9789401458337 by Uitgeverij Lannoo

LANNOOâ&#x20AC;&#x2122;S AUTOBOEK

I TA L I E

LANNOOâ&#x20AC;&#x2122;S AUTOBOEK

I TA L I E

Blz. 2-3: opvallend bergmassief en bergbeklimmerswand in de Dolomiti di Sesto (Sextener Dolomiten): de Tre Cime di Lavaredo (Drei Zinnen). Blz. 4-5: San Miniato

in Toscane met de achthoekige kerk Santissima Annunziata en de Torre di Matilde. Deze bladzijde: avondromantiek in Porto op het eiland Giglio.

DE MOOISTE REISROUTES

Route 1: Lombardije, Piemonte en Valle d’Aosta Route 2: Lombardije en Emilia-Romagna Route 3: Ligurië Route 4: Toscane Route 5: Veneto, Friuli, Trentino, Zuid-Tirol Route 6: De Adriatische kust Route 7: Lazio, Umbrië en de Abruzzen Route 8: Van de Tyrreense naar de Adriatische Zee Route 9: Campanië, Calabrië, Basilicata, Apulië Route 10: Sardinië Route 11: Sicilië Route 12: Malta

12 30 52 64 86 114 138 154 174 186 200 214

HET UNESCO-WERELDERFGOED

226

ITALIË Rhätische Bahn in het cultuurlandschap Albula/Bernina Wijngaarden in Piemonte: Langhe, Roero en Monferrato Dolomieten

224 225 226

Prehistorische paalwoningen bij de Alpen Rotstekeningen in Val Camonica Monte San Giorgio Sacri Monti in Piemonte en Lombardije Ivrea Machtscentra van de Longobarden Residenties van het Huis van Savoye in Turijn en omgeving Modelwijk Crespi d’Adda Vicenza en de villa’s van Palladio in Veneto Oude stad van Verona Santa Maria delle Grazie met Het laatste avondmaal van Leonardo da Vinci in Milaan Venetië en zijn lagune Venetiaanse verdedigingswerken uit de 15de tot 17de eeuw Botanische tuin in Padua Archeologische vindplaatsen en basilica van de patriarch in Aquileia Mantua en Sabbioneta Ferrara – stad van de renaissance Vroegchristelijke monumenten van Ravenna Kathedraal, Torre Civica, Piazza Grande van Modena

227 228 229 230 230 231 232 233 234 235 236 237 237 238 239 240 241 242 243

Strade Nuove en Palazzi dei Rolli in Genua Portovenere en Cinque Terre Piazza del Duomo in Pisa Historisch centrum van Florence Villa’s en tuinen van de de’Medici in Toscane Historisch centrum van San Marino en Monte Titano Historisch centrum van San Gimignano Historisch centrum van Urbino Historisch centrum van Siena Val d’Orcia Historisch centrum van Pienza Basilica en monumenten van Sint-Franciscus in Assisi Etruskische dodensteden Cerveteri en Tarquinia Oerbeukenbossen en oude beukenbossen van de Karpaten en andere regio’s in Europa Historisch centrum van Rome Vaticaanstad Villa d’Este in Tivoli Villa Adriana Historisch centrum van Napels Pompeii, Herculaneum en Torre Annunziata Amalfikust

244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 256 257 258 259 260 261 262 263

Caserta en San Leucio Parco Nazionale del Cilento en Vallo di Diano Castel del Monte Grotwoningen Sassi di Matera Trulli van Alberobello Liparische eilanden Het Arabisch-Normandische Palermo en de kathedralen van Cefalù en Monreale Etna Archeologische vindplaatsen in Agrigento Laatbarokke steden in het Val di Noto Villa Romana del Casale Syracuse en de rotsnecropolis van Pantalica Nuraghe van Barumini

264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276

MALTA Valetta Megalithische tempels van Malta Hypogeum Hal Saflieni

277 278 279

REISATLAS ITALIË PLAATSNAAMREGISTER REISATLAS ITALIË REGISTER

280 403 446

Route 1:

Lombardije, Piemonte en Valle d’Aosta Milaan, Turijn en Aosta – de centra van de drie noordwestelijke regio’s kunnen nauwelijks méér van elkaar verschillen. Hetzelfde geldt voor het landschap, dat varieert van de bijna paradijselijke tuinen aan de Noord-Italiaanse meren tot de ijzige toppen van de Monte Bianco (Mont Blanc) en Gran Paradiso. Kunst en cultuur zijn zo alomtegenwoordig en divers dat een mensenleven nauwelijks volstaat om alles te bekijken. En elk jaar zetten talloze fijnproevers koers naar het land om er met volle teugen te genieten van regionale specialiteiten als kazen, wijn, hammen en truffels.

Reisinformatie: Routesteekkaart Afstand: ongeveer 800 km Benodigde tijd: 2 weken Traject: Milaan, Como, Lugano, Vercelli, Asti, Turijn, Courmayeur Beste reistijd: April tot oktober

Een reis door deze drie aantrekkelijke regio’s móét wel starten in Milaan. Hier, halverwege tussen de Alpen in het noorden en de Apennijnen in het zuiden, tussen de Po, Adda en Ticino, bevindt zich in de ware zin van het woord Mediolanum – de plaats in het midden, zoals de Romeinen de plek doopten. Dankzij de strategisch gunstige ligging ontwikkelde de stad zich tot een handelscentrum met een eeuwenoude traditie. Nu is deze op

één na grootste stad van Italië een van de chicste. Op amper een uurtje rijden in noordelijke richting bereik je het Noord-Italiaanse merengebied, een landschap dat geboetseerd is door achttien grotere en ruim duizend kleinere bergmeren en -meertjes. Maar behalve de landschappelijke schoonheid van een

bassin dat gletsjers uit de ijstijd hebben uitgehold, zijn er ook de architectonische pareltjes. Zoals de ontelbare villa’s aan het Comomeer die al sinds de Romeinse tijd pronken met weelderige tuinen. Piemonte is een van de rijkste regio’s van het land en ontleent zijn naam aan zijn ligging aan

de ‘voet van de bergen’. Dat is letterlijk op te vatten, want de Monte Rosa in het noorden en de Gran Paradiso in het westen vormen een machtig bolwerk. Aan die bergen dankte de streek vroeger zijn belang. Om de belangrijkste Alpenpassen te kunnen overzien zag Colonia Augusta Taurinorum, het huidige Turijn, onder Augustus het levenslicht. Zo’n tweeduizend jaar later was het alweer het verkeer – of beter het megabedrijf Agnelli – dat Turijn op de kaart zette. Het autotje Cinquecento hielp zowel het merk Fiat als de stad Turijn aan wereldfaam. Dat Turijn ooit de eerste hoofdstad van het koninkrijk Italië was en dat er een prachtige barokstad te ontdekken viel, raakte door al die auto’s wat op de achtergrond. Kunst- en cultuurliefhebbers zullen in Turijn echter

Boven: de kathedraal van Milaan is een van de grootste gotische kerken ter wereld. De bouw ervan nam bijna 500 jaar in beslag en werd pas in 1858 voltooid. Links: de Borromeïsche eilanden (Isole Borromee) zijn een groep van vier eilandjes in het Lago Maggiore die lange tijd eigendom waren van de familie Borromeo. Op de foto Isola Bella.

aan hun trekken komen. Ook fijnproevers worden er in de watten gelegd. In de herfst kunnen ze in Monferrato of Roero genieten van de Barbera of Nebbiolo of op de truffelmarkt van Alba de beste exemplaren wegkapen. Aosta is de op een na kleinste regio van Italië, waar de inwoners een soort Provençaals gekleurd Frans praten. De streek bestaat uit één hoofd- en dertien zijdalen, die als een vertakte boom tussen Zwitserland in het noorden en Piemonte in het zuiden ingeklemd liggen. Het 100 km lange en 3300 km2 grote dal eindigt in Entrèves, net onder de zuidelijke uitlopers van de Mont Blanc. Vanaf daar loopt de Mont Blanctunnel naar Frankrijk. De Matterhorn (Monte Cervino) en de Monte Rosa in het noorden, de Mont Blanc in het westen en de Gran Paradiso in het zuiden waken

over de hooggebergtevallei, die er op het eerste gezicht niet eens alpien uitziet. En wederom vanwege de strategische ligging bouwden de Romeinen in de tijd van Caesar Augusta Praetoria, die werd ingericht als het ‘Rome van de Alpen’. Romeinse bouwwerken en middeleeuwse burchten zijn in het Aostadal wijdverbreid. Wie de bergen beklimt (of met de kabelbaan naar boven gaat), wordt beloond met een grandioos panorama dat je nergens anders in Italië vindt.

Links: de alpensteenbok is het symbool van het Parco Nazionale Gran Paradiso. Rechts: artistieke fresco’s tooien het interieur van het Castello della Manta.

Route 1:

Een van de opvallendste gebouwen in Milaan: de opera Teatro alle Scala – buitenaanzicht en de prachtige zaal

Van de kunstschatten in de Lombardische metropool Milaan leidt de tocht naar de landschappelijke hoogtepunten bij de Noord-Italiaanse meren, om vervolgens af te buigen naar het zuiden en eer te betonen aan het bekoorlijke Piemonte en de ruige schoonheid van Turijn. Afsluiter vormen de ijswanden van de Monte Bianco (Mont Blanc). 1 Milaan (Milano) Zie blz. 16/17. 2 Monza Het stadje is intus-

sen zowat uitgegroeid tot een voorstad van Milaan. Ooit was dit de zomerresidentie van de Longobardische koningin Theodolinda (570/75-627) en in 918 was het zelfs een keizerlijke residentie. Theodolinda liet tijdens haar bewind de duomo in het centrum bouwen. De kathedraal werd aan het einde van de 14de eeuw vergroot tot zijn huidige proporties, en pas aan het einde van de 19de eeuw waren de werken voltooid. Hoogtepunt is de kapel van Theodolinda met fresco’s uit 1444. In het

tabernakel van het altaar wordt de IJzeren Kroon van de Longobarden bewaard, waarmee onder anderen Karel de Grote, Karel V en Napoleon tot koning werden gekroond. Aartshertog Ferdinand van Oostenrijk liet het classicistische villa-ensemble Villa Reale optrekken, dat in 1806 een groot park kreeg. Toch zal de naam Monza vooral autosportfans bekend in de oren klinken: in het Parco di Monza bevindt zich de bijna 6 km lange Autodromo Nazionale Monza, een van de snelste formule 1-racebanen ter wereld. 3 Lecco Stadje aan de zuid-

punt van het Lago di Lecco, de

oostelijke arm van het Lago di Como. Lecco was de thuishaven van Alessandro Manzoni, die er in 1828 De verloofden schreef en zo zichzelf en het meer onsterfelijk maakte. Vandaag troont de in brons gegoten dichter majestueus op een hoge sokkel midden op de Piazza Manzoni. Andere bezienswaardigheden zijn de Villa Manzoni in Caleotto, het Palazzo Belgioso (18de eeuw) en de Torre Viscontea, een onderdeel van de historische stadsmuren. Op de westelijke oever (S583) zet je koers naar Bellagio, waar het Comomeer zich splitst in twee armen.

in fraaie tuinen, feeërieke trappenpaadjes slingeren zich door parken en leiden naar romantische uitkijkpunten. De moeite waard is de boottocht naar het tegenovergelegen Varenna op de oostelijke oever. Het vakantieplaatsje met zijn schilderachtige middeleeuwse steegjes bezit met de Villa Monastero een architectonisch pareltje vlak aan het meer. Tegenover Bellagio ligt op de westelijke oever bij Ossuccio de Sacro Monte della Beata Vergine del Soccorso. Vanaf Bellagio ga je op de oostelijke oever van het Comomeer zuidwaarts richting Como.

4 Bellagio Zelfs Plinius de

5 Como De Romeinen sticht-

Jongere roemde het mooiste dorp aan het Comomeer en liet er een villa bouwen. Vergilius stak de loftrompet over de schoonheid van het landschap en Leonardo da Vinci kwam er tekenen. Prachtige villa’s prijken

ten de stad aan de zuidwestpunt van het Comomeer om strategische redenen in 196 v. Chr als Comum. Aan de 12de-eeuwse muur rondom de historische stad is nog goed de oorspronkelijke rechthoekige vorm van het oude

Toverachtige ligging: het oude Grand Hotel Villa Serbelloni in Bellagio aan het Comomeer, waar al veel beroemdheden verbleven

Het laatste avondmaal van Leonardo De kerk Santa Maria delle Grazie, een stichting van de graaf Gaspare da Vimercate, ontstond tussen 1463 en 1490 als een dominicaanse kloosterkerk. In het voormalige refectorium schilderde Leonardo da Vinci in opdracht van Ludovico il Moro tussen 1495 en 1497 zijn wereldberoemde, 9 m brede en 4,5 m hoge schilderij Het laatste avondmaal. Het legt het ogenblik vast waarop Jezus de profetische woorden sprak: ‘Een van jullie zal me verraden.’ Leonardo da Vinci is er voortreffelijk in geslaagd de dramatische reactie op die mededeling op het gezicht van elk van Jezus’ volgelingen anders weer te geven. Daarmee schilderde hij een baanbrekend werk. Het klooster zelf werd in 1943 door

Romeinse kamp te herkennen. Ook in de middeleeuwen profiteerde Como van zijn ligging als toegangspoort naar Lombardije. Echt grote rijkdom bracht de zijdeverwerking. Pronkstuk van de stad is de Piazza Cavour aan de oever van het meer. Vanaf daar leidt de Via Plinio naar de duomo (begin bouwwerken 1396, voltooiing 18de eeuw). De broers Rodari gaven de indrukwekkende gevel in 1487 vorm. De volgende halte is het dorpje Riva San Vitale in Ticino, enkele kilometers verder aan het zuideinde van het Meer van Lugano.

Ten noorden van Riva steek je bij Bissone het Meer van Lugano over en bereik je voorbij Carona het schiereiland Ceresio. In het dorp op de westelijke oever staat de parochiekerk San Giorgio, een renaissancegebouw uit de 16de eeuw. De fresco’s op de koorwanden dateren van 1584, in de zuidelijke zijbeuk is een gotisch drieluik te bewonderen. Fraai is de botanische tuin San Grato. De ligging op bijna 700 m garandeert bovendien een prachtig panoramisch uitzicht op het Meer van Lugano en het berglandschap van Ticino.

6 Riva San Vitale Het dorpje

van Ticino ligt heel schilderachtig tussen de San Salvatore en de Monte Bré aan het gelijknamige meer. Een lange, door parken en bloemenperken omzoomde promenade leidt langs het Meer van Cassarate naar Paradiso. De kathedraal San

bezit het oudste sacrale bouwwerk en een van de mooiste renaissancekerken van Zwitserland. Het Battistero di Riva San Vitale, een 5de-eeuwse kapel, bezit nog de originele marmeren vloerplaten.

Lorenzo is van oorsprong 9deeeuws, heeft romaanse resten, werd in de 14de eeuw vergroot en kreeg aan het einde van de 17de eeuw zijn huidige vorm. Indrukwekkend zijn de gevel in Lombardische renaissancestijl en de fresco’s binnenin. Een weg parallel aan de A2 loopt over de Passo Monte Ceneri (stijgingspercentage 10%) richting Bellinzona. In het dal bij San Antonio buigt een weg af naar Locarno.

7 Lugano De grootste stad

Boven links: de kathedraal van Monza met haar opvallende gevel in verschillende kleuren marmer. Boven rechts: uitzicht over het Comomeer.

Het laatste avondmaal van da Vinci

een bom vernield, maar als bij wonder was de met zandzakken beschermde muur met Het laatste avondmaal ongehavend. Behalve de bom diende het meesterwerk tal van andere gevaren te trotseren. Anders dan de gebruikelijke techniek op een grondlaag van kalk en leem, heeft Leonardo sterke temperakleuren gebruikt. De schilder kon zo de details in de gelaatsuitdrukkingen achteraf bijwerken, maar het schilderij werd er wel veel kwetsbaarder door. Na de laatste grootscheepse restauratie (duurde tot 1999) is Het laatste avondmaal opnieuw te bezichtigen – voor wie tijdig reserveert.

Route 1: Indu no

telli

Cagnola

Via Luigi

o Car Via ado ss

uè Via

Gios

tan

Piazza Sa Ambrogi

ive

rto Via San

Via San

S. Vincenzo in Prato

an Via go ne

Vi aV ale nz a

V Ci ia cc o Ga Via l

M Via or tar a Co Via da ra

Co Cor lo so m bo

Via ale s Ca

e par Gas i Via ugatt B

non

gog

Ber

Rip

Museo del Giocattolo

V D

Vigevano

GÉNOVA F.S. Antico Lavatoio Santa Maria delle de Grazie al Naviglio Gran o li vig ande ia Na Alza lio Gr Ticinese ig Nav a di Porta da

Stra

Porta Genova

Vi a Ar Fili ge pp lat o i

ano

Via i Nov

Stazione Porta Génova F. S.

of or o

h Vog

ist

Cer

era

Via

bio Bob Via vara ba a Br V Al ia e Piazzale ssa nd Stazione ria Porta Genova Via PORTA Cr

Via

ssa a Fo io d rog

Via Tortona

S Via

a Vi

ibe

M od

PORTA Piazzale to Generale Antonio GENOVA Cantore Via ona

ona zo Tort cen Via Vin a Via Forcell

aolo V. P iorza G

ian

a entimigli Via V

vide

b Am

Lor

le Bey

h Vog

V Ca ia rro Au cc so io nio Via Les

Vi a Br Anto Mar Via C ag n co alc ad io o ino V Tu ia S llio .

es Vi tin a o

Via Arcangelo Ghisleri

era

Via

V M ia A ar . zio

V de ia gli

Via

ndr

tro Pie Via rseolo O

rea And Via alaino S

DON LUIGI GIUSSANI

SANT’ AGOSTINO V

Piazza Sant’ Via C es Agostino ar e

ri Sola

Mon. ai Cadut

do on

aggio

Via A De T ristide ogn i

v Mar anni radi Via G Mell iacom o erio

Carav

Ce Via

Ce rv an tes

ale

Viale E. Alemagna

nale V ardin ia o Ze Bern

Via Gio San v Di Danni io

oni Via Bazz

Band ello

Via Gio De G vannin rass o i

nteMo

Via

Largo P d’Ancona

Palazzo PaVia Enr. delle Stelline Via Gionzacchi

Via

Ariosto

Lodovico

Via Via Enrico Toti lina

del Carso

orta Vercel

ele

Santa Maria d. Grazie

. aT o Vi risc P mpilio Via Numa Po

Du Vi gn a an i

ino

Pall rgio Gio

Via

Vi a Al Alf be re rti do ni

Mus

o di gu

Tr Vi eb a az io

Niev o

Via

M V ich ia ele An Gr gelo an cin i

rC Pie

V. Fra

Via Salvioni

Viale Severino Boezio Viale Cassiodoro

Ippo lito

Via Cava Reggim lleria ento Savo ia

Viale di P

Via Antonio Scarpa

Viale San Mich

ina

Via Sore s

Via France Cheru sco bini

P P.

imaro

ico C

ilio

omen

iac

Stazione Nord

Boccaccio

Giovanni

Cenacolo Vinciano

Via occa R . d.

Via D

esp

k Sha

ale

avic

Via Pompeo

Via Plutarco Via Paolo Veronese

al Vi

na ag lem .A

CADORNA

an V itto Ospedale re Piazza San Giuseppe San Vittore San Vittore SANT’ al Corpo AMBROGIO

tteo Ma

a Vi a G Vi

Via

rdi Via Alea o a ard uc li Ale Via L orel n Sig

iob

Via D Castr e o

Via

zzo lio

Corso Magenta

GIARDINI a

Via

n ifor

al ndh

Ste

Fontana Bagni M

li tel ra i a F fin Vi Ruf

mo B oni

ffi

a Vi eto b Se

Piazza Via Giovine Italia a Vi

Via G iaco

a Vi afro n Ve

Piscina Solari

Cal

isè

Via Trezzo d’Adda

lia

olo

a a Vi ebb nt

iovio

lo G

Via nzo ce Vin oppa F

ico

ág

o eR

ius

Via

Enr

Via Montecatin

a ssin Me

t Tar

Via

tte

Torto

Via

olò N ic Vi a ti lda So Via

na te g an

m Ta

Pao

Via

ra Vep

Via Torto

Via

ial

MUDECMuseo delle BASE Milano Culture Via

s Ta

Via

ia Lor

Via

rin

tro

Via S

ale

Casa Circondariale Battis Museo Naz. della Scienza ta e della Tecnologia V Piazzale di Milano San Vittore Piazza ico Leonardo da Vinci Aquileia Go Via Filangieri Vi nf de Vi ale alo l aA ne V z

Piazza Via A del Rosario

avo

S Via

aF Vi Piazza Tommaseo

Arnaldo Pomodoro

250 m 820 ft

sio

Via izza an oP

dei Via mani Sor

isè Mo

aldo Osv i Via nocch G iani V ri Sola Fondazione rea

And GIARDINI BAZZEGAPADOVANI

a Vi

tolo

Bar

Via

Santa Maria del Rosario

a rc

a Vi e C

Triennale di E Mil. Design e Mus. o etr rie Pi Cu Mol e i l a è i r a e Vi Mar

s ce

Piazzale Francesco Baracca

pa Fop nzo ince V onio t V n A o Via Via rumell G o rais Be Via rna alpa ia V pa La rdin nin o Piazza V Fop o z o o cen Giovanni ede Vin Am ni Via Antonio Bazzi Via odiglia M

Via

a Vi

Gi u

Via ra re Cap

tra

le Te

rto

lbe

V ia

seb

t’Eu

San

Etn

Via ia Isch

Via

Ser

le Erco Via rrario Fe ari Lip Via ino ez Via Alt z

Piazza Vesuvio

oli

tro ia S

Vi e Vial la Zo a er ilio a hi Vi esc Em le e P Luigi a ia er nio Vi V Via ev e r f d n i n R i ndo i Ma z pe Lo az ep r o er ne sc ius a ce Vi co Gu pio aG ova an es Vi m Fr lli C an nc V Se ve ra ico ia Antonio o hia a F en rs Vi m ac Via M a Do Co ili Vi o lò to o ell Eup a a icc arc ci Vi orqu M Puc Vialarete aN T o Vi Fi ietr i V. Pncraz ti on Pa

Porta Magenta

Via Emilio Motta

d’Er il

Via le

Vi Vi Lu

Via o Cirillo ic Domen

Largo V. Alpini

Piazza Conciliazione

Via i Piazza Canton Via Giorgio Biffi io Ambrosoli c Piazza c lu o C ati De Meis t ga Salu Ver a e r And

Via

Via tilde Ma

a Vett Via talia d’I di Ega Via

ino

Giovanni Via Alessandri De

Elb

Via

iovi

lo G

Pao libi

S. M. Segreta

CONCILIAZIONE

elo Ang Via auri M

Melzi

lto

Via Guido d’Arez zo Via Giovann i Rasori

Largo Severo Settimo

a i a ni Vi ann ini pe Vi erta ov rd ep B Gi era ius co i g. h s G A Piazza n G ia ce ari V ran m Sempione F ier P Arco della Pace Piazza dei Viale Volontari Corpus Casello Domini no del Dazio a g Pa io ar Torre aM Vi Branca

accio

Caserma Montebello

PAGANO

Via Po

z en nc

Via

Piazza Po

ini

G Via

Via

uald Rom co Via Maren

ett

tto

e on a zz Vi ora Via M Largo Luigi Via Medici Piazza Morselli

a sc

Via

Via Abbondio Sangiorgio

BOMPIANI

Paolo

a Vi

Via

a e Vi epp us Gi

g Pa

i att

Vi li Largo Carlo Emilio Gadda a in Pr

rti

sta

i aG

tel

a aS

Caserma XXIV Maggio Largo Carabinieri Magenta d’Italia Carroccio

Vercelli

rra

pio m Se

VICINO

Via de Burchie l llo

nfe

tti Via arine B

fre

io Mo

iul

Antonio Gramsci

rto ta lbe san a A lla Vi a Vi v i R

VALENTINO

a II Vi e XI n eo

llo ui nq ra na aT o Vi rem C

Vi Via

a s Vi Ros e iel

a o Vi om ti ac ot Gi rizi G Largo di io na Zandonai c c eg PARCO u a D ns Vi oni PALLAB

elf a ior e

oc Pr Piazza

R.A.I.

a Vi noli To

i Tiz

cio

ita

L Largo A. Campus

Viale Belisario

o rs

ida oc Pr

a de Vi ripi Eu

ilo

ini

c ac

Via o na eri se m as Piazza VI Co M ea Via Febbraio Luca r GIARDINO nd Ran ia A d

Via Giovanni Rotondi Via Emilio e Marco Praga

Via Senofonte h Via E sc

r Fe r

Via Giovanni nces Via Prati Fra Linneo

Viale dell’ Editoria

City Life

V n ro Sa

Piazza Tre Torri

no ldi Ga

é ch au aF ist att

e on rle Co

ale

n Sa V.

Via

ni an ov

tri

TRE TORRI Ind ll’ de

Corso

Ospedale Santa Maria dei Bambini iso di Lourdes GERUSALEMME onv M a Piazza Vi Gerusalemme Procaccini o Via Giulio Cesare n ia no zia

San Pietro in SalaB V tto i

Santa Maria delle Grazie. Het koor en de zeshoekige koepel zijn creaties van Bramante (vanaf 1492) en schoolvoorbeelden van de vroege Milanese renaissance. In het refectorium van het belendende oude dominicanenklooster is Leonardo’s beroemde Het laatste avondmaal te bewonderen. Iets zuidelijker prijkt de kerk San Vittore uit 1560. De in 379 gestichte kerk Sant’Ambrogio is een hoogtepunt van de Lombardische romaanse kunst. Hier werden de negen keizers met de IJzeren Kroon van de Longobarden tot Lombardische koningen gekroond. Ook de kerk San Lorenzo Maggiore heeft wortels in de 4de eeuw. Het huidige gewelf ontstond in de 11de en 12de eeuw. De porticus met zestien Korinthische zuilen is het belangrijkste overblijfsel van het Romeinse Mediolanum.

n an iov

V Fra nc ia ti o a a esc V Chie vic Vi ann a do s o Lo L Vi

o Ar

centrum voor kunst en cultuur. Aan die bloei kwam een einde in 1500, toen de zelfstandigheid van de stadstaat werd opgeheven. Pronkstuk is de kathedraal, een meesterwerk van de Italiaanse gotiek. Maar liefst 2245 afzonderlijke standbeelden tooien de witmarmeren gevel. Het kloppende hart van de stad is de Piazza del Duomo. Ten zuiden van de kathedraal staat het Palazzo Reale, dat in de 11de en 12de eeuw het stadhuis was en later de residentie van de Visconti. Nu biedt het onderdak aan het Civico Museo d’Arte Contemporanea, dat een dwarsdoorsnede toont van 20ste-eeuwse kunst. Rondom de Piazza Mercanti ten westen van de kathedraal scharen zich alle palazzi die ooit een vooraanstaande rol speelden in het stedelijke leven. De Galleria Vittorio Emanuele verbindt de Piazza del Duomo en de Piazza

tro

lve

ste

ola a a ar Vi Vi on av S o a i V la lam ro so GeDOMOos Velodromo co od es DOSSOLA m c Vigorelli ran o aD aF co Vi Vi es DOMODOSSOLA nc ra elfo F Viale Duilio l a i Largo Vi F Domodossola

Duomo op de Piazza del Duomo

BULLONAPoli

o Le

ilib .F aE i rti V be Piazzale Al Damiano tista Chiesa Bat

Milaan is een toonaangevende economische stad met een rijke geschiedenis. Van hieruit werd tijdens de late oudheid een tijdlang het Romeinse wereldrijk geregeerd en tijdens de middeleeuwen was de stad een van de kernen van het nieuwe Italië. De eerste bloeiperiode begon in de 11de eeuw. In de Lombardische Stedenbond nam Milaan het politieke voortouw. Onder de hertogenfamilies Visconti en Sforza groeide de stad uit tot een

to er

a Vi

Milaan is het belangrijkste economische centrum van Noord-Italië. De stad heeft een eeuwenoude traditie, die af te lezen valt van de weelderige kerken en paleizen. Kunstliefhebbers, operafans en allen die genieten van het chique leven zijn enthousiaste minnaars van Milaan.

della Scala. Het Teatro alla Scala is het beroemdste operahuis van Milaan. Zijn faam als ‘beste operahuis ter wereld’ dankt het aan zijn uitstekende akoestiek, zijn bestaan aan keizerin Maria Theresia. Het in 1886 voltooide Palazzo di Brera herbergt de in de 18de eeuw gestichte Pinacoteca di Brera, een van de beroemdste schilderijencollecties van het land met werk van Mantegna tot Rafael. Paradepaardje is de Verloving van Maria van deze laatste. De vanaf 1254 gebouwde kerk San Marco is de op een na grootste van Milaan. Ten oosten van de 17 ha grote Giardini Pubblici staat het cultuurhistorische museum met zijn bijna onuitputtelijke collecties. Het in 1368 opgetrokken Castello Sforzesco was ooit het slot van de Visconti en Sforza en huisvest nu het Museo d’Arte Antica. Ten zuidwesten van het Noordstation verbergt zich de kerk

ro Laz de lla

pio m Se

Milaan (Milano)

a Vi zati

Pie

o rs

Via

Gi oia

Gustavo Fara

etr

ell

Ma uro

Ma rce llo

Via Ro b

Ma Via cc hi Lu igi Se Se tta t t em la bri ni

tit

V ia

ert o

Via Vit tor Pis an i

Via Fab io F ilzi

erale

Via Gen

ior re

Via A n Bordotonio ni Emilio Via Cornal ia

Pass.a L. Veronelli

via E.

Ca va lca

V Ca ia V pe . lli

Via

Tad ino

Be ne de tto

Se tta la

ire

rso Sp alla Bu nza en ni o

cco

an dro

Vi Pa a nc ald o

Ale

Via

cco

Via

Vi a

ezi

Ve n

rso

rin

sù

Via

rso Ve ne z ia

Via Cino del Duca Ronchetti

V Co ia P. ssa

di M

nt i

rva

V ia

V is

Via

rso

Via

rop

D urini

Vi a

odrone

Vi Ma aB nz o V on Sp ia S rgo i sp iri . es to Vi so a

Emilio Morosini

E. M oro sin

An dre

Via

Via Silio I.

ton

tio

llus

osc

Tir ab

Via

Via Sve -

oV asa

Gio rgi

Via

ffei

Mo n te

sola

Pre

Via

Pla uto

Via

Bo tta

Via

Via le

Car

lia

Fregug

Via Amatore Sciesa

Nero

e ri

Reg ina Ma rgh

Vial e

ara

Cald

Nero

Mon te

ilio

e Em

Vial

Viale

Via Alfredo Oriani

Via Luigi Anelli

Via

d n o e l la ra

es c

Via

Via San Calimero

voia

di Sa

Via B ianca

Via Ca Ma br dre in V i Va ia ina

Via

for

do n

P er

Fe sta

Sant’Ant

Via

Fr. Lar Ri go ch ini

Le Via nt as io

Fra nc

onio

P Ve .za las c

Via FrancescoSan d’Assisi

Via Melegnan o

Via Sant a Lucia

Italia

Corso

liè

iele

Dan

Via

. aP Vi etta ll Co

Via G. ti n Ripamo

V. P. Te u

v ic

iS ett

uig

Laz zar etto

Via

Vi Lo a do vic

Man in

Via d. Giardini

Ale

Via

Italia

Corso

Ve Via tta bb ia

Via Calatafimi

Via Borgazzi

bri ni

uro Via Ma cch i

Via

zio

Via

Za rot to

Via Andrea Appiani

Nuova

Porta

Corso Via Sand ri Via Marco De Via Marchi Am Prin ed cipe eo

Via

An Via de ga ri

V Ma ia S rgh ant eri a Via S. Pellico ta Mazzini Via

aT or

Via Lupe

tta

Via S. Senatore

Bo V cc ia he tto

Via Olm ett o

Via F. Witt Via gens d Chiu ella sa

Cro

nta

Via

Via L

Ca rlo Ten

Via AmerigoMe lch Vespucci

Mar co

Via San della Ba Fermo ttáglia

Cernaia

Marco

Via San

Via A.

Po Via rle zza

aS anta Mart a

Via Celestino

Ticinese

Corso di Porta

Via San

Via Milazzo Solfer ino

Via

ovan

Via L

ni a n

V. Mad

n a p a rt e

Bu o

uro

Go Via ran i

Via S. Sisto

Via Circ o

Via Orazio

Via Are n

ett

Via Solfer ino

Corso Giuse ppe G ariba ld

Via Legnano a stello

azz

Via Bettino Ricasoli

Vi Gio a San van ni su

Vi a

Corso Co

ldi

sep Cor pe so Ga rib a

Giu

Viale M ontello

Via Pina da Vimermonte cate

Bastion i di Port a Volta

Via Domenic Balestrieri o

Ce Via r v le an tes

Sc h

Vial e F.

Via ci Nic San ola o

Card

TerrVia aggio

Via della Braida

ei i o d rin olo Sit lleg s as Pe aC Vi

gentina

Porta Vi

V. Carlo Patellani

Nav. Pavese

Via e Curtaton

Via della da Commen

Calvi

la Pac

Via Pietro Micca

da Commen

Pietro

Via del

Via F. Daverio

Via della

Corso di

n eta Ga i Via Pin

Vi a Ro Gae Ales nz tan si on o Ar Via i en

Via

Via Benvenuto Cellini

gora

Via tano Pan

Via ara o Man

Via Pod

Lucian

tto

Via Guastal

he Lag Via

Via ini am Berg

lli

tre

Poerio

Via Francesco Guicciardini

Via Dandolo

Via Savarè

Via Respighi

Via a p Auris

Vi aM

Via Carlo Pisacane

Carlo

Kramer

Viale Premuda

rio

Donizetti

Conservato

Viale Bianca Maria

Gaetano

del

uè

Via

Via Livorn

Via

Gios

irtori

Piave

Vivaio

tta

ede

V Ci ia cc o

Via Carlo Pisacane

lzo

pe S

iusep

Via

Via G

Majno

Via Via Barozzi

ni rbello

Via iano Dam

San

Via

Via ri Mau

Ga Via l.

an tes

ric

nic

Viale

i Via oschett dei B

ato

lla de iga Sp

n le o po Na te on li Big Via

n oro

n Sa o ViaPietr to Or all’ lo Via Pao San lo nel S. Via onda deg San Via e Raffael Via Foscolo

efi

Via

Viale Luigi

h io cc co i

. aF Vi bba Ga

rici

ruv

elz

Turati

a vo Vi nuo o rg

rdi . Ve ia G a V

Brer

Cle

Via

tt Pia

ar a

Vit

aM Vi

Via Filippo

Via

dei

Via Santa Croce

Via San Marco

Via Brera

Via ne nio dell’U a Vi dari a . Sp S. M e Via lla a ad Pa P.z eltr B

Via

Via S. M. Valle

ole Via ldas a tro Sc Via Pie ri Panze

PORTA

TICINESE

Torriani Napo

Via sso

a i Vi orar m

a Vi neta o M

Via Medici

Conca del Naviglio

nese

na se

r Da

ano

Antico Lavatoio

a e nt Via Segret

Via San Pio V

Genova

Via

BRERA

tto

Morig

ccio

appu

Antonio

Ciova

role onte Via P ro Via B Vete

Via

Via C

ina

sto

Via

Ac Via Ze hil le zo V n Ca ia A ret . to

Adda

V ia i Borro m e

Via Brisa

Via Bernardino Luini Via Nirone

a Vi

V. Ca m

do on Se

Via

Vincenzo

ercato

a Vi a ap

on San

Vicolo Fiori

Via M

ale

Enr. acch i nni adi com o

rin Via Solfe

an Via Siano lic Simp

is na

P P.

cio

ano

r ha

lta Ma

are espe

k Sha

ola

DORNA

tu Sta Via

ione di L

Via Legn

izi

ale o Vi rbar Ba

ennale di l. Design Mus.

Via

a Vi

olta oV

m Co

p. Re na ale pi Vi isal C

ella Pace

gli on i

Piazza Luigi Einaudi

Via

Via Varese

r Via ssand Ale

ante Bram

t he ou ron aD y Vi ale B Vi

Via Frate lli C ast i

Via Francesco Viganò

o Donat

zza selli

Via Gaspare Rosales

celli aron

Messi

rdi

Via

Via A. Tocquevidi lle

Doria lva a Piazza Luigi ni AndreCaiazzo Pe di Savoia Viale rgo Grattacielo Piazza CENTRALE l. Pirelli F.S. Pirelli Via Battista V ni Duca d’Aosta an v i a ia Gio rd

Sc Piazza San Camillo Piazza Antonio arl V V De de S. Camillo att Caserma lla Viv ince i Baiamonti Via de Lellis Lib ian nzo Car Via Porta Cinque lo C C e i Jo raz ap San Gioachimo V r Volta ia e is p i Giornate le Via on ell tofo Sarpi Co Pasu Via Via Piazza San e i V l bio n ris om ia i Ma Vit LIMA Sa bo Gioachimo rco ruv n Piazzale Viale Ru Viale C Via Monte Po REPUBBLICA io Piazzale gg Via Grappa i lo rispi XXV Aprile Gr ero G. Bruno lile ne io e a Principessa rg V io g G Porta Garibaldi Porta Nuova ia F ori ia ileo G Giusti V V Clotilde Piazza o elic Via Via l i a a e G B pp G l a u l e e stioni d Santa Maria eM erc Giuse Lima Ca Piazza Bo Via Tun ino i Porta N sat on sc Incoronata Cincinnato i o F C t u i s tr o o e i va ie i no am vic Sa Piazza o cc illo a S. Gregorio SS. Trinità Via Pnnone h nto hia ard d Via Gia i ro lf Piscina Cozzi Via Vittorio Alfieri ste Ospedale Via Via Ca Sa Lu Fel della Via P nG igi ice Via F. Re Fatebenefratelli REPUBBLICA reg e an di C r A G. a a filo pri ori Via Fa sat V sa no rlo Piazzale Via della Vi Br a e C l i o e te a i Ca og Mosc Via aggi le sorellbenea C ria Cano sta gi ova Biancamano San Carlo al Tun Via Giuseppe Parini Repubblica Vi esa e ria M MOSCOVA ldi V a n M di i i V a aO isia C ca Vi ia Piazzale Via Lazzaretto mb Piazzale U Tenaglia Largo Via Bo V Via d Via Tar go I ia le on Via Lega Pta. n ia ella M La Foppa le i Lavater ch gin PORTA Cit Elvez La Vit oscov C ave ett io Vasto zza VENEZIA tor tà a i Via avalientura ia Viale Viale Lombarda ViaVia V ro io Palazzo della Pa d r M C osto i V i P e da an sa nfi en ala F Tommaso Cadam g Permanente i l r e o u i Piazza e V z li ia dell zi Ca me B to Cazzaniga a sta Sant’Angelo RomanaVi S. Bartolomeo Po ast ldi ale Intendenza Arena Civica rta ion Mosc Chiesa Anglic. R. Angelicum Via Mante ova di Finanza i Gio V GIARDINI Gianni Brera Via Pal Largo Via Piazza Carlo gazza Mal Piazzale en di van ermo ta e Treves z P U B B L I C I Guglielmo Viale na Mirabello ia lia Mon. a o Via Fr ll Via Giu Montebe e Palazzo Cispadano isi Oberdan TURATI arc hi llo nova Napoleone III PORTA VENEZIA Piazza VIII M Dugnani I N D R O ia alpig Via Goito V V V e A i ial Via C. nfi a Acquario Basilica di San Porta M Chiesa Prot. oNovembre eth e tea Planetario Porta mbr Go a t Civico M O N T A N E L L I Simpliciano Venezia 1917 L r e o l Beau Ulrico Hoepli Via San Marco Questura Museo Via PA R C O Viale Villa Reale, av. d. del Cinema Via CSepolcro Piazza Fontana dei Via Fatebe io Civ. Galleria d’Arte Museo di Storia San nefrate ad io Paolo VI Piazza Mus. Piazza G Naturale Bagni Misteriosi V Piazzale Moderna B ll n i org ia ale o San Marco Via Treccani Cavour PAC Padiglione Marengo he Vi Ant a SEMPIONE Via A ccio Pa tto a tt r nnun le s onta Pinacoteca Vi ereTeatro Archi di Porta d’Arte Contemporanea ciata ille Via tro Via P Via B di Brera ri li Bixio ia o Nuova Pal. dei P de Ch iv To V e Giorgio Strehler T ia GIARDINI Via Nino V n i l m o Pal. no Giornali P.le lite Ve DI VILLA LANZA, Palazzo Rocca Sa ma a Fiori Pza. S. an cn lvi so Cusani REALE Mus. le C PICCOLO TEATRO Saporiti ni Morandi Pal. Erasmo d Via Santa Maria Palazzo del Risorg. Teatro Manzoni za Borromeo Museo Vita L. az Via De del Carmine di Brera Piazza Fratelli Pinacoteca Pal. del Pi li A.C.I. San Francesco ORTO Bernardi Via Felice ine d'Arte e Scienza ia Musei Civici Bandiera rm V a Museo PALESTRO ccini Senato d. C BOTANICO da Paola o Bellotti V u m Via MONTE ia S Pri Capp Via n Piazza del Via ia a V S ai le io Castello Sforzescod’Arte Antica Quintino e Ex Monte NAPOLEONE V ad elone Carmine M G di Pietà Pinacoteca Torre dell’ Sella tà Mus. Bagatti V San Pietro a i te di Pie Via Sa ia G del Castello Orologio Valsecchi drea Vi acin acchino Via Mon cc . M Via Gio sini n hi o J Sforzesco Via Carlo Goldoni ’A art dell’ Ors Ros t a o Vi Moz c an Museo a Sacro Cuore ar etti Piaz i S Istituto Via Ippolito M h Palazzo V Via Luca di Milano z a Castello sani San Boito Via iPindemonte Via d. Lauro di Gesù V. ing Via Cu Via Beltrami a dei Ciechi lin Museo i Serbelloni M io Palzzo Giuseppe M CADORNA V Magg Largo Teatro Poldi-Pezzoli Stazione Piazzale Morando TRIENNALE Cairoli San Pal. Isimbardi Porta Monforte San Via si alla Scala Corso Concordia Piazza Palazzo Nord Piazzale Luigi Casa di V s ia CAIROLI Tomaso Babila Prefettura d. Bo ma Filo Piazza Belgioioso del Tricolore Risorgimento Cadorna Foro B tici dra u o n a p a r te Via Tomaso Piazza Manzoni forte mCorso Giacomo n Largo Belgioioso o Palazzo an r S M s ay o Cor Piazza Teatro dal Verme Via M S. zio della Scala Mattioli Pal. degli Piazza F. Matteotti San Babila Piccolo Teatro Clerici Via lma San Carlo Omenoni Meda Pal. Marino San Nicolao Mac. Melloni Via Via Da (Pal. Carmagnola) Mascagni Piazza e n o (Municipio) rr o P S. Fedele Via P.za Via S. ro ietro Largo P. Corso M Palazzo Litta SAN BÁBILA Ag igli Via P Ra orno i Via Prospe lin d’Ancona Museo agenta San Maurizio S.P. e Via Merav el I ottoc a B I Via Borgogn Galleria Via nzo Lino ale S ele CORDUSIO Grossi Pal. d. Borsa asqu mo ince Archeologico anu P Maggiorea Via Vittorio V ia m Piazza V ra Lgo. Corsia M Vi E b Santa Maria lla S er a Emanuele II Via Via Via ALincoln orio Via Negri Cordusio dei Servi ca nt’ Po . M Pal. Durini ne Vitt d. Passione n Maestri Sa se so Passio rta . Piazza degli Piazza ti ede Cor San Vito in Piazza Via gne Palazzo M Affari Conserv. Archim A Mercanti .F Pasquirolo del Via Archinto di Musica ul Via Via Duomo C. GIARDINO A. co S nuschi Via ChiosCer Duomo a Via ù i r Via S. Maria G. Verdi in . a V ant CALDERINI setto Cav a Valeria Vigna Palazzo arcon allott C San Pietro DUOMO Nascente Palazzo Piazza Lgo. dei Corridoni Via M Piazza Sant’ Santa i Borromeo Piazza Via B Via ppo Museo Pal. Reale Via in Gessate Via Fili Arciv. Fontana Bersaglieri Largo oll Ambrogio Via Palazzo rdelli Zana del Novecento Borromeo peo o a Via Verziere Augusto Pom Via Stanga re rsol San Gottardo Batt Litta Pinacoteca d’O ant’O isti Via Giardino Via San Via S Piazza Via Basilica di Largo Corso San Satiro Ambrosiana Bernardino S. Stefano Mon. delle Marco Via S Piazza Sant’Ambrogio Corso di Porta Vittoria Mon. Uff. Comunali Cinque Giornate Piazza S. Ventidue Marzo Maggiore . a a M i Biagi Diaz a g V za Stefano ai Caduti Università Cinque Giornate Bibl. Sormani V i a o urilo Piazza n V ia Fo o Vi erin Cattolica Mentana Casello del Dazio Sito della ntan a Piazza G N San Giorgio Vi i g a Guastalla Palazzo Teatro Lirico S Missori Via Via Via Via al Palazzo Via Sant’ Via P. di Via sta Vicen E A lb o n Lan o Zebedia ri Via cci Via rico za Antonio M. en Torin Andreani zon ne Giustizia Chia Via Palazzo Zaccaria tBi V Sant’Antonio Largo Mus. e Via Lanzo n r GIARDINO o a vall Messina MISSORI c esa Trivulzio San e na Aug Ca’Granda DELLA Carrobbio V De Vis a ia . An i ia V C Bernardino GUASTALLA S. Maria della V foss Via Torre Sta o Palazzo or n a e nab i ie Bar mp e F so Velasca Am lla Via r Cam Frat Università Pace a San a Via Annoni San Rotonda della di es nti pi elli C ici V e Vito Po ia d Via San Nazaro Besana C V s Via CorrVia Chiostri Piazza o ia S r a Gian Urbano III rna ei S. S. Barnaba Vi ella Erculea ta R Maggiore T.C.I. par Umanitaria Basilica di San Via D ggia Giacomo Piazza d. Ospedale e Paolo Piazza om ab Clinica tac Piazza Vincenzo Resistenza Mora ug o Lorenzo Maggiore iscipli Luigi an Piazza Maggiore DermaVitt. R Umanitaria ro Colonne di n ce a i lo i Via Ca GIARDINO IX V Partigiana Fant o Policlinico Ospedale Bertarelli San Nazaro ed de l tologica fr i San Lorenzo aA Don Via C Via Man PIAZZA Regina Elena in Brolo lu Sant’Eufemia n ia sone ton m Via Antica Porta DELLA Via San t ’Eufe Via io Collodi Via C Fog rocefisso TicineseViaVETRA ofia azz nta S Co Teatro mora a ar Anfiteatro S. Maria S M aro am Santissimi Vi L olino rso San Paolo a Carcano Romano della delle Via io Silvestro onso lf d A Converso Santa Maria ia g i V Armi Via San d’O Reg Vittoria PARCO e Martino B della Visitazione Via erg Via Siragg Via V Calimero Vetere PAPA CROCETTA le ion am cusa Ga ia Università Po Via o o GIOVANNI San Francesco ud Via hiondi Pro rta Via degli Studi di Milano Via en Piazza rc per PAOLO II a di Sales zio M Gius Cosimo Del Fante Vi eppe zio Mercalli Cardinale i aG rt Laz S. Maria Via O Museo .V Andrea Ferrari i o igo Via al Paradiso Fe Ist. Ortop. Vi Diocesano Via San Luca ni rra L. a Piazzale ri PiscinaP G. Pini nno A. Basilica di Vi Santa Maria Via San Pietro R San Se ier dro a Libia ale u Caimi n Q Sant’Eustorgio om eca d. Miracoli Via A. Celso dei Pellegrini Via Via Via G. Lusardi an S L i o Cal Piazza Mar a usca co Burigozzo ed mb bin ia co de i a V V a a i Via a ia Sant’Eustorgio San Martino rdo bu V grin ’ An PORTA Via Se Carlo lle Sam n un Crivelli rvi Pe ROMANA lian zio Piazzale XXIV o Porta Via V ia Viale Gian Galea Sig Lat Maggio Romana tua zzo ier Viale le G Porta i Largo da orizia Piazzale Viale Beatrice d’Este Porta Angelo Filippetti Ticinese Viale Col Isabella L a od Vi o vi di Lana c o M ura Medaglie d’Oro tori Lodovica d’Aragona a o Porta i V i ia r V o V. Bli V. Col d. L. M C gny a Vigentina urato B. Rosso olf ri Via ini Università Santissimi lm Bligny Sabotino Viale Viale a S Bocconi Angeli Custodi Via Braccio da Montone tista Niccolini Via Giovanni Bat

M ietro Via P

o esi Cer

r ia A

GARIBALDI F.S.

Tu Stunnel rzo

igi

Via o ri Gaffu

Via

isto

Via

F tile

Piazza Tower Lu ig i Gae Aulenti

Via

V Stazione ia G .B CAIAZZO Centrale att ist Piazza F. S. a

Piazza IV Novembre

o V Gr ia Clelia d el illo Borromeo

GIOIA Centro Direzionale

UniCredit UniCredit Pavilion

Via Maurizio Quadrio

Via Ma Via Bo nnetd’A ssimo zeglio Via Pri va Nino B ta onnet

ono

ant

av ior

t. Vic. Gaelia til D. Cas

uig

Piazzale Cimitero Monumentale MONUMENTALE

cini

Via

tore

Via Et BOSCO VERTICALELago A. De Bellani Benedetti

Stazione Via Gi Porta Garibaldi sa stillia us Bus ano De Ca Via Geat Via epp Piazza Enrico Tazzoli e F e rr Sigmund Freud S. Antonio ari da Padova GARIBALDI F.S.

Via ro nd Allesa oli Pa

L Via

CIMITERO MONUMENTALE

Route 1:

De Piazza Chanoux is het centrale plein van Aosta. Blikvanger is het imposante neoclassicistische stadhuis.

a Issogne Het kasteel vindt

d Aosta De stad aan de voet

zijn oorsprong in een al voor 1151 bestaande wacht- en woontoren van de bisschoppen van Aosta. De verbouwing tot de huidige kasteelachtige burcht begon in 1480. Binnen zijn fraaie fresco’s (omstreeks 1490) te bewonderen. Aan de overkant van de rivier doemt bij Verrès het Castello di Verrès op, een van de ruim zeventig burchten van het Aostadal. Bij Montjovet krijg je met het Castello di St.-Germain nog een burcht in het vizier. Voorbij Châtillon ontwaar je dan eindelijk de beroemdste vesting van het dal.

van de Colle de Gran San Bernardo was voor de Romeinen van groot strategisch belang. Keizer Augustus liet daarom omstreeks 25 v. Chr. de Colonia Augusta Praetoria bouwen voor drieduizend soldaten. Aan die tijd herinneren de Porta Praetoria en de ruïnes van het theater en amfitheater. Op het oude Romeinse forum staat de kathedraal Santa Maria Assunta, die hoofdzakelijk dateert uit de 15de en 16de eeuw. Het belangrijkste kunsthistorische bouwwerk van Aosta is de kruisgang van de kerk Santi Pietro e Orso – die geldt als een van de mooiste voorbeelden van de Bourgondische architectuur en beeldhouwkunst in de zuidelijke Alpen. Voorlaatste halte is het Castello di St.-Pierre, dat indrukwekkend op een rots troont. Onderweg buigen enkele wegen af naar het nationale park Gran Paradiso.

s Castello di Fénis De Savo-

yaardse leenburcht werd in de 14de eeuw vergroot en geldt als een van de best bewaarde voorbeelden van de wereldse gotiek in Piemonte. Pronkstuk op de fraaie binnenplaats is de omgaande houten galerij van twee verdiepingen. De mooie muurschilderingen zijn geïnspireerd op die van de Zuid-Tiroolse burchten, het meubilair stamt uit de 14de tot 16de eeuw.

f Courmayeur Het dorp net

voor de ingang van de Mont Blanctunnel is een van de oud-

ste luchtkuuroorden in de Alpen. Ten noorden ervan reiken de zuidelijke flanken van het Mont Blancmassief 3500 m hoog. In het noordelijk gelegen Entrèves loopt het Val Veny (met het Lac Miage) naar het zuiden, in noordoostelijke richting leidt het Val Ferret naar de reusachtige rotsen van de Grandes Jorasses.

Helemaal boven: Val Ferret buigt bij Entrèves af naar het noordoosten en strekt zich uit tot de reusachtige zuidflank van het Mont Blancmassief. Boven: als een sprookjeskasteel, zo oogt het 14de-eeuwse Castello di St. Pierre ten westen van Aosta.

Lago Maggiore Het voor vier vijfde in Italië gelegen meer strekt zich uit van de zuidelijke Alpen tot de Povlakte. Het is ruim 60 km lang, 10 km breed en tot 372 m diep. Voor Stresa liggen de Borromeïsche eilanden (foto: Isola dei Pescatori). Locarno De gezellige stad aan de noordkant van het Lago Maggiore strekt zich spectaculair op de hellingen uit. Helemaal boven troont zijn uithangbord, de kerk Madonna del Sasso in renaissancestijl. De bekendste bedevaartskerk van Ticino biedt bovendien een wondermooi uitzicht op het meer.

Monte Bianco (Mont Blanc) Het 4807 m hoge bergmassief ligt voor een deel op Italiaans grondgebied. De toppen zijn bedekt met een tot 28 m dikke ijslaag.

Parco Nazionale del Gran Paradiso Het ruim 700 km grote nationale park strekt zich uit rondom de 4061 m hoge gelijknamige berg.

Varenna In het haventje van het vakantieoord aan het Comomeer vertrekken de veerboten naar Bellagio en Menaggio. Bezienswaardig zijn de 16de-eeuwse Villa Monastero in het zuiden en beide kerken hoog boven het dorp.

Turijn Place to be van de stad waar in 2006 de 20ste Olympische Winterspelen plaatsvonden is de Piazza San Carlo met het ruiterstandbeeld van Emanuele Filiberto di Savola. De kathedraal herbergt de wereldberoemde lijkwade van Christus. Een aantal residenties riep de Unesco uit tot cultureel werelderfgoed.

Monforte d’Alba Het ten zuidwesten van Alba in de Langhe gelegen wijndorp torent op een kalkrots. Monforte d’Alba geniet faam als een van de productiecentra van de Barolo.

Milaan Het bekendste gebouw van de Noord-Italiaanse economische metropool, modestad en hoofdstad van Lombardije is de opera Teatro alla Scala.

Monza Beroemder dan de marmeren duomo is de snelste formule 1racebaan van de wereld, de Autodromo Nazionale.

Etruskische dodensteden Cerveteri en Tarquinia

De necropolissen van Cerveteri en Tarquinia dateren van de 9de tot de 1ste eeuw v. Chr. en behoren tot de beroemdste archeologische vindplaatsen van de Etruskische cultuur. Jaar van erkenning: 2004

Cerveteri en Tarquinia, in de huidige provincies Rome en Viterbo, zijn twee dodensteden waarvan de graven niet alleen getuigen van de uiteenlopende begrafenisrituelen van de vroegste beschavingen in het noordelijke Middellandse Zeegebied, maar ook van hun alledaagse leven. Cerveteri, dat tevens bekendstaat onder de naam Banditaccia, heeft voornamelijk architectonische monumenten. Er zijn meerdere grafvormen te herkennen: uit tufsteen gehouwen grafkamers met daarboven hopen aarde of tuf, de

tumuli, kamergraven, volledig ondergrondse graven en rotsgraven. Typisch voor alle grafvormen is dat men probeerde ze in te richten als woning. De

steenhouwers kapten zuilen, tafels, bedden en banken in het tufsteen uit. De versiering bestond uit reliëfs, slechts zelden uit schilderingen. De uitgestrekte grafcomplexen lijken wat op een ondergrondse stad met straten en tuinen. In de bloeitijd van de Etrusken exporteerde men van daaruit ijzererts. Heel nauw was de band met Griekenland. Ook de te bezichtigen fresco’s in de necropolis van Tarquinia getuigen nog van die Griekse invloed. Tot nog toe werden zo’n tweehonderd beschilderde graven gevonden. De fresco’s tonen taferelen uit

het deftige, opgewekte leven van de Etruskische bovenlaag van de bevolking. Te zien zijn onder meer banketten, dansen en jachtscènes.

De muurschilderingen in de Etruskische graven en de grafgiften vertonen Griekse invloeden: Graf van de priesters en Graf van de luipaarden, genoemd naar de op de muren afgebeelde roofkatten (boven). Links: bovendeel van een Etruskische sarcofaag van een echtpaar uit Cerveteri.

Oerbeukenbossen en oude beukenbossen van de Karpaten en andere regio’s in Europa Het al in 2007 op de Unesco-lijst opgenomen, grensoverschrijdende natuurlijk werelderfgoed ‘oerbeukenbossen van de Karpaten’ werd in 2011 uitgebreid met vijf oude beukenbossen in Duitsland. In 2017 werd het beschermde gebied vergroot met 63 bossen in tien landen. Jaar van erkenning: 2007; uitbreidingen: 2011, 2017

De huidige uitbreiding tot een totale oppervlakte van ongeveer 610 km² is een verdere stap in de realisatie van het werelderfgoed ‘Europese beukenbossen’ dat de Unesco voor ogen heeft. Door de recentste uitbreiding staat intussen bijna het hele spectrum van goed bewaarde beukenbossoorten op het Europese continent op de lijst. De gekozen bosoppervlakken documenteren de verspreiding van de beukenbossen na de ijstijd en het natuurwerelderfgoed groepeert de afzonderlijke gebieden volgens bostype. De beukenbossen van Italië bevinden zich in het nationaal park Abruzzo, Lazio e Molise (Valle Cervara, Selva Moricento, Coppo del Morto, Coppo del Principe en Val Fondillo), in het nationaal park Pollino (Cozzo Ferriero), in het nationaal park Gargano

256

(Foresta Umbra), in het natuurpark Bracciano-Martignano (Monte Raschio en Monte Cimi-

no) en in het nationaal park Foreste Casentinesi (Sasso Fratino).

Beide foto’s: Faggeta del Monte Cimino in de provincie Viterbo

Historisch centrum van Rome De ‘eeuwige stad’ met zijn gebouwen uit de oudheid, middeleeuwen, renaissance, barok en classicisme is door zijn overvloed van monumenten op een kleine oppervlakte een uniek openluchtmuseum. Jaar van erkenning: 1980; uitbreiding: 1990

Het werelderfgoed van Rome omvat het historische centrum binnen de Muur van Aurelianus, de (exterritoriale) bezittingen van de Heilige Stoel in Rome en de Basilica di San Paolo fuori le Mura buiten de stad – aldus de officiële naam van het werelderfgoed. Van de glansperiode van het Romeinse wereldrijk getuigen het Forum Romanum met de boog van Titus, de Maxentiusbasilica, het Atrium Vestae, de keizerlijke fora met de Zuil van Trajanus en de Palatijn met de ruïnes van de keizerlijke paleizen. Het Colosseum, een gigantisch amfithea-

ter, was de bühne van gladiatorengevechten. Het omstreeks 120 opgerichte Pantheon zou tal van architecten tot voorbeeld dienen. Na de val van het Romeinse rijk werd Rome de spil van het christendom. De pausen lieten de stad met pracht en praal opnieuw aanleggen en trokken beroemde kunstenaars aan om grootse kerken en paleizen in renaissancestijl en Romeinse barok te bouwen. Tot de Heilige Stoel in Rome behoren het Lateranencomplex, de basilieken van de patriarch Santa Maria Maggiore en San Paolo fuori le Mura, evenals de paleizen Palaz-

zo di Propaganda Fide, Palazzo Maffei en Palazzo del Sant’Uffizio. De ronde Engelenburcht was oorspronkelijk de graftombe van keizer Hadrianus, en vervolgens de vesting van de pausen. Een prachtig decor voor het openbare leven bieden de vele

barokke pleinen en fonteinen van de stad, onder meer de Piazza Navona met de Fontana dei Quattro Fiumi, de Fontana di Trevi, de Piazza della Minerva met de marmeren olifant van Bernini en de obelisk, en de Piazza di Spagna met de Spaanse trappen. Antiek erfgoed: Forum Romanum met de ruïnes van de triomfboog van Septimius Severus, tempel van Vespasianus en Saturnus (onder), en Colosseum (boven, met Triomfboog van Constantijn). Links: Fontana di Trevi.

257

Trulli van Alberobello

De trulli genoemde ronde gebouwen in Apulië zien er exotisch uit. Centrum van de trulli is Alberobello, waar hele wijken op die manier werden gebouwd. Jaar van erkenning: 1996

De trulli in het zo’n 60 km ten zuidoosten van Bari gelegen plaatsje aan de Adriatische kust zijn witte, cilindrische woningen met een kegelvormig stenen dak. Ze bestaan uit één enkele kamer. Platte stenen worden zonder mortel op elkaar gestapeld om een muur te vormen. Voor het dak leggen de bouwers de platte stenen in steeds kleiner wordende cirkels op elkaar, zodat elke steen voor ongeveer de helft wordt bedekt door de steen daarboven en door het gewicht van de bovenliggende steen op zijn plaats wordt gehouden. Ter bescherming tegen

268

boze geesten staan er op de daken tekens van kalkmelk. De oorsprong van deze bouwwijze is onbekend. Een mogelijke verklaring is dat in de

17de eeuw de aan de leenheer verschuldigde belastingen werden berekend op basis van het aantal gemetselde huizen. Met de trulli kon zo flink wat belas-

tinggeld worden uitgespaard, omdat men ze indien nodig gewoon tot een hoopje stenen kon omvormen. Maar ze kunnen ook een relict zijn van een beschaving uit het stenen tijdperk. Al in de oudheid waren eenvoudige ronde gebouwen van opeengestapelde steenblokken in het Middellandse Zeegebied wijdverbreid. De bouwtraditie leeft nog voort in de trulli van Alberobello. Afhankelijk van de benodigde ruimte kunnen meerdere trulli met elkaar worden verbonden.

Liparische eilanden De Liparische eilanden op zo’n 40 km voor de noordkust van Sicilië danken hun status als werelderfgoed aan hun vulkanische activiteit. Geologisch en geofysisch zijn ze voor vulkanologen van groot belang. Jaar van erkenning: 2000

Tot de Liparische – of Eolische – eilanden behoren Vulcano, Lipari, Alicudi, Filicudi, Salina, Panarea en Stromboli. Tektonisch is de eilandengroep gevormd doordat de Tyrreense Zee tijdens het plioceen zakte. Volgens recent onderzoek zou de vulkanische activiteit pas zijn ontstaan in het pleistoceen. In drie periodes van activiteit werden vervolgens de zeven eilanden gecreëerd. Behalve de Stromboli is nu alleen nog de vulkaan Grande Fossa op Vulcano actief. Op Lipari zijn er fumarolen en solfataren. Het spectaculairste

eiland is Stromboli, dat volledig bestaat uit de gelijknamige vulkaan die bijna 1000 m boven de zee uitsteekt. De vulkanische activiteit van de Stromboli en zijn voorgangers ging zo’n 40.000 jaar geleden van

start. Lava-erupties op de kraterbodem katapulteren constant lavabrokken en gloeiende sintels omhoog, wat gepaard gaat met hevige explosies. De Stromboli is een van ‘s werelds actiefste vulkanen, waarvan de activi-

teit bovendien van dichtbij kan worden gadegeslagen.

Filicudi bestaat uit drie niet langer actieve vulkaankegels (onder: Capo Graziano). Het eiland Alicudi lijkt wel een rokende vulkaan, maar in werkelijkheid zijn het gewoon wolken (boven). Nog wel heel actief is de Stromboli; spectaculair zijn de lava-erupties in de schemering (links).

269

*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 5_*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 3 05.07.17 09:09 Seite 322

1 : 340.000

Ostiglia Torriana Ostiglia 1 km

F. Po Mantova Revere 34 km Brescia 91 km

Riserva Naturale Isola Boschina Bonizzo

hivenoglia Villa Poma le Boline Poggio Rusco mo ate San Giovanni 496 Carpi 39 km Tramuschio Modena 45 km Mantova 46 km

Palazzo Civico Ceneselli 4

6 Bagnolo di Po

Berguarina Sariano

Sermide

Calto

VE NE Dosso dell’Inferno L Santa Croce Felonica OMAR TO 9 Dragoncello Roversella DIA Carobio Fienil dei Frati Prova 14 13 Porcara

Segonda

la Pedocca

Croce

Zerbinate

Malcantone

Salara Cura

Ficarolo

Cer F del

Fiesso Umbertiano

Rocca

Guarda Veneta

i Palazzi

Guarda

Quarti Chiesa

Capitello

Polesella

Rezzo

Case Via Bassa Piacentina

Ospitaletto

Tommaselle 8 Zampine

Polesine Bosaro

Roncala

Chiavicone

Trento

Arquà Polesine

Bernarda C. B ian co 21 Frassinelle Polesine Pincara

Gambaro

Pelizzare

Runzi

Coatti

Quatrella

civiltà contadina

Paolino

Ca’Moro

Precona

Veratica

12 Santa

le Lame

ROVIGO

Villanova

San Giuseppe e Caapitello del Ghebbo Santa Caterina

Alberazzi

Caposotto

Stoppiaro

Canda Capo di Sopra

il Granarone 11 Marzanata

Castelmassa

Teatro Cotogni

Moglia Case Agnellina 6 Capo Roveri

Agnola

delMirandola Dosso 13 km Verdonda Suzzara 37 km

DIA AGNA

Cavo Diversivo

Magnacavallo

Pissatola

Trecenta

Pio

Castelnovo Bariano 5

Sarzano

San San Pio X Pio

Costa 6 Tassina di Rovigo Sant’ Busovecchio Crosara Apollinare Tre Ponti Ramedello Adige Fratta Grignano 5 Molinella S. Bartolomeo Borsea Polesine 18 Polesine Villamarzana/ Corne Granze Presciane 5 Rovigo Sud San Bellino 6 Gognano 434 C Villa Badoer Museo della Pontecchio Villamarzana Capobosco Castelguglielmo

Zelo

482

Lendinara

Sant'Andrea Apostolo

434

anco . Bi

Pieve Ostiglia 6 km di Coriano 11

Coazze

la Giare

GiaccianoCrocetta

BaruchellaCrocetta

Torricella

Carbonarola

Carbonara di Po

Zello

ili

Masi

San Pietro Polesine

Palazzo Strozzi 13 18

Melara

uingentole

Museo della giostra e dello spettacolo popolare

Bergantino

482

Santa Maria del Doccorso Soccorso 4 Palazzo Angeli

Duomo e la Torre Campanaria Bornio di Santa Sofia 16

Rasa

Salvaterra

Padova

Palazzo Conti-Boldrin

la Mantovana

Torretta

Correggioli

Palazzo Foglia 482

Venezia 76 km Vicenza 70 km Padova 38 km

310

ian

Serravalle

stia

Santo Stefano

Santa Maria Comuna Beilis 10 di Castello

rdinala

434

Venezia 76 km Vicenza 70 km Padova 38 km Monselice 16 km

E TO VEN AG M A RO EMILI Ro

Este 24 km Montagnana 19 km

C. B

Mantova 61 km Verona 57 km Nogara 36 km Legnago 17 km

Raccano Viezze

la Crosara

Viazza

Alb

Pilastri A Gilliola Gaiba 3 Lezzine Argine LOMBARDI Zocca Canaro 5 Stellata Vegri MAGNA Gurzone Stienta Malcantone Garoflla 15 Rangona EMILIA RO 6 Paolecchio i Occhiobello n San Martino Spino Ponti u Ravalle 9 14 Co m Fossadalbero Borgo Mola di Spagna i Grazzi 12 ll i Savonarolo Paviole Borgo San Biagio Porporana Occhiobello Va Burana 12 Gavello 9 Salvatonica Redena Gavello le Ca’Matte Ruina Sabbioni 7 4 Pescara San Michele S. Pietro 11 Francolino Arcangelo Casaglia e Paolo Santa Maria Malcantone Saletta Settepolesini 8 Maddalena Malborghetto Corlo Primicello l Bondeno Ospitale Po Palazzi di . 13 V San Giovanni Pontelagoscuro la Pavonara Diamantina Scortichino Ponte 6 Battista Tamara Certosa 13 Correggio San Pellegrino 14 Portovecchia la Baia

Quarantoli95

Mirandola

Viarovere

San Felice sul Panaro

Mirandola 12 km Villafranca Carpi 27 km

n Martino Staggia

Redù

255

Sant’ Agata

il Conte

Zenerigolo Madonna del Poggio

Forcelli

Castelfranco Emilia

11 la Villa

San Giacomo del Martignone

Budrie 15 Lavino di Sotto

Funo

Altedo

Rivabella

Sant’Anna Saletto

San Giobbe

Castel Maggiore

Tintoria

8 64

Corticella

Armarolo

Osteriola 3

Santa Brigida

Cadriano

Quarto

Bologna Arcoveggio

Marano

Marmorta Case Borra 13 Santa Croce di Marmorta

8 Pieve di Budrio

Ponte Spoggino

Parco

Buriane 16 Miravalle San Martino in Argine Barabana

Lupara

Bagnarola

Veduro

Boccaleone

i Casoni

Dugliclo San Martino in Soverzano

Riccardina

Vedrana

Budrio

Fiorentina

Selva Malvezzi 11

Sant’Antonio

Ca Vall

Spazzate Ch

Buda

Sassatelli

Gaia na

Villa Serraglio

253

llar

Pizzo Guerrino

San Prospero

11 e Acuto 90

Trinifa

322 la Sirena

Medelana

Sasso Marconi 3 km 64 Torre Iano MontepastorePoretta Terme 46 km Pistoia 78 km Lama di Reno Firenze 116 km Luminasio

M. Vignola 817 Montasico

Vedegheto

Tolè

Macina

8Fontana10 km

Panico 64

Parco

Riosto Guzzano Battedizzo Prato 77 km Loiano 24 km 65 Firenze 1 Firenze 86 kmdone Pianoro Vecchio90 km A . km Badolo 164 Livorno iM 5m Zula Prato 3 Roma 362 l. d km Firenze Sasso Marconi Gal 71 Roma M. Adone E 35 65 655 325

Zena

Marzabotto Pian di Venola

Jc Liano

Burzano Piazzano

Monterenzio

Bubano Fluno

Toscanella Terme

Imola

Tombe Madonna Maglio 14 Imoladel 8 km Piratello San 14 610Domenico Forli 38 km 9 Piratello 4 9 San Prospero Dozza Rimini 87 km Rocca Sforzesca Mus. del Risorgimento Imola 4 km Imola 4 km Rimini Faenza 202km Monte Calderaro Forli 34 Zello km San Martino Sant’ Rimini Agostino Sant' 83 km in Pedriolo Monte Catone Farneto Borello Frassineto 6 24 L'autodromo Linaro ro Enzo Ferrari l le Chiesa di San Si il Castello Pieve di Ponticelli e Bergullo San Sebastiano nt

332

Ca’ Bazzone

Pera

Terme

Casalecchio de’ Conti

Mercatale

Pianoro Jb ice

San Chierlo

T. Id

g ia

Sa m

Croce d. Pradole

tta

Merlano

Pilastrino

T. S e

eombraro

Savigno

610

Cantalupo Selice

F. Re

Lavin o

en T. Z a

Sasso Marconi

Samoggia

T. S

del Po

la Vallona Portonovo

T. Q ua d

Panaro

BOLOGNA

Campotto del Po

la Valletta

Vigorso di c

P S Ca Cam

d. Delta

Basilica di 8 7 Cento Città di San Petronio Torre degli Asinelli B. PanigaleBORGO Crespellano Bologna e la Torre della Garisenda 8 PANIGALE Fiesso Forno Villa Muffa Cerodolo 569 gazzino Cattedrale di San Pietro della’Gaiana Fontana Castenaso Pragatto 6 Università 253 Ponte Ronca 5 Madonna di 6 Villanova 13 Bolognad’Accursio a San Palazzo d'Accursio 15 Ganzanigo Prunaro BolognaSan Luca Francesco Casalecchio 569 ern San Martino Zola Predosa S. Lazzaro Biblioteca Sala Borsa 7 Lavino di Sopra in Casola Parco Reg. Fantuzza 9 Arena del Sole Medicina 7 Savignano dell’Abbazia Gesso 5 San Lorenzo 15 Muzzaniga sul Panarodi Monteveglio Oliveto Colunga Ponte Rizzoli Casalecchio in Collina 14 Crocetta San Lazzaro ola di Reno Casaglia Monte Donato Sesto 9 di Savena Idice Fornace Rivabella Gaiana Monteveglio Ozzano Poggio Imoiese 9 Giabola Fontanella San Martino Palazza Villa Marescalchi Roncrio San Ruffillo dell’Emilia San Lorenzo Piccolo la Campana Quaderna Paderno Cantagallo Montemaggiore 14 12 99 Pizzocalvo Calderino Croara 16 Borgonuovo Castel Guelfo . Maggio Via Emilia Poggio di Bologna T di Pontecchio Castelletto Sabbiuno Monte 14 Tignano Pianta Parco Farneto Sillaro Riolo Mausoleo di Montagne San Pietro Zappolino Regionale dei Giardino 1 Osteria Grande di G. Marconi Trentola Mongardino Gessi Bolognesi Sasso Castel 18 Castel Pontecchio San Pietro Magione 4 San Pietro e Calanchi Morelli Monte Ancognano Sesto Palazzo Gallo dei Britti Tiola Borghetti 15 dell’ Abbadessa Terme Varignana Rossi San Giovanni Granare 11 Pieve San Lorenzo Castel San Pietro T. Rasiglio Vizzano Ponzano d. Pino Pian di Badia Casola Canina Settefonti

9 Bologna-

La Pioppa

T. I

Regionale 6

T. Idice

il Casino

Abbazia

Granarolo dell’Emilia

Consandolo

Malvezza

Mezzolara

Viadagola

Capo Lovoleto d’Argine

Borgo Cortili

Molinella

Barchessa

Minerbio

Ca’de’ Fabbri

Borgo Valeriani

Ripapersico

Ospital Monacale

San Pietra 4 Capofiume

Baricella

Casoni

Sandolo

Portomaggiore Portorotta

Benvignante

Alberino

Cazzano

Santa Maria Codifiume

Cittadella

Runco

Monfesanto

Bova Gandazzolo

San Gabriele

Masi San Giacomo

Gambulaga

San Nicolo 8 Ferrarese

Cinquanta

Bologna Interporto

Castagnolo San Giovanni Minore San Marino Spettoleria 8 in Triario

Trebbo di Reno

San Vitale di Reno

Aeroporto Int. di Bologna (G. Marconi)

Lavino di Mezzo ‘Acquazzurra’

dell’Emilia

568

Sacerno

Via Emilia Calcara Anzola

Longara

di Reno

Tavernelle d´Emilia

Castello di Campeggi

Calderara

la Città Ponte Samoggia

Bonconvento

Gherghenzano

Bentivoglio Castel5 bentivoglio Stiatico

Altedo

R13 Botticino Masi S.Giacomo

21 Monestirolo

a ro

Cavo

Mondonuovo

12 San Giorgio di Piano

Certosa

o F. R e n

Parma Manzolino Milano

Venenta

Pegola

Rubizzano

Giabana

Spinazzio

Passo Segni Boschi F. R

Ponticelli

Masi Torello

Ducentola

Voghiera

Malalbergo 64

Gavaseto Cenacchio

Argelato

Sala Malacappa Bolognese

Castagnolo

San Pietro in Casale

Quartesana 7

Marrara

Maccaretolo

Padulle

Codrea Cona

Voghenza

San Bartolomeo in Bosco

S S

Villanova

Gualdo Gualdo Palmirano

Gaibanella

or to

Sant’Egidio Montalbano 16

Gallo

Cona

Ferrara Gorgo

Pri m

San Vincenzo 12

Sant’ Alberto

Mascarino Venezzano

Bagno di Piano

Lorenzatico

Amola

San BiagioP om

San Donino

Bolognese

255 Lazzaretto Nonatola 5 km San Benedetto Modena 16 km San Giovanni Recovato Reggio nell’Emilia o in Persiceto 41 km varotti Tivoli Parma 64 km Ducentola Panzano Riolo

Modena 9 19 kmCavazzona98 Reggio 1nell’Emilia 44 km Parma 1 Piumazzo 67 km ambertoMilano 191 km

Castellò d’Argile

ggia

255

Penavara

Poggio Renatico

San Venanzio

San Benedetto

255

Ponte Losco

Pieve di Cento Porta Ferrara

T.Sa mo

Nonantola Via Larga no

Asia

Decima Crocetta

San Martino

San Prospero

Massumatico

la Buca

Galliera

Cento

Guisa Pepoli

Ferrara Sud

Poggetto

Crevalcore 568

Dasso

Corpo-Reno Villa Giovannina

Canaletto

12 9

Ronchi

Ravarino

Rubbiara

Sammartini

Rami

Bomporto

Sabbioncello San Pietro

Viconovo Albarea

Contrapo se rare

321

Stuffione

Coronella

21 Fossalta

er Focomorto F

Acquedotto Borgo Marighella San Giorgio fuori le mura Bartolo 8 Cocomaro 5 Fossanova Aguscello 1 di San Marco

Chiesuol del Fosso

Madonna della Neve 7

Sant’Agostino

Chiesa Nuova

Cantone

Renazzo

n Pa

Madonna dei Boschi

Torre Spada

Bevilacqua

Bolognina

aro

Dodici Morelli

Mirabello

Baura

Cattedrale di Ponte San Giorgio Gradella

Palazzo dei Diamanti Palazzo Bevilacqua Costabili

San Carlo

6 Pilastrello

Palata

Camposanto Solara

Buonacompra

Galeazza

Casonidi Sopra Caselle

7 Reno Centese

Alberone

Ca´Bianca

Dogaro

Casumaro

Reno Finali

Finale Emilia

Entra

Cadecoppi

Prospero San Pietro

Canaletto

Boara

FERRARA

Rivara

Rocca Estense

468

Mizzana 3

Cast. Estense

Porotto

Vigareno Mainarda

Torre dell'Orologio

anaro F. P

la Quiete

Vigarano Ferrara Pieve Nord

Ponte dei Rodoni

Santa Bianca

Villa Garde

8 Camurana Medolla

Villa Rangoni

Cav oN ap ol eo nic

Massa Finalese

Pavignane

F. R

Mortizzuolo San Biagio

Idrovia

Cividale omo cole

rti

Santa Giustina Vigona

Bologna/Ravenna

Vedriano

IMOLA

Ca nu

Ca Bo

*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 5_*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 3 05.07.17 09:09 Seite 323

Bologna/Ravenna

1 : 340.000 Venezia 68 km Padova 46 km Chioggia 18 km

Gavello

Isolella Ponte

Canalnuovo

Crespino

da za

F. Po

Alberone

Ca n.

Gigliola

Dogato

Caimbanca

Marozzo

Santa Margherita

Valcesura

Tombe

Lagosanto

Ostellato

Corte Centrale

la Rotta Campolungo

Ostellato

R13

V 10

di Po

Santa Giulia

San Giuseppe

Treponti Necropoli di Spina

Comacchio

Lido di Pomposa Lido degli Scacchi Florenz Porto Garibaldi

Porto Garibaldi

del Delta

Lido degli Estensi

Museo Alt. Remo Brindisi

Trava

Bocca del Po di Goro

Tahiti Lido delle Nazioni

Comacchio

e l l

Bocca del Po delle Tolle

Bocche del Po di Gnocca

Regionale 10

M e z z a n o

l d e

Gnocchetta

Lido di Volano

Borgo Manara

Volania

ore

24 San Giovanni

4 Gorino Veneto

Parco

Corte Centrale

Maiero

Ivica

Goro

Caneviè 309

Migliaro

Migliarino

Portoverrara

Cassella

Sacca Abbazia Santa Maria Gorino Taglio della Falce di Pomposa Farrarese di Goro 9

Vaccolino

Massa Fiscaglia

MigliarinoPontomaggiore

Ponte

6 maodino

Sacca Bocche degli Scardovari Bonelli

Ca’Laris

a o cc di Gn

Pomposa Abbazia

Donzella

S. Vito

Gran Bosco della Mesola

Naturale

Scardovari

Volano

Cornacervina

Medelana Correggi Rovereto RoveretoPontomaggiore

Polesine Camerini

sola della

Oca

Gor o

Caorile

Pontelangorino

Bosco Mesola

Codigoro i Volano Palazzo del Vescovo Po d

Tieni

O VENE T GNA MA EMILIA RO

309

S. Martino

Roncodigà

Rero

Parasacco 12

olo

le Torbiere

Riserva

Ca’Dolfin

Scovetta

Prà Marina Polesinello Santa I Guistina Gnocca

Po di

Donzella

Case Ocaro

Porto Tolle

Castello di Mesola

Italba

Gherardi

Palazzo Pio

Finale di Rero

Mezzogoro

Tresigallo

Denore

San mo

Seminiato

ia Po di Venez Tolle

Ca’Tiepolo

Ca’Vendramin

Po d. Pila

Ca’Mello

Brazzolo

Formignana Sabbioncello San Vittore

Riva

Mesola

Monticelli

Canale

Leo

G o ro

Jolanda di Savoia

Santi Lorenzo e Vito

Capitello

Ca’Zuliani

Massenzatica

Gradizza

Ca’Venier

Strada Romea

San Basilio

Barchessa

Corlo

Cantone

Ca’Pisani

Maestrazza Pila

Piano Ariolo 11

Can Bentivoglio

F e r r a r e s e

Ponte San Pietro

Grillara

d ’ A r i a n o

Ariano nel Polesine

B o n i f i c a

Ambrogio

Ca’Cappellino

I s o l a

G r a n d e Coccanile

495

neto

Crociarone

Serravalle

Fienilone

Ponte Punzetti

CopparoZenzalino

llo tro

-Sabbioni

Santa Maria in Punta

Ponte Albersano

Carmignano

Cesta

llo

Papozze Piazza

Marchesana

Vigentina

Passetto

Cologna

Berra

Garzara- Sco lo Ve

Panarella Borgo

94 di Po

C o m a c c h i o

Arginello

Villanova

Boccasette

d i

Aguiaro

Bocche Barchessa Ravagnan

Selva

Corbola

8 Scanarello

L i d i

Foce del Po di Maistra Natural

di Levante

s. Pole adano Collett. P Cavanella Po Museo della Corte Mea Santa Maria Ca´Zen Mazzorno Madre della Chiesa Sinistro Taglio di Po Mazzorno Ca’Giustinian

Curicchi

Bellombra

Canalnuovo

Porto Viro

Riserva

Porto Levante

P o

Corcreva

Adria internat. raceway

Ca’Badoer

Bottrighe

Magnolina

Stellà

Smergoncino

Oratorio Mazzucco

Ca Cappello

309

Donada

d e l

Pezzoli Pala

Fienile del Turco

Pilastro Retinella Livetti

Foce del Po di Levante

Canton

Valliera

Duo

V. B er

Ceregnano

Duomo

Kc Norge

Loreo

Forcarigoli

12 4 Museo Archeologico Nazionale

Valliera

Mezzana

Lama Polesine

Adria

Teatro Com. d. Popolo

Cicese Baricetta

443

Canale

Grignella

ais tr

Orticelli

Cavedon

Livello

Villadose

309

311

D e l t a

516

Ka zano

Venezia 68 km Padova 46 km Piove di Sacco 29 km Cavarzere 7 km

International Camping Mare Pineta

Lido di Spina Spina

c del Po

Naturale

Alfonsine

Fusignano

Torri

mon

F. La

Mezzano

Mantagnola 16

Villanova

ala

Can

Borgo delle Anime

Camerlona Ossario

309d

A d r i a t i c o

Prati Abbadesse

Bizzuno

Sant’Agata sul Santerno

6 Mausoleo di Galla Placidia

Ammonite

Villaggio del Sole Orato. Mad. d. Pino Porto Corsini

Porto 3 5 Mausoleo di Teodorico

Marina di Ravenna International Camping Piomboni 9

Riva Verde

Riserva Naturale Pineta di Ravenna

Faenza 16 km Imola 32 km Chiesuola Filetto

11 San Pietro in Trento

5 Montanari

Ronco

Albereto

nto ne

Roncalceci Pilastro

Prada 121

Merlaschio Faenza San Pietro in Laguna

F. Lam one

Pieve di Cesaro

Pezzoló

San Bartolo

Bocca Bevano

Cervia 16 km Rimini 47 km Parco Forli Cesena 30 km (RSM) 70 km 16San Marino Ghibullo 22 km Bagno di Mirabilandia Pesaro 77 km Romagna 84 km Gambellara Lido di Classe Regionale 6 Arezzo 153 km Acquascivolo Santo 4 5 Stefano Lido di Savio del Delta Bartolomeo 67 3b

Fosso Ghiaia 16 iaia Fosso Gh

Mar

Sant’Andrea

333 Longana

San Pancrazio

Museo Civico

Castel Santerno Bolognese

Granarolo

4 121

Imola 16 km Felisio

Castel- Bologna E 45 56 km nuovo

Kb Russi

Boncellino

Faenza 11 km San Severo

11 Forli 25 km

San Marco

eta

Solarolo 14 dir

Borghetto

14dir

RAVENNA

F. M on to ne

Villanova

Boncellino

KaT. S enio

Via Sco Cu lo pa

LUGO

Marina Romea

Capanna di Garibaldi

Glorie

Masiera

Ca’di Lugo

Strada Romea

Grattacoppa Conventello

Se Rossetta T.

Reno 9

Cruser

Bonifica in

Casal Borsetti Casàl

no Re

Alfonsine 13 Savarna

San Lorenzo

Bagnara di Romagna

n o

Madonna del Bosco Canale di

10 San Savino

Mandriole no 7 . ad str de

e F. R

Punta Marina 7 Santerno Via Tagliata Castel San Potito Viola Duomo S.S. 16 Adriatica di Este Borgo Fusara Battistero degli Ariani 15 S. Pietro in Silvis Villa S.S. 253 4 Lido Adriano 5 San Martino Borghetto S. Vitale San Vitale 3 Piazza della Traversara 253 o Borghetto n Battistero Neoniano Libertà13 Porto Fuori er t Piazza Sant’ Traversara 16 an 14dir Bagnacavallo Apollinare Nuovo S F. Uniti San Michele del Popolo F. Palazzo Trisi Bagnacavallo Lido di Dante 10 Molinello Sant’Apollinare 4 20 Sant’Eufemia Mordano Lugo-Cotignola Piani Godo Ia Chiusa in Classe Camping Ramazzotti Cotignola Classe

llo

San Alberto

Fiumazzo

Torre

Mondaniga

ello

nte

Borgo Seganti

Ducato di Fabriago

Massa Lombarba

la Tosca

Belricetto

Anita

Taglio Corelli

Voltana

M a r

(Po di Cippo di Anita Garibaldi

Riserva

Passogatto

Santa Maria in Fabriago Zeppa

ale

ndio no

Pizzo Tamba

San Bernardina

Conselice

Can. Ca

F. S an t

Giovecca

ano

Vit

la Turchia o ern

Chiesanuova

Longastrino

Filo

F. Reno

la Frascata

San Patrizio

San Biagio

Cassa di 6 2 Valle Santa Lavezzola aro T. Sill

610

Foce d. Reno

Bellocchio

309

Cassa Bastia Campotto

Smarlacca

Menata

Pieve di S. Giorgio 6

ar o )

Argenta

a Sa n

la Fiorana

Pinet

Bando

Adriatico

Savio

Carraie

Nuovo International Camping

323

Fotoverantwoording / Colofon C = Corbis G = Getty M = Mauritius Images Cover: voorkant bovenaan: belenox/iStock; voorkant midden: S.Borisov/Shutterstock; voorkant onderaan: bluejayphoto/iStock; rug: JavenLin/iStock; achterkant bovenaan: Gargolas/iStock; achterkant onderaan: boule13/iStock P. 002-003 G/Stefano Rossi; P. 004-005 A/Tom Mackie ; P. 006-007 L/Reiner Harscher; P. 010-011 Look/Tobias Richter; P. 012 M/Horst Jegen; P. 012-013 Look/Ingolf Pompe; P. 013 G/Doug Pearson; P. 013 M/Alamy; P. 014 C/Massimo Listri; P. 014 G/Raul Garcia; P. 014 G/Panoramic Images; P. 014-015 G/Francesco Meroni; P. 015 G/Olaf Protze; P. 015 L/Max Galli; P. 016 G/Westend61; P. 018-019 Look/age; P. 019 G/Julian Elliott; P. 019 G/ Bloomberg; P. 020 L/Markus Kirchgessner; P. 020 L/ Hartmut Krinitz; P. 020 M/Daniel Bärtsch; P. 021 L/Ralf Kreuels; P. 021 G/Olaf Protze; P. 021 Look/Arnt Haug; P. 022-023 G/Francesco Riccardo Iacomino; P. 023 Look/Heinz Wohner; P. 024 L/Fulvio Zanettini; P. 024 Look/Ulli Seer; P. 024 M/Iconotec; P. 024 L/Fulvio Zanettini; P. 025 L/Hedda Eid; P. 025 M/Bildverlag Bahnmüller; P. 025 M/Aldo Pavan; P. 025 G/C. Sappa; P. 026 L/Max Galli; P. 026 M/Alamy; P. 026 G/Stefano Politi Markovina; P. 026 L/Max Galli; P. 027 L/IML; P. 028 G/ ac productions; P. 028 L/Max Galli; P. 028 L/Max Galli; P. 029 L/Markus Kirchgessner; P. 029 Look/Glasshouse Images; P. 029 L/Ralf Kreuels; P. 029 M/Thonig ; P. 029 G/Raul Garcia; P. 029 G/Panoramic Images; P. 029 L/ Max Galli; P. 030 M/Alamy; P. 030-031 G/Deimagine; P. 031 G/Peter Adams; P. 031 C/Peter Adams; P. 032 G/ Davide Seddio; P. 032 G/John Freeman; P. 033 G/Henryk Sadura; P. 033 M/Michele Rossetti; P. 033 M/Gunter Kirsch; P. 033 G/Massimo Pizzotti; P. 034-035 L/P S Kristensen; P. 035 M/Alamy; P. 036 G/Walter Bibikow; P. 036-037 G/Slow Images; P. 037 L/Hedda Eid; P. 037 M/Prisma; P. 038-039 G/Julian Elliott; P. 039 M/Alamy; P. 040 G/A. De Gregorio; P. 040 G/Alexander Spatari; P. 041 L/Kirchner ; P. 042-043 G/David Silverman; P. 043 G/Gary Yeowell; P. 044 G/Julian Elliott; P. 044 L/ Max Galli; P. 045 L/Max Galli; P. 045 L/Hedda Eid; P. 045 C/Guido Cozzi; P. 045 G/Ana Zaragoza; P. 046047 G/Seraficus; P. 047 G/Peter Adams; P. 048 Look/; P. 048 G/Guy Vanderelst; P. 049 L/Max Galli; P. 049 G/ De Agostini; P. 049-050 G/Pietro Diotti; P. 050 C/Grand Tour Collection; P. 050 Look/age; P. 050 Look/age; P. 051 G/Henryk Sadura; P. 051 G/John Freeman; P. 051 Look/Ingolf Pompe; P. 051 M/Alamy; P. 051 M/Alamy; P. 051 M/Prisma; P. 051 G/Alexander Spatari; P. 051 G/ Massimo Pizzotti; P. 051 C/Peter Adams; P. 052 L/Hedda Eid; P. 052-053 G/Danilo Antonini; P. 053 L/Fulvio Zanettini; P. 053 M/Helmut Corneli; P. 054 G/Hiroshi Higuchi; P. 054 G/Lorenzo De Simone; P. 055 G/ClickAlps; P. 055 M/Olaf Protze; P. 056 G/Sonja Jordan; P. 057 G/Jon Arnold; P. 057 G/Martin Moxter; P. 057 M/ age; P. 058-059 C/Grand Tour Collection; P. 059 G/Jason Arney; P. 060 L/Raffaele Celentano; P. 061 G/Yves Marcoux; P. 061 G/Walter Zerla; P. 061 M/Jürgen Wiesler; P. 062 M/Olaf Protze; P. 062 G/Helmut Corneli; P. 063 G/Hiroshi Higuchi; P. 063 M/Michael Weber; P. 063 Look/ClickAlps; P. 063 G/ClickAlps; P. 063 M/ Olaf Protze; P. 063 M/Alamy; P. 063 G/Walter Zerla; P. 063 M/age; P. 063 M/Helmut Corneli; P. 063 C/Grand Tour Collection; P. 064 C/Stefano Amantini; P. 064-065 C/Guido Cozzi; P. 065 Look/Juergen Richter; P. 065 G/ Slow Images; P. 066 G/AGF; P. 066 M/Martin Moxter; P. 066 Look/Juergen Richter; P. 067 C/Massimo Borchi; P. 068-069 C/Foulkes Justin; P. 069 C/Jon Hicks; P. 070 Look/Kay Maeritz; P. 070 C/Hubert Stadler; P. 070 M/ CuboImages; P. 072-073 Look/age; P. 073 G/Andrea Pucci; P. 074 G/Marius Roman; P. 074 G/Jorg Greuel; P. 074 L/Raffaele Celentano; P. 074 L/Markus Kirchgessner; P. 074 C/Guido Cozzi; P. 075 C/SIME/Da Ros Luca; P. 075 M/Alamy; P. 075 Look/Andreas Strauß; P. 076-077 G/Slow Images; P. 077 G/Mandy; P. 078 G/ Angelo Cavalli; P. 078 Look/age; P. 078 G/Peter Adams; P. 078 G/Angelo Cavalli; P. 078-079 C/Guido Cozzi; P. 079 G/Anadolu Agency; P. 079 C/Massimo Borchi;

P. 079 Look/Rainer Martini; P. 080-081 G/Allan Baxter; P. 081 G/Nadia Casey Photo; P. 082 C/Grand Tour Collection; P. 082 L/Hartmut Krinitz; P. 082 G/Glenn Van Der Knijff; P. 083 C/Hubert Stadler; P. 083 Look/Daniel Schoenen; P. 083 C/Fabio Muzzi; P. 084 G/Jeremy Woodhouse; P. 084 M/Julian Elliott; P. 084 Look/Juergen Richter; P. 085 C/SIME/Da Ros Luca; P. 085 G/Nicolò Panzeri; P. 085 C/Stefano Rellandini; P. 085 G/Peter Adams; P. 085 C/Hubert Stadler; P. 085 M/Martin Moxter; P. 085 C/Roland Gerth; P. 085 C/Guido Cozzi; P. 085 Look/Juergen Richter; P. 086 M/Alamy; P. 086087 M/Paul Williams; P. 087 L/Anita Back; P. 087 L/ Hartmut Krinitz; P. 088 M/Moreno Geremetta; P. 088 Look/Tobias Richter; P. 088 G/Joe Daniel Price; P. 090091 G/Rilind Hoxha; P. 091 C/Angelo Cavalli; P. 091 G/ Martin Ruegner; P. 093 G/Catherina Unger; P. 093 L/ Raffaele Celentano; P. 094 G/David Madison; P. 095 G/ Catherina Unger; P. 096 L/Hartmut Krinitz; P. 096-097 Look/Jan Greune; P. 097 L/Hartmut Krinitz; P. 097 L/ Frank Heuer; P. 098-099 G/Matteo Colombo; P. 099 M/ Michael Rucker; P. 100 Look/Rainer Mirau; P. 100 L/ Hartmut Krinitz; P. 100 L/Hartmut Krinitz; P. 101 L/Hartmut Krinitz; P. 101 L/Hartmut Krinitz; P. 102 Look/O. Seehauser ; P. 102 Look/O. Seehauser ; P. 102 G/Francesco Iacobelli; P. 102 L/Joerg Modrow; P. 103 L/Clemens Zahn; P. 103 M/Caia Image; P. 103 L/Max Galli; P. 104-105 G/Hiroshi Higuchi; P. 105 M/Alamy; P. 106 G/David C Tomlinson; P. 106 Look/Heinz Wohner; P. 106 Look/TerraVista; P. 107 C/Marco Cristofori; P. 107 L/Caputo; P. 108 L/Max Galli; P. 108 G/W. Buss; P. 108-109 G/Peter Adams; P. 109 G/S. Lombardi Vallauri; P. 109 M/CuboImages; P. 109 G/De Agostini; P. 109 G/Walter Zerla; P. 110 L/Max Galli; P. 110-111 G/ Marco Brivio; P. 111 Look/ClickAlps; P. 111 G/Atlantide Phototravel; P. 112 G/Francesco Iacobelli; P. 112 G/Diana Crestan; P. 113 L/Luigi Caputo; P. 113 C/Mauro Magliani; P. 113 G/Atlantide Phototravel; P. 113 G/Joe Daniel Price; P. 113 L/Hartmut Krinitz; P. 113 L/Clemens Zahn; P. 113 L/Hartmut Krinitz; P. 114 G/Maremagnum; P. 114-115 G/Atlantide Phototravel; P. 115 M/Pixtal; P. 115 L/Max Galli; P. 116 Look/P. Lubenow; P. 116 Look/Katharina Jaeger; P. 116 G/Jon Arnold; P. 116 L/ Reporters; P. 117 C/Rainer Hackenberg; P. 117 G/ Hans-Peter Merten; P. 118 G/Peter Zelei; P. 118 M/Siepmann; P. 119 C/Sandro Vannini; P. 119 M/Olaf Protze; P. 119 G/Katja Kreder; P. 120-121 M/Alamy; P. 121 G/ Ken Welsh; P. 123 G/Slow Images; P. 123 G/Valentino Grassi; P. 124 G/Slow Images; P. 124 G/Francesco Iacobelli; P. 125 G/Francesco Iacobelli; P. 125 G/Francesco Iacobelli; P. 126-127 G/Owen Franken; P. 127 G/Thomas Stankiewicz; P. 128 G/Atlantide Phototravel; P. 128 L/Sasse; P. 128 L/IML; P. 129 G/Maremagnum; P. 129 G/Maremagnum; P. 129 L/Max Galli; P. 130-131 Look/ClickAlps; P. 131 G/G. Carfagna; P. 131 M/Alamy; P. 132 G/De Agostini; P. 132-133 C/Funkystock; P. 133 L/Max Galli; P. 133 L/Max Galli; P. 134-135 C/Stefano Amantini; P. 135 Look/Robertharding; P. 136 M/Alamy; P. 136 L/Sasse; P. 136 L/Max Galli; P. 137 G/Jon Arnold; P. 137 G/Peter Zelei; P. 137 M/Alamy; P. 137 G/Francesco Iacobelli; P. 137 C/Funkystock; P. 137 C/Stefano Amantini; P. 137 G/Valentino Grassi; P. 137 C/Rainer Hackenberg; P. 137 M/Pixtal; P. 138 G/G. Nimatallah; P. 138-139 G/Gehringj; P. 139 G/Guido Cozzi; P. 139 L/ Raffaele Celentano; P. 140 C/Araldo de Luca; P. 140 G/ Art Images/Etruscan; P. 140 G/Marka; P. 141 M/Stefan Auth; P. 141 C/Roland Gerth; P. 142 L/Raffaele Celentano; P. 142 L/Raffaele Celentano; P. 142 G/Fabio Muzzi; P. 143 G/Joe Cornish; P. 143 L/Raffaele Celentano; P. 143 G/Guido Cozzi; P. 144 L/Raffaele Celentano; P. 144 C/Fabian Cevallos; P. 144 G/Ian Trower; P. 145 L/ Max Galli; P. 145 G/Slow Images; P. 145 G/Julian Elliott; P. 146-147 G/Slow Images; P. 147 G/Travelpix Ltd; P. 148 G/AGF; P. 148 Look/Oliver Blum; P. 148-149 G/ Paolo Corsetti; P. 149 C/Ted Levine; P. 150 G/P. Vannini; P. 150 G/C. Sappa; P. 150-151 M/Alamy; P. 151 G/Riccardo Bruni; P. 151 G/Anne Maenurm; P. 152 C/Sandro Vannini; P. 152 Look/age; P. 152 G/G. Nimatallah; P. 152 C/Atlantide Phototravel; P. 153 G/U. Colnago; P. 153 M/Alamy; P. 153 G/Gehringj; P. 153 M/Stefan

www.lannoo.com Registreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met informatie over nieuwe boeken en met interessante, exclusieve aanbiedingen. Als u opmerkingen of vragen heeft, dan kunt u contact opnemen met onze redactie: redactie.toerisme@lannoo.com. Vertaling: Christelle Bogaert Opmaak en cover: Peter De Bock Oorspronkelijke titel: Unterwegs in Italien © Kunth Verlag GmbH & Co. KG, München, Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2019 © Cartografie: Kunth Verlag GmbH & Co. KG

448

Auth; P. 153 C/Sandro Vannini; P. 153 L/Raffaele Celentano; P. 153 G/Ian Trower; P. 153 G/Slow Images; P. 154 G/Slow Images; P. 154-155 C/Ken Kaminesky; P. 155 C/ Grand Tour Collection; P. 155 C/Paul Williams; P. 156 Look/age; P. 156-157 G/Guy Vanderelst; P. 157 G/Slow Images; P. 157 G/Travel Pix Ltd; P. 158-159 M/Westend61; P. 159 G/Jorg Greuel; P. 161 G/Artie Ng; P. 162 C/Larry Fisher; P. 162 C/Alberto Pizzoli; P. 162-163 C/ Sylvain Sonnet; P. 163 G/Nikada; P. 163 C/Fratelli Alinari; P. 164 Look/Konrad Wothe; P. 164 C/Mimmo Jodice; P. 164-165 G/Richard I‘Anson; P. 165 M/Alamy; P. 166 C/Roger Ressmeyer; P. 166 G/Mariusz Kluzniak; P. 166167 C/Angelo Cavalli; P. 167 C/Michele Falzone; P. 167 G/Henryk Sadura; P. 168 C/Vittorio Sciosia; P. 168-169 G/AGF; P. 169 M/Giovanni Guarino; P. 169 G/AGF; P. 169 C/Gianni Dagli Orti; P. 170-171 C/Angelo Cavalli; P. 171 G/Albert Tan; P. 172 G/AGF; P. 172 G/Peter Adams; P. 172 M/Alamy; P. 173 C/Michele Falzone; P. 173 G/Guy Vanderelst; P. 173 G/AGF; P. 173 C/John Heseltine; P. 173 C/Mimmo Jodice; P. 173 C/Franz-Marc Frei; P. 173 G/Albert Tan; P. 173 C/Vittorio Sciosia; P. 173 C/Sylvain Sonnet; P. 173 G/Mariusz Kluzniak; P. 174 L/Max Galli; P. 174-175 Look/ClickAlps; P. 175 Look/age; P. 175 G/P. Vannini; P. 176 M/Albrecht Weiﬂer; P. 176 M/Alamy; P. 176 G/Andia; P. 176 L/Raffaele Celentano; P. 177 Look/Konrad Wothe; P. 177 L/ Raffaele Celentano; P. 178 M/John Warburton-Lee; P. 178 L/Raffaele Celentano; P. 179 Look/age; P. 179 L/ Max Galli; P. 180-181 L/Max Galli; P. 181 G/Marka; P. 181 G/Marka; P. 182 L/Max Galli; P. 182-183 G/AGF; P. 183 L/Markus Kirchgessner; P. 183 L/Raffaele Celentano; P. 184 M/Markus Lange; P. 184 L/Max Galli; P. 184 L/Raffaele Celentano; P. 185 Look/ClickAlps; P. 185 M/Alamy; P. 185 Look/age; P. 185 L/Max Galli; P. 185 L/Raffaele Celentano; P. 185 L/Markus Kirchgessner; P. 185 L/Raffaele Celentano; P. 185 L/Max Galli; P. 186 Look/Travel Collection; P. 186-187 G/Francesco Iacobelli; P. 187 G/Stefano Oppo; P. 187 M/Alamy; P. 188 L/Tobias Hauser; P. 188 M/Klaus Scholz; P. 189 G/Amateur photographer, still learning...; P. 189 L/Raffaele Celentano; P. 190 L/Norbert Enker; P. 191 G/ Jeremy Woodhouse; P. 191 M/Christian Bäck; P. 191 M/ Fabiano Caddeo; P. 192 L/Tobias Hauser; P. 192 M/CuboImages; P. 192-193 G/Jeremy Woodhouse; P. 193 G/ Education Images; P. 194 L/Tobias Hauser; P. 194 Look/ Travel Collection; P. 194 M/Doug Pearson; P. 195 G/ Roberto Moiola; P. 195 M/Markus Lange; P. 196 L/Tobias Hauser; P. 196 L/Tobias Hauser; P. 196-197 G/Francesco Iacobelli; P. 197 M/CuboImages; P. 198 G/Mel Longhurst; P. 198 L/Amme; P. 198 G/AGF; P. 199 L/Raffaele Celentano; P. 199 G/Jeremy Woodhouse; P. 199 G/Amateur photographer, still learning...; P. 199 M/ CuboImages; P. 199 M/Cuboimages; P. 199 L/Tobias Hauser; P. 199 M/Markus Lange; P. 199 C/Sandro Vannini; P. 199 L/Tobias Hauser; P. 199 M/Christian Bäck; P. 199 G/Francesco Iacobelli; P. 200 C/Antonino Bartuccio; P. 200-201 G/David Trood; P. 201 C/Jeremy Woodhouse; P. 201 M/Alamy; P. 202 G/Stocktrek Images; P. 202 C/Jay Dickman; P. 202-203 G/Marco Simoni; P. 203 L/Raffaele Celentano; P. 204 G/Richard I‘Anson; P. 204 G/Holger Leue; P. 205 L/Max Galli; P. 205 L/Raffaele Celentano; P. 206-207 M/Alamy; P. 207 M/Alamy; P. 208 C/Macduff Everton; P. 208 C/Hubert Stadler; P. 208 G/Dragan Yordanov; P. 208-209 G/Slow Images; P. 209 G/Laurie Chamberlain; P. 209 M/United Archives; P. 210-211 M/Alamy; P. 211 G/Piotr Jaczewski; P. 212 M/CuboImages; P. 212 C/; P. 212 M/Katja Kreder; P. 213 C/Jay Dickman; P. 213 G/David Trood; P. 213 C/Jeremy Woodhouse; P. 213 C/Hubert Stadler; P. 213 G/Laurie Chamberlain; P. 213 M/Alamy; P. 213 C/Lance Nelson; P. 213 G/Marco Simoni; P. 213 M/Alamy; P. 214 L/Martin Kirchner; P. 214-215 G/Luis Davilla; P. 215 M/ Alamy; P. 215 G/Arnaud Spani; P. 216 L/Martin Kirchner; P. 216 G/Walter Bibikow; P. 217 C/Sylvain Sonnet; P. 218 L/Karl-Heinz Raach; P. 218 L/Markus Kirchgessner; P. 218 L/Martin Kirchner; P. 218-219 M/Alamy; P. 219 L/Tino Soriano; P. 220 L/Karl-Heinz Raach; P. 220 Look/Hemis; P. 220 G/Christian Kober; P. 221 G/ Jean-Pierre Lescourret; P. 221 L/Karl-Heinz Raach;

P. 221 L/Raffaele Celentano; P. 221 L/Martin Kirchner; P. 221 M/Alamy; P. 222-223 C/Angelo Cavalli; P. 224 L/ Frank Heuer; P. 224 L/Frank Heuer; P. 225 G/123ducu; P. 225 Look/Heinz Wohner; P. 225 G/Francesco Riccardo Iacomino; P. 226 M/Fritz Mader; P. 226 L/Hartmut Krinitz; P. 226 C/Grand Tour Collection; P. 227 M/Udo Bernhart; P. 227 M/Marco Simonini; P. 227 M/Udo Bernhart; P. 228 Look/Andreas Strauß; P. 228 G/E.Papetti; P. 228 Look/Andreas Strauß; P. 229 M/Stefan Huwiler; P. 229 C/James L. Amos; P. 229 C/Nathan Benn; P. 230 M/age; P. 230 M/Günter Lenz; P. 230 L/ Hartmut Krinitz; P. 230 G/Paul Almasy; P. 231 M/Photononstop; P. 231 G/Walter Quirtmair; P. 231 M/CuboImages; P. 232 M/Alamy; P. 232 G/De Agostini; P. 232 G/A. De Gregorio; P. 233 M/Alamy; P. 233 M/Alamy; P. 234 M/Alamy; P. 234 M/CuboImages; P. 234 G/Panoramic Images; P. 235 G/Hiroshi Higuchi; P. 235 M/age; P. 235 M/Prisma; P. 236 M/CuboImages; P. 236 C/Stefano Amantini; P. 236 M/United Archives; P. 236 G/ Bridgeman Art Library ; P. 237 M/Alamy; P. 237 G/John Freeman; P. 237 L/Toma Babovic; P. 237 G/Joe Daniel Price; P. 237 L/Max Galli; P. 238 G/U. Colnago; P. 238 C/ David Lees; P. 239 G/A. De Gregorio; P. 239 G/A. De Gregorio; P. 239 M/United Archives; P. 240 M/BAO; P. 240 G/Roger Coulam; P. 240 G/Slow Images; P. 241 L/Martin Kirchner; P. 241 M/Alamy; P. 241 L/Hedda Eid; P. 242 M/Pixtal; P. 242 C/Sandro Vannini; P. 242 G/Ken Welsh; P. 243 L/Martin Kirchner; P. 243 G/Julian Elliott; P. 243 L/Max Galli; P. 244 L/Eid ; P. 244 L/Ralf Kreuels; P. 244 C/Robert Harding ; P. 245 G/Hiroshi Higuchi; P. 245 C/Grand Tour Collection; P. 245 G/Sonja Jordan; P. 246 G/Krzysztof Dydynski; P. 246 G/Andrea Pucci; P. 246 G/Funkystock; P. 247 L/Joerg Modrow; P. 247 G/ Maremagnum; P. 247 L/Fulvio Zanettini; P. 248 Look/ age; P. 248 G/Atlantide Phototravel; P. 248 M/Alamy; P. 249 M/Olaf Protze; P. 249 M/Rainer Mirau; P. 249 G/ Ken Scicluna; P. 250 C/John and Lisa Merrill; P. 250 G/ Mandy; P. 251 L/Raffaele Celentano; P. 251 G/Craig Pershouse; P. 251 G/Joe Cornish; P. 252 C/Dennis Marsico; P. 252 G/Slow Images; P. 252 G/Allan Baxter; P. 253 G/Frank Bienewald; P. 253 L/Harscher; P. 253 M/ Peter Seyfferth; P. 254 Look/Juergen Richter; P. 254 Look/Juergen Richter; P. 255 G/Slow Images; P. 255 C/ Fabian Cevallos; P. 255 G/Travelpix Ltd; P. 256 C/Araldo de Luca; P. 256 M/Stefan Auth; P. 256 G/Valerio Mei; P. 256 G/Romaoslo; P. 257 Look/age; P. 257 C/Grand Tour Collection; P. 257 G/John Lawrence; P. 258 G/Murat Taner; P. 258 L/Max Galli; P. 258 L/Max Galli; P. 259 M/Raimund Kutter; P. 259 M/Paul Williams; P. 260 G/ Panoramic Images; P. 260 L/Peter Bialobrzeski; P. 260 C/Atlantide Phototravel; P. 261 G/Mariusz Kluzniak; P. 261 M/Alamy; P. 261 C/Massimo Borchi; P. 262 G/ Michele Falzone; P. 262 Look/Konrad Wothe; P. 262 C/ Mimmo Jodice; P. 263 L/Raffaele Celentano; P. 263 L/ Thomas Linkel; P. 263 C/Angelo Cavalli; P. 264 C/Mimmo Jodice; P. 264 M/Alamy; P. 264 M/age; P. 265 G/G. Sosio; P. 265 L/Markus Kirchgessner; P. 265 L/Raffaele Celentano; P. 266 C/Funkystock; P. 266 C/Guido Cozzi; P. 267 M/Giovanni Guarino; P. 267 C/Paul Williams; P. 268 C/Stefano Amantini; P. 268 Look/Robertharding; P. 268 M/Alamy; P. 269 G/M.Santini; P. 269 C/Frank Lukasseck; P. 269 C/Jay Dickman; P. 270 G/Matthew Williams-Ellis; P. 270 Look/Robertharding; P. 270 M/ United Archives; P. 271 C/Salvo Orlando; P. 271 G/David Trood; P. 271 C/Martin Rietze; P. 272 C/Macduff Everton; P. 272 G/Piotr Jaczewski; P. 272 M/Alamy; P. 273 G/Slow Images; P. 273 L/Max Galli; P. 273 M/ CuboImages; P. 274 C/Vittorio Sciosia; P. 274 M/United Archives; P. 275 M/Katja Kreder; P. 275 G/R. Carnovalini; P. 276 L/Tobias Hauser; P. 276 M/CuboImages; P. 276 M/Christian Bäck; P. 277 L/Hemispheres; P. 277 L/Martin Kirchner; P. 277 G/Hans Peter Merten; P. 277 L/Hemispheres; P. 278 M/Alamy; P. 278 G/Jean-Pierre Lescourret; P. 278 M/Jochen Tack; P. 279 G/A. Dagli Orti; P. 279 C/Paul Almasy; P. 279 G/DEA PICTURE LIBRARY; P. 280-281 L/Georg Knoll.

D/2019/45/40 – NUR 512 ISBN 978 94 014 5833 7 Deze uitgave werd met de meeste zorg samengesteld. De juistheid van de gegevens is mede afhankelijk van informatie die ons werd verstrekt door derden. Indien die informatie onjuistheden bevat, kan Lannoo daarvoor geen aansprakelijkheid aanvaarden. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.