Stress. Tot voor kort wist niemand wat dit betekende. Nu heeft bijna iedereen er last van. Dit boek heeft niet als doel om de zoveelste theorie over stress op de lezer los te laten, maar heeft wel de bedoeling kennis te laten maken met twaalf lichaamsgeoriĂŤnteerde methoden om
Het eerste deel van dit boek bevat algemene beschouwingen over stress. In het tweede gedeelte worden mogelijke technieken beschreven om stress voor kinderen en volwassenen te voorkomen of te verminderen en om de lezer te helpen een juiste balans te vinden in het leven. Naast de definitie van elke techniek, de achtergronden en de indicaties worden de methoden samen met praktische richtlijnen beschreven. Er wordt ook aandacht besteed aan de wetenschappelijke waarde van elke techniek. Daarnaast wordt er bij elke methode verwezen naar mogelijke boeken, opleidingen, websites of DVD’s die nog dieper op de techniek ingaan. Dit boek is bedoeld voor iedereen die stress ervaart. Voor kinesitherapeuten, psychologen, psychomotorische therapeuten, artsen, leraars of pedagogen vormt dit boek een basis van waaruit dieper op de verschillende technieken kan worden ingegaan.
Marijke Van Kampen is professor in de revalidatiewetenschappen en kinesitherapie, deeltijds werkzaam als kinesitherapeut in het UZ Leuven op de dienst Fysische Geneeskunde en Revalidatie en deeltijds hoogleraar revalidatiewetenschappen verbonden aan de Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, K.U.Leuven.
tietherapeute. Zij is werkzaam in het UZ Leuven op de diensten Fysische Geneeskunde en Revalidatie, psychiatrie, gynaecologie, fertiliteit en vrouwelijke seksuele disfuncties en geeft opleiding stressreductie bij klinisch personeel.
9
789033 468872
STRESS
Mirjam Vervaeke is licentiate L.O., psychomotore therapeute, psychotherapeute en relaxa-
Marijke Van Kampen & Mirjam Vervaeke (red.)
stress te reduceren.
Marijke Van Kampen & Mirjam Vervaeke (red.)
STRESS Preventie, reductie en ontspanning. Twaalf methoden
E. Maex M. Probst M. Delbar J. Simons T. Windels F. Stickens M. Somers P. Wichman E. Langford E. Neerinckx J. van Dixhoorn M. Vanormelingen
INLEIDING
Inleiding
Stress wordt meer en meer gezien als een algemene ‘volksziekte’. Een jachtig levensritme, ontevredenheid, prikkelbaarheid, slapeloosheid en een toenemende sociale verantwoordelijkheid zijn typische verschijningsvormen van onze huidige maatschappij. Deze leiden tot stress of hoge spanningsmomenten. Ze kunnen je het gevoel geven dat je de situatie niet meer aankunt. Te veel is te veel! Stress ervaar je hier negatief. Stress kan ook een positieve rol hebben. Een leven zonder stress zou saai zijn. Elke mens moet een zekere mate van stress ervaren, wat leidt tot creativiteit en productiviteit. Uitdagingen in het leven geven stress, maar kunnen achteraf tot enorme voldoening leiden. Stress doet je beter presteren, bijvoorbeeld bij een sportwed-
Figuur 1. Stress en prestatieniveau.
13
Jan van Dixhoorn
RELAXERENDE ADEMTHERAPIE
Relaxerende ademtherapie
‘In het gezelschap van een vriend adem je vrij.’
De ademhaling is een vitale biologische functie, die ook toegankelijk is voor onze bewuste waarneming en tot op zekere hoogte bewust beïnvloedbaar is. Adembeïnvloeding is een van de meest gebruikte middelen om de eigen spanning te regelen en er is een veelheid van manieren om een effect te bereiken. Uit wetenschappelijk onderzoek komt naar voren dat bijvoorbeeld meer met de buik ademen, langzamer of een paar keer juist dieper ademhalen inderdaad gunstige gevolgen kan hebben voor de psychische of fysieke spanningstoestand en klachten kan doen afnemen. Dergelijke vormen van ademregulatie vinden dan ook een plaats in de alledaagse cultuur én in de professionele toepassing van relaxatie door de ademhaling. Veel relaxatiemethoden benutten dergelijke instructies voor het ademen. Aan de andere kant is het ademen een functie van het levende organisme die de actuele toestand van het individu weerspiegelt. In wetenschappelijk onderzoek wordt registratie van het ademen vooral gebruikt om veranderingen in spanning vast te leggen. In die hoedanigheid is bewuste beïnvloeding van het ademen dus nadelig, want het verstoort de betekenis van de ademmeting. Een ander bezwaar tegen ademregulatie is dat de precieze manier waarop men tracht te ademen, niet hoeft te kloppen met wat werkelijk gunstig is voor het organisme. Er bestaan veel ideeën over ‘goed ademen’, maar weinig zekerheid. Zo denkt men dat buikademhaling beter is, terwijl in feite een functionele ademhaling de gehele romp beweegt, inclusief de borst en de rug. Een van de kenmerken van een natuurlijke ademhaling is dat ze wisselvallig en veranderlijk is en zich aanpast aan de situatie van het moment. Deze variabiliteit en flexibiliteit stellen het ademen in staat het organisme te ondersteunen bij elke vorm van gedrag. Daarentegen is iedereen die bewust ademt, geneigd om regelmatig en vrij diep te gaan ademen. Met andere woorden: het bewust regelen van de ademhaling mag op zijn tijd zinvol zijn, maar het is even belangrijk om de adem niet te regelen en vanzelf te laten gaan.
27
Mirjam Vervaeke
MIND-BODYTHERAPIE
Mind-bodytherapie
‘Je besteedt beter je tijd door driehonderd keer per dag even stil te staan bij een relaxatieresponstechniek, dan dezelfde tijd te besteden aan het zich opjagen en piekeren.’
De mind-bodytherapie vertrekt van de veronderstelling dat een menselijke persoon zijn lichaam is en niet louter een lichaam heeft. Dualistische begrippen worden vermeden. Men gaat ervan uit dat de manier waarop wij in ons lichaam zitten, veel meer reveleert over hoe we als mens functioneren dan we door bewuste zelfreflectie op het spoor kunnen komen. Stress is typisch een fenomeen dat zowel psychische als lichamelijke componenten omvat. Stress uit zich altijd op een of andere manier via het lichaam. Het is dan ook belangrijk dat we via het lichaam aan deze problematiek kunnen werken. Stress duikt op bij traumatiserende ervaringen of als mensen het gevoel krijgen dat ze de normale controle over hun situatie verliezen. Hierbij enkele voorbeelden uit de medische sfeer. – Als een vrouw opgenomen wordt met een risicozwangerschap, dan is het opmerkelijk hoe de angst, de onzekerheid en het gevoel van controleverlies lichamelijke spanningen met zich meebrengen. Deze vrouwen hebben heel veel baat bij psychologische begeleiding en bij het leren van een ‘relaxatierespons’. – Voor een zware oncologische ingreep gebeurt het vaak dat patiënten in paniek geraken. Het is belangrijk dat hun op dat ogenblik technieken worden aangereikt om de angst onder controle te krijgen, waardoor ze zich op een rustigere manier aan de ingreep kunnen overgeven. Binnen de hightechgeneeskunde mag de psychologische ondersteuning niet meer ontbreken. De artsen-specialisten behandelen fysieke problemen maar staan soms te weinig stil bij emotionele stressfactoren. De mind-bodytherapie helpt de patiënt om zich te ontspannen, zijn emoties te uiten en negatieve denkpatronen te doorbreken. Door het aanleren van relaxatieresponstechnieken voelen de patiënten zich rustiger, ondanks de soms moeilijke situatie waarin ze zich bevinden.
103
De methode van Sherborne en van Kiphard zijn minder verspreide, maar daarom niet minder goede methodieken.
Figuur 12.5. Sherbornerelax en Sherbornerol.
RELAXATIE BIJ KINDEREN
12.4.2.4 De methode van Sherborne en van Kiphard
157