Green Roofs | Energy-Environmental upgrading in cities by Antonia Vavanou

ΦΥΤ Ε ΜΕ ΝΑΔΩΜΑΤ Α

Ε ΝΕ ΡΓ Ε Ι ΑΚΗ/ΠΕ ΡΙ ΒΑΛΛΟΝΤ Ι ΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙ Σ ΗΣ Τ Ι ΣΠΟΛΕ Ι Σ

ΒΑΒΑΝΟΥΑΝΤ ΩΝΙ Α ΔΙ ΑΛΕ Ξ Η/Ι ΟΥ ΛΙ ΟΣ2013

ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ / ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ/ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΞΗ / ΙΟΥΛΙΟΣ 2013 ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ / ΒΑΒΑΝΟΥ ΑΝΤΩΝΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ / ΕΦΕΣΙΟΥ ΕΙΡΗΝΗ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Olympic Sculpture Park, Σιάτλ, ΗΠΑ, 2007. Άποψη του πάρκου την πρώτη ημέρα λειτουργίας του.

Στην αρχή αυτής της εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα Ειρήνη Εφεσίου για την βοήθεια & την καθοδήγηση της

και τους φίλους, συμφοιτητές για τις εποικοδομητικές παρεμβάσεις τους.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΤΟ ΓΚΡΙΖΟ: ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΓΙΑΤΙ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

Β. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Γ. ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

Γ.1. ΤΥΠΟΙ ΦΥΤΕΜΕΝΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

Γ.1.1 ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

Γ.1.2 ΗΜΙΕΝΤΑΤΙΚΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

Γ.1.3 ΕΝΤΑΤΙΚΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

Γ.2. ΔΟΜΗ ΦΥΤΕΜΕΝΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

Γ.2.1 ΓΕΝΙΚΑ

Γ.2.2 ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΜΒΡΑΝΗ

Γ.2.3 ΑΝΤΙΡΙΖΙΚΗ ΜΕΜΒΡΑΝΗ

Γ.2.4 ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗΣ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΜΟΝΩΣΗΣ

Γ.2.5 ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Γ.2.6 ΔΙΗΘΗΤΙΚΟ ΦΥΛΛΟ

Γ.2.7 ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΦΥΤΩΝ

Γ.3 ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Γ.3.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ

Γ.3.2 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ

Γ.3.3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΥΤΩΝ ΓΙΑ ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ

Γ.3.4 ΦΥΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑΣ

Γ.3.5 ΕΙΔΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ

Γ.3.6 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ

Γ.3.7 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΤΑ ΦΥΤΑ ΕΝΟΣ ΦΥΤΕΜΕΝΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

Γ.3.8 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΦΥΤΩΝ

Γ.4. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΦΥΤΕΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΩΝ

Γ.4.1 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ / ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΟΦΕΛΗ

Γ.4.2 ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

Γ.4.3 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΟΦΕΛΗ

100

Γ.4.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΦΕΛΗ

105

Γ.5. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΦΥΤΕΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΩΝ

107

Γ.6. ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

113

Γ.6.1 ΓΕΝΙΚΑ

113

Γ.6.2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

116

Γ.7. ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

143

Γ.7.1 ΓΙΑΤΙ ΑΡΓΗΣΑΝ ΝΑ ΕΡΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

143

Γ.7.2 ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ

145

Γ.7.3 ΠΟΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΜΕ

147

Γ.7.4 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

149

Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

173

Ε. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

175

Ζ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

185

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το περιβάλλον, τόσο το φυσικό όσο και το αστικό, είναι ένα ζωντανό σύστημα. Για την ορθή λειτουργία αυτού του συστήματος, δημιουργούνται αμφίδρομες, διαδραστικές σχέσεις μεταξύ της φύσης, των ανθρώπων και των πολύπλοκων μηχανισμών των πόλεων. “Στη σύγχρονη εποχή, η υπεραξία της γης, η άκρατη εμπορευματοποίηση της οικοδομής, η έντονη αστικοποίηση, η πυκνή δόμηση, ο άλογος μιμητισμός ξένων προτύπων, εκτόπισαν τη φύση από το ανθρωπογενές περιβάλλον και στέρησαν από τον πολίτη το πράσινο, τη δροσιά των δέντρων, το ζωογόνο ύπαιθρο” 1.

Εικόνα 1. Πηγή: solarsystem.nasa.gov

Εικόνα 2. Πηγή: www.sitenews.us

ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΤΟ ΓΚΡΙΖΟ: ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

Ο αστικός χώρος, είναι ένα πολυδιάστατο σύνολο, που δεν αποτελείται μόνο από κτίρια και ανθρώπινο πληθυσμό, ούτε διαμορφώνεται αποκλειστικά από τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Η φύση είχε και έχει μια σημαντική θέση μέσα στο περιβάλλον της πόλης.

Λένα Μάντζιου, Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα: Έργον ΙV, Εκδόσεις Αρχιτεκτονικών Βιβλίων, 2009, σελ 14.

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Πολλοί διαφορετικοί πληθυσμοί χλωρίδας και πανίδας καταφέρνουν να προσαρμοστούν στο αστικό περιβάλλον, σε διάφορα σημεία της πόλης, όπως π.χ. σε αδόμητα οικόπεδα, εγκαταλελειμμένα κτίρια, πάρκα και άλση, τα οποία εξελίσσονται σε αξιόλογους βιότοπους2. Παρόλα αυτά στα σύγχρονα πυκνοδομημένα αστικά κέντρα και στις περιαστικές περιοχές παρατηρείται τάση απομάκρυνσης του φυσικού εδάφους, της βλάστησης και σχεδόν όλων των ειδών ζωής εκτός από τον άνθρωπο3. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο σχεδιασμό και στις πολιτικές που ακολουθούνται. Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι συνήθως υπέρ του κτιριακού τομέα και της διευκόλυνσης των οχημάτων, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση του αριθμού και της κυκλοφορίας τους.

Εικόνα 3. Μεξικό, μια από τις πιο μολυσμένες πόλεις του κόσμου. Πηγή: infosurhoy.com

Αθανάσιος Αραβαντινός, Πολεοδομικός Σχεδιασμός-για μια βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Αθήνα: Συμμετρία, 2007, σελ 535-536. 3 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, Πρόλογοι.

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Το πράσινο αντικαθίστανται από δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, χώρους στάθμευσης και φαρδύτερους δρόμους, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο το περιβάλλον της πόλης. Στην Αθήνα σήμερα αναλογούν 2-3 m2 υπαίθριου χώρου πρασίνου για κάθε κάτοικο, τη στιγμή που η αναλογία αυτή με βάση τα διεθνή πρότυπα θα έπρεπε να ήταν 8-12 m2 ανά κάτοικο. Αυτοκίνητα και εγκαταστάσεις θέρμανσης καταναλώνουν το οξυγόνο και παράγουν σε μεγάλο βαθμό βλαβερές ουσίες. Γιγαντιαίες επιφάνειες μπετόν και ασφάλτου οδηγούν σε υπερθέρμανση το κλίμα των πόλεων και προκαλούν, μέσω της αυξανόμενης άνωσης, το ανοδικό στροβίλισμα των ρυπογόνων και βλαβερών σωματιδίων που είναι συσσωρευμένα στο έδαφος και τη διάχυση τους πάνω από ολόκληρη την πόλη4. Πρόκειται για μια μορφή ερημοποίησης με ανυπολόγιστες συνέπειες στην ποιότητα ζωής και στην ασφάλεια των αστικών πληθυσμών.

Εικόνα 4. Άποψη της Πυκνοδομημένης Αθήνας. Πηγή: www.skyscrapercity.com

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 10.

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Οι πιο ανησυχητικές επιπτώσεις είναι η αύξηση της μέσης αστικής θερμοκρασίας (το φαινόμενο της “Αστικής Θερμικής Νησίδας”) και η μόλυνση του αέρα (νέφος). Να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι, “υπήρξε μια εποχή που η πιο βαριά ρύπανση προερχόταν από τη σκόνη που έπεφτε από τα χαλιά που τίναζαν από τα παράθυρα!” 5.

Εικόνα 5. Πηγή: blogs.ei.columbia.edu

“Αστική Θερμική Νησίδα”6 (Urban Heat Island Effect), είναι το φαινόμενο που εμφανίζεται στις μεγάλες, πυκνά δομημένες πόλεις. Παρατηρείται κυρίως το καλοκαίρι και οφείλεται στη συγκράτηση μεγάλης ποσότητας θερμότητας από τα κτίρια, την άσφαλτο στους δρόμους και την έλλειψη πρασίνου. Η φωτεινή και θερμική ενέργεια του ήλιου το καλοκαίρι επιβαρύνει τα κτίρια με θερμότητα, η οποία αποθηκεύεται στην κατασκευή τους. Τη νύχτα αρχίζει η αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή της αποβολής της απορροφηθείσης θερμότητας προς την ατμόσφαιρα. Όμως η πυκνή δόμηση των μεγαλουπόλεων, οι ελάχιστοι πράσινοι χώροι και η παρεμπόδιση της ελεύθερης ροής των δροσερών νυχτερινών ανέμων δεν επιτρέπουν την εκπομπή του συνόλου της θερμότητας που απορροφήθηκε. 5

www.gnomikologikon.gr/ Gilbert Cesbron, 1913-1979, Γάλλος συγγραφέας. Ελένη Ανδρεαδάκη, Βιοκλιματικός Σχεδιασμός, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2006, σελ 26-27. 6

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Έτσι, ένα μεγάλο μέρος της θερμότητας, συγκρατείται από τα κτίρια, κατά τρόπο προσθετικό καθημερινά, δημιουργώντας συνθήκες υπερθέρμανσης, όσο διαρκούν οι υψηλές εξωτερικές θερμοκρασίες. Το φαινόμενο της “Θερμής Νησίδας” δημιουργεί δυσάρεστες μικροκλιματικές συνθήκες στις πόλεις με ψηλά κτίρια, ενώ δεν παρατηρείται στην ύπαιθρο ή σε πόλεις με χαμηλή δόμηση. Έχει διαπιστωθεί από μετρήσεις απόκλιση της θερμοκρασίας μέχρι και 10ο-15οC, ανάμεσα σε πυκνοδομημένες πόλεις και στην κοντινή ύπαιθρο.

Εικόνα 6. Διάγραμμα θερμοκρασιών σε σχέση με την απόσταση από το κέντρο της πόλης, αργά το απόγευμα. Περιγραφή του φαινομένου της “Θερμονησίδας”. Πηγή: www.professionalroofing.com

Παράλληλα, με την επιδείνωση του μικροκλίματος των αστικών περιοχών, προκαλείται διαταραχή του κύκλου του νερού, επικίνδυνη συγκέντρωση τοξικών ρύπων καθώς και αδυναμία αντιμετώπισης ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι βιολογικές και ψυχολογικές επιπτώσεις αυτής της πραγματικότητας στον άνθρωπο είναι εξαιρετικά σοβαρές. Για την αρμονική συμβίωση λοιπόν της πόλης με το φυσικό περιβάλλον, απαιτείται θεώρηση του ανθρώπου και της φύσης ως δυο επί μέρους τμήματα ενός ενιαίου συνόλου.

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

ΓΙΑΤΙ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι η “επαναφορά” της φύσης στα σημερινά αστικά κέντρα κρίνεται αναγκαία, η επιβαρυμένη εικόνα των οποίων είναι δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο να αναστραφεί. Ένας από τους τρόπους παρέμβασης στο πλαίσιο πιο “πράσινων” και βιώσιμων πολιτικών 7, είναι η δημιουργία φυτεμένων δωμάτων. Τοποθετώντας τη βλάστηση σε ένα υψηλότερο επίπεδο, πάνω από τα κτίρια αποκαθίστανται ένα μέρος του χαμένου, λόγω δόμησης, φυσικού εδάφους. Αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργία φυτεμένων δωμάτων, όχι με μεμονωμένες γλάστρες για σκοπούς αισθητικής, με μηδαμινά θερμικά οφέλη, αλλά με ενιαία φύτευση του χώρου πάνω από ειδικά συστήματα διαστρωμάτωσης και υγρομόνωσης. Εκτός αυτού, δημιουργείται κατ’αυτόν τον τρόπο και ένας νέος κοινωνικός χώρος στην πόλη.

Εικόνα 7. Beirut Wonder Forest. πρόταση για περιβαλλοντική αναβάθμιση της Βυρηττού, πρωτεύουσας του Λιβάνου από Studio Invisible. Πηγή: inhabitat.com 7

Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ, Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου , Αθήνα 2009.

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Η κατασκευή φυτεμένου δώματος μπορεί αφενός να περιορίσει το φαινόμενο της “Αστικής Θερμικής Νησίδας” και αφετέρου να μειώσει τη ροή θερμότητας που διαπερνά την οροφή των κατασκευών, μειώνοντας έτσι το θερμικό φορτίο στους χαμηλότερους ορόφους. Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση της Ελλάδας με το μεσογειακό κλίμα και τις οριζόντιες κτιριακές απολήξεις, οι φυτεμένες οροφές έρχονται να δώσουν λύση στην υπερθέρμανση των δωμάτων ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Η βλάστηση των δωμάτων αναβαθμίζει την ποιότητα του αέρα επαναφέροντας μέρος των οικοσυστημάτων μέσα στην πόλη. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου είναι μεγαλύτερη η ανάγκη για ανακύκλωση των καυσαερίων. Ταυτόχρονα το πράσινο μπορεί να επαναφέρει την αίσθηση του οικείου 8 και του φιλικού στο αστικό περιβάλλον.

Εικόνα 8. Beirut Wonder Forest, πρόταση για περιβαλλοντική αναβάθμιση της Βυρηττού. Πηγή: www.inhabitat.com

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, Πρόλογοι.

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ

Τα φυτεμένα δώματα ή πράσινες οροφές είναι μια τεχνική παθητικής προστασίας κελύφους, αποτελούν μέρος του βιώσιμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και μπορούν να επαναφέρουν τα φυσικά στοιχεία στα σημερινά αστικά κέντρα.

Εικόνα 9. Πηγή: jeffbarrettdesign.com

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Ως φυτοκαλυμμένο δώμα ή κήπος σε δώμα, μπορεί να χαρακτηριστεί κάθε κήπος, μεταξύ του οποίου και του εδάφους υπάρχει ένα κτίριο ή μια δομική κατασκευή 9. Πιο αναλυτικά ως φυτεμένο δώμα/στέγη ορίζεται10 το σύνολο ή τμήμα της επιφάνειας δώματος, στέγης, εξώστη, οροφής υπόγειων χώρων στάθμευσης αυτοκινήτων και άλλων κτιρίων όπου πραγματοποιούνται παρεμβάσεις, σύμφωνα με τις αρχές της επιστήμης και της τεχνικής για την εγκατάσταση βλάστησης. Στον ορισμό αυτό περιλαμβάνονται κήποι σε οποιαδήποτε στάθμη από το φυσικό έδαφος. Η απόσταση αυτή κυμαίνεται από ελάχιστα εκατοστά, όταν το κτίριο είναι υπόγειο, έως πολλά μέτρα, όταν το κτίριο είναι ψηλό11. Το φυτεμένο δώμα αποτελείται από, ένα σύστημα πολυεπίπεδης διαστρωμάτωσης 12 εξειδικευμένων υλικών το οποίο τοποθετείται πάνω από τη στεγάνωση και αποτελεί την υποδομή για την εγκατάσταση της βλάστησης (αντιριζική μεμβράνη, αποστραγγιστικό σύστημα, φίλτρα, υποστρώματος ανάπτυξης φυτών), την βλάστηση και το δίκτυο άρδευσης για την διαχείριση της βλάστησης.

Εικόνα 10. Πηγή: www.archello.com

Εικόνα 11. Πηγή: www.archello.com

Εικόνα 10, 11. L’Historial de la Vendee, Μουσείο, Γαλλία. 9

www.cea.org.cy / Περιοδικό ECO - Garden, Κορδάτος Χάρης, Πράσινες Οροφές, 2012. www.geotee.gr / Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις “Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη Μελέτη και την Κατασκευή των Φυτεμένων Δωμάτων και Στεγών”, Θεσσαλονίκη 2011. 11 Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010. 12 www.geotee.gr / Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις “Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη Μελέτη και την Κατασκευή των Φυτεμένων Δωμάτων και Στεγών”, Θεσσαλονίκη 2011. 10

Φυτεμένα Δώματα / Εισαγωγή

Το φυτεμένο δώμα αναπτύσσεται σε ελεγχόμενες συνθήκες και συμπεριφέρεται σαν οποιαδήποτε άλλη βλάστηση στο έδαφος με στόχο οικονομικά, ενεργειακά και περιβαλλοντικά οφέλη. Μια από τις δυνατότητές του είναι, η ικανότητά του να καλύπτει τις αδιαπέραστες, συμπαγείς επιφάνειες από σκυρόδεμα, με το διαπερατό φυτικό υλικό της βλάστησης13. Εκμεταλλεύεται τα δυο βασικά οφέλη της βλάστησης, τη σκίαση και την εξατμισοδιαπνοή, εξασφαλίζοντας έτσι θερμική προστασία στο κτίριο. Το φυτεμένο δώμα μπορεί να μελετηθεί ως ανεξάρτητο οικοσύστημα, το οποίο αλληλεπιδρά άμεσα με τα γειτονικά οικοσυστήματα συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός τοπικού μικροκλίματος, για έναν βιώσιμο και αποδοτικό αστικό χώρο. Οι φυτεμένες οροφές μπορούν να εγκατασταθούν σε ένα ευρύ φάσμα κτιρίων, συμπεριλαμβανόμενων βιομηχανικών, δημόσιων, εμπορικών, καθώς και σε κτίρια κατοικιών. Τα φυτεμένα δώματα είναι γνωστά ως πράσινες στέγες, πράσινες οροφές, οικολογικές στέγες, οροφόκηποι, ταρατσόκηποι, roof gardens, green roofs, living roofs (ζωντανές στέγες) και διάφορες άλλες ονομασίες.

Εικόνα 12. Πηγή: thealzblog.com

Εικόνα 13. Πηγή: urbangreens.tumblr.com

Εικόνα 12, 13. Αεροφωτογραφίες φυτεμένων δωμάτων από την Στουτγκάρδη, Γερμανία.

Γαλιφιανάκης Βασίλειος, Μεταπτυχιακή εργασία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π, Πράσινες Στέγες-μια πρόκληση για τις πόλεις, Αθήνα 2007.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

Β. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Οι πράσινες στέγες είναι κυριολεκτικά τόσο παλιές όσο κι άνθρωπος και χρησιμοποιούνταν πολύ πριν τη σύλληψη της ιδέας της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Ήδη από την αυγή της ανάπτυξης της αγροτικής κοινωνίας στο πρώτο στάδιο του Πολιτισμού, γύρω στο 8.000 π.Χ., οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαταλείπουν τις σπηλιές και τα πρόχειρα καταφύγια και να εγκαθίστανται σε οικισμούς, οργανωμένοι σε ομάδες που είχαν ως βάση την εκτεταμένη οικογένεια. Οι οικισμοί αυτοί, που είχαν το μέγεθος και τη δομή των σύγχρονων χωριών, κτίζονταν από υλικά που βρίσκονταν σε αφθονία στο φυσικό περιβάλλον, όπως το χώμα με τη μορφή πηλού και οι φυτικές ύλες. Ιδιαίτερα οι φυτικές ύλες, είτε στη ζωντανή είτε στην αποξηραμένη μορφή τους (π.χ. φυτά και άχυρο), αποτελούσαν κυρίαρχα υλικά δόμησης καθώς πρόσφεραν πολλαπλά οφέλη στη θερμομόνωση, τη στεγανοποίηση, τη σταθερότητα και την αισθητική αυτών των πρώτων κατοικιών. ΚΡΕΜΑΣΤΟΙ ΚΗΠΟΙ ΤΗΣ ΒΑΒΥΛΩΝΑΣ

Η εμφάνιση των πρώτων φυτεμένων δωμάτων στην ιστορία, συναντάται με τους γνωστούς, ως ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας, γύρω στο 604-652 π.Χ. Παρόλο που μέχρι σήμερα, η πραγματική υπόσταση του κτιρίου δεν έχει αποκαλυφθεί, λέγεται ότι ο γνωστός βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ ΙΙ, ο οποίος κυβέρνησε τη Βαβυλώνα για 43 ολόκληρα χρόνια, έκτισε τους θρυλικούς αυτούς κήπους 50 χιλιόμετρα νότια της σημερινής πόλης της Βαγδάτης, στο Ιράκ. Οι απέραντες πεδιάδες με τα προσχωσιγενή εδάφη ανάμεσα στα δυο μεγάλα ποτάμια, τον Τίγρη και τον Ευφράτη, ήταν η κοιτίδα του πολιτισμού αυτού14. Οι κήποι κατασκευάστηκαν προς τιμήν της γυναίκας του Ναβουχοδονόσορ, της Αμυίτις. Σύμφωνα πάντα με αρχαίες μαρτυρίες, η Αμύιτις προερχόταν από μια καταπράσινη χώρα με ψηλά βουνά και τραχύ έδαφος. Η ηλιοκαμένη και επίπεδη έκταση της Μεσοποταμίας της δημιούργησε κατάθλιψη και έτσι ο βασιλιάς για να την ευχαριστήσει αποφάσισε να αναπαραστήσει την πατρίδα της με την οικοδόμηση ενός τεχνητού βουνού, με κήπους σε πεζούλια και ταράτσες. 14

Χαράλαμπος Θ. Μπούρας, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Πρώτος Τόμος, σελ 56.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

Παρόλα αυτά, οι ιστορικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο σκοπός του έργου αυτού ήταν η λύση στο πρόβλημα της δραματικής ετήσιας πλημμύρας στην κοιλάδα των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη.

Εικόνα 14. Πηγή: hanginggardensofbabylon.org

Εικόνα 15. Πηγή: el.wikipedia.org

Εικόνα 14, 15. Καλλιτεχνική αναπαράσταση των κρεμαστών κήπων της Βαβυλώνας.

Σύμφωνα με περιγραφές που προέρχονται από Έλληνες ιστορικούς γύρω στο 5 π.Χ., όπως ο Στράβων αναφέρει ότι η άρδευση των κήπων γινόταν με νερό από το γειτονικό Ευφράτη:

“Στην πλευρά των σκαλοπατιών υπάρχουν μηχανές ύδατος, με τη βοήθεια των οποίων τα πρόσωπα, που διορίζονται ρητώς για το σκοπό αυτό, είναι συνεχώς απασχολημένα στην αύξηση του ύδατος από τον Ευφράτη στον κήπο...”15

wikipedia.org

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

Οι αρχαίοι λαοί τοποθετούσαν εκεί τον επίγειο Παράδεισο16, την Εδέμ της Παλαιάς Διαθήκης. Σύμφωνα με τις περιγραφές του Διόδωρου Σικελιώτη17: “Το μήκος της κάθε πλευράς του παραδείσου ήταν τέσσερα πλέθρα κι επειδή η πρόσβαση σ’ αυτόν έμοιαζε με πλαγιά με βαθμίδες που η μια εξείχε της άλλης, είχε αμφιθεατρική όψη. Κάτω από τους τεχνητούς βαθμωτούς εξώστες, κατασκευάστηκαν υπόγειες σύραγγες, που δέχονταν ολόκληρο το βάρος του φυτεμένου κήπου και υψώνονταν σταδιακά η μια λίγο πάνω από την άλλη κατά την πρόσβαση, η πάνω σύραγγα, ύψους πενήντα πήχεων, στήριζε την ανώτερη επιφάνεια του κήπου που βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο με τις επάλξεις του τείχους. Οι τοίχοι, επίσης, που είχαν κατασκευαστεί με μεγάλο κόστος, είχαν πάχος είκοσι δυο πόδια, ενώ τα περάσματα ανάμεσα τους είχαν πλάτος δέκα. Οι οροφές των συράγγων ήταν στεγασμένες με πέτρινα δοκάρια, των οποίων το μήκος μαζί με τις συνδέσεις ήταν δεκαέξι πόδια και το πλάτος τέσσερα. Η οροφή, πάνω από τα δοκάρια, είχε ένα πρώτο στρώμα από καλάμια με πολλή άσφαλτο, μετά από αυτά δυο στρώσεις ψημένες πλίνθες συνδεδεμένες με γύψο και ως τρίτο, τέλος, στρώμα επάλειψη από μολύβι, ώστε να μην το διαπερνάει η υγρασία του χώματος. Πάνω σ’ όλα αυτά, συσσωρεύτηκε μεγάλη ποσότητα χώματος, σε βάθος που να αρκεί για τις ρίζες των μεγαλύτερων δέντρων. Όταν εξομαλύνθηκε το έδαφος παντού, γέμισε με δέντρα κάθε είδους, που με το μέγεθος και την ομορφιά τους πρόσφεραν ευχαρίστηση σ’ όσους τα έβλεπαν. Οι σύραγγες, τώρα, που φωτίζονταν όλες, επειδή εξείχε η μια από την άλλη, φιλοξενούσαν πολλά και κάθε είδους βασιλικά καταλύματα, υπήρχε μία που διέθετε ανοίγματα από το ανώτατο επίπεδο και

Χαράλαμπος Θ. Μπούρας, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Πρώτος Τόμος, σελ 56. Διόδωρος Σικελιώτης, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία “ Οι Έλληνες”, άπαντα 2, βίβλος δευτέρα, παράγραφος 10, σελ 59, 61. 17

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

μηχανήματα που τροφοδοτούσαν τον κήπο με νερό αντλώντας το σε μεγάλες ποσότητες από τον ποταμό χωρίς κανείς από τους έξω να μπορεί να δει τι γινόταν. Τούτος λοιπόν ο κήπος, όπως είπα και πριν, κατασκευάστηκε αργότερα”.

Εικόνα 16. Απεικόνιση των κρεμαστών κήπων της Βαβυλώνας από τον Athanasius Kircher. Πηγή: www.plinia.net

Σύμφωνα με τη λεπτομερή περιγραφή του μηχανικού Φίλωνα από το Βυζάντιο, οι Κρεμαστοί κήποι, ονομάστηκαν έτσι εξαιτίας του ότι: “είχαν καλλιεργημένα φυτά σε ύψος πάνω από το επίπεδο του εδάφους, και οι ρίζες των δέντρων ήταν χωμένες σε ένα υπερυψωμένο δώμα και όχι στη γη. Το σύστημα στηριζόταν πάνω σε λίθινες κολώνες, έτσι ώστε ολόκληρος ο χώρος που βρισκόταν κάτω από αυτό να είναι κατειλημμένος από λαξευτές βάσεις κιόνων. Οι κίονες έφεραν δοκάρια τοποθετημένα σε πολύ κοντινά διαστήματα. Τα δοκάρια ήταν κορμοί φοινικόδεντρων, γιατί αυτός ο τύπος του ξύλου σε αντίθεση με όλα τα άλλα δεν σαπίζει και, όταν υγραίνεται και υπόκειται σε μεγάλη πίεση, λυγίζει προς τα πάνω. Επιπλέον τροφοδοτεί τις ρίζες και τα ριζίδια εφόσον δέχεται ξένη υλη στις πτυχές και στις σχισμές του”.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

Όπως παρατηρεί ο Φίλων: “Tα έργα της καλλιέργειας να αιωρούνται πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων”.18

Οι Κήποι, ωστόσο, είναι το μόνο από τα θαύματα που δεν έχει αφήσει ίχνη. Οι αρχαιολόγοι συλλέγουν συνεχώς νέες πληροφορίες, αλλά δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας είναι αποκύημα της φαντασίας των αρχαίων συγγραφέων. Αν και η ύπαρξη τους δεν έχει επιβεβαιωθεί, δεν είναι όμως απίθανη καθώς από την αρχαιότητα, οι βασιλιάδες της Μεσοποταμίας συνήθιζαν να κοσμούν τις πόλεις τους με πράσινο.

Εικόνα 17. Πηγή: www.travellersbazaar.com

Εικόνα 18. Πηγή: www.architecturenewsplus.com

Εικόνα 17, 18. Μια σύγχρονη μορφή κρεμαστών κήπων. ACROS Building, Emilio Ambasz, Fukuoka, 19 Ιαπωνία, 1989-95 .

18 19

wikipedia.org James Wines, Green Architecture, Italy: Taschen, 2000, σελ 73.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

ΖΙΓΚΟΥΡΑΤ

Εκτός από τους Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας, εξίσου σημαντικές πηγές για τους πρώτους τεχνητούς κήπους αποτελούν τα Ζιγκουράτ. Πρόκειται για πυραμιδοειδή κτίρια με τετράπλευρη κάτοψη και με περιμετρικά κεκλιμένα επίπεδα που έκαναν δυνατή την πρόσβαση μέχρι την κορυφή, όπου υπήρχε οικίσκος 20. Αρχικά υπήρχε η αντίληψη ότι τα ζιγκουράτ ήταν οι ναοί των Ασσυροβαβυλωνίων, αλλά αργότερα έγινε σαφές ότι πρόκειται για θρησκευτικού χαρακτήρα παρατηρητήρια ή αστεροσκοπεία. Οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας λάτρευαν τα ουράνια σώματα και η σοφία των ιερών είχε άμεση σχέση με την αστρονομία. Από τους οικίσκους της κορυφής γίνονταν παρατηρήσεις των ουράνιων σωμάτων και προβλέψεις για το μέλλον.

Εικόνα 19. Απεικόνιση του Ζιγκουράτ της πόλης Ουρ, Μεσοποταμία. Πηγή: www.fotolibra.com 20

Χαράλαμπος Θ. Μπούρας, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Πρώτος Τόμος, σελ 66.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

Σύμφωνα με Άγγλους αρχαιολόγους αποδείχθηκε ότι οι επίπεδες οροφές των κατασκευών αυτών, ήταν καλυμμένες με δέντρα και θάμνους, υπήρχε έτσι προστασία των πιστών από τον καυτό ήλιο της πόλης και η διαδρομή προς το ιερό ήταν πιο ευχάριστη.

Εικόνα 20. Πηγή: www.islamic-architecture.info

Εικόνα 21. Πηγή: www.islamic-architecture.info

Εικόνα 20, 21. Το ζιγκουράτ της πόλης Ουρ μετά την αναστήλωση.

Στην μνήμη των λαών τα ζιγκουράτ έμειναν ως θρύλος του πύργου της Βαβέλ, συμβόλου της ασέβειας των ανθρώπων που θέλησαν να φτάσουν τον ουρανό 21.

Εικόνα 22. Εκδοχή του Brueghel για τον πύργο της Βαβέλ. Πηγή: geo-s.blogspot.gr 21

Χαράλαμπος Θ. Μπούρας, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Πρώτος Τόμος, σελ 67.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ

Έχει καταγραφεί γύρω στο 500 μ.Χ. ότι ο Ιουστινιανός είχε εξώστες με φυτά. Τον 11 ο και 12ο αιώνα σε εκκλησιαστικά βιβλία απεικονίζονται και μερικά βυζαντινά παραδείγματα. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Η Αναγέννηση έφερε ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον για τους κήπους στα δώματα, το οποίο επηρεάστηκε ίσως από την αναζωογόνηση του κλασικού πολιτισμού και της μόδας για την εισαγωγή φυτών. Περί το 1400 μ.Χ., στην Ιταλία, ο Cosimo de Medici έκτισε έναν κήπο στο δώμα της βίλας του κοντά στη Φλωρεντία. 1689 ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Η μόδα επεκτάθηκε βόρεια. Στη Γερμανία ο Καρδινάλιος Johann van Lamberg (16891712) κατασκεύασε κήπους στα δώματα της κατοικίας του. 1867 ΒΕΡΟΛΙΝΟ CARL RABBITZ

Οι δημιουργίες παρέμειναν αργές μέχρι το 19ο αιώνα όταν ο Carl Rabbitz (1825-91), ένας εξέχων κατασκευαστής, παρουσίασε στο Παρίσι, στην Παγκόσμια Έκθεση του 1867, ένα μοντέλο του κήπου που είχε στο σπίτι του στο Βερολίνο. Εδώ για πρώτη φορά παρουσιάζεται κήπος σε δώμα σε αστικό σπίτι της βόρειας Ευρώπης, σε μια περιοχή με κρύους χειμώνες και υψηλή βροχόπτωση. Η επίπεδη οροφή ήταν στεγανή στο νερό χάρη σε πατέντα του Rabbitz με βουλκανισμένη άσφαλτο.

Εικόνα 23. Κήπος στο δώμα, Carl Rabbitz, Βερολίνο, Γερμανία, 1867. Πηγή: www.georythmiki.gr

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

1927 LE CORBUSIER

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο πρωτοπόρος αρχιτέκτονας Le Corbusier, ήταν αυτός που εδραίωσε την επίπεδη στέγη και τις διάφορες χρήσεις της. Η συνεισφορά του στη διάδοση της κατασκευής των πράσινων στεγών υπήρξε καθοριστική. Ήταν εξάλλου ένας από τους πρώτους συστηματικούς κατασκευαστές και θεωρητικούς της αρχιτεκτονικής τοπίου των πράσινων στεγών. Το 1927 στη Στουτγκάρδη, όρισε συνοπτικά τα “5 σημεία μιας Νέας αρχιτεκτονικής” 22 με την ευκαιρία της διεθνούς έκθεσης του Weissenhof. Το αντικείμενο των πράσινων στεγών αποτελούσε το 2ο από τα 5 σημεία, το οποίο ήταν η στέγη-κήπος. Εμφανίζεται ως λογική συνέπεια της αντικατάστασης της δικλινούς στέγης με την οριζόντια πλάκα σκυροδέματος 23. Εκτός από τον κήπο στο δώμα εισάγει και την pilotis και περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η pilotis αφήνει το έδαφος ελεύθερο, απομακρύνει το κτίριο από το φυσικό έδαφος, ενώ αυτό το έδαφος διπλασιάζεται με το δώμα-κήπο24.

Εικόνα 24. Πηγή: www.flickr.com

Εικόνα 25. Πηγή: www.flickr.com

Εικόνα 24, 25. Villa Savoye, Γαλλία, 1931. Εικόνες από το δώμα της κατοικίας.

Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Εισαγωγή στην μοντέρνα Αρχιτεκτονική, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Σημειώσεις για το μάθημα Ιστορία και Θεωρία 5: Μοντερνισμός, Αθήνα, 2008, σελ 44. 23 Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Εισαγωγή στην μοντέρνα Αρχιτεκτονική, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Σημειώσεις για το μάθημα Ιστορία και Θεωρία 5: Μοντερνισμός, Αθήνα, 2008, σελ 45. 24 Μαντζαβά Αθανασία/Ρομπότα Μαρία, Διάλεξη, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Το φυτεμένο δώμα και η συμβολή του στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, Αθήνα 2009.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

Σε ένα άρθρο για τα πλεονεκτήματα της επίπεδης στέγης που γράφτηκε το 1926 από διάφορους αρχιτέκτονες, ο Le Corbusier εξήγησε πως στις νοτιότερες χώρες οι άνθρωποι πάντα πήγαιναν στα δώματα των σπιτιών τους, εκτός από όταν έβρεχε. Με τη χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος για την κατασκευή των επίπεδων στεγών, οι στέγες απέκτησαν ομοιογενή επιφάνεια αδιαπέραστη από το νερό. Ο Le Corbusier τόνιζε ότι οι επίπεδες στέγες δε θα έπρεπε να προτιμούνται μόνο από τις ζεστές χώρες αλλά και από χώρες με συχνές χιονοπτώσεις. Για αυτόν το λόγο οι οριζόντιες στέγες πρέπει να έχουν διαρροή νερού στο κέντρο της επιφάνειάς τους. Επίσης, σε κτίριο με επίπεδη στέγη η διάταξη των δωματίων μπορεί να αλλάξει τελείως και τα δωμάτια υποδοχής μπορούν να προβλεφθούν στο δώμα του σπιτιού και η οροφή να μετατραπεί σε κήπο με τη καλλιέργεια φυτών κήπου.

Εικόνα 26. “Πολυκατοικία-με-βίλες”: γενική άποψη ενός συγκροτήματος, (120 επάλληλες βίλες), 1922-1929. Πηγή: www.studyblue.com

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

“Ο Le Corbusier σχεδίασε πρώτος την πραγματική «κάθετη κηπούπολη» με την πρόταση του για τις immeubles-villas. Πρόκειται για ένα πολυώροφο κτίριο που αποτελείται από «διπλά κύτταρα» διαμερισμάτων τα οποία ανοίγονται σε έναν «κρεμαστό κήπο» διπλού ύψους. Ο κήπος δεν ανήκει εδώ ούτε στο έδαφος, αλλά ούτε και στο δώμα. Διαιρείται σε ίσα τμήματα ανάμεσα σε όλες τις μονάδες κατοικίας και σε κάθε όροφο του κτιρίου. Παρόλο που το κτίριο παρέμεινε στα σχέδια, ωστόσο βλέπουμε την ανάγκη που ήδη είχε εμφανιστεί, για τη σύλληψη ενός «σύνθετου οργανισμού»” 25.

Εικόνα 27. Πηγή: www.ad.ntust.edu.tw

Εικόνα 28. Πηγή: www.ad.ntust.edu.tw

Εικόνα 27, 28. “Πολυκατοικία-με-βίλες”: απόσπασμα όψης. Κάθε κήπος είναι εντελώς ανεξάρτητος από 26 τον γειτονικό .

“Στη μεγάλη ανοιχτή αυλή, πάνω στη στέγη των υπόγειων γκαράζ, υπάρχουν γήπεδα τένις. Δέντρα, λουλούδια ολόγυρα στην αυλή, και γύρω από τον δρόμο στους κήπους των κατοικιών. Σε όλους τους ορόφους υπάρχουν αναρριχώμενα φυτά και λουλούδια στους κρεμαστούς κήπους” 27.

Μαντζαβά Αθανασία/Ρομπότα Μαρία, Διάλεξη, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Το φυτεμένο δώμα και η συμβολή του στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, Αθήνα 2009. 26 Le Corbusier, Για μια Αρχιτεκτονική, Μετάφραση Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Εκδόσεις Εκκρεμές, Β’ έκδοση, Αθήνα 2005, σελ 206. 27 Le Corbusier, Για μια Αρχιτεκτονική, Μετάφραση Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Εκδόσεις Εκκρεμές, Β’ έκδοση, Αθήνα 2005, σελ 209.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

1929 ΠΟΛΥΚΑΤΑΣΤΗΜΑ KARSTADT ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Πλέον, άρχισαν να κατασκευάζονται πράσινες στέγες με μεγαλύτερη έκταση. Το 1929, ένας κήπος 4 στρεμμάτων κατασκευάστηκε σε ύψος 32 μέτρων στο δώμα του πολυκαταστήματος Karstadt στο Hermannplatz στο Βερολίνο. Ο αρχιτέκτονας ήταν ο Philipp Schaefer. Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος κήπος σε δώμα που είχε κτιστεί ποτέ στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Μεγάλες περιοχές με ανθοφόρα φυτά και παρτέρια με θάμνους ενσωματώθηκαν στο έδαφος του δώματος. Η διαμορφωμένη οροφή δε χρησιμοποιούνταν μόνο ως χώρος για καφέ από τους πελάτες του καταστήματος, αλλά και ως χώρος διοργάνωσης μουσικών γεγονότων. Ουσιαστικά το δώμα μετατράπηκε σε τουριστική “ατραξιόν” με θέα σε όλη την πόλη.

Εικόνα 29. Πηγή: www.deutsches-architektur-forum.de

Εικόνα 30. Πηγή: www.deutsches-architektur-forum.de

Εικόνα 29, 30. Πολυκατάστημα Karstadt στο Hermannplatz στο Βερολίνο, Γερμανία, 1929.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

1930 ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΣΑΟ ΠΑΟΛΟ, ΒΡΑΖΙΛΙΑ

Ένα ιδιαίτερο παράδειγμα αποτελεί και η πράσινη στέγη στο βραζιλιάνικο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στο κέντρο του Σαο Πάολο, το οποίο κτίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘30 και έχει ύψος 80 μέτρα. Το πρώτο διάστημα η στέγη ήταν καλυμμένη με γρασίδι. Αργότερα εξελίχθηκε σε έναν πραγματικό “φοινικόκηπο” με λιμνούλα κυπρίνων και σκιερά δενδροσκέπαστα μονοπάτια. Παράλληλα, τα δέντρα ξεπερνούν στο ύψος τα 10 μέτρα, τα φυτά τα επισκέπτονται πτηνά κολιμπρί και ακόμη και το βραζιλιάνικο περιοδικό “Natureza” ανέφερε πως ένας αετός είχε κτίσει φωλιά στη συγκεκριμένη πράσινη στέγη. 1936 ROCKEFELLER CENTER, ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ, ΗΠΑ.

Η κατασκευή κήπων στα δώματα συνεχίζεται στην Ευρώπη, ενώ την εμφάνισή τους κάνουν τα φυτεμένα δώματα στην Αμερική το 1930 στο Rockefeller Center. Ο Ralph Hancock σχεδίασε ένα σύνολο 5 κήπων που εγκαταστάθηκαν στις πτέρυγες στα χαμηλότερα δώματα του ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης στη 5η Λεωφόρο το 19331936. Οι 3 από αυτούς τους κήπους σήμερα διακρίνονται και από την πλατφόρμα “θέασης” του ουρανοξύστη, ενώ κάποιοι από αυτούς μπορούν να δεχτούν επισκέψεις από το κοινό κάθε Οκτώβρη κατά τη διάρκεια του “Σαββατοκύριακου Ανοικτού Σπιτιού Νέας Υόρκης”.

Εικόνα 31. Εικόνα 32. Εικόνα 33. Πηγή: www.photoarchitect.com Πηγή: decoarchitecture.tumblr.com Πηγή: www.fortcica.com Εικόνα 31, 32, 33. Κήποι στα δώματα του Rockefeller Center, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, 1933-1936.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

1950 DERRY &TOMS, ΠΟΛΥΚΑΤΑΣΤΗΜΑ, ΛΟΝΔΙΝΟ, ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ.

Σύντομα το μέγεθος των κήπων στα δώματα άγγιξε και τα 6 στρέμματα όπως στην περίπτωση των “Roof gardens” που σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα τοπίου Ralph Hancock (1893-1950) στο πολυκατάστημα “Derry & Toms” στο Κένσινγκτον (Kensington High Street) του Λονδίνου, όπου επίσης σε ύψος 30 μέτρων από το επίπεδο του εδάφους, φυτεύτηκαν γύρω στα 500 είδη δέντρων και θάμνων και ποικιλία ανθοφόρων φυτών, σε ένα στρώμα εδάφους με πάχος περίπου ένα μέτρο.

Εικόνα 34. Πολυκατάστημα Derry & Toms, Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο, 1950. Πηγή: www.londoncanals.co.uk

1975 FLL

Σημαντικός σταθμός είναι το 1975 με την ίδρυση της FLL28. Οι αρχικές προσπάθειες για πράσινες στέγες στη Γερμανία απέτυχαν για ένα πλήθος λόγων. Ένας από αυτούς ήταν η ακατάλληλη στεγανοποίηση, που δημιούργησε μια επιφύλαξη για τις φυτεμένες στέγες. Οι γερμανοί πολεοδόμοι αντιμετώπισαν την πρόκληση με την εγκαθίδρυση της Εταιρείας Έρευνας, Ανάπτυξης και Κατασκευής Γερμανικών Τοπίων (German Landscape Research, Development and Construction Society - FLL). H FLL είναι ένας ανεξάρτητος μη κερδοσκοπικός οργανισμός. Ιδρύθηκε από οκτώ επαγγελματικές ενώσεις για την βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών μέσω της προώθησης και της διάδοσης της έρευνας πάνω στα φυτά και της μεθοδευμένης εφαρμογής της. Είναι μία από τις σαράντα επιτροπές που έχουν δημοσιεύσει μια εκτεταμένη λίστα οδηγιών και συμβουλών κατασκευής. Η συγκεκριμένη εταιρεία εργάζεται πάνω στις προδιαγραφές της τεχνολογίας των πράσινων στεγών για 25 χρόνια. Οι "Οδηγίες για τον Σχεδιασμό, την Εκτέλεση και τη Συντήρηση των Κτιρίων με Πράσινες Στέγες", 28

Forschungsgesellschaft Landschaftsentwicklung Landschaftsbau (FLL).

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

που εξέδωσαν (γνωστών και ως FLL guidelines) αντανακλά τις τελευταίες εξελίξεις στην αναγνωρισμένη ως κορυφαία, γερμανική τεχνολογία. Παρότι, οι Οδηγίες δεν προσφέρουν λύσεις σε όλα τα προβλήματα των φυτεμένων δωμάτων, είναι ένα βασικό εργαλείο για την κατασκευή αξιόπιστων πράσινων στεγών υψηλής ποιότητας. 1983 HUNDERTWASSER HOUSE, ΒΙΕΝΝΗ, ΑΥΣΤΡΙΑ

Το 1983, ο ακρογωνιαίος λίθος τοποθετήθηκε για το διάσημο στις μέρες μας σπίτι του Hundertwasser. Το Hundertwasser House βρίσκεται στη Βιέννη και κτίστηκε από τον καλλιτέχνη, Friedensreich Hundertwasser. Δεν ήταν μόνο αρχιτέκτονας αλλά και ζωγράφος. Στόχος του με την δημιουργία αυτής της κατοικίας ήταν να συμβολίσει τη σύνδεση μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης. Δέντρα φυτεύτηκαν ανάμεσα αλλά και πάνω στα 50 διαμερίσματα της κατοικίας.

Εικόνα 35. Πηγή: en.wikimedia.org

Εικόνα 36. Πηγή: en.wikimedia.org

Εικόνα 37. Πηγή: en.wikimedia.org

Εικόνα 35, 36, 37. Hundertwasser House, Friedensreich Hundertwasser, Συγκρότημα Κατοικιών, Βιέννη, Αυστρία, 1983-1985.

Οι απόψεις για τον Friedensreich Hundertwasser διίστανται, αλλά κάνεις δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι ο ίδιος διέδωσε τη “φιλοσοφία” της πράσινης στέγης πέρα από την κεντρική Ευρώπη και πως εξαιτίας των ιδεών του, όπως για παράδειγμα ότι στις οροφές με 30ο κλίση ή και παραπάνω μπορούν να αναπτυχθούν δέντρα, οι τεχνικές των πράσινων στεγών ήρθαν αντιμέτωπες με προκλήσεις οι οποίες οδήγησαν στην εξέλιξη της πράσινης στέγης.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

ASLA GREEN ROOF, ΗΠΑ.

Στην Αμερική από το 1990 και ύστερα άρχισε να υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τα φυτεμένα δώματα και το 1998 υιοθετήθηκαν από την ASLA 29. Παράλληλα άρχισαν να ιδρύονται διάφορες οργανώσεις όπως (Architype, Walter, Sigal, Trust) με σκοπό τη δημιουργία νέων σύγχρονων κτιρίων τα οποία θα κερδίσουν το “χαμένο πράσινο” επανατοποθετώντας το στην οροφή. Πολλά είναι επίσης τα ερευνητικά κέντρα που ιδρύθηκαν μέχρι το 2003 στο Michigan State University (MSU), British Columbia Institute of Technology (BCIT), Pennsylvania State University και στο Institut for Research Constraction Center στην Οτάβα.

Εικόνα 38. Πηγή: www.mvvainc.com

Εικόνα 39. Πηγή: www.asla.org

Εικόνα 38, 39. Πράσινη οροφή της ASLA, Michael Van Valkenburch, Ουάσινγκτον, ΗΠΑ, 2005-2006.

www.asla.org / American Society of Landscape Architects (ASLA).

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

2001, CITY HALL, CHICAGO, ΗΠΑ.

Ως μέρος της μελέτης EPA30, για την καταπολέμηση της αστικής θερμικής νησίδας, ο Δήμαρχος Richard M. Daley μαζί με την πόλη του Σικάγο πήραν την πρωτοβουλία να ξεκινήσουν την κατασκευή 38.800 τετραγωνικών ποδιών (3.604 m2) ημι-εντατικής στέγης, τον Απρίλιο του 2000. Το έργο ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2001, με κόστος 2,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Το Δημαρχείο μετά την εγκατάσταση της πράσινης στέγης εξοικονομεί 5000 δολάρια το χρόνο από τις δαπάνες θέρμανσης και ψύξης.

Εικόνα 40. Πηγή: aasid.parsons.edu

Εικόνα 41. Πηγή: www.msichicago.org

Εικόνα 40, 41. Η πράσινη στέγη του δημαρχείου σε αντίθεση με την γειτονική μαύρη στέγη από πίσσα 31 στο άλλο μισό του κτιρίου , Σικάγο, ΗΠΑ, 2000-2001.

Environmental Protection Agency (EPA), Susan K. Weiler – Katrin Scholz-Barth, Green Roof Systems, New Jersey: John Wiley & Sons, 2009, σελ 37. 31 Susan K. Weiler – Katrin Scholz-Barth, Green Roof Systems, New Jersey: John Wiley & Sons, 2009, σελ 38.

Φυτεμένα Δώματα / Ιστορική Αναδρομή

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΦΥΤΕΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ

Δυστυχώς η ανάπτυξη των φυτεμένων δωμάτων στην Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο. Τα φυτεμένα δώματα στην χώρα μας δεν είναι ακόμα αρκετά διαδεδομένα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα ανεκμετάλλευτων δωμάτων χωρίς ουσιαστική χρήση. Κάτι τέτοιο μπορεί να αλλάξει, τα δώματα στις ελληνικές πόλεις έχουν την δυνατότητα να μετατραπούν σε νησίδες πρασίνου και να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αναβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος των αστικών κέντρων. Σε αυτό το σημείο της έρευνας κρίνεται αναγκαίο να μελετηθούν οι κατηγορίες των φυτεμένων δωμάτων όπως επίσης και η δομή τους για να γίνει κατανοητό το σύστημα πράσινης στέγης που ταιριάζει σε κάθε περίπτωση ανάλογα με την επιθυμία του ιδιοκτήτη, το κλίμα και την βλάστηση του κάθε τόπου.

Εικόνα 42. Φυτεμένο Δώμα κατοικιών στην Πολιτεία, Αθήνα, Ν. Βαλσαμάκης, 2007-2008. Πηγή: www.4green.gr

Φυτεμένα Δώματα / Τύποι

Γ. ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ Γ.1. ΤΥΠΟΙ ΦΥΤΕΜΕΝΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

Τα φυτεμένα δώματα μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με το πάχος του υποστρώματος που διαθέτουν, τη χρήση για την οποία προορίζονται, το είδος των φυτών που χρησιμοποιούνται, τη συντήρηση και το είδος του κτιρίου που τοποθετούνται. Το πάχος του υποστρώματος μπορεί να είναι μικρό, της τάξης των λίγων εκατοστών έως και αρκετά μεγάλο της τάξης του ενός μέτρου, ανάλογα πάντα με τις ανάγκες των φυτών, αλλά και τη φέρουσα ικανότητα της κατασκευής. Παρόλο που δεν υπάρχουν σαφείς προδιαγραφές για την ταξινόμηση των φυτεμένων δωμάτων ανάλογα με τα πάχη των στρώσεων 32, συνήθως αυτά διακρίνονται σε φυτεμένα δώματα εκτατικού, ημιεντατικού και εντατικού τύπου (ή σε χαμηλών, μεσαίων και υψηλών απαιτήσεων αντίστοιχα).

Εικόνα 43. Εκτεταμένος Τύπος Πηγή: www.sciencedirect.com

Εικόνα 44. Ημιεντατικός Τύπος Πηγή: www.ciria.org.uk

Εικόνα 45. Εντατικός Τύπος Πηγή: Βαβανού Αντωνία

Φυτεμένα Δώματα / Εκτεταμένος Τύπος

Γ.1.1 ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ / EXTENSIVE GREEN ROOF ΓΕΝΙΚΑ

Ο εκτεταμένος ή εκτατικός τύπος φυτεμένης οροφής αποτελεί την απλούστερη εφαρμογή της τεχνικής των φυτεμένων δωμάτων. Βασική επιδίωξη είναι ο σχεδιασμός μιας απλής και οικονομικής κατασκευής, με όσο το δυνατό μειωμένη συντήρηση. Τα εκτεταμένα φυτοδώματα ενδείκνυνται για τη βιοκλιματική εφαρμογή σε υφιστάμενα κτίρια. Για την επίτευξη των βέλτιστων αποτελεσμάτων σε επίπεδο ενεργειακής συμπεριφοράς είναι απαραίτητη η φυτοκάλυψη της επιφανείας των στεγών/δωμάτων σε ποσοστό 95% 33. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το εκτατικό σύστημα να βρίσκει πολλές εφαρμογές σε μη προσβάσιμες στέγες κτιριακών εγκαταστάσεων, σε πρανή ή σε κτίρια τα οποία δεν είναι ικανά παρά να φέρουν ελαφρύ πρόσθετο φορτίο βλάστησης.

Εικόνα 46. Εκτεταμένο φυτεμένο δώμα σε γκαράζ στη Γερμανία. Πηγή: www.hrt.msu.edu

Φυτεμένα Δώματα / Εκτεταμένος Τύπος

ΦΟΡΤΙΑ

Το κορεσμένο φορτίο κυμαίνεται από 70 ως 140 kg/m 2 34. Το περιορισμένο αυτό βάρος της κατασκευής στο σύνολο της επιτρέπει την εγκατάσταση της σε οροφές με κλίση έως και 35ο 35. Σε κλίσεις άνω των 10ο απαραίτητη είναι η χρήση εξειδικευμένων αποστραγγιστικών συστημάτων που συγκρατούν το υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών από διάβρωση, ενώ σε κλίσεις μεγαλύτερες από 25ο και μέχρι τις 35ο είναι αναγκαία η χρήση γεωκυψελών ή στοιχείων συγκράτησης του υποστρώματος 36. ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ / ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Τα φυτοδώματα αυτού του τύπου αποτελούνται από σύστημα υποδομής και ειδικό ελαφρύ υπόστρωμα (10-12 cm βάθος) ανάπτυξης φυτών (10 έως 15 cm ύψος). Το υπόστρωμα αυτό, αποτελείται συνήθως από μίγμα υποκατάστατων εδάφους όπως είναι η τύρφη, ο περλίτης, η άμμος, το χαλίκι, η οργανική υλη, καθώς και από ελάχιστο ποσοστό εδάφους 37.Το φυτικό υλικό σε συνδυασμό με το υπόστρωμα, δημιουργούν ένα μόνιμο οικοσύστημα χωρίς μεγάλες ανάγκες συντήρησης (λίπασμα, ψέκασμα, κλάδεμα, άρδευση). Τα φυτά που επιλέγονται είναι φυτά εδαφοκάλυψης, ποώδη και αναπτύσσονται σε µία λεπτή στρώση βλάστησης. Τέτοια είναι, το τοπικό γρασίδι, ποικιλίες sedum 38, χλοοτάπητες, αγριολούλουδα, παχύφυτα, αρωματικά με επιφανειακό ριζικό σύστημα και με μεγάλη ικανότητα αναγέννησης. Για το λόγο αυτό είναι προτιμότερα τα άγρια φυτά 39.

Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 6. 35 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011. 36 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011. 37 Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010. 38 Neufert, Οικοδομική & Αρχιτεκτονική Σύνθεση, Αθήνα: Μ.Γκιούρδας, 2007, πίνακας 8, σελ 93. 39 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 24-25.

Φυτεμένα Δώματα / Εκτεταμένος Τύπος

Σε ένα εκτατικό σύστημα φυτεμένου δώματος προτείνεται ο συνδυασμός φυτών, όπως40: - Βρύα και είδη του γένους Sedum. - Είδη του γένους Sedum, βρύα και ποώδη φυτά. - Είδη του γένους Sedum, χλοοτάπητας και ποώδη φυτά. - Χλοοτάπητας και ποώδη φυτά. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των φυτών που χρησιμοποιούνται είναι η ανθεκτικότητα σε ακραία καιρικά φαινόμενα (ξηρασία, ψύχος, άνεμος). Έχουν πολύ μικρό βάρος και χρειάζονται ελάχιστη συντήρηση. Επίσης, δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις άρδευσης και για αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις παραλείπεται η τοποθέτηση αρδευτικού συστήματος. Για τους πιο πάνω λόγους ο εκτατικός τύπος μπορεί να χαρακτηριστεί και ως “αυτοσυντηρούμενος”.

Εικόνα 47. Gallie Craig Coffee Shop, καφετέρια στο Drummore με εκτατικό φυτοδώμα, Σκωτία, 2005. Πηγή: livingroofs.org

Εικόνα 48. Αυτοκινητοβιομηχανία Ford στο 2 Μίσιγκαν των ΗΠΑ, ΜΕ 42.000 m εκτενούς φυτοκάλυψης της οροφής. Πηγή: media.mlive.com

Φυτεμένα Δώματα / Εκτεταμένος Τύπος

ΧΡΗΣΗ / ΒΑΤΟΤΗΤΑ

Το περπάτημα δεν επιτρέπεται πάνω σε ένα φυτεμένο δώμα εκτατικού τύπου καθώς κάτι τέτοιο θα τραυμάτιζε το ρηχό και εύθραυστο ριζικό υπόστρωμα των φυτών 41. Τα δώματα λοιπόν εκτατικής φύτευσης δεν ενδείκνυνται για χρήση από τον άνθρωπο και πρέπει να είναι προσβάσιμα μόνο για τον έλεγχο ή την ενδεχόμενη φροντίδα τους. Διαφορετικά, θα πρέπει να προβλεφτούν ανάλογες ενισχύσεις για τη δημιουργία μονοπατιών και βατών επιφανειών δώματος, για παράδειγμα με σκύρα, πλάκες ή σχάρες 42.

Εικόνα 49. Εκτεταμένο Φυτεμένο Δώμα σε κτίριο του Πανεπιστημίου Purdue, ΗΠΑ. Πηγή: news.uns.purdue.edu

Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. 42 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 32.

Φυτεμένα Δώματα / Εκτεταμένος Τύπος

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΚΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Εφαρμόζεται κυρίως σε μη προσβάσιμες στέγες κτιριακών εγκαταστάσεων ή πρανή. -Επιλέγονται φυτά ανθεκτικά στην ξηρασία, στον άνεμο και στο ψύχος. -Έχει απλό σχεδιασμό και εγκατάσταση με μικρά φορτία (συνήθως δεν απαιτεί ενίσχυση του κτιρίου). -Δεν απαιτεί συνήθως εξειδικευμένο σύστημα άρδευσης και συγκράτησης υγρασίας. -Είναι κατάλληλο για μεγάλες επιφάνειες. -Προωθεί τη φυσική ανάπτυξη των φυτών, με αποτέλεσμα το τοπίο που δημιουργείται να είναι φυσικό. -Έχει χαμηλό κόστος συντήρησης και μεγάλη διάρκεια ζωής. -Δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις σε εμπειρία και τεχνογνωσία. -Έχει μειωμένο κόστος (κοστίζει περίπου 80€/m2). -Δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις εγκρίσεων και τεχνικών σχεδιασμού. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΚΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Συγκρατεί μειωμένη ποσότητα όμβριων υδάτων. -Δεν επιτρέπει την χρήση μεγάλης ποικιλίας φυτών. -Είναι πιο ευάλωτο σε περιόδους ξηρασίας καθώς μπορεί να οδηγηθεί σε μαρασμό κάποιων φυτών και κατ’επέκταση σε οπτική ανομοιογένεια. -Δεν είναι ελκυστικό, ιδιαίτερα το χειμώνα. -Έχει μικρή ενεργειακή απόδοση.

Εικόνα 50. Εκτεταμένο Φυτεμένο Δώμα, Σικάγο, ΗΠΑ. Πηγή: greenbusinesswatch.org

Εικόνα 51. Εκτεταμένο Φυτεμένο Δώμα, Μπρούκλιν, ΗΠΑ. Πηγή: ecobrouklyn.com

Φυτεμένα Δώματα / Ημιεντατικός Τύπος

Γ.1.2 ΗΜΙΕΝΤΑΤΙΚΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ / SEMI-INTENSIVE GREEN ROOF ΓΕΝΙΚΑ

Ο ημιεντατικός τύπος φυτοδώματος χρησιμοποιείται όταν απαιτούνται περισσότερες επιλογές διαμόρφωσης μεγεθών, υλικών και φυτευτικών συνδυασμών στο χώρο σε σχέση με τον εκτατικό τύπο. Το σύστημα αυτό μπορεί να εξασφαλίσει τη δημιουργία ενός κήπου και κατ’επέκταση ενός τοπίου, το οποίο θα έχει χρώμα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους 43. Ονομάζεται κατά FLL (1995) Απλή Εντατική φύτευση 44 και είναι ο ενδιάμεσος τύπος εντατικού και εκτατικού τύπου. Επιτρέπει αρκετές κηποτεχνικές εφαρμογές, ενώ παρουσιάζει ευελιξία τόσο στη σχεδίαση και την εφαρμογή όσο και στην οικονομία της κατασκευής. Απαιτεί περιοδική συντήρηση (λίπανση, κλάδεμα, φυτοπροστασία) και περιοδική άρδευση.

Εικόνα 52. Tyner Natural Center, Ιλινόις, ΗΠΑ, 2008. Πηγή: burnhamplan100.lib.uchicago.edu

Εικόνα 53. Expo Zaragosa, Zaragosa, Ισπανία, 2008. Πηγή: inhabitat.com

Φυτεμένα Δώματα / Ημιεντατικός Τύπος

ΦΟΡΤΙΑ

Το κορεσμένο φορτίο κυμαίνεται από 120 έως 250 kg/m2 45. Εφαρμόζεται σε επίπεδες οροφές. Για την εφαρμογή του σε επικλινείς στέγες είναι απαραίτητη η χρήση γεωκυψελών ή στοιχείων για την συγκράτηση του υποστρώματος και την υποστήριξη του φορτίου 46. ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ / ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Το φυτεμένο δώμα ημιεντατικού τύπου αποτελείται από σύστημα υποδομής και ειδικό ελαφρύ υπόστρωμα (15-30 cm βάθος) ανάπτυξης φυτών, το οποίο συγκρατεί μεγαλύτερη ποσότητα νερού 47 σε σχέση με τον εκτατικό τύπο. Η ποικιλία των ειδών που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνει φυτά εδαφοκάλυψης, ιθαγενής αυτοφυής μικρούς/μεσαίους θάμνους, φυσικούς τάπητες, χλοοτάπητες, ποώδη φυτά (μέγιστο ύψος 25 cm) τα οποία χρειάζονται περιοδική και όχι συνεχή συντήρηση και άρδευση 48, αφού επιλέγονται έτσι ώστε να έχουν μικρές απαιτήσεις σε νερό και θρεπτικά στοιχεία. Όταν η βλάστηση αποτελείται από αγριόχορτα και αγριοβότανα, δεν διαφέρει σε τίποτα από την εκτατική φύτευση, παρά μόνο στο πάχος του υποστρώματος 49. Σε ένα ημιεντατικό φυτεμένο δώμα προτείνονται φυτεύσεις, όπως 50: - χλοοτάπητας και ποώδη φυτά. - ιθαγενείς αυτοφυείς θάμνοι και θαμνοσυστάδες. - θαμνοσυστάδες και θάμνοι. - θαμνοσυστάδες. 45

Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 6. 46 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011. 47 Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου , Αθήνα 2009. 48 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011. 49 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 25. 50 Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010.

Φυτεμένα Δώματα / Ημιεντατικός Τύπος

ΧΡΗΣΗ / ΒΑΤΟΤΗΤΑ

Η πρόσβαση σε ένα δώμα ημιεντατικού τύπου είναι δυνατή, στην περίπτωση που έχουν προβλεφθεί ενισχύσεις για μονοπάτια και βατές επιφάνειες, μετατρέπεται έτσι χώρο ξεκούρασης και ηρεμίας αλλά και σε χώρο κοινωνικής συναναστροφής και κοινωνικών δραστηριοτήτων. ΔΟΜΗ / ΣΤΡΩΣΕΙΣ

Η διαστρωμάτωση αποτελείται από τη ριζοαπωθητική μεμβράνη, την προστατευτική μεμβράνη, το αποστραγγιστικό δίκτυο, την διαχωριστική μεμβράνη και ελαφρύ φυτικό υπόστρωμα.

Εικόνα 54. Ημιεντατικό Φυτεμένο Δώμα Πηγή: www.flickr.com ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΗΜΙΕΝΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Δέχεται μεγαλύτερη ποικιλία φυτών από τα εκτεταμένα φυτοδώματα. -Έχει χρώμα καθ’όλη τη διάρκεια του έτους, είναι πιο ελκυστικό οπτικά από τα εκτεταμένο. -Συνδυάζει πολλά από τα περιβαλλοντικά οφέλη των εκτεταμένων φυτεμένων δωμάτων με μερικές από τις αισθητικές δυνατότητες των εντατικών φυτοδωμάτων. -Συγκρατεί μεγαλύτερη ποσότητα όμβριων υδάτων από τα εκτεταμένα εξαιτίας που μεγαλύτερου πάχους υποστρώματος. -Έχει μειωμένο κόστος (κοστίζει περίπου 80-100€/m2).

Φυτεμένα Δώματα / Ημιεντατικός Τύπος

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΗΜΙΕΝΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Χρειάζεται μια κατασκευή υποστήριξης. -Απαιτεί περιοδική συντήρηση και περιοδική άρδευση. -Χρειάζεται μεγαλύτερο πάχος υποστρώματος καθώς θα πρέπει να υποστηρίζει και την ανάπτυξη “ανεπιθύμητων φυτών”.

Εικόνα 55. Philadelphia Public Library, Ημιεντατικό Φυτεμένο Δώμα, Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ, 2008. Πηγή: www.dvgbc.org

Φυτεμένα Δώματα / Εντατικός Τύπος

Γ.1.3 ΕΝΤΑΤΙΚΟ ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ / INTENSIVE GREEN ROOF ΓΕΝΙΚΑ

Ο εντατικός τύπος φυτεμένης οροφής αποτελεί την πιο σύνθετη τεχνική στα φυτεμένα δώματα. Πρόκειται για πράσινα δώματα τα οποία απαιτούν εντατική διαχείριση και αναπτύσσονται σε βάθος, μοιάζουν αρκετά με κήπους ή πάρκα και στόχο έχουν την παροχή επιπλέον ανοιχτού χώρου στους κατοίκους. Επηρεάζουν εξαιρετικά τόσο τη θερμική συμπεριφορά του κτιρίου, όσο και το μικροκλίμα της περιοχής 51. Αυτός ο τύπος πράσινης στέγης / φυτεμένου δώματος απαιτεί τακτική συντήρηση (άρδευση, λίπανση, κλάδεμα).

Εικόνα 56. Vancouver Public Library, Καναδάς, 1995. Πηγή: www.greenroofs.com

Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009.

Φυτεμένα Δώματα / Εντατικός Τύπος

ΦΟΡΤΙΑ

Τα εντατικά φυτοδώματα είναι σύνθετα συστήματα υψηλών απαιτήσεων, με συνέπεια να αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης διαρθρωτικών συνεπειών για το κτίριο. Τα συστήματα αυτά συνίσταται σε συστήματα υποδομής με υπόστρωμα βάθους 15-150 cm και κορεσμένο φορτίο 52 τουλάχιστον 250 kg/m2. Εξαιτίας του μεγάλου φορτίου της κατασκευής και του βάθους του υποστρώματος, η εντατική πράσινη στέγη εφαρμόζεται μόνο σε επίπεδα δώματα. Ο σχεδιασμός, η εγκατάσταση και η συντήρηση όλου του συστήματος θα πρέπει να γίνεται από έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό 53. Για τη δημιουργία λοιπόν μια εντατικής στέγης, χρειάζεται η άδεια του μηχανικού για τα φορτία με τα οποία επιβαρύνεται το κτίριο, ώστε να τηρούνται οι κανόνες στατικής. Για υφιστάμενα κτίρια απαραίτητη προϋπόθεση για την εγκατάσταση ενός εντατικού φυτοδώματος είναι η εκπόνηση στατικής μελέτης 54.

Εικόνα 57. European Investment Bank, Λουξεμβούργο, 2008. Πηγή: www.b4f.eu 52

Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011. 53 Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 54 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5.

Φυτεμένα Δώματα / Εντατικός Τύπος

ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ / ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Σε αυτό το σύστημα χρησιμοποιούνται πιο εξειδικευμένα υλικά και πιο ισχυρές προστατευτικές και διηθητικές μεμβράνες 55. Το ύψος του χώματος συνδυάζει συγχρόνως περιοχές μικρού (30 cm) 56 αλλά και μεγάλου ύψους (ως και 100 cm) 57. Το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών αποτελείται κυρίως από έδαφος και δευτερευόντως από άλλου είδους εδαφοβελτιωτικά 58. Σε ένα φυτεμένο δώμα εντατικού τύπου μας δίνεται η δυνατότητα να επιλέξουμε φυτά όπως θα επιλέγαμε για έναν κήπο, συνεπώς η επιλογή γίνεται μέσα από μεγαλύτερη ποικιλία σε σχέση με τους άλλους δυο τύπους. Περιλαμβάνει ποικιλία φυτών όπως πολυετή και ποώδη φυτά, γρασίδια, βολβούς, καλλωπιστικά φυτά, δένδρα και θάμνους (μέγιστο ύψος φυτών 5 m). Αυτά τα φυτά όμως προϋποθέτουν τακτική συντήρηση (λίπασμα, ψεκασμοί, κλάδεμα), όπως και την εγκατάσταση συστήματος άρδευσης. Βασικότερος ανασταλτικός παράγοντας ανάπτυξης ορισμένων ειδών αποτελεί η έντονη ηλιοφάνεια και οι άνεμοι. Για αυτό το λόγο σε ένα φυτοδώμα τέτοιου τύπου πρέπει να ελέγχονται οι συνθήκες ανάπτυξης των φυτών, ώστε να είναι οι βέλτιστες 59.

Λαμπρινή Ποδαροπούλου, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Mentha pulegium, Phlomis fruticosa και Ηyssopus officinalis σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 56 Κυριακή Πετρίδου, Α, μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών θεμάτων, Τεχνογράφημα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τεύχος 377 για το περιβάλλον, Ιούνιος 2009, σελ 6-7. 57 Χρηστίδου Βαγγελιώ / Βήτου Όλγα, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος Π.Μ.Σ. «Γεωργία και Περιβάλλον», «Πόλεις και Πράσινες Στέγες: Μία Ανάλυση SWOT για τον ελληνικό χώρο», Μυτιλήνη 2008. 58 Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010. 59 Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010.

Φυτεμένα Δώματα / Εντατικός Τύπος

ΧΡΗΣΗ / ΒΑΤΟΤΗΤΑ

Το εντατικό φυτοδώμα μπορεί να υποστηρίξει πέραν του φυτικού υλικού, κατασκευές όπως μονοπάτια, στοιχεία νερού, καθιστικά, συστήματα σκίασης 60, καθώς επιτρέπει τη χρήση από τον άνθρωπο. Αντέχει το βάρος από την κυκλοφορία στο φυτικό υπόστρωμα και μετατρέπει την οροφή σε χώρο αναψυχής, προσθέτοντας αισθητική αξία στο κτίριο.

Εικόνα 58. Πηγή: projectsinplace.files.wordpress.com ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Υποστηρίζει πέραν του φυτικού υλικού, κατασκευές όπως μονοπάτια, στοιχεία νερού κ.α. -Συγκρατεί και αξιοποιεί το νερό της βροχής. -Παραμένει οπτικά ελκυστικό όλο τον χρόνο. -Παρέχει τη δυνατότητα επιλογής φυτών μέσα από μεγάλη ποικιλία ανάλογα με το αισθητικό αποτέλεσμα που ικανοποιεί τον ιδιοκτήτη. -Δημιουργεί έναν παρόμοιο κήπο με αυτόν του φυσικού περιβάλλοντος (χλωρίδα/πανίδα). 60

Φυτεμένα Δώματα / Εντατικός Τύπος

-Παρέχει τη δυνατότητα αξιοποίησης του χώρου του δώματος, με δημιουργία χώρου αναψυχής, χώρου καλλιέργειας κηπευτικών κ.α. -Έχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής σε σχέση με τους άλλους τύπους φυτοδωμάτων. -Μειώνει σε μεγάλο ποσοστό την ενέργεια που καταναλώνεται για ψύξη και θέρμανση. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Απαιτεί μεγαλύτερο κόστος εγκατάστασης (κοστίζει περίπου 100-120€/m2). -Έχει μεγάλο βάρος εγκατάστασης που επιβαρύνει το κτίριο. -Απαιτεί εξειδικευμένο συνεργείο για την εγκατάσταση (απαιτήσεις τεχνογνωσίας και εμπειρίας). -Χρειάζεται αποστραγγιστικά και αρδευτικά συστήματα, που επιβαρύνουν το κόστος κατασκευής λόγω των υλικών, της ενέργειας κατασκευής, μεταφοράς και των φυσικών πόρων που καταναλίσκονται για την κατασκευή. -Έχει μεγάλο κόστος συντήρησης που επιβαρύνει το κόστος. -Χρειάζεται τακτική άρδευση και θρεπτικές ύλες. -Δεν εφαρμόζεται σε κεκλιμένες στέγες, αλλά μόνο σε επίπεδα δώματα. -Απαιτείται άδεια του μηχανικού ώστε να τηρούνται οι κανόνες στατικής επάρκειας.

Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι για την Ελλάδα, οποιοσδήποτε τύπος φυτεμένου δώματος προϋποθέτει την ύπαρξη δικτύου άρδευσης εξαιτίας του ζεστού και ξηρού κλίματος κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Φυτεμένα Δώματα

Εικόνα 59. Κατοικία στο Συκάμινο, Αττική, 2012. Πηγή: www.archdaily.com

Τύπος Φυτεμένου Δώματος

Βάθος υποστρώμ.

Φορτίο υποστρώμ.

Εκτατικός

10-12 cm

70-140 kg/m

Ημιεντατικός

15-30 cm

120-150 2 kg/m

Εντατικός

20-150 cm

Τουλάχιστον 2 250 kg/m

Είδη φυτών Sedum, χλοοτάπητες, ποώδη φυτά. Θάμνοι μεσαίας ανάπτυξης, μεσογειακά είδη εδαφοκάλυψης. Θάμνοι μεγάλης ανάπτυξης, μικρά, μεσαία δέντρα.

Κόστος

Συντήρηση

≈ 2 80€/m

όχι τακτική συντήρηση.

≈ 802 100€/m

≈ 1002 120€/m

Περιοδική συντήρηση, Περιοδική άρδευση. Τακτική συντήρηση, Τακτική άρδευση.

Εικόνα 60. Συγκεντρωτικός Πίνακας με κύρια χαρακτηριστικά φυτεμένων δωμάτων.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Γ.2 ΔΟΜΗ ΦΥΤΕΜΕΝΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ Γ.2.1 ΓΕΝΙΚΑ

Οι συνήθεις φυτεύσεις των δωμάτων παρουσιάζουν μια ειδική κατασκευή ανάλογη της λειτουργίας τους. Στην περίπτωση αυτή, το υπόστρωμα αποτελείται από δυο στρώσεις61: Η άνω στρώση αποτελεί, ως στρώση φέρουσα την βλάστηση, το θρεπτικό έδαφος και την αγκύρωση για το ριζικό τους σύστημα. Η κάτω στρώση, στρώση αποστράγγισης, χρησιμεύει για την απορροή του νερού αλλά και για την αποθήκευση νερού. Οι δυο στρώσεις χωρίζονται με μια επιφάνεια φίλτρου, που συνήθως είναι γεωύφασμα. Το φίλτρο εμποδίζει το χώμα να περάσει και να γεμίσει με λάσπη τη στρώση της αποστράγγισης. Τα υλικά για την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων / στεγών είναι62: - Το φυτικό υλικό. - Τα υλικά υποδομής τα οποία αποτελούν την απαραίτητη προϋπόθεση για την εγκατάσταση της βλάστησης. - Τα υλικά του συστήματος άρδευσης, το οποίο είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της βλάστησης.

Όλα τα υλικά και τα δομικά στοιχεία για την συγκεκριμένη χρήση πρέπει να είναι συμβατά μεταξύ τους, σύμφωνα με τα διεθνή Πρότυπα63 (τα υλικά θα πρέπει να φέρουν τις αντίστοιχες πιστοποιήσεις από διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης για την χρήση και τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους, FLL, Root Proof Test, FLL Guidelines, DIN, CE).

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009 (σελ 35,38). 62 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5. 63 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του δώματος και την εγκατάσταση της βλάστησης πρέπει να επιλεγούν με τέτοιο τρόπο που να εξασφαλίζεται αμοιβαία χημική συμβατότητα. Ο κατασκευαστής κάθε υλικού θα πρέπει να παρέχει στοιχεία σχετικά με τους περιορισμούς της χρήσης του λόγω ασυμβατότητας. Εάν για ένα οποιοδήποτε υλικό διαπιστωθεί ότι η χρήση του είναι ασύμβατη, είτε θα πρέπει να αναθεωρηθεί η επιλογή του υλικού ή θα πρέπει ληφθούν πρόσθετα μέτρα κατά την εγκατάσταση.

Εικόνα 61. Τυπική Τομή Υποδομής Φυτεμένου δώματος/στέγης .

1. Κατασκευή δώματος με εφαρμογή στρώσης στεγανοποίησης. 2. Μεμβράνη αντιρριζικής προστασίας. 3. Υπόστρωμα προστασίας και συγκράτησης υγρασίας. 4. Αποστραγγιστική – αποθηκευτική στρώση . 5. Διηθητικό φύλλο συγκράτησης υποστρώματος ανάπτυξης. 6. Υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών. 7. Βλάστηση.

Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Εικόνα 62. Τυπική Τομή Υποδομής Φυτεμένου δώματος/στέγης Ανεστραμμένου Τύπου .

1. Κατασκευή δώματος με εφαρμογή στρώσης στεγανοποίησης. 2. Μεμβράνη αντιρριζικής προστασίας. 3. Θερμομονωτική στρώση βάσει προδιαγραφών μελέτης. 4. Διαχωριστική μεμβράνη. 5. Αποστραγγιστική – αποθηκευτική στρώση. 6. Διηθητικό φύλλο συγκράτησης υποστρώματος ανάπτυξης. 7. Υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών. 8. Βλάστηση.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Εικόνα 63. Πολυεπίπεδη Διαστρωμάτωση Φυτεμένου Δώματος. Πηγή: www.artemisaris.gr

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Γ.2.2 ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΜΒΡΑΝΗ

Διαχωρίζει την φέρουσα κατασκευή από την φύτευση66. Πριν από τη φύτευση θα πρέπει να ελέγχεται η καλή κατάσταση του δώματος και η σωστή λειτουργιά των διαφόρων στρώσεων. Τα παρακάτω σημεία θα πρέπει να προσέχονται ιδιαίτερα67: κατασκευή των στρώσεων (κατάσταση), διαμόρφωση ρύσεων, ανωμαλίες στην πλάκα και αντοχή της, στεγανότητα (φυσαλίδες, ρωγμές), αρμοί διαστολής, περιμετρικές συνδέσεις με άλλα δομικά στοιχεία, σημεία διακοπής (φωταγωγοί, κουπόλες φωτισμού, υδρορροές), σημεία απορροής. Ακόμα και κεκλιμένες στέγες μπορούν να φυτευτούν. Η κεκλιμένη στέγη θέτει ωστόσο συγκεκριμένες κατασκευαστικές απαιτήσεις σαν προϋπόθεση (κίνδυνος ολίσθησης, ξήρανσης). Η διαχωριστική μεμβράνη τοποθετείται σε περίπτωση μη χημικής συμβατότητας των υλικών στεγανοποίησης και του φυτεμένου δώματος.

Εικόνα 64. Πηγή: www.xo.gr

Εικόνα 65. Πηγή: www.tekto.gr

Εικόνα 64, 65. Διάστρωση των ασφαλτικών στεγανοποιητικών μεμβρανών. Στα σημεία της ραφής δυο γειτονικών φύλλων η μία επικαλύπτει την άλλη τουλάχιστον κατά 10 cm, ώστε να μη δημιουργούνται κενά μεταξύ τους και διεισδύει το νερό στο δομικό μέρος της κατασκευής.

Neufert, Οικοδομική & Αρχιτεκτονική Σύνθεση, Αθήνα: Μ.Γκιούρδας, 2007, σελ 94-95. Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011, σελ. 23-24, 33. 67

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Γ.2.3 ΑΝΤΙΡΙΖΙΚΗ ΜΕΜΒΡΑΝΗ

Η αντιριζική μεμβράνη παρέχει κατάλληλη και διαρκή προστασία από την διείσδυση των ριζών στην στεγανοποιητική στρώση. Αυτή η μεμβράνη είναι κατασκευασμένη από υλικά με πυκνή δομή τα οποία εμποδίζουν τη διείσδυση των ριζών των φυτών, που μπορεί να είναι πολύ ισχυρή στην αναζήτηση νερού και θρεπτικών υλών. Η ανάγκη τοποθέτησής της εξαρτάται από το είδος της μεμβράνης στεγανοποίησης. Οι συνθετικές οπλισμένες μεμβράνες στεγανοποίησης συνήθως δεν απαιτούν την ύπαρξη αντιριζικής προστασίας. Αντίθετα η στεγανοποίηση με ασφαλτική μεμβράνη απαιτεί την διάστρωση πρόσθετης αντιριζικής μεμβράνης. Η προστασία της στεγανοποιητικής στρώσης (υγρομόνωσης) είναι απαραίτητη σε όλους τους τύπους και εξασφαλίζεται με την εφαρμογή ειδικού γεωϋφάσματος πριν την αντιριζική μεμβράνη. H αντιριζική μεμβράνη είναι κατασκευασμένη από ηλεκτρονικά ελεγμένο πολυαιθυλένιο (PE), πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC) ή εύκαμπτη πολυολεφίνη (FPO), ή καουτσούκ EPDM (πρέπει να είναι πιστοποιημένη από FLL Root Proof Test68). Αυτά φέρουν ως εσωτερικό οπλισμό Spunbond69 πολυεστερικό ύφασμα υψηλών μηχανικών αντοχών και έχουν άνω και κάτω επικάλυψη φιλμ πολυαιθυλενίου. Εμπεριέχουν δε στην μάζα τους ειδικό αντιριζικό πρόσθετο, που προσφέρει συνεχή προστασία στη μόνωση της οροφής αποτρέποντας τη διάτρηση από το ριζικό σύστημα των φυτών, των στεγανώσεων της οροφής, (FLL guidelines 2008).

Εικόνα 66. Μεμβράνη PVC για στεγανοποιήσεις ταρατσών και με αντιριζική αντοχή για φυτοδώματα, βάσει της διεθνούς απαίτησης FLL. Πηγή: www.ikofarben.gr 68

Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5. 69 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δομικών Υλικών και Στοιχείων, ΤΕΕ, “Τα φυτεμένα δώματα ως οικολογική αναγκαιότητα. Νέα υλικά και τεχνικές για την εφαρμογή τους και την εξέλιξή τους σε σύγχρονους αστικούς πνεύμονες”, Χρήστος Ευαγγελίου, Ηλίας Αλούπης, Ζαχαρένια Κρεμαλή, Μιχάλης Βραχόπουλος, , Αθήνα, 21-23 Μαΐου, 2008.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Γ.2.3.1 ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ ΕΚΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

Για την πλήρη προστασία της επιφάνειας του δώματος/στέγης από διάτρηση του ριζικού συστήματος των φυτών στις περιπτώσεις όπου τα αναπτυσσόμενα φυτά έχουν επιφανειακό ριζικό σύστημα, όπως συμβαίνει στον εκτατικό τύπο, είναι απαραίτητη η διάστρωση ισοπαχούς μεμβράνης ανακυκλωμένου πολυαιθυλενίου70 PE σε όλη την επιφάνεια της στέγης/δώματος. H αντιριζική μεμβράνη θα πρέπει να καλύπτει τις επιφάνειες όπου αναπτύσσεται η βλάστηση αλλά και επιφάνειες σκληρών δαπέδων από ξύλο, πέτρα πλάκες ή άλλα βιομηχανικά υλικά. Η μεμβράνη πολυαιθυλενίου διαστρώνεται ελεύθερα πάνω από την στεγανοποιητική στρώση με επικάλυψη των άκρων τουλάχιστον κατά 1,5m. Η εφαρμογή γίνεται με τρόπο ώστε η αντιριζική μεμβράνη να ακολουθεί τις ρύσεις της στέγης/δώματος και το πλεονάζον νερό να μην περνά στο κατώτερο επίπεδο από τα σημεία επικάλυψης. Στα στηθαία, η μεμβράνη εφαρμόζεται σε ύψος μεγαλύτερο κατά 5-10cm από την ανώτερη στάθμη του υποστρώματος ανάπτυξης των φυτών και στερεώνεται μηχανικά με ειδικό τεμάχιο αλουμινίου. Οι αντιριζικές μεμβράνες πολυαιθυλενίου καλύπτουν εφαρμογές όταν η υπέργεια ανάπτυξη των φυτών δεν ξεπερνά τα 20-30cm. Εφαρμόζονται πάνω από στεγανοποιητικές στρώσεις που δε διαθέτουν αντιριζική προστασία όπως οι ασφαλτικές μεμβράνες. Απαραίτητη προϋπόθεση για εφαρμογή μεμβράνης PE ως αντιριζικής είναι η πιστοποίηση βάσει διεθνών προτύπων (π.χ. FLL, Root Proof Test 2008). Γ.2.3.2 ΦΥΤΕΜΕΝΟ ΔΩΜΑ ΗΜΙΕΝΤΑΤΙΚΟΥ / ΕΝΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

Για την πλήρη προστασία της επιφάνειας του δώματος/στέγης από διάτρηση του ριζικού συστήματος των φυτών στις περιπτώσεις όπου τα αναπτυσσόμενα φυτά έχουν ισχυρό ριζικό σύστημα, όπως συμβαίνει στον ημιεντατικό και εντατικό τύπο, είναι απαραίτητη η διάστρωση οπλισμένης συνθετικής μεμβράνης από εύκαμπτη πολυολεφίνη τύπου71 FPO ή πολυβινυλοχλωρίδιο PVC ή καουτσούκ EPDM σε όλη την επιφάνεια της στέγης/δώματος. H αντιριζική μεμβράνη καλύπτει τις επιφάνειες 70

Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5. 71 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

όπου αναπτύσσεται η βλάστηση αλλά και επιφάνειες σκληρών δαπέδων από ξύλο, πέτρα πλάκες ή άλλα βιομηχανικά υλικά. H μεμβράνη διαστρώνεται και συγκολλείται με αλληλοεπικάλυψη των φύλλων κατά τουλάχιστον 10cm με θερμό αέρα. Ακολουθεί έλεγχος των ραφών συγκόλλησης και εφαρμόζεται πίεση με ειδικό ρολό. Στα στηθαία η μεμβράνη εφαρμόζεται σε ύψος μεγαλύτερο κατά 5-10cm από την ανώτερη στάθμη του υποστρώματος ανάπτυξης των φυτών και στερεώνεται μηχανικά με ειδικό τεμάχιο αλουμινίου. Ακολουθεί σφράγιση του ειδικού μεταλλικού τεμαχίου με πολυουρεθανική μαστίχη. Οι αντιριζικές μεμβράνες FPO, PVC, EPDM καλύπτουν εφαρμογές σε φυτεμένα δώματα ημιεντατικού και εντατικού τύπου όπου αναπτύσσονται μεγάλοι θάμνοι και δένδρα. Εφαρμόζονται πάνω από στεγανοποιητικές στρώσεις που δεν διαθέτουν αντιριζική προστασία ή σαν στρώσεις στεγανοποίησης και αντιριζικής προστασίας. Απαραίτητη προϋπόθεση για εφαρμογή συνθετικών μεμβρανών ως αντιριζικών είναι η πιστοποίηση βάσει διεθνών προτύπων (π.χ. FLL Proof Test 2008).

Γ.2.4 ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗΣ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΜΟΝΩΣΗΣ

Αποσκοπεί στην αποφυγή σημειακών φορτίσεων κατά την κατασκευή72.Το υπόστρωμα προστασίας θα πρέπει να είναι κατασκευασμένο από υλικά που καθορίζονται στα διεθνή πρότυπα (π.χ. FLL 2008, Water retention)73. Κατασκευάζεται από πολυεστερικές συνθετικές και ανακυκλωμένες ίνες. Έχει πάχος από 3 ως 15 mm, και συγκρατεί νερό από 3 l/m2 ως 10 l/m2. Προσφέρει επιπλέον προστασία στην υποκείμενη αντιριζική μεμβράνη καθώς και στα συστήματα στεγανοποίησης από πλήγματα. Κατηγορία αντοχής 3-4 74.

Neufert, Οικοδομική & Αρχιτεκτονική Σύνθεση, Αθήνα: Μ.Γκιούρδας, 2007, σελ 94-95. Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5. 74 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011, σελ. 23-24, 33. 73

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Εικόνα 67. Υπόστρωμα συγκράτησης υγρασίας και προστασίας της αντιριζικής μεμβράνης. Πηγή: www.geosimio.gr Γ.2.5 ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Το αποστραγγιστικό σύστημα πρέπει να είναι κατασκευασμένο από υψηλής πυκνότητας ανακυκλωμένο πολυαιθυλένιο (HDPE), ενισχυμένο πλαστικό (ABS), υδροφοβική διογκωμένη πολυστερίνη (EPS-SE) ή ανακυκλωμένο πολυστυρένιο (Recycled PS)75 με αμφίπλευρες εγκολπώσεις και κενούς χώρους στους οποίους συσσωρεύεται και αποθηκεύεται το νερό. Η περίσσεια ύδατος οδηγείται στις υδρορροές ή συγκεντρώνεται σε ειδική δεξαμενή για επανάχρηση. Το αποστραγγιστικό σύστημα πρέπει να λειτουργεί σαν αποθήκη νερού και να επιτρέπει την ενιαία αποστράγγιση, τον αερισμό του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών και να αποτελεί ισχυρή προστατευτική στρώση για τις υποκείμενες μεμβράνες. Όταν το δώμα είναι προσπελάσιμο το αποστραγγιστικό σύστημα θα πρέπει να έχει υψηλή μηχανική αντοχή. Ανάλογα με τον τύπο του φυτεμένου δώματος μεταβάλλεται το πάχος του αποστραγγιστικού δικτύου. Η επιλογή του αποστραγγιστικού συστήματος θα πρέπει να βασίζεται στα διεθνή Πρότυπα και να τεκμηριώνεται η συμβατότητα της επιλογής του τόσο με τον τύπο της βλάστησης και του υποστρώματος, όπως και με τις κλιματικές συνθήκες, τις συνθήκες έλλειψης νερού και τις απαιτήσεις ικανότητας αποστράγγισης, όγκου πλήρωσης και αποθήκευσης νερού. Επιπλέον η επιλογή του αποστραγγιστικού συστήματος θα πρέπει να είναι συμβατή με τη στατική επάρκεια του κτιρίου76. 75

Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 16. 76 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 16.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

ΤΥΠΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Θα πρέπει επίσης να αναφέρονται στη μελέτη τα εξής (υπολογισμένα σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα)77: -Ικανότητα αποστράγγισης νερού από 0,5- 8,1 l/m2xs. -Όγκος Πλήρωσης από 10 ως 29 l/m2. -Ικανότητα αποθήκευσης Νερού >3 l/m2.

Εικόνα 68. Αποστραγγιστική μεμβράνη. Πηγή: www.ergatex.gr

Εικόνα 69. Αποστραγγιστική μεμβράνη Πηγή: www.ergatex.gr

Αποτελούνται από ένα διάτρητο φύλλο πολυστερίνης (High Impact PolystyreneHIPS) με κωνοειδείς προεξοχές ορισμένου πάχους, και επικολλημένων αμφίπλευρα, με επανασυγκολλούμενη κόλλα διαρκείας, δύο μη υφαντών γεωυφασμάτων. Ο κωνοειδής πυρήνας τους είναι διάτρητος έτσι ώστε, αφ’ ενός μεν να αποστραγγίζει τα πλεονάζοντα νερά του ποτίσματος του κήπου, αφ’ ετέρου να συγκρατεί εντός των κώνων σημαντική ποσότητα νερού για την απαιτούμενη υγρασία του κηπευτικού χώματος, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο οικονομία ποτίσματος και άριστη λειτουργία του κήπου. Επιπλέον, οι οπές στον κωνοειδή πυρήνα επιτρέπουν τη διαπνοή του συστήματος σε περιπτώσεις ανεστραμμένης στέγης.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

- Το άνω γεωύφασμα, συγκρατεί το υλικό που τοποθετείται επάνω στην αποστραγγιστική μεμβράνη, το οποίο ανάλογα με την κατασκευή (δηλ. φύτευση, πεζόδρομος, αυτοκινητόδρομος) μπορεί να είναι χώμα, άμμος, κ.λπ. - Το κάτω γεωύφασμα, προσφέρει προστασία από μηχανικές καταπονήσεις στην υποκείμενη στεγανωτική μεμβράνη.

Εικόνα 70. Αποστραγγιστική μεμβράνη με υλικό αποστράγγισης μονόκλωνα πολυαμίδια (νάιλον). Πηγή: Βαβανού Αντωνία

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Η ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΦΥΤΕΜΕΝΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

Εικόνα 71. Το νερό διηθείται και αποθηκεύεται σε τρία επίπεδα, στο μηχανικό υπόστρωμα ανάπτυξης, στις κυψέλες του αποστραγγιστικού συστήματος και στο συνθετικό υπόστρωμα μηχανικής προστασίας. Πηγή: www.artemisaris.gr

Εικόνα 72. Η πλεονάζουσα ποσότητα νερού καταλήγει μέσω των υπόγειων καναλιών ροής στις υδρορροές. Πηγή: www.artemisaris.gr

Εικόνα 73. Ο αερισμός του ριζικού συστήματος των φυτών επιτυγχάνεται μέσω των οπών που υπάρχουν στην κορυφή των κωνικών προεξοχών του συστήματος αποστράγγισης. Πηγή: www.artemisaris.gr

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Γ.2.6 ΔΙΗΘΗΤΙΚΟ ΦΥΛΛΟ

Το διηθητικό φύλλο, εμποδίζει την απόπλυση από την προηγούμενη στρώση θρεπτικών ουσιών και σωματιδίων καθώς και την εισχώρηση λάσπης στη στρώση αποστράγγισης. Διευκολύνει την ομαλή τμηματική απορροή του νερού78. Κατασκευάζεται από υλικό υψηλής αντοχής79 (π.χ. θερμικά ενισχυμένο πολυπροπυλένιο υψηλής αντοχής) και είναι σχεδιασμένο ώστε να αποτρέπει τη μεταφορά τεμαχίων από το υπόστρωμα στο αποστραγγιστικό σύστημα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν το φράξιμό του και να εμποδίσουν τη ροή του νερού. Ανθεκτικό σε λιπάσματα, οξέα, αλκάλια και οργανικές ενώσεις π.χ. φυτοφάρμακα, εκκρίσεις ριζών κ.λπ. Παράλληλα πρέπει να είναι βιολογικά και χημικά ουδέτερο. Κατηγορία αντοχής 1-3 (DIN ISO 12236).

Εικόνα 74. Διάστρωση Διηθητικού Φύλλου, σε κατοικία στην Ν. Ερυθραία. Πηγή: www.artemisaris.gr 78

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Γ.2.7 ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΦΥΤΩΝ

Αποτελείται από το χώμα που απαιτείται για την ανάπτυξη των φυτών. Είναι ο χώρος, στον οποίο θα αναπτυχθούν οι ρίζες και θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τις φυσικές, χημικές και βιολογικές διεργασίες των φυτών. Επομένως, η ποιότητα και το είδος του χώματος καθορίζουν την ανάπτυξη των φυτών, τη διάρκεια ζωής τους και τη διάρκεια ζωής του κήπου80. Γενικά ένα υπόστρωμα ανάπτυξης πρέπει να πληροί τις εξής προϋποθέσεις81: -να είναι κατάλληλο για τα φυτά που θα χρησιμοποιήσουμε. -να έχει υψηλή διηθητική ικανότητα. -να συγκρατεί υγρασία. -να μην περιέχει υλη που μπορεί να φράζει το φίλτρο διαχωρισμού. -να έχει μειωμένο φορτίο. -να μην περιέχει τοξικές ουσίες για τα φυτά ή βλαβερές για τις υποκείμενες διαστρώσεις. Επάνω από τις αποστραγγιστικές μεμβράνες διαστρώνεται το υπόστρωμα φύτευσης, που είναι μείγμα ανόργανων και οργανικών ουσιών και έχει διάφορες ποιότητες ανάλογα με τον τύπο φύτευσης για τον οποίο προορίζεται (εκτατικός ή εντατικός)82. Το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στα φυτά να αναπτύξουν ένα πυκνό ριζικό σύστημα και να ικανοποιεί τις φυσικές, χημικές και βιολογικές ανάγκες τους. Απαιτείται να έχει συγκεκριμένο πορώδες, PH κοκκομετρία και αλατότητα ανάλογα με το φυτικό υλικό που θα επιλεγεί (σύμφωνα με το FLL 2008).

Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 96. 81 Λαμπρινή Ποδαροπούλου, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Mentha pulegium, Phlomis fruticosa και Ηyssopus officinalis σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 82 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δομικών Υλικών και Στοιχείων, ΤΕΕ, “Τα φυτεμένα δώματα ως οικολογική αναγκαιότητα. Νέα υλικά και τεχνικές για την εφαρμογή τους και την εξέλιξή τους σε σύγχρονους αστικούς πνεύμονες”, Χρήστος Ευαγγελίου, Ηλίας Αλούπης, Ζαχαρένια Κρεμαλή, Μιχάλης Βραχόπουλος, , Αθήνα, 21-23 Μαΐου, 2008.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

PH ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΦΥΤΩΝ

Το PH του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών για εκτατικές και εντατικές κατασκευές πρέπει να είναι μεταξύ 6.0 και 8.5. Σε περίπτωση που τα φυτά απαιτούν συγκεκριμένο pH αυτό πρέπει να αναφέρεται. ΚΟΚΚΟΜΕΤΡΙΑ

Δεν επιτρέπεται περισσότερο από 10% του υλικού να έχει διάμετρο μικρότερη από 0.063 mm. Η διάμετρος των κόκκων του εδαφικού υλικού πρέπει να διαφέρει ανάλογα με το βάθος της κατασκευής και πρέπει83: -Για βάθος 4 – 10 cm να είναι μεταξύ 2/8 mm και 2/12 mm. -Για βάθος >10 – 20 cm να είναι μεταξύ 4/8 mm και 8/16 mm. -Για βάθος >20 cm να είναι μεταξύ 4/8 mm και 16/32 mm.

Εικόνα 75. Πηγή: www.gardentopsoildirect.co.uk ΑΛΑΤΟΤΗΤΑ

Για να διατηρηθεί η ανάπτυξη των φυτών πρέπει οι τιμές τις αλατότητας του νερού να μην ξεπερνά84: - Για τις εντατικές κατασκευές τα 2,5 g/l. - Για τις εκτατικές κατασκευές τα 3,5 g/l. Δεδομένης της επιβάρυνσης που προκαλούν τα άλατα στο περιβάλλον, οι τιμές τους πρέπει να διατηρούνται στα ελάχιστα δυνατά επίπεδα. Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: - Για τις εντατικές κατασκευές ≤90 g/l. - Για τις εκτατικές κατασκευές ≤ 65 g/l. 83

Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 5. 84 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 17.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΧΩΜΑΤΟΣ

Κριτήριο στην επιλογή του δώματος είναι το προστιθέμενο βάρος στην κατασκευή από τη στρώση φύτευσης. Συνήθως ως υλικό χρησιμοποιείται κοκκινόχωμα, φυλλόχωμα, χώμα εμπλουτισμένο ή όχι με άργιλο και με πλούσιας φυτικής προέλευσης οργανικές ύλες ή βιομηχανικό χώμα (τύρφη)85. -Το φυσικό και εμπλουτισμένο χώμα, αν και πλεονεκτεί ως προς τη φυσική του προέλευση, πολλές φορές δεν διαθέτει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και η θρεπτική του αξία δεν διαρκεί για αρκετά χρόνια. Έχει όμως το πλεονέκτημα ότι είναι συνεκτικό και συγκρατεί καλύτερα τις ρίζες των φυτών και προσφέρει ασφάλεια στις ανεμοπιέσεις86. Αυτή η ιδιότητα όμως έχει και το αρνητικό ότι υποχρεώνει σε συνεχή φροντίδα για τον αερισμό, τη συγκράτηση της υγρασίας και τον εμπλουτισμό του με θρεπτικές ουσίες. Επιπροσθέτως, λόγω της μεγάλης του πυκνότητας επιβαρύνει το δώμα με σημαντικά πρόσθετα φορτία. -Το βιομηχανικό χώμα, αντιθέτως, είναι πιο πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά, είναι καθαρό, δηλαδή δεν έχει επηρεασθεί από μικροβιακή ρύπανση και δεν παρουσιάζει κανένα κίνδυνο μόλυνσης των φυτών87. Έχει μικρό ειδικό βάρος, είναι περισσότερο πορώδες και έχει καλύτερα κατανεμημένους στη μάζα του τους πόρους του. Επομένως, δεν επιβαρύνει, όπως το φυσικό χώμα, την κατασκευή και δεν απαιτεί τόσο μεγάλη φροντίδα του κήπου. Τα πλεονεκτήματά του όμως αυτά λειτουργούν αρνητικά ως προς το γεγονός ότι δεν παρουσιάζει υψηλή συνοχή και δεν προσφέρει την απαιτούμενη ασφάλεια στη συγκράτηση των φυτών και στην επίδραση των ανέμων.

Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 98. 86 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 98. 87 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 98,100.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

ΕΔΑΦΟΒΕΛΤΙΩΤΙΚΑ

Στα εδαφικά υποστρώματα που χρησιμοποιούνται στα φυτοδώματα προστίθενται ανόργανα ή οργανικά εδαφοβελτιωτικά υλικά σε διάφορες αναλογίες. Τα εδαφοβελτιωτικά υλικά βελτιώνουν την ομοιομορφία και την ομογένεια του υποστρώματος, τη σταθερότητα και το ρυθμό αποστράγγισης του. Τα εδαφοβελτιωτικά που χρησιμοποιούνται είναι88: Α) Ανόργανα εδαφοβελτιωτικά Άμμος Διογκωμένη άργιλος Γη διατόμων Περλίτης Βερμικουλίτης Ελαφρόπετρα Ζεόλιθοι Πετροβάμβακας Αφρός ρητίνης Β) Οργανικά εδαφοβελτιωτικά Τύρφη Χούμος Κομποστοποιημένα υλικά Εικόνα 76. Πίνακας Εδαφοβελτιωτικών.

Το υπόστρωμα πρέπει να είναι σταθερό, να απορροφά και να συγκρατεί νερό για την ανάπτυξη των φυτών και να επιτρέπει μόνο την περίσσεια νερού να οδηγείται στο αποστραγγιστικό σύστημα. Πρέπει να επιτρέπει τον αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών ακόμα και όταν είναι κορεσμένο με νερό. Ενώ δεν πρέπει να συμπιέζεται σε βάθος χρόνου.

Φυτεμένα Δώματα / Δομή

ΟΡΥΚΤΟΒΑΜΒΑΚΑΣ

-Στην εντατική φύτευση, προτείνεται η τοποθέτηση ειδικών στρώσεων συγκράτησης υγρασίας από ορυκτοβάμβακα, επάνω από την αποστραγγιστική στρώση και πριν το υπόστρωμα φύτευσης. Τα υλικά αυτά έχουν την ιδιότητα να απορροφούν πολύ νερό στη μάζα τους κατά το πότισμα και να το αποδίδουν σταδιακά στον κήπο, οπότε χρησιμοποιούνται ως επιπλέον αποθήκες νερού σε ένα σύστημα εντατικής φύτευσης. -Στην εκτατική φύτευση, όπου τα επιτρεπτά φορτία και πάχη φύτευσης είναι πολύ μικρά, οι ορυκτοβάμβακες μπορούν να αντικαταστήσουν ακόμη και το υπόστρωμα φύτευσης. Σε κάθε περίπτωση το εδαφικό υπόστρωμα θα πρέπει να είναι συμβατό με τη βλάστηση που θα επιλεγεί και να συμμορφώνεται με τα εθνικά ή διεθνή πρότυπα.

Εικόνα 77. Διάστρωση Φυτικού Υποστρώματος, σε κατοικία στην Ν. Ερυθραία. Πηγή: www.antemisaris.gr

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Γ.3 ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Γ.3.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ

Η βλάστηση που θα εγκατασταθεί εξαρτάται από τον τύπο του φυτεμένου δώματος (εκτατικός, ημιεντατικός, εντατικός), από το επιθυμητό αποτέλεσμα όσον αφορά στη θερμομόνωση (ταχύτητα ανάπτυξης φυτών, συντελεστής σκίασης, απορρόφηση και ανάκλαση ηλιακής ακτινοβολίας, χρώμα φυλλώματος), από τη συντήρηση (ταχύτητα ανάπτυξης και κάλυψης επιφάνειας, ξηρανθεκτικά, υδροχαρή φυτά, θρεπτικές ανάγκες), από την αισθητική παρέμβαση (στιλπνότητα φυλλώματος, συνθέσεις φυτοομάδων, εποχές ανθοφορίας) και από τη χρήση του φυτεμένου δώματος / στέγης (αύξηση της επιφάνειας κίνησης με χρήση φυτών εδαφοκάλυψης, χλοοτάπητα, ορισμό επιφανειών με δένδρα και θάμνους). Ο προτεινόμενος τύπος της βλάστησης επηρεάζει αντίστοιχα την επιλογή των υλικών υποδομής που συνθέτουν τα φυτεμένα δώματα, όπως το υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών (βάθος και είδος υποστρώματος), το σύστημα αποστράγγισης ανάλογα με τις ανάγκες των φυτών για νερό και αερισμό του ριζικού τους συστήματος καθώς το είδος της μεμβράνης ελέγχου ανάπτυξης ριζικού συστήματος ανάλογα με την επιθετικότητα των ριζών. Παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή της βλάστησης89: -η δύναμη του υποστρώματος και η ικανότητα του να συγκρατεί το νερό. -η κλίση της στέγης (όσο μεγαλύτερη είναι η κλίση, τόσο μεγαλύτερη πρέπει να είναι η ικανότητα συγκράτησης νερού). -η έκθεση στους ανέμους (συμβάλλει σε αυξημένη εξάτμιση). -ο προσανατολισμός (οι νότιες στέγες ξηραίνονται γρηγορότερα). -ο σκιασμός. -το ύψος βροχοπτώσεων (προσοχή στη κλίση της βροχής).

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 44.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Γ.3.2 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ

Η επιλογή των φυτών για τη δημιουργία ενός φυτεμένου δώματος είναι ένα σημαντικό μέρος της κατασκευής. Κύρια κριτήρια για την επιλογή των φυτικών ειδών90, που συνθέτουν την φύτευση του δώματος, είναι οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή, το πάχος και το είδος του υποστρώματος ανάπτυξης των φυτών ανάλογα με τον τύπο του φυτεμένου δώματος που θα κατασκευαστεί, η δυνατότητα των φυτών για προσαρμογή και ανάπτυξη στο συγκεκριμένο περιβάλλον που δημιουργείται, το επιδιωκόμενο αισθητικό αποτέλεσμα και τον τύπο του φυτεμένου δώματος, η αντοχή των φυτικών ειδών στις υψηλές θερμοκρασίες και στην ένταση του ανέμου και η δυνατότητα αυτών για προσαρμογή και ανάπτυξη στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Η επιλογή των φυτών που θα δημιουργήσουν το φυτεμένο δώμα εξαρτάται από το επιθυμητό τελικό ύψος τους, την περίοδο ανθοφορίας τους αλλά και από τον τύπο χώματος που απαιτείται για την ανάπτυξη τους91. Για τα φυτοδώματα που κατασκευάζονται στον Μεσογειακό χώρο το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο των φυτών που θα επιλεγούν είναι η μικρή ανάγκη τους για νερό. Γίνεται αντιληπτό ότι, φυτά τα οποία χρειάζονται μεγάλες ποσότητες νερού, δεν προσαρμόζονται εύκολα στο ξερό κλίμα της Ελλάδας92.Το μεσογειακό κλίμα είναι θερμό και ξηρό τους καλοκαιρινούς μήνες με δυνατή ηλιοφάνεια που συνοδεύεται από φαινόμενα ξηρασίας. Για το σκοπό αυτό επιλέγονται ενδημικά είδη και είδη από την ευρύτερη μεσογειακή χλωρίδα93, που προσαρμόζονται γρήγορα στις τοπικές κλιματικές συνθήκες, συνδυάζονται με το αστικό περιβάλλον και τις ιδιαίτερες συνθήκες που αναπτύσσονται σε αυτό (υψηλές θερμοκρασίες, ατμοσφαιρική ρύπανση).

Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011. 91 Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. 92 Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου, Αθήνα 2009. 93 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Για την επιλογή φυτών κατάλληλων για φύτευση σε Ελληνικά δώματα αποφασιστικά κριτήρια είναι94 95: -η χρονική αντοχή στις εκάστοτε συνθήκες δόμησης. -η ευκολία ανεύρεσης τους στο εμπόριο. -η τιμή αγοράς τους. -η ανθεκτικότητα στην έντονη ηλιακή ακτινοβολία, στους ανέμους, στη ξηρασία και στον παγετό. -η αντίσταση στην προσβολή από αρρώστιες. -οι μικρές απαιτήσεις για πότισμα. -η δυνατόν λιγότερη περιποίηση. -η ταχεία αύξηση τους μέχρι να φθάσουν στο επιθυμητό μέγεθος. -η βοτανική σπανιότητα για ερασιτεχνισμό. -η ικανότητα αναγέννησης σε περίπτωση ξήρανσης. -η διατήρηση του μέγιστου μεγέθους για κάθε βάθος υποστρώματος. -το επιθυμητό οπτικό αποτέλεσμα όλους τους μήνες του χρόνου.

Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου, Αθήνα 2009. 95 Λαμπρινή Ποδαροπούλου, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, “ Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Mentha pulegium, Phlomis fruticosa και Ηyssopus officinalis σε σύστημα φυτοδώματος”, Αθήνα 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Γ.3.3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΥΤΩΝ ΓΙΑ ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

-Eκτατικός τύπος Σε αυτό το είδος φυτεμένου δώματος / στέγης θα πρέπει να επιλεγούν ενδημικά φυτά χαμηλής ανάπτυξης, όπως φυτικοί τάπητες, χλοοτάπητες, αγριολούλουδα και φυτά εδαφοκάλυψης με επιφανειακό ριζικό σύστημα που αναβλαστάνουν εύκολα. Ενδεικτικά αναφέρονται96: - Sedum. - Ποώδη φυτά. - Aγρωστώδη και ποώδη φυτά. Ύψος ανάπτυξης της βλάστησης:10-15 cm. -Ημιεντατικός τύπος Καθώς αυξάνεται το ύψος της συνολικής διαστρωμάτωσης του συστήματος υποδομής, αυξάνεται και η παλέτα των ενδημικών φυτών προς εγκατάσταση. Τυπικές μορφές βλάστησης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον ημιεντατικό τύπο είναι : - Γρασίδια - πολυετή ποώδη φυτά. - Τοπική ποώδης - θαμνώδης βλάστηση. - Θαμνώδης βλάστηση. Ύψος ανάπτυξης της βλάστησης ως 25 cm. -Εντατικός τύπος Στον Εντατικό τύπο ο μελετητής έχει δυνατότητα επιλογής μεγαλύτερης ποικιλίας φυτικού υλικού και συνθετικών προτάσεων ενδημικής προέλευσης. Ύψος ανάπτυξης της βλάστησης από 10 cm χωρίς άνω όριο.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΠΑΧΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ

-Βλάστηση αγριόχορτων- χόρτου- βοτάνων για πάχος υποστρώματος 14-18 cm. Στις στέγες χόρτου97, επιτυγχάνονται πυκνότερες δομές βλάστησης με μεγαλύτερη επιφάνεια φυλλώματος και κατά συνέπεια, καλύτερα αποτελέσματα, όσον αφορά στη θερμομόνωση, τη θερινή θερμοπροστασία και τον καθαρισμό της ατμόσφαιρας98. -Στέγες βοτάνων για πάχος υποστρώματος 12-15 cm. Όταν θέλει να δημιουργήσει κανείς μια επιφάνεια που προσελκύει τις μέλισσες πάνω στη στέγη, συστήνονται μικροί θάμνοι Besenheide και Glockenheide. Μεμονωμένα μπορούν να φυτευτούν ανάμεσα Ginster και Wacholder που μπορούν να δημιουργούν την μορφή των θάμνων – νάνων. Το έδαφος εδώ πρέπει να είναι φτωχό σε θρεπτικές ουσίες και αμμώδες. Ως θάμνοι εκτατικής φύτευσης είναι κατάλληλα, από άποψη φυσιολογίας των φυτών, πάρα πολλά είδη θάμνων99. -Πόες και πλατύφυλλα μονοετή για πάχος υποστρώματος 5-8 cm. Όταν για λόγους φορτίων επιτρέπονται μόνον μικρά πάχη υποστρώματος πρέπει να παραιτηθεί κανείς από τις πυκνές και υψηλές φυτικές δομές. Για πάχη υποστρώματος 5 έως 8 cm προσφέρονται με προτεραιότητα τα είδη των ποωδών όπως και είδη αειθαλών φυτών. Υπάρχει μεγάλη δυνατότητα επιλογής και ορισμένα από αυτά φαίνονται στον Πίνακα 5 100. Μπορούν να φυτευτούν ως θάμνοι. Πολύ προτιμότερη είναι όμως, η ξηρή σπορά βλαστών τους ή το άπλωμα ή το ράντισμα υγρής σποράς αναμεμειγμένης με μέρος του υποστρώματος. Τα ποώδη και τα αειθαλή είδη ανήκουν στα χυμώδη φυτά που αποθηκεύουν στους βλαστούς και τα φύλα τους νερό και που μπορούν να περιορίσουν σε μεγάλο βαθμό την εξάτμιση. Για αυτό είναι κατάλληλα ιδιαίτερα για ηλιαζόμενους τόπους. Στη φύση, απαντώνται σε κοινωνία με παρόμοιο εξειδικευμένα είδη πρασινάδας που αντέχει στην ξηρασία. Όμως σε διαρκή υγρασία, επικρατεί ανάμεσα τους το χόρτο. Το πράσο αναμειγνύεται και σπέρνεται με αυτά τα φυτά, εξ αιτίας των λαμπερών μωβ ροζ λουλουδιών του, τα οποία ζωντανεύουν την στέγη από την άνοιξη μέχρι το 97

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 44. 98 Για τα είδη των φυτών που επικράτησαν, Παράρτημα σελ 175. 99 Για επιλογή των θάμνων για εκτατική φύτευση όπως και για φυτά που αντέχουν στην ξηρασία, Παράρτημα σελ. 178-179. 100 Παράρτημα σελ. 179-180.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

φθινόπωρο, στη διάρκεια της ανθοφορίας, που όμως το φθινόπωρο της δίνουν μια γκριζωπή, θλιβερή όψη. Χρειάζεται προσοχή, γιατί το πράσο επικρατεί εύκολα και εκτοπίζει το χόρτο. -Βρύα και πόες για πάχος υποστρώματος 3-5 cm. Σε ελαφρές στέγες μεγάλων ανοιγμάτων, όπως π.χ. σε βιομηχανικούς χώρους ή αθλητικές εγκαταστάσεις είναι συχνά αναγκαία η μέγιστη δυνατή μείωση των φορτίων της φύτευσης. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται προκατασκευασμένοι χλοοτάπητες που αποτελούνται κυρίως από βρύα και εμπλουτίζονται με είδη ποών. Έχουν πάχος 3-4 cm και βάρος 30-40 kg/m2 σε κατάσταση κορεσμού από νερό. Ως βλάστηση είναι κατάλληλα είδη που αντέχουν στην ξηρασία και που κατά την διάρκεια περιόδων ξηρασίας υποπίπτουν σε “νάρκη ξηρασίας”. Τα βρύα προτιμούν σκιασμένες, υγρές θέσεις. Σε θέσεις ισχυρού ηλιασμού, υπερτερεί η χρήση ποωδών ειδών101.

Γ.3.4 ΦΥΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑΣ

Τελευταία τα αρωματικά φυτά της Ελληνικής χλωρίδας εισάγονται για χρήση ανθοκομική σε διάφορες εφαρμογές πρασίνου ολοένα και περισσότερο. Αυτό οφείλεται σε μια σειρά πλεονεκτημάτων όπως το ότι είναι εγκλιματισμένα στις κλιματικές συνθήκες της Ελλάδας, διαθέτουν μηχανισμούς αντίδρασης και εγκλιματισμού σε αντίξοες συνθήκες (τα περισσότερα είναι ξηροφυτικά είδη), ενώ παράλληλα με τη χρήση τους συμβάλλουν στη διατήρηση και στην επαναφορά της αυτοφυούς χλωρίδας που τείνει να εξαφανιστεί.

101

Για κατάλληλα είδη ποωδών και βρύων, βλέπε παράρτημα Πίνακας 3 και Πίνακας 6 αντίστοιχα, σελ. 177, 180.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Τρία εξ αυτών αναφέρονται εκτενέστερα παρακάτω102. Mentha pulegium Οικογένεια: Lamiaceae Επιστημονικό όνομα: Mentha pulegium Ελληνικό όνομα: Φλισκούνι, γληφώνι Αγγλική ονομασία: Pennyroyal Phlomis fruticosa Οικογένεια: Lamiaceae, labiatae Επιστημονικό όνομα: Phlomis fruticosa Ελληνικό όνομα: Ασφάκα Hyssopus officinalis Οικογένεια: Lamiaceae, labiatae Επιστημονικό όνομα: Hyssopus officinalis Ελληνικό όνομα: Ύσσωπος Αγγλική ονομασία: Hyssop

Εικόνα 78. Φλισκούνι. Πηγή: eviabee.blogspot.gr

102

Εικόνα 79. Ασφάκα. Πηγή: timpapaef19.blogspot.gr

Εικόνα 80. Ύσσωπος. Πηγή: beeclubpellas.blogspot.gr

Λαμπρινή Ποδαροπούλου, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου,“ Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Mentha pulegium, Phlomis fruticosa και Ηyssopus officinalis σε σύστημα φυτοδώματος”, Αθήνα 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Στον πίνακα που ακολουθεί αναφέρονται μερικά επιπλέον φυτά για ένα φυτεμένο δώμα 103. Είδος φυτού Καζάνια (Gazania splendens)

Λίππια/ Λουΐζα (Lippia reppens)

Καρδιόφυλλο (Aptenia cordifolia) Λεβάντα (Lavandula angustifolia ή Lavandula vera) Pyracantha sp. Myoporum sp. Ρίγανη

Απαιτήσεις Ευδοκιμεί σε όλα τα εδάφη με καλή αποστράγγιση σε ηλιαζόμενες θέσεις. Αντέχει στη ξηρασία και στη παραμέληση. Είναι κατάλληλο για φτωχά εδάφη, ηλιόλουστα, εκτιθεμένα στους ανέμους. Είναι φυτό που ευδοκιμεί σε όλους τους τύπους εδαφών, σε ζεστές περιοχές και ηλιαζόμενες θέσεις. Αναπτύσσεται σε όλα σχεδόν τα εδάφη, αλλά ευδοκιμεί σε πλήρως ηλιαζόμενα και καλά αποστραγγιζόμενα. Αναπτύσσεται σε όλα τα εδάφη, χωρίς μεγάλες απαιτήσεις σε νερό. Ευδοκιμεί πλήρως σε καλά αποστραγγισμένα εδάφη. Μικρή ανάγκη για νερό και αναπτύσσεται σε φτωχά εδάφη.

Εικόνα 81. Πίνακας Μεσογειακών Φυτών κατάλληλων για φυτεμένο δώμα.

Στα προηγούμενα μπορούν να προστεθούν μεσογειακά είδη τα οποία καλλιεργούνται και χρησιμοποιούνται ευρέως. Η πικροδάφνη, το βιβούρνο, το γεράνι, το γαρύφαλλο, και άλλα βολβώδη και αρωματικά είναι μερικές από τις πιο συνηθισμένες αλλά και πιο αγαπημένες επιλογές των Ελλήνων για τους κήπους τους. Άλλα ενδημικά είδη που εκφύονται σε συγκεκριμένες περιοχές και κυρίως σε υψόμετρο μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν. Τα είδη αυτά αποτελούν, λόγω των ιδιοτήτων τους, τέλεια παραδείγματα για χρήση στις πράσινες ταράτσες.

103

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Εικόνα 82. Καζάνια. Πηγή: attart.com.gr

Εικόνα 83. Καρδιόφυλλο. Πηγή: locaboca.gr

Εικόνα 84. Λεβάντα Πηγή: www.paratiritis.new.com

Εικόνα 85. Ρίγανη. Πηγή: www.paratiritis.new.com

Εικόνα 86. Πικροδάφνη. Πηγή: www.tovima.gr

Εικόνα 87. Βιβούρνο. Πηγή: fytosymvoules.blogspot.gr

Εικόνα 88. Λουΐζα. Πηγή: hanasgarden.com.au

Εικόνα 89. Γεράνι. Πηγή: fytosymvoules.blogspot.gr

Εικόνα 90. Γαρύφαλλο. Πηγή: bougepas.blogspot.gr

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Γ.3.5 ΕΙΔΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ -ΣΠΟΡΟΙ

Το υλικό της σποράς πρέπει να ανταποκρίνεται στο DIN 18917104. Οι σπόροι πρέπει να είναι προσφάτου παραγωγής, καθαροί, ώριμοι, απολυμασμένοι και απεντομωμένοι και να έχουν βλαστικότητα πάνω από 85% και στιλπνή επιφάνεια. Το μίγμα σπόρων πρέπει να είναι πιστοποιημένο και να έχει μεταφερθεί στον τόπο του έργου σε σφραγισμένους σάκους. Θα πρέπει να αναγράφονται105: α. Τα είδη των σπόρων και η επί τοις εκατό αναλογία τους. β. Ο βαθμός καθαρότητας (πρέπει να είναι πάνω από 98%). γ. Ο βαθμός βλαστικότητας (πρέπει να είναι πάνω από 85%). δ. Ο χρόνος παραγωγής. ε. Η επωνυμία του οίκου παραγωγής. Στην υγρή σπορά (φύτευση με ράντισμα), χρησιμοποιούνται ως συνδετικές ύλες, κυτταρίνη, άλγες με πηλό ή γαλακτώματα συνθετικών υλικών. Η αναλογία των 2 gr/m2 υλικού σποράς είναι επαρκής. Το υλικό σποράς αγριόχορτων και αγριοβοτάνων συνήθως παρουσιάζει χαμηλή ικανότητα βλάστησης και καθαρότητα ειδών, όμως τα φυτά συχνά έχουν μεγαλύτερη αντοχή. Στην ξηρή σπορά χρειάζονται κατά κανόνα 3 έως 8 gr υλικού σποράς ανά m2 106. -ΦΥΤΕΥΣΗ ΒΛΑΣΤΩΝ

Στη φύτευση ποών χρησιμοποιούνται συνήθως βλαστάρια (κομμένα τμήματα φυτών). Αναπτύσσονται εύκολα και αντέχουν σε περιόδους ξηρασίας. Σχετικές προδιαγραφές παρέχονται από τις οδηγίες για τους θάμνους του FLL. Για τη φύτευση με βλαστούς χρειάζονται 40 βλαστοί ανά m2 (30-50 gr/m2)107.

104

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 44. 105 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 17-19. 106 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 44. 107 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 44.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

-ΤΑΠΗΤΕΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ

Οι τάπητες βλάστησης φέρουν οπλισμό γεωυφασμάτων, πλεγμάτων ή υφασμένων ινών. Περιέχουν, ανάλογα με τις απαιτήσεις, μείγματα βρύων, χυμωδών φυτών, χόρτων, βοτάνων και βολβών. Το πάχος του υποστρώματος είναι από 1,5 έως 3,5 cm και οι διαστάσεις 1,00 x 1,00 m108. Οι τάπητες βλάστησης που μπορούν να επιλεγούν είναι109: - Τάπητας βλάστησης χωρίς ενίσχυση δομής (Τύπος VG-1) . - Τάπητας βλάστησης ενισχυμένος με οργανικές ίνες (Τύπος VG-2) . - Τάπητας βλάστησης ενισχυμένος με τρισδιάστατο πλέγμα (Τύπος VG-2). Ο Τύπος VG-1110. Είναι ένας ελαφρύ χωρίς ενίσχυση της δομής του δικτυωτό πλέγμα από ειδικό γεωύφασμα/υπόστρωμα, το οποίο είναι διαπερατό από το ριζικό σύστημα και το προστατεύει από τον εφελκυσμό . Το πλέγμα αυτό φέρει υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών πάχους 0,5-1,0 cm και βλάστηση . Ο Τύπος VG-2. Αποτελείται από ένα γεωύφασμα συνήθως από άχυρο ή κοκοφοίνικα, πάχους 1,0 cm, ενισχυμένο πάνω και κάτω με οργανικό πλέγμα το οποίο το οποίο είναι διαπερατό από το ριζικό σύστημα. και φέρει υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών πάχους 1,0-1,5 cm και βλάστηση.

Ο Τύπος VG-3. Είναι ένα πλήρως ενισχυμένο τρισδιάστατο συνθετικό πλέγμα πάχους 1,5-2,0 cm επάνω σε ένα δικτυωτό πλέγμα από ειδικό γεωύφασμα/υπόστρωμα, το οποίο είναι γεμάτο με υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών και φέρει βλάστηση .

108

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 45. 109 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 17-19. 110 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

-ΘΑΜΝΟΙ

Τα φυτά εκτατικής φύτευσης πρέπει να είναι ανθεκτικά και να έχουν λιπανθεί ελαφρώς με άζωτο. Ισχύουν οι προδιαγραφές στις οδηγίες για τους θάμνους του FLL111. -ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟΙ ΧΛΟΟΤΑΠΗΤΕΣ

Για τους έτοιμους χλοοτάπητες ισχύουν οι προδιαγραφές του DIN 18917112. Ως μείγμα χρησιμοποιείται συνήθως το κανονικό μείγμα υλικού σποράς (Rsm) για σπορά υπαίθρου, ενδεχομένως με προσθήκη σπόρων βοτάνων (FLL 1996). Δεν πρέπει να περιέχονται είδη τριφυλλιού. Χρειάζεται προσοχή, ώστε η σύνθεση των χόρτων να μην έχει βελτιωθεί με κριτήριο την εκτατική φύτευση. Οι διαστάσεις είναι, για παράδειγμα, 0,50 x 1,00 m ή 0,40 x 2,00 m, για πάχος υποστρώματος 2 cm. Η χρήση των προκατασκευασμένων χλοοταπήτων για λόγους οικολογίας είναι καλό να περιορίζεται, ή να επιλέγονται θερμόφιλα είδη με μικρές υδατικές ανάγκες113. Οι προδιαγραφές που αναφέρονται παρακάτω έχουν να κάνουν με την ποιότητα, του προπαρασκευασμένου χλοοτάπητα και πρέπει να τηρούνται από όλα τα φυτώρια, για την σωστή και ποιοτική διακίνηση του έτοιμου χλοοτάπητα114: - Γνωστοποίηση ταυτότητας σπόρου ποικιλιών ή μιγμάτων καθώς και η σύνθεση τους, που χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία του τάπητα. - Ηλικία όχι μεγαλύτερη των 10 μηνών. - Το πάχος της λωρίδας πρέπει να είναι 16 mm χωρίς να συμπεριλαμβάνεται το φύλλωμα και το πάχος του thatch. - Το μέγεθος της λωρίδας να είναι κατόπιν συμφωνίας και σύμφωνα με τη μελέτη.

111

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 45. 112 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 45. 113 Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011. 114 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011, σελ 17-19.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

- Η αντοχή της λωρίδας πρέπει να είναι μεγάλη έτσι ώστε όταν την κρατάμε από το ένα άκρο να μην σπάει ή να σχίζεται. - Άριστη φυτό-υγιεινή κατάσταση του χλοοτάπητα χωρίς μυκητολογικές και εντομολογικές προσβολές. - Πλήρης απουσία ζιζανίων. - Άριστη πυκνότητα χλοοτάπητα έτσι ώστε όταν κουρεύεται σε ύψος 4 cm να μην φαίνεται καθόλου το χώμα.

Εικόνα 91. Προκατασκευασμένοι χλοοτάπητες. Πηγή: www.greencitybuilders.ca

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

Γ.3.6 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ

Η συνιστώμενη περίοδος φύτευσης είναι αρχές άνοιξης (Απρίλιος-Ιούνιος) και τέλη καλοκαιριού (Σεπτέμβριο). Για φύτευση κατά τη διάρκεια του χειμώνα και του φθινοπώρου μπορεί να καταστρέψει τα φυτά λόγω παγετού115.

Γ.3.7 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΤΑ ΦΥΤΑ ΕΝΟΣ ΦΥΤΕΜΕΝΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

Ένα φυτεμένο δώμα, φιλοξένει ένα ιδιαίτερο μικροπεριβάλλον το οποίο θα υποβληθεί σε διάφορες καιρικές συνθήκες. Γενικά η βλάστηση στις πράσινες στέγες έχει να αντιμετωπίσει116: -το δυνατό αέρα, που συχνά είναι αιτία διάβρωσης του εδάφους. -τον ήλιο, που είναι υπεύθυνος για ξηρασία ειδικά τους θερμούς καλοκαιρινούς μήνες. -τον φτωχό θρεπτικό ανεφοδιασμό του εδαφικού υποστρώματος. -τη ρύπανση, που στο κέντρο των πόλεων αυτό μπορεί να είναι ένα σημαντικό πρόβλημα.

Γ.3.8 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΦΥΤΩΝ

Για να εξασφαλιστεί μια μακρόχρονη λειτουργία του φυτοδώματος σημαντική είναι η συντήρηση της φύτευσής του. Υπάρχουν τρία στάδια συντήρησης117: -κατά το πρώτο έτος: υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον πρώτο χρόνο, μέχρι η φύτευση να θεωρηθεί επιτυχής. Οι πιο σημαντικοί είναι η επαρκής παροχή νερού, ειδικά σε περιόδους ανομβρίας, η επαναφύτευση των φυτών που μαράθηκαν, η απομάκρυνση ανεπιθύμητων φυτών, η καταπολέμηση πιθανών ζιζανίων.

115

Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου, Αθήνα 2009. 116 Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. 117 Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου, Αθήνα 2009.

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

-κατά την ανάπτυξη των φυτών: μέχρι την πλήρη κάλυψη του δώματος από τη βλάστηση, πρέπει να λαμβάνονται τα ίδια μέτρα με αυτά του πρώτου χρόνου, αλλά με μικρότερη συχνότητα. -κατά την μετέπειτα συντήρηση: μετά την ανάπτυξη των φυτών, το φυτοδώμα χρειάζεται συντήρηση μια με δυο φορές το χρόνο. Πρέπει να απομακρύνονται ζιζάνια και ανεπιθύμητα φυτά από όλη τη στέγη. Επίσης θα πρέπει να απομακρύνεται το οργανικό υλικό. Τα φυτεμένα δώματα εντατικού τύπου χρειάζονται πιο συχνή συντήρηση. ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΕΚΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Έλεγχος Εγκατάστασης Βλάστησης Ο έλεγχος της σωστής εγκατάστασης των φυτών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την υγιή ανάπτυξή τους. Ανάλογα με την εποχή εφαρμογής των φυτεύσεων118 απαιτείται εντατική παρακολούθηση και συχνή άρδευση αμέσως μετά την εφαρμογή για ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα. -Βοτάνισμα Το βοτάνισμα των ζιζανίων είναι απαραίτητο μέχρι τα εγκατεστημένα φυτά να αναπτυχθούν και να καλύψουν την επιφάνεια του δώματος στέγης. Συνίσταται η φύτευση 8 έως 10 φυτών/m2 σε μέγεθος σπορείου ή γλαστράκι 10x10 cm και 5-6 φυτών/m2 σε γλάστρα 2,5lt για την κάλυψη της επιφάνειας σε ένα περίπου χρόνο. -Συμφωνητικό συντήρησης Συνίσταται η σύνταξη συμφωνητικού συντήρησης όπου θα περιγράφονται αναλυτικά οι απαραίτητες εργασίες και θα προσδιορίζεται ο χρόνος παράδοσης του έργου.

118

Φυτεμένα Δώματα / Βλάστηση

ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΗΜΙΕΝΤΑΤΙΚΟΥ / ΕΝΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

-Έλεγχος Εγκατάστασης Βλάστησης Ο έλεγχος της σωστής εγκατάστασης των φυτών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την υγιή ανάπτυξη τους. Το βοτάνισμα των ζιζανίων και η απομάκρυνση των παρείσακτων φυτών στις μπάλες χώματος των μεγάλων θάμνων και δένδρων είναι απαραίτητη. Συνίσταται η φύτευση θάμνων και δένδρων με μπάλα χώματος119 κατά 10-20% από το προβλεπόμενο βάθος πλήρωσης του υποστρώματος ανάπτυξης των φυτών. -Κλάδεμα, Λίπανση, Προληπτικοί Ψεκασμοί Στα φυτεμένα δώματα εντατικού τύπου η συντήρηση των φυτών λαμβάνει χώρα με διαρκή έλεγχο, κλάδεμα μόρφωσης, προληπτικούς ψεκασμούς για την αποφυγή μυκητολογικών ασθενειών στο τέλος του χειμώνα και λιπάνσεις με αργής αποδέσμευσης λιπάσματα μια με δυο φορές ανά έτος. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο κλάδεμα των δένδρων και μεγάλων θάμνων, το οποίο θα πρέπει να είναι συνεχές ώστε η κόμη του να διατηρείται σε ορισμένο μέγεθος, που ορίζεται στην μελέτη και ανάλογα με το συνολικό βάθος του υποστρώματος ανάπτυξης. Περιοδικά επίσης πρέπει να ελέγχεται η στήριξη των δένδρων. -Συμφωνητικό συντήρησης Συνίσταται η σύνταξη συμφωνητικού συντήρησης όπου θα περιγράφονται αναλυτικά οι απαραίτητες εργασίες και θα προσδιορίζεται ο χρόνος παράδοσης του έργου.

119

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Γ.4 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΦΥΤΕΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΑ

Τα φυτεμένα προκήπια και οι αυλές, κυρίως όμως τα φυτεμένα δώματα των κτιρίων μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά το ανθυγιεινό αστικό κλίμα. Μπορεί να υποθέσει κανείς ότι στο εσωτερικό ενός μεγάλου αστικού κέντρου το 1/3 της επιφάνειας καλύπτεται από κτίρια, το 1/3 χάνεται λόγω δρόμων και των πλατειών και ότι μόνο το υπόλοιπο 1/3 αποτελείται από φυτεμένες διαθέσιμες επιφάνειες. Αν λοιπόν, μια στις πέντε ή μια στις δέκα στέγες φυτεύονταν, θα διπλασιάζονταν η επιφάνεια του φυλλώματος στην πόλη120. Η φύτευση λοιπόν στις οροφές των κτιρίων μπορεί να αναπληρώσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό τις φυσικές επιφάνειες που απομάκρυνε η έντονη δόμηση των τελευταίων δεκαετιών121. Τα βασικά πλεονεκτήματα της φύτευσης στις οροφές μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

Εικόνα 92. Σύγκριση Συμβατικού με Φυτεμένο Δώμα. Πηγή: www.greenroofguide.co.uk 120

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, Πρόλογοι, σελ 10. 121 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος 4/2013, Ενεργειακή Συμπεριφορά Φυτεμένων Δωμάτων, άρθρο του Θεόδωρου Γ. Θεοδοσίου, δρ. πολιτικού μηχ. λέκτορα Εργαστηρίου Οικοδομικής και Φυσικής των Κτιρίων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., σελ 59.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Γ.4.1 Περιβαλλοντικά-οικολογικά οφέλη 1.1 Ανάκτηση χαμένων φυσικών επιφανειών. 1.2 Ρύθμιση της θερμοκρασίας-Βελτίωση μικροκλίματος. 1.3 Περιορισμό του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. 1.4 Αύξηση βιοποικιλότητας (χλωρίδας και πανίδας). 1.5 Βελτίωση της ατμοσφαιρικής ποιότητας. 1.6 Μείωση του στροβιλισμού της σκόνης. 1.7 Έλεγχος και αξιοποίηση των όμβριων υδάτων. 1.8 Ηχοπροστασία. 1.9 Επίδραση στις οσμές.

Γ.4.2 Οφέλη του κτιρίου 2.1 Θερμομόνωση κτιρίου. 2.2 Δροσισμός του κτιρίου. 2.3 Ενίσχυση της διάρκειας ζωής της κατασκευής του δώματος. 2.4 Πυροπροστασία. 2.5 Προστασία από ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία.

Γ.4.3 Κοινωνικά οφέλη 3.1 Αισθητική αναβάθμιση αστικού τοπίου. 3.2 Παροχή χώρου πρασίνου. 3.3 Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. 3.4 Ψυχολογικές επιδράσεις. 3.5 Βελτίωση εταιρικής περιβαλλοντικής εικόνας.

Γ.4.4 Οικονομικά οφέλη 4.1 Αύξηση αντικειμενικής αξίας κτιρίου. 4.2 Αστική γεωργία.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Γ.4.1 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ / ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΟΦΕΛΗ 1.1 ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΧΑΜΕΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ

Η αύξηση των καλυμμένων από τη δόμηση επιφανειών προκαλεί υποβάθμιση της ποιότητας του αέρα και το μικροκλίματος. Οι άσχημες συνθήκες στις μεγαλουπόλεις είναι δυνατό να βελτιωθούν ουσιαστικά, με τον πολλαπλασιασμό των πράσινων επιφανειών. Ένας λοιπόν από τους εναπομείναντες τρόπους επαναφοράς της βλάστησης στον αστικό χώρο είναι τα φυτεμένα δώματα122. Η φύτευση των δωμάτων των κτιρίων μειώνει το ποσοστό των ελεύθερων φυσικών επιφανειών και συμβάλει στην εξοικονόμηση γης και εδάφους. Η εκτατική φύτευση με βλάστηση χόρτου/βοτάνων ύψους 10-20 cm πάνω σε υπόστρωμα χώματος πάχους περίπου 15 cm προσφέρει 5 έως 10 φορές μεγαλύτερη επιφάνεια φυλλώματος από μια αντίστοιχη έκταση δημόσιου πάρκου123.Οι φυτεύσεις των δωμάτων μπορούν να θεωρηθούν ως μέτρο εξισορρόπησης καθώς αναπληρώνουν μέρος του εδάφους που χάνεται εξαιτίας της δόμησης. Έρευνα124 του 1966 σε 339 πόλεις έδειξε ότι 41 πόλεις και 6 περιοχές του Βερολίνου περιλαμβάνουν αυτήν την δυνατότητα στους κανονισμούς τους (Στεγη+Πρασινο1997). Από τότε μέχρι σήμερα, προχώρησαν σε λήψη παρόμοιων μέτρων και άλλες κοινότητες. Μερικές πόλεις μάλιστα, επιτρέπουν πυκνότερη δόμηση, δηλαδή μείωση των υποχρεωτικών εκτάσεων πρασίνου, εφόσον προβλέπεται η φύτευση στεγών. 1.2 ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ / ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑΤΟΣ

Η ύπαρξη φυτεμένου δώματος αλλάζει σε μικρή ακτίνα γύρω του τις παραμέτρους του κλίματος125. Επηρεάζει τη θερμοκρασία, την υγρασία, την ποιότητα του αέρα και σε αρκετές περιπτώσεις και τον άνεμο. Μ’ αυτόν τον τρόπο το φυτοδώμα συμβάλλει στη δημιουργία ενός μικροκλίματος, που είναι δύσκολο να επιτευχθεί με τεχνικά μέσα.

122

Κυριακή Πετρίδου, Α, μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών θεμάτων, Τεχνογράφημα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τεύχος 377 για το περιβάλλον, Ιούνιος 2009, σελ 6-8. 123 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 11. 124 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 11. 125 Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π, Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου , Αθήνα 2009.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Μέσω της εξάτμισης του νερού, της φωτοσύνθεσης και της ικανότητας απορρόφησης θερμότητας του νερού που εμπεριέχεται στα φυτά, τα τελευταία αφαιρούν θερμότητα από το περιβάλλον τους. Αυτό το φαινόμενο ψύξης, που γίνεται αισθητό ιδιαίτερα κατά τις θερμές καλοκαιρινές μέρες, μπορεί να καταναλώσει περίπου το 90% της ακτινοβολούμενης ηλιακής ενέργειας. Κατά την εξάτμιση ενός λίτρου νερού καταναλώνονται περίπου 2,2 MJ (530 kcal) ενέργειας126. Με την συμπύκνωση των υδρατμών στην ατμόσφαιρα σχηματίζονται σύννεφα, και με τον τρόπο αυτό αποδεσμεύεται ίση ποσότητα ενέργειας. Το ίδιο συμβαίνει όταν η υγρασία συμπυκνώνεται τη νύχτα πάνω από τα φυτά. Με αυτόν τον τρόπο η πρωινή πάχνη πάνω στα φυτεμένα δώματα οδηγεί σε ανάκτηση θερμότητας. Τα φυτά μπορούν με τον τρόπο αυτό και μόνο, μέσω της εξάτμισης και της συμπύκνωσης νερού, να μειώσουν τις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις του κύκλου μέρας-νύχτας. Αυτό το φαινόμενο ενισχύεται ακόμη περισσότερο μέσω της σχετικά μεγάλης ικανότητας θερμικής αποθήκευσης νερού που έχουν τα φυτά και το υπόστρωμα (χώμα), όπως και μέσω της φωτοσύνθεσης κατά την οποία κάθε μόριο C6H12O6 (γλυκόζης) που σχηματίζεται, καταναλώνει 2,83 kj ενέργειας127. Ενώ τα φυτά κατά τις θερμές καλοκαιρινές μέρες απορροφούν θερμότητα, δηλαδή ψύχουν, κατά τις νύχτες του χειμώνα αποδίδουν θερμότητα. Αυτό οφείλεται στην αποδέσμευση θερμικής ενέργειας, κατά την διαπνοή, που λειτουργεί αντίστροφα από την φωτοσύνθεση. Τα φυτά ρυθμίζουν τις διακυμάνσεις της υγρασίας. Ιδιαίτερα όταν ο αέρας είναι ξηρός, εξατμίζουν μια σημαντική ποσότητα νερού και αυξάνουν έτσι, την σχετική υγρασία του αέρα128. 1.3 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ

Η “Αστική Θερμική Νησίδα”, όπως έχει ήδη αναφερθεί στην εισαγωγή, ανεβάζει τη μέση τιμή της θερμοκρασίας, μεταβάλλοντας το μικροκλίμα των αστικών κέντρων. Στο φαινόμενο αυτό κατά τη διάρκεια της νύχτας, δε μειώνεται η θερμοκρασία, εξαιτίας των κτιρίων που εκπέμπουν μεγάλα ποσά θερμότητας.

126

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 12-14. 127 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 12-14. 128 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 12-14.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Τα φυτά, με την ανακλαστική τους ικανότητα και μέσω των βιολογικών τους διαδικασιών129, φωτοσύνθεση, εξάτμιση και διαπνοή, συμβάλλουν στην μείωση της θερμοκρασίας. Κατ’αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν σημαντικά στην άμβλυνση του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας130, επαναφέροντας τη θερμική ισορροπία στη πόλη131. Περιβαλλοντική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά132, με θέμα “Μειώνοντας το φαινόμενο της Αστικής Θερμικής Νησίδας με τη χρήση Φυτεμένων Στεγών”, έδειξε ότι αν το 5% των στεγών του Τορόντο καλυπτόταν με πράσινες στέγες, η θερμοκρασία θα μειωνόταν κατά 1,7-3,6ο F/ 1-2ο C.

1.4 ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ (ΧΛΩΡΙΔΑΣ / ΠΑΝΙΔΑΣ)

Με την κατασκευή κήπων στα δώματα και την επαναφορά της “εκτοπισμένης” φύσης μέσα στο πυκνοδομημένο περιβάλλον των πόλεων, είναι δυνατόν να πολλαπλασιαστούν πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας133. Τόσο το υπόστρωμα για την ανάπτυξη των φυτών όσο και το ίδιο το φυτικό υλικό μπορούν να φιλοξενήσουν μια πληθώρα μικροοργανισμών, ασπόνδυλων, μικρών πουλιών και εντόμων δημιουργώντας έτσι ένα αυτόνομο οικοσύστημα. Οι φυτεμένες στέγες με αγριόχορτα και αγριοβότανα προσφέρουν χώρο ζωής κυρίως στις πεταλούδες, στις μέλισσες και στα σκαθάρια134. Οι μέλισσες135 είναι αναγκαίο να βρουν από τις αρχές της άνοιξης μέχρι το τέλος του καλοκαιριού τους κατάλληλους χώρους από όπου θα εξασφαλίσουν την τροφή τους. Οι πράσινες στέγες που φυτεύονται με αγριολούλουδα είναι “ζωντανές” στέγες αφού μπορούν να παρέχουν έναν βιότοπο για τις μέλισσες στο αστικό περιβάλλον.

129

Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 130 Μηλιάδη Μαρία, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή, Αθήνα 2010. 131 Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. 132 LATIS 2007, Landscape Architecture Information Series Number 1, Green Roof Infrastructure, Steven Peck, Honorary ASLA, American Society of Landscape Architects, ASLA fund, page 14. 133 Κυριακή Πετρίδου, Α, μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών θεμάτων, Τεχνογράφημα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τεύχος 377 για το περιβάλλον, Ιούνιος 2009, σελ 6-8. 134 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 20. 135 Livingroofs.org (Single Articles, Bees & Green Roofs).

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Εικόνα 93. Ανάπτυξη Βιοποικιλότητας στο δώμα. Πηγή: www.egreen.gr

1.5 ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

Τα φυτά δεσμεύουν σωματίδια ρύπων, λειτουργώντας με τον τρόπο αυτό ως φίλτρο συγκράτησης πολλών επιβλαβών συστατικών του αέρα. Τα φυτά, επίσης, εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα με οξυγόνο και την αποδεσμεύουν από το διοξείδιο του άνθρακα μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης. Τα νιτρικά και άλλα επιβλαβή συστατικά του αέρα απορροφούνται και φιλτράρονται μέσω της φυλλικής επιφάνειας και με την βροχή, καταλήγουν στο υπόστρωμα των φυτών. Τα φυτά μπορούν να απορροφήσουν ακόμα και αεροζόλ. Έρευνες του Bartfelder136 έδειξαν ότι σε αστικές περιοχές υψηλής ρύπανσης δεσμεύονται από τα φυλλώματα ακόμη και βαρέα μέταλλα. Το χώμα και τα φυτά μετατρέπουν με την βοήθεια των ωφέλιμων μικροοργανισμών που εμπεριέχονται στο οργανικό υπόστρωμα, τα βαρέα μέταλλα (καδμίου, χαλκού και σιδήρου) και τα μικροσωματίδια που αιωρούνται από τους ρύπους σε θρεπτικά στοιχεία για τις ανάγκες των φυτών και κατά αυτόν τον τρόπο δεν επιτρέπουν την μόλυνση των υπόγειων και θαλάσσιων υδάτων137. Μετρήσεις σε εθνικό δίκτυο αυτοκινητοδρόμων στην Ελβετία138 έδειξαν ότι ένας βάτος ύψους 1 m και πλάτους 0,75 m λειτούργει ως φίλτρο για τη βλάστηση που βρίσκεται πίσω από αυτόν, μειώνοντας τη ρύπανση από μόλυβδο κατά 50%.

136

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 12. 137 Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 138 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 12.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Τα φυτεμένα δώματα είναι σε θέση να φιλτράρουν ακόμα και ρύπους όπως η αιθάλη. Συνεπώς, καθώς η αιθαλομίχλη139 ελαττώνεται, η ορατότητα μεγαλώνει ειδικά κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό αυξάνει την ασφάλεια όσων κινούνται τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο αλλά ακόμα έχει ως αποτέλεσμα λιγότερη ανάγκη για φωτισμό και μικρότερη κατανάλωση ενέργειας. Γενικότερα η ύπαρξη φυτεμένων χώρων προσφέρει καθαρότερη ατμόσφαιρα με πλούσιο οξυγόνο. Ο καθαρότερος φιλτραρισμένος αέρας είναι πολύ σημαντικός για όσους υποφέρουν από αναπνευστικές παθήσεις.

CO2

Ρύποι

Εικόνα 94. Λειτουργία φωτοσύνθεσης. Πηγή: kevinsonger.blogspot.gr

139

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

1.6 ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΟΒΙΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΣΚΟΝΗΣ

Οι φυτεμένες στέγες μειώνουν σημαντικά την θέρμανση της επιφάνειας των στεγών. Ένα δώμα θερμομονωμένο, καλυμμένο με χαλίκι, που δεν προστατεύεται από φυτά φτάνει, στην κεντρική Ευρώπη μια καλοκαιρινή μέρα με θερμοκρασία αέρα 25ο C, την θερμοκρασία των 60ο C, σε ακραίες μάλιστα περιπτώσεις έως και των 70ο C. Έτσι, δημιουργείται πάνω από τις στέγες μια κατακόρυφη κίνηση του αέρα (άνωση) που μπορεί να έχει, σε μια επιφάνεια στέγης 100 m2 ταχύτητα 0,5 m/sec140. Αυτή η κίνηση προκαλεί την απελευθέρωση, εκ νέου, στον αέρα των σωματιδίων της σκόνης και των ρύπων που έχουν επικαθήσει στο έδαφος, από τους δρόμους, τις πλατείες και τις αυλές, και επίσης, προκαλεί τη δημιουργία θολών υδρατμών και ρύπων πάνω από τις κατοικημένες περιοχές. Με τη φύτευση των δωμάτων, αυτή η κίνηση του αέρα μειώνεται, διότι πάνω από τις επιφάνειες της βλάστησης δεν δημιουργείται άνωση, καθώς η θερμοκρασία του φυτικού στρώματος, κατά τη διάρκεια της ηλιοφάνειας, παραμένει κατά κανόνα χαμηλότερη από αυτήν του αέρα.

Εικόνα 95. Πηγή: www.egreen.gr 1.7 ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΟΜΒΡΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ

Στις πυκνοδομημένες περιοχές, το μεγαλύτερο ποσοστό από το νερό της βροχής προσπίπτει σε σκληρές αδιαπέραστες επιφάνειες, όπως είναι οι συμβατικές στέγες, οι δρόμοι και τα πεζοδρόμια. Η ποσότητα αυτή καταλήγει στο σύστημα όμβριων λυμάτων141. Συχνά λοιπόν, παρατηρούνται φαινόμενα υπερχείλισης των υπονόμων και πλημμύρες ακόμα και σε περιπτώσεις που το φαινόμενο θα μπορούσε εύκολα να αποφευχθεί καθώς η βροχόπτωση δεν είναι ισχυρή. 140

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 12. 141 Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Τα φυτεμένα δώματα συμβάλλουν τόσο στην αποφυγή υπερχείλισης των υπονόμων όσο και στη βελτίωση της ποιότητας των ομβρίων142. Τα φυτεμένα δώματα ανάλογα με την κατασκευή και τον τύπο τους, μπορούν να μειώσουν την απορροή των νερών της βροχής έως και 90%, με αποτέλεσμα την αποφόρτιση των δικτύων ομβρίων των αστικών κέντρων και κατά συνέπεια τον έλεγχο των πλημμυρών. Η ποσότητα του νερού που κατακρατείται στο φυτεμένο δώμα εξαρτάται από ορισμένους παράγοντες, όπως143: - το ποσοστό κορεσμού του δώματος σε νερό πριν τη βροχή. - το πάχος του μέσου ανάπτυξης. - την κλίση του δώματος. - το είδος των φυτών.

Εικόνα 96. Απορροή όμβριων υδάτων σε αστικό ιστό με συμβατικές στέγες, και σε πόλη με φυτεμένα δώματα. Πηγή: www.sts.gr

Τα φυτοδώματα μπορούν να συγκρατούν το νερό στο ριζικό υπόστρωμα της κατασκευής. Η διαδικασία της αναπνοής επιτρέπει μόνο σε ένα ποσοστό από το νερό να επιστρέφει στην ατμόσφαιρα, το υπόλοιπο χρησιμοποιείται από τα φυτά για διάφορους σκοπούς, όπως η φωτοσύνθεση. Ταυτόχρονα, το νερό συγκρατείται στην κατασκευή μέχρι να εξατμιστεί από τον ήλιο, ενώ τα βαριά μέταλλα και στοιχεία που μεταφέρονται από τη βροχή απορροφούνται από το φυτικό υπόστρωμα και δεν αποδεσμεύονται, με αποτέλεσμα το νερό που απορρέει να είναι πιο καθαρό από το βρόχινο144. Τα φυτεμένα δώματα κατακρατούν περίπου το 75% της ποσότητας του όμβριου ύδατος για σύντομο χρονικό διάστημα και το 15-20% από αυτό για περίπου 2 μήνες. 142

LATIS 2007, Landscape Architecture Information Series Number 1, Green Roof Infrastructure, Steven Peck, Honorary ASLA, American Society of Landscape Architects, ASLA fund, page 13. 143 Μηλιάδη Μαρία, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή, Αθήνα 2010. 144 Μηλιάδη Μαρία, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή, Αθήνα 2010.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Ένα πάχος στρώματος από βρύα 2,5 cm και ειδών του γένους, sedum, διατηρεί περίπου το 58% της βροχόπτωσης, ενώ ένα στρώμα 10 cm χλόης, περίπου το 71% αντίστοιχα145. Σε ένα πράσινο δώμα εκτατικού τύπου, το ποσοστό κατακράτησης του νερού της βροχόπτωσης κυμαίνεται περίπου στο 50-60%146. Στην αποχέτευση οδηγείται το 30% της συνολικής βροχόπτωσης οδηγώντας έτσι σε οικονομικότερη λειτουργία του αστικού συστήματος αποχέτευσης147. Ενδεικτικό της αποτελεσματικότητας των φυτεμένων δωμάτων είναι το γεγονός ότι σε πολλές πόλεις ανεπτυγμένων χωρών η κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων επιδοτείται σε υψηλό ποσοστό (έως και 75% του κόστους κατασκευής) από τους δημοτικούς οργανισμούς αποχέτευσης και το κράτος, ώστε να αποφεύγονται οι οικονομικές και λοιπές συνέπειες μιας αστικής πλημμύρας148.

1.8 ΗΧΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Τα φυτά μειώνουν τον ήχο δια της απορρόφησης (μετατροπή της ηχητικής ενέργειας σε κινητική και θερμική), δια της ανάκλασης και δια της διάχυσης. Έρευνες ελβετικού εργαστηρίου149 έδειξαν ότι ένα βαρύ χαλί με στρώμα μονωτικών ινών στην κάτω επιφάνεια έχει μικρότερη ικανότητα απορρόφησης ήχου από το γρασίδι. Το χώμα και το υπόστρωμα τείνει να μπλοκάρει χαμηλές ηχητικές συχνότητες, ενώ τα φυτά μπλοκάρουν υψηλότερες συχνότητες150.

145

Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 146 Κυριακή Πετρίδου, Α, μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών θεμάτων, Τεχνογράφημα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τεύχος 377 για το περιβάλλον, Ιούνιος 2009, σελ 6-8. 147 Χρηστίδου Βαγγελιώ /Βήτου Όλγα, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος Π.Μ.Σ. «Γεωργία και Περιβάλλον», Πόλεις και Πράσινες Στέγες: Μία Ανάλυση SWOT για τον ελληνικό χώρο, Μυτιλήνη 2008. 148 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος 4/2013, Ενεργειακή Συμπεριφορά Φυτεμένων Δωμάτων, άρθρο του Θεόδωρου Γ. Θεοδοσίου, δρ. πολιτικού μηχ. λέκτορα Εργαστηρίου Οικοδομικής και Φυσικής των Κτιρίων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., σελ 58-64. 149 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 16. 150 Livingroofs.org (About Green Roofs/Green Roof Benefits).

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Μετρήσεις σε φυτεμένο δώμα νοσοκομείου στην Karlsruhe151 έδειξαν ότι ο θόρυβος της κυκλοφορίας μειώθηκε στην όψη του κτιρίου που βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον κήπο του δώματος κατά 2-3 dB, λόγω της απορρόφησης και της μειωμένης ανάκλασης. Μάλιστα, οι υψηλές συχνότητες, οι οποίες είναι ιδιαίτερα ενοχλητικές, μειωθήκαν ακόμα περισσότερο. Στις φυτεμένες στέγες δεν είναι κατά κανόνα τόσο σημαντική η ηχομονωτική επίδραση των φυτών, όσο αυτή του υποστρώματος, πάνω στο οποίο αναπτύσσονται τα φυτά. Όταν η γωνία πρόσπτωσης του ήχου είναι κάθετη, το φυτικό στρώμα συμβάλλει σε μια μικρή μείωση του ήχου υψηλών συχνοτήτων λόγω απορρόφησης, ενώ η ηχομονωτική ικανότητα του χώματος πάχους 12 cm φτάνει τα 40 dB και τα 46 dB σε χώμα πάχους 20 cm152. Έτσι έχουμε παράλληλα μείωση του θορύβου της πόλης καθώς ο ήχος απορροφάται από τη μαλακή επιφάνεια της πράσινης ταράτσας και δεν ανακλάται153. Κατά συνέπεια τα φυτεμένα δώματα αποτελούν ιδανική λύση για κτίρια που βρίσκονται κοντά σε ισχυρές πηγές θορύβου154 όπως λεωφόρους, εργοστάσια, αεροδρόμια κ.λπ. Το κτίριο GAP Headquarters στο Σαν Μπρούνο στην Καλιφόρνια, βρίσκεται στους λόφους πάνω από το αεροδρόμιο του Σαν Φρανσίσκο. Η πράσινη στέγη του (69.000 ft2 ή 6.410 m2), καλυμμένη με φυτά από την τοπική χλωρίδα, μειώνει την ηχορύπανση, από το κοντινό αεροδρόμιο, στο εσωτερικό του κτιρίου έως και 50 dB.

Εικόνα 97. Πράσινη στέγη στο Schiphol Airport, Άμστερνταμ. Πηγή: www.zinco-greenroof.com 151

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 16. 152 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 16. 153 Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου , Αθήνα 2009. 154 Πράσινες Ταράτσες, Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καλαμάτας, Καλαμάτα 2009, σελ 18.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

1.9 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΟΣΜΕΣ

Τα άγρια βότανα της στέγης όπως π.χ. το θυμάρι, η λεβάντα, το γαρύφαλλο, και άλλα παράγουν ευχάριστες αρωματικές οσμές. Αντίθετα, οι στέγες οι επικαλυμμένες με ασφαλτικά φύλλα εκπέμπουν κατά τη διάρκεια της ηλιακής ακτινοβολίας αναθυμιάσεις που δεν έχουν μόνο δυσάρεστη οσμή, αλλά είναι και επιβλαβείς για την υγεία155.

Εικόνα 98. Chicago City Hall, Σικάγο, ΗΠΑ. Πηγή: www.flickr.com Γ.4.2 ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ 2.1 ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ/ ΔΡΟΣΙΣΜΟΣ ΚΤΙΡΙΟΥ

Στις συμβατικές ταράτσες συνήθως καταγράφονται πολύ υψηλές θερμοκρασίες σε σύγκριση με τα υπόλοιπα σημεία ενός κτιρίου κατά τη διάρκεια της ημέρας ή και ολοκλήρου του χρόνου. Ο ήλιος λοιπόν, μπορεί να έχει θετικά ή και αρνητικά αποτελέσματα σε χώρες με μεγάλη ηλιοφάνεια όπως είναι η Ελλάδα. Η επίδραση της ηλιακής ενέργειας στις επιφάνειες των κτιρίων, ειδικά σε αυτές που υστερούν σε θερμική μόνωση μπορεί να είναι καταστροφική. Τα δώματα πιο συγκεκριμένα, μπορεί να δέχονται εξαιρετικά μεγάλες θερμοκρασίες που σε ακραίες καταστάσεις μικρής χρονικής διάρκειας να αγγίζουν και τους 90ο C 156. Με τη χρήση φυτεμένων δωμάτων η θερμική απορρόφηση αποτρέπεται και οι θερμοκρασίες μειώνονται.

155

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 20. 156 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 108.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Ωστόσο είναι σημαντικό τα φυτεμένα δώματα να λειτουργούν συμπληρωματικά με τη συνήθη μόνωση και όχι να την αντικαθιστούν. Τα περισσότερα κτίρια στον Ελλαδικό χώρο χρησιμοποιούν τον κλιματισμό τους καλοκαιρινούς μήνες για ψύξη. Ωστόσο οι θερμοί αυτοί μήνες και οι μεγάλες θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στις αστικές περιοχές έχουν ως αποτέλεσμα τη λειτουργία του κλιματισμού πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και της νύχτας. Σε περιόδους ιδιαίτερα υψηλών θερμοκρασιών παρατηρούνται προβλήματα στο σύστημα διανομής του ηλεκτρικού ρεύματος που οφείλονται σε υπερφόρτωση. Προβλήματα που θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν υπήρχαν φυσικές δεξαμενές δροσερού αέρα157. Παρόλα αυτά το χειμώνα το φυτεμένο δώμα δεν παρουσιάζει καλύτερη θερμική συμπεριφορά σε σχέση με ένα συμβατικό158, προστατεύει όμως τη στεγανοποιητική στρώση από τις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις και την ηλιακή ακτινοβολία, οδηγώντας σε επιμήκυνση της διάρκειας ζωής της.

Εικόνα 99. Θερμοκρασίες στο εσωτερικό ενός κτιρίου με φυτεμένη στέγη και ενός κτιρίου με συμβατική στέγη. Πηγή: kevinsonger.blogspot.gr

Οι κηπευτικές στρώσεις των φυτοδωμάτων δεν αποτελούν ένα “αδρανές” υλικό με σταθερές θερμομονωτικές ιδιότητες. Αντίθετα, η παρουσία των φυτών και της υγρασίας στο χώμα, επιτρέπουν την ανάπτυξη ενός πολύπλοκου ενεργειακού 157

Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. 158 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος 4/2013, Ενεργειακή Συμπεριφορά Φυτεμένων Δωμάτων, άρθρο του Θεόδωρου Γ. Θεοδοσίου, δρ. πολιτικού μηχ. λέκτορα Εργαστηρίου Οικοδομικής και Φυσικής των Κτιρίων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., παράρτημα σελ 181.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

ισοζυγίου 159, το οποίο παρουσιάζει ισχυρή εξάρτηση από μια σειρά παραμέτρων, όπως είναι το είδος της βλάστησης, η επάρκεια υγρασίας στις κηπευτικές στρώσεις, το είδος της αποστράγγισης κ.α. Η σημασία του φαινομένου του δροσισμού των φυτεμένων στεγών το καλοκαίρι, εξασφαλίζει ένα ισορροπημένο εσωτερικό κλίμα στον τελευταίο όροφο και είναι μεγαλύτερη από αυτήν της θερμομονωτικής λειτουργίας του χειμώνα. Επανειλημμένα διαπιστώθηκε ότι με μια εξωτερική θερμοκρασία αέρα 30 ο C, η θερμοκρασία κάτω από το χώμα της φυτεμένης στέγης δεν ξεπέρασε τους 20ο C. Τα φυτά παρέχουν σκίαση στην επιφάνεια του δώματος. Ανάλογα με την πυκνότητα και το είδος του φυλλώματος160, η άμεση ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται σε μεγάλο βαθμό από το φύλλωμα και προσπίπτει σημαντικά εξασθενημένη στην επιφάνεια του χώματος161. Καθίσταται σαφές ότι δροσισμός επιτυγχάνεται με την σκίαση δώματος, την απορρόφηση της ακτινοβολίας από το φυτικό υλικό αλλά και με την διαδικασία της εξατμισοδιαπνοής162 των φυτών. Αποτέλεσμα αυτού είναι η μείωση της επιφανειακής θερμοκρασίας του δώματος. Έτσι, λιγότερα θερμικά φορτία εισέρχονται στο κτίριο συνεπώς αναπτύσσονται χαμηλότερες θερμοκρασίες στο εσωτερικό του.

Εικόνα 100. Η σκίαση του φυλλώματος της βλάστησης και το χώμα δεν επιτρέπουν την θερμική καταπόνηση των στρώσεων του δώματος. Πηγή: www.ige.gr 159

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

2.2 ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ

Η αντοχή στις καιρικές συνθήκες των συμβατικών στεγών, των επικαλυμμένων με ασφαλτικά φύλλα, κεραμίδια, λαμαρίνα, κυματοειδείς πλάκες ή παρόμοια υλικά είναι περιορισμένη163. Η θερμότητα, το ψύχος, η βροχή, η υπεριώδης ακτινοβολία, ο αέρας αλλά και το όζον και τα καυσαέρια της βιομηχανίας προκαλούν μηχανικές βλάβες ή συνδυασμό μηχανικών και χημικών βλαβών ή ακόμα και βιολογικές διαδικασίες αποδόμησης. Τα ασφαλτικά φύλλα στα δώματα αντιμετωπίζουν στη διάρκεια της χρονιάς τεράστιες διαφορές θερμοκρασίας. Εάν μια τέτοια στέγη καλυφτεί με εκτατική βλάστηση, η διαφορά θερμοκρασίας μπορεί να μειωθεί και να φτάσει γύρω στους 30ο C 164. Επιπλέον, τα μονωτικά υλικά της κατασκευής θα είναι απολύτως προστατευμένα από την υπεριώδη ακτινοβολία, τη βροχόπτωση, το χιόνι, το χαλάζι, την ακτινοβολία UV και από μηχανικές βλάβες. Ενώ το 80% των δωμάτων, εμφάνισαν ήδη μετά από 5 χρόνια τις πρώτες βλάβες, μια φυτεμένη στέγη με σωστή από τεχνική άποψη κατασκευή, έχει σχεδόν απεριόριστο χρόνο ζωής165. Πιο συγκεκριμένα, ενώ οι κοινές στέγες πρέπει να υποβληθούν σε κάποιο είδος συντήρησης166 στα 5-10 χρόνια περίπου, για τις πράσινες στέγες που έχουν δομηθεί σύμφωνα με τις ισχύουσες προδιαγραφές κατασκευής, ο χρόνος αυτός κυμαίνεται από 30 έως 40 περίπου χρόνια. Συνεπώς υπάρχει σαφές οικονομικό κέρδος για τον ιδιοκτήτη από το κόστος επαναστεγανοποίησης, αλλά και την επισκευή του σκυροδέματος, άρα σημαντική μείωση κόστους στη συνολική συντήρηση του κτιρίου.

163

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 14. 164 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 14. 165 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 14. 166 Πράσινες Ταράτσες, Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καλαμάτας, Καλαμάτα 2009, σελ 19.

100

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

2.3 ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Η φύτευση της στέγης προσφέρει ιδανική προστασία σε στέγες που κινδυνεύουν από φωτιά. Οι φυτεμένες στέγες θεωρούνται άκαυστες (έχουν πολύ χαμηλότερο θερμικό φορτίο κατά την καύση από ότι οι συμβατικές στέγες167) και αξιολογούνται ως σκληρή επικάλυψη, απαιτούν την ύπαρξη πυροφραγμών και ανοιγμάτων στην επιφάνεια της στέγης και τήρηση των ειδικών προδιαγραφών168. 2.4 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

Τα κτίρια βομβαρδίζονται στην κυριολεξία από ακτινοβολίες κεραιών κινητής τηλεφωνίας, εκπομπών ραδιοφωνίας-τηλεόρασης καθώς επίσης μικροκυμάτων και ηλιακής ακτινοβολίας. Έρευνες που έχουν γίνει στο Μόναχο της Γερμανίας κάνουν λόγο για περιορισμό της διείσδυσης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στα κτίρια με φυτεμένα δώματα μέχρι και 99,4% (Herman, 2003)169.

Γ.4.3 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΟΦΕΛΗ 3.1 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

Άλλο ένα από τα οφέλη που προκύπτει από την εγκατάσταση φυτεμένων δωμάτων είναι η αισθητική του τοπίου. Εξομαλύνουν τις σκληρές γκρίζες επιφάνειες των δωμάτων της πόλης δημιουργώντας μικρές μονάδες πρασίνου170. Ένα κτίριο με φυτεμένη στέγη προσαρμόζεται ευκολότερα στο περιβάλλον και ενσωματώνεται καλύτερα στο τοπίο από ότι ένα κτίριο με συμβατική στέγη, ιδιαίτερα μάλιστα όταν η στέγη κατεβαίνει μέχρι το επίπεδο της αυλής, έτσι ώστε η βλάστηση του κήπου να συμπλέκεται με την βλάστηση της στέγης171.

167

greenroofs.org /(About / Green Roof Benefits). Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 17. 169 greenroofs.org /(About/ Green Roof Benefits). 170 Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. 171 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 20. 168

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

101

Σε ένα φυτεμένο δώμα υπάρχει εναλλαγή και εξέλιξη. Η φύση ακολουθεί το δικό της κύκλο ανάλογα με τις εποχές. Με το χρώμα, την ποικιλία, την διαφορετική υφή της, η βλάστηση του φυτοδώματος αλλάζει το τοπίο και την μορφή της πόλης. Οι άχρωμοι και χωρίς αισθητική ελεύθεροι χώροι, διαμορφώνονται σε χώρους πρασίνου βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής και έτσι οι τσιμεντένιες μεγαλουπόλεις μετατρέπονται σε οικολογικές πόλεις με βιότοπους και καθαρό περιβάλλον172.

Εικόνα 101. Φυτεμένα Δώματα στην Φρανκφούρτη. Πηγή: myheartisapen.wordpress.com

172

102

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

3.2 ΠΑΡΟΧΗ ΧΩΡΩΝ ΠΡΑΣΙΝΟΥ

Σε πυκνοδομημένα αστικά περιβάλλοντα, όπως αυτό της Αθήνας, υπάρχει συχνά έλλειψη πρασίνου για τους κατοίκους. Με τη δημιουργία βατών φυτεμένων δωμάτων παρέχονται σημαντικοί χώροι πρασίνου που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων της πόλης173. Με την συμβολή τους τα φυτοδώματα προσφέρουν μεγαλύτερο ποσοστό πρασίνου σε κάθε κάτοικο.

“H Αθήνα είναι η πόλη με το λιγότερο πράσινο, μόλις 2,5 τετραγωνικά ανά κάτοικο. Πρόκειται για στοιχείο που δείχνει πολλά για το περιβάλλον της πρωτεύουσας και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της. Δυστυχώς όμως δεν είναι αληθινό καθώς τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Στοιχεία του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Ε.Μ.Π. καταδεικνύουν ότι το ποσοστό του πρασίνου ανά κάτοικο στην πόλη είναι κάτω από 2 τετραγωνικά μέτρα, ενώ στον Πειραιά το ποσοστό πέφτει ακόμα περισσότερο στο 1-0,8 τετραγωνικά ανά κάτοικο. Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος το όριο ώστε μια πόλη να θεωρείται βιώσιμη είναι 10 τετραγωνικά μέτρα «πράσινου» ανά κάτοικο. Η ανάγκη αύξησης αυτού του ποσοστού είναι επιτακτική, τονίζει ο κ. Γιάννης Πολύζος, πολεοδόμος και αντιπρύτανης του Ε.Μ.Π., ειδικά μετά τις πυρκαγιές του 2007 και του 2009” 174.

Με τη χρήση των φυτεμένων δωμάτων αξιοποιούνται παράλληλα απομονωμένοι, ανεκμετάλλευτοι χώροι της πόλης καθώς μετατρέπονται σε ευχάριστα σημεία συνάντησης με νέα χρήση. Δίνεται, με αυτόν τον τρόπο, το δικαίωμα της άμεσης πρόσβασης στις στέγες των κτιρίων από όλους τους κατοίκους, ακόμη και όσων μένουν στους χαμηλότερους ορόφους, όπου το φως του ήλιου είναι λιγότερο175.

173

livingroofs.org /(About Green Roofs/ Green Roof Benefits). Γεωργιοπούλου Τάνια, Μικροί «εθνικοί κήποι» στις γειτονιές, Άρθρο, Εφημερίδα Καθημερινή. 175 Χρηστίδου Βαγγελιώ /Βήτου Όλγα, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος Π.Μ.Σ. «Γεωργία και Περιβάλλον», Πόλεις και Πράσινες Στέγες: Μία Ανάλυση SWOT για τον ελληνικό χώρο, Μυτιλήνη 2008. 174

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

103

Δημιουργία νέων χώρων:176 1. δημοτικοί κήποι (τοπική παραγωγή τροφίμων). 2. επαγγελματικοί χώροι (εκθεσιακοί χώροι, βεράντες, εστιατόρια). 3. χώροι ψυχαγωγίας (παιδικές χαρές, κιόσκια).

Εικόνα 102. Asla Green Roof, Ουάσιγκτον, ΗΠΑ. Πηγή: www.mvvainc.com

Εικόνα 103. Asla Green Roof, Ουάσιγκτον, ΗΠΑ. Πηγή: www.mvvainc.com

3.3 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η ανάπτυξη της πράσινης στέγης δημιουργεί νέες θέσεις απασχόλησης που σχετίζονται με την κατασκευή, την ανάπτυξη των φυτών, το σχεδιασμό, την εγκατάσταση και τη συντήρηση177.

Εικόνα 104. Κατασκευή φυτεμένου δώματος, διάστρωση με χλοοτάπητα. Πηγή: inhabitat.com 176 177

greenroofs.org /(About/Green Roof Benefits). greenroofs.org /(About/Green Roof Benefits)

104

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

3.4 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

Η εικόνα μιας στέγης καλυμμένης με αγριοβότανα επιδρά, με τη φυσική ομορφιά της βλάστησης, ευεργετικά στη διάθεση και την ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων, εντελώς διαφορετικά από ότι μια στέγη με χαλίκι ή με ασφαλτικές πλάκες στα χρώματα του μαύρου-γκρίζου. Η ματιά στο πράσινο υπερνικά την απαισιόδοξη και ενισχύει την ενεργητική διάθεση178. Η πνευματική υγεία και η συναισθηματική σταθεροποίησή της επηρεάζεται έντονα από τους χώρους πρασίνου και αλληλεπιδρά με τα στοιχεία της φύσης179. Ένα λιβάδι αγριόχορτων πάνω στο δώμα κινείται με τον αέρα, η εικόνα των κυματοειδών κινήσεων επιδρά καθησυχαστικά στο στρες και αναζωογονητικά στην κούραση. Μια φυτεμένη στέγη ζωντανεύει αυτόν που την βλέπει. Έρευνες έχουν δείξει ότι άνθρωποι που ζουν σε πυκνοκατοικημένες περιοχές είναι λιγότερο ευάλωτοι σε ασθένειες, εάν έχουν πρόσβαση σε κάποιο φυτοδώμα, λόγω του βελτιωμένου μικροκλίματος στον χώρο αυτό180. Παράλληλα, ενθαρρύνεται η κοινωνικότητα, η εξωστρέφεια των πολιτών καθώς τα πράσινα δώματα μπορούν να αποτελέσουν σημείο συνάντησης, ως απάντηση στη μείωση των ελεύθερων χώρων των πόλεων και στην έλλειψη κοινωνικής συνοχής181.

178

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 20. 179 Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 180 Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 181 Χρηστίδου Βαγγελιώ /Βήτου Όλγα, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος Π.Μ.Σ. «Γεωργία και Περιβάλλον», Πόλεις και Πράσινες Στέγες: Μία Ανάλυση SWOT για τον ελληνικό χώρο, Μυτιλήνη 2008.

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

Εικόνα 105. Φυτεμένο δώμα στα γραφεία της EPA(Environmental Protection Agency), Ντένβερ, ΗΠΑ. Πηγή: www2.ucar.edu

105

Εικόνα 106. Πηγή: www.greenroofs.com

3.5 ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ

Στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα οι οργανισμοί χρησιμοποιούν τα φυτεμένα δώματα για τη βελτίωση της φιλοπεριβαλλοντικής τους εικόνας. Δήμοι, Τράπεζες, Ασφαλιστικές εταιρείες και μεγάλες βιομηχανίες φυτεύουν τα δώματα των κτιρίων τους τόσο στη Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ και Ιαπωνία με αυξανόμενους σε ταχύτητα ρυθμούς182. Γ.4.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΦΕΛΗ 4.1 ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΨΥΞΗΣ

Μια πράσινη στέγη έχει τη δυνατότητα να μειώσει την επιφανειακή θερμοκρασία του δώματος έως 45° C, σε σχέση με ένα συμβατικό δώμα. Παράλληλα σταθεροποιεί την επιφανειακή θερμοκρασία κατά τις θερμότερες μέρες και ώρες του χρόνου σε <35° C. Έχει παρατηρηθεί ότι το καλοκαίρι μπορεί να μειώσει την εσωτερική θερμοκρασία του κτιρίου έως 10ο C. Όλα τα παραπάνω μειώνουν το κόστος θέρμανσης και ψύξης του κτιρίου έως 50%183. Εξοικονομούνται έτσι 2 λίτρα/m2 /χρόνο στο πετρέλαιο θέρμανσης, με αποτέλεσμα την απόσβεση κόστους τοποθέτησης του φυτοδώματος μέσα σε 4 - 5 χρόνια.

182

106

Φυτεμένα Δώματα / Πλεονεκτήματα

4.1 ΑΥΞΗΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

Τα φυτεμένα δώματα εκτός από τα κοινωνικά, κατασκευαστικά, ενεργειακά, περιβαλλοντικά και αισθητικά οφέλη που προσφέρουν, αποτελούν στοιχεία υψηλής ποιότητας και μπορούν να αυξήσουν τη ζήτηση ενός κτιρίου κάνοντάς το πιο ανταγωνιστικό184. Κατ’αυτόν τον τρόπο αυξάνεται η εμπορική και η αντικειμενική του αξία λόγω της υψηλής βαθμολόγησής του στην ενεργειακή κλίμακα. 4.2 ΑΣΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

Η εγκατάσταση φύτευσης στα δώματα των κτιρίων μπορεί να δώσει την δυνατότητα καλλιέργειας εμπορεύσιμων φυτικών ειδών (οπωροκηπευτικά). Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί τουλάχιστον η αυτάρκεια των ιδιοκτητών του δώματος σε ποικιλία προϊόντων κάποιων καλλιεργούμενων ειδών μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τις δαπάνες των νοικοκυριών τους185. Σε ευρεία κλίμακα, επίσης, είναι δυνατόν, να στηρίξουν την τοπική οικονομία, μέσω της καλλιέργειας, της επεξεργασίας και της διανομής προϊόντων.

Εικόνα 107. Δώμα με καλλιέργειες στο Μπρούκλιν, ΗΠΑ. Πηγή: blogs.kqed.org

184

greenroofs.org /(About/Green Roof Benefit). Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. 185

Φυτεμένα Δώματα / Μειονεκτήματα

107

Γ.5 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

Εκτός από τα οφέλη που προσφέρουν τα φυτοδώματα στο περιβάλλον και στο κτίριο, παρατηρούνται και ορισμένα μειονεκτήματα τα οποία αναλύονται ως εξής: 1.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ

Το βασικότερο πρόβλημα για την εγκατάσταση φυτεμένου δώματος σε ένα κτίριο είναι το οικονομικό, το οποίο εξαρτάται όχι μόνο από τη μορφή του δώματος αλλά και από το μέγεθος του κτιρίου. Εκτός από το σημαντικό κόστος κατασκευής ενός φυτοδώματος, υψηλό είναι και το κόστος για την ενίσχυση της οικοδομής, είτε αυτή είναι υπό κατασκευή είτε είναι ήδη κατασκευασμένη και ενισχύεται εκ των υστέρων για να αντέξει το φορτίο. Το φορτίο αυτό αποτελείται από το στατικό φορτίο των υλικών και της βλάστησης186, καθώς και από το μεταβλητό φορτίο λόγω ανάπτυξης ανθρωπίνων δραστηριοτήτων πάνω σε αυτό ή λόγω κλιματικών συνθηκών, όπως χιόνι, βροχή, άνεμοι. Επιπλέον οικονομική επιβάρυνση του φυτεμένου δώματος δε συνίσταται μόνο στην κατασκευή του, αλλά και στη συντήρηση του, κυρίως όταν δεν έχει προηγηθεί προσεκτική μελέτη. Είναι αναμενόμενο ότι ένα φυτεμένο δώμα χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή και φροντίδα από ότι ένας κήπος στη στάθμη του εδάφους, εξαιτίας κυρίως της διείσδυσης των ριζών, της ύπαρξης του νερού και των πιθανών αστοχιών της κατασκευής. Το κόστος αυτό μπορεί να φτάσει το πρώτο χρόνο μέχρι και στα 3,50 το τετραγωνικό μέτρο187. Το φυτικό υλικό του δώματος, οι τοπιακές κατασκευές και τα κατασκευαστικά στοιχεία του κήπου χρειάζονται περισσότερη συντήρηση από ένα τυπικό δώμα188. Να σημειώσουμε ότι δώματα εκτατικού τύπου χρειάζονται λιγότερη οικονομική φροντίδα σε σχέση με τα δώματα εντατικού τύπου.

186

Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010. 187 Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009. 188 Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011.

108

Φυτεμένα Δώματα / Μειονεκτήματα

1.2 ΣΤΑΤΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ

Η δημιουργία ή η απαγόρευση της κατασκευής ενός φυτεμένου δώματος, στηρίζεται στον παράγοντα της φέρουσας στατικότητας. Η εγκατάσταση μιας τέτοιας κατασκευής επιβαρύνει την οροφή με επιπλέον φορτία. Το βάρος μιας φυτεμένης οροφής, όταν το μέσο ανάπτυξης είναι σε κορεσμένη κατάσταση ως προς την περιεκτικότητα του σε υγρασία, μπορεί να φτάσει μέχρι και στα 550 kg/m3. Ωστόσο, αν θέλει κανείς να υπολογίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια το επιπρόσθετο φορτίο από την κατασκευή ενός φυτεμένου δώματος, θα πρέπει στα φορτία των συνήθων στρώσεων (στεγάνωσης, θερμομόνωσης, κλίσεων κ.λπ.) να υπολογίσει αναλυτικά και τα επιμέρους φορτία του κηπευτικού τμήματος, λαμβάνοντας υπόψη του το βάρος της κάθε στρώσης σε κατάσταση κορεσμού από άποψη υγρασίας και το βάρος των φυτών σε πλήρη ανάπτυξη189. Επιβάλλεται επομένως πριν την εγκατάσταση της κατασκευής να γίνει ολοκληρωμένη στατική μελέτη, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις απαιτούνται έργα δομικής υποστήριξης του κτιρίου ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη στατική επάρκεια190.

1.3 ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΓΡΑΣΙΑΣ

Ένα από τα βασικά ζητήματα κατά την κατασκευή ενός φυτεμένου δώματος είναι η προστασία από την υγρασία. Θα πρέπει να γίνονται έλεγχοι διάτρησης των υλικών κατασκευής του φυτεμένου δώματος191, ώστε να αποφευχθούν σοβαρά προβλήματα εμφάνισης υγρασίας στο δώμα, που μπορεί να αποβούν μοιραία για τη στατικότητα και τη βιωσιμότητα του κτιρίου. H συσσώρευση υγρασίας στο δώμα και η επιθετικότητα των ριζών των φυτών είναι οι παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν βλάβες όπως απόφραξη των υδρορροών και διάτρηση της στεγάνωσης του δώματος. Οι συνέπειες και από τους δυο τύπους βλαβών είναι σημαντικές τόσο για τη λειτουργία του κήπου, όσο και για την επικάλυψη του δώματος192.

189

Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 100. 190 Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009. 191 Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010. 192 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 103.

Φυτεμένα Δώματα / Μειονεκτήματα

109

Με την απόφραξη των υδρορροών το νερό που πλεονάζει από τον κήπο δεν μπορεί να απομακρυνθεί εύκολα, παραμένει στην αποστράγγιση και στη στρώση φύτευσης και καταστρέφει τα φυτά. H προσεκτική διαμόρφωση των περιοχών των υδρορροών και η κατασκευή φρεατίων ελέγχου στις απορροές συμβάλλουν ουσιαστικά στην αποφυγή του κινδύνου αυτού. Αποτέλεσμα της διάτρησης της στεγάνωσης από τις ρίζες είναι η διείσδυση της υγρασίας κάτω από αυτήν, οπότε καταστρέφεται η θερμομόνωση, εφόσον υπάρχει. Επιπλέον, οι ρίζες αναζητώντας την υγρασία προκαλούν μικρές ή μεγάλες μηχανικές βλάβες193. Σε περίπτωση λοιπόν εισχώρησης της υγρασίας στα κατώτερα επίπεδα του φυτεμένου δώματος θα χρειαστεί να γίνει η απομάκρυνση όλων των υπεράνω επιπέδων, η αντικατάσταση των κατεστραμμένων υλικών και η επανατοποθέτηση των υπολοίπων, γεγονός που επιβαρύνει ιδιαίτερα το κόστος.

Εικόνα 108. Πηγή: plumbing.vipplumbinghvac.com

193

Εικόνα 109. Επιδιόρθωση Φυτεμένου Δώματος. Πηγή: berryprairie.blogspot.gr

Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 103.

110

Φυτεμένα Δώματα / Μειονεκτήματα

1.4 ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΕΠΑΡΚΟΥΣ ΑΡΔΕΥΣΗΣ

Το πότισμα του κήπου του φυτεμένου δώματος είναι βασική προϋπόθεση για την καλή ανάπτυξη και διατήρηση των φυτών. Πρέπει να ληφθούν ειδικά μέτρα που θα διευκολύνουν τη συγκράτηση του βρόχινου νερού, όπως παχύτερη αποστραγγιστική στρώση που θα συγκρατεί μεγαλύτερη ποσότητα νερού και επιλογή των πλέον υδρόφιλων υλικών. Ενώ το έδαφος διαθέτει θεωρητικά απεριόριστη ποσότητα νερού, την οποία μπορούν τα φυτά να αναζητήσουν με τη βαθύτερη διείσδυση των ριζών τους, δε συμβαίνει το ίδιο με το φυτεμένο δώμα, επειδή αποτελεί μια κλειστή ενότητα, που μπορεί να συγκρατήσει μέχρι μια ορισμένη ποσότητα νερού. Επειδή μάλιστα αναπτύσσονται σε αυτό πολύ υψηλές θερμοκρασίες και επιδρά έντονα ο άνεμος, η εξάτμιση του νερού επιτυγχάνεται ευκολότερα και ταχύτερα. Για το λόγο αυτό πρέπει πάντα να προβλέπεται η τεχνητή άρδευση που θα βοηθά στη διατήρηση μιας μόνιμης υγρασίας194.

Εικόνα 110. Ξεραμένο φυτεμένο δώμα στη Φλόριντα, ΗΠΑ. Πηγή: kevinsonger.blogspot.gr

194

Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιούνιος 2006, Αφιέρωμα: Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δ., Ευμορφοπούλου Α., σελ 102.

Φυτεμένα Δώματα / Μειονεκτήματα

111

1.5 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στα φυτεμένα δώματα, κυρίως εντατικού και λιγότερα ημι-εντατικού και εκτατικού τύπου, είναι η έκπλυση χημικών στοιχείων, που προέρχονται από φυτοφάρμακα και λιπάσματα. Τα κυριότερα στοιχεία που παρατηρούνται στο νερό της απορροής είναι ο σίδηρος, το αλουμίνιο, ο φώσφορος και το άζωτο. Η μείωση του φαινομένου είναι εφικτή μόνο με τη μείωση της χρήσης φυτοφάρμακων και λιπασμάτων. Το πρόβλημα αυτό παρουσιάζεται μειωμένο στα ημι-εντατικού και εκτατικού τύπου φυτεμένα δώματα, όπου αποφεύγεται η χρήση τους και γίνεται μόνον όταν αυτή είναι απαραίτητη195. 1.6 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Ένα επίσης σημαντικό αρνητικό, είναι ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός ορισμένων ειδών πανίδας, όπως αράχνες, ποντίκια, αρουραίοι κ.α., τα οποία καθιστούν ενοχλητική την εμφάνιση και την παρουσία τους ιδιαίτερα στο εσωτερικό των κτιρίων196.

195

Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010. 196 Ευάγγελος Λώλης, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011.

112

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 111. Therme Vals Spa, Ελβετία, 1996. Πηγή: www.architectureweek.com

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

113

Γ.6 ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΓΕΝΙΚΑ

Νέες εφαρμογές φυτεμένων δωμάτων συναντάμε τόσο στη Βόρεια Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη πρωτοπόροι εμφανίζονται οι Γερμανοί 197, οι οποίοι πέραν των εφαρμογών και της τεχνογνωσίας την οποία έχουν αποκτήσει, έχουν θεσπίσει ειδικούς νόμους και έθεσαν στόχους βιώσιμης ανάπτυξης στις πόλεις τους. Δημόσια αλλά και ιδιωτικά κτίρια φιλοξενούν στις οροφές τους απόλυτα ελεγχόμενη βλάστηση, ενώ σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν και ως πόλος έλξης για διάφορες δραστηριότητες. Στη Γερμανία, από το 1980, αναπτύχθηκε ραγδαία η εφαρμογή φυτεμένων δωμάτων με ετήσια άνοδο της βιομηχανίας συστημάτων 15-20%, επεκτείνοντας τη φυτοκαλυμμένη έκταση στις οροφές από 1 στα 10 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα198. Το 2003, καταγράφηκε το 15% των ορόφων της χώρας να είναι “πράσινες”. Τα αίτια αυτής της μεγάλης διάδοσης είναι η υποστηρικτική νομοθεσία της κεντρικής και της τοπικής κυβέρνησης, µε την επιδότηση για την κατασκευή κάθε ενός τετραγωνικού μέτρου 199 πράσινου δώματος. Πάνω από το 50% των πόλεων της Γερμανίας προωθούν τα φυτεμένα δώματα μέσω ειδικών διατάξεων και μείωσης της φορολογίας. Στη Στουτγάρδη, είναι υποχρεωτική η εφαρμογή της τεχνικής σε όλα τα νέα βιομηχανικά κτίρια με επίπεδη οροφή, ενώ στην πόλη Σιντελφινγκεν είναι επίσης υποχρεωτική σε όλα τα υπό αποκατάσταση δημόσια κτίρια. Στο Βερολίνο παρέχεται επιδότηση ίση με 3,5 € ανά τετραγωνικό μέτρο για την εφαρμογή φυτεμένης οροφής, την στιγμή που η επιδότηση αυτή στη Βεστφαλία μπορεί να φτάσει μέχρι και 7€ ανά τετραγωνικό μέτρο 200.

197

www.greenroofs.com.gr / Θεόφιλος Ματσουκάς, Γεωπόνος – MSc Αρχιτέκτων Τοπίου DIADEM GREECE- LANDCO GROUP, Η τεχνολογία και τα πλεονεκτήματα των φυτεμένων δωμάτων. 198 Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009. 199 Κυριακή Πετρίδου, Α, μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών θεμάτων, Τεχνογράφημα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τεύχος 377 για το περιβάλλον, Ιούνιος 2009, σελ 6-8. 200 Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009.

114

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Στο Ηνωμένο Βασίλειο201 παρατηρήθηκε αύξηση του ενδιαφέροντος για την εφαρμογή των πράσινων στεγών κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, λόγω της συνειδητοποίησης της βιώσιμης ανάπτυξης και της ανάγκης προσαρμογής του δομημένου περιβάλλοντος για να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα εντοπίζεται η επιθυμία να συντηρηθούν οι χώροι πρασίνου παρά την αστικοποίηση για να διατηρηθεί η αστική βιοποικιλότητα. Υπολογίζεται ότι υπάρχει τουλάχιστον 200 εκατομμύρια m² έκταση στις στέγες στο Ηνωμένο Βασίλειο, που θα μπορούσαν να πρασινίσουν με ελάχιστη ή με καμία τροποποίηση των δωμάτων. Το πανεπιστήμιο του Σέφιλντ σε συνεργασία με το Green Roof Centre έχει αναλάβει τη βασική έρευνα και έχουν υποστηρίξει την εγκατάσταση πολλών πράσινων στεγών στην πόλη του Σέφιλντ, οι οποίες αποτελούν ερευνητικές στέγες. Έχουν κατασκευαστεί 48 πράσινα δώματα χωρίς να περιλαμβάνονται αυτά που είναι μικρότερα από 10 m². Από τα 48 τα 14 (29%) ανήκουν στις τοπικές αρχές και τα 7 (15%) στο πανεπιστήμιο του Σέφιλντ. Τα άλλα 27 (56%) είναι κατοικίες, γραφεία και αποθήκες εμπορευμάτων (University of Sheffield, 2010). Το Linz στην Αυστρία202, αποτελεί παράδειγμα “πράσινης πόλης” με 4 εκτάρια (40.000 m2) πράσινων στεγών σε υπόγειους χώρους στάθμευσης, σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια αλλά και σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Στην Ιταλία και στην Ισπανία, τα φυτεμένα δώματα επιδοτούνται για τη μείωση της κατανάλωσης της ενέργειας για ψύξη και θέρμανση. Αντίστοιχη ανάπτυξη της τεχνολογίας φυτεμένων δωμάτων παρατηρήθηκε και στην Βόρεια Αμερική όπου μεγαλουπόλεις όπως το Σικάγο, η Νέα Υόρκη, το Κολόμπο και το Σιάτλ εφάρμοσαν σε μεγάλο εύρος και υπό την αιγίδα των κυβερνήσεων τους, καλύπτοντας με συστήματα φυτεμένων δωμάτων πολύ μεγάλες δομημένες επιφάνειες. Η Ουάσινγκτον ήταν η πρώτη Πολιτεία η οποία αποφάσισε όλα τα νέα δημόσια κτίρια να είναι “πράσινα”203, όπως σχολεία, κολέγια, γραφεία, φυλακές κ.α. Ο δήμος Βανκούβερ στον Καναδά προσφέρει αυξημένο συντελεστή δόμησης στα νέα κτίρια σε περίπτωση κατασκευής φυτεμένης οροφής.

201

Φέτση Θεοδώρα, Γεωπόνος Γ.Π.Α., Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Μάθημα: Περιβαλλοντικές Συνιστώσες του Σχεδιασμού και της Οικιστικής Ανάπτυξης Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Ο επαναπροσδιορισμός του αστικού πράσινου στον αστικό ιστό. Η περίπτωση των φυτεμένων δωμάτων και κάθετων φυτεύσεων, Αθήνα 2012. 202 www.egreen.gr / Φυτεμένα Δώματα - Πράσινες Στέγες, κείμενο Wolfgang Ansel, Διευθυντής της I.GR.A. 203 www.greenroofs.com.gr / Θεόφιλος Ματσουκάς, Γεωπόνος – MSc Αρχιτέκτων Τοπίου DIADEM GREECE- LANDCO GROUP, Η τεχνολογία και τα πλεονεκτήματα των φυτεμένων δωμάτων.

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

115

Στο Τορόντο204 εφαρμόζεται ένας νόμος που καθορίζει τα πρότυπα νέας οικοδόμησης απαιτώντας την ύπαρξη φυτεμένων δωμάτων σε όλα τα νέα κτίρια. Οι πολυκατοικίες άνω των έξι ορόφων, σχολεία, εμπορικά και βιομηχανικά κτίρια πρέπει να έχουν το 50% του δώματος φυτεμένο. Υπάρχουν περίπου 135 ήδη κατασκευασμένα πράσινα δώματα στην πόλη του Τορόντο παρέχοντας περισσότερα από 36.517 m2. Στο Τόκιο, όλες οι οροφές κτιρίων με έκταση πέρα των 1.000 m2 θα πρέπει να φυτεύονται κατά τουλάχιστον το 20% επιφανείας τους 205.

204

Φέτση Θεοδώρα, Γεωπόνος Γ.Π.Α., Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Μάθημα: Περιβαλλοντικές Συνιστώσες του Σχεδιασμού και της Οικιστικής Ανάπτυξης Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Ο επαναπροσδιορισμός του αστικού πράσινου στον αστικό ιστό. Η περίπτωση των φυτεμένων δωμάτων και κάθετων φυτεύσεων, Αθήνα 2012. 205 Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση θερμικής συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη στέγη κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009.

116

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΝΟΡΒΗΓΙΚΕΣ ΣΤΕΓΕΣ

Τις πρώτες πράσινες στέγες τις συναντάμε στις κατοικίες τις Σκανδιναβίας. Στη Νορβηγία οι φυτεμένες στέγες είναι μια παράδοση που κρατάει αιώνες. Από την εποχή των Βίκινγκς τα περισσότερα σπίτια είχαν στέγες από γρασίδι, χόρτα και χώμα. Οι κατοικίες αυτές προστατεύονταν και μονώνονταν από τη βλάστηση, καθώς σε ψυχρές κλιματολογικές συνθήκες οι φυτεμένες στέγες “θερμαίνουν” αποθηκεύοντας την θερμότητα των εσωτερικών χώρων 206.

Εικόνα 112. Πράσινη Στέγη σε κατοικία στην Νορβηγία. Πηγή: www.centralarchitecture.com

Εικόνα 114. Πράσινη Στέγη σε κατοικία στην Νορβηγία. Πηγή: www.centralarchitecture.com

206

Εικόνα 113. Πράσινη Στέγη σε κατοικία στην Νορβηγία. Πηγή: www.centralarchitecture.com

Εικόνα 115. Πράσινη Στέγη σε κατοικίες στην Νορβηγία. Πηγή: www.centralarchitecture.com

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 7.

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

117

ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΣΤΟ MILL VALLEY, Feldman Architects, Σαν Φρανσίσκο, ΗΠΑ, 2010.

Οι κατοικίες βρίσκονται στην περιοχή Mill Valley, η οποία είναι περίπου 15 μίλια βόρεια του Σαν Φρανσίσκο. Οι Feldman Architects κατασκεύασαν αυτές τις δυο κατοικίες θέλοντας να συμπεριλάβουν το κτίριο στο περιβάλλον της περιοχής. Αυτό το πέτυχαν βυθίζοντας τα κτίρια στην πλαγιά του λόφου σαν σκαλιά και δημιουργώντας πράσινες στέγες στο δώματα. Έτσι το δώμα του ενός είναι η αυλή του άλλου (μέγεθος φυτοδωμάτων 380 m2 /500 m2 ).

Εικόνα 116. Κατοικία στο Mill Valley, ΗΠΑ. Πηγή: www.architizer.com

Εικόνα 117. Κατοικία στο Mill Valley, ΗΠΑ. Πηγή: www.feldmanarchitecture.com

SKY GARDEN HOUSE, Guz Architects, Sentosa Island, Σιγκαπούρη, 2010.

Οι φυτεμένες στέγες σε κάθε επίπεδο της κατοικίας, παρέχουν δροσιά, μειώνοντας την θερμοκρασία του τροπικού κλίματος της Σιγκαπούρης. Τα φυτεμένα δώματα είναι προσβάσιμα και από τα τρία επίπεδα της κατοικίας κάτι που βελτιώνει τόσο το εσωκλίμα του κτιρίου όσο και τη διάθεση των κατοίκων. Παράλληλα στο υγρό κλίμα της Σιγκαπούρης, με τις έντονες βροχοπτώσεις, η κατακράτηση νερού από τα φυτοδώματα συμβάλει στη μείωση των όμβριων υδάτων.

118

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 118. Sky Garden House, Σιγκαπούρη. Πηγή: www.archello.com

Εικόνα 119. Sky Garden House, Σιγκαπούρη. Πηγή: www.architizer.com

REMOTA HOTEL, German del Sol, Παταγονία, Χιλή, 2005.

Το κτίριο είναι εμπνευσμένο από την αγροτική ζωή της Παταγονίας, από τους ατέλειωτους συρμάτινους φράχτες. Ο κενός χώρος που δημιουργείται στην κεντρική αυλή του ξενοδοχείου μας δίνει την αίσθηση των απέραντων πεδιάδων της περιοχής. Το άγριο αυτό τοπίο των πεδιάδων επιλέχθηκε για να καλύψει τα δώματα του κτιρίου. Εκφράζει την γενικότερη κουλτούρα της Λατινικής Αμερικής που θέλει τα κτίρια να συνδιαλέγονται με την φύση και τον άνθρωπο χωρίς την μεσολάβηση δρόμων και πόλεων όπως συμβαίνει στην Ευρώπη.

Εικόνα 120. Hotel Remota, Χιλή. Πηγή: www.greenroofs.com

Εικόνα 121. Hotel Remota, Χιλή. Πηγή: static.plataformaarquitectura.cl

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

119

”8 HOUSE”, Bjarke Ingels Group, Κοπεγχάγη, Δανία, 2010.

Δυο επικλινείς στέγες (από τον 11 όροφο μέχρι το ύψος του νερού) , συνολικής έκτασης 1,700 m2 είναι στρατηγικά τοποθετημένες για τον αερισμό και των φωτισμό του συγκροτήματος ( εμπορικά καταστήματα, κατοικίες) ενώ έγιναν πράσινες για να μειώσουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Οι ιδιαίτερες αυτές φυτεμένες στέγες δίνουν χαρακτήρα και ταυτότητα στο κτίριο, καθώς είναι ορατές από το έδαφος. Η βλάστηση των στεγών (βρύα, sedum), παραπέμπει στη βλάστηση της γύρω περιοχής.

Εικόνα 122. Επικλινείς εκτατικού τύπου φυτεμένες στέγες 2 στο “8 House” (έκταση φυτεμένων στεγών 1.700m ), Δανία. Πηγή: www.archdaily.com

120

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 123. 8 House, Δανία. Πηγή: hahitstaylor.tumblr.com

Εικόνα 124. 8 House, Δανία. Πηγή: flickr.com

Εικόνα 125. 8 House, Δανία. Πηγή: www.archdaily.com

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

121

BOSCO VERTICALE, Stefano Boeri, Μιλάνο, Ιταλία, 2013.

Το Bosco Verticale είναι το πρώτο “κατακόρυφο δάσος” στον κόσμο. Πρόκειται για ένα πράσινο “διπλό” συγκρότημα ουρανοξυστών, με καταστήματα και κατοικίες, που έρχεται να αντιμετωπίσει την έλλειψη χώρων πρασίνου, ανανεώνοντας τον αέρα του Μιλάνου. Στους δύο πύργους207, ύψους 76 και 110 μέτρων, θα φυτευτούν πάνω από 900 δέντρα (550 δέντρα στον πρώτο πύργο, 350 στον δεύτερο, ύψους 3,6 και 9 μέτρων), σε μπαλκόνια συνολικής έκτασης σχεδόν 9.000 m2. Οι κατασκευές διαθέτουν ειδικές προθήκες σε ορισμένους ορόφους που επιτρέπουν την ανάπτυξη μεγάλων δέντρων. Η μία πολυκατοικία θα αποτελείται από 17 και η δεύτερη από 24 ορόφους. Εκτός από τα δέντρα, θα τοποθετηθούν 5.000 θάμνοι και 11.000 χαμηλά φυτά.

Εικόνα 126. Bosco Verticale, Ιταλία. Πηγή: www.peri.com

Εικόνα 127. Bosco Verticale, Ιταλία. Πηγή: inhabitat.com

Η βλάστηση θα μειώσει την ηχορύπανση, θα περιορίσει την ατμοσφαιρική ρύπανση της πόλης δεσμεύοντας διοξείδιο του άνθρακα και απελευθερώνοντας οξυγόνο, ενώ παράλληλα θα διασφαλίσει ότι τα διαμερίσματα θα είναι δροσερά, χωρίς να είναι απαραίτητη η χρήση κλιματισμού. Για το πότισμα των φυτών, τα κτίρια θα διαθέτουν σύστημα συλλογής και ανακύκλωσης του νερού που θα χρησιμοποιούν τα διαμερίσματα. “Στόχος του έργου είναι η διευκόλυνση των συνθηκών διαβίωσης στο κέντρο της πόλης, η απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα και η εξοικονόμηση ενέργειας ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες”, λέει ο ίδιος ο Αρχιτέκτονας, ο οποίος έχει φροντίσει ώστε τα κτίρια να διαθέτουν σκιά το 207

www.stefanoboeriarchitetti.net

122

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

καλοκαίρι , ήλιο το χειμώνα καθώς και ενισχυμένη προστασία από τους δυνατούς ανέμους. Τέλος, έχει υπολογιστεί ότι αν το δάσος αυτό βρισκόταν στο έδαφος θα κάλυπτε περίπου 10.000 τετραγωνικά μέτρα, ενώ τώρα καλύπτει 8.900 τετραγωνικά μέτρα.

Εικόνα 128. Bosco Verticale, Ιταλία. Πηγή: www.home-reviews.com

Εικόνα 129. Άποψη των πύργων για το πώς θα είναι όταν ολοκληρωθούν, Bosco Verticale Ιταλία. Πηγή: www.stefanoboeriarchitetti.net

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

123

CALIFORNIA ACADEMY OF SCIENCE, Renzo Piano, Σαν Φρανσίσκο, ΗΠΑ, 2008.

Πρόκειται για ένα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το οποίο στεγάζει πλανητάριο, τροπικό δάσος, ενυδρείο, και πολλούς άλλους εκθεσιακούς χώρους. Η στέγη έχει επτά χαρακτηριστικούς λόφους, θυμίζοντας έτσι έντονα το ανάγλυφο του Σαν Φρανσίσκο. Ωστόσο όμως, οι λόφοι αυτοί αποτέλεσαν ένα εμπόδιο στην προσπάθεια υλοποίησης της πράσινης στέγης.

Εικόνα 130. Πράσινη Στέγη Ακαδημίας Επιστημών 2 (έκταση ημι-εντατικής φυτεμένης οροφής 2.500 m ), ΗΠΑ. Πηγή: imk2dd.wordpress.com

Αυτό που προβλημάτισε τον αρχιτέκτονα ήταν το πώς θα μπορούσαν οι λόφοι αυτοί να συγκρατήσουν το χώμα χωρίς αυτό να ολισθαίνει. Ύστερα από αρκετές μελέτες και συνεργασίες με αρκετούς επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων κατάφεραν να κατασκευάσουν κάτι για πρώτη φορά και το ονόμασαν BioTray. Χρησιμοποίησαν 50.000 πορώδη, βιοαποικοδομήσιμα “καλάθια” από φλοιούς δέντρων και φλοιό καρύδας ως δοχεία για την βλάστηση. Τοποθετήθηκαν στην οροφή σαν πλακίδια το ένα δίπλα στο άλλο. Τα δοχεία αυτά δεν είναι αυτόνομα, επιτρέπουν στις ρίζες τους να αναπτυχθούν και να συνδεθούν με τα γειτονικά τους, δημιουργώντας έτσι μια πιο συνεκτική δομή.

124

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 131. Πράσινη Στέγη Ακαδημίας Επιστημών , ΗΠΑ. Πηγή: www.architectureabout.com

Η πράσινη οροφή φυτεύτηκε με 9 διαφορετικά είδη φυτών χαμηλά σε ύψος από την τοπική χλωρίδα της Καλιφόρνια, τα οποία μπορούν να συνυπάρξουν μεταξύ τους και δεν χρειάζονται τεχνητή άρδευση. Αξίζει να τονιστεί επίσης ότι η επιλογή τους έγινε και με βάση τους διάφορους οργανισμούς που μπορούν να προσελκύσουν. Κατ’αυτόν τον τρόπο η φυτεμένη στέγη εξελίχθηκε σε βιότοπο που προσελκύει πτηνά κολιμπρί, αγριομέλισσες, πεταλούδες κ.α.

Εικόνα 132. Πτηνό Κολιμπρί. Πηγή: ibc.lynxeds.com

Εικόνα 133. Αγριομέλισσες. Πηγή: allbeemanagement.net

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

125

Όπως συμβαίνει με όλες τις φυτεμένες στέγες, και σε αυτή την περίπτωση η σύνθεσή της βοηθά στη ρύθμιση της θερμοκρασίας στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του κτιρίου. Έχει σχεδιαστεί επίσης με τέτοιο τρόπο ,ώστε να απορροφά περίπου το 98% του νερού της βροχής, κάτι το οποίο είναι βασικό πλεονέκτημα για μια πόλη όπως το Σαν Φρανσίσκο, όπου το δίκτυο των ομβρίων υπερφορτώνεται στην περίοδο των βροχοπτώσεων.

Εικόνα 134. Πράσινη Στέγη Ακαδημίας Επιστημών , ΗΠΑ. Πηγή: thefabweb.com

126

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

SCHOOL OF ART, DESIGN AND MEDIA, CPG Consultants Pte Ltd, Σιγκαπούρη, 2006.

Το School of Art, Design and Media είναι τμήμα του Πανεπιστημίου Nanyang Technological University της Σιγκαπούρης. Η καμπύλη πράσινη στέγη του, προστατεύει κτίριο με τις γυάλινες όψεις, από το τροπικό κλίμα της Σιγκαπούρης. Η οροφή του καλυμμένη με χορτάρι ενσωματώνει το κτίριο στο πράσινο περιβάλλον της Πανεπιστημιούπολης, ενώ παράλληλα δημιουργεί ένα χώρο συνάντησης των φοιτητών. Επιπλέον η βλάστηση, ελαττώνει την θερμοκρασία της οροφής, τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, κάτι που οδηγεί σε φυσικό κλιματισμό του κτιρίου. Αξίζει να τονιστεί ότι το νερό στη Σιγκαπούρη είναι περιορισμένο, και για αυτό το λόγο η πράσινη στέγη του Πανεπιστημίου συλλέγει το νερό της βροχής και το χρησιμοποιεί για άρδευση.

Εικόνα 135. Άποψη της φυτεμένης οροφής του Πανεπιστημίου (έκταση της εντατικού τύπου οροφής 2 2,500 m ), School of Art, Design and Media, Σιγκαπούρη. Πηγή: inhabitat.com

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 136. School of Art, Design and Media, Σιγκαπούρη. Πηγή: inhabitat.com

Εικόνα 137. School of Art, Design and Media, Σιγκαπούρη. Πηγή: inhabitat.com

127

128

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

HIGH LINE PARK, James Corner Field Operations and Diller Scofidio & Renfro, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, 2009.

Από το 1847 όπου άρχισαν να δημιουργούνται σιδηρόδρομοι στην πόλη της Νέας Υόρκης, για να μεταφέρουν εμπορεύματα, η κίνηση στους δρόμους αυξήθηκε όπως αυξήθηκαν και τα ατυχήματα, καθώς τα τρένα παρέσυραν περαστικούς και άμαξες. Η κατάσταση ήταν τόσο δραματική που η 10η λεωφόρος λεγόταν “Λεωφόρος του θανάτου”. Μετά λοιπόν από κάποια χρόνια, το 1929, για να αντιμετωπιστεί αυτός ο κίνδυνος, η πολιτεία της Νέας Υόρκης αποφάσισε να μεταφέρει τον σιδηρόδρομο σε ύψος 9 μέτρων από τη στάθμη του εδάφους. Παρόλα αυτά το 1950 με την εδραίωση των φορτηγών για την μεταφορά εμπορευμάτων, ο υπερυψωμένος σιδηρόδρομος εγκαταλείφθηκε.

Εικόνα 138. High Line Park, ΗΠΑ. Πηγή: www.thehighline.org

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

129

Το 1999, για να μην κατεδαφιστεί, αφού πλέον δεν είχε χρήση, ξεκίνησαν οι προσπάθειες από τους κατοίκους της πόλης ώστε να μετατραπεί από βιομηχανικό κατάλοιπο σε ένα υπερυψωμένο δημόσιο πάρκο, σε ένα δημόσιο περίπατο, έχοντας στο μυαλό τους την αντίστοιχη υλοποίηση στο Promenade Plantee στο Παρίσι.

Εικόνα 139. Promenade Plantee, Παρίσι, Γαλλία, 1994. Πηγή: europeantrips.org

Η φύτευση του High Line, έγινε από τον Ολλανδό Piet Oudolf, ο οποίος χρησιμοποίησε 210 διαφορετικά είδη όπως ψηλά χόρτα και καλαμιές, που θύμιζαν τα αγριόχορτα και τα ζιζάνια που είχαν ξεφυτρώσει στις γραμμές του τρένου εξαιτίας της εγκατάλειψης. Το πάρκο δεν έχει σε όλα τα σημεία του το ίδιο πάχος υποστρώματος. Το υπόστρωμα κυμαίνεται από τα 20 το μικρότερο μέχρι τα 90 εκατοστά το μεγαλύτερο, μια μέση τιμή είναι τα 45 εκατοστά.

130

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Μερικά από τα πλεονεκτήματα της φυτεμένης διαδρομής του High Line είναι η μείωση των όμβριων υδάτων κατά 80%, η μείωση του φαινομένου της αστικής θερμονησίδας, η παροχή οξυγόνου, σκιάς και η δημιουργία ενός βιότοπου που φιλοξενεί έντομα και πουλιά στο κέντρο της πόλης.

Εικόνα 140. Άποψη του High Line Park, ΗΠΑ. Πηγή: www.thehighline.org

Εικόνα 141. Άποψη του High Line Park, ΗΠΑ. Πηγή: www.thehighline.org

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 142. Άποψη του High Line Park, ΗΠΑ. Πηγή: www.thehighline.org

131

132

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

OLYMPIC SCULPTURE PARK, Weiss/Manfredi, Σιάτλ, ΗΠΑ, 2007.

Πρόκειται για ένα μουσείο-πάρκο γλυπτικής, το οποίο τιμήθηκε με διεθνές βραβείο από την ASLA (American Society of Landscape Architects). Το έργο βρίσκεται στη βιομηχανική ζώνη του Σιάτλ και διασχίζεται από μια οδική αρτηρία και ένα σιδηρόδρομο. Ο σχεδιασμός του γίνεται με μια ενιαία γραμμή σε σχήμα “Z” η οποία προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα δυο παραπάνω αυστηρά όρια, χωρίς να τεμαχίσει το μουσείο-πάρκο σε 3 μέρη.

Εικόνα 143. Άποψη του πάρκου, Olympic Sculpture Park, ΗΠΑ. Πηγή: www.weissmanfredi.com

Δημιουργείται κατ’αυτόν τον τρόπο μια ενιαία διαδρομή, περίπατος που συνδέει την αστική περιοχή με το παραλιακό μέτωπο της πόλης. Με άλλα λόγια οι επισκέπτες του πάρκου μπορούν να ανακαλύψουν μια νέα “πράσινη” σύνδεση ανάμεσα στην πόλη και στην παραλία, η οποία ξεκινά από το επίπεδο του δρόμου και μέσα από μια διαδρομή εκθεσιακών χώρων καταλήγει στη θάλασσα (διαδρομή με υψομετρική διαφορά 12 μέτρων). Οι υδρολογικές υποδομές του πάρκου στηρίζονται στις φυτεμένες στέγες και δώματα, τα οποία συλλέγουν το νερό της βροχής και με τη βοήθεια των φυτών επιβραδύνουν την απορροή. Το νερό απορροφούμενο από το υπόστρωμα της βλάστησης φιλτράρεται και συλλέγεται από το αποστραγγιστικό σύστημα, όπου οδηγείται χωρίς επιπλέον επεξεργασία στον κόλπο Elliot, καθαρό από βιομηχανικά υπολείμματα.

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

133

Εικόνα 144. Άποψη της βιομηχανικής περιοχής πριν την κατασκευή του πάρκου σε σχέση με τον χώρο που δημιουργήθηκε μετά την ολοκλήρωση του έργου, Olympic Sculpture Park, ΗΠΑ. Πηγή: www.weissmanfredi.com

Εικόνα 145. Άποψη του πάρκου την πρώτη ημέρα λειτουργίας, Olympic Sculpture Park, ΗΠΑ. Πηγή: www.weissmanfredi.com

134

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

NINE HOUSES, Peter Vetsch, Dietikon, Ελβετία, 1993.

Στην ταινία “O Άρχοντας των δαχτυλιδιών”, βασισμένη στο βιβλίο του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν, τα φανταστικά πλάσματα Χόμπιτ ζουν σε κατοικίες που είναι γνωστές ως τρύπες των Χόμπιτ. Τα σπίτια αυτά είναι χτισμένα σε πλαγιές, μέσα στη γη. Ενώ τα Χόμπιτ είναι αποκύημα της φαντασίας του συγγραφέα, τα σπίτια τους δεν είναι. Τέτοιες παρόμοιες κατοικίες έχουν κατασκευαστεί εδώ και πολλά χρόνια. Τα σπίτιατρύπες των Χόμπιτ είναι πραγματικές και υπάρχουν στην Ελβετία208. Η Ελβετική έκδοση τους είναι η Earth House Estate Lättenstrasse και βρίσκεται στο Dietikon της Ελβετίας. Η εταιρεία που είναι υπεύθυνη για τα Σπίτια μέσα στην γη είναι η Vetsch Architektur, και έχει κατασκευάσει δεκάδες παρόμοια σπίτια σε όλη τη χώρα. Το σπίτι της Γης χρησιμοποιεί το φυσικό έδαφος για να σχηματίσει τους τοίχους της κατοικίας. Ένα τέτοιο σπίτι βρίσκεται εν μέρει στο έδαφος και καλύπτεται με ένα στρώμα χώματος. Είναι σχεδιασμένο μέσα στις φυσικές καμπύλες του εδάφους και όχι απλώς κατασκευασμένο επάνω του. Ο στόχος της οικοδόμησης ενός σπιτιού της Γης δεν είναι να ζει κανείς κάτω από το έδαφος, αλλά μαζί με το έδαφος.

Εικόνα 146. Nine Houses, Ελβετία. Πηγή: trendzinfo.blogspot.gr

208

www.newsnow.gr / Οικολογικά και φιλικά σπίτια κατασκευασμένα μέσα στη γη από τη Vetsch Architektur.

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

135

Αν το σπίτι διαχωριστεί από το έδαφος, τότε το σπίτι είναι χτισμένο "στον αέρα", με αποτέλεσμα την απώλεια της θερμότητας τη μείωση του χρόνου ζωής του εξωτερικού του κελύφους 209. Τα σπίτια της Γης χρησιμοποιούν το έδαφος ως μονωτικό στρώμα που προστατεύει από τη βροχή, χαμηλές θερμοκρασίες και τον αέρα. Η είσοδος της κατοικίας μπορεί να είναι στην οροφή. Τα πρώτα σπίτια αυτού του τύπου δεν είχαν παράθυρα σε αντίθεση με τα σύγχρονα που έχουν ανοίγματα φεγγίτες στην οροφή, επιτρέποντας στο φυσικό φως να εισχωρήσει στο εσωτερικό της κατοικίας. Η κατασκευή αυτών των πολύπλοκων δομών γίνεται με εκτοξευόμενο σκυρόδεμα, το οποίο εφαρμόζεται πάνω στο μεταλλικό πλέγμα του οπλισμού και παίρνει το προβλεπόμενο σχήμα του κτιρίου. Πάνω από τη μορφή του εκτοξευόμενου σκυροδέματος τοποθετείται μόνωση πολυουρεθάνης 20 cm, η οποία προστατεύει την κατοικία από χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες. Πάνω από την μόνωση τοποθετείται ένα διαχωριστικό φίλτρο και μετά το κτίριο καλύπτεται από ένα παχύ στρώμα του εδάφους που κυμαίνεται από 80 cm έως 3 μέτρα πάχος.

Εικόνα 147. Nine Houses, Ελβετία. Πηγή:dietikon.gr

209

en.wikipedia.org / Earth house

136

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Τα σπίτια της Γης από τους Peter Vetsch ή Arthur Quarmby βασίζονται στον σεβασμό του περιβάλλοντος, και στην βιοκλιματική αρχιτεκτονική. Ξεχωρίζουν λόγω της εγγύτητάς τους στη φύση χαρίζοντας μια εμπειρία πέρα από τους τέσσερις τοίχους με τις ορθές γωνίες τους. Ένα σπίτι της Γης χρησιμοποιεί το περιβάλλον ως πλεονέκτημα. Το περιβάλλον δεν είναι προσαρμοσμένο και υποταγμένο στο κτίριο, αντιθέτως η κατοικία είναι διαμορφωμένη έτσι ώστε να διαφυλάσσει το φυσικό τοπίο210. Κάθε σπίτι της Γης θεωρείται αυτόνομο. Το επίκεντρο του σχεδιασμού του είναι ο άνθρωπος, ο οποίος έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με μια καινούργια αρχιτεκτονική έκφραση. Ταυτόχρονα ο Vetsch αρνείται ιστορικές συνδέσεις με την υπόγεια αρχιτεκτονική και επιμένει ότι οι διαμορφώσεις του κτιρίου είναι μια απάντηση στο περιβάλλον και αποτελούν ένα πρόγραμμα ορθολογικής λειτουργικότητας211.

Εικόνα 148. Nine Houses, Ελβετία. Πηγή: sembtext.blogspot.gr

210 211

en.wikipedia.org / Earth house. Green Architecture, James Wines, Taschen, Italy 2000, page 90.

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

137

BUS STOP, Σέφιλντ, Groundwork Sheffield, Ηνωμένο Βασίλειο.

Ως μέρος ενός ευρύτερου περιβαλλοντικού προγράμματος που στόχο έχει την αύξηση των φυτεμένων στεγών σε όλο το Νότιο Γιορκσάιρ, οι Ground Sheffield και Sheffield’s Green Roof Forum, ανέλαβαν την πρωτοβουλία να “πρασινίσουν” τις οροφές των στάσεων του λεωφορείου. Τα φυτεμένα στέγαστρα λοιπόν των στάσεων μπορούν να μειώσουν σε ένα ποσοστό τις ρυπογόνες ουσίες που παράγονται τόσο από τα αυτοκίνητα όσο και από τα λεωφορεία, βελτιώνοντας την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Παράλληλα δεσμεύοντας ένα ποσοστό του νερού της βροχής, μειώνουν τον όγκο της απορροής των όμβριων υδάτων. Προσφέρουν δροσισμό και σκιά σε όσους περιμένουν το λεωφορείο.

Εικόνα 149. Φυτεμένο στέγαστρο εκτατικού τύπου (μέγεθος 6m ) σε στάση λεωφορείου, Ηνωμένο Βασίλειο. Πηγή: www.greenroofsystems.co.uk

138

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 150. Φυτεμένο στέγαστρο στάσης λεωφορείου, Σαν Φρανσίσκο, ΗΠΑ. Πηγή: 450architects.com

Εικόνα 151. Φυτεμένο στέγαστρο στάσης λεωφορείου, Μπάφαλο, ΗΠΑ. Πηγή: www.buffalonews.com

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

139

BUS ROOTS, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ.

Ένα παρόμοιο project με το προηγούμενο, υλοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη, βασικό στοιχείο του έχει, τα φυτεμένα δώματα σε αστικά λεωφορεία. Πιθανόν τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες να είναι υπερβολικές όσον αφορά την χρήση των φυτεμένων δωμάτων.

Εικόνα 152. Project για φυτεμένες οροφές λεωφορείων στη Νέα Υόρκη από τον Marco Castro Cosio. Πηγή: www.marcocastrocosio.com

Εικόνα 153. Project για φυτεμένες οροφές λεωφορείων στη Νέα Υόρκη από τον Marco Castro Cosio. Πηγή: www.marcocastrocosio.com

140

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

Εικόνα 154. Project για φυτεμένες οροφές λεωφορείων στη Νέα Υόρκη από τον Marco Castro Cosio. Πηγή: www.marcocastrocosio.com

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

141

GREEN ROOF HOUSEBOAT, Άμστερνταμ, Ολλανδία.

Πρόκειται για μια κατοικία πάνω στο νερό, η οποία λειτουργεί ως ξενώνας για μια εναλλακτική διαμονή στο Άμστερνταμ. Το φυτεμένο δώμα του ξενώνα εκτός από το αισθητικό αποτέλεσμα μειώνει και τις ενεργειακές ανάγκες σε θέρμανση και ψύξη της κατοικίας.

Εικόνα 155. Φυτεμένο δώμα ξενώνα στο νερό, Άμστερνταμ, Ολλανδία. Πηγή: fritzhaeg.com

Εικόνα 156. Ξενώνας πριν την προσθήκη φυτοδώματος, Άμστερνταμ, Ολλανδία. Πηγή: www.thebluehouseboat.com

142

Φυτεμένα Δώματα / Εξωτερικό

ΠΡΑΣΙΝΗ ΣΤΕΓΗ ΣΟΥΗΔΙΚΟΥ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟΥ, βοσκοτόπι για κατσίκες.

Πρόκειται για τη φυτεμένη στέγη ενός εστιατορίου στη Σουηδία. Οι ιδιοκτήτες χρησιμοποιούν τις κατσίκες της στέγης ως κύρια attraction του καταστήματος αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι μια φυτεμένη στέγη είναι ένας αξιόλογος βιότοπος! Οι κατσίκες τρέφονται από το χορτάρι της φυτεμένης στέγης ενώ παράλληλα απολαμβάνουν την δροσιά του. Η φυτεμένη στέγη απορροφά μεγάλο μέρος από το νερό της βροχής προσφέροντας ενεργειακά οφέλη τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα στο εστιατόριο.

Εικόνα 157. Κατσίκες στην πράσινη στέγη εστιατορίου στη Σουηδία. Πηγή: www.nytimes.com

Εικόνα 158. Κατσίκες στην πράσινη στέγη εστιατορίου στη Σουηδία. Πηγή: tywkiwdbi.blogspot.gr

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

143

Γ.7 ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Γ.7.1 ΓΙΑΤΙ ΑΡΓΗΣΑΝ ΝΑ ΕΡΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ανάπτυξη των φυτεμένων δωμάτων στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμη σε πολύ αρχικό στάδιο. Τα μελετητικά γραφεία και οι επιστήμονες που ασχολούνται µε τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, την οικολογική δόμηση και τον ενεργειακό σχεδιασμό είναι λίγοι, σε αντίθεση µε την πλειονότητα των γραφείων που σχεδιάζουν συμβατικές κατασκευές. “Το κυρίαρχο πρόβλημα υπήρξε η για δεκαετίες άρνηση και αδυναμία της πολιτείας να παρέχει κίνητρα εγκατάστασης φυτοδωμάτων στα αστικά κέντρα. Άλλες χώρες είτε επιδοτούν, είτε φοροαπαλλάσσουν, είτε υποχρεώνουν με νομοθετήματα την κατασκευή φυτοδωμάτων. Το δεύτερο πρόβλημα έγκειται στην ύπαρξη πολλαπλών ιδιοκτητών και ενοίκων ανά κτίριο/πολυκατοικία, οι οποίοι μη έχοντας κίνητρα, αδυνατούν να συμφωνήσουν σε μία κοινή και λογική απόφαση. Επιπλέον υπάρχει έλλειψη προδιαγραφών και οδηγιών μελέτης και κατασκευής,

καθώς

μέχρι

σήμερα

χρησιμοποιούνται

πρότυπα

γερμανικής προέλευσης, τα οποία έχουμε αποδείξει ερευνητικά ότι οφείλουν να τροποποιούνται και να προσαρμόζονται όταν προορίζονται για περιοχές διαφορετικές από αυτές για τις οποίες δημιουργήθηκαν. Το πρόβλημα των προδιαγραφών διογκώνεται και από την έλλειψη χρηματοδότησης της έρευνας σχετικά με τα φυτοδώματα στον ελλαδικό χώρο. Υπό την έλλειψη προδιαγραφών και οδηγιών δημιουργούνται και άλλα προβλήματα καθώς δεν υπάρχουν πιστοποιημένοι επαγγελματίες, ώστε οι καταναλωτές να απευθύνονται μόνο σε αυτούς και να τους παρέχονται οι απαραίτητες εγγυήσεις “καλής εκτέλεσης”. Αντίθετα τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το ξαφνικό φαινόμενο της ύπαρξης πολλών “ειδικών”, οι οποίοι κατασκευάζουν απλά κακοτεχνίες χωρίς

144

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

μάλιστα καμία επίπτωση κατά την αποτυχία και αστοχία των κατασκευών τους. Ως δευτερεύοντα προβλήματα θεωρώ: α) την έλλειψη κατανόησης της συγκεκριμένης

τεχνολογίας

από

αρκετούς

μελετητές

και

κατασκευαστές, οι οποίοι αρκούνται στην καθοδήγηση που τους παρέχεται από διάφορες εταιρείες, περιορίζοντας με τον τρόπο αυτό τις εφαρμογές και δημιουργώντας μονότονα και μη ελκυστικά σχεδιαστικά αποτελέσματα, β) την κατάληψη του χώρου του δώματος από πολλαπλές άλλες χρήσεις (εξαερισμοί, ψυκτικά μηχανήματα, κεραίες, κ.ά.) και γ) την έλλειψη δεδομένων για τη χρήση της αυτοφυούς ελληνικής χλωρίδας και τις αντοχές της στις καταπονήσεις που υφίσταται το φυτικό υλικό στα φυτοδώματα” 212.

Από τα 4 εκατομμύρια κτίρια που υπάρχουν σήμερα στη χώρα, τα 3 είναι κτίρια κατοικίας και το 85% αυτών είναι κατασκευασμένα πριν από το1985, ημερομηνία που εφαρμόστηκε ο Κανονισμός Θερμομόνωσης213. Με άλλα λόγια τα κτίρια καταναλώνουν μεγάλα ποσά ενέργειας επιβαρύνοντας σε μεγάλο ποσοστό τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Ειδικά κατά τους θερινούς μήνες η κατανάλωση ενέργειας, λόγω κυρίως της ανεξέλεγκτης χρήσης των κλιματιστικών, οδηγεί πολλές φορές σε κατάρρευση το δίκτυο της ΔΕΗ214. Για τις συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες, τα ελληνικά κτίρια αποτελούν, ίσως, τα πιο ενεργοβόρα της Ευρώπης215.

212

www.gardenguide.gr / Παναγιώτης Νεκτάριος, Φυτοδώματα: μια σύγχρονη λύση για το αστικό τοπίο, Αναπληρωτής καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, συνέντευξη για τα Φυτοδώματα, επιμέλεια Κυριάκος Κοσμάς. 213 Κυριακή Πετρίδου, Α, μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών θεμάτων, Τεχνογράφημα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τεύχος 377 για το περιβάλλον, Ιούνιος 2009, σελ 6-8. 214 Θεόφιλος Ματσουκάς, Γεωπόνος – MSc Αρχιτέκτων Τοπίου DIADEM GREECE- LANDCO GROUP, Η τεχνολογία και τα πλεονεκτήματα των φυτεμένων δωμάτων. 215 www.ktizontastomellon.gr

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

145

Η Αθήνα, αλλά και άλλες μεγάλες πόλεις, με βάση τόσο το κλίμα όσο και τη δομή των ελληνικών κτιρίων με τις απέραντα δώματα, όχι μόνο επιτρέπουν την εδραίωση των φυτεμένων οροφών, αλλά και το επιβάλλουν216.

Γ.7.2 ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ

- Μια καινοτόμος πιλοτική πρωτοβουλία που σχεδίασαν και υλοποιούν από κοινού το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών και η Περιφέρεια Αττικής, με πόρους του ΕΣΠΑ 2007 – 2013 είναι το πρόγραμμα “Πράσινη Ζωή στην Πόλη” 217. Στόχος του Προγράμματος είναι να βελτιώσει την καθημερινότητα των πολιτών που ζουν και εργάζονται στην Αττική, κυρίως στις υποβαθμισμένες περιοχές με σχετικά μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα και έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα. Το Πρόγραμμα “Πράσινη Ζωή στην Πόλη” έχει στόχο να δώσει λύσεις σε προβλήματα όπως είναι η ρύπανση, η έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων χώρων, αλλά και η μειωμένη προσβασιμότητα σε δημόσιους χώρους από τα άτομα με αναπηρία. Ανάμεσα, σε όλα τα παραπάνω, το πρόγραμμα δύναται να χρηματοδοτήσει218 πράσινες στέγες σε δημοτικά κτίρια. -Σε διαβούλευση τέθηκε το κείμενο “Κατευθυντήριες Οδηγίες για την μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών” 219, σε υλοποίηση απόφασης της 15ης/4-7-2011 συνεδρίασης του Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε., που συντάχτηκε από τους εκπροσώπους του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. Κ. Τάτση και Α. Μπέλτσου, στα πλαίσια των εργασιών της Ομάδας Εργασίας η οποία συγκροτήθηκε από το Υ.Π.Ε.Κ.Α., με σκοπό τη σύνταξη Σχεδίου Κ.Υ.Α. για τη δημιουργία πρασίνων δωμάτων/στεγών.

216

Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009. 217 www.espa.gr / Ανοιχτή πρόσκληση για υποβολή προτάσεων στο περιφερειακό επιχειρησιακό πρόγραμμα «Αττική 2007-2013», στον άξονα προτεραιότητας, «Αναζωογόνηση (regeneration) αστικών περιοχών». 218 www.espa.gr / Ανοιχτή πρόσκληση για υποβολή προτάσεων στο περιφερειακό επιχειρησιακό πρόγραμμα «Αττική 2007-2013», στον άξονα προτεραιότητας, «Αναζωογόνηση (regeneration) αστικών περιοχών». 219 www.geotee.gr / Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη μελέτη και την κατασκευή των φυτεμένων δωμάτων και στεγών», Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2011.

146

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

Για τη σύνταξη του κειμένου αυτού, λήφθηκαν υπόψη: 1. Οι εγκεκριμένες από το Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. προδιαγραφές των μελετών φυτοτεχνικής διαμόρφωσης περιβάλλοντος χώρου και έργων πρασίνου της Κατηγορίας 25. 2. Οι προδιαγραφές της Π.Ε.Ε.Γ.Ε.Π. που αφορούν τα φυτεμένα δώματα/στέγες. 3. Οι Γερμανικές οδηγίες (FLL) που αφορούν τα φυτεμένα δώματα/στέγες.

Το κείμενο περιλαμβάνει γενικές πληροφορίες όπως τους τύπους των φυτεμένων δωμάτων αλλά και τους στόχους δημιουργίας τους. Επιπλέον συμπεριλαμβάνεται φυτοτεχνική μελέτη και κατασκευή φυτοδωμάτων. -Στη συνέχεια έχουμε το Πρόγραμμα: “Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια” 220, Προδιαγραφές, του Νοεμβρίου 2011. Στο πρόγραμμα αυτό αναλύονται τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει η κατασκευή των φυτεμένων ή πράσινων δωμάτων. Συγκεκριμένα αναλύονται, τα δομικά στοιχεία που καθιστούν ένα κτίριο ικανό να δεχθεί την εφαρμογή πράσινου δώματος, τα είδη των πράσινων δωμάτων και τα διακριτικά χαρακτηριστικά του κάθε είδους, τα υλικά του υποστρώματος, οι προδιαγραφές της βλάστησης, η μεθοδολογία άρδευσης, κ.λπ. -Παράλληλα με το πρόγραμμα “Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια” δρα και ο Οδηγός Εφαρμογής221 αυτού του προγράμματος. O Οδηγός Εφαρμογής περιγράφει το πλαίσιο και τους όρους πρόσκλησης, ένταξης, υλοποίησης, παρακολούθησης και χρηματοδότησης έργων Πράσινων Δωμάτων σε Δημόσια κτήρια. Αποτελεί συμπληρωματικό κείμενο της πρόσκλησης και των εγκεκριμένων Εγχειριδίων του Συστήματος Διαχείρισης και Ελέγχου και έχει ως σκοπό την παροχή αναλυτικότερων οδηγιών και κατευθύνσεων στους δυνητικούς Δικαιούχους για την υποστήριξη του Έργου τους σε όλα τα στάδια εξέλιξής του.

220

www.cres.gr / Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011. 221 www.cres.gr / Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Οδηγός Εφαρμογής του Προγράμματος «Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια», Νοέμβριος 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

147

-Τέλος έχουμε την Απόφαση του πρώην αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Ν. Σηφουνάκη με θέμα: “Όροι, προϋποθέσεις και διαδικασία κατασκευής φυτεμένων επιφανειών σε δώματα, στέγες και υπαίθριους χώρους κτιρίων”, που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2011. Αυτή η Απόφαση περιλαμβάνει τους όρους και τις προϋποθέσεις κατασκευής φυτεμένων επιφανειών σε δώματα, στέγες και υπαίθριους χώρους δημοσίων ή ιδιωτικών κτιρίων. Ακόμα περιλαμβάνει τη διαδικασία κατασκευής φυτεμένων επιφανειών τόσο σε νέα όσο και σε υφιστάμενα κτίρια. Γ.7.3 ΠΟΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΜΕ

Οι πολιτικές και οι δράσεις, για τη διάδοση και την προβολή της πρακτικής της φύτευσης των δωμάτων στην Ελλάδα θα μπορούσαν να είναι222: -Η θέσπιση άμεσων οικονομικών κινήτρων για τους ιδιώτες. -Η υποχρεωτική φύτευση συγκεκριμένου ποσοστού της επιφάνειας του δώματος σε νέες κτιριακές κατασκευές, ανάλογα µε την περιοχή και τις κλιματικές συνθήκες (μέσω της προσθήκης σχετικής οδηγίας στον Οικοδομικό Κανονισμό). -Η διαμόρφωση πράσινων δωμάτων σε όλα τα δημόσια κτίρια ιδιαίτερα στα εκπαιδευτικά κτίρια (σχολεία, πανεπιστήμια), τα οποία θα λειτουργήσουν εκπαιδευτικά για τους νέους και παραδειγματικά για όλους τους πολίτες, μέσω της πολλαπλότητας λύσεων και χρήσεων τους. Μερικές ακόμα πιο αναλυτικές προτάσεις, για την ανάπτυξη των φυτεμένων δωμάτων στην Ελλάδα με μεγαλύτερο ρυθμό, κάνει ο Παναγιώτης Νεκτάριος, Αναπληρωτής καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών: “Θα πρότεινα την άμεση ένταξη διατάξεων στο Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό (ΓΟΚ) όπου θα είναι υποχρεωτική η εγκατάσταση ελάχιστης επιφάνειας φυτοδώματος ίσης με το 35-40% της επιφάνειας του δώματος με ταυτόχρονη διαμόρφωση φυτοκάλυψης του περιβάλλοντος χώρου των κτιρίων. Η μελέτη και η κατασκευή θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με σύγχρονες προδιαγραφές που θα θεσπίσει το ΥΠΕΚΑ και 222

148

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

οφείλει να διεξάγεται και να ελέγχεται μόνο από πιστοποιημένους επαγγελματίες. Θεωρώ

εξίσου

σημαντική

τη

θέσπιση

φοροαπαλλαγών

διευκολύνσεων στις περιπτώσεις όπου εγκαθίσταται μεγαλύτερη επιφάνεια φυτοδώματος από την ελάχιστη, η οποία θα προσδιορίζεται από το ΓΟΚ. Ταυτόχρονα απαιτείται και η δημιουργία νομοθετικού πλαισίου για τις ευθύνες και εγγυήσεις των μελετητών και των κατασκευαστών των φυτοδωμάτων προς τους τελικούς χρήστες. Στο σημείο αυτό μία συνέργεια και συνεργασία με ασφαλιστικές εταιρείες κτιριακών υποδομών θα αποτελούσε την πιο κρίσιμη και θετική καμπή στο θέμα των φυτοδωμάτων.

Όλα τα παραπάνω και σε συνδυασμό με μία ενημερωτική καμπάνια θα μπορέσουν άμεσα να άρουν τις επιφυλάξεις και τη διστακτικότητα των τελικών χρηστών στο να εγκαταστήσουν φυτοδώματα στα κτίριά τους, βελτιώνοντας το ρυθμό εγκατάστασής τους στην Ελλάδα” 223.

223

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

149

Γ.7.4 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Παραδείγματα φυτοδωμάτων είναι περιορισμένα και τα συναντάμε κυρίως στο Λεκανοπέδιο της Αττικής και στη Θεσσαλονίκη224. Η Ελευσίνα225 είναι ο πρώτος δήμος που εφάρμοσε στη χώρα μας ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα για πράσινες στέγες. Η κατασκευή τους ξεκίνησε από το δημαρχείο και άλλα δημοτικά κτίρια ενώ ετοιμάζονται κίνητρα για τους δημότες. Ένα επίσης αξιόλογο παράδειγμα πιλοτικής υλοποίησης αυτής της εφαρμογής είναι ο κήπος που δημιουργήθηκε στην ταράτσα του 1ου Παιδικού Σταθμού Αγίου Ιωάννη Ρέντη226. Στα 560 τετραγωνικά μέτρα της ταράτσας του σχολείου φυτεύτηκαν περίπου τέσσερις χιλιάδες φυτά στο πλαίσιο ενός πρωτότυπου πειράματος υπό την αιγίδα του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο φυτεμένο δώμα επιλέχτηκαν αρωματικά φυτά όπως λεβάντα και άλλα όπως το γεράνι και η εσκαλόνια. Στόχος ήταν ο κήπος να έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό και να είναι προσαρμοσμένος στις μεσογειακές κλιματικές συνθήκες. Άλλο ένα παράδειγμα από τον δήμο του Ρέντη είναι το επικλινές φυτεμένο δώμα σε αναψυκτήριο της κεντρικής πλατείας,

“Η εγκατάσταση φυτεμένου δώματος σε κεκλιμένη οροφή στο δήμο Ρέντη, την οποία σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε, ήταν η πρώτη εφαρμογή σε μη επίπεδη οροφή στην Ελλάδα, αλλά και από τις ελάχιστες που έχουν εφαρμοστεί σε όλον τον κόσμο περιλαμβάνοντας υπόγειο

224

Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009. 225 Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. 226 Αγγελική Φουτρή, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008.

150

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

αρδευτικό δίκτυο. Τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά, ενώ το έργο συνεχίζει να στολίζει την κεντρική πλατεία του Δήμου” 227.

Εικόνα 159. Υποκατάστημα των “Everest” στην κεντρική πλατεία του Αγ. Ι. Ρέντη. Το κτίσμα αποτελεί μέρος της εικαστικής παρέμβασης του γνωστού γλύπτη Κώστα Βαρώτσου, ο οποίος 228 δημιουργεί μια τοξοειδή φυτεμένη οροφή στο τέλος του κυματοειδούς γλυπτού . Πηγή: www.prasinistegi.gr

Εικόνα 160. Πηγή: glypto.files.wordpress.com

Εικόνα 161. Πηγή: glypto.files.wordpress.com

Εικόνα 160, 161. Γλυπτό Κώστα Βαρώτσου, Αγ. Ι. Ρέντης. 227

Θεόφιλος Ματσουκάς, Γεωπόνος – MSc Αρχιτέκτων Τοπίου DIADEM GREECE- LANDCO GROUP, Η τεχνολογία και τα πλεονεκτήματα των φυτεμένων δωμάτων. 228 www.prasinistegi.gr / Τύποι Φυτεμένων Δωμάτων – Επικλινής Τύπος.

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

151

SHOP AND TRADE, Κτίριο Γραφείων και Καταστημάτων στην οδό Πειραιώς, Αρχιτεκτονικό Γραφείο: Μ. Κοκκίνου- Α. Κούρκουλας, 2010.

Στον άξονα, που από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, συνδέει το λιμάνι του Πειραιά με το κέντρο της Αθήνας, την οδό Πειραιώς, κατασκευάστηκε ένα κτίριο από εμφανές μπετόν που στεγάζει μία εταιρία μόδας και γραφειακές λειτουργίες, μεγέθους περίπου 10.000 m2. Ο σχεδιασμός του κτιρίου προσπάθησε να απαντήσει σε δύο βασικά για την πόλη ζητήματα229: α. Την μεγιστοποίηση του πρασίνου σε σχέση με τον κτισμένο χώρο β. Την περιβαλλοντική του απόδοση και την ενεργειακή του κατανάλωση.

Εικόνα 162. Φυτεμένο Δώμα κτιρίου γραφείων Shop and Trade, Αθήνα. Πηγή: www.archdaily.com

Η οροφή του ισόγειου καταστήματος φυτεύεται έντονα, και μετατρέπεται σε υπερυψωμένο κήπο για τους εργαζόμενους και για την πόλη. Αντί να υψωθεί ένα πολυόροφο κτίριο στην παρειά της Πειραιώς έγινε μια υποχώρηση του κτιρίου δημιουργώντας ένα τρισδιάστατο πράσινο κενό χώρου, που προσφέρει ανάσα στον αστικό ιστό.

229

portal.tee.gr

152

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

Με αυτό τον τρόπο οι εργαζόμενοι απολαμβάνουν τη θέα προς τον κήπο, έχοντας περισσότερη ιδιωτικότητα μακριά από τον θόρυβο του πολυσύχναστου δρόμου. Οι ράμπες που οδηγούν στο φυτεμένο δώμα, ταυτόχρονα με την γεωμετρία του καμπύλου κτιρίου συνδέουν τον ισόγειο χώρο των γραφείων με τον δημόσιο χώρο σε ένα υψηλότερο επίπεδο και συγχρόνως η πόλη απολαμβάνει έναν κήπο. Το φυτεμένο δώμα, σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, ελέγχεται και ποτίζεται αυτόματα από τις δεξαμενές που βρίσκονται στα υπόγεια, όπου γίνεται η συγκέντρωση και επαναχρησιμοποίηση του βρόχινου νερού. Σε αυτές αποθηκεύονται μεγάλες ποσότητες νερού, έτσι ώστε ακόμη και τους θερινούς μήνες να υπάρχει υποβοήθηση στην επιβίωση του κήπου.

Εικόνα 163. Shop and Trade, Αθήνα. Πηγή: www.archdaily.com

Εικόνα 164. Shop and Trade, Αθήνα. Πηγή: www.archdaily.com

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

153

ΘΗΣΑΥΡΟΦΥΛΑΚΙΟ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Θεσσαλονίκη, Αρχιτέκτονες Π. Νικηφορίδης – B. Cuomo, 2009.

Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΕΜΠΤΗ ΟΨΗ

Στη λογική της ταυτόχρονης παρουσίας και άρθρωσης φυσικού και δομημένου εντάσσεται η πρόταση κατασκευής κήπων στα δώματα του της Τράπεζας της Ελλάδος. Τα δώματα των όγκων του κεντρικού κτιρίου230 είναι ορατά τόσο από τους χώρους εργασίας του ορόφου, όσο και από τον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο της περιοχής λόγω κλίσεων. Από την άλλη, το δώμα του κτιρίου στάθμευσης, κατά ένα μέρος του βυθισμένο στη γη, γίνεται αντιληπτό ως προέκταση των διαμορφώσεων του περιβάλλοντος χώρου. Ο κήπος των δωμάτων βελτιώνει σημαντικά τις συνθήκες θερμικής άνεσης μέσα στο κτίριο. Το δώμα είναι έκτασης 2.000 m2, με δεκάδες είδη ελληνικών φυτών, ύψους έως 30 εκατοστών231. Βοηθά στη θερμική προστασία και το δροσισμό του, καθώς και στην προστασία του από την έντονη καλοκαιρινή ακτινοβολία και την υπερθέρμανση, μειώνει δηλαδή τις θερμικές ανταλλαγές του με το περιβάλλον.

Εικόνα 165. Το νέο κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη. Πηγή: buildinggreen.gr 230

Περιοδικό Τεχνογράφημα, τεύχος 408, 1/12/2010: “Το Νέο Κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη. Το κτήριο ως μέρος ενός συστήματος”. 231 www.buildnet.gr

154

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

Ο τύπος φύτευσης είναι εκτατικός. Τα κριτήρια επιλογής των φυτεύσεων είναι εκείνα που ακολουθήθηκαν στον περιβάλλοντα χώρο: φυτά εδαφοκάλυψης, χαμηλά και ποώδη, που χρειάζονται ελάχιστη συντήρηση, είναι ανθεκτικά στην ξηρασία και αναβλαστάνουν εύκολα.

Εικόνα 166. Φυτεμένο Δώμα στο νέο κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη. Πηγή: buildinggreen.gr

Η πέμπτη όψη του κτιρίου, η όψη του δώματός του δηλαδή, εκείνη που στρέφεται προς τον ουρανό, είναι συνθετικά ισοδύναμη με τις άλλες του όψεις. Είναι ιδιαίτερη, καθώς εκείνη κυρίως επιτρέπει εισχωρήσεις του ουρανού στο εσωτερικό του κτιρίου, την πλατεία και το έδαφος. Συγχρόνως στεγάζει, σκιάζει. Περιέχει εναλλαγές επιπέδων, κενών και πλήρων, υλικών, φωτοσκιάσεων. Διαντιδρώντας με το φως αποκτά βάθος. Καλύπτεται από τιτανιούχο ψευδάργυρο, σκυρόδεμα και χώμα. Σ’ αυτήν προεκτείνεται ο κήπος του περιβάλλοντος χώρου, για αυτό και μεταβάλλεται με τις εποχές και το χρόνο. Το κτίριο αντιμετωπίζεται ως ένα στερεό στο χώρο, που συμπλέκεται με τη φύση, το έδαφος και τον ουρανό.

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

155

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΚΤΙΡΙΟ ΓΡΑΦΕΙΩΝ “ECO”, στο Μαρούσι Αττικής, Παρουσίαση Αρχιτέκτονας Γιώργος Σταθόπουλος, Αρχιτεκτονική Μελέτη: ΩΜ Μελετητική Ε.Π.Ε., Ιανουάριος 2011.

Πρόκειται για ένα αμιγές κτίριο γραφείων με αποθηκευτικούς χώρους, έναν υπόγειο όροφο στάθμευσης αυτοκινήτων, φυτεμένο δώμα και οικολογικό κήπο. Στόχος του σχεδιασμού ήταν το νέο κτίριο να λειτουργήσει με γνώμονα την αειφορία. Σ' αυτήν την κατεύθυνση οι βασικές αρχές του σχεδιασμού αποβλέπουν σ’ ένα ευέλικτο κτίριο232 νέας φιλοσοφίας, βασισμένο απόλυτα στις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της βιώσιμης ανάπτυξης, που στοχεύει στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην εξοικονόμηση νερού, στην υψηλή ποιότητα του εσωτερικού αέρα και στη βελτίωση του μικροκλίματος.

Εικόνα 167. Κτίριο γραφείων Eco, Αθήνα. Πηγή: www.efergo.gr

ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ

Ο στόχος της ελαχιστοποίησης της κατανάλωσης των πεπερασμένων υδατικών πόρων στο κτίριο επιτεύχθηκε από το συνδυασμό της ελαχιστοποίησης των αναγκών άρδευσης του φυτεμένου δώματος και κήπου ισογείου και της συλλογής όμβριων υδάτων προς περαιτέρω χρήση. Έτσι, ο κήπος του ισογείου και του φυτεμένου δώματος φυτεύτηκαν με ξηροθερμικά /ελληνικά ως επί το πλείστον φυτά, τα οποία 232

www.efergo.gr /Ενεργειακό Κτίριο Γραφείων “eco” στο Μαρούσι, παρουσίαση: Γιώργος Σταθόπουλος.

156

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

έχουν ελάχιστες απαιτήσεις άρδευσης (ελιές, πυξάρια, λεβάντες, λαντάνες κ.λπ.). Επίσης γίνεται συλλογή όμβριων υδάτων σε ειδική δεξαμενή στο υπόγειο του κτιρίου. Αυτό το νερό επαναχρησιμοποιείται και καλύπτει τις ανάγκες στα καζανάκια του κτιρίου, καθώς και τις ανάγκες άρδευσης του κήπου και του φυτεμένου δώματος.

ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ

Ένα πράσινο (βιώσιμο) κτίριο οφείλει να ελαχιστοποιεί τις αναμφισβήτητες δυσμενείς επιπτώσεις της δόμησης στο μικρόκλιμα της περιοχής. Στο κτίριο επιλέχθηκαν προδιαγραφές προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο συνδυασμός του φυτεμένου δώματος και του κήπου στον περιβάλλοντα χώρο προσδίδουν οφέλη στην ευρύτερη περιοχή και συμβάλλουν στη μείωση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας.

Εικόνα 168. Φυτεμένο Δώμα κτιρίου γραφείων Eco, Αθήνα. Πηγή: www.eurocharity.gr

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

157

ΚΑΦΕΤΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, Αρχιτέκτων Τοπίου Κάρολος Χανικιάν, Αρχιτεκτονικό Γραφείο Greenways, 2012.

Πρόκειται για το πρώτο πράσινο δώμα που υλοποιείται σε ένα τέτοιο επαγγελματικό χώρο της Αθήνας. “Είναι μια κατασκευή που εξυπηρετεί και το χρηστικό κομμάτι γιατί η στέγη αυτή υπήρχε σαν λοξό δομικό στοιχείο. Δηλαδή εκτός από την καινοτομία, για λόγους περιβαλλοντικούς επιλέχτηκε αυτή η λύση και για λόγους αισθητικούς”233. Η πράσινη στέγη στην καφετέρια “Stars” κάνει παρακράτηση των ομβρίων234 καθώς συγκρατεί περίπου το 60% του νερού. Δημιουργεί επιπλέον και ένα ευχάριστο μικροκλίμα βελτιώνοντας τις συνθήκες άνεσης στην καφετέρια.

Εικόνα 169. Φυτεμένη Στέγη σε καφετέρια, Αθήνα. Εικόνα 170. Φυτεμένη Στέγη σε καφετέρια, Αθήνα. Πηγή: naturahella.blogspot.gr Πηγή: Βαβανού Αντωνία 233 234

www.newsnow.gr / Κάρολος Χανικιάν, Αρχιτέκτων Τοπίου. www.newsnow.gr

158

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ CARREFOUR, στο Χαλάνδρι, Αρχιτεκτονική μελέτη: Μ.Ε.Τ.Ε.Α.Ε.-Γιώργος Λάμπρου, 2009.

Η πράσινη στέγη του νέου Εμπορικού Καταστήματος στο Χαλάνδρι εφαρμόστηκε ως αντισταθμιστικό όφελος για την περιοχή μετά την κοπή δένδρων για την ανέγερση του κτιρίου. Τα 3.500 μεσογειακά αρωματικά φυτά που καλύπτουν επιφάνεια 700 m2 “αντικαθιστούν” τη χαμένη χλωρίδα και συμβάλλουν στη δημιουργία καλύτερου μικροκλίματος. Η φύτευση της στέγης του Carrefour, προωθεί την οικολογική κοινωνική εικόνα της εταιρείας, βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας στο εσωτερικό του κτιρίου ενώ συμβάλλει στην διαχείριση του νερού235.

Εικόνα 171. Φυτεμένο Δώμα σε εμπορικό κατάστημα, Αθήνα. Πηγή: www.egreen.gr

235

Φυτεμένα Δώματα: Η ανάκτηση του χαμένου εδάφους, Τεχνικά, Σημαντική Ημερίδα του ΤΕΕ/ΤΚΜ, Παρουσίαση: Ελένη Κατσίγρα, Νοέμβριος 2010. / www.egreen.gr

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

159

ΚΤΙΡΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Η.Σ.Α.Π., Ομόνοια, Αθήνα, Αρχιτεκτονική μελέτη: Τριποδάκης Αλέξανδρος, 2008.

Ο Η.Σ.Α.Π. δημιούργησε στην ταράτσα του κεντρικού κτιρίου του στην οδό Αθηνάς, στην Ομόνοια, μια πράσινη στέγη εκτατικού τύπου εκτάσεως236 440 m2. Που λειτουργεί σαν φυσικό κλιματιστικό για το κτίριο και συμβάλλει στην καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ενώ παράλληλα λειτουργεί και ως χώρος αναψυχής για τους υπαλλήλους.

Εικόνα 172. Φυτεμένο Δώμα Η.Σ.Α.Π., Αθήνα. Πηγή: www.freewebs.com

236

www.prasinistegi.gr / Κατασκευή φυτεμένου δώματος Κτιρίου Διοίκησης Η.Σ.Α.Π.

160

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

ΠΡΑΣΙΝΗ ΣΤΕΓΗ ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ, στην πλατεία Συντάγματος, 2008.

Πράσινη Στέγη, στο κτίριο όπου στεγάζονται οι κεντρικές υπηρεσίες του ΥΠΟΙΟ, είναι το πρώτο Υπουργείο Οικονομικών237, στον κόσμο με φυτεμένο δώμα, υλοποιήθηκε τον Ιούλιο 2008 και καλύπτει έκταση περίπου 650 m2, δηλαδή περίπου το 52% της επιφάνειας της οροφής του κτιρίου. Μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο 2009 από το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Θερμοδυναμικής της Σχολής Μηχανολόγων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. επιβεβαιώνουν πως υπάρχουν σημαντικά οφέλη από την κατασκευή της. Οι μετρήσεις, που έγιναν με τη μέθοδο της θερμογράφησης (συνολικά έγιναν πάνω από 650 μετρήσεις), κατέγραψαν θετικά αποτελέσματα τόσο στον περιορισμό της θερμοκρασίας εντός του κτιρίου και στην οροφή του όσο και στην εξοικονόμηση της ενεργειακής κατανάλωσης238.

Εικόνα 173. Φυτεμένο Δώμα στο Υπουργείο Οικονομικών, Αθήνα. Πηγή: www.buildnet.gr

Ειδικότερα239: -Η ανάπτυξη της Πράσινης Στέγης συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση της επιφανειακής θερμοκρασίας της οροφής των γραφείων του τελευταίου ορόφου. -Η Πράσινη Στέγη δημιουργεί ένα άνω φράγμα θερμοκρασίας στην επιφάνεια της στέγης, με προφανή ωφέλεια τόσο για το κτίριο όσο και στη γειτονιά αυτού, καθώς αμβλύνεται το φαινόμενο της θερμικής νησίδας. Συγκεκριμένα, οι μετρήσεις έδειξαν 237

Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφο , Αθήνα 2009. 238 www.protothema.gr / «Πράσινη Στέγη»: Περιβαλλοντικά οφέλη στο κτίριο του υπ. Οικονομικών. 239 www.protothema.gr / «Πράσινη Στέγη»: Περιβαλλοντικά οφέλη στο κτίριο του υπ. Οικονομικών.

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

161

διαφορά θερμοκρασίας 18ο C μεταξύ της φυτεμένης και της μη φυτεμένης επιφάνειας της στέγης (37ο C και 55ο C αντίστοιχα). Η διαφορά αυτή έχει σαφέστατα θετικά αποτελέσματα και για την εσωτερική θερμοκρασία, τουλάχιστον των γραφείων που βρίσκονται στον τελευταίο όροφο του κτιρίου. -Η ανάπτυξη της φυτεμένης στέγης δίνει τη δυνατότητα στην οροφή του κτιρίου να μη συσσωρεύει μεγάλη θερμότητα κατά τη διάρκεια της ηλιοφάνειας και έτσι να “αποφορτίζεται θερμοκρασιακά” γρηγορότερα μετά το απόγευμα. -Οι μετρήσεις επιβεβαίωσαν το μέγεθος της εφικτής εξοικονόμησης ενέργειας από την εγκατάσταση του φυτεμένου δώματος, σε ποσοστό περίπου 9,6% για τον κλιματισμό και 4,4% για τη θέρμανση. Ειδικά ως προς τον τελευταίο όροφο, η εξοικονόμηση ενέργειας για ψύξη μπορεί να υπερβεί το 50%. -Το ετήσιο οικονομικό όφελος από την ανάπτυξη της Πράσινης Στέγης εκτιμάται συνολικά σε 5.630 ευρώ. Συγκεκριμένα, σε 3.600 ευρώ ετησίως εκτιμάται το όφελος από τη μείωση της κατανάλωσης για κλιματισμό και σε 2.030 ευρώ το όφελος από τη μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου για θέρμανση. Η Πράσινη Στέγη δημιουργήθηκε με στόχο να συμβάλει στη βελτίωση του περιβάλλοντος στο κέντρο της Αθήνας, στην εξοικονόμηση ενέργειας και στη μείωση των δαπανών του κτιρίου. Παράλληλα, φιλοδοξεί να αποτελέσει παράδειγμα για την ανάληψη αντίστοιχων πρωτοβουλιών από άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.

Εικόνα 174. Φυτεμένο Δώμα στο Υπουργείο Οικονομικών, Αθήνα. Πηγή: ecology-salonika.org

162

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΜΕΝΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ (Ο.Λ.Π), Νέο Ικόνιο, Πέραμα, Μελέτη φυτεμένου δώματος: Ι. Μουζάκης & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Ε.Π.Ε, Πράσινη Στέγη DIADEM Green Roof Systems, Κατασκευή: Εμμανουήλ Μαθιουδάκης – Γεωπόνος, 2010.

Το πρώτο του κτίριο με φυτεμένο δώμα εκτατικού τύπου απέκτησε ο Ο.Λ.Π. ΑΕ. στο νεόδμητο κτίριο διοίκησης του Εμπορευματικού Σταθμού240(Προβλήτα Ι) στο Νέο Ικόνιο. Πρόκειται για ένα παθητικό σύστημα προστασίας του κελύφους του κτιρίου με θαμνώδη είδη, όπως λεβάντα και δεντρολίβανο, επιτυγχάνοντας έτσι μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων, τόσο το χειμώνα για θέρμανση, όσο και το καλοκαίρι για ψύξη. Το πράσινο δώμα αποτελεί ένα πρόσθετο αισθητικό στοιχείο του κτιρίου. Χαρίζει πράσινη θέα στους κατοίκους της περιοχής και αναβαθμίζει αισθητικά την περιοχή του Περάματος241.

Εικόνα 175. Φυτεμένο Δώμα Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς. Πηγή: www.olp.gr 240 241

www.econews.gr / Πράσινη ταράτσα από τον ΟΛΠ www.olp.gr / Παρακολούθηση Ποιότητας Περιβάλλοντος / Ενεργειακή διαχείριση.

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

163

ΝΕΟ ΑΜΑΞΟΣΤΑΣΙΟ ΗΛΠΑΠ, στο Ρουφ, Αθήνα, Αρχιτεκτονική Μελέτη: Τριποδάκης Αλέξανδρος, Μελέτη φυτεμένου δώματος: Πράσινη Στέγη – DIADEM Green Roof Systems, Κατασκευή: LANDCO LTD, Green Roof, Δάκης Μάκης – κατασκευαστής, 2008.

Στο δώμα του νέου αμαξοστασίου του ΗΛΠΑΠ στο Ρουφ242, δημιουργήθηκε η μεγαλύτερη πράσινη στέγη εκτατικού τύπου στην Ελλάδα επιφάνειας 6000 m2 ( 6 στρεμμάτων). Εφαρμόστηκε το σύστημα DIADEM243 150 σε όλη την έκταση του δώματος, ενώ σε μερικά σημεία τοποθετήθηκε διογκωμένη πολυστερίνη, ώστε να αυξηθεί το ύψος αλλά όχι και το βάρος της κατασκευής. Το φυτεμένο δώμα εξοικονομεί ενέργεια στο εσωτερικό του κτιρίου ενώ παράλληλα αποτελεί χώρο αναψυχής για τους υπαλλήλους. Πρόκειται για ένα χώρο πρασίνου που συμβάλει στη βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής244 αυξάνοντας το πράσινο σε μια τόσο επιβαρυμένη περιοχή της Αθήνας.

Εικόνα 176. Φυτεμένο Δώμα στο Νέο Αμαξοστάσιο του ΗΛΠΑΠ, Αθήνα, 2008. Πηγή: www.landco.gr 242

www.prasinistegi.gr www.prasinistegi.gr 244 www.oasa.gr / Περιβαλλοντικές Πρωτοβουλίες Ομίλου, Κατασκευή «Πράσινων Ταρατσών». 243

164

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

11Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ, Αθήνα, Αρχιτεκτονική Μελέτη: Κωνσταντίνος Χριστόπουλος, Φυτοτεχνική μελέτη: Νικόλαος Ρήγας, Κατασκευή: LANDCO LTD – ZITAKAT ATEBE.

“Ένα ζωντανό σχολείο που αναπνέει, δεσμεύει τα στοιχεία της φύσης και τα χρησιμοποιεί προς όφελος των χρηστών και του κτιρίου, και παράλληλα που αποτελεί πρότυπο περιβαλλοντικής διαδραστικότητας αυτό ήταν το ζητούμενο στην αρχιτεκτονική και στη φυτοτεχνική μελέτη που εκπονήθηκαν από το γραφείο μας σχεδιάζοντας το φυτεμένο δώμα στο 11ο δημοτικό σχολείο της Ηλιούπολης”, λέει χαρακτηριστικά η Σταυρούλα Κατσογιάννη245. Στόχος της προτεινόμενης διαμόρφωσης είναι246: -Η δημιουργία ενός ενιαίου χώρου που θα αποτελείται από τρεις μικρότερους, που θα εξυπηρετούν διαφορετικές λειτουργίες και ανάγκες. -Η ένταξη και η ενσωμάτωση του κτιρίου στο γύρω φυσικό περιβάλλον. -Η προστασία του κτιρίου εξασφαλίζοντάς του καλύτερη θερμομόνωση, υγρομόνωση, ηχομόνωση. -Η εξοικονόμηση ενέργειας. Καθοριστικό ρόλο για την υιοθέτηση της προτεινόμενης διαμόρφωσης αποτέλεσε η ευχάριστη και ασφαλής παραμονή και κίνηση των μαθητών στο χώρο του δώματος. Δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην περιφερειακή φύτευση για λόγους προστασίας, ενώ επιλέχτηκαν φυσικά υλικά όπως, ξύλο, βότσαλο, φλοιός πεύκου, συστατικά που θα αποτελέσουν τον καμβά για την αποτύπωση της βλάστησης. Βασικές παράμετροι που λήφθησαν υπόψη κατά το σχεδιασμό είναι247: -Η παροχή δυνατοτήτων για δραστηριότητες στα παιδιά του σχολείου με τη δημιουργία χώρων για παιχνίδι και για εκδηλώσεις εκπαιδευτικής κατεύθυνσης.

245

www.buildinggreen.gr / Πράσινη Στέγη στο Σχολείο, Σταυρούλα Κατσογιάννη, Γεωπόνος – Αρχιτέκτων Τοπίου, Νοέμβριος 2011. 246 www.buildinggreen.gr / Πράσινη Στέγη στο Σχολείο, Σταυρούλα Κατσογιάννη, Γεωπόνος – Αρχιτέκτων Τοπίου, Νοέμβριος 2011. 247 www.buildinggreen.gr / Πράσινη Στέγη στο Σχολείο, Σταυρούλα Κατσογιάννη, Γεωπόνος – Αρχιτέκτων Τοπίου, Νοέμβριος 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

165

-Η βιοκλιματική και αισθητική αναβάθμιση του χώρου. -Η άνετη προσπέλαση των μαθητών στον χώρο. -Η ευχάριστη και ασφαλής παραμονή στον χώρο. -Η αντοχή των υλικών στον χρόνο και τις καιρικές συνθήκες και οι μειωμένες απαιτήσεις τους για συντήρηση. -Η επιλογή των κατασκευαστικών και φυτικών υλικών να γίνεται έτσι ώστε η συνολική εγκατάσταση να φέρει το μικρότερο δυνατό φορτίο. -Οι επιφάνειες με τα δομικά υλικά που θα δημιουργηθούν, να καταλαμβάνουν την μικρότερη δυνατή έκταση, εξυπηρετώντας απλά τις όποιες κοινωνικές δραστηριότητες των μαθητών στον κήπο. -Η υιοθέτηση απλών, εφικτών τεχνικών εξοικονόμησης ενέργειας. -Η προστασία του κτιρίου. Βέβαια, απαραίτητη προϋπόθεση, για την σωστή κατασκευή του φυτεμένου δώματος είναι η εφαρμογή της σύγχρονης ολοκληρωμένης τεχνολογίας εγκατάστασης πολυεπίπεδης διαστρωμάτωσης φυτεμένου δώματος εκτατικού τύπου (extensive green roof), σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές κατασκευής φυτεμένων δωμάτων FLL Guidelines – 2002, τις προδιαγραφές της ΠΕΕΓΕΠ (Πανελλήνιας Ένωσης Επαγγελματιών Γεωπόνων Έργων Πρασίνου) και την Ευρωπαϊκή νομοθεσία CPV 45112714-3(Landscaping Work for Roof Gardens)248.

Εικόνα 177. Κάτοψη Φυτεμένου Δώματος στο 11 Δημοτικό Σχολείο Ηλιούπολης, Αθήνα. Πηγή: urbanpoints.blogspot.gr 248

www.buildinggreen.gr / Πράσινη Στέγη στο Σχολείο, Σταυρούλα Κατσογιάννη, Γεωπόνος – Αρχιτέκτων Τοπίου, Νοέμβριος 2011.

166

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

ΔΙΠΛΟΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ, Αθήνα, Αρχιτεκτονική Μελέτη: Ιωάννης Βλαχιώτης, 2002-2003.

Πρόκειται για ένα κτίριο κατοικίας, με εντατικό φυτεμένο δώμα που δημιουργήθηκε, τόσο για λόγους αισθητικούς όσο και για λόγους βιοκλιματικούς. Το υπόστρωμα της βλάστησης, δεν έχει σε όλα τα σημεία το ίδιο πάχος, κυμαίνεται από 30 cm έως 80cm. Πρόκειται για ένα από τα λίγα ίσως και το μοναδικό εντατικό φυτεμένο δώμα στην Ελλάδα που σε ένα τμήμα του έχει κλίση 25ο. Το συνολικό μέγεθος της φύτευσης είναι 150m2. Το φορτίο του φυτοδώματος, είχε υπολογιστεί στον αρχικό σχεδιασμό του κτιρίου. Τα είδη των φυτών που φιλοξενεί είναι ρίγανη, δεντρολίβανο, κυπαρίσσι, συκιά, κέδρος, μουριά, πικροδάφνες, κληματαριές, ελιές, φραουλιές και μυρτιές. Για την βιωσιμότητα του κήπου έχει τοποθετηθεί αρδευτικό σύστημα. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο ιδιοκτήτης η συντήρηση και η άρδευση της βλάστησης του δώματος είναι ίδια με την αυτήν που απαιτεί ένας κήπος στην στάθμη του εδάφους.

Εικόνα 178. Διπλοκατοικία στην Άνω Ηλιούπολη, Αθήνα. Πηγή: Βαβανού Αντωνία

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

Εικόνα 179. Διπλοκατοικία στην Άνω Ηλιούπολη, Αθήνα. Πηγή: Βαβανού Αντωνία

Εικόνα 180. Διπλοκατοικία στην Άνω Ηλιούπολη, Αθήνα. Πηγή: Βαβανού Αντωνία

167

168

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

Εικόνα 181. Διπλοκατοικία στην Άνω Ηλιούπολη, Αθήνα. Πηγή: Βαβανού Αντωνία

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

169

“ΑΛΩΝΙ”, ΕΞΟΧΙΚΟ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΠΑΡΟ, Αρχιτεκτονική Μελέτη: decaARCHITECTURE, Αλέξανδρος Βαίτσος, Carlos Loperena, Έλενα Ζαμπέλη, 2008.

“Το “Αλώνι” είναι μια εξοχική κατοικία 170 m2. Η πρόταση χρησιμοποιεί το παράδειγμα των ξερολιθικών τοίχων αντιστήριξης του παρελθόντος με σκοπό να πλάσει ένα νέο τεχνητό τοπίο τόσο για υπαίθρια όσο και για οικιακή χρήση. Η θέση του σπιτιού βρίσκεται σε μία φυσική σέλλα όπου συναντιούνται δύο λόφοι. Στο άξονα Βορρά-Νότου η κλίση της γης ανεβαίνει ανάμεσα στους δύο λόφους ενώ στον άξονα Ανατολής-Δύσης το τοπίο κατεβαίνει, απελευθερώνοντας φυγές προς της θάλασσα και στις δύο κατευθύνσεις” 249.

Εικόνα 182. “Αλώνι”, Κατοικία στην Αντίπαρο, Κυκλάδες. Πηγή: www.tovima.gr 249

www.domesindex.com / Αλώνι.

170

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

“Δύο επιμήκεις πέτρινοι τοίχοι γεφυρώνουν τους λόφους, επιτρέπουν στην κατοικία να «φωλιάσει» στην εσοχή αυτή και διατηρούν ταυτόχρονα τη συνέχεια του τοπίου που απλώνεται ανενόχλητο από πάνω της. Αυτή η απλή στρατηγική σβήνει τα όρια της κατοικίας και εξαφανίζει τον όγκο της από την ευρύτερη κορυφογραμμή του νησιού. Το σπίτι απολαμβάνει τη θέα και δημιουργεί μία συμπαγή αλλά και πλούσια σχέση με το έδαφος. Η ονομασία της κατοικίας, Αλώνι, αναφέρεται στο ερειπωμένο πέτρινο αλώνι που βρέθηκε στο οικόπεδο και διατηρήθηκε ως μέρος του αγροτικού παρελθόντος της περιοχή” 250. Σε αυτό το παράδειγμα το φυτεμένο δώμα είναι ένα βασικό στοιχείο του σχεδιασμού, το οποίο ενσωματώνει το κτίριο στο άγονο και τραχύ έδαφος των Κυκλάδων. Διαδραματίζοντας τον ρόλο του φυσικού εδάφους καλύπτει την κατοικία προσφέροντας τόσο αισθητικά όσο και βιοκλιματικά οφέλη. Ο τύπος της φύτευσης που έχει επιλέγει είναι χαμηλή βλάστηση και θάμνοι από την τοπική χλωρίδα του νησιού, έτσι ώστε να προσαρμόζονται στις δύσκολες καιρικές συνθήκες των Κυκλαδίτικων νησιών με τους δυνατούς ανέμους και την ξηρασία.

Εικόνα 183. “Αλώνι”, Κατοικία στην Αντίπαρο, Κυκλάδες. Πηγή: www.buildnet.gr

250

www.domesindex.com / Αλώνι.

Φυτεμένα Δώματα / Ελλάδα

Εικόνα 184. “Αλώνι”, Κατοικία στην Αντίπαρο, Κυκλάδες. Πηγή: www.lifo.gr

Εικόνα 185. “Αλώνι”, Κατοικία στην Αντίπαρο, Κυκλάδες. Πηγή: www.tovima.gr

171

172

Φυτεμένα Δώματα / Συμπεράσματα

Εικόνα 186. Εικόνα των “ερημοποιημένων” δωμάτων της Αθήνας. Πηγή: www.caspercomci.com

Εικόνα 187. Εικόνα της Αθήνας με φυτεμένα δώματα. Επεξεργασία: Βαβανού Αντωνία

Φυτεμένα Δώματα / Συμπεράσματα

173

Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμπερασματικά λοιπόν, καθίσταται σαφές ότι στις πόλεις μας έχει ανατραπεί η ισορροπία μεταξύ της φύσης και του αστικού χώρου και η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει φτάσει στο απροχώρητο. Η αντιμετώπιση αυτής της επιβαρυμένης κατάστασης ήταν και είναι δύσκολη. H φύση πρέπει να εισδύσει και πάλι στις πόλεις, αφού τα οφέλη της δεν μπορούν να προσομοιαστούν με κανένα τεχνητό μέσο. Εφόσον λοιπόν δεν υπάρχει χώρος για να τοποθετηθεί η βλάστηση στο έδαφος, δίπλα στα κτίρια όπου ανήκει, προσαρμόστηκε μερικά επίπεδα υψηλότερα, πάνω από τα κτίρια. Έγινε προσπάθεια να αξιοποιηθούν σημεία της πόλης που παρόλο ότι ανήκουν στους “κοινόχρηστους” χώρους, είναι συνήθως υποβαθμισμένα και δεν τα οικειοποιείται κανείς. Αυτά είναι τα δώματα. Ειδικά τα δώματα των ελληνικών αστικών πολυκατοικιών και των κτιρίων γραφείων, παραδόξως, δεν αποτέλεσαν ποτέ μέρος του σχεδιασμού, ήταν απλά απολήξεις των κλιμακοστασίων, μέρος για τους ηλιακούς συλλέκτες, τις κεραίες και γενικότερα ένας ερημοποιημένος χώρος της πόλης τον οποίο κανείς δεν ήθελε να βλέπει ή να βρίσκεται. Μια από τις λύσεις φαίνεται να είναι και τα φυτεμένα δώματα, τα οποία μπορούν τόσο να βοηθήσουν στον “καθαρισμό” του αστικού ιστού, από ρυπογόνες ουσίες όσο και να δημιουργήσουν μια καινούργια εικόνα και χρήση για την πέμπτη όψη των κτιρίων. Μπορούν όμως να αποτελέσουν λύση για την Ελλάδα με το ξηρό και θερμό κλίμα; Ή είναι μια αντιγραφή προτύπων της βόρειας Ευρώπης; Τα φυτοδώματα έχουν τη δυνατότητα να εδραιωθούν στο ελληνικό αστικό τοπίο, καθώς μπορούν να αναπτυχθούν όχι μόνο σε καινούργιες κατασκευές αλλά και σε υφιστάμενα κτίρια τα οποία έχουν πρώτα ελεγχθεί για τη στατική στους επάρκεια. Με τη συνεργασία αρχιτεκτόνων, στατικών και γεωπόνων, με δημιουργικότητα και φαντασία μπορούμε να ξεφύγουμε από τα στερεότυπα, δημιουργώντας φυτεμένα δώματα κατάλληλα για τις συνθήκες του τόπου μας. Παράλληλα, για την αποφυγή κατανάλωσης πόσιμου νερού για το πότισμα των φυτοδωμάτων, μπορούν να βρεθούν απλοί τρόποι συλλογής και διαχείρισης των όμβριων υδάτων που σήμερα είναι ανεκμετάλλευτα ή ακόμα καθαρισμός και

174

Φυτεμένα Δώματα / Συμπεράσματα

επανάχρηση των λεγόμενων “γκρίζων” νερών, δηλαδή των νερών από τις αποχετεύσεις, τα λουτρά, τους νεροχύτες κ.λπ. Όπως είχε πει και ο Le Corbusier, σχετικά με τη φύτευση στα δώματα, σε μια διάλεξη του: “Εσείς θα τοποθετήσετε το χώμα και τα άλλα θα τα αναλάβει ο Θεός και τα πουλιά”, εξηγώντας ότι η ανάπτυξη των φυτών θα γίνει από τους σπόρους που μεταφέρουν τα πουλιά και ο άνεμος, και το πότισμα θα το αναλάβει η βροχή. Αυτό που χρειάζεται είναι σωστή, επαρκής πληροφόρηση και φυσικά τα κατάλληλα οικονομικά κίνητρα από πλευράς κράτους. Στόχος μιας τέτοιας περιβαλλοντικής πολιτικής πρέπει να είναι μια μακροπρόθεσμη και συνολική εφαρμογή. Τέλος, η εργασία αυτή επιχείρησε να συμβάλει στην κατανόηση της δομής, της χρήσης και γενικότερα της λειτουργίας των φυτεμένων δωμάτων, η οποία δεν περιορίζεται μόνο σε κτίρια. Τα φυτεμένα δώματα, μπορούν να αναβαθμίσουν ενεργειακά και περιβαλλοντικά πυκνοδομημένες πόλεις, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία μιας βιώσιμης αστικής ανάπτυξης.

Εικόνα 188. Πηγή: sundial.csun.edu

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

175

Ε. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ.3 ΒΛΑΣΤΗΣΗ / Γ.3.3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΥΤΩΝ ΓΙΑ ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ

Με βάση το πάχος του υποστρώματος1: -Βλάστηση αγριόχορτων- χόρτου- βοτάνων για πάχος υποστρώματος 14-18 cm. Τα είδη των φυτών που επικρατήσαν είναι: -Festuca rubra genuine. -Festuca rubra commutate. -Festuca ovina -Festuca glauca -Festuca scorparia -Poa pratensis -Poa pratensis angustifolia -Agrostis tenuis -Carex digitata -Bromus erectus -Carex flacca -Carex humilis -Stipa pennata -Stipa ucrainica

Αυτά τα χόρτα αναμειγνύονται με πρόσθετα είδη χόρτων και βοτάνων, τοπικά εξειδικευμένα, στο βαθμό που οι ιδιότητες τους είναι παρόμοιες. Μια απλή σύνθεση η οποία σχηματίζει μια πυκνή δομή βλάστησης παρουσιάζεται στον Πίνακα 1. Το πλεονέκτημα της είναι ότι, όταν η περίμετρος της φυτεύεται ή σπέρνεται με θυμάρι, επειδή είναι σταθερό, χρειάζεται λιγότερη υγρασία και ότι το χειμώνα σχηματίζει πυκνή δομή.

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 44.

176

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

Μείγματα αγριόχορτων για πυκνή δομή βλάστησης2 -25% Festuca rubra gen. -20% Festuca rubra com. -20% Festuca ovina -30% Poa pratensis -5% Agnostis tenuis Πίνακας 1 : Μείγματα αγριόχορτων.

Η Ερευνητική Εταιρεία της Ανάπτυξης/ Διαμόρφωσης υπαίθρου για μια Φύτευση μείγματος Χόρτου – Βοτάνων συστήνει το μείγμα που παρουσιάζεται στον Πίνακα 2, ως σύνηθες μείγμα υλικού σποράς (RSM) για την εκτατική φύτευση. Σύνηθες μείγμα υλικού σποράς για εκτατική βλάστηση χόρτων-βοτάνων3 -2% Agrostis capillaries -5% Anthoxanthum odoratum -10% Festuca ovina duriuscula -10% Festuca ovina tenuifolia -10% Festuca rubra commutate -10% Festuca rubra trichophylia -10% Poa compressa -15% Poa pratensis -1.5% Achillea millefolium -2% Allium schoenoprasum -3% Anthemis tinctoria -2% Campanula rotundifolia -6% Dianthus carthusianorum -6% Dianthus deltoids -1% Hieracium pilosella -2% Leucanthemum vulgare -2% Petrorhagia saxifrage -6% Prunella grandiflora -1.5% Thymus pulegioides -2% Thymus serphyllum Πίνακας 2: Κανονικό μείγμα υλικού σποράς για εκτατική βλάστηση αγριοβοτάνων – αγριόχορτων κατά FLL. 2

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 45. 3 Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 46.

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

177

Ο Kolb και Schwarz (1999) συστήνουν ως μια σύνθεση μεγάλης ποικιλίας και οπτικά ενδιαφέρουσα το μείγμα που παρουσιάζεται στον Πίνακα 3. Αποτελείται κατά 70% από θάμνους και μόνον κατά 30% από χόρτα και δεν σχηματίζει τόσο πυκνή δομή βλάστησης, όσο το καθαρό μείγμα χόρτου που προαναφέρθηκε. Πολύχρωμο μείγμα χόρτων βοτάνων4 -10% Sesleria albicans -7% Briza media -2% Anthoxanthum odoratum -10% Festuca ovina vulgraris -2% Poa compressa -2% Achillea millefolium -4% Allium schoenaprasum -6% Anthemis tinctoria -2% Campanula rotundifolia -6% Diathus deltoids -3% Hieracium pilosella -4% Leucanthemum vulgare -4% Petrorhagia saxifrage -5% Prunella gandiflora -3% Thymus pulegiodes -3% Thymus serpyllum -4% Geranium robertianum -4% Plantago lanceolata -2% Potentilla argentea -6% Ranunculus bulbosus -5% Sanguisorba minor Πίνακας 3: Μείγμα χόρτων – βοτάνων (κατά Kolb και Schwarz, 1999).

Για όλα τα μείγματα που προαναφέρθηκαν απαιτείται ένα πάχος υποστρώματος 1216 cm. Σε στέγες μικρής κλίσης των 5ο-10ο και για μειωμένες απαιτήσεις πυκνότητας της βλάστησης αρκούν και 10-12 cm. Όταν είναι επιθυμητή η πυκνή δομή της βλάστησης και η κλίση της στέγης κυμαίνεται από τις 15ο ως τις 30ο, πρέπει να εξασφαλιστεί πάχος υποστρώματος τουλάχιστον 15 cm, όχι όμως μεγαλύτερο των 18 cm

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 46.

178

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

-Στέγες βοτάνων για πάχος υποστρώματος 12-15 cm. Στον πίνακα 4 φαίνονται οι επιλογές για θάμνους εκτατικής φύτευσης. Αυτά τα είδη, με εξαίρεση το θυμάρι, δεν δημιουργούν πολύ υψηλές και πυκνές φυτικές δομές, ιδιαίτερα το χειμώνα, όμως είναι κατάλληλα για τον οπτικό εμπλουτισμό των στεγών χόρτου. Θάμνοι για εκτατική φύτευση5 -allium moly -allium schoenoprasum -alyssum montanum -antennaria aprica -arenaria tetraquetra -campanula garganica -campanula sarmatica -cerastium biebersteinii -cerasticum tomentosum var. colomnae -dianthus anatolicus -dianthus carthusianorum -dianthus petraeus -dianthus plumarius -helianthenum nummularium -paronychia argentea -prunella grandiflora -thymus pseudolanuginosus -thymus pulegioides -thymus serpyllum Πίνακας 4: Θάμνοι για εκτατική φύτευση (κατά Kolb και Schwarz 1999 και σύμφωνα με τα δεδομένα εταιρειών).

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 47.

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

179

Επιλογή φυτών που αντέχουν στην ξηρασία για πάχος υποστρώματος 5-8 cm.6 Χυμώδη φυτά: -sedum acre -sedum album -sedum anacampseros -sedum cauticola -sedum cyaneum -sedum ewersil -sedum floriferum -sedum hispanicum -sedum hybrudum -sedum kamtschaticum -sedum krajinae -sedum lydium -sedum refelexum -sedum selskianum -sedum sexangulare -sedum spurium -sempervivella sedoides -sempervivum arachnoideum -sempervivum montanum -sempervivum tectorum Πρασοειδή είδη: -allium atropurpureum -allium flavum var. minus -allium montanum -allium oreophilum -allium schoenoprasum Χόρτα: -bromus tectorum -carex humilis -carex ornithopoda -festuca punctoria -festuca vivipara -poa pratensis angustifolia

-poa bulbosa -poa compressa Πίνακας 5: Επιλογή φυτών που αντέχουν στην ξηρασία για πάχος υποστρώματος 5-8 cm. 6

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 48.

180

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

-Βρύα και πόες για πάχος υποστρώματος 3-5 cm. Είδη βρύων για πάχος υποστρώματος 3-5 cm.7 -ceratodon purpurelis -campothecium sericeum -synthrichia ruralis -schistidium apocarpum -barbula convolute -brachythecium rutabuum -bryum argenteum -hypnum cypressiforme Πίνακας 6: Βλάστηση βρύων – ποών για πάχος υποστρώματος 3-5 cm (σύμφωνα με το Ινστιτούτο Υπαίθρου για την Δόμηση NRW 1998).

Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009, σελ 49.

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

181

Γ.4 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ / Γ.4.2 ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

2.1 ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ/ ΔΡΟΣΙΣΜΟΣ ΚΤΙΡΙΟΥ

Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος 4/2013, Ενεργειακή Συμπεριφορά Φυτεμένων Δωμάτων, άρθρο του Θεόδωρου Γ. Θεοδοσίου, δρ. πολιτικού μηχ. λέκτορα Εργαστηρίου Οικοδομικής και Φυσικής των Κτιρίων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., σελ 61-64. Κατά την τελευταία δεκαετία, η ενεργειακή συμπεριφορά αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας. Τα συμπεράσματα που έχουν προκύψει μέχρι τώρα φανερώνουν την ισχυρή εξάρτηση της ενεργειακής συμπεριφοράς από τις τοπικές κλιματικές συνθήκες, το είδος των φυτών αλλά και τα χαρακτηριστικά των κηπευτικών στρώσεων. Ειδικά για τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στο μεσογειακό χώρο, τα συμπεράσματα παρουσιάζουν σημαντική σύγκλιση ως προς την επίδραση των κηπευτικών στρώσεων στην οροφή του κτιρίου. Μια πρώτη διαπίστωση που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι η ενεργειακή συμπεριφορά του φυτεμένου δώματος είναι πολύ διαφορετική κατά τη θερμή και κατά την ψυχρή περίοδο του έτους. Η σύγκριση των θερμοκρασιών που αναπτύσσονται σε ένα συμβατικό δώμα και σε ένα φυτεμένο δώμα είναι ενδεικτική της συμβολής του φυτεμένου δώματος στις θερμικές ροές. Τα σχετικά διαγράμματα παρουσιάζουν τις θερμοκρασίες που αναπτύσσονται σε αντίστοιχες θέσεις μεταξύ ενός συμβατικού θερμομονωμένου δώματος και ενός επίσης θερμομονωμένου φυτεμένου δώματος με αποστραγγιστική στρώση από κίσσηρη. Το χειμώνα η προστασία των κηπευτικών στρώσεων περιορίζεται στη μείωση των θερμοκρασιακών διακυμάνσεων κάτω από τον κήπο, ωστόσο οι μέσες ημερήσιες τιμές θερμοκρασίας που αναπτύσσονται κάτω από την στεγανοποιητική στρώση και στα δυο δώματα είναι παραπλήσιες. Επομένως, παραπλήσιες είναι και οι θερμικές απώλειες που παρουσιάζουν οι δυο τύποι δώματος. Παρόλο που η έρευνα δείχνει ότι το χειμώνα το φυτεμένο δώμα δεν παρουσιάζει καλύτερη θερμική συμπεριφορά σε σχέση με ένα συμβατικό, η προστασία της στεγανοποιητικής στρώσης από τις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις και την ηλιακή ακτινοβολία είναι σημαντική, οδηγώντας σε επιμήκυνση της διάρκειας ζωής της.

182

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

Σε ανάλογες κατασκευές στο εξωτερικό αναφέρονται φυτεμένα δώματα στα οποία η στεγανοποίηση κάτω από τις κηπευτικές στρώσεις λειτουργεί χωρίς προβλήματα εδώ και 100 χρόνια περίπου. Πειράματα σε διατάξεις φυτεμένου δώματος σε ψυχρότερα κλίματα στις οποίες η αποστράγγιση γίνεται με ειδικές αποστραγγιστικές μεμβράνες, δείχνουν ότι σε ένα ορισμένο βαθμό επιβεβαιώνεται η παλιά αντίληψη περί πρόσθετης θερμομονωτικής προστασίας δεδομένου ότι ο ακίνητος αέρας στις κοιλότητες της μεμβράνης συμβάλει στη μείωση των θερμικών απωλειών. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια τα αναμενόμενα οφέλη είναι παραπλήσια ενός αεριζόμενου δώματος και σε κάθε περίπτωση οι κηπευτικές στρώσεις δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την προστασία που προσφέρει η θερμομονωτική στρώση. Κατά τη θερμή περίοδο του έτους η επίδραση των κηπευτικών στρώσεων είναι σημαντική. Η σημαντική καταπόνηση των εκτεθειμένων στρώσεων του συμβατικού δώματος οδηγεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες της εκτεθειμένης στρώσης. Η παρουσία θερμομονωτικής στρώσης δεν εξαλείφει τη θερμική επιβάρυνση του χώρου που βρίσκεται κάτω από το δώμα. Αντίθετα, στο φυτεμένο δώμα η σκίαση που παρέχει το φύλλωμα δεν επιτρέπει ανάλογη θερμική καταπόνηση. Σε οποιαδήποτε κατασκευή η λειτουργία της σκίασης θα μείωνε τις θερμοκρασίες της εκτεθειμένης επιφάνειας της κατασκευής αλλά προφανώς δεν θα οδηγούσε σε θερμοκρασίες ακόμη και μικρότερες του ατμοσφαιρικού αέρα. Στην περίπτωση του φυτεμένου δώματος τα εξατμιστικά φαινόμενα που εμφανίζονται όταν προσπίπτει η ηλιακή ακτινοβολία συμβάλλουν στην απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας και στην ψύξη των επιφανειών και του αέρα γύρω και κάτω από τα φυτά σε θερμοκρασίες χαμηλότερες του αέρα. Το νωπό χώμα, το οποίο έρχεται σε επαφή με αυτές τις χαμηλές θερμοκρασίες λειτουργεί ως θερμικός ταμιευτήρας. Η αυξημένη θερμική μάζα έχει ως αποτέλεσμα οι συμπαγείς στρώσεις του φυτεμένου δώματος να παραμένουν σε θερμοκρασίες χαμηλότερες όχι μόνο σε σχέση με αντίστοιχα μεγέθη του συμβατικού δώματος, αλλά και του αέρα στο θερμό τμήμα της ημέρας.

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

183

Όπως έχει επιβεβαιωθεί και από άλλα πειράματα σε περιοχές με παρόμοιο κλίμα με της Ελλάδας, οι κηπευτικές στρώσεις το καλοκαίρι όχι μόνο δεν λειτουργούν ως πρόσθετη θερμομονωτική στρώση αλλά αντίθετα αντιστρέφουν τη ροη θερμότητας, με αποτέλεσμα ο χώρος κάτω από το φυτεμένο δώμα όχι μόνο προστατεύεται από θερμική επιβάρυνση αλλά ψύχεται, ακόμη και αν αποτελεί χώρο που ψύχεται με τη βοήθεια μηχανικής ψύξης. Στην περίπτωση κατά την οποία αντί της αποστραγγιστικής στρώσης κοκκώδους μορφής χρησιμοποιούνταν ειδικά αποστραγγιστικά φύλλα, η πρόσθετη θερμομονωτική προστασία που παρέχει ο αέρας που εγκλωβίζεται στις κοιλότητες της αποστράγγισης λειτουργεί περισσότερο ως θερμομονωτική στρώση, μειώνοντας την επαφή των ψυχρών κηπευτικών στρώσεων με τις συμπαγείς δομικές στρώσεις και όχι ως παθητικό σύστημα ψύξης. Ακόμη και τότε όμως εξακολουθεί να υπερτερεί έναντι ενός αντίστοιχα θερμομονωμένου συμβατικού δώματος, όπως και κατά τη χειμερινή περίοδο. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση απουσίας άρδευσης, οπότε τα εξατμιστικά φαινόμενα εξασθενούν. Σε αυτήν την περίπτωση οι πρόσθετες στρώσεις περιορίζονται στην παροχή σκίασης στις συμπαγείς στρώσεις του δώματος. Ο τύπος του δώματος επηρεάζει επίσης την ένταση με την οποία ένα φυτεμένο δώμα συμμετέχει στην ενεργειακή συμπεριφορά της κατασκευής. Από ενεργειακή άποψη, οι εκτατικού τύπου κήποι παρουσιάζουν πολύ ήπια μεταβολή της συμπεριφοράς ενός δώματος, σε αντίθεση με τους εντατικού τύπου κήπους, οι οποίοι μεγιστοποιούν τα οφέλη που αναμένει κανείς από μια τέτοια κατασκευή.

184

Φυτεμένα Δώματα / Παράρτημα

Γ.4 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΦΥΤΕΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΩΝ / Γ.4.2 ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

2.1 ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ/ ΔΡΟΣΙΣΜΟΣ ΚΤΙΡΙΟΥ

Με τη διαδικασία της εξατμισοδιαπνοής, τα φυτά συμβάλλουν στην εξατμιστική ψύξη της οροφής παρέχοντας έτσι δροσισμό8. “Η βιολογική διεργασία της εξατμισοδιαπνοής, η οποία είναι μια συνδυασμένη λειτουργία εξαναγκασμένης και ελεύθερης εξάτμισης νερού στην επιφάνεια του φυλλώματος και του χώματος και οδηγεί στην

απορρόφηση

θερμότητας

στη

ζώνη

της

βλάστησης.

εξατμισοδιαπνοή έχει ως στόχο την προστασία του φυτού από την υπερθέρμανση. Ως εκ τούτου εμφανίζεται αυξημένη κατά τη θερμή περίοδο του έτους και περιορίζεται σημαντικά κατά τη χειμερινή περίοδο, ειδικά όταν διακόπτεται η άρδευση. Αποτελεί το κυρίαρχο μέγεθος που εμφανίζεται στις κηπευτικές στρώσεις, σημαντικότερο ακόμη και της σκίασης και εξαρτάται από το είδος των φυτών. Φυτά με αξιόλογες ανάγκες σε νερό, καταναλώνουν περίπου το 95% του νερού άρδευσης για να ψύχουν το φύλλωμα και τον αέρα που έρχεται σε επαφή με αυτό, μειώνοντας τη θερμοκρασία αέρα στο φύλλωμα σε επίπεδα χαμηλότερα της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας. Αντίθετα, στην περίπτωση φυτών χωρίς ιδιαίτερες ανάγκες άρδευσης και σε φυτεμένα δώματα χωρίς τακτική άρδευση, αυτό το φαινόμενο είναι εξαιρετικά μειωμένο9”.

Μηλιάδη Μαρία, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη οροφή, Αθήνα 2010. 9 Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος 4/2013, Ενεργειακή Συμπεριφορά Φυτεμένων Δωμάτων, άρθρο του Θεόδωρου Γ. Θεοδοσίου, δρ. πολιτικού μηχ. λέκτορα Εργαστηρίου Οικοδομικής και Φυσικής των Κτιρίων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., σελ 58-64.

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

185

Ζ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Gernot Minke, Φύτευση Στεγών απλά και αποτελεσματικά, Θεσσαλονίκη-Ξάνθη: Παρατηρητής της Θράκης Α.Ε., 2009. Ελένη Ανδρεαδάκη, Βιοκλιματικός Σχεδιασμός, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2006. Αθανάσιος Αραβαντινός, Πολεοδομικός Σχεδιασμός-για μια βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Αθήνα: Συμμετρία, 2007. Λένα Μάντζιου, Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα: Έργον ΙV, Εκδόσεις Αρχιτεκτονικών Βιβλίων, 2009. Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Εισαγωγή στην μοντέρνα Αρχιτεκτονική, Σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π., Σημειώσεις για το μάθημα Ιστορία και Θεωρία 5: Μοντερνισμός, Αθήνα, 2008. Χαράλαμπος Θ. Μπούρας, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Πρώτος Τόμος , Αθήνα: Συμμετρία, 1999. Le Corbusier, Για μια Αρχιτεκτονική, Μετάφραση Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Αθήνα: Εκδόσεις Εκκρεμές, Β’ έκδοση, 2005. Κώστας Μωραΐτης, Το τοπίο, πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου, Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2005. Γεώργιος Σφήκας, Δέντρα και Θάμνοι της Ελλάδας, Αθήνα: Efstathiadis Group, 1998. Neufert, Οικοδομική & Αρχιτεκτονική Σύνθεση, Αθήνα: Μ. Γκιούρδας, 2007. Διόδωρος Σικελιώτης, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία “Οι Έλληνες”, Άπαντα 2, Βίβλος Δευτέρα, Παράγραφος 10, Εκδόσεις Οδυσσέας Χατζόπουλος, Κάκτος 1997. Susan K. Weiler – Katrin Scholz-Barth, Green Roof Systems, New Jersey: John Wiley & Sons, 2009. James Wines, Green Architecture, Italy: Taschen, 2000. Brian Edwards, Green Architecture, London: Wiley-Academy, 2001.

186

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

Nigel Dunnett/Noel Kingsbury, Toits et murs vegetaux, Saint Joseph: Editions du Rouergue, 2008. Philip Jodidio, Green Architecture Now, Italy: Taschen, 2009. Michael Van Valkenburgh Associates Design for the Headquarters of the American Society of Landscape Architects, Green Roof-A case study, New York: Princeton Architectural Press, 2007. Pierre Restany, The power of art, Hundertwasser, the painter-king with five skins, Germany: Taschen 2003. Michel Jacques, Yves Brunier, landscape architect paysagiste, France: Arc en reve centre d’architecture, 1996. Francisco Asensio Cerver, International Landscape Architecture, Spain: Francisco Asensio Cerver, 1997.

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ/ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ/ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Γαλιφιανάκης Βασίλειος, Μεταπτυχιακή εργασία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Πράσινες Στέγες-μια πρόκληση για τις πόλεις, Αθήνα 2007. Τσαμπίκα Μιχαλάκη, Διπλωματική Εργασία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Τα φυτεμένα δώματα και η συμβολή τους στον αστικό χώρο, Αθήνα 2007. Αθανασούλα Δανάη / Κυριοπούλου Βασιλική, Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Πράσινη Ασπίδα πάνω από την πόλη, Αθήνα 2009. Μαντζαβά Αθανασία-Ουρανία / Ρομπότα Μαρία, Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Το φυτεμένο δώμα και η συμβολή του στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, Αθήνα 2009. Βερβέρης Δημήτρης, Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Το “πράσινο” κτήριο: το κτήριο ως τοπίο φύτευσης, η αρχιτεκτονική ως τοπίο, Αθήνα 2009. Σκούρα Σταυρούλα, Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεύοντας το δώμα-φυτεύοντας το κτήριο, Αθήνα 2011.

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

187

Μηλιάδη Μαρία, Διπλωματική Εργασία ,Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση Θερμικής Συμπεριφοράς Κτιρίου με Φυτεμένη Οροφή, Αθήνα 2010. Πηγή: http://dspace.lib.ntua.gr/bitstream/123456789/3509/3/miliadim_greenroof.pdf Σκουτάρης Μιχάλης, Διπλωματική Εργασία, Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Προσομοίωση θερμικής συμπεριφοράς κτιρίου με φυτεμένη στέγη κατά τη θερινή περίοδο, Αθήνα 2009. Πηγή: http://dspace.lib.ntua.gr/bitstream/123456789/3016/3/skoutarism_plantedroof.pdf Αντωνίου Αικατερίνη, Διπλωματική Εργασία, Πολιτικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Φυτεμένα Δώματα: Παράδειγμα Θεωρητικής Εφαρμογής σε κτίριο σχ. ΠΟΛ. ΜΗΧ. Ε.Μ.Π. Ζωγράφου, Αθήνα 2009. Πηγή:http://dspace.lib.ntua.gr/bitstream/123456789/6089/1/%CE%94%CE%99%CE% A0%CE%9B%CE%A9%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97%20%CE%95 %CE%A1%CE%93%CE%91%CE%A3%CE%99%CE%91.pdf Φέτση Θεοδώρα, Γεωπόνος Γ.Π.Α., Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Μάθημα: Περιβαλλοντικές Συνιστώσες του Σχεδιασμού και της Οικιστικής Ανάπτυξης Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Ο επαναπροσδιορισμός του αστικού πράσινου στον αστικό ιστό. Η περίπτωση των φυτεμένων δωμάτων και κάθετων φυτεύσεων, Αθήνα 2012. Πηγή:http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&ved=0C D0QFjAD&url=http%3A%2F%2Fcourses.arch.ntua.gr%2Ffsr%2F142533%2Fergasia%2 520Fetsh%2520ueodvra.pdf&ei=3pCXUd6ELJGu4QTTroHgDg&usg=AFQjCNHXOjPtYiU PqvH1EqMvZepvDPb90w&bvm=bv.46751780,d.bGE Ευάγγελος Λώλης , Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Rosmarinus officinalis “Prostratus” και Teucrium chamaedrys σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. Πηγή: http://dspace.aua.gr/xmlui/bitstream/handle/10329/2661/Lolis_E.pdf?sequence=1

188

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

Λαμπρινή Ποδαροπούλου, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Επίδραση του τύπου και του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών Mentha pulegium, Phlomis fruticosa και Ηyssopus officinalis σε σύστημα φυτοδώματος, Αθήνα 2011. Πηγή:http://dspace.aua.gr/xmlui/bitstream/handle/10329/3552/Podaropoulou_L.pd f?sequence=1 Περγιαλιώτη Νίκη, Μεταπτυχιακή Μελέτη, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής-Εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, Διερεύνηση του είδους και του βάθους του υποστρώματος καθώς και της συχνότητας άρδευσης στην ανάπτυξη των ξηροφυτικών ειδών Helichrysum italicum και Helichrysum orientale σε συνθήκες φυτοδώματος, Αθήνα 2010. Πηγή:http://dspace.aua.gr/xmlui/bitstream/handle/10329/163/%CE%A0%CE%B5%C F%81%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7%20%CE%9 D%CE%AF%CE%BA%CE%B7.pdf?sequence=1 Δανιηλίδου Ελένη , Διατριβή Ειδίκευσης , Πανεπιστήμιο Πατρών, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Περιβαλλοντικές Επιστήμες, Πειραματική Καλλιέργεια φυτών με στόχο εφαρμογές για την προστασία του περιβάλλοντος, ΠΕ Γεωπόνος, Πάτρα 2010. Πηγή:http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/4793/1/%CE%A0%CE%95 %CE%99%CE%A1%CE%91%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97%20%CE %9A%CE%91%CE%9B%CE%9B%CE%99%CE%95%CE%A1%CE%93%CE%95%CE%99%CE %91%20%CE%A6%CE%A5%CE%A4%CE%A9%CE%9D%20%CE%9C%CE%95%20%CE%A 3%CE%A4%CE%9F%CE%A7%CE%9F%20%CE%95%CE%A6%CE%91%CE%A1%CE%9C%C E%9F%CE%93%CE%95%CE%A3%20%CE%93%CE%99%CE%91%20%CE%A4%CE%97%C E%9D%20%CE%A0%CE%A1%CE%9F%CE%A3%CE%A4%CE%91%CE%A3%CE%99%CE% 91%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%20%CE%A0%CE%95%CE%A1%CE%99%CE%92%CE% 91%CE%9B%CE%9B%CE%9F%CE%9D%CE%A4%CE%9F%CE%A3.pdf Φουτρή Αγγελική, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών “Βιώσιμη Ανάπτυξη”, Συγκριτική Μελέτη Συμβατικών και Πράσινων Ταρατσών-Αξιολόγηση κύκλου ζωής πράσινων ταρατσών, Αθήνα 2008. Πηγή: http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/754/1/foutri.pdf

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

189

Χρηστίδου Βαγγελιώ / Βήτου Όλγα, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος Π.Μ.Σ. «Γεωργία και Περιβάλλον», , «Πόλεις και Πράσινες Στέγες: Μία Ανάλυση SWOT για τον ελληνικό χώρο», Μυτιλήνη 2008. Πηγή: http://www.ekke.gr/estia/Cooper/GreenTerraceGreece.pdf ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Ιουνίου 2006, Αφιέρωμα Φυτεμένα Δώματα, Αραβαντινός Δημήτρης, δρ. πολιτικός μηχ. Α.Π.Θ., αναπλ. καθηγητής Οικοδομικής, Τμ. Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., Ευμορφοπούλου Αικατερίνη, δρ. αρχιτέκτονα Α.Π.Θ., επικ. Καθηγήτρια Τμ. Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Περιοδικό Κτίριο, Τεύχος Μαΐου 2013, Ενεργειακή Συμπεριφορά Φυτεμένων Δωμάτων, , άρθρο του Θεόδωρου Γ. Θεοδοσίου, δρ. πολιτικού μηχ. λέκτορα Εργαστηρίου Οικοδομικής και Φυσικής των Κτιρίων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Κυριακή Πετρίδου, Α, μέλος της ΜΕ Αρχιτεκτονικών θεμάτων, Τεχνογράφημα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, τεύχος 377 για το περιβάλλον, Ιούνιος 2009. Πηγή:http://portal.tee.gr/portal/page/portal/teetkm/GRAFEIO_TYPOY/TEXNOGRAFH MA_2009/%D4%C5%D7%CD%CF%C3%D1%C1%D6%C7%CC%C1%20377/377%206_8. pdf Περιοδικό Τεχνογράφημα, τεύχος 409, Δεκέμβριος 2010, Τα πράσινα δώματα έρχονται στην Ελλάδα. Πηγή: http://www.egreen.gr/images/stories/pdf/publications/egr1012.pdf Περιοδικό Τεχνογράφημα, τεύχος 408, Δεκέμβριος 2010, Το Νέο Κτήριο της Τράπεζας της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη. Το κτήριο ως μέρος ενός συστήματος Πηγή: http://www.nikiforidis-cuomo.com/uploads/publications/132.pdf Περιοδικό ECO‐Garden, Κορδάτος Χάρης, Πράσινες Οροφές, 2012. Πηγή: http://www.cea.org.cy/publications/Pub_2012/12_05_09_Green_Roofs.pdf

190

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ / ΑΡΘΡΑ / ΤΕΧΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Διαβούλευση για τις “Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη Μελέτη και την Κατασκευή των Φυτεμένων Δωμάτων και Στεγών”, Θεσσαλονίκη 2011. Πηγή: http://www.geotee.gr/lnkFiles/20110707_diavoulefsi_katefth_odigies.pdf 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δομικών Υλικών και Στοιχείων, ΤΕΕ, “Τα φυτεμένα δώματα ως οικολογική αναγκαιότητα. Νέα υλικά και τεχνικές για την εφαρμογή τους και την εξέλιξή τους σε σύγχρονους αστικούς πνεύμονες”, Χρήστος Ευαγγελίου, Ηλίας Αλούπης, Ζαχαρένια Κρεμαλή, Μιχάλης Βραχόπουλος, , Αθήνα, 21-23 Μαΐου, 2008. Πηγή:http://library.tee.gr/digital/m2316/m2316_evaggeliou.pdf Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Πρόγραμμα: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, Προδιαγραφές, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011. Πηγή:http://www.cres.gr/kape/prasina_dwmata/prodiagrafes_fytemenou_dwmatos .pdf Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2007-2013”, Οδηγός Εφαρμογής του Προγράμματος: Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτίρια, ΕΣΠΑ, Νοέμβριος 2011. Πηγή:http://www.cres.gr/kape/prasina_dwmata/odigos_efarmogis_programmatos. pdf Αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Απόφαση με Θέμα: «Όροι, προϋποθέσεις και διαδικασία κατασκευής φυτεμένων επιφανειών σε δώματα, στέγες και υπαίθριους χώρους κτιρίων», Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής , Αθήνα, Δεκέμβριος 2011. Πηγή:http://static.diavgeia.gov.gr/doc/%CE%92%CE%9F%CE%9D%CE%A70%CE%95% CE%A7%CE%99 Μαρία Καλτσά, Γενική Γραμματέας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος ΥΠΕΚΑ, Πράσινες στέγες, φυτεμένα δώματα και «βιώσιμη αστικότητα». Πηγή:http://portal.tee.gr/portal/page/portal/teetkm/DRASTHRIOTHTES/EKDHLVSEIS /EKDHLWSEIS_2010_2012/FYTEMENA_DWMATA/Tab/kaltsa.pdf

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

191

Ανοιχτή πρόσκληση για υποβολή προτάσεων στο περιφερειακό επιχειρησιακό πρόγραμμα «Αττική 2007-2013», στον άξονα προτεραιότητας, «Αναζωογόνηση (regeneration) αστικών περιοχών». Πηγή: http://www.espa.gr/Lists/Proclamations/Attachments/151/prosklisi_prasini_zoi_stin _poli_060608.pdf Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Τεύχος Τεχνικών Οδηγιών για την εφαρμογή του Ν.4067/12 (Ν.Ο.Κ), Αθήνα, Δεκέμβριος 2012. Πηγή:http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=dpxJtWIgkFE%3D&tabid=777&la nguage=el-GR Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Πρόγραμμα Αναπτυξιακών Παρεμβάσεων για την Πραγματική Οικονομία, Ιούλιος 2010. Πηγή: http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=tReIPNhjmk4%3D&tabid=367 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Συνέντευξη Τύπου, Θεματολογία: Υπουργική Απόφαση, «Όροι, προϋποθέσεις και διαδικασία κατασκευής φυτεμένων επιφανειών σε δώματα, στέγες και υπαίθριους χώρους κτιρίων», Προεδρικό Διάταγμα, «Χρήσεις γης», Δεκέμβριος 2011. Πηγή:http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=yg9TazyQRyU%3d&tabid=367&l anguage=el-GR Ευγενία Α. Λάζαρη, Βιοκλιματικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα: Ενεργειακή απόδοση και κατευθύνσεις εφαρμογής, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση για την ενέργεια και τις μεταφορές, , ΚΑΠΕ, Πικέρμι 2002. Πηγή: http://www.cres.gr/kape/education/bioclimatic_brochure.pdf Steven Peck and Monica Kuhn, B.E.S., B. Arch, O.A.A., Design Guidelines for Green Roofs. Πηγή:http://www.cmhc-schl.gc.ca/en/inpr/bude/himu/coedar/upload/DesignGuidelines-for-Green-Roofs.pdf

192

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

LATIS 2007, Landscape Architecture Information Series Number 1, Green Roof Infrastructure, Steven Peck, Honorary ASLA, American Society of Landscape Architects, ASLA fund. Πηγή:http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&ved=0C D0QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.peegep.gr%2Fshowdownn.php%3Fid%3D452%2 6t%3D1%26arid%3D307&ei=2aPUaWlEY6pOtS6gYgO&usg=AFQjCNE6tsvhi4IhhIvVgRYh23AJpmM1KQ&bvm=bv.46 340616,d.ZWU Τεχνικά Θέματα, Τσαμπίκα Μιχαλάκη, Τα φυτεμένα δώματα και η συμβολή τους στον αστικό χώρο, Φεβρουάριος, 2009. Πηγή:http://www.greekarchitects.gr/gr/%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B9% CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%B5%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1/%CF%84%CE%B1%CF%86%CF%85%CF%84%CE%B5%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B1%CE%B4%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CE%AE%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF-id1114 Shop and Trade, Κτίριο Γραφείων και Καταστημάτων στην οδό Πειραιώς, Αρχιτεκτονικό Γραφείο, Μ. Κοκκίνου- Α. Κούρκουλας, 2010. Πηγή:http://portal.tee.gr/portal/page/portal/teetkm/DRASTHRIOTHTES/EKDHLVSEIS /EKDHLWSEIS_2010_2012/FYTEMENA_DWMATA/Tab/kokkinou_1.pdf Φυτεμένα Δώματα: Η ανάκτηση του χαμένου εδάφους, Τεχνικά, Σημαντική Ημερίδα του ΤΕΕ/ΤΚΜ, Παρουσίαση: Ελένη Κατσίγρα, Νοέμβριος 2010. http://www.egreen.gr/images/stories/pdf/publications/egr1011_2.pdf

Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς, ΟΛΠ, Παρακολούθηση Ποιότητας Περιβάλλοντος, Ενεργειακή διαχείριση. http://www.olp.gr/el/nature-protection/nature-quality

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

193

Έκθεση Εταιρικής Υπευθυνότητας, Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών, ΟΑΣΑ, Περιβαλλοντικές Πρωτοβουλίες Ομίλου, Κατασκευή «Πράσινων Ταρατσών». http://www.oasa.gr/pdf/el/ekthesi_eterikis_2008.pdf Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καλαμάτας, Πράσινες Ταράτσες, Καλαμάτα 2009. Πηγή: http://www.kpe-kalamatas.gr/gr_pages/vivlia/Taratses.pdf Παναγιώτης Νεκτάριος, Φυτοδώματα: μια σύγχρονη λύση για το αστικό τοπίο, Αναπληρωτής καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, συνέντευξη για τα Φυτοδώματα, επιμέλεια Κυριάκος Κοσμάς. Πηγή: http://www.gardenguide.gr/articles/fytemena-domata/256-nektarios-greenroofs.html Κατσογιάννη Σταυρούλα, Πράσινη Στέγη στο Σχολείο, Γεωπόνος / Αρχιτέκτων Τοπίου, Νοέμβριος 2011. Πηγή:http://buildinggreen.gr/articles/%CE%AC%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/%C F%80%CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B9%CE%BD%CE%B7%CF%83%CF%84%CE%AD%CE%B3%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%BF/ Wolfgang Ansel, Φυτεμένα Δώματα - Πράσινες Στέγες, Διευθυντής της I.GR.A. Πηγή: http://www.egreen.gr/images/stories/pdf/publications/egr1008.pdf Αρετάκη Δέσποινα, Τεχνολόγος Γεωπόνος & Αρχιτέκτων Τοπίου, Τεχνολογία Φυτεμένων Δωμάτων. Πηγή: http://www.slideshare.net/aspros/ss-8231271 Ματσουκάς Θεόφιλος, Γεωπόνος / MSc Αρχιτέκτων Τοπίου DIADEM GREECE / LANDCO GROUP, Η τεχνολογία και τα πλεονεκτήματα των φυτεμένων δωμάτων. Πηγή: http://www.greenroofs.com.gr/userfiles/file/KV%20005.pdf

194

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

Γεωργιοπούλου Τάνια, Μικροί «εθνικοί κήποι» στις γειτονιές, Άρθρο, Εφημερίδα Καθημερινή. Πηγή:http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=16&ved=0C EcQFjAFOAo&url=http%3A%2F%2Fcourses.arch.ntua.gr%2Ffsr%2F129449%2FMikroi %2520eunikoi%2520kipoi.doc&ei=hNKQUan_HIOh0QWA5YCoDA&usg=AFQjCNHqckU P5AfBrfXrCHMZ6jytaL-x1w&bvm=bv.46340616,d.d2k

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ -http://www.asla.org -http://www.mvvainc.com -http://www.greenroofs.org/ -http://www.greenroofs.com/projects/pview.php?id=21 -http://livingroofs.org/20100317201/about-livingroofs.org-living-roofs/bees-andgreen-roofs.html -http://www.liveroof.com/ -http://www.livingroofsinc.com/ -http://www.greenroofworld.com/ -http://www.worldgreenroof.org/ -http://www.igra-world.com/benefits/ -http://www.epa.gov/heatisland/mitigation/greenroofs.htm -http://agreenroof.com/ -http://www.greenroofplants.com/ -http://www.zinco-greenroof.com/EN/index.php -http://www.greenrooftechnology.com/green-roof-types

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

195

-http://www.archdaily.com/342238/house-in-sikamino-tense-architecturenetwork/513b5cf0b3fc4b8d7200000d_house-in-sikamino-tense-architecturenetwork_-jpg/ -http://inhabitat.com/green-roof/ -http://www.archello.com/en/project/vend%C3%A9es-historical-museum-lucs-surboulogne-france -http://www.stefanoboeriarchitetti.net/ -http://www.deutsches-architektur-forum.de/ -http://www.msichicago.org/ -http://www.thehighline.org/ -http://www.greenroofsystems.co.uk/ -http://www.marcocastrocosio.com/ -http://www.nytimes.com/ -http://www.weissmanfredi.com/ -http://www.solarfeeds.com/the-15-coolest-green-roofs-on-the-planet/ -http://en.wikipedia.org/wiki/Earth_house -http://www.efb-greenroof.eu/verband/fachbei/fa01_englisch.html -http://www.urbanhabitats.org/v04n01/introduction.html -http://www.ad.ntust.edu.tw/ -http://450architects.com/ -http://www.erdhaus.ch/main.php?fla&lang=en&cont=earthhouse_projects -http://www.geotee.gr/ -http://greekarchitects.gr/vlachiotis.jm.architects

196

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

-http://www.georythmiki.gr -http://www.egreen.gr/images/stories/pdf/publications/egr1011_2.pdf -http://www.landco.gr/en/services-2/green-roofs/green-roof-types -http://www.oikosteges.gr/index.php/el/greenroofs/history -http://www.econews.gr/2012/10/18/hobbit-spitia-elvetia/ -http://www.prasinistegi.gr/cms/ -http://www.greenroof.gr/ -http://www.greenroofs.com.gr/ -http://www.4green.gr/ -http://www.topiodomi.gr/ -http://www.cres.gr/kape/education/bioclimatic_brochure.pdf -http://www.deca.gr/#/en/main -http://www.domesindex.com/buildings/alwni/ -http://www.oliaros.com/?lang=gr&p=332&title=%CE%A4%CE%BF-ALONI%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82-100%CE%A3%CF%8D%CE%B3%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CF%82%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%AF%CE%B5%CF%82%CF%84%CE%BF%CF%85-TASCHEN -http://www.valentine.gr/babylon-gardens_gr.php -http://www.sepik.net/nea/prasino%E2%80%A6-ex-ouranou/ -http://kristoff.web.elte.hu/ANG102/ANG102.htm -http://www.ktizontastomellon.gr/index.php/to-provlhma-ths-megalhs-energeiakhskatanalwshs/

Φυτεμένα Δώματα / Βιβλιογραφία

-http://www.buildnet.gr/default.asp?pid=160&catid=140&artid=1836 -http://www.gardenguide.gr/articles/fytemena-domata/256-nektarios-greenroofs.html -http://www.newsnow.gr/article/373674/oikologika-kai-filika-spitiakataskevasmena-mesa-sti-gi-apo-ti-Vetsch-Architektur.html -http://vivanews.gr/article.php?id=36847 -http://www.ktizontastomellon.gr/ -http://www.lifo.gr/team/omorfia/35808 - http://www.gnomikologikon.gr/catquotes.php?categ=300

197