WRITING – DELETING – RE-WRITING: MODERN MUSEUMS IN ARCHEOLOGICAL SITES by tonia paparoupa

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ΔΙΑΛΕΞΗ 9ου ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΠΑΠΑΡΟΥΠΑ ΑΝΤΩΝΙΑ 22.09.2020

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗ 9ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ_ ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ_ ΠΑΠΑΡΟΥΠΑ ΑΝΤΩΝΙΑ ΑΘΗΝΑ 22 .9.2020

Ευχαριστώ τους ανθρώπους που με εμπνέουν και με στηρίζουν, που ακούνε τις ιστορίες μου και βρίσκονται στο πλάι μου τα τελευταία τρία χρόνια των σπουδών μου στη σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ευχαριστώ επίσης, τον καθηγητή μου και κοσμήτορα της σχολής, Δρ. Τουρνικιώτη Παναγιώτη, που μέσω της διδασκαλίας του μου έδωσε γνώση, κατεύθυνση και μέθοδο ώστε να ερευνώ αντικείμενα, που με αντιπροσωπεύουν και με αφορούν πρωτίστως σαν άνθρωπο κι έπειτα σαν νέα αρχιτέκτονα. Τέλος, ευχαριστώ δύο συμφοιτητές μου, τον Αναστάσιο Μαράντο και τον Μάρκο Βλάχο, οι οποίοι επισκέφτηκαν και φωτογράφισαν μουσεία της μελέτης μου, καθότι βρίσκονταν στην Πορτογαλία και Ισπανία αντίστοιχα, όσο οι παγκόσμιες συνθήκες δεν επέτρεπαν δικό μου ταξίδι στους τόπους αυτούς.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

01_ ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ_ Museum of Roman Theater_ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗ

1.1_ Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗΣ

1.2_ Η ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗΣ

1.3_ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗ

1.4_ Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

1.5_ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗΣ

02_ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ_ São Jorge Castle Archeological Site_ ΛΙΣΑΒΟΝΑ

2.1_ Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

2.2_ Η ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

2.3_ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗ ΛΙΣΑΒΟΝΑ

2.4_ Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

2.5_ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

03_

ΤΡΙΤΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ_ National Museum of Roman Art_ ΜΕΡΙΔΑ

3.1_ Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΡΙΔΑ

3.2_ Η ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΕΡΙΔΑ

3.3_ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗ ΜΕΡΙΔΑ

3.4_ Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

3.5_ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΡΙΔΑ

68 70

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

100

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι εφικτό να συνεχίσουμε να χτίζουμε πάνω στο προηγούμενο, ενώ ταυτόχρονα η αρχιτεκτονική που συνέβη χιλιάδες χρόνια πριν, σε κοινωνίες πολύ διαφορετικές και ταυτόχρονα πολύ όμοιες με τη δική μας, να αποτελεί την αφετηρία σκέψης, ηθικής και σχεδιασμού τον 21ο αιώνα; Τα δύο αυτά ερωτήματα αποτελούν τα θεμέλια της παρούσας έρευνας καθώς και προσωπικούς προβληματισμούς, που μέσα από το πρίσμα του παλίμψηστου νοηματοδοτούν τη διαδικασία της γραφής – διαγραφής – επανεγγραφής της αρχιτεκτονικής σε τόπους, που κατοικούνται αδιάλειπτα από την αρχαιότητα, φέροντας ίχνη πολλών πολιτισμών. Γίνεται, λοιπόν, προσπάθεια να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα, διαμέσου ρεαλιστικών, υλοποιημένων παραδειγμάτων μουσείων πάνω σε αρχαιολογικούς τόπους, της Ιβηρικής χερσονήσου. Κεντρικός άξονας της διερεύνησης είναι τα δίπολα παρελθόν – μέλλον και αρχαίο – σύγχρονο, που αποτελούν τα φίλτρα για την καταγραφή, ανάλυση και ερμηνεία τόπων με αρχαιολογικής σημασίας ευρήματα και ίχνη, τα οποία συνυπάρχουν με σύγχρονα αρχιτεκτονικά έργα, διατηρώντας μια αναλογία στην αντίθεση. Τα τρία μουσεία που απασχολούν την μελέτη αναδεικνύουν και προτείνουν τρόπους διαχείρισης της αρχαιότητας, μέσα από μια λογική που προάγει τη συνειδητή συμμετοχή του παλαιού στο σχεδιασμό του νέου, που αντιλαμβάνεται τα αρχαία όχι σαν παθητικούς δέκτες, αλλά ως στοιχεία που επιβάλλουν χωρικές και μορφικές διευθετήσεις.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ABSTRACT Is it possible to keep on building on traces of the past, while architecture, created thousands of years ago, in societies very different and at the same time very similar to ours, continuous to constitute a basis of thought, ethics and design in the 21st century? These two questions, as well as personal concerns, are fundamental for the present research, which through the prism of palimpsest signify the process of architecture in writing - deleting and rewriting in places, continuously inhabited since antiquity and thereby bearing traces of many different cultures. The present work is an attempt to answer those questions, based on realistic and already implemented examples of museums built on archeological sites in the Iberian Peninsula. The central investigation axis includes the dipoles past-future and ancient-modern, consisting a filter for recording, analysis and interpretation of sites with archaeological findings and traces, which coexist with modern architectural creations, maintaining an analogy in contrast. The three examples of museums, presented in the study, highlight and suggest ways of cope with antiquity, through a dialectic that promotes the conscious participation of the old in the design of the new and perceives the ancient not as passive receiver, but as an element that impose arrangements of space and format.

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΦΟΡΜΗ _ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ_ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Αφορμή για την επιλογή του θέματος της παρούσας διάλεξης, αποτέλεσε ο προσωπικός μου προβληματισμός, ως εκκολαπτόμενης αρχιτέκτονα, πάνω σε ερωτήματα, που απασχολούν την αρχιτεκτονική καθώς και επιστήμες άλλων κλάδων, όπως και απλούς ανθρώπους. Τα τελευταία τρία χρόνια μέσα από ερεθίσματα μαθημάτων και διαλέξεων της σχολής Αρχιτεκτόνων, συστήθηκε ένα προσωπικό αρχείο σημειώσεων που αφορούν το αντικείμενο της παρούσας εργασίας, στην οποία, λοιπόν, επιχειρείται η καταγραφή, ανάλυση και ερμηνεία τόπων με αρχαιολογικής σημασίας ερείπια και ίχνη, που η μελέτη τους εμπίπτει μεν στην επιστήμη της ιστορίας και αρχαιολογίας, αλλά συνδέονται άμεσα και συνυπάρχουν με το σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ορίζοντας μια ενδιαφέρουσα σχέση ανάμεσα στα δίπολα παρελθόν – μέλλον και αρχαίο - σύγχρονο. Αναδεικνύεται, με άλλα λόγια, ο δεσμός ανάμεσα στον τόπο και τη μνήμη, ένας δεσμός που ως συνέχεια του πολιτισμού, βιώνεται με όλες τις ανθρώπινες αισθήσεις και τονίζει την παρατήρηση χωρικών μεταλλάξεων και επάλληλων ιστορικών γραφών. Οι αρχαιολογικοί χώροι θεωρούνται συνεχιστές της αφήγησης της ιστορίας του τόπου και των ίδιων των ιχνών - αποτυπωμάτων. Στη μελέτη διερευνάται και αναδεικνύεται, επίσης, η έννοια του παλίμψηστου ως προτύπου, που νοηματοδοτεί τη διαδικασία της γραφής, διαγραφής και επανεγγραφής της αρχιτεκτονικής σε ένα συγκεκριμένο τόπο, ο οποίος κατοικείται αδιάλειπτα από την αρχαιότητα. Σκοπός είναι η ερμηνεία τοπίων, αρχιτεκτονικών μνημείων με ιστορικό βάθος και σύγχρονων

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

έργων, υπό το πρίσμα της λογικής του παλίμψηστου, καθότι μέσω αυτής μπορούν να διαβαστούν όλα τα διαφορετικά επεισόδια της συνεχόμενης ζωής που φιλοξένησαν και φιλοξενούν. Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητο να δοθεί ο ορισμός του παλίμψηστου, ώστε να αποσαφινιστεί η έννοια και ο λόγος για τον οποίο δανείστηκε ο όρος για την παρούσα εργασία. Παλίμψηστος-η-ο 1. (αφορά σε παπύρους, περγαμηνές, κώδικες κ.λπ.) είναι αυτός του οποίου το αρχικό κείμενο έχει αποξεσθεί, προκειμένου να γραφτεί νέο κείμενο 2. Παλίμψηστο (το) το χειρόγραφο παπύρου ή περγαμηνής, του οποίου η πρώτη γραφή έχει αποξεσθεί, για να γραφτεί νέο κείμενο (Μπαμπινιώτης 2002). Επομένως, η προσέγγιση χώρων ή κτηρίων μέσα από την τέταρτη διάσταση, αυτή του χρόνου, της διαχρονικότητας και της διάρκειας, που το παλίμψηστο αντιπροσωπεύει, είναι απαραίτητη για την κατανόησή τους ως σύγχρονες, αλλά και συνάμα ιστορικές οντότητες. Χρησιμοποιώντας το ως ερμηνευτικό εργαλείο, μπορεί κανείς να δει αυτά τα επεισόδια ζωής με τα μάτια του, να συνειδητοποιήσει και να αγκαλιάσει μ’ ένα βλέμμα το συμπιεσμένο χρόνο που έχει μπροστά του, να παρακολουθήσει την ιστορική αφήγηση όπως περιγράφεται από τις διαφορετικές στρώσεις της ιστορίας και να επηρεαστεί από αυτήν. Γίνεται, λοιπόν, προσπάθεια να παρουσιαστούν μεθοδολογικές δυνατότητες και εργαλεία, που βρίσκονται κάτω από μια ενιαία εννοιολογική ομπρέλα και διατίθενται στους αρχιτέκτονες, αποδεικνύοντας ότι η έννοια του παλίμψηστου μπορεί να γίνει οδηγός ή και πρότυπο σύγχρονης σκέψης και αρχιτεκτονικής δημιουργίας, που προωθεί διακριτικά και φανερά δομές τις αρχαιότητας, επαναπροσδιορίζοντάς τες και τοποθετώντας τες

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

στον παροντικό και ενδεχόμενα στο μελλοντικό σχεδιασμό. Σε μια εποχή που η καλλιτεχνική – αρχιτεκτονική δημιουργία έχει απομακρυνθεί από τη μίμηση ιστορικών προτύπων, όντας σε μια ατέρμονη προσπάθεια κατάκτησης της καινοτομίας και της πρωτοτυπίας, υφίσταται ο προβληματισμός, για το αν η σύγχρονη δημιουργία μπορεί να συνδεθεί με την ιστορία και τη μνήμη, χωρίς να υποτάσσεται στην τεχνολογία, τη μαζική παραγωγή, την επαναληπτικότητα και την επιχειρηματικότητα (Λαδά και Τσουκαλά 2017:159-167). Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Ίων Τερζόγλου « η κυριαρχία του παρόντος εις βάρος του παρελθόντος, η τεχνοκρατική εργαλειοποίηση της μνήμης στην εμπορευματοποιημένη, παγκοσμιοποιημένη αγορά των ‘star architects’ και του ακραίου ατομικισμού, είναι φαινόμενα που διαρκώς εξαπλώνονται» (Λαδά και Τσουκαλά 2017:97). Το ερώτημα που ανακύπτει, λοιπόν, είναι αν μπορεί να ευδοκιμήσει ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης – προσέγγισης – σχεδιασμού – αφήγησης μέσω της αρχιτεκτονικής και αν η αυθεντική μνήμη, η νοσταλγία και η ιστορικότητα, αποτελούν εργαλεία για τη διάνοιξη νέων οριζόντων στο σχεδιασμό του 21ου αιώνα. Έναν σχεδιασμό που να ξεχάσει την παροδικότητα της αρχιτεκτονικής και το προσωρινό κέρδος μέσα από τον ενθουσιασμό του πλήθους και να υποστηρίξει μια πιο στιβαρή και μόνιμη αρχιτεκτονική σε μια ταλαντευόμενη και μεταβαλλόμενη πραγματικότητα που ζούμε.

ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΕΣΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗ Σε προσωπικές σημειώσεις διατηρούνται οι φράσεις σπουδαίων αρχιτεκτόνων, αυτή του David Chipperfield που αναφέρει ότι ¨η ιστορία δε σταματά ποτέ, άρα ούτε τα κτήρια πρέπει να σταματούν¨, ενώ ταυτόχρονα ο Juhani Pallasmaa συμπληρώνει ότι ¨οι ανθρώπινες κατασκευές έχουν καθήκον να διατηρούν

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

το παρελθόν και να μας δίνουν τη δυνατότητα να βιώσουμε και να κατανοήσουμε τη συνέχεια του πολιτισμού και της παράδοσης¨. Ταυτόχρονα, παρατίθεται και η θέση του David Lowenthal ότι ¨κάθε μορφή επέμβασης πηγάζει από τον πόθο για διατήρηση και ανάδειξη του πρωτοτύπου και δεν χωράει αμφιβολία ότι προέρχεται από τη σεβαστή και νόμιμη επιθυμία για προστασία της ιστορίας και του πολιτισμού, όπως εκφράζεται μέσα από τα κτήρια και τις κατασκευές που έχουν επιζήσει μέχρι και τη σύγχρονη εποχή και παράλληλα από την εξίσου νόμιμη και σεβαστή προσπάθεια οικειοποίησης, που δίνει στα κτήρια αυτά ένα λόγο ύπαρξης και εξαργύρωσης του αρχικού σκοπού τους σαν ζωντανά, ενεργά στοιχεία του κτισμένου περιβάλλοντος¨ (Σαββίδης, 2014). Οι παραπάνω τοποθετήσεις, εμπίπτουν στον προβληματισμό που επιχειρεί να τεθεί στην παρούσα μελέτη και δίνουν το έναυσμα ώστε να αποσαφηνιστούν οι βασικές θέσεις της εργασίας και να δοθεί η κατεύθυνση, διαμέσου της οποίας γίνεται η ανάγνωση και η ανάλυση των μουσειακών χώρων που θα παρουσιαστούν. Η γενική προσέγγιση αυτού του κεφαλαίου, γίνεται υπό το κυρίαρχο πρίσμα των δίπολων παρελθόν – μέλλον και αρχαίο σύγχρονο, που διέπει εξάλλου όλη την έρευνα, ενώ επιχειρείται και η αναφορά σε πιο συγκεκριμένα στοιχεία και έννοιες που κρίνονται σημαντικές για την κατανόηση των ευρημάτων και των ερωτημάτων, που εν τέλει τίθενται. Αναμφίβολα, ο ένας εκ των δύο πόλων, αυτός του σύγχρονου είναι πιο ορισμένος και εύκολα διακρίνεται στο περιβάλλον από τον ερευνητή ή τον απλό θεατή του. Το σημείο που οφείλει να διευκρινιστεί είναι το αρχαίο, καθότι διαμέσου αυτής της λέξης έρχεται στη μνήμη μια τεράστια γκάμα εικόνων, με διαφορετικό ιστορικό βάθος και αξία. Τα ερείπια που διερευνώνται στην μελέτη, ανεξάρτητα από την αιτία που τα έφερε σε αυτή την κατάσταση,

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

η οποία δεν θα διερευνηθεί στα πλαίσια της εργασίας, αλλά θα θεωρηθεί δεδομένη, είναι κάτι περισσότερο από τα λείψανα μιας κατασκευής. Είναι αφηγητές ιστοριών, έργα τέχνης, ζωντανά μουσεία εκτεθειμένα στο δημόσιο βλέμμα. Είναι το σύνολο των στοιχείων εκείνων, που υπενθυμίζει την πάροδο του χρόνου, που μας αφήνει να χαθούμε σε αυτόν, χωρίς να μας ενδιαφέρει η ακρίβεια, αλλά η ανακάλυψη μιας χαμένης ύπαρξης, για την οποία άλλοτε γνωρίζουμε περισσότερα κι άλλοτε λιγότερα. Προκειμένου να κριθεί εύκολα και άμεσα, πότε ένα ερείπιο έχει αξία μνημείου, πρέπει να απαντώνται πέντε βασικά ερωτήματα που το αφορούν: 1) ποιά είναι η ποσότητα του κτισμένου που σώζεται; 2) ποιο είναι το νόημα που μεταδίδει; 3) Ο θεατής αντιλαμβάνεται την αρχική μορφή του κτηρίου, όσο αυτό εστί δυνατό; 4) Είναι εμφανής η διατήρηση και μεταφορά της χρονικότητας (παρελθόν – παρόν – μέλλον); 5) Διατηρούνται ιδιαίτερα γνωρίσματα που το κάνουν να ξεχωρίζει; Τις παραπάνω ερωτήσεις απαντούν σίγουρα οι ειδικοί επί του θέματος επιστήμονες αλλά και οι σχεδιαστές αρχιτέκτονες που αναφέρονται στη συγκεκριμένη εργασία και τις θέτουν σε πρώτο πλάνο, την ώρα της συνθετικής διαδικασίας. Παρόλα αυτά, θεωρείται σκόπιμο στο συγκεκριμένο σημείο να παρατεθούν μερικά στοιχεία που αντιλαμβάνεται κανείς ως απλός θεατής, όταν βρίσκεται δια ζώσης σε έναν αρχαιολογικό χώρο. Η κρυμμένη ψυχή των ερειπίων, αναμφίβολα ασκεί μια γοητεία μοναδική, επειδή στην ουσία πρόκειται για ζωντανούς οργανισμούς, που μεταλλάσσονται μέσα στο βάθος του χρόνου και δίνουν ανοιχτή μάχη με τη φύση και τον άνθρωπο. Η αισθητική τους, επίσης, καθηλώνει μέσα από την αρμονία και την ενότητα με το περιβάλλον και το έδαφος. Τα δοχεία ζωής, που σήμερα είναι άδεια, παραμένουν γοητευτικά και μυστηριώδη. Δεν είναι λίγες οι φορές, που φαντάζεται κανείς

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ως επισκέπτης ενός τέτοιου χώρου, ότι κάποτε εδώ υπήρξε ζωή, ηχούσαν φωνές, γεννιούνταν άνθρωποι και νέες εμπειρίες. Τότε είναι που έρχεται αντιμέτωπος με το κενό, με τη συνειδητοποίηση της απουσίας λόγω της αποσύνθεσης της ύλης και της φθαρτότητας, που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του. Οι άνθρωποι συνήθως έχουν στο μυαλό τους τις κατασκευές, ως κάτι ανθεκτικό, το οποίο όμως στις περιπτώσεις που θα μελετηθούν, τελεί υπό συνθήκες φθοράς και κατάρρευσης, αφήνοντας κάποιες φορές εμφανή λίγα μόνο ιστορικά ίχνη. Ακόμη πιο έντονες είναι οι εντυπώσεις όταν τα ερείπια αποκαλύπτονται μέσω ανασκαφικών έργων, οπότε έρχονται στην επιφάνεια σε παροντικό χρόνο, σαν να αναδύονται μέσα στο σύγχρονο περιβάλλον, έχοντας επάνω τους τη σκόνη του χώματος που κάλυπτε παρελθοντικές αλήθειες και ζωές. Το συγκλονιστικό αυτό γεγονός εγείρει μια σειρά εύλογων ερωτημάτων, όπως: Ποιοι έζησαν εδώ; Ποιοι περπάτησαν σε αυτό το δρόμο; Ποιοι παρακολούθησαν παραστάσεις σε αυτό το θέατρο; Πώς ήταν η καθημερινή ζωή τους; Πόσες γενιές ήρθαν κι έφυγαν; Πόσο μεγάλη να ήταν αυτή κατασκευή; Ποια τα χρώματα και η σύνθεσή της; Γιατί εγκαταλείφθηκε τόσο πολύ ο χώρος; Δεν έχουμε όλοι την ίδια αντίληψη της αξίας των ερειπίων; Αυτά είναι μόνο μερικά ερωτήματα, τα οποία δημιουργούν ασυναίσθητα, μια σειρά σεναρίων, που είναι εντελώς υποκειμενικά, μερικά εκ των οποίων υποδηλώνονται από τον ίδιο τον τόπο, διδάσκονται από το ανασκαφικό εύρημα ή το ήδη εμφανές κατάλοιπο. Πιο συγκλονιστική διαπίστωση όμως, αποτελεί το γεγονός ότι το στοιχείο που ελκύει περισσότερο σε μέρη με ιστορικό φορτίο, είναι η ατράνταχτη αυθεντικότητά

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

τους. Μια αυθεντικότητα που είναι δυσεύρετη στη σύγχρονη ζωή. Το συναίσθημα ότι πρόκειται για κάτι, που δεν είναι προσωρινό, αλλά επέζησε επί αιώνες, κάτι που δεν προορίζεται για κατανάλωση, που δεν προέρχεται από μαζική παραγωγή είτε τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό είναι που προσδίδει αυτόματα στους αρχαιολογικούς χώρους κύρος. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει, λοιπόν, ότι η εμπειρία της επίσκεψης σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο παράγει συναισθήματα, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο έντονα, ανάλογα με τις προσωπικές προσλαμβάνουσες, τις μνήμες και τους συνειρμούς του καθενός. Συναισθήματα όπως το δέος, η μελαγχολία, ο φόβος, η αποστροφή, η περιέργεια, η αποδοχή, ο θαυμασμός και η ικανοποίηση. Συμβαίνει, λοιπόν, και αποτελεί μια ξεχωριστή εμπειρία για τον καθένα, διαμέσου της αφοπλιστικής ειλικρίνειας του εκάστοτε τόπου και χώρου, της εμφανούς φθοράς, της γήρανσης, της απλότητας, της γύμνιας και της αλλόκοτης σιωπής που, συνήθως, κατοικεί εκεί. Τα λόγια του Jacques Derrida έρχονται να ενισχύσουν την παραπάνω τοποθέτηση, καθώς υποστηρίζει ότι ¨το ερείπιο δε βρίσκεται μπροστά μας. Δεν είναι ούτε θέαμα, ούτε ένα αντικείμενο αγάπης. Είναι μια εμπειρία από μόνο του: δεν είναι ούτε το εγκαταλελειμμένο εν τούτοις μεγαλειώδες ακόμα θραύσμα της ολότητας, ούτε απλά ένα θέμα της μπαρόκ κουλτούρας. Για την ακρίβεια δεν είναι θέμα, καθώς καταστρέφει το θέμα, τη θέση, την παράσταση ή την αναπαράσταση του οτιδήποτε και των πάντων. Το ερείπιο είναι αυτή η μνήμη που είναι ανοιχτή σαν το μάτι, ή σαν την τρύπα στο κόκκαλο που σε αφήνει να δεις χωρίς να σου δείχνει τίποτα απολύτως, τίποτα απ’ όλα.¨

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η προσέγγιση του θέματος γίνεται μέσα από σύγχρονα παραδείγματα παρεμβάσεων και μουσειοποίησης σε αρχαιολογικούς χώρους, ενώ θεωρείται δεδομένη, η σημασία των ανασκαφικών ευρημάτων και ερειπίων, όπως δεδομένος ταυτόχρονα θεωρείται ο σεβασμός και η προσωπική ανάγκη – ίσως και αγωνία – για τη διατήρηση και συνάμα ανάδειξη αυτών, σε ένα σύγχρονο περιβάλλον που έχει χάσει την ταυτότητά του και έχει υπερβεί κάθε όριο ταχύτητας, αλλοιώντας την έννοια του χρόνου, πόσο μάλλον των διδαγμάτων που παίρνουμε από το πέρας του και τις επάλληλες γραφές, που αφήνει στην αρχιτεκτονική κληρονομιά. Σκοπός της μελέτης είναι η ανάγνωση των σύγχρονων παρεμβάσεων ως υπερκείμενων αρχιτεκτονικών στοιχείων που βασίζονται πάνω σε διατηρητέα, υποκείμενα κατάλοιπα και ταυτόχρονα η ανάδειξη της αξίας των σύγχρονων στοιχείων τόσο για την εαυτή τους σημασία, όσο και για το ρόλο τους ως συνδετικοί κρίκοι με τα υποκείμενα. Θα αναζητηθεί, λοιπόν, γεωγραφικά το δίπολο αρχαίο σύγχρονο σε τόπους, που αποτελούν ένα συνονθύλευμα ιστορικών ιχνών τα οποία, είτε αναδύονται από το έδαφος σημειακά και δίνουν το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη, είτε είναι εμφανή στον ιστό της πόλης και ενεργά στη συλλογική μνήμη. Οι υπό μελέτη τόποι επιδιώκεται να προσιδιάζουν στο ελληνικό, μεσογειακό ταμπεραμέντο, με κοινά χαρακτηριστικά όπως το φως, η παρουσία του νερού, ο άνεμος και το είδος της φύτευσης, έχοντας πάντα και σαφώς, μια δική τους προσωπική ευαισθησία. Τέτοια δεδομένα, κρίνεται συνολικά ότι διαθέτει προς μελέτη, η Ιβηρική χερσόνησος.

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Θα γίνει εστίαση σε επιμέρους, κάθε φορά, σημεία εντός πόλεων, που τα χαρακτηριστικά τους ποικίλουν κι έχουν να μας δώσουν μια διαφορετική ή ιδιαίτερη πληροφορία. Είναι σημαντικό για την πληρότητα της έρευνας να μελετηθούν περιβάλλοντα που έχουν εμφανείς αντιθέσεις μεταξύ τους τόσο στην κλίμακα και το εμβαδόν που καταλαμβάνουν οι αρχαιότητες, όσο και στο σύγχρονο περιβάλλον στο οποίο αναφέρονται. Σημειώνεται ότι πρόθεση της έρευνας, είναι να αναδειχθούν τόσο περιπτώσεις παρεμβάσεων μεγάλης κλίμακας όσο και περιπτώσεις μουσειακών χώρων, που δεν είναι γνωστοί στο ευρύ κοινό, αλλά είναι αξιοσημείωτοι καθότι έχουν στοιχεία, όπως ο σεβασμός στο υφιστάμενο πολύπλοκο περιβάλλον τους, η ανάδειξη του αρχαίου στοιχείου ως συνθετικό εργαλείο και η συνολικά λιτή αλλά άκρως διδακτική εικόνα τους. Πιο συγκεκριμένα, λοιπόν, η προσέγγιση του θέματος ακολουθεί μια τυπική και επαναλαμβανόμενη λογική για κάθε μουσείο ξεχωριστά. Αρχικά, γίνεται προσδιορισμός του τόπου και δίνονται μερικά χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του, ακολουθεί στρωματογραφική ανάλυση και σημείωση κομβικών σταθμών της ιστορίας του τόπου, οι οποίοι επίδρασαν στην αρχιτεκτονική του. Στη συνέχεια, επιχειρείται μια σύντομη περιγραφή του περιβάλλοντος στο οποίο εντάσσεται το μουσείο, αναφέροντας κάποια ειδικά χαρακτηριστικά πολεοδομικής φύσεως. Ακολούθως, γίνεται γνωριμία με τον αρχιτέκτονα του εκάστοτε έργου και η περιγραφή κλείνει με την ανάλυσή του, μέσα από τη λογική του βλέμματος και της εμπειρίας ενός ρεαλιστικού επισκέπτη. Η κατοίκηση του χώρου, για όσο διαρκεί η επίσκεψη και η υποβολή του σώματος σε χωρικές συνθήκες που αναφέρονται σε ένα πολύ παρελθοντικό χρόνο, που συνυπάρχει ή εκτίθεται με φόντο το σύγχρονο, αφορά τη συγκεκριμένη μελέτη. Στοιχεία της διαδρομής όπως η διάσταση και η διαδοχή των

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

χώρων, οι κλίμακες των δομικών και μορφολογικών στοιχείων, ο χειρισμός του φωτός, οι υλικότητες και οι υφές θα αποτελέσουν σημεία αναφοράς.

01 _Πρώτος σταθμός _ Museum of the Roman Theater _ José Rafael Moneo _Καρθαγένη Ισπανία _2008

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

1.1 O ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗΣ Ο πρώτος σταθμός της παρούσας εργασίας, μας τοποθετεί γεωγραφικά στην πόλη της Καρθαγένης, στην αυτόνομη περιφέρεια της Μούρθια, Νοτιοανατολικά της Ιβηρικής χερσονήσου, στην Ισπανία. Πρόκειται για μια παραθαλάσσια πόλη της Μεσογείου με τα αντίστοιχα κλιματικά χαρακτηριστικά. Ο πληθυσμός της κατά την απογραφή του 2007 ανερχόταν σε 218.210 κατοίκους, γεγονός που την καθιστά την 24η μεγαλύτερη πόλη της Ισπανίας. Διαθέτει το δικό της σήμα, εμπνευσμένο από την ιστορία της ως φρούριο, το οποίο γραφιστικά τοποθετείται στο γαλάζιο φόντο μιας ταραγμένης θάλασσας, ενώ κόκκινα λιοντάρια σε στιγμιότυπα επίθεσης, δηλώνουν με συμβολικό τρόπο τον πολεμικό χαρακτήρα της πόλης και τις μάχες που δόθηκαν στον τόπο, από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Το όνομά της προέρχεται από την μητρική της πόλη, την Καρχηδόνα, καθότι ονομάστηκε αρχικά από τους Φοίνικες Εικόνα 1. Η θέση της Καρθαγένης στον ευρωπαϊκό χάρτη

¨νέα πόλη¨, δηλαδή ¨Kart-hadasht¨. Εκτός από το φυσικό της λιμάνι, η Καρθαγένη είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, τόσο για την Καρχηδόνα όσο και για τη Ρώμη αργότερα, λόγω της εγγύτητάς της με πλούσια ορυχεία αργύρου (Britannica, 2020).

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 2. Η σημαία της Καρθαγένης

Εικόνα 3. Άποψη της Καρθαγένης. Φαίνεται η κλίμακα των αρχαίων μέσα στο σύγχρονο αστικό ιστό

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

1.2 Η ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗΣ

της επεκτατικής πολιτικής των Ρωμαίων, συμμετείχε και ο

Σχετικά πρόσφατα, τα τελευταία περίπου 28 χρόνια, οι

την πόλη και πραγματοποίησε μεγάλα έργα υποδομής.

αυτοκράτορας Αύγουστος, που τον 1ο αιώνα π.Χ. αναμόρφωσε

πολιτικοί και διοικούντες της πόλης, έθεσαν ως στόχο να χαρακτηριστεί το άλλοτε πολεμικό λιμάνι, ως ¨λιμάνι των

Κοντά στο 425 μ.Χ. η Καρθαγένη απειλήθηκε από Άραβες

πολιτισμών¨. Έτσι, έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στο παρελθόν,

εισβολείς, δέχτηκε βανδαλισμούς και επίθεση, ενώ το 461 μ.Χ.

συνεργάστηκαν άψογα με μελετητές και αρχαιολόγους και

η ναυμαχία για την υπεράσπιση της πόλης, τελείωσε με μεγάλη

διαμέσου εκτεταμένων ανασκαφικών έργων, έφεραν στην

ήττα του ρωμαϊκού στόλου, που καταστράφηκε ολοσχερώς.

επιφάνεια θησαυρούς της ρωμαϊκής εποχής, οπότε και η

Μετά την πτώση της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και

πόλη βρισκόταν σε ακμή. Η ανακάλυψη και ανασκαφή

τη δημιουργία των γερμανικών βασιλείων της Ισπανίας,

του θεάτρου της Καρθαγένης, είναι ένα από τα εκπληκτικά

περίπου το 550 μ.Χ. η πόλη κατακτήθηκε από τον βυζαντινό

αρχαιολογικά ευρήματα της πόλης και αποτελεί χαρακτηριστικό

αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α’. Παρά το γεγονός, ότι δεν

δείγμα της παρουσίας και δραστηριότητας των Ρωμαίων

υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία, σχετικά με την οργάνωση

στην περιοχή. Το διάστημα 1996-2003 ολοκληρώνεται

αυτών των περιοχών από τους Βυζαντινούς, καθότι το

η πλήρης ανασκαφή του θεάτρου και μπορεί να γίνει

κέντρο βάρους ήταν στην

αντιληπτή, πλέον, η σχέση του με τον σύγχρονο αστικό ιστό.

πληροφορία ότι η Καρθαγένη έγινε το έτος 615 μ.Χ.

Κωνσταντινούπολη, υπάρχει

πρωτεύουσα της βυζαντινής επαρχίας της Ισπανίας. Το 622 Επομένως, με αφορμή το παραπάνω ιστορικό, θα γίνει

μ.Χ. οι Βησιγότθοι, υπό την ηγεσία του βασιλιά Suintila,

μια σύντομη ανασκόπηση της ιστορίας της πόλης, που

κατέστρεψαν ολοσχερώς την πόλη, προκαλώντας βαθιά ύφεση.

χαρακτηρίζεται από έντονο στρατιωτικό και ναυτικό παρελθόν και ξεκινά τον 3ο π.X. αιώνα, οπότε και οργανώθηκε ο

Μεταγενέστερα, κατά τη διάρκεια της αραβικής κυριαρχίας

πρώτος οικισμός, ενώ ενδείξεις ναυσιπλοΐας και εμπορίου

της Καρθαγένης, σημειώνεται ανάκαμψη και κτίζεται μια

υπάρχουν ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. Η Καρθαγένη όμως,

οχυρωμένη ακρόπολη. Το 1250 μ.Χ. αποτελεί μια σημαντική

λόγω της στρατηγικής της θέσης, λειτούργησε σύντομα ως

ημερομηνία για την πόλη, οπότε η επισκοπή της Καρθαγένης

ορμητήριο για την κατάκτηση και της υπόλοιπης Ισπανίας, όταν

αποκαταστάθηκε και δημιουργήθηκε το Τάγμα της Σάντα

ιδρύθηκε ως πόλη από τους Καρχηδονίους το έτος 227 π.Χ.

Μαρία της Ισπανίας, για τη ναυτική άμυνα και την υπεράσπιση

Το 209 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Escipiοn κατέκτησε την

του Στέμματος της Καστίλης.

πόλη και από τότε κατοικήθηκε με το νέο της όνομα Carthago Nova και υπήρξε μια από τις σημαντικότερες ρωμαϊκές

Στα χρόνια που ακολούθησαν η πόλη είχε λίγους κατοίκους, ενώ

πόλεις - castrum της Ισπανίας επί σειρά αιώνων. Στη διαδικασία

περίπου 200 χρόνια αργότερα, το 1464 μ.Χ. ο βασιλιάς Ερρίκος Δ’

της

¨Ban-

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

της Καστίλλης, άρχισε μέσα από χορηγίες να επενδύει στην πόλη

Ιδιαίτερα

σημαντική

της Καρθαγένης. Έτσι κτίστηκε κάστρο και θεσπίστηκε νόμος

co de Cartagena¨ το 1900 μ.Χ. Επίσης, μια σημαντική

για την είσπραξη των φόρων από τους πολίτες. Στις περιόδους

ανάπτυξη

βασιλείας του Καρόλου Α’ και του Φελίππε Β’, ενισχύεται ξανά

μέχρι και το ξέσπασμα του ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου το

ο στρατιωτικός και αμυντικός ρόλος της πόλης. Λειτούργησε

1936-1939 μ.Χ. Η Καρθαγένη ήταν η τελευταία πόλη που

ως βάση, και στρατιωτικός θύλακας, με ενισχυμένα τείχη και

καταλαμβάνεται από το στρατό, την 31η Μαρτίου του 1939 μ.Χ.

οχυρωμένο λιμάνι. Ωστόσο, ο αριθμός του πληθυσμού άλλαξε

Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα χαρακτηρίστηκε από την ανάπτυξη

απότομα, λόγω των επιδημιών που χτύπησαν επανειλημμένα

της ενέργειας, των βιομηχανιών και της ναυπηγικής βιομηχανίας.

την περιοχή, με ιδιαίτερα σοβαρό το έτος 1648 μ.Χ. όπου

Μια βιομηχανία που στα χέρια του κράτους καταστράφηκε

περίπου 14.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε τρεις μήνες.

μέσα σε λίγα χρόνια και η περιοχή βυθίστηκε σε βαθιά κρίση.

σημειώθηκε

(Britannica, 2020). Η Καρθαγένη γνώρισε μεγάλη ανάκαμψη ως ναυτηλιακή πρωτεύουσα της Μεσογείου το 1726 μ.Χ. Ταυτόχρονα, επεκτείνεται ο ασφαλής και κατοικήσιμος αστικός χώρος με την κατασκευή ενός νέου μεγαλύτερου τείχους και την άφιξη των Ισπανών Βουρβόνων.

Διάγραμμα 1. Στρωματογραφική ανάλυση Καρθαγένης

ήταν στις

δημιουργία αρχές

του

20ου

αιώνα

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εικόνα 4. Σημειώνεται το σύνολο της παρέμβασης του Moneo και η σχέση με την πόλη

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

1.3 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Κρίνεται σκόπιμο, στο σημείο αυτό να δοθούν πληροφορίες

ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗ

για κάποια ειδικά χαρακτηριστικά των τριών υφιστάμενων πόλων της παρέμβασης. Πρόκειται για κατασκευές με εντελώς

Το Μουσείο ρωμαϊκού θεάτρου στην πόλη της Καρθαγένης,

διαφορετικό μέγεθος, μορφή, υλικό και χρήση. Για τους

αποτελεί ιδιάζουσα, και συνάμα άκρως ενδιαφέρουσα περίπτωση

μελετητές, που κλήθηκαν να σχεδιάσουν τους νέους χώρους ζωής

μελέτης, που επαναπροσδιορίζει μέσα από τις σαφείς επιλογές

στο εσωτερικό - όπως αυτό κάθε φορά ορίζεται και ερμηνεύεται

του αρχιτέκτονα, το κατά τα άλλα πολύπλοκο ζήτημα τόσο της

- των παλαιών κελυφών, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο

επανάχρησης της αρχιτεκτονικής του παρελθόντος, που φτάνει

άμεσος διάλογος με τα ίχνη της ιστορίας. Μιας ιστορίας που

σε ποικίλα χρονικά βάθη, όσο και το ζήτημα της διαχείρισης

γραφόταν πάνω σε υφιστάμενα αρχαιολογικά ευρήματα, σε

αρχαιοτήτων. Η προσέγγιση του παραδείγματος αυτού, γίνεται

κατεστραμμένα από πολέμους μεσαιωνικά μνημεία και σε

για την ανάδειξη ζητημάτων ένταξης και ενσωμάτωσης, μεγάλης

κτήρια που συμβολίζουν την αίγλη των πρόσφατων βασιλικών

κλίμακας αρχαίων ανασκαφικών ευρημάτων στο κέντρο ενός

χρόνων. Πιο αναλυτικά, λοιπόν, τα μέλη – κατασκευές –

σύγχρονου αστικού ιστού. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι

λείψανα, που συμμετέχουν στην διαδικασία μουσειοποίησης,

τα υφιστάμενα κτήρια – αρχαία μνημεία στην πλειοψηφία τους

αναφέρονται με σειρά βάσει του χρονικού τους βάθους.

- είναι πολλά σε αριθμό και διασκορπισμένα σε μια ολόκληρη γειτονιά της παλιάς πόλης.

Χτισμένο τον 1ο αιώνα π.Χ. το θέατρο, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, όταν αυτή, μάλιστα, βρισκόταν

Επομένως, δεν οριοθετείται μόνον ένας συγκεκριμένος

στην ακμή της και πλέον ώριμη άφησε στις επόμενες γενιές

αρχαιολογικός χώρος ή ένα ιστορικό κτήριο, στο οποίο

μνημειώδεις κατασκευές. Πρόκειται για ένα αρχιτεκτόνημα

έγιναν

επανάχρηση,

με υπαίθρια αμφιθεατρική διάταξη με έντονα κοινωνικό

αλλά τρεις διαφορετικού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα πόλοι,

χαρακτήρα και σκοπό, το οποίο στην εποχή του, χρησίμευε για

προερχόμενοι από σπουδαίες ιστορικές περιόδους και τους

τη φιλοξενία θρησκευτικών τελετουργιών, αγώνων μουσικής

οποίους ο αρχιτέκτονας José Rafael Moneo, κλήθηκε από τους

και ποίησης, θεατρικές παραστάσεις και συνελεύσεις αρχόντων.

διοικητικούς παράγοντες της πόλης, το 2002, να αξιολογήσει,

Η χωρητικότητά του φτάνει τους 7.000 θεατές. Επομένως,

να ερμηνεύσει, να συνδέσει και να δημιουργήσει, εν τέλει,

η θέση του μέσα στον τότε αστικό ιστό, ήταν κομβική.

μια ολόκληρη πορεία, διαμέσου αυτών. Μια πορεία που

(teatroromanocartagena, History of a Discovery, 2010).

διαμορφώσεις,

τροποποιήσεις

και

ταυτόχρονα να αφηγείται την ιστορία τους. Έτσι μπορεί ο επισκέπτης του Μουσείου να βρει την είσοδο στην πλατεία

Προσεγγίζοντας, λοιπόν, το θέμα της χωροθέτησης του

του Δημαρχείου, να περιηγηθεί σε ποικίλους ενδιάμεσους

θεάτρου, πρέπει να επισημάνουμε, ότι γενικότερα η ρωμαϊκή

χώρους και να φτάσει στο κέντρο του ρωμαϊκού θεάτρου.

αυτοκρατορία

προώθησε

μια

συστηματική

πολιτική

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

εποικισμού στα εδάφη που κατακτούσε. Στόχος ήταν η εδραίωση της κατοχής, η αστικοποίηση και ο εκρωμαϊσμός των τοπικών πληθυσμών. Οι Ρωμαίοι, συνήθως, έχτιζαν πρώτα οχυρωμένα στρατόπεδα, αρκετά εκ των οποίων αποτέλεσαν και τους πυρήνες των μεταγενέστερων νέων πόλεων. Γενικά χαρακτηριστικά μιας ρωμαϊκής πόλης είναι η μνημειακότητα, η μεγάλη της έκταση, η τεχνολογία των χυτών υλικών και η εξέλιξη της θολοδομίας, που βοηθά στην ένταξη πολλών Εικόνα 5. Σημειώνονται σε γενική αναπαράσταση, οι βασικοί οδικοί άξονες μιας τυπικής αρχαίας πόλης castrum της ρωμαϊκής εποχής

λειτουργιών, που σχετίζονται με την ψυχαγωγία ή με την απασχόληση της μάζας και την εξυπηρέτηση των πρακτικών αναγκών των πολιτών (δίκτυα, αγωγοί, γέφυρες, forum). Η Καρθαγένη, λοιπόν, ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, φέρει τα χαρακτηριστικά της πολεοδομίας των Ρωμαίων, που την κατατάσσουν στην κατηγορία πόλης – αυτή του castrum, γεγονός που δικαιολογείται τόσο από τη στρατηγική σημασία της γεωγραφικής της θέσης, όσο και από τα κατάλοιπα της αρχαίας πολεοδομίας, που είναι εμφανή μέχρι σήμερα. Μέρος του σύγχρονου και βασικού, οδικού δικτύου θα μπορούσε να αποτελεί τμήμα από τα τείχη της παλιάς πόλης ενώ ταυτόχρονα είναι εμφανείς οι δύο αρχαίοι οδικοί άξονες cardo – decumanus. Στο σύγχρονο χάρτη της Καρθαγένης, είναι εύκολο να σημειωθούν οι συσχετίσεις με το πολεοδομικό παρελθόν. Επομένως αν σκεφτεί κανείς, την αρχιτεκτονική αξία

και

τη σημασία του θεάτρου για την πόλη και την κοινωνία, αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατόν να παρέμεινε στην αφάνεια για πολλούς αιώνες, ένα μνημείο τέτοιας εμβέλειας και Εικόνα 6. Σημειώνονται στον υφιστάμενο χάρτη της Καρθαγένης, οι βασικοί οδικοί άξονες και τα τείχη, της αρχαίας πόλης

διαστάσεων. Αυτό οφείλεται, αφενός στο γεγονός ότι είναι κτισμένο σε έναν από τους λίγους τομείς της πόλης, που

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

καλύφθηκαν από μεταγενέστερα κτίσματα, μεγάλης σημασίας για την εκάστοτε εποχή και αφετέρου στο ότι η συγκεκριμένη γειτονιά, αν και δημοφιλής σήμερα, στο παρελθόν είχε υπάρξει μια από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της πόλης, οπότε και απουσίαζε το ενδιαφέρον διατήρησης της αρχαίας κληρονομιάς, καθότι προείχε η ανάγκη επιβίωσης. Έτσι, η μερική επικάλυψη του θεάτρου από τον καθεδρικό ναό της Santa Maria la Vieja, που σήμερα αποτιμάται ως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κτίσματα αυτού του αρχαιολογικού χώρου, είναι μόνο το τελικό αποτέλεσμα μιας περίπλοκης διαδοχής αστικών δομών και στρωμάτων κατοίκησης ανά τους αιώνες. Όλα τα προαναφερθέντα, έχουν καταστήσει την περιοχή πραγματικό αφηγητή της ιστορίας, η οποία τεκμηριώνεται άμεσα, από τα λείψανά της και είναι ορατή στον περιηγητή – κάτοικο - επισκέπτη της. Η μερική υπέρθεση του καθεδρικού ναού στο επάνω μέρος του ρωμαϊκού θεάτρου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης αρχαιολογικής συλλογής. Βρισκόταν σε κατάσταση ερειπίου από το 1936 μ.Χ. όταν καταστράφηκε η πόλη κατά τον ισπανικό εμφύλιο από εθνικιστικές δυνάμεις. Η ιστορία του ναού, όμως, φτάνει σε βάθος αιώνων, όταν ακόμη οι κάτοικοι της πόλης, που βρισκόταν υπό αραβική κυριαρχία, ήταν μουσουλμάνοι. Το 1243 μ.Χ. ο Alfonso X της Καστίλλης ξεκίνησε εκστρατεία, για να ανακαταλάβει το Βασίλειο της Μούρθια, στο οποίο ανήκε η Καρθαγένη και ζήτησε από τον Πάπα IV, να αποκαταστήσει τη μητρόπολή της. Όμως η εκκλησία τα επόμενα χρόνια, έχασε τον τίτλο της ως καθεδρικός κι έγινε ένας απλός ενοριακός ναός. Στα τέλη του 19ου αιώνα, σημειώνεται η πρώτη παρέμβαση αποκατάστασης του ναού,

Εικόνα 7. Στιγμιότυπα του 1996 και του 2008. Φαίνεται η κατάσταση πριν τις ανασκαφές και η σημερινή εικόνα του Μουσείου

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

αφού κατέρρευσαν τμήματά του. Η εν λόγω αποκατάσταση έγινε από τον αρχιτέκτονα Victor Beltrí, σε ρωμανικό ρυθμό, αλλά κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου, και συγκεκριμένα το 1936 μ.Χ. δέχτηκε επίθεση και τμήμα της καταστράφηκε ολοσχερώς. Τρία χρόνια αργότερα βομβαρδίστηκε και έμεινε εγκαταλειμμένη, φέροντας σημαντικά ίχνη φθοράς και πολέμου. Η κατασκευή ήταν αρθρωμένη γύρω από τρία παρεκκλήσια, ένα κεντρικό και δύο πλευρικά. Υπήρχε, επίσης, ένας Εικόνα 8. Η ποικιλία στην υλικότητα του ναού

πύργος με καμπαναριό και δίπλα στον καθεδρικό ναό, στα βόρεια, υπήρχε μια προσαρτημένη κατασκευή, που σχημάτιζε ένα σύνολο με το ναό, όμοιο με τη λογική του βυζαντινού μοναστηριού, στο οποίο κατοικούσαν οι κληρικοί.

Εικόνα 9. Κάτοψη του ναού με τα παρεκκλήσια

Εικόνα 10. Το εσωτερικό του ναού όπως σώζεται

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Για

τον

τρίτο

πόλο

του

συνόλου

της

παρέμβασης,

το παλάτι Pascual Riquelme, δεν υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές για την πρώτη φάση κατασκευής του. Βρίσκεται στην πλατεία του Δημαρχείου, πλησίον του ρωμαϊκού θεάτρου και ανακαινίστηκε το 1908 μ.Χ. από τον αρχιτέκτονα T. Rico Valarino, ο οποίος ξεκινώντας από ένα προϋπάρχον κτήριο, έδωσε έμφαση στην πρόσοψή του και ιδιαίτερα στην κορυφή, που είναι χαρακτηριστική του καταλανικού μοντερνισμού. λευκό

Μια ασπίδα με καμπύλες από λαξευμένο

μάρμαρο,

ήταν

ενσωματωμένη

στην

πρόσοψη

δημιουργώντας κάδρο, τονίζοντας το σημείο, όπου υψώνονται εσωτερικά οι θόλοι του πύργου. Το κτήριο κατοικήθηκε τον 19ο αιώνα ως παλάτι της οικογένειας Pascual de Riquelme. (teatroromanocartagena, History of a Discovery, 2010).

Εικόνα 11. Διακοσμητική λεπτομέρεια της όψης του παλατιού Pascual Riquelme

Εικόνα 12. To παλάτι με τη σύγχρονη μεταλλική προσθήκη. Φαίνεται η σχέση του με τον αστικό ιστό και την κοινωνική ζωή της πόλης

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εικόνα 13. Ο αρχιτέκτονας José Rafael Moneo

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

1.4 Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

αρχιτεκτονικής

του

Graduate

School

Design

33 του

Πανεπιστημίου του Harvard, θέση που κατείχε μέχρι το 1990. Ο José Rafael Moneo Vallés, κάτοχος βραβείων Pritzker Prize,

Ο Moneo δείχνει ότι γνωρίζει και χειρίζεται άρτια τους

RIBA Gold Medal και του Praemium Imperiale της Ιαπωνίας ,

όρους του παιχνιδιού των καλών αναλογιών, αλλά και την

γεννήθηκε στη μικρή πόλη Tudela της Ισπανίας στις 9 Μαΐου το

απόδοση ειδικού χαρακτήρα στα κτήριά του που με διάφορους

1937. Το ‘54 πήγε στη Μαδρίτη για να σπουδάσει αρχιτεκτονική

τρόπους αναδεικνύονται ενδιαφέροντα. Αυτό σημαίνει ότι

και το ‘61 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο. Έπειτα εργάστηκε

επικοινωνεί σωστά την αρχιτεκτονική του πράξη, όχι μόνο με

στο Hellebaeck της Δανίας, και συνεργάστηκε με τον Jørn

συναδέλφους και κριτικούς, αλλά και με τον απλό άνθρωπο

Utzon, ενώ πριν επιστρέψει στην Ισπανία το ‘62, ο Moneo

– χρήστη – θεατή – επισκέπτη των δημιουργημάτων του.

λέει χαρακτηριστικά ¨ταξίδευα στις σκανδιναβικές χώρες, όπου ήμουν αρκετά τυχερός και γνώρισα τον Alvar Aalto στο

Ο Moneo διακατέχεται από την αίσθηση της παράδοσης και

Ελσίνκι¨. Μόλις επέστρεψε στη Μαδρίτη το ‘62, ο Moneo

την έμφυτη φροντίδα του γι’ αυτή. Αν και η αρχιτεκτονική του

κέρδισε διαγωνισμό για την Ακαδημία της Ισπανίας στη Ρώμη.

είναι σαφώς σύγχρονη, δεν δείχνει απλώς να έχει συνείδηση της παράδοσης, αλλά κι έναν βαθύ σεβασμό προς αυτήν. Σε

Ήταν σε θέση, πλέον, να συνδυάσει το ταξίδι του στη Ρώμη με

συνέντευξή του στο περιοδικό των Financial Times δίνει στοιχεία,

τον μήνα του μέλιτος. Έλαβε πενταετή υποτροφία και παρέμεινε

που βοηθούν στη ερμηνεία των έργων του και συμπληρώνουν

στην Ισπανική Ακαδημία της Ρώμης, μια περίοδο που ο ίδιος

νοηματικά την παρούσα μελέτη. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά:

καλεί «θεμελιώδη» για την καριέρα του. Τονίζει ότι η ζωή στην

«Στην Ισπανία έχουμε την αίσθηση ότι η αρχιτεκτονική

ακαδημία του επέτρεψε να δημιουργήσει μεγάλες φιλίες με

θα μπορούσε ακόμα να συνδεθεί με τη χειροτεχνία,

μουσικούς, ζωγράφους και γλύπτες. Μετά την επιστροφή του στη

την

αίσθηση

της

αφής

και

την

υλικότητα».

Μαδρίτη το 1965 άρχισε να διδάσκει στη Σχολή Αρχιτεκτονικής

«Είναι καλό να βλέπουμε την αρχιτεκτονική όχι ως ένα

του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης. Κατά τη διάρκεια αυτών των

ενιαίο αντικείμενο, αλλά πάντοτε πιστεύοντας ότι υπάρχει μια

ετών, συμμετείχε ενεργά σε συναντήσεις αρχιτεκτόνων, στις

αρχιτεκτονική ενσωματωμένη στην οντότητα της πόλης»

οποίες συμμετείχαν οι πιο διάσημοι Ισπανικοί αρχιτέκτονες.

(Britannica, 2020).

Το 1976, ο Moneo προσκλήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες να διδάξει στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Cooper Union. Ο ίδιος αναφέρει ότι

«η εμπειρία για όλη την οικογένεια

περιείχε επισκέψεις σε βιβλιοθήκες, εκθέσεις, συνέδρια, συναυλίες που σίγουρα σημάδεψαν τη ζωή μας». Το 1984,

Moneo

ονομάστηκε

πρόεδρος

του

τμήματος

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Δ Γ

Εικόνα 14. Μακέτα του συνόλου της αποκατάστασης και των νέων προσθηκών Σημειώνονται διαδοχικά οι 4 πόλοι - σημεία από τα οποία διέρχεται ένας επισκέπτης

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

1.5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗΣ

Επιχειρώντας την ανάγνωση της λύσης που έδωσε ο αρχιτέκτονας του μουσείου, θα χρησιμοποιηθεί η λογική του περιπάτου ενός επισκέπτη, ώστε να προσεγγιστεί με τρόπο όσο γίνεται πιο ρεαλιστικό η εμπειρία, που αποκομίζει από το χώρο. Πρόκειται για μια επιλογή σειριακής κίνησης και διαδοχικής μετάβασης στα κτήρια - πόλους που συναντά κανείς κατά τη διάρκεια της μουσειακής εμπειρίας. Θα αναλυθεί για το καθένα από αυτά, η νέα του χρήση, το λειτουργικό του πρόγραμμα, η υλικότητα και πιθανά κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στο διάγραμμα φαίνεται σημειωμένη η σχετική διαδρομή. Το πρώτο κτήριο (σημείο Α), που όπως προαναφέρθηκε, στο πρόσφατο παρελθόν λειτουργούσε ως παλάτι, βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της παλιάς πόλης, πλησίον του Δημαρχείου και φιλοξενεί τη μοναδική είσοδο του Μουσείου. Παρατηρώντας τη θέση του στην πόλη, βλέπουμε ότι μαζί με τη σύγχρονη προσθήκη, καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο, περιμετρικά του οποίου εξυπηρετούνται δημόσιες κινήσεις, ενώ η κύρια όψη τοποθετείται πάνω σε κεντρικό πεζόδρομο της πόλης. Η χρήση του άλλαξε και από κατοικία ευγενών, μετατράπηκε σε χώρο που εκτός της εισόδου, του λόμπι και της γραμματείας του μουσείου, φιλοξενεί και χρήσεις όπως τμήμα περιοδικών εκθέσεων, γραφεία, αίθουσες συνεδριάσεων και εστίασης. Οι εσωτερικοί χώροι και τα άλλοτε πολυτελή δωμάτια του παλατιού, έχουν μετατραπεί σε λιτούς, σχεδόν ακόσμητους χώρους, επενδυμένους με σύγχρονα υλικά, λιτά έπιπλα και φωτισμένους με προηγμένης τεχνολογίας πηγές τεχνητού φωτός.

Εικόνα 15. Στιγμιότυπα του 2005 και 2008, όπου παρατηρούνται αντίστοιχα οι εργασίες αποκατάστασης του παλατιού και η κατεδάφιση δύο υφιστάμενων πολυκατοικιών, καθώς και η τελική εικόνα των παλαιών και νέων κτηρίων, όπως αυτά διαμορφώθηκαν για την ικανοποίηση των αναγκών του μουσείου.

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Βασικό στοιχείο παρέμβασης στο κτήριο, που διατήρησε άθικτη την όψη του, μετά την ανακαίνισή του τον 19ο αιώνα, είναι η κατεδάφιση γειτονικής πολυκατοικίας. Η αντικατάστασή της με μια σύγχρονη μεταλλική κατασκευή, που ενσωματώθηκε στο κέλυφος του παλατιού, φιλοξενεί την αίθουσα συνεδριάσεων και το χώρο εστίασης, ο οποίος εκτονώνεται άμεσα στο επίπεδο του κεντρικού πεζόδρομου και αποτελεί μέρος της κοινωνικής Εικόνα 16. Το νέο αμφιθέατρο στο κτήριο του παλιού παλατιού

ζωής της Καρθαγένης. Επιπλέον, στο σχέδιο της κάτοψης φαίνεται ότι το παλιό στοιχείο – το παλάτι - διατηρεί την αρχική κάτοψή του με τη διαμερισμάτωση να παραπέμπει σε κατοικία, όπως διατηρεί και τη λιθοδομή με φέρουσα τοιχοποιία. Η νεότερη προσθήκη εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες της τεχνολογίας και των ελαφριών μεταλλικών κατασκευών και λειτουργεί ως ένας ενιαίος και καθαρός από εμπόδια χώρος. Η εξαϋλωμένη, διάφανη πρόσοψή της με τον

Εικόνα 17. Τα γραφεία διοίκησης

Εικόνα 18. Κάτοψη του παλιού παλατιού μαζί με την προσθήκη

μεταλλικό φορέα να προσαρμόζεται στις περασιές της όψης του παλατιού, παραπέμπει στην αρχιτεκτονική του 21ου αιώνα, η οποία δηλώνει μεν σαφή ξεχωριστή παρουσία, αλλά συγκατοικεί σε επίπεδο μεσοτοιχίας με το διατηρημένο παρελθόν. Ενοποιητικό στοιχείο, που σχετίζεται αποκλειστικά με το υλικό, αλλά παρουσιάζει ειδικό ενδιαφέρον και ταυτόχρονα δηλώνει την ύπαρξη της νέας κατασκευής, αποτελεί η επένδυση τμήματος τοιχοποιίας του σύγχρονου κτηρίου, με ισόδομο σύστημα δανεισμένο, επίσης, από την όψη του υφιστάμενου παλατιού. Βασική παρατήρηση, αποτελεί και η κλίμακα της προσθήκης, που σέβεται και δεν επιβάλλεται στο παλιό, παρά διατηρεί μια αναλογία, που μοιάζει ιδανική για

Εικόνα 19. Κύρια όψη του μουσείου - στο φόντο φαίνονται οι δύο επόμενοι πόλοι της παρέμβασης - το νεόδμητο κτήριο και ο ναός

την σημασία των χώρων που φιλοξενεί στο εσωτερικό της.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Ιδιαίτερο σημείο της σύνθεσης αποτελεί ο χώρος που μεσολαβεί και επιτυγχάνει την ένωση του πρώτου με το δεύτερο πόλο. Για την προσβασιμότητα στον αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου, θα ανέμενε κανείς την είσοδο στο νεόδμητο δεύτερο πόλο της σύνθεσης (σημείο Β) να μπαίνει ισόπεδα, από τη στάθμη του δρόμου. Το στοιχείο της έκπληξης, όμως, και της διάθεσης για βουτιά στο χρόνο υπερτερεί της κοινής λογικής, καθότι μια χριστιανική κρύπτη, η οποία βρέθηκε κατά το ίδιο ανασκαφικό έργο, χρησιμοποιείται για το λόγο αυτό, επιτελώντας μεταβατικό

Εικόνα 20. Πλάγια όψη όπου φαίνεται η κλίμακα το είδος της επένδυσης εμπνευσμένο από το αρχαίο ισόδομο σύστημα

και παράλληλα ενοποιητικό ρόλο. Έτσι ο αρχιτέκτονας, πολύ πετυχημένα, όπως φαίνεται και στην χαρακτηριστική τομή, εκμεταλλεύτηκε την υπόγεια αυτή ευθύγραμμη στοά ελαφράς κλήσης, χρησιμοποιώντας τη ως τον μοναδικό και ευθύγραμμο άξονα κίνησης από το χώρο εισόδου προς την πορεία για το ρωμαϊκό υπαίθριο θέατρο, ενώ ταυτόχρονα εισάγει τον περιηγητή στην βαθύτερη σημασία της επίσκεψής του, που δεν είναι άλλη, από την ανακάλυψη και ανάγνωση του εκάστοτε ιστορικού στρωματογραφικού επιπέδου. Δεύτερος σταθμός, λοιπόν, για έναν επισκέπτη, είναι το νεόδμητο κτήριο του Moneo, στη θέση του οποίου υπήρχε

Εικόνα 21. Σημείο δημόσιου περάσματος, όπου φαίνεται η μοναδική όψη του νεόδμητου κτηρίου

μια πολυκατοικία. Πλέον, το νέο κτήριο αποτελεί αμιγή εκθεσιακό χώρο με φιλοξενούμενα εκθέματα, τα λείψανα, που ήρθαν στην επιφάνεια κατά το εκτεταμένο πρόγραμμα ανασκαφών του θεάτρου. Στο τέλος της πορείας που διέρχεται μέσα από την κρύπτη, ο περιηγητής, καταλήγει σε έναν λουσμένο με φως, διπλού ύψους χώρο, που έρχεται σε άμεση αντίθεση με την αίσθηση στενοχωρίας και τις συνθήκες υποφωτισμού της υπόγειας διαδρομής.

Εικόνα 22. Σχέδιο διαμήκους τομής. Φαίνονται η υπόγεια κρύπτη σε σχέση με το δημόσιο δρόμο και τα δύο κτήρια που ενώνει

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εκεί, συναντά τα εκθέματα που οργανώνονται σε τρία επίπεδα και είναι τοποθετημένα κυρίως περιμετρικά ενός χώρου, που τείνει σε τετράγωνη κάτοψη. Βασικό στοιχείο της σύνθεσης του κτηρίου αυτού, αλλά και ενοποιητικό στοιχείο της όλης κίνησης του επισκέπτη, αποτελεί το μονής κατεύθυνσης ηλεκτρικό κλιμακοστάσιο που ξεδιπλώνεται κατακόρυφα, αλλάζοντας τον άξονα της κίνησης από οριζόντιο σε κατακόρυφο. Με διακοσμητική μορφή που καμπυλώνει και ρέει ήπια, εξασφαλίζει την αίσθηση της ανάδυσης και πρακτικά την προσβασιμότητα στα ανώτερα επίπεδα του κτηρίου, τα οποία Εικόνα 23. Η μοναδική και εσωστρεφής όψη του νεόδμητου σε μεσοτοιχία με τις πολυκατοικίες Εικόνα 25. Σχέδιο τομής του νεόδμητου. Φαίνεται η κατακορυφότητα του χώρου, οι πρόβολοι και η ροή της σκάλας

Εικόνα 24. Υφές της όψης με την κόγχη να διακρίνεται σαφώς Εικόνα 26. Υφές του εσωτερικού χώρου και η εισροή φωτός από ψηλά

άλλοτε λειτουργούν ως πρόβολοι με ανοικτές στο χώρο οπτικές φυγές και βλέμματα και άλλοτε ως κλειστοί και εσωστρεφείς χώροι, που δίνουν έμφαση στην απομόνωση και εστιάζουν σε συγκεκριμένα ειδικής βαρύτητας εκθέματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η υλικότητα του κτηρίου αυτού.

τοποθέτηση

μαρμάρου

με

χαρακτηριστικά

ισόδομης δόμησης σχεδόν σε όλες τις επιφάνειες, δίνει αίσθηση καθαρότητας και ηρεμίας στο εσωτερικό, η οποία τονίζεται από την κατακόρυφη εισροή φωτός, διαμέσου ενός μεγάλου φωταγωγού, που βρίσκεται στη στάθμη του δώματος και αποτελεί τη βασικότερη φωτεινή πηγή. Η ατμόσφαιρα του εσωτερικού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διαχείριση αυτού του φωτός. Σε ένα χώρο που ο σχεδιαστής του και οι τυπικοί κανόνες, απαιτούν μόνιμο παγωμένο φως, ο Moneo επιλέγει να το εισάγει κάθετα στο χώρο, γλύφοντας τους περιμετρικούς τοίχους και δημιουργώντας τις κατάλληλες ανακλάσεις, που αναδεικνύουν τα εκθέματα.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Σημειώνεται ότι, η απόχρωση του μαρμάρου που τοποθετήθηκε σε παροντικό χρόνο, έρχεται να διαφοροποιηθεί από το παλιό, με τρόπο που να υποβαθμίζει τονικά τον εαυτό του και να αναδεικνύει πρακτικά τα αρχαία ευρήματα. Με αντίστοιχη λογική υποχώρησης του νέου μπροστά στη θέα του αρχαίου, υποβαθμίζεται με τη χρήση διαφάνειας στο στηθαίο και ο κατά τα άλλα κομβικός ρόλος του κλιμακοστασίου. Στην όψη αντίθετα, η υλικότητα είναι σε πρώτο πλάνο τόσο για τον ίδιο τον αρχιτέκτονα όσο και για τον θεατή της. Πρόκειται για τη μοναδική όψη του νεόδμητου κτηρίου, που χαρακτηρίζεται από ακαμψία μορφών και σύγχρονο μινιμαλισμό, αλλά ταυτόχρονα είναι άκρως εκφραστική και διαφοροποιημένη μέσα σε ένα δομημένο περιβάλλον, που παραπέμπει σε τυπικές πολυκατοικίες του 20ου αιώνα. Πρόκειται για μια μεγάλη επιφάνεια τοίχου που μοιάζει με φέρουσα κατασκευή και έχει μόλις τρία κλιμακούμενα ανοίγματα. Η υποχώρηση του επιπέδου και η ταυτόχρονη διαφοροποίηση του υλικού της βάσης, η οποία παίρνει μια σκιά που μοιάζει με σκοτία, αποκολλά ελαφρά τους δύο όγκους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το άνοιγμα της όψης, που φιλοξενεί λευκό μαρμάρινο άγαλμα και παραπέμπει σε ρωμαϊκή κόγχη, ενώ η επιλογή του ισόδομου σε όψη συστήματος τοιχοποιίας, κάνει σαφή τον συσχετισμό με το παρελθόν και τα αρχαία συστήματα δόμησης. Ταυτόχρονα, όμως, η ειδική χάραξη του υλικού σύμφωνα με τη γεωμετρία, που θα ακολουθήσουν και οι μεταλλικές διαδρομές προς το θέατρο, δείχνει την πρόθεση του αρχιτέκτονα να προκαλέσει

Εικόνα 27. Η ποιότητα του χώρου που διαμορφώνει η χρήση του μαρμάρου και η κατακόρυφη εισροή φωτός Εικόνα 28. Άποψη του εσωτερικού σε μια γωνιά που παίζει ρόλο σημειακά ο τεχνητός φωτισμός

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

τις αισθήσεις ακόμη και μέσα από μια απτική εμπειρία. Μεταβαίνοντας στον τρίτο πόλο της σύνθεσης (σημείο Γ), στον παλαιό καθεδρικό ναό, του οποίου σώζεται μόνο η κάτοψη και το περιμετρικό κέλυφος, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο στέγασης, οπότε η μουσειακή εμπειρία αρχίζει ξαφνικά, να αποκτά επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Η παρέμβαση του αρχιτέκτονα έγκειται στην αναστύλωση μερικών τμημάτων τοιχοποιίας και των σύνθετων υποστυλωμάτων ρομανικού ρυθμού, που άλλοτε έφεραν τη θολοδομία της στέγης. Στο εσωτερικό του υπαίθριου πλέον ναού, ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει μόνο διαμέσου μιας εκ νέου διανοιγμένης στοάς, που επιτυγχάνει την ένωση του νεόδμητου μουσείου με τα ερείπια του ναού. Παρατηρείται, λοιπόν, στα πλαίσια της ίδιας αρχιτεκτονικής πρόθεσης

που

χρησιμοποιήθηκε

και

στην

υπόγεια

κρύπτη, η επιλογή του Moneo για ένωση σημείων στα οποία

αλλάζει το ιστορικό βάθος και ο χαρακτήρας,

και τα οποία λειτουργούν ως δίπολα μετάβασης μεταξύ εσωστρέφειας – εξωστρέφειας, στενοχωρίας – ευρυχωρίας και σκοτεινού – φωτεινού, σύντομης – περιπατητικής κίνησης. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς, την υλικότητα του φόντου που έχουν οι δύο άκρες της στοάς, για να καταλάβει τη διαφορά στη χρονικότητα. Επομένως, από αυτό το σημείο, ξεκινά μια αρχαιολογική περιήγηση,

που

δημιουργεί

διαφορετικές

από

τις

προηγούμενες εμπειρίες, καθότι ο χώρος δεν ορίζεται πια από πολύ κλειστά όρια. Αν και περιμετρικά υψώνονται Εικόνα 29. Υλικότητα της όψης του νέου κτηρίου του Moneo

ψηλοί και στιβαροί τοίχοι, η απουσία της στέγασης, η

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

καδραρισμένη θέαση του ουρανού μέσα από τα ερείπια και η αίσθηση του φυσικού αέρα, ενισχύουν την αλλαγή της μουσειακής εμπειρίας, που αποτελεί βασικά, το μεταίχμιο μεταξύ του κλειστού μουσείου και του υπαίθριου θεάτρου. Σε αυτή την περίπτωση έκθεμα αποτελεί το ίδιο το κτήριο, ως δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, που το βιώνει κανείς όχι με τον κλασσικό τρόπο – κατανυκτικά, με χαμηλό φωτισμό,

Εικόνα 30. Στοά ένωσης του νεόδμητου κτηρίου με το ναό

αίσθηση ασφάλειας και τοιχογραφίες ιερού περιεχομένου αλλά ανοικτό, απογυμνωμένο και φωτεινό, διακοσμημένο με ίχνη βασανισμού και καταστροφής. Προσομοιάζει μέσα από μια πιο αφαιρετική προσέγγιση, με λείψανα αρχαίων ελληνικών ναών, των οποίων η ιερότητα αναδεικνύεται από το ήπιο και φιλόξενο γαλάζιο του ουρανού της Μεσογείου. Το τελευταίο τμήμα της πορείας, λοιπόν, που είναι άκρως σημαντικό από άποψη αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και το παλαιότερο χρονολογικά, είναι το ρωμαϊκό θέατρο. Η είσοδος γίνεται, διαμέσου μιας μεταλλικής γέφυρας, που μοιάζει να πηγάζει από τον καθεδρικό ναό και συνδέεται με το ανώτερο διάζωμα

Εικόνα 31. Ο ναός όπως σώζεται σήμερα, με τους σύνθετους πεσσούς να είναι πλέον υπαίθριοι

του θεάτρου. Μάλιστα, το μοτίβο των εναλλασσόμενων, λοξών, χαράξεων της όψης του νεόδμητου, επαναλαμβάνεται σε αυτό το σημείο, πάνω στα φέροντα στοιχεία της μεταλλικής γέφυρας. Πρόθεση του αρχιτέκτονα ήταν πιθανόν, διαμέσου αυτής της διακοσμητικής λεπτομέρειας, να τονίσει στοιχεία, που είναι μέρος, έστω και φαινομενικά, του στατικού φορέα της όψης του νεόδμητου, που μοιάζει στιβαρή σαν φέρουσα τοιχοποιία. Η χρήση ενός σύγχρονου υλικού, του χυτού μετάλλου, ως φέροντα οργανισμό και ως στοιχείο οικοδομικών λεπτομερειών,

Εικόνα 32. Η όψη του ναού από την πλευρά του θεάτρου

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

γίνεται με τρόπο, που δεν αλλοιώνει το υπάρχον μνημείο, αλλά δηλώνει την ήπια και ενταγμένη στο σύνολο, προσθήκη ενός νέου και συνάμα απαραίτητου μονοπατιού προς την ιστορία. Ξαφνικά, κι ενώ ο επισκέπτης βρισκόταν στο μεσαίωνα καλείται να ταξιδέψει ακόμη πιο βαθιά στο χρόνο, πίσω στη ρωμαϊκή εποχή. Η διατήρηση της αυθεντικότητας, λοιπόν, του θεάτρου και η γενικευμένη αλλά προσεγμένη αναστύλωσή Εικόνα 33. Σημείο από όπου εξέρχεται ο επισκέπτης από το ναό

του, ήταν στους άμεσους στόχους του αρχιτέκτονα. Επειδή στο σύνολό του το μνημείο βρέθηκε σε μέτρια κατάσταση, η σύγχρονη αρχιτεκτονική παρέμβαση δεν περιορίστηκε μόνο σε λεπτομέρειες, όπως η αποκατάσταση φθαρμένων σκαλοπατιών ή μικρών μελών, αλλά έγινε ενίσχυση ολόκληρων τμημάτων τοιχοποιίας σε ρόλο αντιστήριξης, κτίσιμο του βασικού σώματος των κερκίδων ώστε να αποκατασταθεί το αρχικό μέγεθος του θεάτρου, καθώς και συμπλήρωση τμημάτων κιόνων και άλλων διακοσμητικών μελών της σκηνής. Χαρακτηριστικά

Εικόνα 34. Συνέχεια της πορείας προς το θέατρο, μέσω της γέφυρας που πακτώνεται ελαφρά πάνω σε λίθινες αρχαίες δομές

δημιούργησε διαζώματος

είναι

στον

τα

τοξωτά

περιμετρικό

επιτρέποντας

το

ανοίγματα

που

τοίχο

του

τελευταίου

άνοιγμα

του

βλέμματος

στην πόλη μέσα από μια εξαιρετικά καδραρισμένη θέα. Πρέπει να σημειωθεί ότι πίσω από το ανώτερο διάζωμα του θεάτρου διαμορφώθηκε μια νέα διαδρομή, η οποία εκμεταλλεύεται το υψόμετρο του λόφου και προσφέρει μια ακόμη εμπειρία στον επισκέπτη, αυτή του περιπάτου σε ένα πάρκο με πανοραμική θέα προς τα εκθέματα, την πόλη και το λιμάνι. Εικόνα 35. Η είσοδος στο θέατρο διαμέσου της γέφυρας

Πρόκειται για ένα κατάφυτο σημείο, με τοπιακά, κτιστά

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

στοιχεία που αφήνουν υπόνοιες ότι αυτό το τμήμα γης, μπορεί και να χρησιμοποιούταν με ακριβώς τον ίδιο τρόπο και στην αρχαιότητα. Με προσεγμένη και μελετημένη φύτευση, με μνημειακές μαρμάρινες κλίμακες και δάπεδο, που αποτελείται από πατητό χώμα, δίνει την αίσθηση του αχειροποίητου στο χώρο.

Εικόνα 36. Φαίνεται συγκριτικά η κλίμακα των εργασιών που έγιναν για την αποκατάσταση του θεάτρου

Εικόνα 37. Τοξωτό άνοιγμα κατά μήκος περιπατητικής διαδρομής, από όπου διέρχεται ο επισκέπτης μετά τη μουσειακή περιήγηση

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εικόνα 38. Η αντίληψη του χώρου, οι κερκίδες και η ορχήστρα, όπως φαίνονται από τη σκηνή του θεάτρου Εικόνα 39. Αποκατάσταση της παρόδου

Εικόνα 40. Σημείο ένωσης σκηνής με ορχήστρα

Εικόνα 41. Επενδύσεις νέων κτηρίων

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 42. Οπτική φυγή από τη σκηνή του θεάτρου προς την πόλη Εικόνα 43. Λεπτομέρειες των μελών της σκηνής

Εικόνα 44. Ο περίπατος πάνω από το θέατρο και η ένωση με πάρκο

02 _Δεύτερος σταθμός _ São Jorge Castle Archeological Site _JLCG Arquitectos _Λισαβόνα, Πορτογαλία _2010

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

2.1 Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ Επόμενος σταθμός της παρούσας εργασίας, είναι η πόλη της Λισαβόνας, πρωτεύουσα της Πορτογαλίας, με πληθυσμό που οριακά ξεπερνά τους 550.000 κατοίκους. Πρόκειται για τη γοητευτική πόλη των θαλασσοπόρων, με μακρά ιστορία και ναυτική παράδοση. Στην ¨πόλη της μοίρας και του φωτός¨, όπως λένε χαρακτηριστικά οι κάτοικοί της, ζει κανείς λιτά, σε φιλικό και ξέγνοιαστο περιβάλλον. Με κλίμα τυπικά μεσογειακό, δηλαδή με ήπιους και βροχερούς χειμώνες, ζεστά και ξηρά καλοκαίρια, μετρά 250 ημέρες ηλιοφάνειας το χρόνο. Η έρευνα εστιάζει στον αρχαιολογικό χώρο που αποκαλύφθηκε, Εικόνα 45. Η θέση της Λισαβόνας στον ευρωπαϊκό χάρτη

σε έναν από τους επτά λόφους της Λισαβόνας και συγκεκριμένα στο λόφο με το κάστρο του São Jorge, του Αγίου Γεωργίου, το οποίο διατηρεί μέχρι σήμερα το σώμα του λίθινου τείχους και 11 πύργους σε ύψος 110 μέτρων πάνω από το επίπεδο, όπου βρίσκεται κτισμένη η πόλη στην περιοχή της Alfama.

Εικόνα 46. Κεντρικός ανοιχτός δημόσιος χώρος της πόλης σε εγγύτητα με τη θάλασσα

(Britannica, 2020).

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

2.2 Η ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ Ο οχυρωμένος λόφος του São Jorge, είναι το σημείο της

Η αντιμετώπιση του αποτελέσματος της ανασκαφής, ως μια

Λισαβόνας, όπου βρέθηκαν ίχνη του πρώτου γνωστού οικισμού

εικόνα αποκάλυψης και ανάγνωσής του ως το παλίμψηστο

της αρχαιότητας, είναι ο τόπος που επέλεξαν να εγκατασταθούν

που ήρθε στην επιφάνεια, αποσκοπεί στην αποσαφήνιση

οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής. Η ανασκαφή, που ξεκίνησε

και στην ερμηνεία του ειδικού χαρακτήρα του τόπου.

το 1996 με κρατική πρωτοβουλία, αποκάλυψε υπολείμματα

Μελετώντας την ιστορική εξέλιξη της πόλης, ανακαλύπτονται

των διαδοχικών περιόδων κατοίκησης της γνωστής ως “ Praça

οι διαφορετικές στρώσεις ιστορίας, που κατ’ επέκταση

Nova”, που σημαίνει ανοιχτή πλατεία στην κορυφή του λόφου.

παρατηρούνται στο έδαφος και στα ίχνη που άφησε

Τα αρχαιολογικά ευρήματα αφορούσαν υπολείμματα των

επάνω του η ανθρώπινη δραστηριότητα. Στο διάγραμμα

διαδοχικών περιόδων κατοίκησης - οικισμός σιδήρου, ρωμαϊκές

που ακολουθεί, μπορεί κανείς να διακρίνει τις 5 χρονικές

κατοικίες, μουσουλμανική πόλη και παλάτι του μεσαίωνα

περιόδους, που θεωρούνται κομβικές για την εξέλιξή της.

- που παρέμειναν εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες και

Η ιστορία ξεκινά περί το 1200 π.Χ. οπότε εκτιμάται από

ταυτόχρονα, ανοιχτά σε επικείμενες διαδικασίες προστασίας

τους ιστορικούς, ότι στην περιοχή της σημερινής Λισαβόνας

και μουσειοποίησης του χώρου.

κατοικούσαν γηγενείς, οι οποίοι ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις και επαφές με τους Φοίνικες.

Εικόνα 47. Ο αστικός ιστός στο ιστορικό κέντρο και στο βάθος το κάστρο του São Jorge

εμπορικές σχέσεις και επαφές με τους Φοίνικες.

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Σημειώνεται ότι η πρώτη αποδεδειγμένη ύπαρξη ανθρώπινης

Ημερομηνία σταθμό αποτελεί, τέλος, η εμφάνιση των

κατασκευής στο λόφο, οριακά αγγίζει την εποχή του σιδήρου,

Σταυροφόρων, ορμώμενων από τη βόρεια Ευρώπη. Αν και οι

ενώ κάτω από το ναό του São Jorge βρέθηκαν ερείπια που

Άραβες ενίσχυσαν τα υφιστάμενα τείχη τον 12ο αιώνα, αυτό δεν

χρονολογούνται το 800 π.Χ. και ανήκουν στους Φοίνικες.

εμπόδισε την κατάκτηση από τους Χριστιανούς το 1147 μ.Χ. Πρώτος βασιλιάς που ορίστηκε στην εξουσία, ήταν ο Afon-

Στα πλαίσια της επεκτατικής πολιτικής των Ρωμαίων, η

so Henriques, ο οποίος ίδρυσε το ανεξάρτητο Βασίλειο της

τότε πόλη κατακτήθηκε το 138 π.Χ. και αμέσως, λόγω της

Πορτογαλίας. Έκτοτε η Λισαβόνα ανήκει στους Χριστιανούς.

γεωπολιτικής της θέσης, μετατράπηκε σε κέντρο εμπορίου και παραθαλάσσιο κόμβο για τη ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η

Τέλος, ειδικές και κομβικές ημερομηνίες που αφορούν στον υπό

δραστηριότητα στο λιμάνι υπήρξε έντονη και ο αριθμός των

μελέτη λόφο, είναι το 1511 μ.Χ. έτος κατά το οποίο η βασιλική

κατοίκων της πόλης αυξήθηκε εκθετικά. Ο λόφος του São Jorge,

οικογένεια εγκαταλείπει το κάστρο μετακομίζοντας σε νέο

οχυρώθηκε για πρώτη φορά περίπου τον 3 αιώνα π.Χ. και λόγω

παλάτι εκτός των τειχών, όσο η πόλη βιώνει μεγάλη ακμή, και το

της πανοραμικής οπτικής προς τη θάλασσα, τον ποταμό Τάγο

έτος 1755 μ.Χ. οπότε υπήρξε καταστροφή στα τείχη, έπειτα από

και την πόλη, χρησίμευσε στους Ρωμαίους ως τόπος γενικής

ισχυρό σεισμό και αφανισμός μεγάλου τμήματος της πόλης, από το

εποπτείας.

τσουνάμι που ακολούθησε (Κακλή και Καμπουροπούλου, 2013).

Επί

αιώνες,

πορεία, της

λοιπόν,

ώσπου

ρωμαϊκής

πόλη

παρασύρθηκε αυτοκρατορίας

βίωνε από και

τη το

μια

ακμάζουσα

γενική έτος

585

πτώση μ.Χ.

έπεσε στα χέρια των Βησιγότθων, που την ενέταξαν στο βασίλειο του Τολέδο, ενώ έναν περίπου αιώνα αργότερα, κατακτήθηκε από τους Άραβες, που πραγματοποιούσαν έντονες επιθέσεις εισβολής προς την Ευρώπη. Για διάστημα 400 περίπου ετών, η πόλη κατοικήθηκε από Μαυριτανούς, οι οποίοι εισήγαγαν, όπως είναι φυσικό, στοιχεία της προσωπικής τους κουλτούρας, του πολιτισμού και της θρησκείας τους. Πρόκειται για βαθιά χαραγμένα στη φυσιογνωμία της πόλης, στοιχεία, που είναι εμφανή μέχρι τις μέρες μας.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 48. Το κάστρο του São Jorge και ο χαρακτήρας της περιοχή Alfama

Διάγραμμα 2. Στρωματογραφική ανάλυση Λισαβόνας

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

2.3

ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗ ΛΙΣΑΒΟΝΑ Η μακράν ιστορία της Λισαβόνας, όπως παρουσιάστηκε παραπάνω, άφησε ίχνη άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο εμφανή στον σύγχρονο αστικό ιστό, που οργανώνεται στην περιοχή της Alfama. Πρόκειται για περιοχή οργανικά αναπτυγμένη γύρω από τις έντονες ισοϋψείς του λόφου, με τον λαβυρινθώδη μεσαιωνικό ιστό να αγκαλιάζει το κάστρο, γεγονός που της δίνει την εικόνα μιας τυπικής μεσαιωνικής πόλης. Ακολουθώντας τις βασικές οδικές χαράξεις της ρωμαϊκής εποχής, ο αστικός ιστός διατηρεί έναν ενιαίο χαρακτήρα μέσα στο πέρασμα των αιώνων, ο οποίος γίνεται αντιληπτός μέχρι σήμερα. Η κάποτε ισλαμική πόλη, με την πυκνή δόμηση, τους ελάχιστους δημόσιους χώρους, την έντονη εσωστρέφεια των δομών, τη στενότητα στους δρόμους, που επιτείνεται λόγω του ανάγλυφου, τις κρήνες με τις εξαγνιστικές ιδιότητες του νερού και μερικά μονώροφα ή διώροφα διατηρητέα του 15ου αιώνα, φιλοξενεί τη σύγχρονη ζωή. Χαρακτηριστικό της Λισαβόνας, που αποτελεί διατηρητέο στοιχείο και κληρονομιά από τον 17ο αιώνα, είναι τα πλακάκια “azulejos”, που ως τέχνη ψηφιδωτού έντυσαν αριστοτεχνικά τις προσόψεις των κτηρίων και προσέδωσαν μια πανδαισία χρωμάτων στην μεσογειακή αυτή πόλη. Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η μοναδικότητα της Λισαβόνας στον παγκόσμιο χάρτη, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους σταθμούς της ιστορίας της και στις ποικίλες επιρροές των λαών που την κατοίκησαν. Σπουδαιότερο γεγονός όμως, Εικόνα 49. Το κάστρο του São Jorge και η σχέση του με τον αστικό ιστό

αποτελεί η επιλογή των διοικούντων αλλά και των κατοίκων

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

της, ανά τους αιώνες, να ενσωματώνουν τις εκάστοτε νέες τάσεις και αντιλήψεις, διατηρώντας την μέχρι τότε παράδοση. Καλλιεργήθηκε κατά τρόπον τινά, η αστική συνείδηση με σεβασμό στο παρελθόν, το οποίο κατάφερε να διατηρηθεί και δίνει στη σημερινή φυσιογνωμία της πόλης μια αξιοπρέπεια. Εστιάζοντας στον λόφο του São Jorge και αναζητώντας τα βασικά χαρακτηριστικά του, θα σημείωνε κανείς την προνομιακή του θέση με πανοραμική θέα προς την πόλη, τον ποταμό και τη θάλασσα. Η στιβαρή οντότητα του καλά διατηρημένου κάστρου, αφήνει την αίσθηση ότι θα μπορούσε να φιλοξενεί ζωή στο εσωτερικό του ακόμη και σήμερα. Ο μουσειακός χώρος της praça nova, τοποθετείται εσωτερικά των τειχών και γειτνιάζει με τον καθεδρικό ναό Igreja de Santa Cruz do Castelo, ο οποίος σε πρώτη φάση χτίστηκε στο σημείο όπου βρισκόταν τζαμί, το 1147 μ.Χ. λίγο μετά την καθιέρωση της χριστιανικής κυριαρχίας με την ήττα των Μαυριτανών. Έπειτα από καταστροφή που υπέστη, ξαναχτίστηκε το 1776 μ.Χ. οπότε το κτήριο που υπάρχει σήμερα αποτελείται από συμπαγείς τοίχους και δίρριχτη κεραμοσκεπή στέγη, ακολουθώντας τη γενική εικόνα του αστικού ιστού της Λισαβόνας.

Εικόνα 50. Η φυσιογνωμία της περιοχής

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εικόνα 51. Ο αρχιτέκτονας João Luís Carrilho da Graça.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

2.4 Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Το σχεδιασμό του μουσείου ανέλαβε αρχιτεκτονικό γραφείο με

Κομβικό ρόλο στην πλειοψηφία των κατασκευών του παίζουν

επικεφαλής τον γνωστό με το αρκτικόλεξο JLCG - João Luís

τα λιγοστά ανοίγματα και ο αριστοτεχνικός χειρισμός του

Carrilho da Graça. Πρόκειται για πορτογαλικής καταγωγής

φυσικού αλλά και τεχνητού φωτός. Δημιουργεί ατμόσφαιρες

καλλιτέχνη, γεννημένο το 1952 στο Portalegre. Είναι απόφοιτος

και θεάσεις τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά έργα, που

της σχολής Καλών Τεχνών της Λισαβόνας, δραστηριοποιείται

στρέφουν το βλέμμα στον ουρανό ή στον ανοιχτό ορίζοντα

όμως κυρίως ως αρχιτέκτονας δίνοντας διαλέξεις σε σχολές

(Archdaily, 2018).

αρχιτεκτονικής από το 1977 καθώς και ως προσκεκλημένος ομιλητής σε πολλά πανεπιστήμια, σεμινάρια και συνέδρια σε όλο τον κόσμο. Ο Carrilho da Graça έλαβε το πρώτο του βραβείο από τη Διεθνή Ένωση Κριτικών Τέχνης το 1992, για το σύνολο της δουλειάς του, συνέχισε με διακρίσεις σε διαγωνισμούς εντός και εκτός συνόρων της Πορτογαλίας, ενώ αρκετές φορές προτάθηκε ως υποψήφιος για το βραβείο ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ¨Mies van der Rohe¨. Επίσης, ο αρχαιολογικός χώρος με το μουσείο που βρίσκεται εντός του κάστρου Sao Jorge, κατέκτησε το βραβείο ¨Piranesi Prix de Rome International Prize¨ το 2010. Η γενική αίσθηση που αφήνει το συνολικό του έργο, υλοποιημένο ή όχι, είναι ότι μένει πιστός στην καθαρότητα των όγκων που χρησιμοποιεί. Η σαφής και δωρική γεωμετρία, η λιτή και συνήθως κυβόσχημη αρχιτεκτονική χαρακτηρίζει το έργο του. Συχνά χρησιμοποιεί λευκούς και εσωστρεφείς όγκους, που αναπτύσσουν χαρακτηριστική σχέση με τα σημεία στα οποία θέλει να δώσει έμφαση.

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

2.5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

Είναι εμφανές ότι κυρίαρχο ρόλο στο σκεπτικό γύρω από τη σύνθεση του μουσείου και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, έχει η ανάδειξη μιας ισορροπημένης σχέσης μεταξύ αρχαιολογικής

κληρονομιάς,

σύγχρονου

αρχιτεκτονικού

σχεδιασμού και φυσικού τοπίου. Πρόκειται για τρεις πτυχές που πρωταγωνιστούν στο σύνολο του έργου και αναδεικνύουν τη σαφήνεια της λύσης, που επέλεξε ο αρχιτέκτονας για τον συγκεκριμένο τόπο. Φαίνεται πως έρευνα, στοχασμός και παραγωγή έργου, διαδέχονται το ένα το άλλο κι εναλλάσσονται συνέχεια με σκοπό την ένωσή τους σε ένα σώμα. Βάσει της ρεαλιστικής προσέγγισης του βλέμματος ενός επισκέπτη στο χώρο, κατά την είσοδό του αντικρύζει μια νέου τύπου «οχύρωση», αποτελούμενη από μια γραμμή οριοθέτησης Εικόνα 52. Λεπτομέρεια της σχέσης ορίου του νέου υλικού corten με τα αρχαία ευρήματα Εικόνα 53. Η αναδίπλωση του corten και το καθρέφτισμα των αρχαίων ψηφιδωτών

των αρχαίων καταλοίπων, η οποία είναι συμπαγής αλλά λεπτή, χρωματικά συναφής αλλά σε σχέση τομής με το έδαφος. Πρόκειται για φύλλα corten, που ξετυλίγονται σαν μεμβράνη και που έχουν το διπλό ρόλο, αυτόν του στηθαίου, για όσο περπατά κανείς περιμετρικά των αρχαίων, κι αυτόν του εξωτερικού ορίου, για όσο περιηγείται κανείς εντός αυτών και σε υποβαθμισμένη στάθμη. Σημειακά, μάλιστα, το corten αλλάζει ρόλο και άξονα αναφοράς, καθώς εκμεταλλευόμενος ο αρχιτέκτονας τις δυνατότητες αναδίπλωσης του υλικού, το μετατρέπει σε αιωρούμενη δομή,

που προστατεύει από τα

όμβρια, τα υπάρχοντα ψηφιδωτά δάπεδα του XV αιώνα. Με την κάτω πλευρά του στεγάστρου να καλύπτεται από καθρέφτη, επιτρέπει τη θέασή τους μέσω της ανακλαστικής εικόνας τους,

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 54. Συνολική εικόνα του μουσείου και του περιβάλλοντός του Εικόνα 55. Το σημείο εισόδου στον υποβαθμισμένης στάθμης μουσειακό υπαίθριο χώρο

Εικόνα 56. Η είσοδος από άλλη οπτική γωνία

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

δίνοντας μια νέα και ενδιαφέρουσα οπτική. Η περιήγηση στον ανοιχτό χώρο του μουσείου, γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με τη λογική της τοπιακής αρχιτεκτονικής, με έντονη την παρουσία οπτικών φυγών και κάδρων προς το φυσικό στοιχείο και τη λιθοδομή του αρχαίου τείχους, ενώ σημαντική είναι και η εναλλαγή στενώσεων και διευρύνσεων του πλάτους της διαδρομής. Ιδιαίτερα φροντισμένες φαίνεται πως είναι και οι υλικότητες του δαπέδου. Υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στον περίπατο περιμετρικά των αρχαιοτήτων, που είναι λιθόστρωτος και στον υποβαθμισμένης στάθμης χώρο που φιλοξενεί τα ευρήματα και αποτελείται από πατητό χώμα. Στοιχείο που δεσπόζει της σύνθεσης μέσω της αφοπλιστικής του λιτότητας και εκφράζεται με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, που χειρίζεται τη διαφορά του χρόνου με εξαιρετική ευφυία, αποτελεί το δωρικής καθαρότητας λευκό πρίσμα που εναποτίθεται, χωρίς να εδράζεται, πάνω στα λίθινα κατάλοιπα αραβικής κατοικίας του 11ου αιώνα. Η κατασκευή ενός μεταλλικού στατικού φορέα, που ντύνεται με γυψοσανίδα εξωτερικού χώρου, δίνει τη δυνατότητα για έναν ακόμη ευφυή χειρισμό που με τα βαριά υλικά της αρχαιότητας δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί. Η σκοτία που δημιουργεί ανάμεσα στο παλαιό και στο σύγχρονο, η κατασκευαστική αυτή απόσταση των περίπου 12 εκατοστών και η υποστήλωση της νέας κατασκευής μόνο σε 6 σημεία, αντιπροσωπεύει τη στάση του αρχιτέκτονα μπροστά στη διαχείριση αρχαιοτήτων και την πρόθεσή του για σαφείς αναγνώσεις της ιστορίας. Εικόνα 57. Η σκοτία μεταξύ παλαιού - σύγχρονου τονισμένη με τεχνητό βραδινό φωτισμό

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 58. Η κλίμακα και η σχέση της νέας κατασκευής με τα αρχαία

Εικόνα 59. Η χαρακτηριστική σκοτία και η σκιά στο σημείο ένωσης παλαιού - σύγχρονου

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Μοιάζει να εμπνεύστηκε συνθετικά από αρχιτεκτονικά στοιχεία του αραβικού πολιτισμού, αφού ακολουθεί ακριβώς το αποτύπωμα μιας κατοικίας, τα οποία όμως απέδωσε με σύγχρονο τρόπο και ύφος. Η πολυχρωμία των τυπικών κατοικιών της αραβικής εποχής, αντικαταστάθηκε από ολόλευκο επίχρισμα, ώστε να δηλωθεί μεν ογκοπλαστικά η αναλογία μιας τέτοιας παλαιάς κατοικίας και να τη βιώσει αντίστοιχα ο επισκέπτης, αλλά ταυτόχρονα να αποσαφηνιστεί το σύγχρονο της γένεσής της.

Εικόνα 60. Σχέδιο κάτοψης του αρχαιολογικού χώρου, όπου διακρίνεται το περίγραμμα της νέας κατασκευής Εικόνα 61. Η αίσθηση στο εσωτερικό αίθριο για έναν επισκέπτη του χώρου το βράδυ

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 62. Μελέτη ισλαμικής τυπικής κατοικίας σε σύγχρονη τρισδιάστατη αναπαράσταση

Εικόνα 63. Οικοδομική λεπτομέρεια σε σχέδιο τομής για τον τρόπο έδρασης της νέας κατασκευής πάνω στα αρχαιολογικά ευρήματα

Εικόνα 64. Τα κλειστά αίθρια που σχηματίζει η κατοικία και η συνολική αναλογία της νέας κατασκευής μέσα στο περιβάλλον

Εικόνα 65. Ο εσωτερικός χώρος του μουσείου με τεχνητό φωτισμό στο σημείο της σκοτίας

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εικόνα 66. Κατασκευαστική λεπτομέρεια στη σημείο έδρασης της μεταλλικής κατασκευής πάνω στα διατηρητέα ευρήματα

Εικόνα 67. Λεπτομέρεια διαχείρισης της κατασκευαστικής σκοτίας που ακολουθεί με ακρίβεια τη γεωμετρία των ευρημάτων

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 68. Τα στοιχεία της σύνθεσης με νέα ισχυρή προοπτική εντός του αρχαιολογικού χώρου

Εικόνα 69. Λεπτομέρεια από λήψη του 2020, όπου έχουν αρχίσει να φαίνονται οι φθορές από την πάροδο του χρόνου

03 _Τρίτος σταθμός _ National Museum of Roman Art _ José Rafael Moneo _ Μέριδα, Ισπανία _1986

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

3.1 Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΡΙΔΑ Μεταβαίνοντας σταθμός

της

γεωγραφικά εργασίας,

στην

Ισπανία,

τοποθετείται

δυτικότερα,

τρίτος στην

μικρή πόλη της Μέριδα, που όμοια με την Καρθαγένη χαρακτηρίζεται για τον κομβικό της ρόλο στην ιστορία. Ανήκει στην επαρχία Badajoz και είναι πρωτεύουσα της αυτόνομης κοινότητας της Extremadura, στη συμβολή των ρωμαϊκών οδών που συνέδεαν το Τολέδο με τη Λισσαβόνα, τη Σαλαμάνκα με τη Εικόνα 70. Η σημαία της Μέριδα

Σεβίλλη και ήταν ιδιαίτερης στρατηγικής και εμπορικής σημασίας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 217 μέτρων από την επιφάνεια της diana

Εικόνα 71. Η θέση της Μέριδα στον ευρωπαϊκό χάρτη

θάλασσας, και

διασχίζεται

Albarregas,

που

από

τους

αποτελούν

ποταμούς

Gua-

χαρακτηριστικό

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

γνώρισμα του τοπίου της, ενώ ο πληθυσμός κατά την απογραφή

κλίμακας, αρχιτεκτονικές κατασκευές που καθιστούν φανερή

του 2017 ανερχόταν στις 60.119 κατοίκους.

την παρουσία του αρχαίου πολιτισμού και την επιρροή που άσκησαν στον τόπο οι Ρωμαίοι.

Είναι σχεδόν αυτονόητη, διαχρονικά, η γεωπολιτική αξία της Μέριδα, καθότι συνορεύει Δυτικά με την Πορτογαλία, σε σημείο

Ενδιαφέρον

παρουσιάζει

το σήμα της συγκεκριμένης

που εξυπηρετεί την γενική εποπτεία των χερσαίων μετακινήσεων

πόλης, όπου σε κόκκινο φόντο απεικονίζεται μια ρωμαϊκή

από και προς τη χώρα. Αναμφίβολα, παρατηρείται κι εδώ η

πύλη κάστρου, που επιστέφεται με χρυσό στέμμα. Δυναμική

παρουσία της ρωμαϊκής κληρονομιάς, συγκριτικά περισσότερο

και αίγλη είναι τα δύο στοιχεία που προωθεί η Μέριδα για την

από κάθε άλλη πόλη, που μελετάται στην έρευνα. Συναντώνται

ταυτότητά της.

εντός του σύγχρονου αστικού ιστού πολλές και μεγάλης Εικόνα 72. Τμήμα της πόλης από αεροφωτογραφία του 2020

3.2 Η ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΕΡΙΔΑ

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

3.2. Η ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΕΡΙΔΑ

Μετά την πτώση της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κατακτήθηκε από τους Βησιγότθους, διατηρώντας κάθε λαμπρότητα και

Κατά τη διάρκεια ενός έργου συντήρησης του τείχους στην

ισχύ ως πρωτεύουσα της Ισπανίας μέχρι τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Calle José Ramón Mélida, οι αρχαιολόγοι ανέσκαψαν, εν τέλει,

Το έτος 713 μ.Χ. καταλαμβάνεται από τους Άραβες οι οποίοι

ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και βρήκαν αυτό που

επέκτηναν την οχύρωση και προχώρησαν σε επανάχρηση

προσδοκούσαν: υδραγωγεία, περιστύλια ρωμαϊκών κατοικιών,

ρωμαϊκών κτηρίων. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που

θεμέλια

διατηρούνται μέχρι σήμερα, πολλά μνημεία σε καλή κατάσταση.

αναγεννησιακών

αυλών,

δεξαμενές,

σωλήνες

αποχέτευσης και τα ερείπια μιας παλαιοχριστιανικής εκκλησίας. Η πόλη περνά στα χέρια των Χριστιανών το 1228 μ.Χ. με ηγέτη τον Πρόκειται, όπως προαναφέρθηκε, για μια ισπανική πόλη που

Alfonso IX, ο οποίος παραχώρησε τα δικαιώματα της ηγεσίας στο

διατηρεί καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη τα ρωμαϊκά της

τάγμα των Ιπποτών του Santiago που ίδρυσαν εκεί την έδρα τους.

μνημεία, πολλοί τη χαρακτηρίζουν ως ¨μινιατούρα της Ρώμης¨ .

Τους αιώνες που μεσολάβησαν, ανάμεσα στον 13ο – 19ο αιώνα, η

Στην καθημερινότητα των κατοίκων της συμπεριλαμβάνεται

πόλη βρισκόταν σε ακμή ως πρωτεύουσα της Intendencia, γεγονός

μια συλλογή από άρτια διατηρημένες κατασκευές αρχαίων

που διατηρήθηκε και μετά την εισβολή του Ναπολέοντα. Η Μέριδα

ναών, μια μεγάλη θριαμβική αψίδα, ρωμαϊκή γέφυρα και

μπορεί να έχασε πολλά αρχαία μνημεία λόγω καταστροφής

υδραγωγείο, θέατρο και αμφιθέατρο που περικυκλώνονται

τους από τον εισβολέα, αλλά γνώρισε νέα μεγάλη ακμή ως

ακόμη από τα ίχνη του κάποτε κολοσσιαίου τείχους.

εκβιομηχανοποιημένη περιοχή και σιδηροδρομικός κόμβος.

Η ιστορία της μετρά πολλές χιλιετίες, καθότι χρυσό κόσμημα που βρέθηκε σε τάφο ενός κοριτσιού έπειτα από ανασκαφή,

Τον 20ο και 21ο αιώνα η οικονομία της πόλης βασίζεται στο

αποδεικνύει ότι είχε ήδη κατοικηθεί από τους προϊστορικούς

εμπόριο γεωργικών προϊόντων καθώς και στον τουρισμό,

χρόνους.

λόγω μεγάλης επισκεψιμότητας των αρχαιολογικών χώρων. Σημειώνεται ότι το 1993 μ.Χ. τα αρχαιολογικά της λείψανα

Η πόλη ιδρύθηκε επίσημα το 25 π.Χ., με το όνομα Emerita

κηρύσσονται μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO

Augusta, που σημαίνει βετεράνοι στρατιώτες του Αυγούστου,

(Britannica, 2020).

ο οποίος ήταν και ο Αυτοκράτορας εκείνη την εποχή• το όνομα Mérida είναι μια εξέλιξη της αρχικής ονοματοδοσίας. Υπό

τη

ρωμαϊκή

κυριαρχία

υπήρξε

πρωτεύουσα

της

Λουσιτανίας, μιας επαρχίας που περιλάμβανε όλη τη σημερινή Πορτογαλία και αναδείχτηκε ως μια από τις σημαντικότερες πόλεις

με

στρατό

που

έφτανε

τους

90.000

άντρες.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 73. Το ρωμαϊκό υδραγωγείο όπως διατηρείται στη σύγχρονη εποχή μέσα στην πόλη

Διάγραμμα 3. Στρωματογραφική ανάλυση Μέριδα

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

3.3 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ζήτημα της συνύπαρξης αρχαίου – σύγχρονου διαμέσου της

ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗ ΜΕΡΙΔΑ

υπέρθεσης των εποχών και την επίλυση της χρονικότητας σε τομή, χωρίς την προσθήκη περιττών πληροφοριών. Πέτυχε

Πρόκειται για ένα περιβάλλον στο κέντρο της πόλης, που

την ισορροπία μέσα από την εννοιολογική, μορφολογική και

όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Moneo ¨είναι κατειλημμένο

όχι τη δομοστατική αλληλεπίδραση του παλιού με το νέο.

από ερείπια¨. Βρίσκεται, μάλιστα σε εγγύτητα με το θέατρο και το αμφιθέατρο, δύο άρτια διατηρημένα ρωμαϊκά μνημεία που αποτελούσαν ήδη επισκέψιμο, υπαίθριο, αρχαιολογικό χώρο, εντός του σύγχρονου αστικού ιστού. Τα αρχαία μνημεία δεσπόζουν στην κορυφογραμμή της πόλης, αποτελούν σημεία ορατά από μεγάλη απόσταση, καθότι το ύψος των νέων κτηρίων

3.4 Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Βασικός αρχιτέκτονας του έργου είναι ο Rafael Moneo, στοιχεία για τον οποίο δόθηκαν στον πρώτο σταθμό τη διάλεξης στο κεφάλαιο 1.4.

δεν υπερβαίνει – παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις – τους 3 ορόφους. Όσον αφορά στα πολεοδομικά χαρακτηριστικά του σημείου όπου κτίστηκε το νέο μουσείο, παρατηρείται οργάνωση της πόλης σε οικοδομικά τετράγωνα, τα οποία δεν έχουν όμοιο μεταξύ τους σχήμα ή διάσταση και μοιάζουν οργανικά αναπτυγμένα, δεδομένο που έρχεται σε αντίθεση με την ορθοκανονική διάρθρωση που θα περίμενε κανείς να συναντήσει σε μια αρχαία ρωμαϊκή πόλη. Αυτό το χαρακτηριστικό των πολεοδομικών χαράξεων, αποτέλεσε τις

σημείο

επιλογές

του

μελέτης

και

αρχιτέκτονα

κομβικό

στοιχείο

συνθετικά.

για

Προέκυψε

δίλημμα μεταξύ της ακολουθίας των προσανατολισμών που καθορίζονται από τα ανασκαφικά ευρήματα και των χαράξεων της σύγχρονης πόλης, οι οποίες δεν ταυτίζονται μεταξύ τους. Παρατηρείται

χαρακτηριστική στρέψη των

κανάβων των δύο εποχών. Επιλογή του αρχιτέκτονα, ήταν να ακολουθήσει τον σύγχρονο ιστό και να λύσει το

Εικόνα 74. Το μουσείο σε άμεση γειτνίαση με την πόλη

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 75. Αεροφωτογραφία όπου διακρίνεται η θέση, η κλίμακα και η κατάσταση διατήρησης των αρχαιολογικών μνημείων

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

3.5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΡΙΔΑ Το σημείο ενδιαφέροντος για τη μελέτη, είναι το Εθνικό Μουσείο Ρωμαϊκής Τέχνης που κατασκευάστηκε το διάστημα 1980-1985. Σύμφωνα με μια πρώτη περιγραφή, πρόκειται για ένα μουσείο ελκυστικό, αρμονικό με το περιβάλλον του, αλλά παρ’ όλα αυτά με ξεκάθαρη σύγχρονη ταυτότητα. Το υπάρχον κτήριο αντικατέστησε το παλαιό μουσείο, που κατασκευάστηκε από τη βασιλική τάξη το 1838 μ.Χ. Είναι άμεσα συσχετισμένο και σε ανοικτό διάλογο με δύο υπαίθρια, μεγάλης κλίμακας και Εικόνα 76. Συνολική άποψη του μουσείου μαζί με το σημείο εισόδου την κόγχη, το τοξωτό άνοιγμα και τη μαρμάρινη οριζόντια επιγραφή σαν δοκός επί στύλων Εικόνα 77. Εστιασμένη λήψη της εισόδου

αμιγώς αρχαία μνημεία, το ρωμαϊκό θέατρο και το αμφιθέατρο. Το μουσείο, λοιπόν, ήρθε να στεγάσει τα ευρήματα των ανασκαφών του 1979 μ.Χ. που έφεραν στο φως ποικίλα στοιχεία, με κυριότερα υδραυλικές και

εξ’ αυτών ένα τμήμα νεκρόπολης,

εγκαταστάσεις

κατοικίες,

αλλά

και και

ρωμαϊκές εκθέματα

υποδομές υπερτοπικού

χαρακτήρα που δικαιολογούν και τον τίτλο ¨Εθνικό¨. Η λογική της συνθετικής επίλυσης είναι αφοπλιστικά λιτή και ευανάγνωστη. Δύο βασικά κτήρια, διαφορετικού αρχιτεκτονικού ύφους και κλίμακας, ενώνονται με μια επίσης ρηξικέλευθη για το σύνολο μεταλλική πεζογέφυρα. Το πρώτο κτήριο που συναντά ο επισκέπτης είναι προϋπάρχον και φιλοξενεί την είσοδο του μουσείου, η οποία μοιάζει με ρωμαϊκή κόγχη και στεγάζει γλυπτό άγαλμα από λευκό μάρμαρο. Στο ίδιο κτήριο βρίσκονται χώροι πολιτισμικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, όπως εργαστήρια, βιβλιοθήκη, ένας προσωρινός εκθεσιακός χώρος,

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ένα αμφιθέατρο για 240 άτομα, νέα καταστήματα, αίθουσες ανάγνωσης καθώς και διοικητικές λειτουργίες. Μορφολογικά και ογκοπλαστικά προσιδιάζει στην τοπική αρχιτεκτονική και στην κλίμακα της πόλης. Τα ανοίγματά του, τα παραθυρόφυλλα, η κλίμακα και η δίρριχτη στέγη του, είναι εμπνευσμένα από τη φυσιογνωμία των κατοικιών του τόπου. Η επιλογή αυτή έγινε συνειδητά, για να διατηρηθεί η μνήμη των κατοικιών που κατεδαφίστηκαν στο οικοδομικό τετράγωνο που έλαβαν χώρα οι ανασκαφές. Η μετάβαση από το πρώτο στο δεύτερο κτήριο, επιτυγχάνεται διαμέσου, μεταλλικής κλειστής, πεζογέφυρας, η οποία

Εικόνα 78. Η πεζογέφυρα ένωσης των δύο κτηρίων και η αντίθεσή της με την κατεύθυνση του αρχαίου λιθόστρωτου περάσματος

εξυπηρετεί μέσω ενός δικτύου γεφυρών και κλιμακοστασίων, την πρόσβαση σε όλα τα επίπεδα του μουσείου, ενώνοντας κυριολεκτικά και μεταφορικά το παλαιό με το νέο. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία του λίθινου δρόμου, που περνάει κάτω και αντίθετα από την κατεύθυνση κίνησης της σύγχρονης παρέμβασης, δηλώνοντας την παρουσία, την κλίμακα και την υλικότητα των αρχαίων, ρωμαϊκών υποδομών.

Κτήριο Β

Γέφυρα

Κτήριο Α

Εικόνα 79. Διαμήκης τομή του μουσείου

Το δεύτερο κτήριο, λοιπόν, στεγάζει τα αρχαιολογικά ευρήματα και άλλα σημαντικά συλλεκτικά εκθέματα, ενώ διατηρεί και μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους. Κατασκευασμένο από τα ίδια υλικά με το πρώτο, διαφοροποιεί την αρχιτεκτονική του μορφή, εισάγει νέο και ασυνήθιστο λεξιλόγιο. Χωρίς πολλά ανοίγματα στις όψεις του, παρά μόνο στην ανώτερη ζώνη και στο δώμα, γίνεται τόσο περίκλειστο, που παραπέμπει σε επιβλητική, αμυντική, ρωμαϊκή κατασκευή, που θα μπορούσε να είναι της εποχής της. Σημαντικό διαρθρωτικό στοιχείο στην όψη είναι οι

Εικόνα 80. Η πεζογέφυρα όπως βιώνεται εσωτερικά του μουσείου

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

αντηρίδες που τρέχουν σε όλο το ύψος της κατασκευής, αλλά δε χρησιμεύουν για τη στατική ενίσχυσή της, παρά υπάρχουν για μορφολογικούς σκοπούς. Μπορεί κανείς να υποστηρίξει, ότι ο Moneo πραγματοποιεί με αυτό του το έργο, μια αναζωογόνηση – όχι αναγέννηση – του αρχαίου, καθότι με εφευρετικό ύφος και καθαρές ενέργειες κάνει τη διαπραγμάτευση ανάμεσα στο βασικό δίπολο και επανεξετάζει την τυπολογία και την υλικότητα, μέσα από το βλέμμα του 20ου αιώνα. Αξιοποιεί διαρκώς τα υπολείμματα του αρχαίου κόσμου, χρησιμοποιεί μια πλασματική εικόνα εγκατάλειψής τους, ώστε να τα αναδείξει μέσω των παρελθοντικών διαδικασιών καταστροφής τους. Στο σημείο, λοιπόν, που εκκινά ένας δυνητικός επισκέπτης, την περιήγηση στο εσωτερικό, μετά τη διέλευση από τη γέφυρα, εισέρχεται στον κεντρικό χώρο του μουσείου, ενώ συναντά κι έναν χώρο μετάβασης, με δυνατότητες κατακόρυφης κίνησης προς τα υπόλοιπα επίπεδα. Εδώ λειτουργεί η συνεργασία των επιμέρους, ευθύγραμμων γεφυρών που διατρέχουν τους χώρους αποφασιστικά, μέσω ευθύγραμμης κίνησης με τα, επίσης, μεταλλικά κλιμακοστάσια. Ένα ενδιαφέρον και ιδιαίτερα μελετημένο σημείο του μουσείου, το οποίο δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό από τον επισκέπτη, είναι αναμφίβολα, ο προσανατολισμός του κεντρικού μεγάλου χώρου που φιλοξενεί τα εκθέματα και αναπτύσσεται ανάμεσα και πάνω από τις αρχαιότητες, που όπως θα δούμε στη συνέχεια, αποτελούν μέρος της μουσειακής εμπειρίας. Εικόνα 81. Η περίκλειστη και εσωστρεφής όψη με τη διαμόρφωση ψηλών τοιχείων που παραπέμπουν σε αντηρίδες

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 83. Μεταλλική ευθύγραμμη γέφυρα στο εσωτερικό

Εικόνα 82. Η διαμήκης κεντρική αίθουσα της έκθεσης με τους φεγγίτες της οροφής και τα χαρακτηριστικά τόξα

Εικόνα 84. Η διαμήκης κεντρική αίθουσα, όπου φαίνονται χαρακτηριστικά οι μεταλλικές γέφυρες που τη διατρέχουν

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Ιδιαίτερα εμφανής στο σχέδιο της κάτοψης του κτηρίου, γίνεται η διαφορά και η στροφή των κανάβων ανά εποχή, όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα. Η αρχαία πόλη έχει ένα κάναβο δικό της, με σχεδόν ορθοκανονικές χαράξεις και δίκτυο ευθυγραμμισμένο με το υδραγωγείο και τον λιθόστρωτο δρόμο, ενώ το μουσείο χωροθετείται βάσει των παρακείμενων σύγχρονων δρόμων της πόλης, με αποτέλεσμα να προκύπτει ένα ζευγάρι πλεγμάτων που συνυπάρχουν, περιστρεφόμενα το ένα μέσα στο άλλο. Σημαντική επιδίωξη του αρχιτέκτονα, ήταν η νέα κατασκευή να αγγίζει όσο το δυνατόν πιο ελαφριά το χώρο που αναπτύσσονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Έτσι παρατηρούνται, σημεία έδρασης των υποστυλωμάτων του σύγχρονου κανάβου, μέσα στα κενά που αφήνουν τα αρχαία, εξασφαλίζοντας άρτια τη διατήρησή τους και αφήνοντας τον απαραίτητο χώρο, ώστε να γίνεται ασφαλής περιήγηση ανάμεσά τους. Η βύθιση, μάλιστα, στα έγκατα του μουσειακού χώρου και στην επαφή με τις αρχαιότητες, επιτυγχάνεται διαμέσου μια χριστιανικής κρύπτης, τεχνική κίνησης που χρησιμοποιήθηκε και στην περίπτωση του μουσείου της Καρθαγένης και ενώνει υπογείως το μουσείο με τον υπαίθριο αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου. Πρόκειται για την πλήρη εκμετάλλευση και ανάδειξη των ευρημάτων, γεγονός που συμπληρώνει με τον πιο πρακτικό τρόπο, τμήματα της ιστορίας και της αφήγησης. Παραμένοντας στη λογική της τομής του κτηρίου, αλλάζοντας επίπεδο και ανεβαίνοντας στη στάθμη της σύγχρονης κατασκευής, υπάρχουν – βάσει προσωπικής ερμηνείας - 4 Εικόνα 85. Στο σχέδιο της κάτοψης σημειώνεται στροφή των δύο κανάβων

καίρια και καταλυτικά στοιχεία που οργανώνουν το χώρο και

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 86. Εικόνα 87. Η έδραση της νέας κατασκευής ανάμεσα στα αρχαιολογικά ευρήματα και η αίσθηση του μουσείου στον υπόγειο χώρο της θεμελίωσης

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

διαμορφώνουν την εμπειρία. Ο κύριος και επιμήκης χώρος, όπως διακρίνεται στην κάτοψη, οργανώνεται με μια σειρά από καμάρες, όμοιες με αυτές της ρωμαϊκής παραδοσιακής θολοδομίας, που συναντάται για παράδειγμα στο πλησίον θέατρο. Με ιδιοφυή τρόπο, η μίμηση των αρχαίων μοτίβων, παύει να είναι τυφλή και σατιρική. Η στροφή των ημικυκλικών τόξων, κατά 90 μοίρες, συγκριτικά με την τυπική αρχαία διάταξη, που αντί για επαλληλία τόξων, δημιουργεί έναν χώρο που προσιδιάζει σε αναλογίες μιας βυζαντινής βασιλικής, είναι μια τέτοια ιδιοφυής απόδειξη Εικόνα 88 & Εικόνα 89. Φαίνεται η είσοδος του αρχαίου θεάτρου με τα τόξα εποχής και η αντίστοιχη χρήση της μορφής τους τον 21ο αιώνα σε μια τεχνολογικά σύγχρονη κατασκευή

επίλυσης του προβλήματος του χάσματος των εποχών. Μορφή και υλικό ανήκουν εξ’ ολοκλήρου ούτε στο παρελθόν, ούτε στο παρόν, παρά στον ενδιάμεσο χώρο της νοσταλγίας που προσεγγίζεται μέσω μιας νεωτεριστικής ματιάς, διεκδικώντας έναν δικό τους χαρακτήρα και κάτι διαχρονικά απλό και σαφές. Μένοντας στο στοιχείο της στιβαρής καμάρας, επισημαίνεται ότι δεν παίζει τον αναμενόμενο στατικό ρόλο, αφού ένας κρυμμένος εντός της, σκελετός από σκυρόδεμα δίνει την λύση. Η δυνατότητα που προσφέρει, μάλιστα, ο σύγχρονος σκελετός, για μεγάλα ανοίγματα στην οροφή, γίνεται αντικείμενο δημιουργίας στα χέρια του αρχιτέκτονα, που τα αξιοποιεί ως οριζόντιους φεγγίτες, εισάγοντας αριστοτεχνικά το φυσικό φως σε μια γενικά περίκλειστη κατασκευή. Η αίσθηση του εσωτερικού χαρακτηρίζεται από το δραματικό και θερμό φως που κάνει ξεκούραστο το χώρο και αναδεικνύει τα μαρμάρινα εκθέματα. Προς αυτή την κατεύθυνση και ως ιδανικό φόντο των εκθεμάτων, λειτουργεί και η λιθοδομή που είναι ορατή

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ως επικάλυψη των υποστυλωμάτων, διακρίνεται για τη ρυθμική δόμηση των τούβλων χωρίς τη χρήση κονιάματος, που εμπνέεται μεν από την αρχαιότητα, αλλά φέρει μια ιδιαίτερη φινέτσα που μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο σε σύγχρονες κατασκευές. Επομένως, η γενική αίσθηση που αφήνει το μουσείο της Μέριδα, είναι ότι ο επισκέπτης, βιώνει μια συναρπαστική εμπειρία, καθότι νιώθει και διακρίνει την αυθεντικότητα των αρχαίων, ενώ αυτά πλαισιώνονται από μια αρχιτεκτονική που αποδίδει δομικές μορφές της αρχαιότητας με σύγχρονα φίλτρα. Η συνοχή, η συνέπεια και η σταθερότητα των επιλογών του Moneo, οδηγούν στην αυθεντικότητα του αποτελέσματος της κατασκευής, στην ερμηνεία της νοσταλγίας του για την εύρεση ισορροπημένης σχέσης λιτότητας και υλικότητας σε μια αρχιτεκτονική του παρόντος και του μέλλοντος, σε μια αρχιτεκτονική λιγότερο εφήμερη και περισσότερο αυθεντική στα νοήματα και ανθεκτική στο χρόνο, σε μια αρχιτεκτονική που θα διαρκεί και θα γίνεται αφηγητής της ταυτότητας των λαών.

Εικόνα 90. Η κατακόρυφη εισροή φυσικού φωτός στο εσωτερικό του μουσείου

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εικόνα 91. Η κατακορυφότητα του εσωτερικού και η αναλογία με τον αρχαίο κορινθιακού ρυθμού κίονα

Εικόνα 92. Ο χώρος των σημειακών κλιμακοστασίων που οδηγούν από επίπεδο σε επίπεδο τον επισκέπτη του μουσείου

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

04 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Κλείνοντας τη μελέτη αυτή, θα ήθελα να υιοθετήσω ένα ύφος πιο προσωπικό και να σημειώσω ότι σκοπός της μελέτης, δεν είναι να διατυπωθούν σαφείς και παγιωμένες θέσεις για τον χειρισμό του χάσματος μεταξύ αρχαίου - σύγχρονου, αλλά μέσω των παραδειγμάτων που τέθηκαν προς ανάλυση, να εισαχθεί μια νέα οπτική σχεδιασμού, προσέγγισης και ηθικής, να διατυπωθούν ερωτήματα και σκέψεις προβληματικής πάνω στο κατά πόσο η αρχιτεκτονική που συνέβη χιλιάδες χρόνια πριν σε κοινωνίες πολύ διαφορετικές και ταυτόχρονα πολύ όμοιες με τη δική μας, μπορεί να αποτελέσει αφετηρία σχεδιασμού τον 21ο αιώνα και να διέπεται από καινοτόμες ιδέες και εφαρμογές. Στόχος

ήταν,

ανάδειξη

ιδιαίτερων

παραδειγμάτων

μουσειοποίησης με κτήρια τα οποία παρατείνουν τη ζωή των μνημείων, τα αναδεικνύουν μέσα από σχέσεις συσχετισμού και αλληλεπίδρασης, ενώ ούτε αποθεώνουν ούτε κρύβουν την ιστορία, αλλά τη συμπεριλαμβάνουν διατηρώντας μια αναλογία στην αντίθεση. Όταν μάλιστα, όλα αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο το ενδιαφέρον πολλαπλασιάζεται, όταν δηλαδή τα αρχαία κτίσματα και ίχνη συνυπάρχουν με τα σύγχρονα έργα και η διαφορά στη χρονικότητα είναι εμφανής, παρά το γεγονός ότι η νέα δημιουργία, εμπνέεται ξεκάθαρα από το παρελθόν. Δεν μπορώ να μη δώσω βάση στη γενική θέση του Rafael Moneo, ότι η ανανέωση είναι καρποφόρα όταν συμβαδίζει με την παράδοση. Η μελέτη των συγκεκριμένων τριών μουσείων που βρίσκονται σε άμεση επαφή με αρχαιολογικούς χώρους, ξεπερνά διακριτικά και αριστοτεχνικά το ερώτημα για το αν δικαιούται κανείς να αγγίξει ή να επέμβει με νέα κτήρια σε αυτούς τους χώρους. Η γραμμή που σχηματίζεται ανάμεσα στο όριο – στο σημείο

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ένωσης δηλαδή – του παλιού και του καινούργιου, σε αυτές τις περιπτώσεις μελέτης, λειτουργεί σαν γέφυρα στο χρόνο και προωθεί μια ισορροπία στην εικόνα και την εμπειρία του συνόλου. Παρατηρείται, δηλαδή μια ισόρροπη διάκριση των εποχών, οι χωρικές διαφορές είναι εύληπτες, σαφείς, ξεκάθαρες καθαρισμένες από ό,τι περιττό, ώστε να επικοινωνήσουν με τον καλύτερο τρόπο το νόημά τους, να προκαλέσουν χωρικές εμπειρίες κατά τις οποίες ο άνθρωπος, δεν θα βιώνει μόνον έναν καλά σχεδιασμένο σύγχρονο χώρο, αλλά θα του επιτρέπεται η αναγνώριση της τέταρτης διάστασης, αυτής του χρόνου, σαν εργαλείο αφήγησης της ιστορίας. Μιλάμε, λοιπόν, για κτήρια που είναι διδακτικά στη βάση τους και αυτοαναφορικά ως προς την ταυτότητα, την καταγωγή και το μέλλον που θέλουν να έχουν, μέσα από έναν πετυχημένο χειρισμό ενός κολλάζ εποχών και γενικά μιας διακριτικής αρχιτεκτονικής χωρίς φανφάρες και φληναφήματα. Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για την πιο απαιτητική για τον αρχιτέκτονα στάση. Η ένωση αρχαίων στοιχείων με νεωτεριστικά, η ερμηνεία της ιστορίας των μνημείων, η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής των αυθεντικών μορφών και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της σύγχρονης ύλης και των επιτευγμάτων της μηχανικής κινούνται ταυτόχρονα και όχι ανεξάρτητα. Δεν ενώνεται συνθετικά ένας αιώνας του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά προϊστορικές και αρχαίες κατασκευές, οι οποίες θα περίμενε κανείς ότι δύσκολα εμπνέουν, ότι δύσκολα αφορούν το σχεδιασμό του 21ου αιώνα. Δεν είναι εύκολο να πειστεί κάποιος, ότι η γνώση της δομής και η ανάλυσή τους, θα

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

μπορούσε να αποτελεί τον βασικό σχεδιαστικό άξονα και να δώσει ένα υβριδικό τελικά αποτέλεσμα, που θα διέπεται από νόμους ισορροπίας, θα παρουσιάζει στο κοινό, ένα απρόβλεπτο για πολλούς σενάριο και θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του παρόντος, τόσο λειτουργικά όσο και μορφολογικά. Ενδιαφέρον έχει κατά το απαύγασμα της ανάλυσης να σημειωθούν εκ νέου και συγκεντρωτικά, κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χειρισμοί των αρχιτεκτόνων, που οφείλουν να μείνουν στη σκέψη και μπορεί να αποτελέσουν τροφή για περαιτέρω ιδέες. Στον πρώτο σταθμό της διάλεξης, είδαμε το μουσείο στην Καρθαγένη, που καλύπτει μεγαλύτερο εμβαδό συγκριτικά με τα δύο άλλα, είναι το πιο απαιτητικό λειτουργικά και το πιο σύνθετο αναφορικά με τα χρονικά βάθη των υφιστάμενων κατασκευών που έπρεπε να συμπεριληφθούν στο μουσείο. Συνάμα είναι κι αυτό που έχει τις λιγότερες αναλογικά αναφορές σε αμιγείς αρχιτεκτονικές μορφές της αρχαιότητας, αλλά επιτυγχάνει μια ισορροπία κατά το γενικό χειρισμό της αρχαιολογικής συλλογής.

Έτσι

τα ενδιαφέροντα στοιχεία

που εκλέγονται από αυτή τη συνθετική επίλυση είναι: 1. Η παρέμβαση ενσωμάτωσε το θέατρο στο κοντινό πάρκο, διευκολύνοντας την κατανόηση του τι ήταν η πόλη στο παρελθόν και επιτρέποντας στην πυκνοδομημένη παλιά πόλη να αναπνεύσει χωρίς να χάσει τον χαρακτήρα της. 2. Διαχείριση των νέων υλικοτήτων που εισάγονται, μέσα από τη λογική της ενίσχυσης της οπτικής και απτικής εμπειρίας και διατήρησης της κλίμακας και των περασιών που υφίστανται.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Επανερμηνεία του αρχαίου ισόδομου συστήματος δόμησης, με χρήση της λογικής του σε μεταλλικές κατασκευές αλλά και σε επενδύσεις όψεων, που μοιάζουν με βαριά φέρουσα τοιχοποιία. 3. Εκμετάλλευση όλων των ανασκαφικών ευρημάτων – η υπόγεια χριστιανική κρύπτη χρησιμοποιείται ως στοιχείο που εισάγει τον επισκέπτη στο κύριο σώμα του μουσείου, δίνοντας την αίσθηση της «βουτιάς» στο χρόνο και της επερχόμενης ανάδυσης. 4. Κάθε σύγχρονη κατασκευή που είτε προσκολλάται είτε αποκολλάται οριακά από τις υφιστάμενες, έχει ευδιάκριτα διαφορετική υλικότητα και μια εμπνευσμένη από τα αρχαία λιτότητα. Καθετί νέο λειτουργεί ενισχυτικά στο παλιό, είτε με το επιπλέον εμβαδό και τις νέες λειτουργίες που φιλοξενεί, είτε ως το ιδανικό φόντο για την ανάδειξη των αρχαίων. Μεταβαίνοντας στο κάστρο του São Jorge στη Λισαβόνα, λοιπόν, διακρίνονται επί του αποτελέσματος τα εξής σημεία: 1. Οριοθέτηση με φύλλα corten του χώρου με τα αρχαία ευρήματα – το συγκεκριμένο σύγχρονο υλικό χρησιμοποιείται εδώ, ως ένα νέο είδος οχύρωσης, εντός των υφιστάμενων λίθινων τειχών του κάστρου. 2. Εκμετάλλευση των ιδιοτήτων του corten, στο σημείο που αναδιπλώνεται και γίνεται στέγαστρο για την προστασία των επιδαπέδιων ψηφιδωτών. 3. Ανάπτυξη του μοναδικού κτηριακού όγκου πάνω από τα λίθινα ίχνη αρχαίας ρωμαϊκής κατοικίας, με εισαγωγή

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

σύγχρονων υλικών και έντονη χρωματική αντίθεση. 4. Αποκόλληση κυριολεκτικά και μεταφορικά του νέου κτηρίου, από τα αρχαία θεμέλια της εν λόγω κατοικίας, με δημιουργία χαρακτηριστικής σκοτίας. Κλείνοντας, είδαμε το μουσείο της Μέριδα, όπου συναντά κανείς εφαρμοσμένες ιδέες που εμπνέονται σαφώς από την αρχαιότητα, δημιουργώντας ένα σύνολο που κρατά ζωντανές τις ταυτότητες των μελών του. Συνοπτικά, λοιπόν, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του μουσείου είναι: 1. Η στροφή του σύγχρονου σε σύγκριση με τον αρχαίο κάναβο. Η επιλογή του αρχιτέκτονα να διατηρήσει τις χαράξεις του σύγχρονου ιστού της πόλης και ταυτόχρονα να κρατήσει φανερή και να αναδείξει την αρχαία πολεοδομία. 2. Η συνθετική λογική του νέου εκθεσιακού χώρου που στηρίζεται στην απλούστατη σκέψη της στροφής κατά 90 μοιρών, της τυπικής επάλληλης διάταξης των ρωμαϊκών τόξων, και εν τέλει η παράθεση αυτών, με τρόπο που να δημιουργείται εσωτερικός χώρος με αναλογίες βυζαντινής βασιλικής. 3. Εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του σύγχρονου στατικού φορέα που αποτελείται από σκυρόδεμα, ώστε να γίνουν λεπτότερες οι διατομές των υποστυλωμάτων, που εδράζονται στο επίπεδο της αρχαίας πόλης. 4. Η γενική επίλυση των κινήσεων με βάση την τομή και την υπέρθεση των εποχών.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Η έμπνευση, λοιπόν, από τα πρωτότυπα και συνάμα αρχέτυπα, δεν είναι μια μορφή παράτασης της ζωής των, αλλά ανάδειξη και αναγέννηση υπό νέους όρους. Το ενδιαφέρον με τα αρχαία, είναι ότι οι δημιουργοί τους, απουσιάζουν, δεν είναι εδώ για να τα προωθήσουν ή να μας μιλήσουν γι’ αυτά, παρά τον λόγο παίρνουν τα ίδια. Δεν έχουν γραφτεί κείμενα και κριτικές που ενδεχόμενα να επηρεάσουν το νέο δημιουργό. Είναι ένα πεδίο μελέτης που μας προκαλεί να βιώσουμε κάτι παράδοξο: την απόλυτη ελευθερία μαζί με την απόλυτη δέσμευση απέναντι σε μια ήσυχη γοητεία που δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει. Θα μπορούσε στο σημείο αυτό να τεθεί το ερώτημα: γιατί να εμπνευστούμε από τις αρχαίες μορφές νοσταλγώντας τες; το

Μια όριο

πιθανή μεταξύ

στροφή μίμησης

στο και

αρχαίο

αναζητώντας

καινοτομίας,

συνήθως

και πρόχειρα κρίνεται ως ξεπερασμένη λογική για το σύγχρονο σχεδιασμό αλλά και τη στάση ζωής γενικότερα. Η λειτουργία της μίμησης και της μνήμης, είναι αναμφίβολα θεμέλιοι λίθοι της ανθρώπινης εξέλιξης και δημιουργίας. Οπότε όποιος γνωρίζει το παρελθόν και το φέρνει στη θύμησή του όταν σκέπτεται και δρα, δεν μπορεί παρά να κάνει άλματα προόδου, έχοντας σαφή ταυτότητα, γερά θεμέλια και ανθεκτικές στο χρόνο αναφορές. Έχοντας γνώση της βάσης της αρχιτεκτονικής, των ιστορικών προτύπων κι όλων των έμμεσων μηνυμάτων τους ο άνθρωπος – και ειδικά ο νέος αρχιτέκτονας – αποδείχτηκε από τα αναφερθέντα παραδείγματα, ότι μπορεί να πετύχει την πολυπόθητη πρωτοτυπία και να φτάσει στην καινοτομία, χρησιμοποιώντας τις αρετές αρχαίων προτύπων.

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Το κλειδί της επιτυχίας κρύβεται κατά τη γνώμη μου, στην κατάκτηση της απλής σκέψης και της αφαιρετικότητας κατά τη συνθετική διαδικασία. Η καταγραφή των μουσείων, όπως προηγήθηκε, επιχειρεί μέσα από την ανάλυση του λεξιλογίου της αρχιτεκτονικής του χώρου, να μεταφέρει στον αναγνώστη την αντικειμενική εμπειρία, που αποκομίζει ένας ρεαλιστικός επισκέπτης του. Η δωρικότητα και η καθαρότητα των συνθετικών λύσεων, που διέπει τους χώρους αυτούς και είναι ξεκάθαρα εμπνευσμένη από τις δομικές μορφές της αρχαιότητας, έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει στο σύγχρονο άνθρωπο τη δύναμη της απλής σκέψης, που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να κατακτηθεί στη σύγχρονη εποχή. Μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι υπάρχει μια συνάφεια της απλής σκέψης με την αντίστοιχη αφαιρετική σκέψη που επιχείρησε ο Paul Cézanne στο καλλιτεχνικό του έργο. Η γενναία πράξη του, που επί είκοσι χρόνια στεκόταν αντίθετα στην μεταβλητότητα του χρόνου, προσπαθώντας να αιχμαλωτίσει αυτό που παραμένει σταθερό στο διηνεκές, ήταν να αναπαραστήσει αφαιρετικά την πραγματικότητα, υλοποιώντας μια τομή στο πεδίο των τεχνών και ανοίγοντας το δρόμο για πνευματική εξέλιξη (Λαδά και Τσουκαλά 2017: 151-153). Άραγε τα απογυμνωμένα ερείπια των αρχαιολογικών χώρων, κρύβουν το ίδιο νόημα που έψαχνε ο Cézanne στην τέχνη του; Η αυστηρή γεωμετρική απόδοση του βουνού μέσα από την αφαίρεση των λεπτομερειών, μοιάζει με την εικόνα που έχουν σήμερα τα λαξευμένα από την πάροδο του χρόνου, αρχαιολογικά ευρήματα και τα εμπνευσμένα από αυτά σύγχρονα αρχιτεκτονικά έργα.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

Εικόνα 93. Η απεικόνιση του βουνού με την αφαιρετική γεωμετρική προσέγγιση του Cézanne

05 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

ΒΙΒΛΙΑ Βοζάνη, Α. (2017). Μνημεία… από τις ‘Μηχανές εκπομπής μνήμης’ στα ‘Δωμάτια με τους παραμορφωτικούς καθρέπτες’. Στο Σ. Λαδά και Κ. Τσουκαλά, επιμ. Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης. Θεσσαλονίκη: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Α.Ε. Ζήβας Δ. (1997). ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ. Αθήνα: LIBRO Μπούρας, Χ. (1983). Σημειώσεις του μαθήματος αποκαταστάσεως των μνημείων Ι. Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Πάγκαλος, Π. (2017). Λήθη και Αμνησία. Στο Σ. Λαδά και Κ. Τσουκαλά, επιμ. Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης. Θεσσαλονίκη: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Α.Ε. Πετρίδου, Β. (2017). Η Μνήμη ανάμεσα στο πρότυπο και το πρωτότυπο. επιμ. Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης. Θεσσαλονίκη: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Α.Ε. Σταυρίδης, Στ., (επιμέλεια) (2006). Μνήμη και εμπειρία του χώρου. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Τερζόγλου, Ν. Ι. (2017). Philippe Hamon/Paul Ricoeur: Χώρος, Αφήγηση και Αρχιτεκτονική. Στο Σ. Λαδά και Κ. Τσουκαλά, επιμ. Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης. Θεσσαλονίκη: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Α.Ε. Τουρνικιώτης, Π. (2006). Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ. Αθήνα: Futura. Le Corbusier (2003). H ΧΑΡΤΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ. Μετάφραση Κουρεμένος Στ. Αθήνα: ΥΨΙΛΟΝ Malraux, A. (2007). ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ. Μετάφραση Ηλιάδης Ν. Αθήνα: Πλέθρον.

ΛΕΞΙΚΑ Μπαμπινιώτης, Γ. (2002). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. www.britannica.com

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ Βατόπουλος, Ν., 2007. Ώσμωση παλιού και νέου στις αναπλάσεις, Διαθέσιμο στο: https://www.kathimerini. gr/276687/article/politismos/arxeio-politismoy/wsmwsh-palioy-kai-neoy-stis-anaplaseis [τελευταία πρόσβαση: 6/7/2020] Acton, Τ., 2016. Can Landscape Architects Use History to Make a City Stronger?. Διαθέσιμο στο: https://land8.com/ can-landscape-architects-use-history-to-make-a-city-stronger/ [τελευταία πρόσβαση: 28/3/2020] Archdaily, 2010. Musealization of the Archaeological Site of Praça Nova of São Jorge Castle / JLCG Arquitectos. Διαθέσιμο στο: https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos [τελευταία πρόσβαση:6/3/2020] Archdaily, 2010. Jlcg Arquitectos: The Latest Architecture and News. Διαθέσιμο στο: https://www.archdaily.com/tag/ jlcg-arquitectos [τελευταία πρόσβαση:14/4/2020] Archdaily, 2010. Video: Musealization of the Archaeological Site of Praça Nova of São Jorge Castle by JLCG Arquitectos. Διαθέσιμο στο: https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos [τελευταία πρόσβαση:14/4/2020] Archdaily, 2018. AD Classics: National Museum of Roman Art / Rafael Moneo. Διαθέσιμο στο: https://www.archdaily.com/625552/ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo [τελευταία πρόσβαση:26/6/2020] Archiweb, 2013. Palimpset of history understood through palindromic space. Διαθέσιμο στο: https://www.archiweb. cz/en/b/muzealizace-arch-vykopavek-pra-a-nova-na-hrade-s-o-jorge-musealiza-o-da-area-arqueologica-da-pra-a-novado-castelo-de-s-jorge [τελευταία πρόσβαση: 24/4/2020] Archiweb, 2008 Museum of the Roman Theater of Cartagena. Διαθέσιμο στο: https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena [τελευταία πρόσβαση: 28/4/2020] Archiweb, The National Museum of Roman Art. Διαθέσιμο στο: https://www.archiweb.cz/en/b/historicke-muze-

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

um-rimskeho-umeni [τελευταία πρόσβαση: 26/4/2020] Baldwin, E., 10 Archaeology Museums That Combine Modern Architecture with the Ancient Past Διαθέσιμο στο: https://architizer.com/blog/inspiration/collections/archaeology-museums/ [τελευταία πρόσβαση: 14/6/2020] Belogolovsky. V. 2020. Rafael Moneo believes good architecture must be innovative but rooted in its place. Διαθέσιμο στο: https://www.stirworld.com/think-columns-rafael-moneo-believes-good-architecture-must-be-innovative-but-rooted-in-its-place [τελευταία πρόσβαση: 14/7/2020] Carvalho, Ε. S., 2011. João Luís Carrilho da Graça - Musealização de área arqueológica, Lisboa – Portugal. Διαθέσιμο στο: http://historiaearquitetura.blogspot.com/2011/05/joao-luis-carrilho-da-graca.html [τελευταία πρόσβαση: 8/3/2020] Grahn, L.R., 2020. Cartagena. Διαθέσιμο στο: https://www.encyclopedia.com/places/spain-portugal-italy-greece-and-balkans/spanish-and-portuguese-political-geography/cartagena-spain [τελευταία πρόσβαση: 10/5/2020] LANDEZINE, 2010. São Jorge Castle, Global Arquitectura Paisagista, JLCG Arquitectos. Διαθέσιμο στο: http:// landezine.com/index.php/2010/10/sao-jorge-castle/ [τελευταία πρόσβαση: 6/3/2020] Macdonald, S., 2011. Contemporary Architecture in Historic Urban Environments. The Getty Conservation Institute. Διαθέσιμο στο: https://www.getty.edu/conservation/publications_resources/newsletters/26_2/contemporary.html [τελευταία πρόσβαση: 17/3/2020] Márquez, P., 2018. Praça Nova, intervention in the archaeological site of the Castle of San Jorg. Διαθέσιμο στο: https://morewithlessdesign.com/en/praca-nova-eng/ [τελευταία πρόσβαση: 8/3/2020] Maxwell, R. 2015. Rafael Moneo: a serious search for expressive architecture Διαθέσιμο στο: https://www.architectural-review.com/essays/rafael-moneo-a-serious-search-for-expressive-architecture [τελευταία πρόσβαση: 11/5/2020] Moneo, R., 2008. MUSEUM OF THE ROMAN THEATER OF CARTAGENA, Spain. Διαθέσιμο στο: http://rafael-

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

moneo.com/en/projects/museum-of-the-roman-theater-of-cartagena/ [τελευταία πρόσβαση: 10/5/2020] Naidoo, R., 2010. JLCG architects: sao jorge castle. Διαθέσιμο στο: https://www.designboom.com/architecture/jlcg-architects-sao-jorge-castle/ [τελευταία πρόσβαση: 14/4/2020] Netto, D., 2013. Lost in Translation. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/2013/04/12/t-magazine/lost-in-translation.html#more-243520 [τελευταία πρόσβαση: 11/5/2020] The Editors of Encyclopaedia Britannica, 2016. Cartagena. Διαθέσιμο στο: https://www.britannica.com/place/Cartagena-Spain [τελευταία πρόσβαση: 2/5/2020] Thurley, S., 2017. Perfection or Pastiche? New Buildings in Old Places, Gresham College. Διαθέσιμο στο: https:// www.gresham.ac.uk/lectures-and-events/perfection-or-pastiche-new-buildings-in-old-places [τελευταία πρόσβαση: 3/3/2020] Varetti, Ε., 2016. How to Design a Site and Preserve it’s Archaeological History. Διαθέσιμο στο: https://landarchs. com/how-to-design-a-site-and-preserve-its-archaeological-history/ [τελευταία πρόσβαση: 1/3/2020] Vinader, E., 2012. Καρθαγένη, λιμάνι πολιτισμών. Διαθέσιμο στο: https://www.ispania.gr/arthra/tourismos/4028-cartagena-limani-politismwn [τελευταία πρόσβαση: 2/5/2020] ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΓΕΝΙΚΟΙ ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ www.teatroromanocartagena.org www.nytimes.com www.archello.com www.arch2o.com www.pritzkerprize.com

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

ΑΡΘΡΑ Kονταράτος, Σ., 1985, Η προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Καταβολές και χαρακτήρας μιας ιδεολογίας. A.Θ., τεύχος 9/1975, σελ. 86 Konstantina Demiri. New Architecture as Infill in Historical Context. Architecture and Urban Planning. 2013;DOI: 10.7250/aup.2013.005. Maluenda, A. E., 2010, Rafael Moneo y el Museo: de Mérida a Houston. Cinco ejemplos de diálogo con el contexto arquitectónico. Researchgate. https://www.researchgate.net/publication/50809930_Rafael_Moneo_y_el_Museo_de_ Merida_a_Houston_Cinco_ejemplos_de_dialogo_con_el_contextoarquitectonico Misirlisoy, D., 2017. New Designs in Historic Context: Starchitecture vs Architectural Conservation Principles, Civil Engineering and Architecture 5(6): 207-214. http://www.hrpub.org/journals/article_info.php?aid=6418 Moneo, R., 1986, Museum for Roman Artifacts, Merida, Spain. The MIT Press, Assemblage, No. 1, pp. 72-83. Moneo, R., 1988, The Idea of Lasting. The MIT Press, Perspecta, Vol. 24, pp. 146-157. https://www.jstor.org/stable/ i270595 Peckham, A., 2008. Moneo, Libeskind and a question of influence. Journal of Architecture. 13 (1), pp. 23-51. https:// doi.org/10.1080/13602360701865209

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Αλυγίζος, Α. και Μαντζούφας, Σ., Νέες επεμβάσεις σε μνημεία ή ιστορικά σύνολα, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2012 Γιαννακοπούλου Καραμούζη Ι., Η «πρωτόγονη καλύβα» ως παραδειγματική δομή» Αρχέτυπο και Σύμβολο στην Αρχιτεκτονική, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Διάλεξη, 2013 Κακλή, Ε. και Καμπουροπούλου, Π., ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ, Αυτοκρατορικό παρελθόν και σύγχρονο όραμα, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2013 Λοΐζου, Λ., συνθέτοντας τη συνέχεια, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Διάλεξη, 2015. Σαββίδης, Ε., ξαναγράφοντας, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2014 Σταματόπουλος, Δ., «Η ηθική της προστασίας, ανάδειξης και ένταξης των αρχαιολογικών χώρων στην τοπική κοινωνία και την καθημερινότητα με την αρωγή εκπαιδευτικών και μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων: Η περίπτωση της Αρχαίας Μεσσήνης», Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, 2015 Τζέλη, Θ. Μ., ΕΡΕΙΠΙΑ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2014 Barry, K. M., Framing the ancients: a global study in archaeological and historic site interpretation. The Pennsylvania State University, College of Arts and Architecture, 2014 BINTEO https://www.youtube.com/watch?v=Dx-WZbtMNS4 https://www.youtube.com/watch?v=wAewd4e9ru8

100

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΗΝ ΚΑΡΘΑΓΕΝΗ Εικόνα 1. https://gr.pinterest.com/pin/199143614751161502/ Εικόνα 2. https://www.heraldry-wiki.com/heraldrywiki/index.php/Cartagena Εικόνα 3. https://love2fly.iberia.com/2019/06/cartagena-murcia-spain/ Εικόνα 4. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 5. http://www.castlesandmanorhouses.com/types_01_ancient.htm Εικόνα 6. https://www.google.com/maps/place/Καρταγένα Εικόνα 7. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 8. http://davidfrutos.com/museo-del-teatro-romano-de-cartagena/ Εικόνα 9. http://davidfrutos.com/museo-del-teatro-romano-de-cartagena/ Εικόνα 10. http://davidfrutos.com/museo-del-teatro-romano-de-cartagena/ Εικόνα 11. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 12. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 13. https://www.interempresas.net/Construccion/Articulos/207084-Foro-Cevisama-contara-maestros-arquitectura-como-Pritzker-Rafael-Moneo-Souto-Moura.html Εικόνα 14. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 15. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 16. https://gr.pinterest.com/pin/329959110180125388/ Εικόνα 17. http://rafaelmoneo.com Εικόνα 18. http://rafaelmoneo.com Εικόνα 19. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 20. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 21. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 22. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 23. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 24. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-carta-

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

101

gena Εικόνα 25. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 26. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 27. http://rafaelmoneo.com Εικόνα 28. http://rafaelmoneo.com Εικόνα 29. http://rafaelmoneo.com Εικόνα 30. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 31. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 32. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 33. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 34. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 35. https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_theatre,_Cartagena Εικόνα 36. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 37. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 38. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena Εικόνα 39. http://davidfrutos.com/museo-del-teatro-romano-de-cartagena/ Εικόνα 40. http://davidfrutos.com/museo-del-teatro-romano-de-cartagena/ Εικόνα 41. http://www.teatroromanocartagena.org Εικόνα 42. http://davidfrutos.com/museo-del-teatro-romano-de-cartagena/ Εικόνα 43. http://rafaelmoneo.com Εικόνα 44. https://www.archiweb.cz/en/b/muzeum-rimskeho-divadla-v-cartagene-museo-del-teatro-romano-de-cartagena

102

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΗ ΛΙΣΑΒΟΝΑ Εικόνα 45. https://gr.pinterest.com/pin/199143614751161502/ Εικόνα 46. https://www.gogoplaces.co/blog/wp-content/uploads/2019/10/things-to-do-in-lisbon-featured-1440x1000. jpg Εικόνα 47. https://en.wikipedia.org/wiki/S%C3%A3o_Jorge_Castle Εικόνα 48. https://fr.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Saint-Georges_(Lisbonne)#/media/Fichier:LisbonCastle. jpg Εικόνα 49. https://miesarch.com/work/439 Εικόνα 50. https://journeycompass.com/alfama-lisbon-guide/ Εικόνα 51. https://www.wook.pt/autor/joao-luis-carrilho-da-graca/3505038 Εικόνα 52. https://www.archdaily.com.br/br/01-20123/musealizacao-da-area-arqueologica-da-praca-nova-do-castelo-de-s-jorge-joao-luis-carrilho-da-graca/cast_45afgsg-copiar Εικόνα 53. https://www.archdaily.com.br/br/01-20123/musealizacao-da-area-arqueologica-da-praca-nova-do-castelo-de-s-jorge-joao-luis-carrilho-da-graca/cast_129afgsg-copiar Εικόνα 54. https://www.google.com/maps?client=firefox-b-d&q=sao+jorge+castle+lisbon&um=1&ie=UTF-8&sa=X&ved=2ahUKEwi6hfq8ounrAhVspYsKHfb9BtEQ_AUoAnoECCIQBA Εικόνα 55. Στιγμιότυπο του 2020, από επίσκεψη του συμφοιτητή μου Αναστάσιου Μαράντου Εικόνα 56. Στιγμιότυπο του 2020, από επίσκεψη του συμφοιτητή μου Αναστάσιου Μαράντου Εικόνα 57. https://gr.pinterest.com/pin/307581849524896901/ Εικόνα 58. https://morewithlessdesign.com/en/praca-nova-eng/ Εικόνα 59. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7af28ba0d06580008df-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorgecastle-jlcg-arquitectos-photo Εικόνα 60. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7d428ba0d06580008e7-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorgecastle-jlcg-arquitectos-site-plan?next_project=no Εικόνα 61. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7ba28ba0d06580008e2-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

103

castle-jlcg-arquitectos-photo Εικόνα 62. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7c028ba0d06580008e3-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorgecastle-jlcg-arquitectos-axon Εικόνα 63. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7a228ba0d06580008dc-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorgecastle-jlcg-arquitectos-photo?next_project=no Εικόνα 64. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7b228ba0d06580008e0-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorgecastle-jlcg-arquitectos-photo Εικόνα 65. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7b628ba0d06580008e1-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorgecastle-jlcg-arquitectos-photo Εικόνα 66. https://www.archdaily.com/89460/musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorge-castle-jlcg-arquitectos/5012f7ce28ba0d06580008e6-musealization-of-the-archaeological-site-of-praca-nova-of-sao-jorgecastle-jlcg-arquitectos-detail?next_project=no Εικόνα 67. Στιγμιότυπο του 2020, από επίσκεψη του συμφοιτητή μου Αναστάσιου Μαράντου Εικόνα 68. https://www.archiweb.cz/en/b/muzealizace-arch-vykopavek-pra-a-nova-na-hrade-s-o-jorge-musealiza-oda-area-arqueologica-da-pra-a-nova-do-castelo-de-s-jorge Εικόνα 69. Στιγμιότυπο του 2020, από επίσκεψη του συμφοιτητή μου Αναστάσιου Μαράντου ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΗ ΜΕΡΙΔΑ Εικόνα 70. https://www.vectorstock.com/royalty-free-vector/coat-of-arms-of-merida-in-extremadura-of-spain-vector-24359195 Εικόνα 71. https://gr.pinterest.com/pin/199143614751161502/ Εικόνα 72. http://www.piggytraveller.com/blog/merida-first-experience-hot-air-balloon/ Εικόνα 73. https://i.redd.it/23hywd1mmap21.jpg

104

ΓΡΑΦΗ - ΔΙΑΓΡΑΦΗ - ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΗ

Εικόνα 74. Στιγμιότυπο του 2020, από επίσκεψη του συμφοιτητή μου Μάρκου Βλάχου Εικόνα 75. https://www.google.com/maps?client=firefox-b-d&q=merida+spain&um=1&ie=UTF-8&sa=X&ved=2ahUKEwicnJWxpunrAhUtxosKHUAJBDgQ_AUoAXoECB8QAw Εικόνα 76. https://www.archdaily.com/625552/ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo/544f8ca7e58e cef8130000f0-ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo-photo Εικόνα 77. https://www.archdaily.com/625552/ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo/544f8c77e58 ecea3a00000f2-ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo-photo Εικόνα 78. http://rafaelmoneo.com/en/projects/national-museum-of-roman-art/ Εικόνα 79. https://miesarch.com/work/315 Εικόνα 80. https://www.archdaily.com/625552/ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo Εικόνα 81. http://rafaelmoneo.com/en/projects/national-museum-of-roman-art/ Εικόνα 82. Στιγμιότυπο του 2020, από επίσκεψη του συμφοιτητή μου Μάρκου Βλάχου Εικόνα 83. https://www.archdaily.com/625552/ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo/544f8d3de58ece63a80000d8-ad-classics-national-museum-of-roman-art-rafael-moneo-photo Εικόνα 84. http://rafaelmoneo.com/en/projects/national-museum-of-roman-art/ Εικόνα 85. http://rafaelmoneo.com/en/projects/national-museum-of-roman-art/ Εικόνα 86. https://www.area-arch.it/en/merida-classicanti-classic-national-museum-of-roman-art/ Εικόνα 87. http://rafaelmoneo.com/en/projects/national-museum-of-roman-art/ Εικόνα 88. Στιγμιότυπο του 2020, από επίσκεψη του συμφοιτητή μου Μάρκου Βλάχου Εικόνα 89. https://www.arch.photos/rafael-moneo-national-museum-of-roman-art#1 Εικόνα 90. https://www.arch.photos/rafael-moneo-national-museum-of-roman-art#3 Εικόνα 91. http://rafaelmoneo.com/en/projects/national-museum-of-roman-art/ Εικόνα 92. https://miesarch.com/work/315 Εικόνα 93. Σκίτσο από το βιβλίο Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης. Θεσσαλονίκη: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Α.Ε. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1,2,3_ προσωπικά αρχεία