Transfer 8 (mei 2012)

t ran sfe r

vakblad over internationalisering in het hoger onderwijs

Nederlandse beurs in trek bij EU-student met bijbaan

8

jaargang 19 | mei 2012

uitgekiende china-strategie dringend gewenst | werven 500 buitenlandse toppers te

hoog gegrepen | ’online internationalisering is de toekomst’ | bolognaproces maakt pas op de plaats | raak internationaal verbreedt horizon

8 Transfer is een onafhankelijk vakblad voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs en onderzoek.

Transfer is ook online: www.transfermagazine.nl.

Transfer is een uitgave van de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Verschijnt negen keer per jaar.

Redactie Els Heuts (hoofdredacteur), Annelieke Slappendel en Gerald Schut Aan dit nummer werkten mee Annemieke Bosman, Xander Bronkhorst, Rob Burkhard, Han van der Horst, Hans-Georg van Liempd, Yvonne van de Meent, Annette Posthumus, Martine Postma, Simon Trommel, Robert Visscher

transfer Aantrekkelijke gift

Vormgeving en lay-out Sabrina Luthjens BNO en Christina Schürmann (www.makingwaves.nl)

Steeds meer EU-studenten die in ons land studeren, ontvangen Nederlandse studiefinanciering. In 2005 waren het er 1.500, vorig jaar was dat aantal opgelopen tot bijna 5.000. De kosten hiervan zijn navenant gestegen: van 6 naar 26 miljoen euro. Op het totale aantal studenten dat studiefinanciering krijgt (ruim 490.000 studenten), vormen de EU-studenten met beurs een verwaarloosbaar percentage.

Toch besloot staatssecretaris Zijlstra dit voorjaar de voorwaarden aan te scherpen. Dat is niet zo vreemd, want het is nooit de bedoeling geweest dat EU-studenten gebruik kunnen maken van een Nederlandse basisbeurs, een OV-kaart, eventueel aanvullende studiefinanciering en een lening.

Uitgangspunt in Europa is dat studiefinanciering bestemd is voor de eigen inwoners. Een helder uitgangspunt dat echter op gespannen voet staat met de Europese regel dat migrerende werknemers recht hebben op dezelfde sociale voorzieningen, bijvoorbeeld studiefinanciering, als inwoners van het gastland.

In Nederland ben je migrerend werknemer als je een arbeidscontract hebt van 32 uur per maand. Zijlstra heeft die norm met ingang van januari 2013 verhoogd naar 56 uur. Kamerlid Anne-Wil Lucas is daar blij mee, vertelt zij in deze Transfer. Want volgens haar wordt de Nederlandse studiefinanciering gebruikt als extra lokkertje om vooral Duitse studenten over de streep te trekken. “Er zijn gevallen bekend van instellingen die buitenlandse studenten werven door ze een baantje van acht uur per week aan te bieden”, aldus de VVD-politica. En dat is haar een doorn in het oog.

De hogere urennorm zal niet leiden tot een substantiële daling van de uitgaven aan studiefinanciering. Bovendien kondigde Zijlstra de maatregel af toen het kabinet nog niet was gevallen. Een kabinet dat graag een sociaal leenstelsel had willen invoeren waarmee de hele discussie over beurzen voor EU-studenten overbodig was geworden. Want het is de basisbeurs in de vorm van een gift die de Nederlandse studiefinanciering zo aantrekkelijk maakt.

Kenners vermoeden daarom dat de verhoging van de urennorm meer moet worden gezien als een signaal om oneigenlijk gebruik van de Nederlandse studiefinanciering een halt toe te roepen dan als een harde bezuinigings­ maatregel.

Druk Drukkerij Deltahage, Den Haag

els heuts

Beeld Niels Bongers, Caro Bonink, Erik van der Burgt/Verbeeld, Roger Cremers/ Hollandse Hoogte, Daniel Etter/Redux/ HH, Andreas Gebert /EPA, Henriëtte Guest, Sabine Joosten/HH, Chris Keulen/HH, Jan Luursema, Inge van Mill/HH, William Perry/ANP, Romanian BFUG Secretariat, Spaarnestad, Koen Suyk/ANP Xtra, Hogeschool Zeeland Redactieraad Ries Agterberg (DUB), Sebastiaan den Bak (Nether), Riekele Bijleveld (Universiteit Twente), Patrick Cramers (Codarts), Joep Huiskamp (TU Eindhoven) Redactieadres Nuffic, Postbus 29777, 2502 LT Den Haag, tel.: 070 – 4260126 / 4260144 / 4260122 fax: 070 – 4260399 e-mail: eheuts@nuffic.nl, aslappendel@nuffic.nl, gschut@nuffic.nl website: www.transfermagazine.nl Abonnementen Transfer is gratis verkrijgbaar.

Geïnteresseerden kunnen zich voor een gratis abonnement aanmelden via www.ikabonneermij.nl/transfer.

Abonnementenadministratie DUO-tijdschriftenservice Postbus 681 3500 AR Utrecht tel.: 030 – 263 1089

Overname artikelen Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen uit Transfer is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de hoofdredactie.

Omslag Een student aan het werk als kelner.

Foto: Bert Beelen / Hollandse Hoogte Transfer 9, jaargang 19, verschijnt op 6 juli 2012

eheuts@nuffic.nl

r

i n hou d

8

Nederlandse stufi als lokkertje voor EU-student Via een U-bocht kunnen Europese studenten met een bijbaan vrij gemakkelijk Nederlandse studiefinanciering krijgen. Vanaf volgend jaar wordt dat moeilijker.

De maatregel lijkt onder meer een signaal aan de universiteiten en hogescholen in de grensstreek. Die willen de Nederlandse beurs nog wel eens inzetten als lokkertje om Duitse studenten te trekken.

12

16

22

Uitgekiende China-strategie is dringend gewenst In navolging van landen als Denemarken moet ook Nederland een speciale China-strategie ontwikkelen, vindt de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT). Universiteiten en hogescholen moeten in China samen optrekken, in plaats van elkaar vliegen af te vangen. Een interview met AWT-directeur Dorette Corbey.

Hoogopgeleide buitenlanders niet in de rij voor baan in Nederland Hoogopgeleide buitenlanders staan niet in de rij om in Nederland een baan te komen zoeken. De regeling die deze kennismigranten daarvoor een jaar de tijd geeft, wordt nauwelijks gebruikt. Slechts 71 buitenlandse toptalenten vonden de afgelopen jaren dankzij de regeling een baan in Nederland. Toch wordt de regeling nu verlengd.

‘Bologna’ maakt pas op de plaats Tijdens Bolognaconferenties werden in het vorige decennium vaak nieuwe, ambitieuze plannen gelanceerd voor verdere integratie van het Europese hoger onderwijs. In Boekarest hielden de deelnemers het vorige maand bescheiden.

De boodschap: laten we eerst de plannen die er al zijn, eens goed uitvoeren.

En verder 2 Colofon en redactioneel 4 Nieuwsberichten 15 Groningen en Leiden verhogen collegegelden 19 Op college bij Han Moshage 20 Internationalisering deeltijdonderwijs 25 Exit staatssecretaris Zijlstra 26 RAAK Internationaal: buitenlandse kennis op de werkvloer 28 Vliegende Hollander 29 Column Hans-Georg van Liempd 30 Pioniers in internationalisering 31 Agenda

n i euwsb er ic hten

Europarlementariër Van de Camp wil Europese ‘prestatiebeurs’ Europarlementariër

Foto: Koen Suyk/ANP Xtra

Wim van de Camp

Europarlementariër Wim van de Camp (CDA) wil de Erasmusbeurzen omvormen tot ‘prestatiebeurzen’.

Vorige maand vroeg hij de Europese Commissie op welke manier er prestatie-elementen kunnen worden toegevoegd aan het Erasmusprogramma.

Van de Camp ziet een nauwkeuriger verslag­ legging van de tijdsbesteding van studenten tijdens Erasmusuitwisselingen als de kern voor een Europese

‘prestatiebeurs’. Hij schuwt nadrukkelijk excellentie als criterium voor Erasmusbeurzen: “Ik steek liever geld in honderd gemiddelde mensen dan in 75 toppers. Voor het draagvlak van het programma is het belangrijk dat er zoveel mogelijk studenten kunnen meedoen aan het Erasmusprogramma.”

Als voornaamste reden voor Europese ‘prestatiebeurzen’ noemt Wim van de Camp dat de besteding van Europees geld beter verantwoord moet worden.

Een te vrijblijvend imago van het programma kan een bedreiging zijn voor de financiering ervan, vreest Van de Camp, terwijl volgens hem studenten­ uitwisseling via het Erasmusprogramma ‘goed voor studenten, goed voor Nederland en goed voor de interne markt’ is. Zijn fractie is een fervent voorstander van de budgetverhoging voor Erasmus for All – de opvolger van het huidige Erasmus-programma – tot 19 miljard euro voor de periode van 2014 tot 2020.

“Wij willen dat budget veilig stellen door Erasmus serieuzer te maken.” (GS)

OCW-seminar: baten

internationalisering kunnen omhoog De baten van internationalisering in het hoger onderwijs kunnen worden vergroot door meer te focussen op kwaliteit. Maar hoe kan dat in de praktijk gerealiseerd worden? Dat was de vraag tijdens het seminar ‘Kwaliteit kent geen grenzen’ van OCW en de Nuffic dat vorige maand werd gehouden. Tientallen experts uit het hoger onderwijs spraken over thema’s die sterk bepalend zijn voor de hoogte van internationaliseringsbaten: binding van kenniswerkers, international classroom en uitgaande mobiliteit.

‘De spin-off voor de BV Nederland’ van internationale studenten kan sterk worden vergroot, stelde Ron Minnée, directeur HO en Studiefinanciering van OCW. Door betere binding blijven meer inter-

4 | mei 2012 | transfer

nationale studenten na hun studie in Nederland werken. De ‘peer effecten’ van buitenlandse studenten kunnen ook zorgen voor een hogere onderwijskwaliteit in een international classroom.

Meer selectie en meer native speakers kunnen deze effecten vergroten. Uitgaande mobiliteit van Nederlandse studenten kan sterk groeien door betere informatievoorziening.

De instellingen vonden het waardevol om hun ervaringen te kunnen bespreken met het ministerie. De aanbevelingen worden mee­genomen in de Internationaliseringsbrief met een kosten baten analyse van buitenlandse studenten, die staats­secretaris Zijlstra deze maand naar de Tweede Kamer stuurt. (GS)

Foto: Daniel Etter/Redux

Zijlstra sluit instituut Damascus

Betoging tegen de Syrische president Bashar al-Assad

Demissionair staatssecretaris Zijlstra beëindigt de financiering van het Nederlands Instituut in Damascus (NIASD) en zijn nevenvestigingen in Beiroet en Amman per 1 januari 2013. Aanleiding voor de sluiting is de zeer instabiele situatie in Syrië waardoor het instituut de afgelopen periode nauwelijks operationeel is geweest en de beperkte meerwaarde die het NIASD oplevert.

Zijlstra verwacht dat de situatie in Syrië de komende tijd nauwelijks zal verbeteren. De twee kleine nevenvestigingen in Beiroet (Libanon) en Amman (Jordanië) kunnen volgens hem niet goed functioneren zonder gebruik te kunnen maken van de kennis en expertise van het NIASD, schrijft hij in een brief aan de Tweede Kamer.

Een tweede reden om het instituut te sluiten is dat de uitwisseling en het aantrekken van studenten voor het Nederlands hoger onderwijs maar zeer beperkt gebeurt, terwijl dat nu juist de core business van het instituut moet zijn, aldus Zijlstra.

Met zijn beslissing om het instituut te sluiten, loopt Zijlstra vooruit op de reactie die de Tweede Kamer nog van hem te goed heeft naar aanleiding van de motie Lucas die vorig jaar november werd ingediend. Via deze motie wilde onder meer VVD-Kamerlid Anne-Wil Lucas meer inzicht krijgen in de besteding van het jaarlijkse budget van 340 miljoen euro voor internationaal beleid. (EH)

Duitsland erkent Groningse master psychologie niet De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) overweegt een bijna afgestudeerde Duitse studente juridisch te ondersteunen om haar master klinische psychologie van de RUG erkend te krijgen in Duitsland.

De universiteit denkt aan een klacht bij de Europese Commissie.

De Duitse studente verwacht – net als ouderejaarsstudenten – op basis van haar eenjarige Groningse master niet te worden toegelaten tot een post­ academische vervolgopleiding tot geregistreerd psychotherapeut in Duitsland. Vergelijkbare Duitse masters duren twee jaar. Decaan Henk Kiers van de faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen wijst erop dat masters in heel Europa erkend moeten worden ongeacht de duur van de opleiding.

Maar volgens onderwijsjurist Anne Pieter van der Mei van de Universiteit Maastricht is het beduidend eenvoudiger om toelating tot een beroep af te dwingen dan toelating tot een opleiding. Vrij verkeer van werknemers is immers door de EU geregeld, terwijl onderwijs een nationale aan­gelegenheid is met vrijwillige samenwerking binnen het Bolognaproces. “In juridische zin stelt Bologna niets voor. Het is erg informeel,” stelt Van der Mei. Een klacht bij de Europese Commissie is volgens hem kansrijk: “Dit kan voor de Europese Commissie een belangrijk punt zijn om meer greep op onderwijs te krijgen.” (GS)

transfer | mei 2012 | 5

Kort nieuws

Mijlpaal voor open access

‘Te veel ophef over run op Nederlandse universiteiten’

De Britse pers maakt veel te veel ophef over ‘de hordes’

Britse studenten die naar Nederland trekken, schrijft Nicola

Eurocomissaris

Dandridge in Times Higher Education. Er studeren slechts

Neelie Kroes

1.350 studenten uit het VK in Nederland, stelt de voor­zitster van de Britse koepel van universiteiten. Dat aantal valt in in het VK. Bovendien studeren daar 3.340 Nederlandse

studenten, ruim tweemaal zoveel als andersom. In de Britse pers verschenen de afgelopen tijd legio artikelen over de toenemende belangstelling van Britse studenten voor

het goedkope, goed aangeschreven Nederlandse hoger

Foto: Andreas Gebert/EPA

het niet bij de 1,7 miljoen studenten aan universiteiten

onderwijs. In het Verenigd Koninkrijk stijgen de maximum­ collegegelden in september naar ruim 10.000 euro. (GS) Frans taboe op collegegeldverhoging ter discussie

Terwijl in Engeland de collegegelden kunnen verdrie­

voudigen, staat in Frankrijk het taboe op collegegeld­

verhoging ter discussie. De voorzitter van de Franse koepel van universiteitsbestuurders, Louis Vogel, stelt voor om

bacheloropleidingen iets goedkoper en masters veel duurder te maken. In Frankrijk zijn collegegelden van oudsher

verwaarloosbaar laag: 177 euro per jaar voor een bachelor en 245 euro per jaar voor een master. Collegegelden zijn

een minieme inkomstenbron voor Franse universiteiten.

Ondanks een forse toename van het Franse budget voor

hoger onderwijs van 10 miljard euro in 2007 naar 15 miljard euro in 2012 kampen de universiteiten met budgetten

die per student acht keer lager liggen dan Amerikaanse universiteiten, meldt Le Monde. (GS)

Engeland: U-Multirank geen prioriteit

Niet alleen de Engelse minister van Hoger Onderwijs, ook

het Hogerhuis heeft bedenkingen geuit over U-Multirank.

Europa moet andere activiteiten prioriteit geven boven het ontwikkelen van een eigen rankinginstrument, staat in het rapport ‘The Modernisation of Higher Education in Europe’ dat onlangs verscheen.

Dat Engeland niet om U-Multirank zit te springen, wekt

Open access is de toekomst voor alle publiek gefinancierde wetenschap. Dat hebben de Europese academies van wetenschap in een gemeenschappelijke verklaring gesteld.

“Het is voor het eerst dat de Europese wetenschap zich gezamenlijk onomwonden uitspreekt voor open access en open data,” zegt Vincent Wintermans, die in april namens de Nationale Unesco Commissie aanwezig was bij de bijeenkomst van ALLEA, de koepel van 53 Europese equivalenten van de KNAW. Met name voor open data – het beschikbaar stellen van ruwe onderzoeksresultaten – hebben wetenschappers nog koudwatervrees ondanks het belang voor herhaalbaarheid van onderzoek.

Neelie Kroes, als Eurocommissaris belast met de Digitale Agenda, sprak zich in sterke bewoordingen uit voor open access. Het wordt de standaard voor de 80 miljard euro in het EU-onderzoeksprogramma Horizon 2020 met louter uitzonderingen voor privacy, veiligheid en private investeringen. “Die uitzonderingen betekenen niet dat een honderden jaren oud publicatie­model nog steeds het juiste model is in het internet­tijdperk”, aldus Kroes.

De grote wetenschapsfinancier Wellcome Trust (jaarlijks 800 miljoen euro) overweegt om het laatste deel van onderzoekssubsidies pas uit te keren als het onderzoek vrijelijk toegankelijk is gepubliceerd als sanctie tegen de vele wetenschappers die achter betaalmuren publiceren. Vorige maand riep ook Harvard, de rijkste universiteit van de wereld, haar personeel op tot open acces publicaties. (GS)

geen verbazing. De universiteiten van Oxford en Cambridge scoren goed in bestaande ranglijsten. U-Multirank moet

juist als tegenwicht dienen, door verschillende dimensies

Gebruikers van het rankinginstrument, dat door de EU

Blijf op de hoogte van het laatste nieuws op www.transfermagazine.nl via twitter.com/ Transfer_nl.

van hogeronderwijsinstellingen in ogenschouw te nemen. wordt gefinancierd en volgend jaar klaar moet zijn, kunnen zelf kiezen op welke aspecten zij instellingen met elkaar willen vergelijken. (AS)

6 | mei 2012 | transfer

Volg Transfer op Twitter

Dertig Nederlandse topstudenten vertrekken eind juni voor zes weken naar Hong Kong en Shanghai voor een summerschool.

De studenten zijn afkomstig zijn van de honoursprogramma’s van alle Nederlandse universiteiten en zullen in China Nederlandse bedrijven en ondernemers ontmoeten.

Twaalf bèta-studenten, twaalf gamma-studenten en zes alpha-studenten zijn geselecteerd uit 140 aanmeldingen via de website Summer in Asia en de netwerken van de Nederlandse universiteiten. De universiteiten hebben zelf een eerste selectie gemaakt van ruim zestig studenten, waarna een landelijke selectiecommissie met Alexander Rinnooy Kan (SER), Marjan Oudeman (AkzoNobel), Wiebe Draijer (McKinsey), Dirk Jan van den Berg (TU Delft) en Yvonne van Rooy (Universiteit Utrecht) de laatste schifting heeft gemaakt.

De reis kost circa 5.000 euro per student. De deelnemende dertien universiteiten, zestien bedrijven en vier ministeries delen de kosten. De studenten zelf betalen het eten en het drinken ter plekke. De eerste editie van de Netherlands-Asia Honours Summer School is een initiatief van de Universiteit Utrecht, de TU Delft en McKinsey.

Afgelopen maand bepleitte de Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) dat meer Nederlandse studenten in China gaan studeren, onder meer via summerschools.

(Zie ook pagina 12–14) (ST)

Zijlstra: ‘Mobiliteit

Foto: William Perry

Dertig topstudenten naar China

De skyline van Shanghai

geen doel op zich’

Staatssecretaris Zijlstra vindt dat Erasmus for All bovenal moet bijdragen aan de Europa 2020-strategie voor groei en banen door ‘arbeidsmarktrelevante competenties’ te ontwikkelen. “Mobiliteit van lerenden is geen doel op zich”, aldus Zijlstra vorige maand tijdens een parlementair overleg over Erasmus for All, de opvolger van het bestaande Erasmusbeurzenprogramma.

Zijlstra schaart zich hiermee achter de VVD-fractie, die internationale mobiliteit ziet als middel om te komen tot een betere aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. De PvdA en de SP vroegen tijdens het schriftelijk overleg of de wens van de Nederlandse regering om het meerjarige EU-budget (2014–2020)

met in totaal 100 miljard euro te verlagen consequenties zal hebben voor de voorgestelde hoogte van het budget van Erasmus for All (19 miljard euro). Zijlstra antwoordde daarop dat alle begrotingscategorieën zullen moeten bloeden, hoewel het kabinet rekening wil houden met de motie-Lucas die oproept Europese investeringen in onderwijs, onderzoek en innovatie te ontzien.

Op vragen van D66 en de SP naar een evaluatie van het Leven Lang Leren-programma reageerde Zijlstra kort: die komt pas nadat het programma in 2013 is afgelopen. De resultaten van een tussentijdse evaluatie zijn wél meegenomen in het voorstel voor Erasmus for All. (GS)

transfer | mei 2012 | 7

ac htergron d

migr er en d wer kn emer met eu-stu dent met b ij ba an

b e u rs

De Europese

wo r dt

we e r

run op de Ned

Het was nooit de bedoeling, maar via een U-bocht hebben Europese studenten met een bijbaan recht op een Nederlandse basisbeurs, aanvullende studiefinanciering, een studielening en een OV-kaart.

Vanaf 1 januari wordt het voor deze groep een stuk lastiger om een Nederlandse beurs te bemachtigen.

Een logische inperking, zegt het ministerie van Onderwijs. Kenners vermoeden ook andere motieven bij de overheid.

Foto: Sabine Joosten/HH

Studenten zamelen als bijbaan schoolboeken in.

8 | mei 2012 | transfer

erlandse basisbeurs Christian Rademaker heeft het goed voor elkaar. De bestuurskundestudent uit Bad Bentheim werkt een dag per week bij het Service-Büro Deutschland van de Saxion Hogeschool in Enschede. Hij voert adviesgesprekken met Duitse jongeren die een studie in Nederland overwegen. In perfect Duits beantwoordt hij al hun vragen over toelatingseisen, de inhoud van de studie, huisvesting in Enschede, taalcursussen en de Nederlandse studiefinanciering.

daarbij.” Net als het recht op een aanvullende beurs, studielening en OV-kaart.

De Europese regels bepalen alleen niet wanneer iemand een migrerend werknemer is en wanneer een student met een bijbaantje. Dat moeten de betrokken landen zelf doen. Nederland heeft destijds besloten de lat laag te leggen. Ten Bosch: “We wilden niet bij elke aanvraag toetsen of er sprake was van werk­nemerschap. Daarom komt elke EU-student met een arbeidscontract vanaf 32 uur per maand in Gunstiger aanmerking voor een beurs.”

Duitse studenten komen in aanmerking voor een Die lage drempel heeft voor een kleine Europese basisbeurs als ze een arbeidscontract run op de basisbeurs gezorgd. kunnen opsturen waaruit blijkt dat Want de Nederlandse studie"De boodschap lijkt: we ze in Nederland een baan hebben financiering is voor de meeste van minimaal 32 uur per maand, EU-studenten erg aantrekkelijk. gaan het Duitse studenten weet Rademaker. Hij heeft zelf Vooral de basisbeurs. “Een gift die ook een basisbeurs en aanvullende niet afhankelijk is van het inkomen moeilijker maken, dus richt van je ouders, heb je alleen in financiering. “Dat is veel gunstiger dan de Duitse BAföG”, legt hij Nederland en de Scandinavische je daar niet te veel op." geroutineerd uit. “In Duitsland landen”, vertelt Hans Vossensteyn, is studiefinanciering afhankelijk senior onderzoeker bij CHEPS van het inkomen van je ouders, (Universiteit Twente). “In andere terwijl in Nederland iedereen een basisbeurs krijgt. landen zijn er alleen beurzen voor studenten uit de Bovendien moet je van de Duitse BAföG de helft laagste inkomens­groepen; rijkere ouders krijgen terugbetalen, tot een maximum van 10.000 euro. De belastingaftrek of een vorm van kinderbijslag.

Nederlandse beurs betaal je alleen terug als je niet Studenten kunnen vaak een aanvullende lening binnen tien jaar afstudeert.” krijgen. Dan is een Nederlandse basisbeurs natuurlijk Maar Nederland gaat het Duitse en andere Europese veel aantrekkelijker.” studenten lastiger maken. Want het is nooit de Snelle stijging bedoeling geweest dat EU-studenten via de U-bocht Dat ontdekken steeds meer mobiele jongeren: van het migrerend werknemerschap een beroep het aantal Europese studenten met Nederlandse kunnen doen op de Nederlandse studiefinanciestudiefinanciering is de afgelopen zes jaar verdriering, vertelt Jessica ten Bosch, beleidsmedewerker dubbeld. In 2006 waren het er 1.500, in 2011 bijna studiefinanciering bij het ministerie van Onderwijs.

4.900. De jaarlijkse uitgaven stegen daardoor “Studiefinanciering is bestemd voor de eigen inwovan 6 miljoen naar 26 miljoen euro (zie tabel op ners, is het uitgangspunt van de Europese regelgepagina 11). Vooral Duitse studenten – Nederland ving. Met de Bolognalanden is daarom afgesproken telt er bijna 25.000 – maken gebruik van de dat mobiele studenten in principe studiefinanciering Nederlandse beurs. Zij kunnen de Duitse kinderuit eigen land meekrijgen. Maar de Europese regels bijslag of belastingaftrek combineren met de zeggen ook dat migrerende werknemers recht hebben Nederlandse basisbeurs. Alleen studenten uit de op dezelfde sociale voorzieningen als inwoners van laagste inkomensgroepen moeten kiezen tussen het bestemmingsland. Studiefinanciering hoort

transfer | mei 2012 | 9

de Nederlandse studie­financiering of de Duitse BAföG. “Dubbele beurzen, daar doen we niet aan”, stelt Jessica ten Bosch. De snelle stijging van de uitgaven aan studie­financiering voor buitenlandse studenten komt vooral door de wervingsactiviteiten van universiteiten en hogescholen in Duitsland, zegt Anne-Wil Lucas, VVD-woordvoerder hoger onderwijs in de Tweede Kamer. “Zij gebruiken de Nederlandse studie­financiering als extra lokkertje.”

De VVD-politica ergert zich al langer aan instellingen in de grensstreek die in haar ogen niet bezig zijn met inter­nationalisering maar “met het binnenharken van zo veel mogelijk studenten”.

Oneigenlijk gebruik Maar nu universiteiten en hogescholen ook nog het in haar ogen oneigenlijk gebruik van de status van migrerend werknemer bevorderen, is voor haar de maat vol. “Er zijn gevallen bekend van universiteiten die buitenlandse studenten werven door ze een baantje van acht uur per week aan te bieden, zodat ze Nederlandse studiefinanciering kunnen krijgen.

Daarmee ondermijnen ze het maatschappelijk draagvlak voor het internationaliseringsbeleid”, betoogt het Kamerlid. Om welke instellingen het gaat, wil ze niet kwijt. “Het gaat mij er niet om één universiteit of hogeschool aan het kruis te nagelen. Het gebeurt.

Er zijn meer instellingen die studenten werven door ze een plaatsje op de loonlijst te beloven.”

Eind vorig jaar vroeg Lucas staatssecretaris Zijlstra uit te zoeken of de eisen voor Nederlandse studiefinanciering konden worden aangescherpt. Dat bleek mogelijk. Vanaf volgend jaar moeten Europese studenten een baan van 56 uur per maand hebben om een Nederlandse beurs te bemachtigen, liet Zijlstra begin maart aan de Kamer weten.

“We hebben gekeken hoe het begrip migrerend werknemer bij andere regelingen wordt ingevuld”, vertelt Jessica ten Bosch (OCW). “Bijvoorbeeld bij de bijstand. Je hebt natuurlijk EU-burgers die in Nederland wonen, een klein baantje hebben en bijstand aanvragen. Het ministerie van Sociale Zaken hanteert als regel dat je minstens 50 procent van de bijstandsnorm moet verdienen, of een arbeidscontract moet hebben van 40 procent van de gebruikelijke arbeidstijd. Daar komen wij met 56 uur per maand dicht bij.”

Het ministerie van Onderwijs voerde ook een kleine internationale vergelijking uit. “In veel landen speelt dit probleem niet omdat er geen studiebeurzen zijn.

10 | mei 2012 | transfer

Maar in de Scandinavische landen, die wel een beurzensysteem hebben, geldt een urennorm van tien tot twaalf uur per week. Wij waren dus soepeler en worden straks ietsje strenger.”

Ietsje strenger? Nederland maakt het Europese studenten bijna onmogelijk om hier te studeren, vinden veel ondertekenaars van de online-petitie ‘tegen de werkuurverhoging voor Europese studenten in Nederland’. Veertien uur per week werken naast je studie is volgens hen niet te doen.

De petitie is opgesteld door Isabel Nolte, een Duitse psychologiestudente aan de Universiteit Twente en was eind april door 850 mensen ondertekend.

EU-studenten blijken zich gediscrimineerd te voelen door de aanscherping van de regels. “Nederlandse studenten hoeven helemaal niet te werken voor studiefinanciering en kunnen lekker leven met geld van de staat”, verwoordt een van de ondertekenaars de onvrede. Een ander betoogt: “Nederlanders mogen wel in Duitsland studeren en hoeven daar vervolgens niets te doen, terwijl buitenlandse studenten hier veertien uur per week moeten werken.” Maar er zijn ook tegengeluiden. “Europese studenten krijgen in Nederland 260 euro per maand cadeau, terwijl ze dat in hun eigen land vaak niet krijgen”, schrijft iemand.

“Ik vind het daarom niet terecht dat ze nu gaan zeuren dat ze geen geld meer krijgen. En dat zeg ik als Duitse student.”

Niet veel gevolgen De studenten maken zich druk, maar Hans Vossensteyn van de Universiteit Twente denkt dat de verhoging van de urennorm niet zo veel gevolgen zal hebben. “Uit de Studentenmonitor blijkt dat Nederlandse studenten de afgelopen jaren gemiddeld negen tot elf uur per week werkten, dus veel studenten werken al meer dan acht uur per week.

Europese studenten met een beurs die een kleinere baan hebben, zullen waarschijnlijk gewoon iets meer gaan werken. De studenten die we bij de UT krijgen, kunnen twee dagen werken per week best aan. Want het zijn de betere studenten die hierheen komen.”

Saxion-student Christian Rademaker snapt dat de Nederlandse beurzen voor buitenlandse studenten gevoelig liggen bij het Nederlandse publiek. Zeker in een tijd van bezuinigingen. Maar hij vindt het jammer dat de drempel voor Nederlandse studie­ financiering nu wordt verhoogd. Ook vraagt hij zich af of er veel banen van veertien uur per week voorhanden zijn. Zelf heeft hij al overlegd met zijn werk-

gever over uitbreiding van zijn contract. “Hij heeft meteen gezegd dat we meer kunnen gaan werken, maar dat er dan wel minder mensen nodig zijn. Bij het Service-Büro werken nu vijf Duitse studenten, dat worden er dan drie.”

Drama “Het wordt een drama als die maatregel doorgaat”, stelt Karin van der Ven, directeur van Jules & You, een Servicebureau voor buitenlandse studenten in Maastricht. “Als Europese studenten 56 uur per maand moeten werken, komen er minder baantjes.

Terwijl er echt bizar veel vraag naar is. Elk jaar komen in Maastricht 2.000 nieuwe internationale studenten binnen. Die moeten bijna allemaal werken om in hun levensonderhoud te voorzien.”

Er is vooral veel vraag naar 32-uursbanen, weet Van der Ven. De Universiteit Maastricht biedt studenten dergelijke banen, bijvoorbeeld in het promotieteam dat weer buitenlandse studenten werft. Ook callcentra hebben internationale studenten in dienst.

Maar banen voor niet-Nederlandstalige studenten zijn schaars. “Er is wel werk voor native speakers die taalles kunnen geven of huiswerkbegeleiding.

Maar dat is allemaal flexwerk en dat levert niet het arbeidscontract op dat nodig is om in aanmerking te komen voor Nederlandse studiefinanciering.

Alles draait om die 32 uur.”

Het wordt voor EU-studenten wat lastiger om een Nederlandse beurs te krijgen, maar het effect van de nieuwe regels moet niet worden overschat, stelt Hans Vossensteyn (CHEPS). “Het zal voor een marginaal aantal Europese studenten een hobbel zijn.

n eder l an dse

De meesten komen niet hier voor die studiebeurs.

Zo hoog is die nu ook weer niet. Dat gat van 260 euro per maand kunnen de meeste studenten wel dichten.

De Duitse kinderbijslag of het belastingvoordeel is zeker zo hoog en de BAföG is meeneembaar binnen Europa.” Vossensteyn denkt dat de maatregel hooguit 5 tot 10 procent bespaart op de 26 miljoen euro die nu naar studiebeurzen voor buitenlanders gaat.

Het gaat volgens hem dan ook niet om die 26 miljoen. “Via de reguliere bekostiging van de opleidingen is Nederland een veelvoud daarvan kwijt aan EU-studenten.” De verhoging van de urennorm is vooral een signaal aan de universiteiten en hogescholen in de grensstreek, vermoedt Vossensteyn.

Staatssecretaris Zijlstra vindt dat die te actief Duitse studenten werven. De boodschap lijkt vooral te zijn: we gaan het Duitse studenten moeilijker maken, dus richt je niet te veel op die doelgroep.

Worden studenten dus aangepakt om de instellingen een lesje te leren? Onzin, vindt VVD-Kamerlid Anne-Wil Lucas. “Studeren tegen het lage collegegeldtarief blijft mogelijk. Alleen de studiefinanciering wordt minder toegankelijk gemaakt.”

yvonne van de meent

stu di ef i n a n c i e r i n g

vo o r

2006

2007

2008

2009

2010

2011

24.457

27.604

31.351

35.681

38.397

41.845

Europese studenten met Nederlandse studiefinanciering

1.509

2.028

2.663

3.388

4.186

4.823

Aandeel

6.2%

7.3%

8.5%

9.5%

10.9%

11.5%

6

8

10

14

20

26

Europese studenten in Nederlands HO*

Geschatte uitgaven in miljoen euro **

e u

-stu

d e nte n

* EER + Zwitserland ** Inclusief studieleningen en OV-jaarkaart bron: ministerie ocw

transfer | mei 2012 | 11

i ntervi ew

advi es

:

tr ek

i n

c h i na

gezam e n l i j k

o p

geen vliegen afvangen’ De groeispurt van China op het gebied van kennis en innovatie is ongeëvenaard. Alleen met een uitgekiende strategie kan Nederland daarvan profiteren, denkt de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT). Meer afstemming tussen Nederlandse universiteiten en hogescholen hoort daarbij, stelt directeur Dorette Corbey.

12 | mei 2012 | transfer

Foto: Henriëtte Guest

‘Universiteiten moeten elkaar

China investeert jaarlijks meer dan 80 miljard euro zegt Corbey. “Chinese contracten voor onderzoeks­ in onderzoek en innovatie, vanaf 2020 is het land samenwerking rondom waterzuivering en het beheer R&D-speler ter wereld.

De vraag óf de grootste van rivieren zijn bijvoorbeeld naar Denemarken Nederland met China moet samenwerken op het en Duitsland gegaan, omdat de sterke Nederlandse gebied van kennisontwikkeling, is voor de AWT niet watersector zich niet gezamenlijk weet te profileren. meer aan de orde. In het adviesrapport De Chinese Dat is toch onvoorstelbaar?” dat de raad dit voorjaar overhandigde aan handschoen, Naast een strategische krachtenbundeling wil de staatssecretaris Zijlstra, gaat het vooral om de vraag AWT maatwerk van de overheid voor drie doelhoe de samenwerking kan worden geïntensiveerd. groepen: grote Nederlandse topondernemingen “Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen hebben (de toppers), opkomende innovatieve bedrijven nog vaak het gevoel vooral kennis naar China te (de stijgers) en studenten en onderzoekers van brengen en weinig te halen, maar die balans zal sneller kennis­instellingen (de bouwers). omslaan dan velen denken”, meent Dorette Corbey Voortouw (1957), sinds 2009 directeur van de AWT. De AWT acht het van groot belang dat er bouwers Andere Europese landen zetten momenteel al naar China gaan; zij vormen het fundament van de zwaarder in op innovatieprojecten samen met China relatie met China. Corbey: “Een en boeken ook grotere successen, samenwerkingsrelatie wordt altijd weet oud-Europarlementariër “Op waterzuiveringsgebied gedragen door mensen die het voorCorbey. Maar kennisuitwissetouw nemen en laten zien wat de ling met China kan volgens haar werkt China samen met mogelijkheden zijn.” ook als een doel op zich worden De randvoorwaarden voor samenbeschouwd. “Er zijn altijd grote Denemarken en Duitsland, werking met China zijn heel goed. culturele en ideologische verschillen Het land telt 2.000 instellingen tussen China en Nederland geweest. dat is toch onvoorstelbaar?” voor hoger onderwijs. Het aantal Voor een wederzijds begrip is studenten is de laatste tien jaar het van het grootste belang dat er vervijfvoudigd; jaarlijks studeren contacten zijn, ongeacht de actuele 350.000 ingenieurs af. China investeert bovendien politieke en economische situatie.” flink in 39 universiteiten die van internationale klasse China-platform moeten worden.

De adviesraad stelt een China-strategie voor waarin Contacten tussen Nederlandse en Chinese universiNederlandse bedrijven, overheden en kennisinstelteiten zijn er dan ook al volop. Nederland hoort tot lingen de krachten bundelen. Denemarken kent al de topvijf van landen waarmee China samenwerkt dergelijk beleid. “Omdat China niet behoort tot binnen projecten van het Europese Kaderprogramma, de belangrijkste handelspartners, is de noodzaak en tot de toptien wat betreft herkomstlanden van van specifiek beleid tot nog toe onderschat”, denkt wetenschappers waarmee Chinese onderzoekers Corbey. “Maar de snelle opkomst van dat land rechtsamen publiceren. vaardigt een gemeenschappelijke strategie. Ook al Vrijwel alle Nederlandse universiteiten zijn actief in omdat China voor Nederlandse ondernemingen en China, Delft en Wageningen voorop. Nederlandse organisaties veel minder toegankelijk is dan andere instellingen sloten al ongeveer tweehonderd memoranda of understanding (MOU’s) met landen.”

Chinese partners.

De topsectorenaanpak biedt volgens de AWT een Toch vindt Dorette Corbey dat Nederlandse instelgoed uitgangspunt voor een strategie die de sterke lingen veel kansen laten liggen. “China is een aspecten van de Nederlandse kenniseconomie in fantastische proeftuin voor Nederlandse onder­ China naar voren brengt. Daarnaast pleit de raad voor zoekers. De groei van de miljoenensteden is een ‘China-platform’ dat initiatieven van Nederlandse bijvoorbeeld uitermate interessant voor sociaal ministeries, bedrijven, kennisinstellingen en lagere wetenschappers en planologen. De enorme patiëntenoverheden kan coördineren. populaties zijn aantrekkelijk voor medici. En zo is er “De versnipperde aanpak waarbij delegatie na nog veel meer.” delegatie naar China afreist, is weinig efficiënt”,

transfer | mei 2012 | 13

Om werkelijk structurele samenwerking tussen universiteiten van de grond te krijgen, zouden Nederlandse wetenschappers twee of drie jaar naar China moeten, stelt Corbey. “Maar daarvoor schrikken ze terug, uit angst voor negatieve gevolgen voor hun loopbaan of omdat dat voor hun partner of gezin niet aanlokkelijk is.”

Ook Nederlandse studenten staan niet te trappelen.

Jaarlijks gaan er zo’n driehonderd naar Azië. “Studeren in China vraagt veel zelfstandigheid. Je moet echt je best doen om een Engelstalig programma te vinden dat inhoudelijk en qua opzet aansluit bij je Nederlandse opleiding.”

De AWT wil studenten stimuleren om in China te gaan studeren. Het initiatief van de universiteiten in Utrecht en Delft om bachelorstudenten een summerschool in China te laten volgen, wordt in het rapport als inspirerend voorbeeld vermeld.

Daarnaast zou de voorlichting en kennis over Chinese universiteiten moeten verbeteren. “Kijk naar de Scandinavische landen”, zegt de AWT-directeur.

“Die hebben gezamenlijk als Nordic Countries een centrum ingericht op de campus van Fudan University.

Dat centrum legt contacten voor een mogelijke uitwisseling tussen Chinese en Scandinavische universiteiten.”

Ook op andere vlakken missen Nederlandse universiteiten en hogescholen kansen, vindt Corbey.

De instellingen richten zich volgens haar te eenzijdig op de concurrentieslag om de Chinese student.

Met 5.500 studenten is China na Duitsland de grootste leverancier van buitenlandse studenten in Nederland.

Universiteiten en hogescholen hebben onvoldoende oog voor de impuls die de Nederlandse kennissector door die bezoekersstroom zou kunnen krijgen, stelt Corbey. “Gelet op de groeiende tekorten op de arbeidsmarkt, vooral op bètagebied, is het enorme potentieel aan Chinees onderzoekstalent voor Nederland zeer aantrekkelijk.”

Gevoelig Chinese studenten kunnen na terugkeer in eigen land echte ambassadeurs voor de Nederlandse wetenschap zijn, meent Corbey. “Maar dan moeten we wel zorgen dat we die studenten helpen integreren binnen een universiteit, we moeten ze opnemen in onze onderzoeksnetwerken. Dat gebeurt nu maar mondjesmaat.

Niet zelden draaien groepen Chinese studenten hier rond in hun eigen kringetje.” Corbey noemt de Duitse Humboldt-Stiftung als lichtend voorbeeld.

Die haalt elke twee jaar buitenlandse afgestudeerden terug voor een hernieuwde kennismaking met de Duitse samenleving.

De AWT-directeur dringt erop aan dat Nederlandse

14 | mei 2012 | transfer

universiteiten onderling afspraken maken over opleidingen waarvoor zij graag Chinese topstudenten willen werven. Het Netherlands Education Support Office van de Nuffic zou daarbij een coördinerende taak kunnen vervullen en de voorlichting in China kunnen doen.

“Ik weet dat zoiets gevoelig ligt, maar ik denk echt dat het ieders belang dient. Universiteiten weten dan bij welke opleidingen zij extra aandacht aan Chinese studenten en contacten met China moeten besteden.

In China krijgen studenten een beter beeld van welke Nederlandse opleiding het beste bij hun wensen past.

Universiteiten moeten ophouden elkaar vliegen af te vangen ten koste van de BV Nederland.”

Overigens formuleert de AWT bij alle aansporingen tot intensivering van de samenwerkingsrelatie één heel groot ‘mits’. De Nederlandse overheid moet ervoor waken dat de belangrijkste R&D-activiteiten naar China verhuizen, waardoor de eigen kennisbasis wordt uitgehold. Volgens de AWT moet de Nederlandse overheid daarom meer investeren in kennisontwikkeling in eigen land. Die aanbeveling zal kennisinstellingen als muziek in de oren klinken.

Geringe continuïteit Dorette Corbey: “Het zou dramatisch zijn als de activiteiten van een bedrijf als ASML naar China verhuisden.

Dat gebeurt gelukkig niet, omdat dat bedrijf te afhankelijk is van de Brainport Eindhoven, waar een goede universiteit en allerlei innovatieve bedrijven zitten.

Nederland moet dergelijke kennisclusters actief ondersteunen. Andere landen doen dat al veel langer.”

Kapitaalkrachtige, door de overheid gesteunde samenwerkingsverbanden tussen toppers, stijgers en bouwers kunnen wellicht ook iets doen aan een van de belangrijkste obstakels in de Nederlands-Chinese relatie wat betreft gezamenlijke kennisontwikkeling. Chinese partners klagen vaak over de geringe continuïteit in het Nederlandse wetenschappelijk onderzoek en de kleinschaligheid ervan.

Corbey: “Chinezen begrijpen niet dat je in Nederland na drie jaar alweer een nieuwe projectaanvraag moet indienen voor de voortzetting van een onderzoek. De Nederlandse manier van onderzoeksfinanciering door middel van kortlopende projecten met relatief weinig geld blijft problematisch als je wilt samenwerken met China.”

Voor Nederlanders is het trouwens net zo goed moeilijk om de Chinese cultuur te snappen, stelt Corbey.

“Maar een poging doen is zeker de moeite waard.

Alleen al omdat, waarschijnlijk na veel misverstanden, samenwerking zeer langdurig en vruchtbaar kan zijn.”

xander bronkhorst

actu eel

Collegegeldverhogingen

in Leiden en Groningen

De universiteiten van Leiden en Groningen komen in september met forse collegegeldverhogingen voor studenten van buiten de Europese Unie. Dat blijkt uit een inventarisatie door Transfer van de

Foto: Chris Keulen/HH

instellingsgelden die Nederlandse universiteiten en hogescholen zelf mogen vaststellen.

Bij de meeste instellingen blijven de instellingstarieven komend jaar gelijk of stijgen ze met enkele procenten.

Het instellingstarief voor studenten van buiten de EU ligt overal evenwel beduidend hoger dan het wettelijk collegegeld van 1.771 euro.

De scherpste tariefstijgingen concentreren zich in Leiden en Groningen. De RUG verhoogt de prijzen voor alle masters behalve Recht en Ruimtelijke Wetenschappen, Geneeskunde en Tandheelkunde met 33 tot 65 procent tot maximaal 13.000 euro.

De meeste bachelors worden in Groningen 9 procent duurder en gaan 7.500 euro kosten.

Leidse alfa- en gamma-bachelors waren dit studiejaar voor buitenlandse studenten met 5.280 euro nog de goedkoopste universitaire opleidingen van Nederland.* In september verdubbelt dit bedrag tot 10.500 euro. Leidse bachelors Natuurwetenschappen en Biomedische wetenschappen worden 40 procent duurder, terwijl de bachelor Medicijnen 60 procent in prijs stijgt. Leidse masters worden maximaal 14 procent duurder. De enige opleiding die goedkoper wordt is ook in Leiden te vinden: de master Vitality and Ageing daalt van 18.100 naar 9.750 euro.

In Wageningen worden alle opleidingen 14 procent duurder. Zowel bachelors als masters zullen vanaf september 12.020 euro kosten. De WUR stelt dat de prijsstijging nodig is om tot een kostendekkend collegegeld te komen. Volgens een woordvoerder ligt de kostprijs van een gemiddelde opleiding in Wageningen op 17.000 euro. Of de tarieven in de komende jaren in het zelfde tempo zullen blijven stijgen, kan hij niet zeggen. Op dit moment legt de

universiteit geld toe op studenten van buiten de EU, aldus de zegsman: “Wij profileren ons als inter­ nationale universiteit met studenten en PhD’ers uit honderd landen. Voor die internationale uitstraling hebben we wel iets over.”

Motivatiebrief Aan de zes hogescholen die Transfer onder de loep nam, blijven de tarieven grotendeels gelijk (5.500 tot 9.000 euro voor een bachelor). Een woordvoerder van de Hanzehogeschool wijst erop dat, hoewel de collegegelden er gelijk blijven, sommige studenten volgend jaar netto duurder uit zullen zijn. Vanaf september krijgen student van buiten de EU van de Hanzehogeschool namelijk niet meer automatisch een beurs van 3.500 per jaar. Toekenning wordt afhankelijk van onder meer een motivatiebrief en cijferlijsten.

De tarieven voor 2012–2013 lopen sterk uiteen: van 5.500 euro voor verscheidene bachelors aan de Erasmus Universiteit en Fontys tot 32.000 voor de bachelors Medicijnen en Tandheelkunde aan de RUG. De instellingen die hun prijzen verhoogd hebben behoorden relatief tot de goedkopere. De drie technische universiteiten voeren onderling dezelfde collegegelden, die relatief laag liggen. Vergeleken met de rest van Europa liggen de Nederlandse tarieven beduidend lager dan die in het Verenigd Koninkrijk en Ierland, maar veel hoger dan Duitsland, België, Frankrijk en Scandinavië.

gerald schut Een overzicht van de instellingstarieven is te vinden via www.transfermagazine.nl/nieuws/onderwijs/ forse-collegegeldverhogingen-in-leiden-en-groningen * Uitgezonderd Theologie aan de RU, waarvoor de hoogte van het wettelijk collegegeld wordt gerekend.

transfer | mei 2012 | 15

ac htergron d

w e rve n va n vi j f h o n d e r d b u ite n l a n d s e to pta l e nte n te h o o g g e g r e p e n

Foto: Inge van Mill/HH

Nederland nog lang geen tr

De afdeling Internationale Relaties van de TU Delft.

De ambitie was helder: de Nederlandse kenniseconomie versterken met vijfhonderd buitenlandse hoogopgeleiden die aan ĂŠĂŠn van de 150 beste universiteiten ter wereld hebben gestudeerd. Drie jaar later blijkt dat de toppers onder de kennismigranten nauwelijks zijn te porren voor het zoeken naar een baan in Nederland. Toch wordt de regeling Hoogopgeleiden verlengd.

16 | mei 2012 | transfer

ekpleister voor hoogopgeleiden De Nederlandse kenniseconomie kan niet alleen De angst voor excessief gebruik kan overboord, blijkt draaien op home grown talent, betoogde staats­ uit de evaluatie die minister Leers van Immigratie secretaris van Justitie Nebahat Albayrak drie jaar en Integratie begin dit jaar naar de Kamer stuurde. geleden in Transfer. Daarom wilde ze Nederland De ambitie vijfhonderd buitenlandse toptalenten aantrekkelijker maken als vestigingsland voor de te werven, blijkt bij lange na niet gehaald. In 2009 toppers onder de kennismigranten. en 2010 deden nog geen vierhonBijvoorbeeld Chinese talenten die derd hoogopgeleide migranten een “Iedere hoogopgeleide aan Harvard gestudeerd hebben of beroep op de regeling en slechts de Indiërs die in Oxford zijn geprohelft daarvan voldeed aan de eisen migrant die voor de moveerd. Haast was geboden, want en kreeg een verblijfsvergunning Nederland stond al op achterstand voor het zoekjaar. De speurtocht Nederlandse kenniseconomie naar een baan leidde vervolgens bij in de internationale war for talent, waarschuwden bestuurders van amper vier van de tien deelnemers wordt geworven, is er één” universiteiten. Zij kregen steun tot succes. Geen enkele migrant van kopstukken uit het bedrijfsslaagde erin als zelfstandig onderleven (Corus, Shell, Unilever) die nemer een verblijfsvergunning betoogden dat ‘de werving van buitenlands talent te krijgen. Het magere eindresultaat: in twee jaar urgenter is dan ooit’. hebben dankzij de regeling slechts 71 buitenlandse Op 1 januari 2009 ging, vooruitlopend op de invoetop­t alenten in Nederland een baan als kennismigrant ring van de wet Modern Migratiebeleid, de regeling gevonden. Daarbij moet wel worden aangetekend Hoogopgeleiden van start. Doel: in twee jaar vijfhondat niet het alle deelnemers hun zoekjaar op de peilderd potentiële topwetenschappers naar Nederland datum (1 januari 2011) al hadden afgerond. halen. De regeling biedt ambitieuze academici van Niet zinloos buiten de Europese Unie met een master of PhD van Maar dat verandert niet veel aan de conclusie dat één van de 150 topuniversiteiten in de wereld, de de regeling Hoogopgeleiden nauwelijks afge­ mogelijkheid een tijdelijke verblijfsvergunning aan te studeerden en gepromoveerden van buitenlandse vragen. Hoogopgeleide buitenlanders die voldoen aan top­universiteiten naar Nederland lokt. Dat wordt de voorwaarden (zie kader: op pagina 18) hoeven nog pijnlijk duidelijk als de onderzoekers inzoomen op geen baan te hebben als ze naar Nederland komen. de achtergronden van de deelnemers: twee van de Ze krijgen een jaar de tijd om werk te vinden of een drie hebben waren al in Nederland. Bijvoorbeeld eigen bedrijf te starten. voor een studie, waarmee zij ook in aanmerking Wegkapen zouden komen voor een regeling uit 2004: het zoekMaar de deur staat daarmee nog niet wagenwijd open jaar Afgestudeerden. In Nederland gepromoveerde voor buitenlandse toppers. Want het is niet de bedoebuitenlanders vallen daar niet onder, zodat de regeling dat hoogopgeleiden van buiten de EU banen ling Hoogopgeleiden voor die groep een uitkomst wegkapen van Europese afgestudeerden. Daarom is. Buitenlanders met een Nederlandse doctorstitel mogen de deelnemers tijdens het zoekjaar niet zijn volgens de opstellers van de evaluatie dan werken, tenzij er een tewerkstellingvergunning is ook oververtegenwoordigd onder de aanvragers. afgegeven. Die krijgt een werkgever alleen als er geen Kortom, de regeling die is opgezet om buitenlandse Nederlander of Europeaan te vinden is, die dat werk toppers naar Nederland te halen, blijkt in de praktijk kan uitvoeren. Om ‘excessieve gebruikmaking’ van vooral een extra mogelijkheid om buitenlands talent de regeling te voorkomen, kent de regeling bovendien hier te houden. de mogelijkheid een quotum in te stellen. Na twee Toch vinden de kenners de regeling niet zinloos. jaar moest onderzocht worden of de aanzuigende Iedere hoogopgeleide migrant die voor de werking niet onaanvaardbaar groot is.

Nederlandse kenniseconomie wordt geworven of

transfer | mei 2012 | 17

behouden, is er één, redeneren zij. Voor de evaluatie werd de mening gevraagd van experts van de IND, betrokken ministeries, Agentschap NL, de Nuffic, de TU Delft en het UAF, de organisatie die zich inzet voor vluchtelingstudenten. Ondanks de tegenvallende deelname, zijn zij (op één uitzondering na) voorstander van het voortzetten van het experiment.

Barrière Maar om de afgestudeerden van de buitenlandse topuniversiteiten te bereiken, moet er wel gesleuteld worden aan de regeling, vinden de experts. De belangrijkste barrière is volgens hun dat de deelnemers tijdens het zoekjaar niet mogen werken. Buitenlandse afgestudeerden van Nederlandse universiteiten en hogescholen mogen dat wel. Hun zoekjaar trekt meer dan tien keer zoveel deelnemers (ruim 3.000 in 2009 en 2010 samen).

Deelnemers aan de regeling Hoogopgeleiden moeten het zoekjaar zelf zien te financieren. De experts vinden dat niet realistisch. Jonge academici die net zijn afgestudeerd aan een dure universiteit hebben geen geld achter de hand waarmee ze een jaar in hun eigen onderhoud kunnen voorzien. En een lening afsluiten om in Nederland een baan te kunnen zoeken, is geen aantrekkelijke optie. Nu blijkt dat het met de aanzuigende werking van de regeling wel losloopt en verdringing op de arbeidsmarkt niet erg reëel lijkt, kan het TWV-vereiste tijdens het zoekjaar wel afgeschaft worden, vinden vrijwel alle geïnterviewde experts.

Daar denkt minister Leers kennelijk anders over.

Hij heeft de Kamer eind februari laten weten dat de regeling Hoogopgeleiden met twee jaar wordt verlengd. Maar over het pleidooi voor afschaffing van de tewerkstellingsvergunning tijdens het zoekjaar rept hij in zijn brief niet. Wel volgt hij de wens van de experts de doelgroep van de regeling iets te verruimen. Nu komen alleen afgestudeerden en gepromoveerden van één van de top-150 instellingen van de Times- of Shanghai-ranking in aanmerking voor het zoekjaar. Leers breidt dit uit de top-200 van de ranglijsten.

De minister verwacht verder dat het aantal deel­ nemers aan het zoekjaar zal toenemen als de regeling bekender wordt, dat was bij het in 2004 in­gevoerde zoekjaar voor buitenlandse afgestudeerden van Nederlandse instellingen ook het geval. De IND zal in ieder geval de informatie op de website ver­beteren en meer voorlichting geven, belooft Leers. Nu staat er op de IND-website wel veel informatie in het Nederlands, maar is de Engelstalige informatie beperkt.

18 | mei 2012 | transfer

Kortom, de deur voor toptalent gaat een heel klein stukje verder open. Daarom is het niet helemaal uit te sluiten dat het aantal deelnemers aan het zoekjaar de komende twee jaar toeneemt. Als de economie tenminste aantrekt. Maar dat er de komende twee jaar ineens wel vijfhonderd ambitieuze hoogopgeleiden van buitenlandse topuniversiteiten staan te dringen om aan een zoekjaar in Nederland te beginnen, is hoogst onwaarschijnlijk.

annelieke slappendel en yvonne van de meent

p u nte n syste e m In 2009 en 2010 deden 392 buitenlandse academici een beroep op de regeling Hoogopgeleiden. Om in aanmerking te komen voor een zoekjaar moet de migrant zijn afgestudeerd aan één van top-150 universiteiten van de Times- of Shanghai-ranking en minstens 35 punten halen (zie onderstaande tabel). Slechts de helft (198) van de potentiële kennismigranten voldeed aan die voorwaarden en kreeg een verblijfsvergunning voor het zoekjaar. Zeventig aanvragen waren nog in behandeling op de peildatum, 1 januari 2011.

Hooguit een derde van deze groep kwam speciaal voor het zoeken van werk naar Nederland. De leeftijd varieerde van 22 tot 43 jaar en was gemiddeld 29. Bijna een kwart had de Chinese nationaliteit en een op de acht de Indiase.

Indonesiërs en Amerikanen delen de derde plaats (7 procent).

Categorie

punten

PhD-diploma

30

Master-diploma

25

Leeftijd 21–40 jaar

5

Werkervaring in Nederland

5

Minimaal 6 maanden studie-ervaring in Nederland

5

Taalbeheersing Nederlands op niveau A2

5

Taalbeheersing Engels op niveau IELTS 6.0

5

Diploma uit land dat meedoet aan Bolognaproces

5

o p

college

han

b ij

...

moshage

‘Goede eigenschappen worden uitgewisseld’ Docenten vervullen een sleutelrol in het proces om het hoger onderwijs internationaler te maken.

In deze rubriek vertellen zij wat ze op dat gebied ondernemen. Han Moshage, hoogleraar experimentele hepatologie en gastro-enterologie aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), probeert de kwaliteit van

Foto: Jan Luursema

onderzoek te verhogen door onderzoekers van diverse nationaliteiten te laten samenwerken.

Naast zijn hoogleraarsfunctie is Han Moshage verantwoordelijk voor het internationaliseringsbeleid van de Graduate School of Medical Sciences, eveneens onderdeel van de RUG. Hij was daarvan tot voor kort ook directeur. “Toen ik als directeur begon, was er voor onderzoekers, onderzoeksmasters en PhD’s nog helemaal geen internationaliseringsbeleid”, vertelt Moshage. Onder de naam ‘Abel Tasmanprogramma’ bracht hij daarom een aantal ideeën samen. Centraal staan de zoektocht naar buitenlands onderzoekstalent en de samenwerking met ‘preferred partners’.

“Het gaat ons in de eerste plaats om het vinden van zeer getalenteerde mensen die in onze onderzoeksmasters of PhD-opleidingen terecht kunnen”, vertelt de hoogleraar, die samen met een collega ook leiding geeft aan een laboratorium. Daar doet hij onderzoek en begeleidt promovendi, postdocs, analisten en studenten.

Omdat zijn instelling zich niet op de hele wereld tegelijk kon richten, werd gekeken waar de grootste winst te behalen viel. “Zo zijn we op Latijns-Amerika uitgekomen”, vertelt Moshage. “Het continent zit economisch enorm in de lift en voor onderwijs, onderzoek en beurzen wordt veel geld beschikbaar gesteld. We richten ons op Mexico, Brazilië, Chili, en binnenkort ook Colombia. Het zijn landen met een zeer jonge bevolking. Door de vele aanmeldingen in het hoger onderwijs is er een hoge selectiedruk en vinden wij er kwalitatief goede studenten.”

Moshage streeft naar structurele samenwerking en wederkerigheid. “Wij proberen goede onderzoeks­ partners te vinden en te matchen met eigen onderzoekers. Wij zoeken altijd naar complementariteit van het onderzoek. We doen uitdrukkelijk geen ontwikkelingshulp, maar willen op gelijk niveau met buitenlandse partners onderzoek doen.

Buitenlandse studenten of onderzoekers stimuleren we ook altijd om in het land van herkomst een beurs aan te vragen.”

Die aanpak blijkt te werken. Moshage: “Onderzoek dat in gezamenlijkheid is uitgevoerd, blijkt beter te worden gedaan en hoger te scoren dan onderzoek dat in isolatie wordt uitgevoerd. Bovendien is het vaak de basis voor langdurige wetenschappelijke samenwerking.”

Sterke punten Voor de hoogleraar waren de voordelen van internationale samenwerking altijd al evident. Hij ervoer die op de momenten dat hij doceerde aan groepen studenten uit verschillende culturen. “Zonder te generaliseren kun je vaststellen dat iedere cultuur zijn eigen sterke punten meebrengt. Nederlandse studenten zijn gemiddeld genomen goed in het presenteren van zichzelf, terwijl Aziatische studenten vaak meer parate kennis hebben, maar minder sterk zijn in het overbrengen van hun verhaal.

Wat mij iedere keer opvalt, is hoeveel internationale studenten in gemengde groepen van elkaar leren.

Aziatische studenten worden meer to the point, Nederlandse studenten duiken meer de boeken in om hun parate kennis te versterken. Kortom, goede eigenschappen worden uitgewisseld.”

rob burkhard transfer | mei 2012 | 19

ac htergron d

deeltij dstu denten

doen

van uit

amsterdam

buiten lan dervari ng

op

‘Online internationaliser Internationale mobiliteit en deeltijdonderwijs gaan meestal niet goed samen; werk en gezinsleven binden deeltijdstudenten aan Nederland. Toch willen deeltijders klaargestoomd worden voor de internationale arbeidsmarkt. De deeltijdopleiding commerciële economie van de Hogeschool van Amsterdam ontwikkelde een uitgekiende combinatie van online internationalisering, internationalisering at home en superkorte

Geen stap over de grens zetten en toch inter­nationale ervaring opdoen. Dat kan bij de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Bij de deeltijdopleiding commerciële economie doen studenten dit semester internationaal marktonderzoek naar ontbijtproducten.

Ze werken daarbij samen met Deense studenten van Business Academy Aarhus en Amerikaanse collega’s van de University of Southern Indiana. De studenten communiceren met elkaar via Facebook, Skype en e-mail. Op die manier doen ze ervaring op met cross-culturele samenwerking en maken ze kennis met de marketingprincipes in andere landen.

Sander Schroevers, de drijvende kracht achter het internationaliseringsproject, kreeg drie jaar geleden de opdracht uit de zoeken hoe deeltijdstudenten buitenlandervaring zouden kunnen opdoen. Het leek aanvankelijk een mission impossible. Om te beginnen peilde Schroevers hoeveel weken of maanden de studenten zich vrij zouden kunnen maken voor een buitenlands studieverblijf. Het antwoord was ontmoedigend. Gemiddeld konden ze maar 2,6 dagen weg. “En dan wilden ze het liefst ’s avonds weer thuis zijn! Niet vreemd natuurlijk, want de meeste deeltijd-

20 | mei 2012 | transfer

Illustratie: Niels Bongers

studieverblijven in het buitenland.

studenten hebben een fulltime baan en een gezin.”

Maar Schroevers liet zich niet uit het veld slaan en ontwikkelde een internationaliserings­programma waarin virtuele samenwerking de hoofdrol speelt en voor fysieke studentenmobiliteit een bijrol is weg­gelegd. Uiteraard is ook het onderwijs internationaal georiënteerd. Schroevers geeft bijvoorbeeld zelf het keuzevak Cross cultural business skills waarin hij in elke les een ander land behandelt.

Het gaat over de do’s – en – dont’s en over zaken doen

ing is de toekomst’ met mensen uit een andere cultuur. De lessen zijn populair, ook bij uitwisselingsstudenten die naar Amsterdam komen. “Daarmee hebben we meteen een international classroom voor onze deeltijdstudenten, waar ze studenten uit landen als Rusland, Brazilië, Frankrijk, China en zelfs Madagaskar ontmoeten.”

Ronald Dieterman (51) heeft als salesmanager bij de ING-bank al veel internationale ervaring opgedaan, maar leerde door het contact met buitenlandse studenten weer nieuwe dingen over de cultuur­verschillen in het zakelijk verkeer.

Liana Thijssen (37), marketingmanager bij een computerbedrijf, vindt de lessen van Sander Schroevers “een soort learning entertainment. Ik vind het knap dat de docent zo’n grote groep mensen die er al een hele werkdag op hebben zitten, kan boeien met de les. Het is ook leuk om na afloop van de lessen met buitenlandse studenten te praten. Dan kom je erachter hoe zij tegen onze cultuur aankijken. Voor mij zijn die lessen een eye-opener.”

Schroevers bedacht voor de twijfelaars zelfs een partnerprogramma en de mogelijkheid van kinderopvang, zodat de studenten hun familie kunnen meenemen. Voor volgend jaar is er een winterschool in Kuala Lumpur gepland.

Het opzetten van de samenwerking met buitenlandse instellingen was niet makkelijk. “Het heeft me veel tijd gekost om geschikte partners te vinden. Er is geen koepel voor deeltijdstudies, dus het was erg zoeken”, vertelt Schroevers. “Een groot probleem zijn de nationale feestdagen en academische kalenders, want die lopen allemaal anders.” Ook het tijdsverschil leverde onhandige situaties op. “Ik heb vaak genoeg in mijn pyjama zitten vergaderen.”

Privatisering

Spijt van de enorme tijds­investering heeft Schroevers niet. “Het loopt nu als een trein.

Ik word regelmatig gevraagd om erover te vertellen. Zo heb ik onlangs een lezing gegeven bij de EAIE, er is over gesproken tijdens de Paradepaardje HvA-onderwijsconferentie en De studenten krijgen ook enkele het project is een aantal keer in “Zo’n summerschool is een uren les van buitenlandse gast­ inter­nationale wetenschappelijke docenten die naar Amsterdam artikelen besproken.” Aan uitbreiechte studieversneller. komen en er zijn buitenlandse ding van de internationale samenwebcolleges. Maar het parawerking wordt gewerkt. Sander Je zit twee weken in een depaardje van het deeltijdSchroevers is al in gesprek met internationalis­eringsprograma mogelijke partners in Frankrijk, soort snelkookpan.” is het project voor excellente Portugal, Roemenië en Cyprus. studenten. “De studenten mogen De plannen van staatssecretaris voor de handelsattachés op het Zijlstra met het deeltijd­onderwijs Nederlands consulaat in Barcelona markt­onderzoek vormen echter een bedreiging. Vlak voor de val doen”, vertelt Schroevers. “Ze werken vanuit van het kabinet kondigde hij de privatisering van Nederland in teams aan zo’n opdracht. Het winnende het deeltijdonderwijs aan. Hogescholen moeten team mag het onderzoek op locatie presenteren. vanaf 2017 concurreren met commerciële onderDat is meestal een kort bezoek van maar één nacht. wijsinstellingen. “Die zullen zich vermoedelijk Maar voor die studenten is dat écht praktijk­ gaan richten op de risicovrije opleidingen”, denkt ervaring opdoen. De consulaten zijn er blij mee. de marketingdocent. Hij vreest dat de commerciële De docent, Clarence van der Putte, rolt dit nu uit opleidingen weinig besef hebben “van het belang naar Kopenhagen en Tallinn.” van inter­c ulturele en internationale competenties in Deze zomer kunnen alle deeltijdstudenten deeleen globaliserende wereld”. Maar dankzij de online nemen aan de internationale summerschool projecten is de HvA-deeltijdopleiding alvast klaar European business skills in Amsterdam. In de zomer voor de concurrentie­slag. “De kosten zijn laag en van 2013 staat er een summerschool in Aarhus op het het biedt new skills for new jobs. Online inter­­­­natio­ programma. Schroevers: “Zo’n summerschool is een nalisering is gewoon de toekomst.” echte studieversneller. Je zit twee weken in een soort annette posthumus snelkookpan, maar dan heb je je punten binnen.”

transfer | mei 2012 | 21

ac htergron d

deeln emers

ac htste

con fe r e nti e

to n e n

r ea l ite itsz i n

‘Bologna’ maakt pas op de plaats

Foto: Romanian BFUG Secretariat’

De ministeriële conferentie vond plaats in het parlementspaleis

De Bolognalanden stellen zich voorlopig geen nieuwe doelen. Tijdens de recente voortgangsconferentie in Boekarest besloten ze dat eerst maar eens de plannen die al op tafel liggen, overal moeten worden uitgevoerd.

22 | mei 2012 | transfer

In het megalomane Parlementspaleis van Boekarest kwamen op 26 en 27 april de onderwijsministers van 47 landen bijeen. Het grootste publieke gebouw van Europa, dat in opdracht van communistenleider Nicolae Ceaus¸escu werd gebouwd, was het toneel van de achtste conferentie van zogeheten Bolognalanden.

Werden op eerdere Bolognaconferenties nogal eens nieuwe, grote plannen gepresenteerd om het hoger onderwijs in Europa nog beter en nog sneller op één lijn te krijgen, dit keer was de uitkomst nogal bescheiden. De aanwezigen vroegen vooral aandacht voor de uitvoering van reeds gemaakte afspraken.

Het Bolognaproces maakt daarmee pas op de plaats.

Dat proces, met als doel het creëren van één Europese hogeronderwijsruimte, begon in 1999. De afspraken waren helder: de mobiliteit van studenten en staf moest worden bevorderd, de studiestructuur en diploma’s moesten vergelijkbaar worden en er moest een Europees studiepuntensysteem komen, het European Credit Transfer System (ECTS).

Geleidelijk kwamen daar nieuwe afspraken bij. Zoals het diplomasupplement, kwalificatieraamwerken en het doel dat 20 procent van de studenten in 2020 internationale studie-ervaring heeft. Ook het aantal deelnemende landen groeide: van 29 naar 47.

‘Bologna’ werd van lieverlee een enorme machine, opgetuigd met zoveel verschillende onderdelen dat bijna niemand hem nog onder controle had. Daar willen de deelnemers nu verandering in brengen, door even geen nieuwe plannen te maken.

Ontzettend knap

de Bolognaconferentie in 2005, werden in Boekarest uitgebreid besproken. In een nationaal kwalificatie­ raamwerk dienen landen aan te geven wat de belangrijkste vaardigheden zijn die worden opgedaan vanaf het basis- tot en met het hoger onderwijs. Deze nationale raamwerken worden gekoppeld aan het Europees kwalificatieraamwerk. Hiermee kunnen alle landen zien wat het niveau is van bepaalde opleidingen en onderwijsvormen over de grens. Voor instellingen is dat nuttig, bijvoorbeeld als ze aanmeldingen krijgen van buitenlandse studenten met een voor hen onbekende vooropleiding.

Bologna-expert Els van der Werf benadrukt dat Voorlopers en achterblijvers er sinds 1999 ontzettend veel is bereikt. Van der Alle nationale kwalificatieraamwerken hadden Werf, beleidsmedewerker internationalisering bij de volgens de afspraak uit 2005 dit jaar klaar moeten Hanzehogeschool, noemt het “ontzettend knap” dat zijn. Nederland heeft zich aan die afspraak grote veranderingen zoals het ECTS en de bachelor/ gehouden, veel andere landen niet. Noorda, die in masterstructuur inmiddels Europees zijn ingevoerd.

Boekarest aanwezig was, onderscheidt binnen de “De nationale onderwijssystemen zijn daarvoor groep Bolognalanden voorlopers en achterblijvers. aangepast.” Volgens Van der Werf is het nu zaak dat Nederland en andere West-Europese landen zijn bij ook andere beslissingen, die vaak op ministersniveau het implementeren van alle afspraken veel verder dan zijn genomen, op bijvoorbeeld instellingsniveau landen die later bij het proces betrokken zijn geraakt. worden uitgewerkt.

Noorda: “Voor West-Europa is Bologna een voortDat vindt ook Sijbolt Noorda, voorzitter van de zetting van wat al aan internationalisering werd universiteitenvereniging VSNU. Hij spreekt van gedaan. Voor bijvoorbeeld Turkije en Roemenië ligt “stevige en zeer belangrijke onderwerpen, die in veel dat anders.” Volgens de VSNUlanden nog grotendeels moeten voorzitter kent het Bolognaproces worden geïmplementeerd”.

“Ik weet niet of we een behoorlijke mate van Zoals de diplomasupplementen ambiguïteit. Hij vindt dat geen (DS). Al in 2001, tijdens de de doelen van het probleem. “Integendeel. Omdat het Bolognaconferentie in Praag, vertrekpunt in verschillende landen werd bepaald dat die er moesten Bolognaproces ooit verschillend was, is het goed dat ze komen. In een DS staat onder meer de ruimte hebben om op verschilbeschreven wat studenten na het zullen bereiken” lende onderwerpen te focussen.” volgen van een bepaalde opleiding In West-Europa komt de nadruk moeten weten en kunnen, zodat nu bijvoorbeeld te liggen op interandere instellingen en werkgevers nationalisering van curricula. “Zelfs opleidingen een goed beeld krijgen van hun competenties. Het DS als Nederlands recht hebben een internationale speelt een sleutelrol bij de erkenning van diploma’s dimensie. Stel je maar voor wat er gebeurt als een in het buitenland. Maar op instellingsniveau wordt er afgestudeerde jurist in de praktijk te maken krijgt nog lang niet overal probleemloos mee gewerkt. met buitenlandse multinationals of in het buitenland “Voor instellingen is het diplomasupplement een gaat werken. Met dat proces zijn we nog wel zes jaar administratieve uitdaging”, weet Van der Werf. “Er bezig”, denkt Noorda. moet heel gedetailleerd in staan wat een afgestuMaar er zijn ook Bolognaonderwerpen waarmee alle deerde heeft geleerd tijdens een opleiding, maar ook landen te maken hebben, zoals het ontwikkelen van wat zijn of haar individuele kwaliteiten en ervaringen een goed kwaliteitszorgsysteem. Accreditatie van zijn, bijvoorbeeld met stages. Studenten doorlopen alle opleidingen hoort daar bijvoorbeeld bij. “Maar geen standaardroute meer en hebben veel keuzevrijkwaliteitszorgsystemen moeten ook informatie over heid. Het is lastig dat allemaal inzichtelijk te maken.” studentenvoorzieningen geven. Zodat duidelijk is Ook de kwalificatieraamwerken, geïntroduceerd op

transfer | mei 2012 | 23

wat studenten op dat gebied te wachten staat”, zegt Hans-Georg van Liempd, die ook op de con­ferentie aanwezig was. Van Liempd is vice-president van de Europese associatie voor inter­nationaal onderwijs EAIE en senior-programmamanager bij de Universiteit van Tilburg. Op het gebied van kwaliteits­zorg is binnen de Bologna-groep nog een weg te gaan, constateert de Nederlander.

Slordig Dat geldt ook voor het stimuleren van studenten­ mobiliteit, een van de belangrijkste redenen waarom het proces in 1999 werd gestart. In 2020 moet 20 procent van de Europese studenten tijdens de studie mobiel zijn geweest, zo spraken de Bolognalanden in 2009 in Leuven af. Dat is nu nog lang niet zo: de inkomende mobiliteit ligt bij de meeste landen onder de 5 procent, de uitgaande is gemiddeld ruim 2 procent. Bijna overal zijn uitgaande en inkomende mobiliteit in disbalans. In Boekarest werd ook geconstateerd dat studentenstromen over de grens, met uitzondering van Erasmusuitwisselingen, slordig worden bijgehouden. Daardoor is het volkomen duister of het streefpercentage van 20 in 2020 wordt gehaald.

Het tweede decennium van het Bolognaproces draait dus om de uitwerking van wat in het eerste decennium is afgesproken. Daarnaast zou er volgens Els van der Werf meer aandacht moeten zijn voor Professional Qualification Directive. Dat zijn afspraken over het erkennen van diploma’s over de grens, bijvoorbeeld door vergunningverleners die bepalen of een buitenlander voldoende gekwalificeerd is als arts of architect. “Vergunningverleners zijn ouderwets”, legt Van der Werf uit. “Ze kijken bijvoorbeeld naar hoeveel uur iemand een bepaald vak heeft gevolgd. Terwijl het bij internationale werkgelegenheid juist gaat om de vaardigheden van afgestudeerden.”

Volgens Sijbolt Noorda moet er de komende jaren ook een sterker verband worden gelegd tussen arbeidsmarkt en onderwijs. “De economie van landen moet zo zijn ingericht dat er veel afgestudeerden uit het hoger onderwijs terechtkunnen. In landen als Turkije, Spanje en Frankrijk dient de arbeidsmarkt te worden gemoderniseerd. Het moet eenvoudiger worden om bedrijven te starten. Zonder goede arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden draait de massale toestroom naar hoger onderwijs op een teleurstelling uit.”

24 | mei 2012 | transfer

Oplossing Wanneer de doelen van het Bolognaproces bereikt zullen zijn, is volgens de experts lastig te zeggen.

Vooral door het verschil tussen voorlopers en achterblijvers. Van der Werf: “Ik weet niet of we ooit zo ver komen. Maar dat wil niet zeggen dat het geen zin heeft om te blijven streven naar een Europese hoger­ onderwijsruimte waarin effectief en efficiënt wordt samengewerkt.”

Komt ‘Bologna’ eigenlijk onder druk te staan doordat veel landen moeten bezuinigen? Uit cijfers die tijdens de conferentie bekend werden gemaakt, bleek dat de hogeronderwijsinvesteringen in de Bolognagroep gemiddeld met 2,2 procent zijn teruggelopen. Toch zijn de experts niet bang voor negatieve gevolgen daarvan. Noorda: “Het communiqué van de ministers begint met de opmerking dat juist het hoger onderwijs een belangrijk onderdeel van de oplossing van de huidige moeilijkheden is. Het is opvallend en terecht dat het hoger onderwijs zo prominent voorop staat.”

robert visscher

u itkomste n va n d e b o lo g n aco n f e r e nti e

2012

– Landen die hun kwalificatieraamwerk eind 2012 nog niet af hebben, worden uitgenodigd om hun inspanningen te verdubbelen en een nieuw tijdschema te maken; – Kwalificatieraamwerken, ECTS en diploma­ supplementen dienen te draaien om leeruitkomsten; – Er wordt gestreefd naar een balans tussen inkomende en uitgaande mobiliteit; – In diplomasupplementen moet een verband worden gelegd tussen studiepunten met leeruitkomsten en de werklast; – Meer werk is nodig om mobiliteitstatistieken te verwerven. (RV)

actu eel

Bezuinigingen tekenen ambtsperiode Zijlstra Na anderhalf jaar regeren viel vorige maand het kabinet-Rutte. Welke erfenis laat staatssecretaris

Foto: Roger Cremers

Zijlstra (VVD) na op het gebied van internationalisering? Een terugblik.

Halbe Zijlstra treedt in oktober 2010 aan en krijgt de portefeuille hoger onderwijs toebedeeld . Al snel wordt duidelijk dat zijn ministerie flink moet bezuinigen: van 2012 tot en met 2014 zal er 243 miljoen euro gesnoeid moeten worden.

Internationalisering blijft niet gespaard.

Dat wordt duidelijk als in april 2011 het doek valt voor het Huygens Scholarship Programme. Het beurzen­ programma voor excellente Nederlandse en internationale studenten om internationale studie-ervaring op te doen, wordt per 2012 stopgezet. Ook de subsidie voor de Nederlandse Wetenschappelijke Instituten in het buitenland en de Frans-Nederlandse Academie wordt beëindigd.

Een heuse mijlpaal wordt bereikt in de zomer van 2011. In zijn strategische agenda legt Zijlstra vast dat het wettelijk onderscheid in titulatuur tussen hbo en wo moet verdwijnen. Dat betekent dat afgestudeerde hbo’ers de toevoegingen of arts en of science mogen gebruiken. Nederland loopt daardoor meer in de pas met wat internationaal gebruikelijk is en aan de al jaren slepende titulatuurstrijd is een eind gekomen.

De scheefgroei tussen het aantal inkomende en uitgaande EU-studenten en de gevolgen daarvan voor de Nederlandse schatkist, is een issue waar Zijlstra niet omheen kan. Op verzoek van de Tweede Kamer laat hij onderzoek doen naar de kosten en baten van buitenlanders die in Nederland studeren.

Deze maand worden de uitkomsten gepresenteerd.

De staatssecretaris stelt ook het relatief grote aantal

Duitse studenten dat in Nederland studeert aan de orde. Begin dit jaar kondigt hij aan dat hij de ongebreidelde instroom van Duitse studenten wil inperken. Hij eist van de universiteiten en hogescholen meer duidelijkheid over hun internatio­ naliseringsbeleid, inclusief werving, kwaliteitszorg en taalbeleid en hamert op een gebalanceerde mix van nationaliteiten.

Buitenlandse nevenvestigingen De staatssecretaris pakt verder de studiefinanciering aan van EU-studenten die in ons land studeren.

De kosten daarvan zijn in vijf jaar opgelopen van z’n 6 miljoen naar 26 miljoen euro per jaar. Vanaf van januari 2013 moeten zij veertien in plaats van acht uur werken, willen ze in aanmerking komen voor een studiebeurs. (zie ook pagina 8 – 11) Zijlstra maakt een pas op de plaats wat betreft buitenlandse nevenvestigingen van Nederlandse hogescholen en universiteiten. De tijd is daar nog niet rijp voor, vindt hij. Na verschillende schandalen op het gebied van diplomafraude, moet er eerst orde op zaken worden gesteld in het Nederlandse hoger onderwijs. Ruim twee jaar geleden werd het aanbieden van geaccrediteerd hoger onderwijs in het buitenland al wettelijk vastgelegd. Het wachten was op een Algemene Maatregel van Bestuur, maar die komt er wat Zijlstra betreft voorlopig niet.

De langstudeerboete wordt aankomend studiejaar wel van kracht. Studenten die meer dan een jaar met hun studie zijn uitgelopen, gaan vanaf augustus 3.000 euro extra collegegeld betalen. Of deze regeling een rem op de mobiliteit van studenten zal zijn of een aanmoediging om tegen een lager collegegeld over de grens te studeren, moet de tijd uitwijzen.

els heuts

transfer | mei 2012 | 25

ac htergron d

ra ak

i nte r nationa al

ver b r e e dt

h o r i zo n

va n

ve l e n

Buitenlandse kennis op

de werkvloer

instellingen dergelijke vragen onderzochten,

Zoutpannen

Foto: Hogeschool Zeeland

Hogescholen die samen met bedrijven of publieke

Het kweken van algen, wieren, kreeften, vis en schelpdieren op land heeft de toekomst in Zeeland.

Door de toenemende verzilting van de landbouwgrond en de groeiende regelgeving in de visserijsector zien veel Zeeuwse ondernemers deze zogenoemde aquacultuur als aantrekkelijke alternatieve broodwinning, zegt Jouke Heringa. Hij is onderzoeker aquaculture bij de Delta Academy van de HZ University of Applied Sciences, zoals de Hogeschool Zeeland tegenwoordig heet. “Er is bovendien grote milieuwinst te behalen door geïntegreerde kweek, waarbij afval van de ene teelt voedsel voor de andere is.”

Het Zeeuwse bedrijfsleven en de hogeschool trekken al jaren samen op bij de ontwikkeling van duurzame aquacultuur. Die samenwerking paste bij uitstek bij de principes van het stimuleringsprogramma RAAK (Regionale Aandacht en Actie voor Kenniscirculatie).

Dat programma van het ministerie van OCW ondersteunt sinds 2003 projecten die met praktijkgericht onderzoek leiden tot innovatie waarvan bedrijven of publieke organisaties profiteren.

Kan Nederland iets leren van viskwekers in Spanje?

konden de afgelopen jaren subsidie krijgen vanuit het programma RAAK Internationaal. De regeling is inmiddels beëindigd, “maar kennisontwikkeling zonder internationale dimensie is eigenlijk ondenkbaar geworden.”

26 | mei 2012 | transfer

De pionierende Zeeuwse aquacultuursector had al twee RAAK-subsidies ontvangen, toen bleek dat kennis uit het buitenland nodig was voor de gewenste uitbreiding van deze extensieve ‘zilte productie’ in vijvers op het land. “Die expertise hoopten we uit Frankrijk en Spanje te halen. Daar is veel ervaring, bijvoorbeeld met teelt in zoutpannen”, weet Heringa.

In 2010 deed de HZ Delta Academy daarom een aanvraag bij een nieuwe RAAK-variant, in het leven geroepen door toenmalig Onderwijsminister Plasterk: RAAK Internationaal. Door ook inter­nationale partners bij projecten te betrekken, wilde Plasterk de mobiliteit van studenten en docenten en kennisuitwisseling over de grenzen bevorderen.

Twee onderzoeksinstituten en twee universiteiten in Cadiz en Montpellier wilden meewerken aan het nieuwe project ‘Het zoute goud’. Het initiatief verwierf vorig jaar 290.000 euro subsidie. Buiten een aantal gezamenlijke onderzoeksthema’s voorzag

‘Het zoute goud’ onder meer in studentenstages, twee Christien Dohmen van SIA stelt dat niet de indruk veldstudieweken in Spanje en bijeenkomsten en een mag ontstaan dat er straks binnen RAAK helemaal studiereis voor alle betrokkenen. geen geld meer is voor internationale projecten.

Halverwege het tweejarige project zijn de ervaringen “Integendeel. Kennisontwikkeling zonder inter­ overwegend positief. Heringa constateert dat het nationale dimensie en zonder mobiliteit van bedrijfsleven nieuwe kennis heeft opgedaan en dat studenten en staf is eigenlijk ondenkbaar geworden. de horizon van studenten en staf is verbreed. “Als je Nieuwe aanvragen met een internationale component tijdens een studiereis in het buitenmaken straks gewoon een goede land een watersysteem bestudeert kans binnen de RAAK-fondsen die “Als je tijdens een studiereis al langer bestonden.” dat je niet kent, dan leer je daar enorm veel van.” De Zeeuwse De spoeling wordt wel dunner. een onbekend watersysteem Want niet alleen loopt RAAK onderzoeker plaatst ook enkele kanttekeningen. Zo ziet hij dat de Internationaal af, staatssecretaris bestudeert, leer je daar verworven kennis niet altijd direct Zijlstra beperkt de structurele toepasbaar is en dat er soms sprake bijdrage ook nog eens met enorm veel van” is van een botsing van culturen met 2,4 miljoen tot 16,8 miljoen euro. de wetenschappelijker ingestelde In zijn strategische agenda Kwaliteit counterparts. in Verscheidenheid is Zijlstra echter Dat vindt Ronald de Vos, van Koninklijke Prins en vol lof over RAAK. Hij constateert dat bedrijven Dingemanse, geen onoverkomelijk bezwaar. De grote bereid zijn mee te betalen en een deel van het risico schaal- en schelpdierenkweker in Yerseke ervaart de van het praktijkgerichte onderzoek te dekken. internationale samenwerking als nuttig. “Ook als je Zonder verwachtingspatroon nieuwe inzichten niet een op een kunt toepassen. Als De partijen die betrokken zijn bij ‘Het zoute goud’ bedrijf ben je soms te zeer gefocust op je eigen busibenadrukken het belang van blijvende overheids­ ness.” financiering voor internationale innovatieprojecten.

Inspirerend Ronald de Vos (Koninklijke Prins en Dingemanse) Erik-jan Malta is als Nederlander in dienst bij IFAPA, gelooft niet dat het Zeeuwse mkb substantieel een kennisinstituut van de Andalusische deelstaatfinancieel kan bijdragen. “Een multinational kan het regering en partner binnen ‘Het zoute goud’. Malta zich misschien permitteren zonder verwachtingspanoemt de manier waarop het project kennis concreet troon te investeren, een bedrijf als het onze niet. Maar toepasbaar maakt voor het bedrijfsleven ‘inspirerend’. de BV Nederland wint wel heel veel met dit soort “Ik gebruik RAAK Internationaal als voorbeeld voor projecten.” de manier waarop we hier kennisoverdracht in onze Voor de Delta Academy zijn de RAAK-subsidies eigen projecten zouden kunnen inbouwen.” Volgens essentieel om de onderzoeksgroepen te kunnen Malta kent Spanje wel programma’s om overdracht voortzetten. Indirect hangt daardoor ook de kennisvan expertise te bevorderen, maar zijn deze veel making van hogeschoolstudenten met praktisch kleiner dan RAAK en meestal niet internationaal onderzoek af van dit soort financiering. Zonder gericht. onderzoekers geen goede begeleiding. Jouke Heringa In maart werden de laatste subsidies binnen RAAK hoopt daarom dat het Zeeuwse aquacultuur­onderzoek Internationaal toegekend. Na drie jaar wordt de regeop blijvende ondersteuning kan rekenen. ling beëindigd. Die termijn was in 2009 afgesproken Een belangrijke winst van de internationale opzet van en het huidige economisch klimaat laat geen ruimte ‘Het zoute goud’ voor de hogeschool zijn de contacten voor voortzetting. In totaal hebben 35 tweejarige die Heringa heeft gelegd met buitenlandse partners. projecten van vijftien hogescholen ondersteuning “Dankzij dit project hebben we veel meer structuur gekregen, samen voor ruim 10 miljoen euro. kunnen aanbrengen in onze inter­nationale studentenIn hoeverre RAAK Internationaal voldoet aan de uitwisseling. Ook als het voorbij is, zullen studenten doelstellingen, is nog moeilijk te bepalen. Veel stage lopen in Spanje of Frankrijk. We hebben elkaar projecten lopen nog, of beginnen dit jaar. De Stichting nu in de ogen kunnen kijken.”

Innovatie Alliantie (SIA) die de RAAK-regeling xander bronkhorst coördineert, bundelt de komende tijd de ervaringen.

transfer | mei 2012 | 27

vli egen de

holl an der

‘Hier werken alleen maar

bevlogen mensen’ Marco van Woerden (24), zevendejaars deeltjesfysica aan de Universiteit van Amsterdam, ging voor een zomercursus naar het Zwitserse onderzoekscentrum CERN. Hij werd zo gegrepen door het

Foto: Caro Bonink

onderzoek met de deeltjesversneller dat hij anderhalf jaar bleef.

“Als de deeltjesversneller wordt gebruikt, zoals nu, mag je er niet in de buurt komen. Er is dan te veel straling. Maar toen ik in de lente van 2010 voor een zomercursus naar CERN vertrok, kon dat nog wel. Voor mij was het een droom die uitkwam. Alles aan dat apparaat is extreem: het ligt op honderd meter diepte in de grond, met een omtrek van maar liefst 27 kilometer. Dat alles om met een ongelooflijke snelheid mini-miniminideeltjes uit de atoomkern op elkaar te laten knallen. Van die botsende protonen maken we dan weer een soort foto’s – zo’n 40 miljoen per seconde.

Wat we met dit onderzoek hopen te vinden, is een antwoord op de vraag wat materie nu eigenlijk is.

Waarmee is het universum precies gevuld? 96 Procent van de ons omringende massa kunnen we niet definiëren. Bovendien weten we eigenlijk helemaal niet hoe het kan dat deeltjes massa hebben. We zoeken, kortom, fundamentele wetten die het waaróm verklaren, kennis die meer doet dan beschrijven alleen. De vondst van het zogenoemde Higgs-deeltje zou licht in de duisternis kunnen werpen. Maar of dat deeltje nu wel of niet wordt gevonden, er zullen altijd genoeg vragen overblijven. Ieder antwoord roept immers weer nieuwe vragen op.

28 | mei 2012 | transfer

Honderd jaar geleden is het gelukt om het elektron naar onze hand te zetten. Daarvan laten wij nu lampen branden en computers draaien. Protonen worden inmiddels in ziekenhuizen gebruikt om tumoren te bestralen. Wie weet warmen we over vijftig jaar ons eten op in een Higgs-machine. Al die praktische toepassingen maken de natuurkunde tot een prachtig en onmisbaar vak, maar mij persoonlijk interesseren de filosofische vraagstukken het meest.

Me daarin verdiepen is voor mij een ervaring van pure schoonheid.

Alle windstreken CERN ligt in de buurt van Genève, in een speciaal voor het laboratorium gebouwd onderzoekscomplex.

In totaal wonen en werken er tienduizend mensen.

Je komt er niet zomaar binnen, maar je kunt het wel bezoeken. Ik ben er in mijn vrije uren nog gids geweest, dan leidde ik bijvoorbeeld een buslading radiologen rond. Ik begon er als stagiair, rolde van het een in het ander en bleef er anderhalf jaar plakken.

Als ik straks ben afgestudeerd, ga ik terug om er promotie­onderzoek te doen.

Daar zie ik naar uit, want bij CERN werken alleen maar bevlogen, jonge onderzoekers zoals ik. Het is fantastisch om met mensen uit alle windstreken vreedzaam één gezamenlijk doel na te streven.

Waar ter wereld kan dat nou? Mijn vrienden en familie in Nederland zal ik natuurlijk missen, maar ik ben inmiddels wel aan dat internationale leventje gewend.”

annemieke bosman

c

o

l

u

m

n

Foto: Erik van der Burgt/Verbeeld

Bologna en Boekarest Voor de meeste Roemenen is het Parlementspaleis – Palatul Parlamentului in het Roemeens – een symbool voor dictator Ceaus¸escu. Het gebouw ligt prachtig, bovenop een heuvel in de binnenstad van de hoofdstad Boekarest. Een hele woonwijk, synagoges, kerken en een stadion moesten wijken voor de waanzin van de voormalige dictator. Het enorme bouwwerk wordt daarom ook wel spottend het Gekkenhuis genoemd. Het tweede grootste gebouw van de wereld wordt door de Roemeense staat inmiddels gebruikt als parlementsgebouw. En voor conferenties, zoals de EHEA Ministerial Conference 2012, de conferentie van de 47 Bolognalanden, aangevuld met consultatieve leden, gasten en de Bolognavolgers van buiten Europa.

De rapportage 2012 over de vorderingen van het Bolognaproces – 215 pagina’s dik – geeft een uit­gebreide en kritische blik op het hele proces.

Hoewel er zeker vorderingen zijn gemaakt, worden in het rapport vele kritische noten gekraakt. Zo is de wederzijdse erkenning van diploma’s vaak wel bij wet geregeld, maar in de praktijk komt hiervan nog niet veel terecht. In veel landen zijn voorzieningen getroffen voor een adequaat systeem van kwaliteitszorg, maar bij een behoorlijk aantal instellingen in bepaalde landen ontbreekt een goed intern kwaliteitszorgsysteem. Vreemd genoeg maken studentenvoorzieningen zelden onderdeel uit van zo’n systeem.

Een van de afspraken van de ministersconferentie in Leuven (2009) was “ensuring that at least 20% of those graduating in the European Higher Education Area (EHEA) have had a study or training period abroad.” In de rapportage 2012 wordt geconstateerd dat dataverzameling onvoldoende is om gedegen uitspraken te kunnen doen over het per­centage studenten dat een deel van hun opleiding in het buitenland volgt. De data van Erasmusuitwisselingen zijn beschikbaar, maar niet-Erasmusmobiliteit wordt onvoldoende geregistreerd.

De economische recessie in veel landen heeft effect op de bestedingen voor hoger onderwijs. Dat heeft negatieve gevolgen voor de noodzakelijk hervormingen. Daarom werd duidelijke taal gesproken in de richting van politici: langjarige stabiliteit in de hogeronderwijsuitgaven is nodig om te kunnen blijven investeren in goed onderwijs: “Education not only prepares graduates for the labour market, it also develops the fabric of society and enhances democratization.”

Ik geef eerlijk toe, ook voor mij is veel van het jargon en van de Bolgonaretoriek niet altijd te volgen. Je kunt je dus indenken hoe het de minder ingevoerde medewerker van een hogeronderwijsinstelling in Nederland zal vergaan. Het blijkt dat veel landen buiten Europa de ideeën van Bologna omarmen en hun eigen hogeronderwijssysteem op de schop nemen, soms zelfs in groter dan nationaal verband. Een voorbeeld hiervan is een studiepunten­ systeem, vergelijkbaar met ECTS, dat in Oost-Azië wordt ontwikkeld. Ontwikkelingen die van belang en interessant zijn voor hogeronderwijstellingen in Nederland.

In vervolg op de succesvolle expert meeting van 18 april jongstleden stel ik voor dat het ministerie van OCW samen met de Bolognalanden-coördinatoren en met VSNU en HBO-raad expert meetings organiseert.

Die meetings zouden twee doelen moeten hebben.

Enerzijds om toe te lichten wat er op Bolognagebied in de wereld gebeurt en waar Nederland staat.

Anderzijds om te duiden wat deze ontwikkelingen in de praktijk betekenen voor de instellingen en, meer in het bijzonder, voor medewerkers en studenten. Want daar doen we het toch allemaal voor?

hans-georg van liempd Hans-Georg van Liempd is senior programma manager, verantwoordelijk voor het programma ‘international campus’ aan de Universiteit van Tilburg. Daarnaast is hij vice-president van de EAIE.

transfer | mei 2012 | 29

p ion i ers

i n

i nter national i s e r i n g

Invloedrijke

ex-mannenbroeder Al lang voordat internationalisering in het hoger onderwijs werd wat het nu is, waren er personen die zich sterk maakten voor meer internationale samenwerking in onderwijs en wetenschap. Historicus en Nuffic-medewerker Han van der Horst portretteert pioniers in internationalisering. Deze keer Jan van Baal, oprichter van het Centrum voor de Studie van het Onderwijs in Ontwikkelingslanden.

Foto: Wim van Rossem

Jan van Baal (m)

Na de Tweede Wereldoorlog maakte hij carrière in Nederlands Nieuw-Guinea, waar hij snel gouverneur werd. Hij entameerde veel antropologisch onderzoek, want alleen op basis van werkelijk begrip voor het leven van de papoea’s konden zij op zinvolle wijze in contact komen met de moderniteit, meende hij.

Sleutel hiervoor was onderwijs, zodat de volkeren van Nieuw-Guinea zelf leerden onderscheiden wat waardevol was.

Oud ideaal De meeste bestuursambtenaren in NederlandsIndië hadden indologie gestudeerd. Jan van Baal (1909–1992) was antropoloog. Hij schreef – zonder veldonderzoek, dat kon toen nog – een proefschrift over het volk van de Marind-Anim op zuidelijk Nieuw-Guinea. Het was dan ook geen wonder dat hij daar enkele jaren als bestuursambtenaar werd geplaatst. De Marind-Anim waren berucht om hun zeer seksueel getinte gebruiken. Ook waren ze gevreesde koppensnellers. Toen Van Baal aankwam, waren katholieke missionarissen al ijverig bezig met bekeringswerk. Daardoor gingen veel tradities van de Marind-Anim teloor.

Jan van Baal was een gereformeerde mannenbroeder met een glashelder verstandelijk geloof en bijbehorende normen en waarden. Die stonden haaks op alles wat de Marind-Anim heilig was. In de jungle bleken zijn overtuigingen minder onwrikbaar dan gedacht. Van Baal ontdekte dat de roomse leer en vernieuwingen zoals de introductie van stalen bijlen, niet uitsluitend goede gevolgen hadden. In het Jappenkamp kregen zijn overtuigingen een nieuwe schok. Het maakte hem tot een ander mens. Zijn leven lang bleef Van Baal gefascineerd door ‘het mysterie dat anderen God noemen’.

30 | mei 2012 | transfer

Na zijn vertrek uit de bestuursdienst werkte Van Baal bij het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Later kreeg hij een leerstoel aan de Universiteit Utrecht.

Beide functies gaven hem de invloed die noodzakelijk was om een oud ideaal te verwezenlijken: de stichting van een Centrum voor de Studie van het Onderwijs in Ontwikkelingslanden. Dit CESO werd verbonden aan de Nuffic. De medewerkers – onderwijskundigen met een antropologische inslag – hebben veel invloed uitgeoefend op onderwijshulp zoals Nederland aan ontwikkelingslanden heeft verstrekt. Het CESO heeft Van Baal net overleefd.

In 1974 gaf hij zijn leerstoel op, maar hij bleef zeer invloedrijk, omdat hij wereldwijd onder vakgenoten veel waardering genoot. Van Baal gaf altijd uitgewogen advies. Hij wist mensen bij elkaar te brengen.

Daarbij hielp het feit dat hij niet alles van het erfgoed der mannenbroeders had verworpen: de borrel bleef hij waarderen.

Wie wil weten wat het betekent om in het veld te zitten waar je dingen wilt veranderen, leze zijn memoires Ontglipt verleden. Jan van Baal heeft ons nog steeds veel te zeggen.

han van der horst

A G E N D A

Welke immigratieprocedures zijn van toepassing voor welke internationale gasten? Dat wordt uitgelegd tijdens de introductiecursus immigratieprocedures buitenlandse onderzoekers en gastdocenten van de Nuffic op 31 mei en 1 juni. Ook de procedures na aankomst in Nederland komen aan de orde. Meer informatie en aanmelden via www.nuffic.nl/cursussen

mei/juni

2012

Reflecteren, vooruitkijken en vieren. Dat gebeurt tijdens de conferentie Erasmus verzilvert! die het Nationaal Agentschap Leven Lang Leren op 5 juni organiseert in Rotterdam vanwege 25 jaar Erasmus. Meer informatie en aanmelden via bit.ly/c8I2CF Virtuele mobiliteit in het kader van het internationaliseren van het curriculum staat centraal bij het vijfde symposium van het Centre for Applied Research on Economics and Management aan de Hogeschool van Amsterdam. Het vindt plaats op 5 juni. Meer informatie en aanmelden via www.carem-online.nl Van 10 tot en met 12 juni organiseert de Academic Cooperation Association haar jaarcongres in Helsinki onder de titel Tying it all together. Excellence, mobility, funding and the social dimension in higher education. Meer informatie en aanmelden via www.aca-secretariat.be

Fairs

Journal of Studies in International Education

Study in Europe fair Singapore 15 sep

Artikelen in de editie van mei 2012 (Vol. 16, nummer 2):

Meer informatie via fairs@nuffic.nl

Managing Offshore Branch Campuses: An Analytical Framework for Institutional Strategies – Farshid Shams and Jeroen Huisman Broadening the Mind? Australian Student Reflections on the Experience of Overseas Study – Martin Forsey, Susan Broomhall, and Jane Davis Effectiveness of University Bridging Programs in Preparing Students for University Education: A Case From East Africa – Jude Ssempebwa, Wilson Eduan, and Fawz Nassir Mulumba University Students’ Perceptions of and Attitudes Towards Culturally Diverse Group Work: Does Context Matter? – Karen Kimmel and Simone Volet Lessons From a Global Learning Virtual Classroom – Lynn M. Patterson, Paula Botero Carrillo, and Rigoberto Solano Salinas

transfer | mei 2012 | 31

Europass

Internationale studie, stage of werk?

Start met Europass!

Kijk voor meer informatie op www.europass.nl