λιβάδι Επαύλεις εδώ κι εκεί κοσμούν την πρασιά του Νεότης νεότης τι ωραία που είναι τα μαλλιά σου Τα χαϊμαλιά σου τα στολίζουν άνθη μυγδαλιάς που

ανθεί σε χώρα πεδινή

Οι θρίαμβοι των καισάρων περνούν καμιά φορά απ’ αυτή

τη χώρα και παρασύρουν τα νερά των κήπων

Οι γυναίκες των κηπουρών γυμνώνουν τα στήθη τους

και τους παρακαλούν

Μια σειρά μαργαριταριών στάζει σε μια χοάνη Κάθε μαργαριτάρι είναι μια σταγών και κάθε σταγών

είναι ένας δράκος

Το κάστρο του κατέρρευσε και τώρα παίζουν τα παιδάκια

μες στους ίσκιους

Τα θρύψαλα του καθρέφτη της πυργοδέσποινας είναι κι

αυτά πετράδια

Που ρίχνουν στον πετροπόλεμο τα παλληκάρια

Ενδοχώρα, τα ενδότερα μιας χώρας ή αλλιώς μια περιοχή που βρίσκεται πίσω από την ακτή διατηρώντας στενές σχέσεις με αυτήν. Σχέσεις είτε οικονομικές, ωφελιμιστικές είτε αδράνειας και λήθης. Περιοχές ενίοτε παγιωμένες και σαθρά ορισμένες που βρίσκονται σε μόνιμη αντιδιαστολή με το περιβάλλον τους. Με την εν προκειμένω ενδοχώρα να περιγράφεται από τον καρπό ελαίου. H Μεγαλούπολη επεκτείνεται διαρκώς, χωρίς σταματημό. Έχει σχεδόν καλύψει ολόκληρο τον κόσμο με πόλεις σαν την Αθήνα να αποτελούν μέρος ή απλώς απομίμηση της. Η ασφάλεια του οικείου, η ηρεμία της επανάληψης, όλα ακολουθούν μια αλυσίδα γεγονότων, καθημερινών κινήσεων, ένα σύστημα που περιγράφει μάλλον την ίδια την κοινωνία, την πολεοδομία, την πολιτική. Μια συνεχής ροή που ισοπεδώνει κάθε περιεχόμενο, από το πιο τραγικό ως το πιο δευτερεύον. Το συνεχές οδικό δίκτυο της πατά πάνω σε οποιοδήποτε τοπίο και οι μεγάλοι οδικοί της άξονες σαν κορμοί δέντρου διατηρούν την βάση για την ομοιομορφία της. Τα υπολλείματα της εμφανίζονται φθαρτά στις άκρες του υφαντού εκεί που αναδύεται μια περιοχή, αντιμετωπιζόμενη σαν άρρωστος, πρακτικά ξεχασμένη και αποκομμένη από 4 δήμους. Με την Αθήνα να έχει παγιδέψει το φαινομενικό της χάος πίσω από εκατοντάδες τοίχους και την μια περιοχή να αποξενώνει πιο έντονα την άλλη. Ένα κομμάτι αταξίας στον θαυμαστό αυτό καινούργιο κόσμο.

Απέναντι Σελίδα: Η Μεγαλούπολη της Αθήνας εκτείνεται σε ολόκληρη την Αττική.

Αθήνα, άποψη από ψηλά

Γεωγραφικό ανάγλυφο

Οδικό Δίκτυο

Δήμοι - Διοικητικές περιφέρειες

Η σχέση των δύο ως συνυπάρχουσες οντότητες Αθήνα - Ελαιώνα συντηρείται από την εποχή του ιερού άλσους της Ακαδημίας όπου οι Διόσκουροι χάρισαν στον Ακάδημο την περιοχή ως ιερό αντίδωρο για την βοήθεια του στην εύρεση της απαχθείσας Ελένης. Αργότερα στήθηκε κοντά στο σκιερό Γυμνάσιο άγαλμα του Θεού Έρωτα, θεού που τότε για πρώτη φορά λατρεύτηκε ως λαμπρός φτερωτός έρωτας των ανθρώπων. Αναφέρεται ότι η Ακαδημία προεκτάθηκε με το τέμενος της Αθηνάς, ενώ αναβαθμίσθηκε αισθητά από τον Κίμωνα, ο οποίος είχε ήδη προωθήσει και την φύτευση της Αγοράς. Ο Πεισίστρατος ενίσχυσε την φύτευση ελαιόδεντρων με στόχο την ενδυνάμωση της λατρείας της θεάς Αθηνάς. Από το δέντρο της ελιάς του Ερεχθείου δημιουργούνται οι ελιές της Ακαδημίας του Πλάτωνος. Από αυτές καρποφορεί ολόκληρο το ιερό δάσος των Αθηνών, ο ιερός Ελαιώνας της Αθήνας. Αυτός έμελλε να γίνει τόπος αρχετυπικής συνάντησης του Θεού με τον άνθρωπο, τόπος λατρείας και θεϊκής επιφάνειας συνδεόμενος άμεσα με την δύναμη της ζωής, με την Ερωτική γονιμότητα με τον Διονυσιακό οργασμό αλλά και με τον ίδιο τον θάνατο. Ο Ακάδημος ξεχνιέται, ο θεός Έρωτας παύει να λατρεύεται, και οι ελιές του Πεισίστρατου που έφταναν ως τον Φαληρικό Όρμο ξεκληρίζονται. Ακόμα και ο Κηφισός, το ποτάμι της γονιμότητας που διατρέχει τον ελαιώνα ή ο λόφος του Ιππείου Κολωνού πάνω από τον οποίο ο Οιδίποδας δεν μπόρεσε ποτέ να δει τον ορίζοντα δεν αρκούν για να θυμίσουν τις χαμένες αφηγήσεις. Η μεγαλούπολη έχει διαπεράσει τον Ελαιώνα, όμως το ίχνος τους είναι ακόμα εκεί, άλλοτε ως ιερό άλσος ή ως παρατεταγμένες καλλιέργειες και άλλοτε ως ακρωτηριασμένα μέλη της πόλης. Το ίχνος ως αντίθεση στην πόλη στο παρελθόν απαντούσε με την οργανωμένη φύση, σήμερα αρθρώνεται ως ένα κατασκευασμένο χάος που παραπέμπει σε άγριο τοπίο.

Απέναντι σελίδα: M. Barbie de Bocage, χάρτης της Αρχαίας Αθήνας, 1784

Ο Κηφισός που στο παρελθόν τροφοδοτούσε με ζωή τον Ελαιώνα τώρα μοιάζει να τον συρρικνώνει, με τις γραμμές του τρένου της οδού Κωνσταντινουπόλεως να κρατούν αντίσταση. Οι ίδιες γραμμές φυγής που δομούν το κανονισμένο πλέγμα της Αθήνας, στο εσωτερικό του ελαιώνα συρρικνώνονται σε σημεία εντάσεων και αφήνουν άλλα σε πλήρη αδράνεια. Τώρα ο Κηφισός και οι γραμμές του τρένου μετατρέπονται και αυτές σε γραμμές φυγής, δεν περιπλέκονται πια με την περιοχή αφού την έχουν ήδη διαμορφώσει, μένουν εκεί απλά περιγράφοντας την, ορθώνοντας έτσι σημειακά και περιστασιακά τα μοναδικά όρια. Όρια ικανά όμως ώστε να σταματήσουν την σύρραξη Αθήνα – Ελαιώνα και να θέσουν τον δεύτερο σε μια κατάσταση ύπνωσης. Έχει μετατραπεί σε ένα άθροισμα σημείων, που λειτουργούν μεμονωμένα, με το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του να είναι αφιερωμένο στην άσφαλτο και στην ανοργανωσιά. Μια περιοχή διάσπαρτη, ρευστή με γειτονιές ή κτήρια αποκομμένα και μακριά το ένα από το άλλο. Η σχέση του με την μεγαλούπολη ένας μόνιμος σφετερισμός. Οι αρχαίοι δρόμοι και οι αχανείς εκτάσεις των δέντρων έχουν δώσει τη θέση τους στους ατελείωτους οδικούς άξονες που διαπερνούν τον ελαιώνα, ενώ μεταβαίνοντας στο εσωτερικό του, τσίγκινα στέγαστρα ορθώνονται με πύργους από τα εργοστάσια να βρίσκονται σε αποσύνθεση. Η κίνηση υποτάσσεται σε κυκλικές πορείες χαμένη μέσα στον λαβύρινθο των αδιεξόδων. Σαν μια διαδικασία συρρίκνωσης και διαστολής του χώρου αφού πλέον δεν έχει καμία σημασία αν κάτι βρίσκεται κοντά ή μακριά. Ένα ανεξέλεγκτο χάος που έχει καταλήξει να περιγράφει όποιον κρατά στο εσωτερικό του. Αυτό είναι μάλλον το αποτέλεσμα, το σύμπτωμα ή η επιθυμία του.

Απέναντι σελίδα: ‘‘Γραμμές φυγής’’, μελάνι σε χαρτί, 420χ297mm.

Απέναντι σελίδα: ‘‘Γραμμές φυγής στον χώρο’’, μελάνι σε χαρτί, 420χ297mm Αστικές κοιλότητες. Οι δυσπρόσιτες περιοχές δημιουργούν διαστολή του χώρου με αποτέλεσμα οι κινήσεις να απαιτούν περισσότερο χρόνο.

Απέναντι σελίδα: ‘‘Πόλη εκ των έσω’’, μελάνι σε χαρτί, 420χ297mm ‘‘Πόλη εκ των έσω 2’’, μελάνι σε χαρτί, 420χ297mm

Απέναντι σελίδα: ‘‘Υφή ελαίου’’, μελάνι σε χαρτί, 420χ297mm. ‘‘Ελαιώνας εκ των έσω’’, ακουαρέλλα σε χαρτί, 250χ250mm.

Η βίαιη διείσδυση της Αθήνας με ότι η ίδια δεν ήθελε να προσροφήσει στο εσωτερικό της, οι βιομηχανίες, οι βιοτεχνίες, τα βυρσοδεψεία, οι ηλεκτρικoί σταθμοί, αποτελούν άλλωστε την άτυπη μετάλλαξη της φυσικής παραγωγής των ελαιόδεντρων σε βιομηχανική παραγωγή Ένα χάος που έχει δημιουργήσει η μεγαλούπολη. Με την κρίση της μεγαλούπολης να αποτελεί μια άλλη όψη της κρίση της φύσης. Μια φύση που τώρα πια έχει αφεθεί ή έχει εντελώς ξεχαστεί. Με τον ιερό Ελαιώνα της Αθήνας, σήμερα να μην έχει χαθεί από την πόλη του 5ου αιώνα αλλά από την μεγαλούπολη. Μια πόλη σαν υφαντό, φτιαγμένη από ένα κράμα πολιτισμών και ταυτόχρονων πολλαπλών αφηγήσεων. Τα ίχνη του ιερού κήπου ή του ιερού άλσους της Αθηνάς βρίσκονται ακόμα στον ελαιώνα και αυτά είναι εκείνα που δεν του επιτρέπουν να υποταχθεί στις αρχές της μεγαλούπολης και της λογικής που επιβάλλει ο κάνναβος. Η οργάνωση του όμως είναι αναγκαία, οργάνωσή η οποία δεν μπορεί να επέλθει από κανένα πλέγμα αλλά από την ίδια την φύση της περιοχής. Με τον ίδιο τον κήπο. Κήπος σύμφωνα με τον οποίο ο θεός δημιουργεί την Εδέμ και που για τους ανθρώπους πάντα σήμαινε το πέρασμα από το χάος στην τάξη. Επιθυμώντας τώρα να υπακούσει στις αρχές των ιχνών του τόπου, όχι όμως ως μέρος μιας αρχαίας αφήγησης ή μυθολογίας, αλλά αποκαλύπτωντας τα χαρακτηριστικά του τόπου και τη σχέση της πόλης με τη φύση τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Εμποτισμένος από την εξέλιξη των κήπων μέσα στον χρόνο, έρχεται τώρα εμπλουτισμένος με τα πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης μεγαλούπολης να διαχειριστεί το χάος του Ελαιώνα. Με τον Ελαιώνα τώρα να αλλάζει όψη, σε μια προσπάθεια να διαβαστεί μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με το φίλτρο των κήπων σε λειτουργία. Οι κήποι ως το μέσο για την κατανόηση της αταξίας του ελαιώνα, ως πολεοδομικά εργαλεία. Οι οπτικές φυγές αποκαλύπτονται αμυδρά με τους μαντρότοιχους, τα οικοδομικά τετράγωνα, τους ακάλυπτους των πολυκατοικιών να κρύβουν κάθε ίχνος του ορίζοντα. Το παλίμψηστο των κήπων με τις πολιτισμικές, χρονικές και μυθικές παραθέσεις οργανώνει αρχαιολογικές διαστρωματώσεις βυζαντινών εκκλησιών, παρηκμασμένων βιομηχανιών και αρχαιοελληνικών νεκροταφείων. Ροές, με κροκάλες άρτια οργανωμένες που υποδεικνύουν το κενό, σημεία που χωρίζονται σε κινητά και σταθερά, ροές σε μόνιμη κίνηση, δρόμοι γύρω από οικοδομικά τετράγωνα, στάχυα που περιβάλλουν ιερούς βράχους. Λειτουργίες, συμβάντα και συστηματοποιημένες διαδικασίες παγιδευμένες σε κάποιον περίκλειστο κήπο, σαν ένα μεσαιωνικό μοναστήρι αυτόνομο από τον έξω κόσμο στον οποίο ορθώνεται ένα τοίχος υποδεικνύοντας έτσι την αυτάρκεια του αλλά και τον ρασιοναλισμό του.

Απέναντι σελίδα: Μετάβαση από την εποχή των αγροκαλλιεργειών στην βιομηχανική εποχή.

Ο Ελαιώνας επανέρχεται με τη μορφή του δομημένου και το αδόμητου να μετατρέπεται σε ξέφωτα, με τα δέντρα να συνυπάρχουν στο κενό μαζί με τα κελύφη. Έτσι οι δύο εκφάνσεις του ελαιώνα, η προβιομηχανική και η βιομηχανική γίνονται ένα. Οι θεάσεις και οι φυγές εμφανίζονται σταδιακά μέσα από το κενό και το πλήρες. Τα ύψη των κτηρίων και του εδάφους καθώς και οι χρήσεις αναλύονται και κατακερματίζονται αφού προσπαθούν να μετατραπούν σε καταστάσεις. Οι δρόμοι χάνονται και μαζί και τα όρια των κτηρίων σε μια προσπάθεια αποβολής και του τελευταίου στοιχείου που παραπέμπει στην μεγαλούπολη, έστω και για λίγο. Όταν τα κτίρια και οι δρόμοι επιστρέψουν στον χάρτη θα μοιάζουν με υφές όπου εμφανίζεται ταυτόχρονα με όποια άλλη υφή της τοπογραφίας. Ενώ η λειτουργία των δρόμων, μελετημένη ως ροές των αποθηκών, της βιομηχανίας και του εμπορίου, θα αλληλοκαλυφθούν και θα αποκαλύψουν κοιλότητες. Κοιλότητες φαινομενικά άδειες σε πρώτο χρόνο ενώ στην πραγματικότητα μέσα τους βρίσκονται τα χαρακτηρίστηκα ή οι καταστάσεις που κατασκευάζουν τον Ελαιώνα. Χαρακτηριστικά, χαρακτήρες ως πολλαπλές αφηγήσεις της περιοχής. Χαρακτήρες ως άνθρωποι, χρήσεις, ιστορίες, καταστάσεις, μύθοι που επικαλύπτονται μεταξύ τους σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Όλοι ήταν και είναι ξεχωριστοί. Όλοι είναι ήρωες, είναι εραστές. Από μηχανές παραγωγής, καλλιέργειες αλλά και ιστορικές διαστρωματώσεις. Προσπαθούν να συμπυκνώσουν την περιοχή όντας χαρακτηριστικά που αποτυπώνουν τις πυκνότητες τους. Ο χαρακτήρας της παραγωγής συνθέτεται ως ο συνδυασμός της προβιομηχανικής κατάστασης του Ελαιώνα, με τις καλλιέργειες, και της βιομηχανικής, με τα εργοστάσια, τις βιομηχανίες, τις βιοτεχνίες. Ενώ ο χαρακτήρας της βαριάς εργασίας κατασκευάζεται από την βιομηχανική ζώνη σε συνδυασμό με τα τις αποθήκες και τις μεταφορικές. Αλληλοκαλυπτόμενα ουσιαστικά στοιχεία που παράγουν διαφορετικές καταστάσεις.

Σελίδα 24-25: Ο Κήπος της Μεγαλούπολης. Ανάλυση και ανασύνθεση κήπωντοπίων που χαρακτήρισαν τις μεγαλουπόλεις. Σελίδα 26: ‘‘Παλίμψηστο’’, μελάνι και μαρκαδόρος σε χαρτί, 420x297mm Πολιτισμικές, χρονικές και μυθικές παραθέσεις. Σελίδα 27: ‘‘Οπτικές φυγές’’, μελάνι και μαρκαδόρος σε χαρτί, 420x297mm. Ο ορίζοντας χάνεται. Σελίδα 28: ‘‘Ροές’’, μελάνι σε χαρτί, 420x297mm. Σημεία που χωρίζονται σε κινητά και σταθερά, ροές σε μόνιμη κίνηση. Σελίδα 29: ‘‘Λειτουργία’’, μελάνι και μαρκαδόρος σε χαρτί, 420x297mm. Λειτουργίες, συμβάντα και συστηματοποιημένες διαδικασίες παγιδευμένες σε περίκλειστο κήπο. Απέναντι σελίδα: ‘‘Αστικές Κοιλότητες 2’’, μελάνι σε χαρτί, 420mmx297mm.

Οι χαρακτήρες αρχίζουν να σπάνε, να ανασυνδυάζονται, να χρησιμοποιεί ο ένας τον άλλο. Όμως όλοι έχουν την ιστορία τους να πουν. Επανασυνθέτοντας εν τέλει τις αφηγήσεις του σημερινού Ελαιώνα. Χαρακτήρες που αφορούν ενίοτε παθολογίες του ελαιώνα και ενίοτε βαθύτατες ανάγκες ή επιθυμίες του. Με τους κήπους τώρα να λειτουργούν ως επεξεργαστές των χαρακτήρων, κατευθύνουν στην επιλογή 13 συγκεκριμένων χαρακτήρων και καθορίζουν την επιλογή 13 σημείων τους, που ξεχωρίζουν ποσοτικά αλλά και ποιοτικά. Οι 13 χαρακτήρες θα λειτουργήσουν ως θεματικές για 13 αρχετυπικά στοιχεία κήπου. Αρχετυπικά στοιχεία τα οποία γίνονται οι δομές που θα επενδυθούν οι αφηγήσεις της περιοχής. Με κάθε στοιχείο να απαντάει δομικά στην πρόθεση και στην φύση του χαρακτήρα. Έτσι δημιουργείται μια σύγκρουση με τον ανοργάνωτο Ελαιώνα. Προσπαθώντας να εκφραστεί ο σχεδόν ανώφελος τρόπος με τον οποίο ένας κήπος καταφέρνει να συγχωνεύσει την απόλαυση του χώρου και τον αισθησιασμό με την απόλαυση της λογικής. Αποσυντιθέμενα, αποσυνδεδεμένα σημεία τάξης, αμετακίνητα στοιχεία σε διαλεκτική με την ανεξέλεγκτη και ασταμάτητη ροή της διαρκώς μεταβαλλόμενης περιοχής. Αυτό δημιουργεί η επίσημη τοποθέτηση των σημείων πάνω στη μη επίσημη άγρια φύση που τα περιβάλλει. 31

Χάρτης τεχνητού δομημένουκτηρίων

Χάρτης φυσικού δομημένουδέντρα

Χάρτης ξεφώτων== φυσικούτεχνιτού δομημένου-

Χάρτης Υφών

Χάρτης ροών μεταφορικών υπηρεσιών

Χάρτης ροών εμπορίου

Χάρτης ροών βιομηχανιών

Χαρακτήρας Υφών

Χαρακτήρας Δημοσίου Πρασίνου

Χαρακτήρας Υπερτοπικού

Χαρακτήρας Παραγωγής

Χαρακτήρας Σκουπιδόλοφων

Χαρακτήρας Ξεφώτων

Χαρακτήρας Βαριάς Εργασίας

Χαρακτήρας Φύσεως

Χαρακτήρας Κατοίκησης

Χαρακτήρας Ιστορικότητας

Χαρακτήρας Ήπιας Εργασίας

Χαρακτήρας Δημόσιων Χώρων

Χαρακτήρας Υψών

Χαρακτήρας Εκπαίδευσης

Χαρακτήρας Υποδομών

Χαρακτήρας Φραγμάτων

Χαρακτήρας Εγκατάλειψης

Χαρακτήρας Αδιεξόδων 43

Χαρακτήρες σε παράθεση

Χαρακτήρες σε διαλογή

Χαρακτήρες σε επεξεργασία

Αλέα

: ένας δρόμος ευθύς με περιμετρική φύτευση από δέντρα ή μεγάλους θάμνους υποδηλώνει την έλευση ή άφιξη σε ένα τοπίο ή κατά περιπτώσεις καδράρει σημαντικά μνημεία, κτήρια.

Το ποτάμι του προφήτη Δανιήλ, η οδική απόληξη της οδού Κωνσταντινουπόλεως, ο σιδηρόδρομος καθώς και ο Κηφισός κυκλώνει σαν φράγμα μια περιοχή από βιομηχανίες και μεταφορικές εξαναγκάζοντας μόνο την περιμετρική κίνηση. Μια αλέα που εισάγει τον περιηγητή στην ενδοχώρα εμφανίζεται σκίζοντας το φράγμα. Δασική πεύκη σαν λεπτές ξύλινες κολόνες βρίσκονται περιμετρικά της, με τα φύλλα των δέντρων οριακά να ισορροπούν. Η προοπτική της χαοτική, με διάσταση ενός χιλιομέτρου επαναλαμβάνεται συνεχόμενα σαν κομμάτι του ίδιου τοίχου από φύλλο χαρτί, με την κάθε κολόνα να δίνει την αίσθηση ότι παραμορφώνεται και η αλέα να θυμίζει κυκλώνα που σε τραβάει στο εσωτερικό του. Με μοναδική οπτική φυγή τον ουρανό και ένα πύργο που υπενθυμίζει στον περιηγητή ότι είναι ακόμα εκεί.

Στάδιο : Πεδίο συνάθροισης, εκεί όπου πραγματοποιούνται γεγονότα και δρώμενα αθλητικά και μη, ενίοτε ιερού χαρακτήρα, με μορφή ορισμένη μεν αλλά λειτουργία ανοιχτή σε ενδεχόμενα. Το σημείο που στους κήπους πραγματοποιείται η σύνδεση με το σώμα -η άθληση ως ολοκλήρωση του πνεύματος.

Το εργοστάσιο της ΒΙΑΝΙΛ σαν μεταλλικό κάστρο συνδράμει στην ασυνέχεια των κατακερματισμένων δημόσιων χώρων. Έχει χωρίσει τις δύο περιοχές σαν ένα τοίχος. Με τον διάδρομο από το στάδιο να εισάγεται κυκλώνοντας το, καλύπτοντας την τάφρο που εμποδίζει την σύνδεση τους. Έτσι το στάδιο ενοποιεί τις δυο περιοχές των δημόσιων χώρων αντιτιθέμενο στην ιδιωτική αθλητική εγκατάσταση του Ολυμπιακού στα ανατολικά. Το στάδιο θα συνεχίσει να προστατευτεί το κάστρο, σαν να του

τοποθετεί μια κρυστάλλινη σφαίρα, επιτρέποντας του να συνεχίζει να ζει ανεπηρέαστο τον έντονο ρυθμό του. Μαζεμένοι γύρω του για να αθληθούν, να περιπλανηθούν ή απλώς για να θαυμάσουν το κάστρο. Και το τοίχος του που τους χώριζε παλιά, να έχει πέσει και μια γραμμή τώρα πια να τους ενώνει.

Pleasure Pavilion : Το Pavilion της ευχαρίστησης, της ικανοποίησης επιθυμιών, ενσαρκώνει την ηδονιστική πτυχή του κήπου, ενώ στα σκοτείνα του μέρη γίνεται ένας χώρος απομόνωσης από τα μάτια της οικογένειας και της κοινωνίας.

Τέσσερις οικιστικοί θύλακες νοτιοανατολικά του Ελαιώνα και σε επαφή με την Κωνσταντινουπόλεως στρέφονται προς ένα σημείο περιμένοντας κάτι να συμβεί. Ένα terrain vague στην καρδιά του χαρακτήρα της κατοίκησης. Εκεί τοποθετείται ένα pavilion εκπλήρωσης επιθυμιών, ένα pleasure pa-vilion. Με τον αισθησιασμό, την τρέλα, τον πυρετό, την ανηθικότητα, την διασκέδαση και την ευτυχία να το έχουν καταλάβει. Και την κυρτή στέγη του να λειτουργεί ως

υπόδειξη της διπλής εξωτερικής του χρήσης. Υπαίθριο σινεμά, ελεύθερος ανοικτός συναυλιακός χώρος, ενώ στο εσωτερικό ένα δωμάτιο χορού, η ξεκούραση, το γεύμα. Με τον όροφο να αποκαλύπτει την πραγματική του φύση, ένας χώρος κυρίως ελεύθερος και ενίοτε με καθορισμένη χρήση. Ένα pavilion όπου κάθε ευχαρίστηση και κάθε επιθυμία πρέπει να εκπληρωθεί. Δίνει την σχεδόν ελεύθερη μορφή του για την εκπλήρωση απολαύσεων, ένας χώρος πολλαπλών γεγονότων. 65

Θερμοκήπιο

: Η συσχέτιση του κήπου με την παραγωγή, μια συσχέτιση που συμβαίνει πριν την ύπαρξη των θερμοκηπίων, των orangeries και των kitchen gardens. Ο κήπος εμφανίζεται ως σχέση ανάγκης, ως επιβίωση.

Ο χαρακτήρας της παραγωγής έχει περικυκλώσει την περιοχή, έχοντας επεκταθεί ανεξέλγκτα με ένα απρόσμενο κενό από εγκαταλελειμμένα κτήρια. Ένα ερημωμένο μαρμαράδικό που άλλωτε απαντούσε στην φύση της περιοχής περικλείεται από βιομηχανίες και βιοτεχνίες. Το ρημαγμένο κέλυφος του φεύγει, όμως ο παραγωγικός χαρακτήρας παραμένει. Στη θέση του ένα θερμοκήπιο, σαν φυσική μηχανή, συνεχίζει συνεκδοχικά τον

χαρακτήρα της περιοχής. Μια μηχανή με ένα γεωμετρικό σχήμα αυστηρό στην παραμικρή του λεπτομέρεια, υπερυψωμένο από το μολυσμένο έδαφος της πόλης. Φυτά χαμηλού ηλιασμού, μαζί με λαχανικά και βότανα βρίσκονται στο 1ο επίπεδο, ενώ στο δεύτερο ένας ελαιώνας. Τα επίπεδα αυτά διαπερνούν 4 στοιχεία, ένα θερμοκήπιο, μια αιωρούμενη πλατεία και 2 κάθετες κινήσεις, μια κυλινδρική δημόσια και μια κυβική ιδιωτική, συνδεδεμένα μέσω μια τεθλασμένης πορείας. Η εικόνα της

συνεκδοχής είναι το πραγματικό του πρόσωπο όπως και ο εγκιβωτισμός, λέγοντας συνεχόμενα «Καταγραφή, μίμηση, επανάληψη και ούτω καθεξής».

Λόφος

:Οι λόφοι έχουν κατεξοχήν μνημονικό χαρακτήρα ορθώνονται σαν αναχώματα δημιουργώντας άμεση αντίθεση με το υπάρχον τοπίο, διαταράσσοντας τον ορίζοντα. Άλλοτε ως τάφοι, ως τελετουργικοί χώροι ή ως μνημεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με το παρελθόν αλλά και τον θάνατο.

Μεταξύ των δρόμων Σαλαμινίας και Ορφέως υπάρχει ένα μέρος περιβαλλόμενο από μεταφορικές, βιοτεχνίες και εγκαταλελημμένα κελύφη που προσομοιάζεται με χωματερή. Μπάζα, σκουπίδια πεταμένες οικιακές συσκευές υψώνονται κατακόρυφα. Διάσπαρτοι άλλοι αντίστοιχοι λόφοι από μπάζα ορθώνονται σε διάφορα σημεία του Ελαιώνα με την κατάσταση αυτή να αποτελεί χαρακτηριστικό του ήδη για πολλά χρόνια. Η κατάσταση αυτή

αντιστρέφεται αλλά χωρίς να χάνεται το αποτύπωμα της στο τοπίο. Θάβεται κάτω από ένα ύφασμα στο οποίο οι σκουπιδόλοφοι είναι σε έξαρση. Ως ένα νέο ταφικό μνημείο. 5 άνισοι Λόφοι δομημένοι από τους σκουπιδόλοφους της ευρύτερης περιοχής. Με την ιστορία του να λειτουργεί σαν μνήμη για το ίδιο το σημείο. Σαν ένας γυαλισμένος καθρέπτης που επιτρέπει στους λόφους να κοιτάξουν καθαρά μέσα σε αυτόν και να δουν την ιστορία τους. 77

Βοτανικός Κήπος : τόπος συλλογής διαφορετικών ειδών, βοτάνων, φυτών και δέντρων, η οργάνωση του επιτυγχάνεται συνήθως με παρτέρια τα οποία δημιουργούν υφές - μοτίβα όχι με στόχο τον διάκοσμο αλλά την ταξινόμηση. Δημιουργήθηκαν ως κήποι αυστηρώς περιφραγμένοι και εσωστρεφής για την προστασία των σπάνιων φυτών, με στόχο την επιστημονική γνώση, όντας κλειστοί προς το κοινό.

Κοιτώντας τον ελαιώνα από ψηλά, στην κατάληξη της Ορφέως στον Κηφισό παρατίθενται γεωμετριμένα μοτίβα το ένα δίπλα στο άλλο. Κτήρια σε ελαφριά επανάληψη, μεταλλικά μπλοκ, παρκαρισμένα οχήματα πυλώνες, μετασχηματιστές. Όλα μέρος του ίδιου φορέα, ο διαχειριστής δικτύου της ΔΕΔΔΗΕ. Μια οχύρωση έρχεται να τα περικυκλώσει, δημιουργώντας μια καλά οχυρωμένη πόλη. Ένα τοίχος 15 μέτρων υψώνεται ορίζοντας αυστηρά τα προηγουμένως σαθρά όρια του, επιτρέποντας μόνο σε

συγκεκριμένους επισκέπτες την είσοδο, ώστε να μπορέσουν να προσφέρουν σε ολόκληρη τη μεγαλούπολη. Οι εγκαταστάσεις τώρα καταφέρνουν να διατηρούν τα διάφορα «εξωτικά είδη» που δεν ήταν ποτέ προορισμένα για το τοπικό αυτό κλίμα. Τώρα στο εσωτερικό φαίνεται να υπάρχουν μεταλλικά δέντρα σε ξυλοπόδαρα, θάμνοι στοιβαγμένοι, λουλούδια ηλεκτροφόρα και όλα τέλεια πια οργανωμένα. Όλοι οι υπόλοιποι εξοστρακισμένοι πια από αυτό το νέο κομμάτι της μεγαλούπολης, ελπίζοντας πως άμα πάρουν ξανά το αεροπλάνο θα

μπορέσουν να θαυμάσουν τα μυστικά του. Μυστικά που κρύβουν την ντροπή του όχι επειδή είναι προσωπικά αλλά επειδή έχουν γίνει τόσο απρόσωπα.

Cloister

: από το λατινικό claustrum “enclosure” δηλαδή εγκλεισμός, μια περιμετρική στοά που σχηματίζει συνήθως ένα τετράγωνο προσανατολισμένο στους άξονες βορρά και νότου. Χαρακτηριστικό του είναι η μοναστικότητα καθώς βρίσκεται παράπλευρα ναών και εκκλησιών.

Ταξιδεύοντας πάνω στην Αγίας Άννης βρίσκεται μια ξεχασμένη βυζαντινή εκκλησία. Η ΑγίαΤριάδα περικυκλωμένη από τα κύματα που αφήνει η κίνηση της βαριάς εργασίας, έχει πια πνιγεί μέσα στο έδαφος. Ένα κυκλοτερές τοίχος την προστατεύει και ο προαύλιος χώρος της επανέρχεται. Μια διπλή περιμετρική κίνηση είναι αυτή που την περιβάλλει. Τα φορτηγά, τα μηχανάκια , τα αυτοκίνητα κάνουν τον κύκλο τώρα σε βαθμό επιληπτικό. Η είσοδος γίνεται έξοδος και η έξοδος γίνεται είσοδος. Πολλές φορές νομίζουν πως συνεχίζουν

να κάνουν τον κύκλο ασταμάτητα, σαν να μην μπορούν να επιλέξουν που θα βγουν. Ένα καμπαναριό όμως φαίνεται να ξεπροβάλλει στο κέντρο μαζί με κυπαρίσσια. Εκεί συνεχίζουν μόνο οι πεζή που θέλουν να πλησιάσουν στο ιερό. Με προσοχή ακολουθώντας την εσωτερική κυκλική κίνηση διαπιστώνουν ότι στο κέντρο του κύκλου υπάρχει μια τελεία. Μια παύση που εναντιώνεται στη συνεχή περιμετρική ροή. Μια ένωση μεταξύ σιωπής και λόγου.

Θαμνώδες Όριο : θαμνώδες όριο, μια φθαρτή γραμμή από κοντούς θάμνους που φυτεύονται έτσι ώστε να επισημαίνουν το όριο, τυπικό ή μη, μιας περιοχής.

Οι παράλληλες γραμμές του καννάβου της πόλης αρχίζουν να αποσπώνται, να χαλαρώνουν και εν τέλει να έχουν σχεδόν εξαφανιστεί λίγους δρόμους μετά την οδό Σπύρου Πάτση. Τα πολλαπλά αδιέξοδα δημιουργούν μια αίσθηση χάους, ένα μη διακριτό διαχωρισμό ανάμεσα στην πόλη και τον Ελαιώνα, μια κατάσταση μεταβατική. Μια νέα τεθλασμένη γραμμή δημιουργείται, που σηματοδοτεί τον ελαιώνα και εξασφαλίζει ότι ο αστικός ιστός δεν θα συνεχίσει να διαρρέει. Ένας θάμνος πυκνός που απαντά στην συνέχεια της

κατοίκησης έρχεται να ορίσει τη γραμμή αυτή, με τη δημιουργία πολλαπλών πορωδών κτηρίων να συμπληρώνει την άρθρωση των υπαρχόντων κατοικιών. Ένα όριο από κατοικίες διώροφες που μετατρέπουν την κλίμακα των αθηναϊκών ακάλυπτων σε αίθρια. Τα τοίχοι τους φθαρτά σχεδόν πλεγμένα από τους κατοίκους τους. Με τα νήματα να πηγαίνουν από την μια πλευρά του θάμνου στην άλλη έχοντας δημιουργήσει μια νέα τεράστια γειτονιά, με μια λαβυρινθοειδή κίνηση. Γινόμενα τόσο πυκνά κατά καιρούς

που οι ίδιοι οι κάτοικοι πρέπει να τα κλαδέψουν.

Άγριο Δάσος

: δημιουργείται ως μια αντίδραση στην υποταγμένη φύση των γαλλικών κήπων, η τοπογραφία μένει άθικτη ή ποιείται έτσι ώστε να μοιάζει ως τέτοια. Η ανθρώπινη παρουσία δεν είναι απαραίτητη για να υπάρξει το δάσος με τη φύση να αφήνεται να οργιάσει.

100

Φήμες έλεγαν πως θα γίνουν γήπεδα, ζώνες εμπορικές, καταστήματα υπερτοπικά και δέντρα παρατεταγμένα σε σειρά και τώρα ξαφνικά κανείς δεν έχει τίποτα να πει. Στα ανατολικά της διασταύρωσης των οδών Αγίας Αννης και Αγίου Πολυκάρπου υπάρχει ένα εργοτάξιο σε ερείπωση με τα σκάμματα να έχουν πρασινίσει και οι οπλισμοί από τα σίδερα των κατασκευών να έχουν πια σκουριάσει. Η έξαρση της εγκατάλειψης εντείνεται ως ένα άγριο δάσος. Τα σίδερα φεύγουν και η ατμόσφαίρα γίνεται σχεδόν μυστηριακή. Η φύση καταλαμβάνει την περιοχή αυτή με έντονη υψίκορμη φύτευση δημιουργώντας πορείες ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Ένα ποτάμι κυλά στο εσωτερικό της με την υγρασία τελικά να διαλύει τα κορμιά και να αφήνει στους περιηγητές ελάχιστες δυνάμεις. Όποιος έχει φτάσει μέχρι εκεί δεν έχει ξαναγυρίσει, καθώς έμεινε ακίνητος και εντυπωσιασμένος απλώς να βλέπει το σκοτάδι.

101

103

104

Πέργκολα

: από τις πέργκολες των αμπελιών στα γαλλικά (les treilles) από τις οποίες παίρνει το όνομα της, το trellis υποδηλώνει την συγκρότηση μεταλλικών ράβων, το σύνολο των οποίων σχηματίζει ένα πλέγμα προορισμένο να υποστηρίξει αναρριχητικά φυτά.

105

106

Η Ιερά οδός είναι ένα από τα λίγα και ίσως το σημαντικότερο στοιχείο που συνδέει την σημερινή κατάσταση του Ελαιώνα με την προγενέστερη του. Τα Ελευσίνια μυστήρια, η σύνδεση με τον Κεραμικό, η είσοδος στην πόλη της Αθήνας, είναι όλες αφηγήσεις συνδεδεμένες με την γραμμικότητα της, με τον χαρακτήρα της ιστορικότητας. Όσο αυτή η γραμμικότητα επιβιώνει τόσο θα επιβιώνουν και οι αφηγήσεις και ταυτόχρονα θα εμπλουτίζονται. Στην γραμμική δομή του δρόμο εισάγεται η γραμμική δομή της πέργκολας,

μπροστά ακριβώς από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, ενοποιώντας έτσι νοητά τα δύο μέρη του. Μια έγκλειστη ευθύγραμμη πορεία απομονωμένη και σαφώς ορισμένη ανακαλεί χαμένες ιστορίες. Εκατέρωθεν τοποθετούνται ταφικά ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή, ευρήματα τα οποία τώρα είναι έγκλειστα πίσω από το πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος. Ο επισκέπτης βλέπει ό,τι θα έβλεπαν και οι πιστοί των Ελευσίνιων μυστηρίων κατά την πομπή τους. Εκατέρωθεν φύση και ταφικά μνημεία και στο βάθος με το

Ποικίλο όρος και το όρος Αιγάλεω να σηματοδοτούν την Ελευσίνα.

107

109

110

Follie η υποδήλωση της ανοησίας ή της τρέλας από την ίδια του την λέξη, το follie είναι ένα κατασκεύασμα κυρίως διακοσμητικό που υποδεικνύει κάποια άλλη λειτουργία μέσα από την εμφάνιση του. Πολλές φορές κυκλική κάτοψης, το follie κατασκευαζόταν για διασκέδαση, ή ως μέρος της ρομαντικής αποφυγής από την πραγματικότητα.

111

112

Δίπλα σχεδόν από τον οικισμό Μαρκόνι βρίσκεται ένα τμήμα του ελαιώνα που φαίνεται να συμπυκνώνει πολλούς από τους χαρακτήρες του. Με τα κτήρια και τα δέντρα που υπάρχουν να έχουν ύψος χαμηλό σχεδόν συνεχόμενο, και ένα μέρος του να εμφανίζει σημαντική αραίωση. Σε αυτό το σημείο ο αποπλανημένος περιηγητής φτάνει στο μεγάλο ξέφωτο. Εκεί βρίσκεται ένα follie χωρίς καμία χρήση, με μια σκάλα μόνο να υποδεικνύει μια κ;iνηση προς τα πάνω. Ένα σκίσιμο επιτρέπει στο βλέμμα να δει στο εσωτερικό ώστε

να καταλάβει τι τον περιμένει, και μια τρύπα στην οροφή που ανοίγεται προς τα πάνω. Πολλοί επιλέγουν να ανέβουν στο ύψος των 30 μέτρων του και ίσως ελπίζουν να βρουν αυτό που ψάχνουν εκτός από την ίδια την θέα και το βλέμμα προς τον ουρανό.

113

115

116

Παρτέρια

: ένα επίπεδο υπόστρωμα, που αποτελείται από φυτά σε συμμετρικά σχέδια σαν διάκοσμος, τα οποία χωρίζονται σε μονοπάτια, αποτέλεσμα επιβολής του ανθρώπου πάνω στη φύση.

117

118

Πάνω στην λεωφόρο Aθηνών ένα εμπορικό επιχειρηματικό κέντρο έχει ξεπροβάλλει. Με τα κεντρικά πολλών πολυεθνικών, τραπεζών και του χρηματιστηρίου να βρίσκονται εκεί. Ο χαρακτήρας της ήπια εργασία όμως εμφανίζει επεκτατικά τα χαρακτηριστικά του με τα κενά πεδία να είναι έτοιμα να συνεχίσουν αυτήν την ανάπτυξη, μια ανάπτυξη που ίσως φαντάζει ανεξέλεγκτη. Ένα επίπεδο δημιουργείται με καμία πρόθεση για ανατροπή αλλά για οριστικοποίηση των ορίων της περιοχής αποκαλύπτοντας

έτσι τον μικρόκοσμο της. Η ίδια η τρέλα της μεγαλούπολης λειτουργεί ως το αρχείο κατασκευής του επιπέδου με μια παρασιτική σχέση ανάμεσα στο φανταστικό και στο πραγματικό που εν τέλει δεν είναι διακριτό το ένα από το άλλο. Δημιουργώντας μια νέα οριζόντια πόλη που απαντά στην υπάρχουσα κατακόρυφη. Πάντα φωταγωγημένο και με έντονη δραστηριότητα, τα παρτέρια παραμένουν κενά με τους χρήστες των κτηρίων να μην πηγαίνουν σχεδόν ποτέ σε αυτά και απλώς να τα βλέπουν από ψηλά. Με την ανεξαρτησία του

επιπέδου αυτού να είναι αξιοθαύμαστη όσο και παγιωμένη καθώς δεν μπορεί να επεκταθεί περισσότερο από όσο τα ίδια τα παρτέρια του έχουν ορίσει.

119

121

122

Ερημητήριο

: ένας χώρος ηρεμίας, απομόνωσης και περισυλλογής. Eίναι οικίσματα ή σπηλιές, αλλά ακόμα και αν κλείνονται στο εσωτερικό τους για να ικανοποιήσουν τον ύστατο σκοπό τους, την απομόνωση, έχουν πάντα αναφορά την φύση.

123

124

Στο πάρκο της Aκαδημίας Πλάτωνος στον μεγαλύτερο χώρο πρασίνου της ευρύτερης περιοχής υπάρχει ένα σκάμμα που προοριζόταν να γίνει υπόγειος χώρος στάθμευσης. Λόγω των αρχαιολογικών ευρημάτων οι εργασίες σταμάτησαν και το σκάμμα αφέθηκε ανέγγιχτο. Σε αυτήν την τομή του εδάφους, στην περιοχή που η Ακαδημία απομακρυσμένη από την πόλη έχει παραδοθεί στην φύση δημιουργείται το ερημητήριο. Με την βύθιση να επιτυγχάνει την απομάκρυνση από τον έξω κόσμο.

Στο βάθος τα δέντρα του πάρκου εισβάλουν στο σκηνικό θυμίζοντας στον περιηγητή την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται. Τα αρχαία του υπεδάφους περικυκλώνονται από στάχυα και μένουν εκεί να τηρούνται απροσπέλαστα. Αποτελεί μέρος μιας σχεδόν αφηρημένης σύνθεσης φυσικών αντικειμένων στο χώρο, μια σύνθεση της οποίας η μοναδική λειτουργία είναι να υποκινεί τον διαλογισμό.

125

127

128

Η τοποθέτηση των αρχετυπικών αρχιτεκτονικών στοιχείων είναι εκείνη που δημιουργεί μια νέα σχέση ανάμεσα στη μεγαλούπολη και τον Ελαιώνα. Με τις δυνάμεις επιρροής των σημείων να δημιουργούν περιοχές έντασης και ηρεμίας, αραιώσεις και πυκνώσεις. Με την επίδραση των σημείων να είναι συνεχώς μεταβαλλόμενη όπως και η εξάπλωση του ίδιου τόσο στο εσωτερικό του όσο και στο εξωτερικό του. Η κοιμισμένη ενδοχώρα τώρα ξυπνά. Οι χαρακτήρες του Ελαιώνα και οι αφηγήσεις τους εισάγονται στην νέα πολεμική σχέση. Όλοι μαζί τώρα, κάποιοι ξυπνούν, κάποιοι επιστρέφουν, άλλοι εμφανίζονται από το πουθενά και άλλοι αλλάζουν απλώς τη μάσκα τους. Με τους κήπους σαν αόρατος κάνναβος, ο οποίος πια τον έχει οργανώσει. Οι κήποι είναι αυτοί που τροφοδοτούν τις πολλαπλές κλίμακες, τα πολλαπλά ύφη και τις διαφορετικές φύσεις των παρεμβάσεων. Μια νέα πολεμική σχέση που δεν θα σταματήσει σε σταθερά όρια, θα είναι εναλλασσόμενη και θα τρέχει χωρίς παύσεις. Κήποι μεταξύ ορθολογικού και μυθικού, οργάνωσης και αταξίας επαναπροσδιορίζουν το τοπίο με τα ίδια του τα χαρακτηριστικά.

129

130

131

132

Η ΕΝΔΟΧΏΡΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΎΠΟΛΗΣ: ΚΑΡΠΌΣ EΛΑΊΟΥ

Η διπλωματική εργασία αυτή εκπονήθηκε μεταξύ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και του Πανεπιστήμιου Πατρών Ευχαριστούμε θερμά τους καθηγητές μας Τηλέμαχο Ανδριανόπουλο και Αθανάσιο Σπανομαρίδη που πίστεψαν στην συνεργασία μας και μας καθοδήγησαν παρόλο των δυσκολιών που υπήρξαν

Τους γονείς μας για την διαρκή στήριξη τους καθ’ όλη την διάρκεια της διπλωματικής μας εργασίας

Καθώς και τους φίλους μας Αγγελική, Μίλτο, Γιάννη, Κατερίνα, Φίλιππο, Νεφέλη, Νίκο και Ιάσονα για την ανεκτίμητη βοήθεια τους.

133