Three monkeys Een intrigerend familieportret Door frans jeursen
K
wade trouw, overspel en moord, het is er allemaal in Nuran Bilge Ceylans, nu al weer vijfde, grote film. Hierin draait alles om de soms ver strekkende gevolgen van iemands daden en de actie zelf is van zeer ondergeschikt belang. Een man staat in een bos te beven van angst. Je zag geen autobotsing maar die was er wel want even verderop ligt het lijk van een voetganger. Zo’n shot is typerend voor de índirectheid van Ceylans benadering in deze film zowel wat het beeld als wat de inhoud van het verhaal betreft. We hebben hier zogezegd van doen met een íntrospectief melodrama. De botsing komt de ouder wordende politicus Servet, die achter het stuur zat, heel slecht uit: zijn schuld mag absoluut niet aan het licht komen want er zijn verkiezingen op til. Zijn privé-chauffeur Eyüp wordt overgehaald om in Servets plaats naar het gevang te gaan, uiteraard tegen de belofte van een flinke financiële compensatie als hij weer vrij zal komen. Maar ja, de tijd gaat voort en Eyüps beeldschone vrouw, verstoken van het inkomen van haar man, gaat Servet uiteindelijk om een voorschot vragen. Ze sluiten een bedenkelijke overeenkomst en de labiele zoon van Eyüp begrijpt al snel wat er zich tussen zijn moeder en de politicus afspeelt. Hier en bij andere gelegenheden blijken de personages helemaal niet met elkaar te communiceren en zelden of nooit tot de ander door te dringen. Men kijkt elkaar bijna niet aan en er wordt veel gezwegen, wat de spanning opvoert. Geen wonder dat in de titel van de film verwezen wordt naar de drie aapjes met hun motto: zie geen kwaad, hoor geen kwaad, spreek geen kwaad. De toeschouwer voorvoelt dat een en ander onvermijdelijk op een explosie uit zal lopen. De hoofdpersonen zitten vol innerlijke tegenstrijdigheden en zelfdestructieve neigingen. Na de lange trage opbouw van de spanning, doorspekt met mysterie omdat Ceylan de toeschouwer allerlei informatie, cruciaal om de loop der gebeurtenissen te begrijpen onthoudt, keert de actie terug wanneer Eyüp uit de gevangenis komt. Een belangrijk thema is schuld en de beslissing om die al dan niet te
76
Tulpia • ja argang 04 • nr 12
accepteren. De deelnemers hebben allemaal karakterdefecten van de vrouw van Eyüp, heel goed gespeeld door de actrice Hatice Aslan, die een gefrustreerde verleidster is tot haar zoon (Ahmet Rifar Sungar) die hevig getroebleerd blijkt maar toch vooral als een slachtoffer uit de verf komt, van Servet die de gevolgen van zijn wandaad tracht te ontlopen die hem toch ook weer niet geheel en al aan te rekenen valt omdat hij uit vermoeidheid achter het stuur van zijn auto in slaap gevallen was tot de gekwetste en verontwaardigde Eyüp (Yavuz Bingöl), die met zijn emoties niet uit de voeten kan. Het menselijk tekort wordt zo op navrante wijze breed uitgemeten. We kennen de hoofdrolspelers niet, net zomin als die zichzelf echt kennen, maar toch belichamen ze stuk voor stuk vormen van menszijn die niet zouden misstaan in een Griekse tragedie. De beelden in de film zijn schitterend en vol duistere dreiging, sombere avondhemels en langsdrijvende lage wolken. Je voelt dat het noodlot zich voltrekt. Heel indrukwekkend zijn ook de onheilspellende stadsgezichten waarvoor Ceylan bij uitstek over het recept schijnt te beschikken. Aansluitend op de emotionele duisterheid zorgt Ceylans sardonisch gevoel voor humor echter voor een welkome afwisseling, zodat het geheel van de tragische vertelling niet al te pathetisch wordt. Kortom, een vertelling vormgegeven in prachtige sepia tinten die soms vervloeien tot een modderig gifgroen. Ook geluiden, zoals bijvoorbeeld het geknerp van banden op gravel spelen in deze film een grote rol om betekenissen over te brengen. Steeds gaat het daarbij om heldere en droge klanken die scherp contrasteren met het overwicht van gevoelsmatige óndertonen’ en het ínnuendo in de hele film. De film verliest aan het einde gaandeweg steeds meer tempo maar is inhoudelijk zo sterk dat de toeschouwer tot aan het einde geboeid aan zijn stoel gekluisterd zal blijven zitten. ‘Three Monkeys’ draait vanaf 30 april in de Nederlandse filmtheaters
