Brochure Train World

Train World

Een uitstalraam voor de spoorwegen van gisteren, vandaag en morgen 1

Train World

Een uitstalraam voor de spoorwegen van gisteren, vandaag en morgen

Een uniek uitstalraam

De wereld van de trein Het nieuwe museum Train World wordt een uitstalraam van het verleden, het heden en de toekomst van de spoorwegen. Het startschot van de werkzaamheden werd gegeven in september 2012 en het museum zal in 2015 openen in Schaarbeek.

Ondanks de rijkdom van onze collecties had ons land tot nu toe geen eigen museum. Nochtans reed de eerste trein in België al op 5 mei 1835, tussen Brussel en Mechelen.

Het was meteen ook de eerste treinrit op het Europese vasteland. We mogen trots zijn op deze pioniersrol.

In Train World kan het grote publiek op meeslepende wijze kennismaken met het historische erfgoed van de Belgische spoorwegen en de belangrijke rol van de trein in de sociale en economische ontwikkeling van België.

Jong en oud zullen er meer dan 175 jaar geschiedenis van de spoorwegen in België en Europa kunnen ontdekken, van de oudste Belgische locomotief tot de nieuwste spits­technologische trein. Naast een collectie van trein­ materieel etaleert het museum ook heel wat spoorweg­ objecten, representatieve archiefstukken, foto’s en film­ materiaal. Dit alles in een interactief en flexibel aanpasbaar decor. Bezoekers ondernemen als het ware een spannende ontdekkingsreis doorheen het spoorweguniversum. Ze kunnen er zien, horen, voelen en beleven.

Train World zal ook de emotionele dimensie van het reizen per spoor op positieve wijze mee ondersteunen. Een aanpak die buitenlandse spoorwegen, maar bijvoorbeeld ook de auto-industrie, al enige tijd toepassen. Natuurlijk is dit een mooie kans om het publiek te sensibiliseren om de trein te nemen.

Via Train World kan het historische erfgoed efficiënter worden beheerd. Momenteel zijn de collecties niet te be­ zoeken en verspreid over vijf locaties in heel België.

Train World toont het beste uit die collecties en maakt ze toegankelijk voor iedereen. Train World zal de uitstraling van de spoorwegen als cruciale factor in de mobiliteit versterken.

6

Aankomst in Schaarbeek van de brug uit Namen in juli 2012

Een scenografie van de spoorwegen, gisteren, vandaag en morgen Train World is geen klassiek spoorwegmuseum. Het is ontworpen als een spannende opeenvolging van decors die de geschiedenis van de spoorwegen in België en Europa uitbeelden, vanaf de Belgische pionierstijd tot de rol van het spoor in de toekomst.

De bezoeker wandelt doorheen de evolutie van de spoor­ wegen en ontdekt zo haar vernuftige technologische evolutie, het amalgaam van beroepen dat ermee verbonden is, de ontwikkeling van steden, industrie en economie, maar ook de diepgaande invloed die ze op de mobiliteit en de maatschappij heeft gehad.

Het vervoer, de trein, de reiziger, de infrastructuur, aero­ dynamica, technologieën van morgen, duurzame ontwik­ keling en zelfs utopieën zullen worden opgeroepen door een voortdurende wisselwerking tussen scenografie, architectuur en site.

De NMBS-Holding en Eurostation hebben het ontwerp van de scenografie toevertrouwd aan de werelbefaamde tekenaar François Schuiten (°1956, Brussel) en aan Expoduo.

Deze brochure neemt je mee op een ontdekkingstocht langs een aantal belangrijke thema’s van het museum.

François Schuiten: "Met Train World wilde ik mensen verrassen, verwonderen, hun nieuwsgierigheid prikkelen, en telkens opnieuw nieuwe interesse wekken.

Ik wilde dat het een ambitieus project werd, zelfs een beetje gewaagd. Een ervaring vol emoties.

Een Spoorwegopera!!"

Interview 2012, www.ericplatteau.be.

7

Een ideale ligging Op het tracé van de eerste spoorlijn Na een lange zoektocht naar de ideale locatie, bleek de site van het station van Schaarbeek een perfecte keuze.

Deze site heeft een uitzonderlijke ligging in het hart van het land, op het tracé van de eerste spoorlijn in België (Brussel - Mechelen), op een Europees kruispunt. Brussel was trouwens de eerste hoofdstad met een treinverbinding.

Het station Schaarbeek is een van de pareltjes van de Belgische spoorwegarchitectuur, gemakkelijk bereikbaar met het openbaar vervoer (trein, tram, bus) en met de auto of de fiets. Op langere termijn wordt het museum ook toegankelijk met het GEN en de metro.

Zicht in perspectief van de site 8

Een site in het teken van de wereld van de trein

an Vilvoordselaan

1

Monplaisirlaan

3

2

Prinses Elisabethplein

Georges Rodenbachlaan

aan

el

lal

lon

aa

n

Ko

s

thl

Pi c qu ar t laa n

an

rlaan

Huart Hamoirla

ns e

be

Huar t Hamoi

Pr i

a E l is

zo

tla

il e

va

ae

ém

J

es ul

r nP

Train World zal bestaan uit twee gebouwen: het stations­ gebouw uit 1913 en een nieuw gebouw. Bezoekers worden onthaald in de originele stationshal van 1913, gaan dan naar buiten en vervolgen hun weg naar het nieuwe gebouw.

Aangezien Train World niet alleen het verleden, maar ook het heden en de toekomst van de spoorwegen vertegen­ woordigt, is ervoor gekozen om dit een resoluut eigen­ tijdse look te geven.

Het industriële aspect en de vorm van het zaagdak doen denken aan werkplaatsen, magazijnen en vele andere gebouwen van de spoorwegen. De bekleding van de gevels zal van staal zijn, een materiaal dat essentieel was in de ontwikkeling en de evolutie van de spoorwegen.

De restauratie van het oude station en de bouw van het nieuwe museum wordt verzorgd door het architecten- en ingenieursbureau Eurostation, een dochteronderneming van de NMBS-Holding.

Ook de site rond het toekomstige museum staat in het teken van de wereld van de trein. Naast het station uit 1913 bevindt zich het kleinere oudere stationsgebouw uit 1887. Dit werd heel recent gerenoveerd en in originele staat hersteld. Het is het oudste Brusselse station in dienst.

1. Het stationsgebouw van 1887 2. Het stationsgebouw van 1913 3. Het nieuwe museumgebouw 9

Het stationsgebouw van 1913

Een origineel onthaal Het oude station uit 1913 wordt zorgvuldig gerestaureerd volgens de oorspronkelijke inrichting. Bezoekers duiken hier meteen in de wereld van de trein. In deze wacht­ zaal kunnen ze kaartjes voor Train World kopen aan de authentieke stationsloketten. Het oude stationsbuffet wordt opnieuw als restaurant in gebruik genomen.

In de stationshal wordt ook getoond hoe de trein de hele filmgeschiedenis doorkruist, van de gebroeders Lumière tot sciencefictionfilms. De trein is daarenboven een belangrijk thema in de schilderkunst (Turner, Monet, Magritte) en de fotografie, die er mythologische proporties aan gaven.

Ook de rol en de toekomst van de stations staan er in de kijker. De historische evolutie komt uitgebreid aan bod, van de monumentale stations uit de 19e eeuw als Antwerpen-Centraal, een strategisch station als BrusselCentraal (ingewijd tijdens de opening van Noord-Zuid­ verbinding in 1952) tot de "stations van de toekomst", met Luik-Guillemins als symbool. Daarnaast wordt ingegaan op de huidige functie van stations in de maatschappij.

Het station van vandaag is meer dan de plaats waar je de trein neemt. Het is een levendige ontmoetingsplaats met winkeltjes en diensten, in het hart van de stad, en de draaischijf van intermodaliteit bij uitstek.

Stationsarchitectuur: Antwerpen-Centraal, Brussel-Centraal en Luik-Guillemins 12

13

Het nieuwe gebouw

Een cocon vol verrassingen Tussen het stationsgebouw van 1913 en het nieuwe museumgebouw komt er een parcours met materieel dat bestand is tegen weer en wind: stoomkranen, seinpalen, lantaarns en nog veel meer.

De voorgevel van het nieuwe gebouw aan de kant van het Prinses Elisabethplein zal grotendeels uit glas bestaan en fungeert als vitrine van het complex. De bezoeker ervaart meteen de dynamiek van het museum. Hij vangt een glimp op van "le Belge", de eerste in België gebouwde locomotief en van een trein van de toekomst.

Voor de rest heeft het gebouw voornamelijk gesloten gevels. Bezoekers zien niet meteen de hele expositie­ ruimte, maar ontdekken dankzij dynamische decors met interactieve animaties en uitzonderlijke objecten beetje bij beetje alle thema’s... als in een cocon vol verrassingen.

Volgende pagina’s geven een voorsmaakje.

Stoomlocomotief Pays de Waes, de oudste bewaarde locomotief van de NMBS-Holding en Le Belge, de eerste locomotief van Belgische makelij 16

17

Sporen en lijnen Het spoorwegnet van België is het oudste van het Europese vasteland. Het breidde zich in een razendsnel tempo uit. De Staatsspoorwegen en de privémaatschappijen, de belang­ rijke rol van de trein in de economische bloei van de steden en het land, en de oprichting van de NMBS komen aan bod.

De grote groei ging gepaard met een onophoudelijke perfectionering. Sinds 1835 hebben Belgische ingenieurs de constructietechnieken van de lijnen voortdurend verbeterd.

De trein is de veiligste manier om je te verplaatsen, niet alleen dankzij de technologieën in de trein, maar ook dankzij de kwaliteit van de sporen en seinen. Een trein heeft een perfecte rijbaan nodig om snelheden tot 160 of zelfs 300 per uur te behalen. Geen treinen zonder sporen en lijnen.

Via een evocatie van de ontwikkeling van het net, een wandeling over een echte lijn met al haar installaties en interactieve animaties krijgt de bezoeker een inzicht in de enorme technische evolutie van de eerste seinvlaggen tot de meest moderne signalisatie ERTMS.

18

19

Lijnen en landschappen Reizigers zien het landschap aan zich voorbijglijden vanuit de raampjes van de trein. Bezoekers van Train World krijgen de kans om in een echte stuurpost te stappen en het landschap te ontdekken. Ze kunnen ook de spoorlijn vanuit het perspectief van de treinbestuurder bekijken. Daar zien ze montages van lijnfilms van de jaren 1970 tot nu: een opmerkelijke kijk op het veranderende landschap en de spoorinstallaties, in het bijzonder de seininrichting.

Kruising lijnen 53 en 54 ter hoogte van ’t Heike Vierendeelbrug op lijn 73 in Grammene Het viaduct van Battice op de hogesnelheidslijn L3 20

21

Kunstwerken Bij "kunstwerken" denken de meeste mensen spontaan aan artistieke creaties, maar in het spoorwegjargon slaat de term op bouwwerken als bruggen, tunnels en viaducten.

Speciaal voor Train World werd in Namen een brug over de Maas gedemonteerd en naar de museumsite getrans足 porteerd. Een huzarenstukje. In het museum zullen bezoekers over en onder deze brug kunnen wandelen en aan de hand van onder andere schaalmodellen en 3D-weergaves een zicht krijgen op talrijke kunstwerken.

Ook het thema van het goederenvervoer, zowel vroeger als nu, wordt hier aangehaald.

Het viaduct van Butgenbach De stalen brug van de Noord-Zuidverbinding nabij het station Brussel-Zuid Tunnel van Soumagne op HSL 3 22

23

Het huis van de overwegwachter Overwegwachters stonden in voor de bewaking en de veilig­heid van de overweg. Dit waren vaak echtgenotes van spoorwegwerknemers. Ze woonden met hun gezin vlak naast de overweg. De wachters werden gewaar­ schuwd door een kloksein als een trein naderde en haalden de bareel naar beneden. Het museum is rondom een authentiek overwegwachterhuis gebouwd zodat het intact kon blijven. Een unieke kans om zo’n gerestaureerde woning te bezichtigen!

Arthur Vanthomme (1882-1944), hoofdwachter bij de Belgische Staatsspoorwegen 24

25

Vernieuwende technologieën De geschiedenis van het treinmaterieel van de Belgische spoorwegen is een aaneenschakeling van technische vernieuwingen. In de 19e eeuw haalden de stoomloco­ motieven de voor die tijd fenomenale snelheid van 60 km/u: ze waren vier keer sneller dan de snelste postkoets.

Op het einde van de 19e eeuw brachten de ontdekking van de elektriciteit en de uitvinding van de verbrandingsmotor een ommekeer teweeg in de bouw van locomotieven. In België verschijnt vanaf 1930 de dieseltractie en in 1935 de elektrische tractie.

De mythische stoomlocomotieven verdwijnen van het toneel in 1966.

Train World maakt de bezoekers wegwijs in deze techno­ logieën.

Stoomlocomotief type 12 Atlantic uit 1939 Dieselmotorwagen 551.48 uit 1939 Elektrisch motorrijtuig MR 35 uit 1935 26

27

Pendelen en reizen De trein is van meet af aan belangrijk geweest voor de economische ontwikkeling van ons land, want al gauw was dit een ideale manier om arbeiders en pendelaars naar hun werk te voeren.

Het spoor was ook een motor van het toerisme. De trein is altijd een beetje reizen. In het museum kunnen bezoekers onder andere wegdromen bij affiches van weleer.

Affiche ‘Nord Express’ van de Compagnie Internationale des Wagons-lits (CIWL) Oude weekabonnementen (vóór Wereldoorlog II) Reizigster in een rijtuig van de Belgische Staatsspoorwegen, eind 19e eeuw 28

29

Internationale treinen De visionair Georges Nagelmackers vond een nieuwe manier van reizen uit met de oprichting van de Compagnie Internationale des Wagons-lits in 1872 en de Orient Express in 1883. Door middel van de trein zette hij België internationaal op de kaart. De grootste Europese steden waren nu com­ fortabel met elkaar verbonden, de reistijden werden sterk ingekort. Pure luxe!

Ook in de 20e eeuw kreeg het internationale reizen een nieuw elan. De Trans-Europ-Express werd in 1957 ingewijd.

Veertig jaar voor de HST waren er al snelle en comforta­ bele verbindingen tussen de grote Europese steden. Train World stelt een rijtuig uit die tijd tentoon, met voor die gelegenheid gemaakte schilderijen van Paul Delvaux en met vintage reclamefilmpjes.

Boven Interieur inoxrijtuig eerste klas Gare la nuit, Paul Delvaux Melkkannetje van de Trans-Europ-Express Midden Details van affiches en reclame voor de Trans-EuropExpress Onder Details van affiches Logo van de Compagnie Internationale des WagonsLits et des Grands Express Européens 30

31

Koninklijke treinen Vanaf de opkomst van de spoorwegen halverwege de 19e eeuw werd het reizen per trein door vorsten ervaren als een aantrekkelijke, snelle en comfortabele manier van reizen.

Daarom werden al spoedig speciale koninklijke rijtuigen gebouwd. Train World zal twee van dergelijke rijtuigen showen: één uit de trein van Leopold II-Albert I en één uit de trein van Leopold III en Boudewijn. Dit laatste is in art deco en heeft een meer geavanceerde technologie dan het eerste, maar beide zijn wonderlijk om zien.

Boven Rijtuig van de koninklijke trein Leopold III en Boudewijn Onderaan Rijtuigen van de koninklijke trein Leopold II en Albert I 32

De wereldoorlogen Train World schuwt ook de duistere passages uit de spoorweg­geschiedenis niet.

Meer dan 2.100 spoormannen lieten het leven in de Eerste Wereldoorlog. Een groot deel van het net en het trein­ materieel werd verwoest. In de Tweede Wereldoorlog stuurden de nazi’s deportatietreinen vanuit België naar de concentratiekampen. De spoormannen werden geconfronteerd met een verscheurende paradox: het net repareren om de bevolking te kunnen bevoorraden of het net vernietigen om de bezetter te hinderen. Heel wat spoormannen stapten in het verzet.

Bezoekers komen meer te weten over de deportatietreinen, over een beruchte "spooktrein" die, dankzij de tussenkomst van enkele spoorwegmannen, rondjes rond Brussel bleef rijden in afwachting van de aankomst van de geallieerden.

Er staat ook een Rode Kruis-rijtuig dat diende om gewonden in te verzorgen. Nadien werd het ingezet als bedevaarttrein.

33

Het postrijtuig Vroeger werd de post vervoerd maar ook gesorteerd in de trein: brieven en pakjes, liefdesbrieven en militaire post, van levensmiddelen tot kleding... In Train World staat een dergelijk historisch postrijtuig.

Postrijtuig Postpakketzegel Binnenzicht van het postrijtuig 34

35

De eenmaking van de tijd Train World biedt heel wat verrassende inzichten, bijvoor­ beeld in de thematiek van de tijd. Vroeger varieerde de tijdsbepaling naargelang de streek of stad. Dit bracht echter coördinatieproblemen met zich mee voor de uitbouw en de exploitatie van het Belgische spoorwegnet én voor alle aanverwante diensten, zoals de postbedeling, de tele­ grafie en de buurtspoorwegen. Een synchronisatie van de stations­klokken werd een vereiste, ook voor het veilig gebruik van het enkelspoor. Treinen konden nu volgens het spoorboekje blijven rijden op een enkel spoor, zonder tegen elkaar op te botsen.

De intrede van de trein was dus de aanleiding om rond 1840 alle Belgische klokken gelijk te zetten volgens de "Brusselse" tijd. Later, in 1892, koos België na Engeland als eerste land voor de invoering van een internationale standaardtijd: de Greenwichtijd of "spoortijd". Deze synchronisatie had een grote impact, niet alleen op de tijdsbeleving, maar op de hele maatschappij. Ook nu nog spelen klokken een hoofdrol in de wereld van de trein.

Stationsklokken symboliseren de eenmaking van de tijd 36

Legende

37

Spoorwegschatten op zolder In het museum bevindt zich ook een heuse zolder met "spoorwegschatten". Bezoekers struinen er als het ware rond in het geheugen van de Belgische spoorwegen. Ze ontdekken er gekende en minder gekende voorwerpen zoals stationsnaamborden, seinen, uniformen, maar ook schilderijen, standbeelden, weegschalen, tickets, stempels...

Deze zolder geeft zo een goed beeld van de verscheidenheid van de spoorwegwereld.

Kepie van een schouwer, treinlantaarn, smeerkan, waarschuwingsbord, kniptang, ‘Schuster’, constructeur­plaat, bordje voor treinaan­kondiger en treinaankondiger 38

39

Een trein om op te klauteren In Train World wordt natuurlijk aan de allerkleinsten gedacht.

Er is geen klassieke speeltuin, maar in plaats daarvan wordt de bovenkant van een stoomlocomotief ingegraven in het zand. De kinderen mogen er naar hartenlust op klauteren. Hij wordt volledig gezandstraald, geschuurd en geharst om er alle scherpe kantjes af te halen en elk risico weg te werken. Op sommige plaatsen kunnen netten worden aangebracht om het klimmen te vergemakkelijken. De kinderen kunnen er ook spelen met een echt spoorvoertuig, een kleine lorrie of draisine.

NMBS-affiches van de jaren 1960 40

41

Levensgrote neuzen Erg indrukwekkend zijn de tentoongestelde neuzen van moderne locomotieven, van de eerste hogesnelheids足 treinen tot de recentste ontwerpen van Siemens, Alstom en Bombardier.

Dankzij de samenwerking met die grote constructeurs toont Train World levensgrote treinneuzen. Imposant!

Eurostar, ICE en Thalys 42

43

Back to the future Uiteraard ontbreken de grote uitdagingen van morgen niet in Train World. Er wordt dieper ingegaan op de grote ecologische troeven van het spoor: minder files, minder energieverbruik en minder vervuiling. Ook de grote mobiliteitsuitdaging en intermodaliteit, de ontwikkeling van de kwaliteit rond betrouwbaarheid, comfort, veiligheid en informatie en tot slot de groei van het gecombineerd vrachtvervoer worden onder de loep genomen.

Train World geeft een futuristisch, utopisch beeld van hoe de spoorwegen er over 30 of 50 jaar kunnen uitzien, maar het toont ook hoe spectactulaire utopieĂŤn in het verleden als deel uitmaakten van een steeds evoluerende spoorwegwereld.

44

45

Meer dan een museum

Levend erfgoed Train World is meer dan een museum. Momenteel worden verscheidene rijklare historische stoom- en dieseltreinen gebruikt voor feestelijke gelegenheden en op vraag van derden. Deze ritten met historisch treinmaterieel lokken altijd veel geïnteresseerden en in de toekomst zullen ze onderdeel uitmaken van de activiteiten van Train World.

Dit zal de werking van het museum ondersteunen en een instrument zijn om Train World ‘levend’ te houden.

Stoomlocomotief type 29 48

Oostende, Treignes en de toeristische spoorwegverenigingen Door het potentieel van het station van Oostende, dat momenteel wordt gerenoveerd en uitgebreid, en door samenwerking met de toeristische spoorwegverenigingen op te zetten, meer bepaald met de Association des Chemins de Fer à Vapeur de 3 Vallées in Treignes, is het mogelijk om antennes van Train World in het noorden en het zuiden van het land te hebben. Andere treinen die tot de rijke collectie van historisch erfgoed van de Belgische spoor­ wegen behoren, zullen worden bewaard en tentoongesteld bij de vier andere toeristische spoorwegverenigingen.

Door plaatsgebrek zullen enkel de meest waardevolle en unieke stukken in Train World worden tentoongesteld.

Treinmaterieel en andere interessante stukken waarvoor onvoldoende plaats is in Train World zelf, worden aan Belgische spoorwegverenigingen geschonken. De verenigingen zullen dit materiaal herstellen en ter beschik­ king stellen van Train World voor wisselende exposities.

Daardoor zijn de verenigingen niet meer verplicht om hun materiaal aan te kopen in het buitenland. Dit betekent m.a.w. een grote verrijking voor het Belgische patrimonium, dat op deze manier wordt hersteld en opengesteld.

Een virtueel onderzoekscentrum voor de geschiedenis van de Belgische spoorwegen Naast de rijke collectie van treinen en objecten bestaat er ook een groot archief met foto’s, films, affiches, documen­ tatie... Al dit roerende erfgoed wordt momenteel in kaart gebracht en zal in een latere fase online raadpleegbaar zijn. Maar er is meer: het publiek zal commentaren en verhalen kunnen toevoegen en eigen objecten en foto’s kunnen tonen. Op die manier kan een interessante dialoog tot stand komen over dit erfgoed.

Het is ook de bedoeling om samen met de diverse verenigingen een uitgebreide publieks- en vrijwilligers­ werking rond Train World op te zetten, om zo de kennis van de geschiedenis van de spoorwegen te inventariseren en uit te breiden.

Een unieke en originele plek voor evenementen Naast zijn museale functie, zijn roeping als studiecentrum en zijn ludieke en leerrijke dimensie, zal Train World ook een originele locatie zijn voor het organiseren van officiële, culturele of commerciële evenementen, voor opnames, recepties, defilés, banketten...

The place to be voor een zakelijk evenement op een toplocatie.

Locomotief 49

Afspraak in 2015!

Stoker en machinist 50

Deze brochure stelt het project Train World voor. De concrete inhoud zal nog evolueren.

Illustraties: François Schuiten Foto’s: NMBS-Groep V.U.: NMBS-Holding - Erik Sclep, Communication Manager, Frankrijkstraat 85, 1060 Brussel. Februari 2014

52