Portret van God in Oudenbosch

God in Oudenbosch

dOOr TUNCAY çINIBULAK

De Fijnaartse volkszanger Frans Bauer gaat in mei het jawoord geven aan Mariska van Rossenberg in de adembenemende koepelkerk van Oudenbosch: de Basiliek van de H.H. Agatha en Barbara. Als je via de A17 rijdt, zie je haar als een eeuwig wachtende bruid in het kale landschap staan. Hier hangt een ongewoon portret van God op je te wachten. Een gesprek over deze ongewone verschijning, de ontkerkelijking en wat ervan te vinden dat steeds meer kerken een moskee worden.

Een paar keer per jaar kom ik in de mooiste basiliek van Nederland wat rust zoeken. Ik geniet van haar oogverblindende architectuur en vind inspiratie tussen immens grote fresco’s waarop Bijbelse verhalen en de lijdensweg van Jezus Christus meesterlijk afgebeeld zijn. De schaduwzijde van deze bezieling stemt me echter droevig. Hier hangt een sfeer van verlatenheid, desinteresse en onbehagen voor dit wonderbaarlijke huis van God. De basiliek heeft haar glorieuze tijden ver achter zich gelaten en verliest langzaam maar zeker heel haar vreugdeglans. De ontkerkelijking is ook deze rooms-katholieke parochie niet onopgemerkt voorbijgegaan.

Jan Bedaf

Kerkbezoek is namelijk niet meer wat het geweest is. Jongeren laten de basiliek links liggen en oudere bezoekers zijn toeristen of mensen die iets weg hebben van de avondzon. Er wordt nog wel gedoopt, gecremeerd, getrouwd en gevierd in deze bijna 143 jaar oude basiliek, die een exacte kopie van de Sint-Pieter in Rome is. Dit godshuis werd op Vaderdag 1999 opgevrolijkt door een portret van de Almachtige ‘God de Vader’, geschilderd door de Vlaamse schilder rafaël Gorsen (1942). Daarop is God als een oude man van hout afgebeeld. Hij heeft lange haren, een forse snor, donkere ogen en lange vingers. Zo’n schilderij verwachtte ik niet zo gauw in een godshuis aan te treffen en dat maakt deze basiliek nog unieker naar mijn mening. Maar niet iedereen is blij met ‘God de Vader’. De essentiële vraag is of deze vertoning godslasterlijk is of juist een eigentijdse invulling van het geloof. En dan is er een nog belangrijker vraag: Wat zou Paus Benedictus XVI hiervan vinden als hij te horen kreeg dat de kopie van zijn basiliek in Rome een afbeelding van God in huis heeft?

“Dit schilderij is bedoeld om mensen eraan te herinneren dat God de schepper is van de wereld,” vertelt Jan Bedaf (62), vice-voorzitter van twee stichtingen die als taak hebben om de basiliek te promoten en te behouden. “En als u vraagt of ik dit het mooiste schilderij vind, dan zeg ik ronduit nee. Toch vind ik het niet storend en mag het van mij hier altijd blijven.” Noch het Oude noch het Nieuwe Testament vermeldt dat iemand het gezicht van God ooit gezien heeft. De schilder heeft hier het abstracte beeld van God verengd tot een concrete afbeelding. Doet dit schilderij strikt genomen geen afbreuk aan het beeld van God en dat nog wel in Zijn eigen huis? “Nee,” zegt Bedaf stellig. “Wij weten sowieso niet of God mooi of lelijk is en al helemaal niet of Hij op een mens lijkt. Wij gebruiken de afbeelding hier slechts om een voorstelling te geven van Zijn bestaan. Meer niet. Je hoeft er ook niet meer achter te zoeken.”

Voor het 125-jarige bestaan van de basiliek is er een speciaal boek uitgegeven over de kerk zelf. Bedaf heeft drie jaar geleden dit boek persoonlijk aan Paus Benedictus XVI overhandigd. Wat vond de Heilige Vader van ‘God de Vader’? “De Paus is niet op de hoogte van dit schilderij. Dat ontbreekt ook in die publicatie, maar ik denk niet dat hij er bezwaar tegen zal maken. Hij zal de bedoeling ervan wel begrijpen. Als dit godshuis was versierd met alleen dit schilderij, dan zou dat natuurlijk niet kunnen. Maar het is hier een optelsom van meerdere voorstellingen.”

Ten slotte praten wij over de ontkerkelijking en de toekomst van de kerkgebouwen. In Nederland zijn heel wat kerken verworden tot discotheken, supermarkten, kantoren en moskeeën. Zal dit lot ook deze basiliek treffen? “Welnee,” lacht Bedaf. “Deze basiliek behoort tot de topmonumenten van Nederland en haar onderhoud wordt mede door het Rijk gesubsidieerd. Daarnaast hebben wij inkomsten uit giften en donaties van toeristen.” Maar deze kerk

is oorspronkelijk toch niet gebouwd als bezienswaardigheid of toeristische attractie? “Ze is wat groot uitgevallen, kunnen we met een glimlach zeggen, want ze wordt nooit gevuld met de bewoners van deze stad. Maar pastoor Willem Hellemons, die deze kerk liet bouwen, was erg onder de indruk van haar grote voorbeeld de SintPieter te Rome en liet haar zo bouwen.” In 1865 is er een begin gemaakt met de bouw door de beroemdste architect uit die tijd: Pierre Cuijpers. In 1912 is de kerk in verband met de bijzondere band van de parochie en het kerkgebouw met het Vaticaan door Paus Pius X (1835-1914) verheven tot ‘Basilica minor’.”

Het wordt steeds moeilijker om jongeren bij de parochie actief te houden of te betrekken. “De oorzaak is de ontkerkelijking en de desinteresse voor de christelijke gewoontes en tradities. Men heeft gekozen om als christen te leven, zonder een binding met de kerk.” Bedaf is geboren en getogen in Oudenbosch en van huis uit katholiek. Van professie is hij bouwkundig ingenieur. Zijn grootouders waren al betrokken bij de bouw van de kerk. “Ik ben vereerd om nu mij in te zetten voor het behoud van deze basiliek. Maar mijn kinderen zijn - zoals hun generatiegenoten - niet zo enthousiast als ik. Toch denk ik dat het tij gaat keren. De ontkerkelijking binnen de katholieke kerk heeft zijn dieptepunt bereikt. Aan de andere kant bezochten vroeger weliswaar meer jongeren de kerk, maar meestal gingen ze gedwongen met hun ouders mee. De jonge gelovigen van nu zijn bewuster en komen uit vrije wil naar de kerk. Dat geeft mij meer hoop.”

Slechts sporadisch worden er nog maar kerken in Nederland gebouwd – en dan vooral in nieuwbouwwijken – en de bestaande kerken krijgen een andere bestemming, zoals die van moskee, of worden in combinatie met andere functies gebruikt. Wat vindt Bedaf van deze ontwikkeling? “Kerken krijgen steeds meer gedeelde functies om het hoofd boven water te houden. Enkele worden bijvoorbeeld moskee. Met deze laatste ontwikkeling heb ik overigens geen moeite. Want ook daar wordt voor de ware God gebeden.” • www.basiliekoudenbosch.n www.rafaelgorsen.be l