In de grootste provincie van Nederland, Gelderland, is veel gebeurd. De mensen uit Gelderland lieten zien moed te hebben. De Romeinen woonden er en Karel de Grote bouwde in Nijmegen zijn burcht. De duivel haalde in deze provincie Mariken van Nimwegen op en de gebroeders van Limburg tekenden in Nijmegen hun bijbelse miniaturen. Gelderland heeft
Ginds de Waal, daar weer de IJssel Dan de Maas en ook de Rijn Geeft ons recht om heel ons leven Trotsch op Gelderland te zijn
niet alleen een prachtig landschap, maar ook een geschiedenis om trots op te zijn!
Gelderse Rookworst
60
De Posbank bij Rheden
0pmaak boek IKHOUVAN.indd 60
23-04-12 12:27
61 0pmaak boek IKHOUVAN.indd 61
23-04-12 12:28
Rivierenland De Betuwe, de Bommelerwaard en het Land van Maas en Waal zijn elk op hun eigen manier uniek en dat maakt Rivierenland zo bijzonder. Fruitbomen, karakteristieke dorpjes en talloze forten en kastelen maken de Betuwe tot een gewilde streek. Ingeklemd tussen de Waal en de Maas kun je eindeloos over slingerende dijkjes door de Bommelerwaard fietsen. In de dorpjes van het Land van Maas en Waal heb je het idee dat je terug gaat in de tijd.
62 0pmaak boek IKHOUVAN.indd 62
Arnhem
23-04-12 12:28
Kootwijk Zandverstuiving Het Kootwijkerzand is de grootste levende zandverstuiving van WestEuropa, met een unieke vegetatie. Een natuurreservaat van maar liefst zevenhonderd hectare. De helft ervan stuift, de andere helft is begroeid met mossen en grassen. Als het heeft gewaaid, lijkt het alsof hier nog nooit iemand is geweest. Let op de wonderlijk gevormde vliegdennen. Die zijn vaak meer dan een eeuw oud en lijken met hun kale wortels op stelten in het landschap te staan.
63 0pmaak boek IKHOUVAN.indd 63
23-04-12 12:28
Apeldoorn Het Loo Na koning-stadhouder Willem III en koningin Mary hebben drie eeuwen lang vele generaties van ons koningshuis in Paleis Het Loo gewoond of als zomerresidentie gebruikt. Willem III kocht Het Loo in 1684 en verbouwde het middeleeuwse kasteel ingrijpend. Nog steeds zijn zijn 17e eeuwse appartementen met de oorspronkelijke inrichting te zien. Ook de tuin is nog in de stijl van de 17e eeuwse Barok. De ene kant van de tuin is het spiegelbeeld van de andere.
Radio Kootwijk Zendgebouw A Gebouw A is het hart van het zendstation Radio Kootwijk. De zender, die in 1922 gebouwd werd, was bedoeld om het contact met de koloniĂŤn te onderhouden, vooral met Nederlands-IndiĂŤ. De architect liet zich voor dit gebouw in art-decostijl inspireren door een sfinx. Radio Kootwijk wordt grondig gerestaureerd. Het herstel van de vloer is een van de grootste onderdelen van de restauratie van het hoofdgebouw. Met moeite werden de juiste tegels gevonden. De fout in het patroon van witte en zwarte tegels die bij de bouw bewust is aangebracht, is niet hersteld. Uitgangspunt destijds was dat alleen de Heer iets volmaakts zou kunnen maken en de restaurateurs hebben dat zo gelaten.
64 0pmaak boek IKHOUVAN.indd 64
23-04-12 12:28
De Achterhoek Een groot deel van de Achterhoek is door zijn moerassige aard pas in het begin van de twintigste eeuw door boeren in gebruik genomen. Er zijn nog steeds veel buurtschappen en dorpen die liggen tussen de esgronden, weideen heidenvelden. De prachtige boerderijen vrolijken het landschap nog meer op.
Watermolen op landgoed Hackfort
Kasteel Vorden
0pmaak boek IKHOUVAN.indd 65
Boerderij nabij Winterswijk
Kasteel Den Bramel
Kasteel Ruurlo
65 23-04-12 12:29
Arnhem Huis Sonsbeek Arnhem, in 2009 de Groenste Stad van Europa, is maar liefst dertien parken rijk. Sonsbeek, de ‘parel in de Veluwezoom’ ligt het dichtst bij het centrum van de stad. Het oude landhuis op de heuvel kreeg in 1986 een museale functie. In het huis wordt vooral moderne beeldende kunst geëxposeerd en verkocht.
Elburg Vischpoort Dichtbij de haven van Elburg ligt de Vischpoort. Het is de enige poort die nog over is gebleven van de vroegere poorten in de stadsmuren.
Doesburg Raadhuis Doesburg is een van de oudste steden van Nederland. In 1237 kreeg Doesburg al stadsrechten. Het laatgotische raadhuis dateert uit de 16e eeuw en behoort samen met dat van Gouda tot de oudste van Nederland. De raadzaal heeft een 17e eeuwse schouw en een schoorsteenstuk, dat Salomo’s eerste rechtspraak verbeeldt. Op de blauwe steen aan de Koepoortzijde van het raadhuis werden vroeger gestrafte burgers in een getraliede kooi geplaatst.
Zutphen Berkelpoort De Berkelpoort is een waterpoort in Zutphen over de kleine rivier de Berkel. De poort werd in de 14e eeuw gebouwd om de twee nederzettingen aan beide zijden van de Berkel met elkaar te verbinden.
66 0pmaak boek IKHOUVAN.indd 66
23-04-12 12:29
Betuwe Appels, peren en kersen: je vindt ze in groten getale in de Betuwe. De Betuwe heeft een van de vruchtbaarste landbouwgronden van Nederland en daar profiteren fruittelers graag van. In opdracht van een Tielse jamfabriek werd in de jaren dertig Flipje bedacht. Dit vrolijke mannetje eindigt zijn avonturen altijd met een feest waarbij hij trakteert op appelsap of jam. Flipje is uitgegroeid tot de mascotte van Tiel en hij is dan ook elk jaar op het fruitcorso te zien.
67 0pmaak boek IKHOUVAN.indd 67
23-04-12 12:29
Pieter Bruegel de Oude maakte in 1559 een olieverfschilderij waarop zeker tachtig Nederlandstalige spreekwoorden en gezegden zijn afgebeeld. Het schilderij staat bekend als ‘Nederlandse Spreekwoorden’, maar Bruegel noemde het ‘de dwaasheid van de wereld’. Hij wilde met dit schilderij laten zien hoe dwaas mensen kunnen zijn. Zoek en vind: sommige spreekwoorden en gezegden worden nog steeds gebruikt, andere zijn in de vergetelheid geraakt.
De volgende uitdrukkingen worden nog steeds gebruikt: Met het hoofd tegen de muur lopen
Het onmogelijke proberen
De kat de bel aanbinden
Iets al te publiekelijk ondernemen
Tot de tanden bewapend zijn
Zwaar bewapend zijn
De hond in de pot vinden
Te laat zijn voor het eten
De omgekeerde wereld
Het is niet zoals het zou moeten zijn
Elkaar bij de neus nemen
Elkaar voor de gek houden
De teerling is geworpen
De beslissing is genomen
Iets door de vingers zien
Iets oogluikend toestaan
Lachen als een boer die kiespijn heeft
Lachen zonder vrolijkheid
Ergens de gek mee scheren
Iets of iemand bespotten
Twee vliegen in één klap slaan
Efficiënt bezig zijn
Achter het net vissen
Een kans missen
De zon niet in het water kunnen zien schijnen Je geld in het water gooien
Jaloers zijn op een ander Geld verspillen
Een oogje in het zeil houden
Alert zijn
Tegen de stroom in zwemmen
Tegen algemene opvattingen ingaan
Door de mand vallen
Doorzien worden
Tussen hemel en aarde hangen
In een lastige situatie verkeren
In zijn eigen licht staan
Trots op zichzelf zijn
Rozen (paarlen) voor de zwijnen werpen
Geld of moeite nutteloos verspillen
Als het kalf verdronken is, dempt men de put Zo mak als een lammetje Bij iemand in het krijt staan
68
Op hete kolen zitten
Pas na een ramp wordt er actie ondernomen Heel gedwee zijn Iemand iets verschuldigd zijn Ongeduldig zijn
Nederlandse Spreekwoorden - Pieter Bruegel de Oude (1526/1530–1569) Gemäldegalerie (Berlijn)
0pmaak boek IKHOUVAN.indd 68
23-04-12 12:29
Enkele min of meer in onbruik geraakte bijzondere uitdrukkingen: De duivel op het kussen binden De een scheert schapen, de ander varkens Tussen twee stoelen in de as zitten Daar hangt de schaar uit
Met elke man raad weten Het is ongelijk verdeeld in de wereld Niks uitvoeren/besluiteloos zijn Men is hier niet te vertrouwen
Een ei in het nest laten
Iets op voorraad hebben
De gekken krijgen de beste kaarten
Het geluk is met de dommen
Onder de bezem getrouwd zijn
Ongetrouwd samenwonen
Daar zijn de daken met vlaaien bedekt
Rijk zijn, overvloed hebben
Men heeft daar latten op het dak Uit het raam groeien
Er wordt afgeluisterd Iets niet geheim kunnen houden
Hij loopt alsof hij het vuur in zijn aars heeft Pluimen in de wind waaien
Heel hard lopen Iets doen zonder na te denken
De ooievaar nakijken Zijn gat aan de poort vegen
Je tijd verdoen Zich nergens zorgen om maken
De bok slepen
Uitsloven om niks
De beren zien dansen
Honger hebben
De jas over de haag smijten
Het voor gezien houden
Een aal bij de staart hebben
Een lastige taak ondernemen
Naar het kippenei grijpen en het ganzenei laten lopen
Een verkeerde keuze maken
Liefde is waar de geldbuidel hangt
Liefde is te koop
Hij laat de wereld op zijn duim draaien
Hij doet alles wat hij wil
Voor God een baard van vlas maken
Schijnheilig zijn
Zorg dat daar geen zwarte hond tussen komt Hij vangt vissen met zijn handen
Pas op dat het niet misgaat
Meer spreekwoorden uit dit schilderij zijn te vinden op: Wikipedia onder ‘Nederlandse Spreekwoorden’.
0pmaak boek IKHOUVAN.indd 69
69
Profiteren van andermans werk
23-04-12 12:30
Vraag een buitenlander naar Nederland en hij begint meestal over tulpen, klompen, molens en kaas. De provincie Noord-Holland biedt dat allemaal: de kaasmarkt in Alkmaar, de grachtengevels van Amsterdam, de enorme kleurige bollenvelden achter de duinen en de molens aan de Zaanse Schans. En bij de boerderijen staan de klompen klaar!
Edammer kaas
80
De Zaanse Schans
Noord-Holland, ik houd van het groen in je wei, Uitspraak over Holland Het zwart-wit en roodNoord van je koeien. “Niets zo Hollandsch als Noord Holland� Je velden vol molens versieren de Mei Wanneer alle bollen gaan bloeien.
81
Haarlem Het Spaarne stroomt voorbij, voorbij de brug, voorbij de laatste huizen, voorbij de werven en het stoomgemaal‌ Lennart Nijgh dichtte over het Spaarne en Boudewijn de Groot bezong de rivier. Aan het Spaarne in Haarlem staan monumentale panden waaronder het oudste museum van Nederland, het Teylers Museum en het imposante Waaggebouw.
82 0pmaak boek IKHOUVAN.indd 82
23-04-12 12:34
Muiderslot Ontdek de middeleeuwen in het Muiderslot! Graaf Floris V liet rond 1285 deze burcht bouwen op de plaats waar de Vecht overging in de Zuiderzee. De dichter P.C. Hooft nodigde in de Gouden Eeuw vele literaire vrienden uit in het slot. Joost van den Vondel en Constantijn Huijgens waren onderdeel van dit geletterde gezelschap dat later de Muiderkring werd genoemd. Als je in de grote keuken kijkt, weet je dat lekker eten ook bij die bezoeken hoorde!
Hoorn Hoofdtoren De Hoofdtoren is een van de weinige verdedigingswerken die Hoorn nog over heeft. Hoorn was een imposante stad en vertegenwoordigd in de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Honderden monumentale gebouwen in deze havenstad herinneren aan deze gouden tijden. Maar ook nu is er in Hoorn altijd wat te doen: zo zijn er in juni de Hoornse Stadsfeesten en de kermis in augustus trekt tienduizenden bezoekers.
83
Zaandam Hotel Achter een gevel van Zaanse huisjes liggen hotelkamers die verwijzen naar typische Zaanse producten als mosterd, kaas en biscuit. Een suite lijkt op het arbeidershuisje waar de Russische tsaar Peter de Grote in 1697 logeerde toen hij in Zaandam het vak van scheepstimmerman kwam leren.
Amsterdam Grachtengordel Sinds augustus 2010 staat de Amsterdamse grachtengordel op de Unesco-Werelderfgoedlijst. Veel grachtenhuizen hebben een trapje naar de voordeur. Die deur was voor hoog bezoek, de deur onder de trap voor personeel en kooplui. De dichtgemetselde ramen herinneren aan de tijd dat de gemeente raambelasting rekende. Amsterdammers zaten dan maar liever in het donker dan dat ze hun portemonnee moesten trekken.
84
Amsterdam Museumplein Sail Amsterdam Clipper Stad Amsterdam Om de vijf jaar wordt in Amsterdam een groot maritiem evenement gehouden: Sail Amsterdam. In 2015 is onder andere de Clipper Stad Amsterdam te zien, met authentieke rechthoekige zeilen en een scherpe boeg. Het houten dek is zestig meter lang. Er is een eindeloze hoeveelheid touwwerk nodig voor het torenhoge tuig. Wat een indrukwekkend schip!
Het Rijksmuseum, het Concertgebouw, het Stedelijk Museum: rond het Museumplein in Amsterdam staan vele markante gebouwen. We gebruiken het plein om uit te rusten, te voetballen en te frisbeeĂŤn en eens in de zoveel tijd staan we met zijn allen op datzelfde Museumplein te juichen. Bijvoorbeeld toen Nederland in 1988 Europees kampioen voetballen werd of toen Ajax in 2011 het landskampioenschap veroverde.
85
Schoorl duinen Waar een eeuw geleden nog ĂŠĂŠn grote zandbak lag, kun je nu struinen over strand en duinen en door bossen en heide. De Schoorlse Duinen zijn de hoogste en de breedste duinen van Nederland. De wandelpaden zijn bij elkaar meer dan zestig kilometer lang!
Marken Het Paard van Marken Ijszeilen (Monnickendam) Eeuwen geleden waren de ijsjachten bittere noodzaak om in strenge winters voedsel te vervoeren. Tegenwoordig is zeilen met ijsjachten een wedstrijdsport in Nederland. Zo was er in de winter van 2010 een ijszeilwedstrijd voor klassieke ijsschuiten op de Gouwzee bij Monnickendam.
86
De vuurtoren van Marken lijkt door zijn bijgebouwen op een paard en wordt dan ook niet anders dan het Paard van Marken genoemd. De vuurtoren trotseert al eeuwen weer en wind. In 1971 duwde kruiend ijs de toren zelfs enkele centimeters van zijn plaats!
Enkhuizen ‘De Bocht’ De achterzijde van de huizen aan de Bocht, een smal straatje in Enkhuizen, vallen op door hun karakteristieke veranda’s. De huizen worden dan ook van die kant veel gefotografeerd. De Bocht verbindt de Zuiderhavendijk en het Zuiderspui met de Oosterhaven.
Ankeveense plassen Haarlem Teylers hofje Een van de twintig hofjes in Haarlem is het Teylers Hofje uit 1787. Pieter Teyler liet het hofje bouwen voor eerzame dames van boven de zeventig. Er wonen nog steeds alleen vrouwen, maar of die allemaal al de leeftijd van zeventig jaar hebben bereikt…?
Tussen de Kortenhoefse Plassen en het Naardermeer liggen de Ankeveense Plassen. In 2012 startte de aanleg van een natuurpassage tussen het Naardermeer en de Ankeveense Plassen. Het wordt de grootste natte natuurpassage van ons land; onder andere heikikkers, hermelijnen en reeën gaan er gebruik van maken.
87
“Zuurkool met vette jus, dat is mijn menu!”, zong de legendarische Sjef van Oekel in de jaren zeventig. Al eten we nu ook heel andere dingen, Nederlanders zien nog steeds graag aardappelen, groente, vlees en jus op tafel staan. Afgewisseld met stamppot, snert en lekker vette patat. Zeker als je op het land werkt, wil een stevige warme hap er wel in. Veel boeren ontbeten vroeger met pannenkoeken en ze aten tussen de middag warm.
Patat met mayonaise
Kroket
Sinds de aardappel rond 1735 zijn intrede deed in Europa, eten we aardappelreepjes gebakken in vet. De Fransen noemden deze gefrituurde aardappelen ‘patates frites’. Maar het waren de Belgen die de kunst van het bakken vervolmaakten. Ze bakken de aardappelrepen, laten ze afkoelen en bakken ze daarna nog een keer. En dan krijg je dat gouden randje!
De kok van koning Willem I had zijn eigen recept voor kroketten. Dat is meteen ook het oudst bekende Nederlandse recept dat in gedrukte vorm verscheen. De kroket was een deftig gerecht en werd pas in de jaren vijftig een populaire snack.
Kook groente en aardappelen in één pan goed gaar en je hebt een echte stamppot. Stoemp zeggen de Vlamingen. De stamper is uit de Nederlandse keuken niet weg te denken. Ook echt Hollands is het kuiltje in het eten voor de jus!
Men neme... 1 kg boerenkool 1 kg aardappelen melk 2 rookworsten
38
4 eetlepels boter zout peper
Koop kant en klare boerenkool. Doe de geschilde, in stukken gesneden aardappelen met water en een beetje zout in een pan. Doe daarbovenop de boerenkool en de rookworsten. Laat 30 minuten zachtjes koken. Haal de rookworst uit de pan, stamp de rest door elkaar met wat melk en de boter, zodat het een smeuïg geheel wordt. Liefhebbers kunnen in plaats van melk ook crème fraîche of een combinatie ervan gebruiken. Voeg naar smaak peper en zout toe. Bereidingstijd: 30 minuten
Hagelslag
Maatjesharing
Belgen noemen dit boterhambeleg vaak muizenstrontjes, Hollanders houden het bij hagelslag. We hebben de hagelslag te danken aan een vijfjarig jongetje. Hij schreef naar een chocoladefabrikant en smeekte hem om chocolade als broodbeleg te maken. De fabrikant vond het een goed idee en zo kwam in 1936 de eerste hagelslag in de winkels.
De eerste jonge haring van het seizoen heet nieuwe haring of maatjesharing. Op vele haringparty’s in het hele land wordt de vis feestelijk opgediend. Maar het lekkerst is toch een gewoon harinkje op straat, zoals bij de kar op de brug van het Koningsplein in Amsterdam.
Oliebollen Op oudejaarsavond en op de kermis eten we oliebollen. Met lekker veel poedersuiker. Niet te geloven dat al dat lekkers uit de simpele ingredienten bloem, eieren, gist, wat zout en lauwe melk wordt gemaakt. In plaats van gist wordt ook wel bier gebruikt.
Erwtensoep of Snert In andere landen maken ze ook erwtensoep maar op een heel andere manier dan onze Nederlandse snert. Onze soep is lekker dik en gevuld met spliterwten, knolselderie, prei, aardappel en een klein beetje wortel. Lekker vet varkensvlees zoals een hamschijf maakt de soep helemaal af!
Drop In de film ‘The Gold Rush’ at Charlie Chaplin zijn schoenveters op. Makkie, want ze waren gemaakt van drop. Nederland is de grootste dropfabrikant in de Europese Unie. Gelukkig maar, want Nederlanders houden van drop!
Stroopwafels De stroopwafel komt uit Gouda en heet dan ook wel Goudse wafel. Stroopwafels werden in de negentiende eeuw gemaakt van oude koeksnippers, deegresten en stroop. Ze werden ook wel armenkoeken genoemd. Nu zijn ze een lekkernij die op bijna geen enkele braderie of markt ontbreekt.
39