De redactie JAN WOUTERS (hoofdredacteur), voorzitter Vereniging voor de Verenigde Naties (VVN), gewoon hoogleraar Internationaal Recht en Recht der Internationale Organisaties, directeur Leuven Centre for Global Governance Studies en Instituut voor Internationaal Recht (K.U.Leuven) CEDRIC RYNGAERT (redactiesecretaris), docent Internationaal Recht (K.U.Leuven en Universiteit Utrecht) FRANK MAES, ondervoorzitter VVN, hoofddocent Internationaal Recht (Universiteit Gent) NERI SYBESMA-KNOL, erevoorzitter VVN, emeritus hoogleraar Internationaal Recht (Vrije Universiteit Brussel)
nr. 5
De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens bestaat in 2008 zestig jaar. Er blijven echter nog heel wat uitdagingen voor de internationale bescherming van de mensenrechten, en dat niet alleen in ontwikkelingslanden. Deze monografie, die bijdragen bevat van Vlaamse en Nederlandse experts, maakt een stand van zaken op van de meest actuele brandpunten van de mensenrechten Ze belicht hoe politieke, economische en culturele overwegingen nog steeds worden ingeroepen om de rechten van de mens te beperken, en gaat na in hoeverre die beperkingen gerechtvaardigd zijn. Het voorwoord is geschreven door Professor Marc Bossuyt, voorzitter van het Grondwettelijk hof en oud-voorzitter van de VN-commissie Mensenrechten. Jan Wouters is gewoon hoogleraar internationaal recht en internationale instellingen en directeur van het Leuven Centre for Global Governance Studies en het Instituut voor Internationaal Recht aan de K.U.Leuven. Tevens is hij voorzitter van de Vereniging voor de Verenigde Naties en van de Strategische Adviesraad internationaal Vlaanderen. Cedric Ryngaert is docent internationaal recht aan de K.U. Leuven en de Universiteit Utrecht.
SVEN BISCOP, senior research fellow Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen, professor Europese Veiligheid (Universiteit Gent) VERONIQUE JOOSTEN, assistente Internationaal Recht (Universiteit Antwerpen)
Mensenrechten
RIA HEREMANS, voormalig hoofd van het VN-Informatiecentrum voor België, Nederland, Luxemburg en de EU-instellingen
WERELDVISIE
Jan Wouters en Cedric Ryngaert (red.)
WERELDVISIE
WERELDVISIE Over de reeks Mensenrechten. Actuele brandpunten is de vijfde publicatie in een reeks toegankelijk geschreven boeken waarin de activiteiten van de Verenigde Naties in ruime zin kritisch in kaart worden gebracht. De thema’s die in deze reeks aan bod komen, zijn wereldomvattend en spreken iedereen aan die met de hedendaagse maatschappij begaan is: veiligheid, terrorismebestrijding, wapenbeheersing, vredesoperaties, mensenrechten, duurzame ontwikkeling, ontwikkelingssamenwerking, wereldhandel, vluchtelingen, milieu, zee, ruimte, internationaal recht, aids, drugsbestrijding, bevolkingsproblematiek, genderproblematiek, kinderen…
Mensenrechten Actuele brandpunten Jan Wouters en Cedric Ryngaert (red.)
Bij al deze thema’s zal de rode draad duidelijk zijn, met name het belang van een geïnstitutionaliseerde samenwerking in een geglobaliseerde wereld. Om een zo breed en objectief mogelijk beeld te geven bij ieder van deze thema’s, worden bijdragen gebundeld van VN-specialisten en betrokkenen uit de academische wereld, de overheid en de niet-gouvernementele sector. In 2005 verscheen de eerste publicatie in deze reeks: J. Wouters en C. Ryngaert (red.), De Verenigde Naties: een wereld van verschil? In 2006 verscheen de tweede publicatie in deze reeks: J. Wouters en B. Pattyn (red.), Misdaden tegen de mensheid. In 2007 verscheen de derde publicatie in deze reeks: P. Van Kemseke, België in de veiligheidsraad (1946-2006). In 2007 verscheen de vierde publicatie in deze reeks: C. Ryngaert, Anders globaliseren. Mensenrechten, milieu en internationale handel.
9 789033 471902
J A N W O U T E R S E N CE DR IC RYNG AERT
loosheid een halt toe te roepen. In 1998 ondertekenden 120 staten het Verdrag van Rome tot oprichting van een permanent Internationaal Strafhof, terwijl in datzelfde jaar in verschillende Europese landen procedures werden opgestart tegen de voormalige Chileense dictator Pinochet (wiens ziekte en dood hem uiteindelijk onttrokken aan de gerechtelijke molens). 2008 is daarom ook de tiende verjaardag van zowel de creatie van het Internationaal Strafhof als van het Pinochet-effect, twee verschijnselen die sterke dynamieken teweegbrachten in de bewegingen die de strijd aanbonden tegen de internationale straffeloosheid voor de ernstigste schendingen van de rechten van de mens.
Focus van dit boek Veeleer dan een historische terugblik op de rol van de mensenrechten sinds 1948 te geven, kijkt dit boek naar de brandende actualiteit en de uitdagingen voor de toekomst. Mensenrechtenexperten uit Vlaanderen en Nederland laten hun licht schijnen op actuele uitdagingen en brandpunten waarvoor de mensenrechten zich geplaatst zien, zowel op internationaal als op nationaal vlak. Omdat dit boek de vijfde monografie is in de door de Vereniging voor de Verenigde Naties uitgegeven reeks Wereldvisie, komt in de respectieve bijdragen telkens naar voren hoe de Verenigde Naties en andere internationale instellingen een cruciale rol spelen in de zoektocht naar een adequate respons op deze uitdagingen. De verschillende mensenrechtelijke brandpunten worden bijgevolg telkens in een internationaal institutioneel kader gesitueerd. Men denke daarbij aan de rol van instellingen en organen als de VN-Mensenrechtenraad (voorheen de VN-Commissie voor de Mensenrechten), de Speciale Rapporteurs van de VN, het Derde ComitĂŠ van de Algemene Vergadering van de VN (dat zich bezighoudt met sociale, humanitaire en culturele zaken, met inbegrip van mensenrechten), de VN-Veiligheidsraad, het ambt van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN (UNHCHR), de toezichtsorganen die door specifieke VNmensenrechtenverdragen werden ingesteld (bijvoorbeeld het VrouwenrechtencomitĂŠ), en natuurlijk op regionaal niveau mechanismen als de Hoge Commissaris voor Nationale Minderheden van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Europees Hof van Justitie. Gezien de toenemende internationale consensus over het belang van de rechten van de mens, die leidde tot een zeer ruime bekrachtiging van heel wat universele en regionale mensenrechtenverdragen door tal van staten (het grootste succesverhaal blijft 14
2. CULT UR ELE DIVER SIT E I T E N UNI VE RSE LE MENSEN R EC H T EN
Eva Brems
Hoe maak je een einde aan kindhuwelijken en aan de genitale verminking van meisjes? Kan een overheid wel iets doen voor vrouwenrechten als de samenleving waarover ze regeert doordrongen is van de ongelijkheid van mannen en vrouwen? Als oma met tegenzin naar een rust- en verzorgingstehuis gaat ‘omdat er geen andere optie is’, schenden wij dan haar mensenrechten? Of is dat enkel zo als we in Afrika wonen? Moeten de moslims overtuigd worden om te leren leven met godslasterlijke meningsuitingen? Moeten de rechters in Singapore stoppen met het opleggen van lijfstraffen? En moeten de holebi’s in Congo zo snel mogelijk het recht krijgen om te huwen?
Mensenrechten en universaliteit Mensenrechten zijn per definitie universeel. Om dat te weten, hoef je niet verder te lezen dan de titel van de Universele Verklaring. Ze gelden voor alle mensen, zonder uitzondering. Toen de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de tekst in 1948 goedkeurde, was het de eerste keer dat rechten werden afgekondigd voor de hele wereld. Mensen overal ter wereld doen een beroep op de universele mensenrechten wanneer ze geconfronteerd worden met onrecht en verdrukking. In de loop van de voorbije zestig jaar zijn de mensenrechten uitgegroeid tot een enorm belangrijk gegeven. In een wereld waarin zeer verschillende godsdiensten en ideologieën naast elkaar bestaan, spelen ze de rol van gemeenschappelijk moreel referentiekader. Ook op politiek vlak spelen de mensenrechten een grote rol: de vaststelling dat een bepaald regime de mensenrechten op grove wijze schendt, kan de aanleiding zijn tot internationale sancties, politiek isolement of zelfs interventies. De juridische betekenis van de mensenrechten is wat minder ontwikkeld, maar blijft ook groeien: mensenrechten kunnen in vele landen afgedwongen worden voor de interne rechtscolleges, hetzij omdat ze in de grondwet of de wetten van het land zijn opgenomen, hetzij omdat mensenrech23
6. ‘Lijstjes...! Ze maken ons kapot, mijnheer!’
TER ROR IST ENLIJ S T EN: O O RSP RO NG, FUNCTI E E N S PAN N ING MET DE MENSE NRE CHTE N
Frank Verbruggen
Artikel 8 UVRM Een ieder heeft recht op daadwerkelijke rechtshulp van bevoegde nationale rechterlijke instanties tegen handelingen, welke in strijd zijn met de grondrechten hem toegekend bij Grondwet of wet. Artikel 17 UVRM 1. Een ieder heeft recht op eigendom, hetzij alleen, hetzij tezamen met anderen. 2. Niemand mag willekeurig van zijn eigendom worden beroofd. Artikel 28 UVRM Een ieder heeft recht op het bestaan van een zodanige maatschappelijke en internationale orde, dat de rechten en vrijheden, in deze Verklaring genoemd, daarin ten volle kunnen worden verwezenlijkt.
De rijke terroristensjeik Kende u Osama Bin Laden vóór 11 september 2001? De meeste mensen niet. Journalisten en niet-gespecialiseerde waarnemers leerden hem kennen in de zomer van 1998, na de bijna simultane bomaanslagen tegen de Amerikaanse ambassades in Nairobi (Kenia) en Dar Es Salaam (Tanzania). Er vielen 263 doden en ongeveer 5000 gewonden.1 Bin Laden en zijn Egyptische moslimbroeder Ayman al-Zawahiri hadden eerder in 1998 al een fatwa uitgevaardigd waarin ze het doden van Amerikanen en hun bondgenoten hadden uitgeroepen tot een plicht van moslims. Twee maanden voor de aanslagen had Bin Laden in zijn Afghaanse ballingsoord doodleuk een persconferentie bijeengeroepen waarop hij verklaarde dat Amerikanen gemakkelijke doelwitten waren en dat de journalisten op korte termijn het resultaat zouden zien. De aanslagen maakten hem tot publieke vijand nummer één voor de Verenigde Staten. Het is belangrijk 97
N E R I SY BE SMA - K N O L
Bron: http://www.hrw.org/campaigns/darfur/map.htm.
234