SÜRDÜRÜLEBİLİR, AMA NASIL? SUSTAINABLE, BUT HOW?

SÜRDÜRÜLEBİLİR, AMA NASIL?

SUSTAINABLE, BUT HOW?

Işıl RUHİ SİPAHİOĞLU

TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü TOBB University of Economics and Technology, Faculty of Fine Arts, Design and Architecture Department of Architecture

Günümüzde sürdürülebilirlik her alanda gittikçe öne çıkan bir kavramdır. Herkes sürdürülebilir tasarımların nasıl yapılacağına dair ‘doğrular’ 1 tanımlamaya soyunmaktadır. Fakat bırakın dünyamızın ortak geleceğinin nasıl olacağına dair bir uzlaşma sağlamayı, henüz sorunun özüyle tam olarak yüzleşebildiğimiz söylenemez.

Son yıllarda birçok araştırmacı, ekolojik yıkıma yol açmış “politik, ekonomik ve kurumsal yapıların” 2 ve bu yapıları ortaya çıkaran dünya görüşünün değiştirilmesi gerektiği konusunda birleşmektedir. Günümüzde kullanılan birçok sürdürülebilir tasarım metodunun, modernist düşüncenin izinde oluşturulduğu ve bu düşünce yapısının insanların sürdürebilirlik sorununu bile anlamasını zorlaştırdığı söylenmektedir. Basitlik, kesinlik ve dolaysızlık gibi kavramları destekleyen bu dünya görüşü “sürdürülebilirlik için çok temel olan değişime açık ve adapte olabilir olmayı engellemiştir.” 3 İşte bu nedenle araştırmacılar “mekanik dünya görüşüyle beslenen bu paradigmadan, ekolojik (yaşayan/ canlı sistemler) dünya görüşü üzerine kurulmuş bir paradigmaya” 4 geçmemizin gerekli olduğunu savunmaktadır. Bu paradigmadan yola çıkan; bağlama özel, sistemik ve karmaşıklık odaklı yeni tasarım yaklaşımlarının tartışılmaya başladığını görebilmekteyiz. 5

Bu yazının amacı yeni, çığır açan ve ilham verici olarak görülen ‘ekolojik dünya görüşü’ üzerine kurulmuş olan sürdürülebilirlik anlayışının kökenlerini ortaya çıkartmaktır. Bu nedenle yazımda, sürdürülebilir mimarlığın babası olarak tanınan Pritzker ödüllü Glenn Murcutt’ın ORIS Günleri Ankara 2012’de yaptığı sunumdan ve kendisiyle yapılmış röportajdan faydalanarak, Murcutt’ın tasarım anlayışının yarım yüzyılı aşan mimarlık pratiğinin, şimdi yeni olarak sunulan sürdürülebilir tasarım anlayışıyla paralelliğini aktarmaya çalışacağım. 6 Sustainability has become a mainstream issue in many fields. Everybody is making, what Michel Foucault called, ‘truth claims’ about how to develop sustainable designs; however, let alone a single agreement on what “common future” will be, it does not seem possible to keep up with the major problem.

Over the past few years, a broad range of researchers converge on the need to change the worldview that has shaped “human intentions and that larger political, economic, and institutional structure that permitted ecological degradation.” 1 In fact, they underline that most of the currently used methods deemed to lead to a sustainable design are envisioned following the footsteps of modernist thinking, which have rendered human minds “unable to comprehend, let alone begin to address, the challenge of sustainability.” While favoring notions such as simplicity, certainty and immediacy, this worldview has “serve[d] to impede adaptive learning deemed essential for sustainability” 2 So researchers call for a shift in paradigm from “the current one framed by a mechanistic worldview to one informed by a whole/living systems,” 3 thus an ecological worldview. They have already started to tackle design approaches based on such an aspired paradigm that foresees architectural design from a systemic contextspecific and complexity-oriented approach. 4

The purpose of this paper is to trace one of the origins of the whole/ living systems sustainability paradigm, which is referred to as new, groundbreaking, or inspiring. The core of this paradigm its roots, main promises, tools, and ways of doing may be seen in Pritzker Prize winning Glenn Murcutt’s architecture. Known as the father of sustainable architecture in his homeland Australia, he has always been keen on explaining through his designs what is now introduced as a new design approach. In order to indicate the prevalence of his ideas, this paper benefits from his speech in Days of ORIS Ankara and the interview held with him. 5

MEKANİK DÜNYA GÖRÜŞÜNÜN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ÜZERİNE ETKİLERİ Dünya görüşünü konseptlerden, teorilerden ve önermelerden (ki doğru olmaları önemli değil) oluşan bir derlemin şekillendirdiği bir perspektif olarak düşünebiliriz. Bu perspektif sadece dünyaya bakışımızı, onu algılayışımızı ve onun hakkında düşünmemizi değil, aynı zamanda onun üzerinde sürdürdüğümüz hayatımızı da oldukça derin bir şekilde etkiler. Sürdürülebilir olmayan ‘modern’ toplumumuzun temelinde yatan en temel problemin insanları doğadan üstün ve ondan bağımsız görerek, doğayı sadece kullanılabilecek bir şeymiş gibi görme anlayışı olduğu söylenmektedir. Bu problemin ise 17. yüzyıl Kartezyen-Newton mekanik dünya görüşünden kaynaklandığı belirtilmektedir. 7 Bu durumun en çarpıcı yansımasını, Murcutt ‘insan zamanı ve doğanın zamanı’ kavramı üzerinden şöyle açıklamaktadır:

Doğanın vakti onun günlük döngüsü, mevsimsel döngüsü, ayın aşamalarının vakti ve bunun sonucunda ortaya çıkan gelgit hareketleri, bir fırtınanın gelişmesi, bulutların bir araya gelmesi ve dağılması için geçmesi gereken vakittir. Bu doğanın vaktidir. İnsanın vakti doğanın vaktiyle bir zamanlar çalışmaktaydı, ancak şimdi değil. İnsanın vakti geçtiğimiz altmış senede hızlanmış bir vakte dönüşmüştür ve bu doğanın vakti ile senkronize değildir. İnsanın bu yeni vakti boyunca, mimaride mükemmellikler gösteren çalışmalar olmuştur, ancak bu mükemmellik zamana yenik düşebilir. İnsanın bu yeni hızlandırılmış vakti, zenginlik emsalsiz ve doyumsuzluk noktasına ulaşmış ve doğanın vakti ile insanın vaktinin ritimleri arasındaki bağlantının kopmasına sebep olmuştur. 8

Aynı zamanda antroposentrik (insan merkezli) dünya görüşü, insanları doğa karşısında gittikçe güçlendiren teknolojik gelişmelerle birlikte aslında insanları doğanın bizim için zor olan koşullarıyla mücadele etmesini sağlamıştır. 9 Murcutt bu problemi şöyle açıklamaktadır:

“Sürdürülebilirliği yeni teknolojiler üretmemiz sonucunda kaybetmemiz için bir neden yoktur. Sürdürülebilirlik aslında yine de olabilir, ancak biz kendimiz için bir problem yarattık, biz binalarımızı tamamen dışarıya karşı yalıtmak istiyoruz.

Tozun içeri girmemesini istiyoruz. Havayı kontrol istiyoruz.

Varsayalım biz her şeyi kontrol etmek istiyoruz.” 10

Mekanik anlayış, sadece doğaya karşı duruşumuzu ve onunla olan ilişkimizi değil, aslında onun yapısını algılayışımızı da değiştirir. Doğayı, genel olarak sistemleri ve hatta binaları da birer makine ya da karmaşık sistemler gibi algılamamıza sebep olan bu yaklaşım, hem doğa, hem de insan doğasının ölçülebilir, öngörülebilir, kontrol edilebilir ve yinelenebilir faktörlerden oluştuklarını savunur. Sürekli olarak dengeye ulaşmayı hedefleyen bu sistemler, onları oluşturan parçalarına kadar ayırabileceğimizi ve bütünün özelliklerini, parçaların özelliklerinin toplamından çıkarabileceğimizi öngörür. Bu dünya görüşünün tasarımda sürdürülebilirlik anlayışını da şekillendirdiğini söyleyebiliriz. Bu görüşe paralel tasarlanan binaların “kendiliğinden dengede olduğu bir noktaya ulaşan sirküler bir meA worldview, an overall perspective shaped by a collection of concepts, theorems and assumptions (that are not necessarily accurate), is known to have a deep impact on not only how we look at, perceive and think about the world, but also how we carry out our lives on this world. The major problem underlies the unsustainable “modern” society, that is, implicitly considering humans dominant over and independent of nature, while attributing only instrumental and ‘use’ value to nature, is explained to have its roots in the Cartesian–Newtonian mechanistic worldview of the mid-17th century. 6 The consequence of this view, that is synchronization problem, is concisely explained by Murcutt as follows:

“So, the time of nature is her daily cycle, her seasonal cycle, the time of the phases of the moon, and the consequential tidal movements, the time it takes for a storm to develop, the clouds to gather, and then pass. This is nature’s time. Human time once worked with nature’s time, but no longer. Human time has over the last 60 years developed into accelerated time, and it is out of synch with nature’s time. During this period of human time, there have been in architecture works that have shown brilliance, but such brilliance may not stand the test of time. Affluence, during this recent period of human time, has been unprecedented and greed has provided the disconnect between the rhythms of nature’s time, and human time.” 7

At the same time, the so-called anthropocentric worldview, coupled with technological innovations, which empowers humans against nature, has paved the way to address problems caused by the “external limits” of nature. 8 Murcutt describes this problem as follows:

“[...] there’s no reason why we should lose sustainability as a consequence of inventing technology. Sustainability could still be within that but we create for ourselves a problem and that is we want to seal our buildings up. We don’t want dust to come in. We want to control the air. Assume that we want to control everything.” 9

The mechanistic metaphor impels humans to conceive not only nature, but also systems or buildings, as machines or as complicated systems, and assumes that both nature and human nature have measurable, predictable, controllable and replicable factors. While aiming for balance or homeostatis, thus equilibrium, these systems can be reducible to their parts and the properties of the whole can be deduced from the sum of the properties of the parts.

This worldview is seen to have shaped the purpose of sustainability in designing. Buildings conceived “as closed, localized system with circular metabolisms that self-regulate into an equilibrium state,” 10 are designed following the objective of no waste and maximum resource efficiency, thus conservation of the status quo. A further problem lies in this understanding:

tabolizma gibi kapalı ve yerelleşmiş bir sistem” 11 olarak kurgulandığı görülür. Tasarım kararlarının maksimum kaynak verimliliğini sağlamaya ve minimum atık oluşturmaya, yani var olan durumun korunmasına yönelik verildiğini söyleyebiliriz. Murcutt aslında bu görüşün mimari tasarıma tek yönlü yaklaşmanın bir örneği olduğundan bahseder ve özellikle verimlilikle ilgili alınan kararların, binanın örneğin tesisatı ile alınmış olan kararlardan çok da farklı olmadığı konusunu belirtir. Bir başka açıdan, dengeye ulaşmak, sürekli aynı konfor koşullarını sağlamak üzerine yapılan tasarım karşımıza bir başka problemi de çıkarır:

“Şimdi teknolojiye bizim hava koşullarını kontrol ederek, bütün yıl aynı koşullarda olmasını istediğimizi söyledik. Aslında bu çok sağlıksız, çünkü vücudumuzun değişikliklere ihtiyacı vardır.” Yani bir yandan sürdürülebilir olmayı bu kadar isterken, kendi sürdürülebilirliğimizi de dünya görüşümüz nedeniyle kısıtlamış olduğumuzu söylemek belki de çok yanlış olmaz. Tasarımda optimizasyon, denge ve verimlilik gibi kavramları ön plana çıkaran bu yaklaşımın, istenilenin aksine sonuçlar doğurduğunu söyleyebiliriz. Parçalara odaklanmak, parçalar arasındaki ilişkileri sorgulamamak ve bütünü algılamamak, tasarım sürecinde problem tanımının ve analizinin indirgeyici olmasına sebep olmaktadır. Aynı zamanda bu durum tasarım problemlerinin bulundukları bağlamla beraber algılanmasını da sekteye uğratmaktadır.

EKOLOJİK DÜNYA GÖRÜŞÜNÜN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ANLAYIŞI ÜZERİNE ETKİLERİ Ekolojik paradigma ise, birbirine bağlı ve bağımlı olan olaylardan ve elemanlar oluşan doğayı, insanları ondan ayırmaksızın tek bir bütün olarak algılayan, çevre merkezli dünya görüşü üzerine kuruludur. Yaklaşımdaki bu değişiklik epistemolojik olarak dünyayı algılamamızı üç yönde etkiler. Birincisi, çevre merkezli dünya görüşü “insanların, kendilerinin dahil olduğu, ekosistemin üretimine, değişimine ve evrimine katılarak ve kendi kendine oluşan bir sistem” 12 algılayışına yönlendirmektedir. Bu algılayış insanlara sadece dünyadaki ayak izlerinin sorumluluğunu değil, aynı zamanda bütün doğanın iyiliğini, düzenini sağlamanın sorumluluğu yükler. Bu yaklaşım insanları da dahil ettiği için, insan doğasının nitel, belirsiz ve mantık dışı yönlerini, yani kültürel farklılıkları da dikkate almamızı gerektirir. İkincisi, karmaşık bir sistemden kompleks adapte olabilen bir sisteme geçiş, parça-bütün ilişkisini yeniden tanımlar, çünkü kompleks sistemlerde elemanlar birbirlerine bağlı ve bağımlıdır. Bütün aslında parçaların toplamından daha fazladır. Bir elemanın sistemden çıkarılması lineer olmayan sistemin performansını önemli derecede etkileyebilir. Elemanların ve dolayısıyla sistemin bulundukları çevrelere bağımlı olarak değişebilen esnek fonksiyonlara sahip olmaları, adapte olabilme özelliklerini sağlamaktadır. Bundan dolayı artık “dünyayı determinist bir saat düzeneği olarak” algılamamız mümkün değildir. Üçüncüsü ise, dengesizliği temel alan bir model, bizleri artık statik bir sistem kurgulamak yerine, kaçınılmaz değişimi kabul ederek, ka-

“Now, the technology said what we decided was we want to control the climate to being the same throughout the year, and that is very unhealthy for us because our body needs to have changes.” It might be reasonable to presume that while aiming to attain sustainability, due to our worldview we are limiting our own sustainable conditions. This view enhances optimization, balance and efficiency in designing and has resulted in unwanted consequences. Focusing on parts, ignoring the couplings of parts, and not conceiving the whole render these design processes reductive in problem definition and analysis. Such an approach impedes the contextualization of design problems.

REPERCUSSIONS OF THE WHOLE/LIVING SYSTEMS WORLDVIEW ON SUSTAINABILITY Whole/living systems paradigm is based on an eco-centric worldview, which conceives nature and humans as one and only, composed of interconnected and interdependent phenomena. This shift alters our epistemological approach to the world and thereby its reality in three ways.

First, the shift to the eco-centric worldview conceives an “autopoietic system where members of Homo sapiens participate in the production, transformation and evolution of the ecosystem in which they find themselves.” 11 This gives humans the responsibility of not only their footprints on earth, but also the general well-being of the whole of nature, which includes them and cautions to be aware of the qualitative, the uncertain and the nonrational aspects of human nature, cultural ambivalences.

Second, the shift from complicated to complex adaptive systems redefines the part-whole relationship, since the elements of the complex systems are interdependent and the whole is more than the sum of the parts. Removal of one element might change drastically the performance of the system, which is non-linear. By exhibiting flexible functions that are contextually bounded, these systems are adaptive. As a matter of fact, we cannot consider “the planet as a deterministic clockwork system” anymore.

Third, the shift to a non-equilibrium model implies that instead a pursuit of a static system, humans may accept “the inevitability of change” and reconfigure their actions with “an emphasis on adaptation and resilience.” 12

Epistemological shifts in understanding the world would unveil profound and radical changes to the structure of society, thus a revision of the way leading to sustainability in the built environment. The purpose of sustainability is foreseen to sustain and regenerate life enhancing conditions through holistic approaches that conceive “the evolution of the whole of the system of which we are part.” 13 Hence, we, as designers, are expected to re-conceptualize our de-

rarlarımızı “adaptasyona ve dayanıklılığa önem vererek” 13 almamızı gerektirir. Dünyayı algılayışımızdaki değişiklikler, sosyal yapıda derin ve radikal değişimlere yol açmakla beraber sürdürülebilirliğe nasıl ulaşacağımızın yeniden gözden geçirmemizi gerektirmektedir. Bu görüşe paralel sürdürülebilirlik, “bizim de parçası olduğumuz tüm sistemin gelişimini” 14 dikkate alan bütünsel yaklaşımlarla, hayatı destekleyici ve iyileştirici koşulları sürdüren ve yeniden üreten bir amaca yönelir. Biz tasarımcıların da tasarım sorularımızı –yani tasarımcı olarak bilme yollarımızı– yeniden tanımlamamızın yanı sıra, tasarım süreçlerimizi de “sosyal ve ekosistem faktörlerini içeren, yani doğayı da bir paydaş olarak gören işbirlikli bir süreç” 15 olarak yeniden şekillendirmemiz beklenmektedir. Bu amaca ulaşmak için, günümüzde birçok araştırma öncelikle daha önce de bahsettiğimiz senkronizasyon problemini çözmemizi ve bunu yapabilmek için de tasarıma başlangıç noktasını ‘yer’ olarak kabul etmemiz gerektiğini öne sürmektedir.

Tasarımları yerin özgün sosyal, ekolojik ve ekonomik imkanlarına bağlı olarak düşünmek ve çevreyi bina blokları olarak değil de bir sistem olarak algılamak aslında tasarım sürecine bütünsel yaklaşmamızı sağlar. Binaların bulundukları yerin sosyal, ekolojik ve ekonomik durumlarını pozitif yönde etkileyecek şekilde, kompleks adapte olabilen sistemlerde olduğu gibi, esnek ve “konumlu” tasarımlara ulaşmak hedeflenmektedir. Evrensel bir sürdürülebilirlik modeli bulmanın veya sürdürülebilirliği sadece bina performansının iyileştirilmesi olarak algılanmasının ötesinde, yer odaklı tasarım aslında tasarımcının rolünü de bir baş yönetici olmaktan çıkarıp, açığa/ortaya çıkarmayı kolaylaştırana/yönetene çevirir. 16 Mimar yeri ortaya çıkartır, yani “yerleşik bilgiyi” (situated knowledge). 17

Yeri temel alan tasarım anlayışını destekleyen birçok araştırmacı, bu anlayışı benimseyen örnek bir tasarım süreci veya bina gösteremedikleri konusunda eleştirilere maruz kalmışlardır. Ancak yeni alternatifler arayışının ötesinde, peşinde olunan bu görüşle uyumlu tasarım yapan Glenn Murcutt’a tasarım sürecini anlatması için sözü bırakmanın doğru olduğunu düşünmekteyim.

“…Müşterilerimle ilk görüşmem mutlaka yaşadıkları evde olur, onlarla asla kendi ofisimde görüşmem. Bu şekilde onların aile yaşamlarını anlar, zevkleri ve beğenileri ile ilgili fikir sahibi olurum. Meselelerinin neler olduğunu, yaşayacakları mekânların iyi yönlerinin neler olabileceğini tartışırız. En önemlisi de niye benim bu projeyi yapmamı istediklerini sorarım, bu iş için doğru kişi olup olmadığımı anlamak isterim.

Böylece onlara önemli gelen bütün konuları düşünmelerini ve düşünmemi sağlarım. Daha sonra arsayı ziyaret ederiz ve arsa benim için çok kritiktir.

Arsaya gittiğim zaman çeşitli tespitler yaparım, mesela; Topografyaya bakarım, ağaçlar ve flora çok önemlidir, zemin hakkında pek çok şey söyler. Çünkü, hangi şartlarda hangi tür ağacın yetişeceğini bilebiliriz. Belli yüksekteki bir ağaç ancak belli derinlikteki toprakta yetişir, eğer genel ağaç dokusu kısa ağaçlarsign questions, thus ‘designerly ways of knowing’ and reconfigure our design processes that “integrate social and ecosystem factors in a co-creative process.” 14 For keeping us on track with this purpose, a considerable amount of research aims to resolve the synchronization problem, and to do so they accept and promote ‘place’ as the primary starting point for design.

Framing design solutions bound to unique social, ecological and economic opportunities of places and conceptualizing the environment as systems rather than building blocks foster a holistic approach to the design process. In line with complex adaptive systems, this view intends to attain flexible, ‘situated’ designs by progressively harmonizing dynamic systems that positively influence the social, ecological and economic health of the places, where the buildings are located. Rather than attempting to find a universal model and confining sustainability to the performances of the building as a separate entity, focus on place calls also for a shift in the role of the designers or architects from being a master mind to a facilitator of a process of revealing. 15 The architect reveals the place, thus the “situated knowledge.” 16

Proponents of place-based approach are actually criticized for not exemplifying any design process or building, which redefine a design approach that internalizes this worldview. To show that such critiques are unwarranted, the paper leaves the floor to Gleen Murcutt, who has been silently designing in line with this aspired worldview to describe his design process:

“I always meet [the clients] at their house, never at my place, so that I have an idea of their background, idea of their tastes. We discuss where they live now and what are their issues, what are the problems, what are the good things about where they might be living, why they want me to do it. They have to write to me and tell me why they want me to do it. So then it makes them have to think about all those issues that matter – to them, and to me. Then we visit the site and the site is critical...

When I go to site, I look to the topography, I look to the trees because the trees will, if there are trees or not in the city, it tells me about the flora, it tells me about the ground conditions. I know that certain trees grow in certain soil conditions. I know that certain heights of trees occur in very deep soil and, if it’s a tree with potential height but it’s pretty well fully grown and it’s not huge, then I know that it’s another soil condition or lack of water... Then you start looking at the prevailing wind directions... where there might be water. If you’re in a dry climate, you start to look at water as a potential for cooling... Or you’ll look at whether you’re in the tropics, the subtropics, the warm temperate, the temperate, the cool temperate. You’ll look at the coastal situation. You’ll look at the mountain situation of 1,000 to 2,000 metres. Then you’ll look at the inland for the hot arid. So all these produce different types of solutions and so I’m working with climate, I’m working with geology, I’m working with

dan oluşmaktaysa bu bize zemin suyu seviyesinin az olduğunu gösterir… Ardından rüzgarın hareketini anlamaya çalışırım, sıcak rüzgar ile soğuk rüzgar nasıl hareket etmektedir? İklim tropikal midir? Arsa deniz kıyısında mı? Veya dağda 1000 m ile 2000 m yükseklikte mi? Veya iç bölgelerde mi? Bu şekilde tasarımda iklimle, jeolojiyle, jeomorfolojiyle, hidrolojiyle, güneşle, rüzgarla, yağmurla, karla, soğuk havayla çalışıyorum, tüm bu faktörler farklı çözümler gerektirir. Bu yüzden peyzaj benim mimarimin daima ayrılmaz bir parçası olmuştur. Ve tabii ki, Aborijin bir ailenin evi olacaksa, kültürleriyle, kültürel özellikleri ile ilgili düşünmeye başlaman gerekir ve bu gerçekten çok önemlidir, çünkü bir Aborijin evi tasarlayabilirsin ve bu ev çok yanlış olabilir… Daha sonra evin boyutları gelir. Havalandırmayı nasıl sağlayabilirim? [...] Sürekli olarak iklim şartlarını maksimize etmek için bakarım…

[…] ışık seviyeleri. Işık ile uğraşıyorsan, ne kadar ışık gerektiğine bakmalısın, ne kadarını istiyorsun ve ne kadarını geri çevirmek istiyorsun… Daha sonra Avustralya’daki sinek sorunu gelir… Yani birçok sistemden oluşan bir bütün vardır.

[…] bina programı, müşteri üç odalı bir yer mi istiyor, yatak odaları ve çalışma odası, ya da dört veya şehirlerde bir stüdyo daire. Bina kentsel, kırsal veya banliyö dokusunda olursa olsun, önemli olan binanın aktif olmasını sağlamaktır. Benim tasarladığım binaları sanki bir yelkenli gibi kullanabilirsin.Yani binayı çalışacak şekilde değiştirebilirsin. (vurgu eklenmiştir)

[…] ve tabii ki bütçe, müşterilerin bütçesi… Değişkenlerin miktarı muazzam.”

Süreç yerin özelliklerini dikkate alarak başlasa da, bu dünya görüşü mimarın bir tane bina tasarlıyor olsa da, aynı zamanda daha geniş ekosistemlere ve elbette ki malzeme seçimlerine de dikkat etmesi gerektiğini belirtir. Murcutt yaklaşımını şöyle açıklamaktadır:

“Sürdürülebilirlik konusunda, mimarlıkta sürdürülebilir olan şeyler yoktur, sürdürülebilir olan şeyler yönelim, özellikle daha soğuk iklimdeyse bina kesinlikle kışın güneşlenme miktarını arttırmak veya sıcak bir iklimdeyse yazın güneş alma miktarını azaltmak […] Binayı nasıl yaptıysan, aynı şekilde de parçalara ayırabiliyor olman gerekir […] Bu sürdürülebilirdir. Ahşap olarak tasarladığım gerçekten sürdürülebilirdir, tüm cıvatalar sökülebilir. Tüm ahşap malzemeyi ayırabilirim ve ahşabı yeniden kullanabilirim […] Ahşap sürdürülebilirdir mesela. Tabi ki kestiğinden daha fazla ahşap üretebiliyorsa […] Gördüğünüz gibi ahşap geri dönüşümlü bir kaynaktır ve belki siz giyim veya binaların izolasyonunda kullanılan yünün de sürdürülebilir bir malzeme olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak Avustralya’da insanlar, tavşanlar ve koyunlarla beraber toprağı tahrip ettiler. Avustralyalı hayvanların yumuşak yastıklı ayakları olduğu için toprakta yürüdükleri zaman sıkıştırmaya sebep olmazlar. Çatal tırnaklı hayvanlar ise sivri, ince topuklu ayakkabıların zeminde yarattığı etkiyle aynı etkiye sahiptir. geomorphology, I’m working with hydrology, I’m working with sun, wind, rain, snow if it’s snow, cold weather, wet weather...

So you’re bringing all these threads together from everywhere.

Then, of course, if it’s dealing with an Aboriginal family, you’ve got to then start thinking about the culture, the cultural aspects, and that’s very significant because you can design an Aboriginal house and be very wrong.... And so that is, for a start, significant. Then come the dimensions of the house. How do I get the ventilation working through here? ... [a]ll the time looking to maximise the climatic conditions... [...] light levels. When you’re dealing with light, you’ve got to look at how much light you need, how much you want and how much you want to reject. So there’s a light level in it. Then there comes the issue of insects... in Australia... So there are a whole lot of systems. [...] the brief, whether the client wants to have three spaces, bedroom sleeping spaces and a study, or four or none or one or a bedsitter in the urban environment. That’s whether it be the urban fabric or the rural fabric or the suburban fabric. It’s all about how you can get the building being active and you can operate these buildings that I design like you sail a yacht. So you can manipulate the building to make it work. (emphasis added) [...] the budget of course and their budget will tell me whether they’ve got a beer income and a champagne taste or whether, in fact, they’ve got a beer income and a beer income ability and understanding how to deal with it. The variables are enormous.” Even though the process emerges from the place, this worldview implies that the designer should be aware of the larger ecosystems, and materials when devising objectives for individual buildings as well. This is clearly indicated by Murcutt as follows:

“[I]n terms of sustainability, there is not much in the architecture that’s sustainable but things that are sustainable are about orientation, maximising, absolutely maximising your winter penetration if you’re in a cooler climate, to minimise the summer penetration if you’re in a hotter climate... You put together a building the way you can pull it apart easily... That is sustainable. That house that I’ve designed in timber is largely sustainable. All the bolts can undo. I can pull all the timber apart and I can reuse the timber.... Wood is sustainable, for example. So long as you’re producing more timber than you cut...

So you can see that timber is a very renewable resource but you might think that wool might be a renewable resource as well for, for example, clothing, for insulation in buildings, things like that but, in Australia, together with the rabbit, the sheep and humans have destroyed the land. So that’s hardly sustainable. Australian animals had soft padded feet. All Australian animals had soft padded feet so, as they moved over the ground, there was no compaction. With a cloven foot it’s like a stiletto heel. The cloven footed animal is equivalent to a stiletto heel on

Zaten çok az miktarda toprağımız var ve sıkıştırma gerçekten çok korkunç. Koyunların ağaç altındaki gölgeye çekildikleri zaman her yeri pislikleriyle kirletiyorlar ve damlattıkları yağ, ağacın alması gerekenden çok daha fazla besin maddesi içeriyor ve ağaçları öldürüyor. Tavşanlar yeraltına giriyorlar ve su da onların açtığı deliklerden içeri giriyor ve toprağı tahrip ediyor. Erozyon meydana geliyor. Bu nedenle koyunlar, insanlar ve tavşanlar bizim çevremiz için tam bir felaket. Bu nedenle yün bizim çevremiz için sürdürebilir doğal bir malzeme olamaz. Sürdürülebilirlik hakkında konuşuyorsan işte bunun gibi şeyleri düşünmen gerekir. Gerçekten ciddi sınırlamaları olan bir durum ve tercihen malzeme güç gerektirmeyecek şekilde yere ait olmalı. Kaynakların büyüdüğü veya üretildiği alanın arsamıza olabildiğince yakın olmasını gerektirir. […]Yaptığın binalar yüz sene ayakta duracak şekilde yapıldığıysa, işte o zaman sürdürülebilir olabilirler.”

Belki daha da ileri gidip, neden Avustralya dışında bir ülkede tasarım yapmadığını da sormalıyız. Bu soruya Murcutt’ın cevabı şu şekildedir:

“ […] Avustralya dışında çalışmamamın nedeni, kendi kültürümü çok iyi tanımamdan kaynaklıdır. Ben ülkemin arazisini doğusundan batısına, kuzeyinden güneyine, kıyılarından dağlarına, dağlarından çöllerine kadar çok iyi biliyorum. 71 senedir burada yaşıyorum ve kendi yerim hakkında nasıl sorular sormam gerektiğini çok iyi biliyorum. Başka bir yeri doğru anlamak için orada yaşamam gerekirdi. Aksi takdirde, o yer hakkında düşündüklerim büyük olasılıkla bir karikatürden başka bir şey olamazdı.”

SONUÇ YERİNE Tarih boyunca ‘sürdürülebilir tasarım’ çoğu zaman farkında olmasak da aslında sürecimizin bir parçasıydı, ancak günümüzde sürdürülebilir bina tasarımı yapabilmek için kesin yöntemlerin arayış içindeyiz. Bu durumda yukarıda anlattığım ve çoktan geçerliliğini yitirmiş bir dünya görüşü ile henüz mimarlık alanında bir temel oluşturabilecek şekilde içselleştiremediğimiz bir dünya görüşü ile başbaşayız. Ancak Glenn Murcutt aslında yeni dünya görüşü olarak tariflenen bu yolda elli yıldan fazla zamandır devam etmekte ve bizlere yere özgün yorum yapmanın, 18 tasarım yapmanın çok da mümkün olabildiğini göstermektedir. Sürdürülebilir mimarlık ya da Murcutt’ın deyimiyle “duyarlı mimarlık” için, “bulunduğu çevreye zorla bir yükleme yapan bir mimari tasarım yerine, o çevreye yanıt veren bir mimari tasarım” 19 yapmalıyız. “Ekolojiye uygun bir yaşam şekline” 20 yeniden kavuşabilmemiz için belki de sürdürülebilirliği bu dünyada nasıl elde edebileceğimizi gösterebilecek epistemolojik yaklaşımlarımızı ve tasarım sorularını nasıl sorduğumuzu değiştirmeliyiz. Ve belki de en önemlisi Murcutt’ın dediği gibi “yerin, kültürün ve teknolojisinin mimarisine ulaşmanın yolunun yavaş bir keşif süreci” 21 olduğunu kabul etmeliyiz. the ground [...] We’ve only got a very little amount of soil and the compaction is terrible and then they go for shade under the tree, the sheep, and then they piss and shit all around there and all their oil drops off and so it becomes nutrients too high for the trees and it kills the trees. The rabbits go into the ground and the water gets into it and it destroys the ground. Erosion takes place. So sheep, humans and rabbits are really disasters in our environment. So wool can’t be considered a natural material that’s sustainable in our environment. So there are all these sorts of things that you’ve got to think about if you’re really talking about sustainability. It has a very serious limitation and the material has to be placed in a way that requires minimum human effort, preferably not machine effort. It requires the resource to come from as near to the site as to where it is grown or produced [...] They’re the sorts of things that, you could argue, are sustainable if they’re put in a way that will last hundreds of years.”

Maybe we should go further and ask why he does not design outside Australia. To this Murcutt responds as follows:

“The reason I don’t work outside of Australia is that I know my culture well. I know my land from east to west, north to south, coastal to mountains, mountains to the desert. I’ve lived there for 71 years, and in knowing it so well and the questions I ask of my own place, for me to understand another place, I’d have to live in that place to understand it properly. Otherwise, I’m giving, potentially, a caricature of what I think that place is about.”

IN LIEU OF A CONCLUSION Even though in the past designing sustainably was part of the design agenda, implicitly most of the time, nowadays there is a call for precise methods of sustainability. Then we are left with an outdated worldview overviewed above and with a ‘new’ worldview that has not yet been internalized as a fundamental knowledge base in our field. It thus has not yet reached its main aspirations in designing. However, Murcutt has been walking on this road, most of the time alone, over 50 years and he has proved that situationally specific interpretation of the setting 17 is actually possible. A prerequisite to attain sustainable architecture, or sensible architecture, as Murcutt calls, is to design “an architecture of response, rather than an architecture that is of imposition.” 18 For regaining an “ecologically adapted form of life,” 19 we need to alter the way we pose questions. In this manner an epistemology that is suitable to know where and how sustainability in this world can be attained. In other words, “the road to an architecture of place, culture and technology is a slow process of discovery.” 20

NOTLAR 1- Michel Foucault’nun truth claims olarak tanımladığı terim doğrular olarak tercüme edilmiştir. 2- David Orr, “Architecture, Ecological Design, and Human Ecology: Networked Ways of Knowing,” in Green Braid: Towards an Architecture of Ecology, Economy, and Equity, eds. Kim Tanzer and Rafael Longoria (Oxon: Routledge, 2007), 23. 3- Thomas N. Gladwin, William E. Newburry ve Edward D. Reiskin, “Why is the Northern Elite Mind Biased Against Community, the Environment, and a Sustainable Future?” Environment, Ethics, and Behavior: The Psychology of Environmental Valuation and Degradation, eds. Max H. Bazerman and others (San Francisco, California: The

New Lexington Press, 1998), 243. 4- Chrisna Du Plessis ve Raymond J. Cole, “Motivating Change: Shifting the Paradigm,”

Building Research & Information 39, no. 5 (2011), 437. 5- Simon Guy ve Steven Moore, “Sustainable Architecture and the Pluralist Imagination,”

Journal of Architectural Education 60, no. 4 (2007), 15-23.; Kim Tanzer ve Rafael Longoria, eds., The Green Braid: Towards an Architecture of Ecology, Economy, and Equity (London: Routledge, 2007).; Chrisna Du Plessis, “Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment,” Building Research & Information 40, no. 1 (2012), 7-22. 6- Glenn Murcutt ile yapılan röportaj, TOBB ETÜ Mimarlık bölümü öğretim elemanları, Doç. Dr. L Figen Gül, Doç. Dr. Murat Gül, Yrd. Doç. Dr. Hakan Sağlam ve Işıl

Ruhi Sipahioğlu tarafından Oris Ankara 2012 etkinliği bünyesinde 22 Mayıs 2012 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Eğer referanslarda ayrıca belirtilmemişse, Murcutt’tan yapılan tüm alıntılar bu görüşmeye aittir. 7- Fritjof Capra, “Deep Ecology: A New Paradigm,” in Deep Ecology for the Twenty-First

Century, ed. George Sessions (Boston, MA: Shambhala, 1995), 19-25. 8- Glenn Murcutt, ORIS Günleri Ankara 2012’deki yaptığı konuşma, 21 Mayıs 2012 9- Du Plessis, Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment, 8 10- Yazı içerisinde bütünlüğü sağlamak amacıyla yapılan değişikler dışında, konuşmada hiçbir değişiklik yapılmamıştır. Yapılan değişiklikler köşeli parantez içinde belirtilmiştir. 11- Du Plessis ve Cole, Motivating Change: Shifting the Paradigm, 439 12- Du Plessis, Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment, 15 13- Du Plessis and Cole, Motivating Change: Shifting the Paradigm, 439 14- Bill Reed, “Shifting from ‘Sustainability’ to Regeneration,” Building Research & Information 35, no. 6 (2007), 677. 15- Du Plessis ve Cole, Motivating Change: Shifting the Paradigm, 440 16- Du Plessis, Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment, 18 17- Donna Haraway, “Situated Knowledge: The Science Question in Feminism and the

Privilege of Partial Perspective,” Feminist Studies 14, no. 3 (1998), 575-599. 18- Guy ve Moore, Sustainable Architecture and the Pluralist Imagination, 15 19- Glenn Murcutt, ORIS Günleri Ankara 2012’deki yaptığı konuşma, 21 Mayıs 2012 20- Juhani Pallasmaa, “From Metaphorical to Ecological Functionalism,” Architectural Review 6 (1993), 74-79. 21- Glenn Murcutt, ORIS Günleri Ankara 2012’deki yaptığı konuşma, 21 Mayıs 2012 NOTES 1- David Orr, “Architecture, Ecological Design, and Human Ecology: Networked Ways of Knowing,” in Green Braid: Towards an Architecture of Ecology, Economy, and Equity, eds. Kim Tanzer and Rafael Longoria (Oxon: Routledge, 2007), 23. 2- Thomas N. Gladwin, William E. Newburry and Edward D. Reiskin, “Why is the Northern Elite Mind Biased Against Community, the Environment, and a Sustainable

Future?” in Environment, Ethics, and Behavior: The Psychology of Environmental Valuation and Degradation, eds. Max H. Bazerman and others (San Francisco, California:

The New Lexington Press, 1998), 243. 3- Chrisna Du Plessis and Raymond J. Cole, “Motivating Change: Shifting the Paradigm,” Building Research & Information 39, no. 5 (2011), 437. 4- Simon Guy and Steven Moore, “Sustainable Architecture and the Pluralist Imagination,” Journal of Architectural Education 60, no. 4 (2007), 15-23.; Kim Tanzer and

Rafael Longoria, eds., The Green Braid: Towards an Architecture of Ecology, Economy, and Equity (London: Routledge, 2007).; Chrisna Du Plessis, “Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment,” Building Research & Information 40, no. 1 (2012), 7-22. 5- This interview was made on May 22, 2012 under the DAYS OF ORIS ANKARA 2012 organization, by TOBB Economy and Technology University, Department of

Architecture faculty members, Dr. L. Figen Gül, Dr. Murat Gül, Dr. Hakan Sağlam and Işıl Ruhi Sipahioğlu. If not indicated, all the quotations from Murcutt are from the interview made on May 22, 2012. 6- Fritjof Capra, “Deep Ecology: A New Paradigm,” in Deep Ecology for the Twenty-First

Century, ed. George Sessions (Boston, MA: Shambhala, 1995), 19-25. 7- Glenn Murcutt, Speech presented at Days of ORIS Ankara 2012, May 21, 2012 8- Du Plessis, Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment, 8 9- No editing has been made on the quotations except where required for textual coherence. These changes are placed in square brackets. 10- Du Plessis and Cole, Motivating Change: Shifting the Paradigm, 439 11- Du Plessis, Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment, 15 12- Du Plessis and Cole, Motivating Change: Shifting the Paradigm, 439 13- Bill Reed, “Shifting from ‘Sustainability’ to Regeneration,” Building Research & Information 35, no. 6 (2007), 677. 14- Du Plessis and Cole, Motivating Change: Shifting the Paradigm, 440 15- Du Plessis, Towards a Regenerative Paradigm for the Built Environment, 18 16- Donna Haraway, “Situated Knowledge: The Science Question in Feminism and the

Privilege of Partial Perspective,” Feminist Studies 14, no. 3 (1998), 575-599. 17- Guy and Moore, Sustainable Architecture and the Pluralist Imagination, 15 18- Glenn Murcutt, Speech presented at Days of ORIS Ankara 2012, May 21, 2012 19- Juhani Pallasmaa, “From Metaphorical to Ecological Functionalism,” Architectural Review 6 (1993), 74-79. 20- Glenn Murcutt, Speech presented at Days of ORIS Ankara 2012, May 21, 2012