De redactie FRANK MAES (hoofdredacteur), voorzitter van de Vereniging voor de Verenigde Naties (VVN), hoofddocent Internationaal Publiekrecht (Universiteit Gent) CEDRIC RYNGAERT (redactiesecretaris), docent Internationaal Recht (K.U.Leuven en Universiteit Utrecht) JAN WOUTERS, erevoorzitter VVN, gewoon hoogleraar Internationaal Recht en Recht der Internationale Organisaties NERI SYBESMA-KNOL, erevoorzitter VVN, emeritus hoogleraar Internationaal Recht (Vrije Universiteit Brussel) RIA HEREMANS, voormalig hoofd van het VNInformatiecentrum voor België, Nederland, Luxemburg en de EU-instellingen
VERONIQUE JOOSTEN, medewerker FOD Buitenlandse Zaken PIET WILLEMS, hoofdredacteur Wereldbeeld en assistent Internationaal Recht (Universiteit Gent)
nr. 7
Dit verzamelwerk wenst een bijdrage te leveren aan het debat over gewapende conflicten en de specifieke rol die de Verenigde Naties spelen bij het oplossen van deze conflicten. Sinds het einde van de Koude Oorlog zijn het hoofdzakelijk interne conflicten zoals in Darfoer of Oost-Congo die op sporadische aandacht van de internationale gemeenschap kunnen rekenen. Ondanks het feit dat de Verenigde Naties nog nooit zo veel blauwhelmen uitgestuurd hebben, lijken ze niet in staat om deze conflicten een halt toe te roepen. De internationale gemeenschap lijkt ook zeer selectief in haar ingrijpen. Oost-Timor en Kosovo kregen voldoende aandacht, maar de conflicten in de Nigerdelta of Colombia blijven onderbelicht. Het boek laat je kennismaken met 11 conflicten over de ganse wereld. Bijdragen zijn geschreven door Belgische en Nederlandse specialisten met langdurige terreinervaring. Naast door academici zijn de bijdragen ook geschreven door mensen uit de journalistiek, het middenveld en internationale organisaties. Dit boek richt zich tot iedereen die zich vragen stelt bij de talloze conflicten in de wereld en hoe de internationale gemeenschap, in het bijzonder de Verenigde Naties, daarop reageert. FRANCIS BAERT is als onderzoeker verbonden aan UNU-CRIS, een onderzoeksinstituut van de Universiteit van de Verenigde Naties te Brugge, en aan het Centrum voor EU-Studies van de Universiteit Gent. ANN PAUWELS doceert internationale organisaties aan de Vrije Universiteit Brussel en internationaal en Europees recht en beleid aan de Hogeschool-Universiteit Brussel. Aan de Radboud Universiteit Nijmegen bekleedde zij gedurende tien jaar de leerstoel ‘Beleidsmatige dilemma’s bij VN-vredesoperaties’. Zij is tevens ondervoorzitter van de Vereniging voor de Verenigde Naties. STEFAAN SMIS is als professor internationaal recht en mensenrechten verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij doceert tevens geschiedenis van Afrika aan de Universiteit Gent en internationaal strafrecht aan de University of Westminster (Londen). Dit project werd uitgevoerd met de financiële steun van de Vlaamse Regering. De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van deze uitgave.
MET DE STEUN VAN DE VLAAMSE OVERHEID
9 789033 482038
Langs de vuurlijn
SVEN BISCOP, directeur van de onderzoeksgroep ‘Europa in de wereld’ aan het Egmont Instituut en docent Europese veiligheid aan het Europacollege en de Universiteit Gent
WERELDVISIE
Francis Baert, Ann Pauwels en Stefaan Smis (red.)
WERELDVISIE
WERELDVISIE Over de reeks Langs de vuurlijn. De Verenigde Naties en gewapende conflicten is de zevende publicatie in een reeks toegankelijk geschreven boeken waarin de activiteiten van de Verenigde Naties in ruime zin kritisch in kaart worden gebracht. De thema’s die in deze reeks aan bod komen, zijn wereldomvattend en spreken iedereen aan die met de hedendaagse maatschappij begaan is: veiligheid, terrorismebestrijding, wapenbeheersing, vredesoperaties, mensenrechten, duurzame ontwikkeling, ontwikkelingssamenwerking, wereldhandel, vluchtelingen, milieu, zee, ruimte, internationaal recht, aids, drugsbestrijding, bevolkingsproblematiek, genderproblematiek, kinderen…
Langs de vuurlijn
De VN en gewapende conflicten Francis Baert, Ann Pauwels en Stefaan Smis (red.)
Bij al deze thema’s zal de rode draad duidelijk zijn, met name het belang van een geïnstitutionaliseerde samenwerking in een geglobaliseerde wereld. Om een zo breed en objectief mogelijk beeld te geven bij ieder van deze thema’s, worden bijdragen gebundeld van VN-specialisten en betrokkenen uit de academische wereld, de overheid en de niet-gouvernementele sector.
INLEIDING
geclassificeerd staat als een niet-gewelddadig conflict maar een lange gewelddadige en conflictueuze geschiedenis kent die gemakkelijk opnieuw kan escaleren, zoals we ook gezien hebben in 2009.12 Tabel 1.
Classificatie van in het boek opgenomen conflicten.
Behandelde conflicten
UCDP 2008
Kosovo
/
3
UNMIK
Minor
4
UNOMIG
Guatemala
/
2
/
Colombia
Minor
4
/
Haïti
/
3
MINUSTAH
Somalië
War
5
AMISOM
Soedan
Minor
5
UNMIS
DRC
Minor
4
MONUC
Nigeria
Unclassified
4
/
Israël
Minor
4
UNTSO, UNDOF en UNIFIL
Oost-Timor
/
Georgië 13
HIIK 2008
2-3
VN-vredesoperatie in 2008
UNMIT
UCDP-data toont aan dat gewapend conflict het meest voorkomt in Azië, op de voet gevolgd door Afrika. In de keuze van de cases is er echter bewust gekozen om een tour du monde te doen en alle continenten aan bod te laten komen. Deze keuze toont echter aan dat de selectie van de cases gebaseerd is op basis van het aantal conflicten en niet zozeer op basis van VN-operaties, aangezien deze hoofdzakelijk in Afrika plaatsvinden. En dit juist om het centrale idee van het boek te ondersteunen: waarom en hoe grijpt de VN in sommige conflicten in (en in andere niet)?
27
4. HAÏTI: DE HAALBAARHEID VAN HET ONHAALBARE
Lode Delputte
Inleiding Zijn hele geschiedenis lang al krijgt Haïti, na de Verenigde Staten (VS) de eerste kolonie in de Nieuwe Wereld die zich aan het moederland onttrok en onafhankelijk werd in 1804, plagen van bijbelse omvang over zich heen. Toen op 12 januari 2010 een aardbeving de hoofdstad Port-au-Prince verwoestte en aan 230.000 mensen het leven kostte, klonken – nog voor de omvang van de catastrofe in al haar schokkende details duidelijk werd – de eerste reacties unisono: “Waarom alweer Haïti?” Prompt welde een amalgaam van déjà vu’s uit de herinnering op: verpauperde menigten die zich op hulpkonvooien storten; ouders en kinderen die heil zoeken in modderkoeken waarvan de buitenwereld het bestaan niet vermoedde; zwaarbewapende jongelui die in pick-ups door de sloppen rijden, vastbesloten hun controle niet uit handen te geven; overstromingen voorts, zoals in 2004, toen orkaan Jeanne de Artiboniterivier tot een stortvloed herschiep die complete wijken van de stad Les Gonaïves verzwond.1 Waarom nog maar eens Haïti? De beelden die meteen na de aardbeving in ons geheugen opflitsten, gingen over humanitair leed, natuurgeweld en wapengekletter. In tweede instantie pas riep de rampspoed misschien diepere, oudere herinneringen op: aan dictatoren als vader en zoon Duvalier, aan mensenrechtenschendende Tonton Macoutes, aan talloze buitenlandse interventies ook: vooral door de VS, die de Haïtianen na het vertrek van de Fransen nu eens voor een dreigende herkolonisator namen, dan weer, afhankelijk van persoonlijke ervaring en politieke mening, voor een laatste strohalm. Met de Verenigde Naties (VN), wier militaire optreden grosso modo in twee hoogtepunten kan worden opgedeeld, 1994 en 2004, is het niet anders. Veel Haïtiaanse burgers vrezen dat de VN een soort gecamoufleerde VS is.2 Of dat de onderliggende, reële inzet van hun tussenkomst weinig zegt over het internationale engagement jegens hun 65
OPGAVE TE COLOMBIA
Tijdslijn 1810: 1814-1819:
1829-1830: 1889-1902: 1903: 1948: 1953-1957: 1958-1974: 1962: 1964:
1984:
1989-1991:
1998:
1999:
2002:
93
De Spaanse kolonie Nieuw Granada verklaart zichzelf onafhankelijk. Plaatselijke royalisten trachten tevergeefs deze kolonie opnieuw onder Spaanse kroon te brengen, waarna Spanje de onafhankelijkheid erkent van de Republiek Colombia. Ecuador en Venezuela scheuren zich van Colombia los. ‘Oorlog van de Duizend Dagen’. Panama scheurt zich los van Colombia, onder aanmoediging van de VS. Moord op Jorge Eliécer Gaitán luidt het begin in van La Violencia. Aan generaal Rojas Pinilla wordt de macht in handen gegeven, waarna deze de orde in de steden weet te herstellen. Onder het in 1957 afgesproken Nationaal Frontarrangement delen de Liberale en Conservatieve Partij de macht. Een groep Colombianen die zich in Cuba schoolde in de revolutionaire strijd keert naar Colombia terug om er ELN op te richten. Colombiaans leger ruimt ‘onafhankelijke republieken’ op; dit bloedbad baart de FARC. Meerdere kleine guerrillagroepen volgen, onder meer als reactie op fraude bij de verkiezingen van 1974. Bilaterale staakt-het-vurenakkoorden ondertekend door (fracties) van verschillende guerrillagroepen en president Belisario Betancourt. De drugmaffia verklaart intussen de oorlog aan de staat Colombia. Demobilisatieakkoorden met guerrillabewegingen (andere dan de FARC) waarna gedemobiliseerden aan de politieke hervorming van het land bijdragen in de Grondwetgevende Vergadering. Aantreden van president Andrés Pastrana, die vredesonderhandelingen wenst te beginnen. Jan Egeland wordt ten persoonlijke titel aangezocht als adviseur. Jan Egeland wordt op verzoek van de Colombiaanse regering door VN- secretaris-generaal Kofi Annan aangesteld als speciaal gezant voor Colombia. Colombiaanse regering staakt de pogingen om met FARC (en ELN) te onderhandelen. Álvaro Uribe wordt verkozen tot president en stelt een door de gewapende groepen te respecteren bestand als voorwaarde voor nieuwe onderhandelingen met die groepen. Milities onder de koepelorganisatie AUC lossen die voorwaarde in en beginnen onderhandelingen over hun demobilisatie.