nose en therapie te bespreken. Dit boek focust zich op klinische gegevens met onmiddellijke waarde in de praktijk van de eerstelijnszorg, maar het ontbreekt niet aan literatuur voor diegenen die zich in één of meerdere aspecten willen verdiepen. Waar toepasselijk gaat de auteur dieper in op de gegevens van recente wetenschappelijke ontwikkelingen.
Symptomen en ziekten in verband met de urinaire organen komen vaak voor en consultaties in de eerstelijnszorg voor klachten in verband met de urinewegen zijn frequent. Sommige urologische behandelingen, zoals sondage, worden dagelijks toegepast door medici en paramedici. De urologische inbreng in vele gebieden van de geneeskunde is niet gering.
De urologie is traditioneel een chirurgische specialiteit. Hoewel de heelkunde nog steeds een belangrijke plaats in de therapie inneemt, hebben reëducatie, farmacologische therapie, instrumentele derivatie e.a., aan belang gewonnen. Toch is de urologische chirurgie erg gevarieerd en dikwijls zeer inventief. Ook dit aspect wordt in dit boek benaderd.
JEAN-JACQUES WYNDAELE is gewoon hoogleraar urologie aan de Universiteit Antwerpen en Diensthoofd Urologie van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Hij is erkend uroloog en erkend revalidatiearts.
9
789033 476372
Jean-Jacques Wyndaele • Urologie
Urologie heeft tot doel de meest voorkomende urologische afwijkingen, hun diag-
Jean-Jacques Wyndaele
Urologie
12.
Blaassondage
Hier worden de principes en regels voor kunstmatige lediging van de blaas besproken. Sonden en katheters worden daarbuiten ook gebruikt als nefrostomie, pyelostomie, ureterostomie, voor de behandeling van obstructie op de afvloei van de ureter (met bijvoorbeeld een varkensstaartkatheter). Blaassondage is het kunstmatig ledigen van de blaas langs een sonde die transurethraal (verblijfssonde) of suprapubisch (suprapubische katheter) in de blaas aanwezig blijft voor meerdere dagen, ofwel door verschillende keren per dag te sonderen met telkens het verwijderen van de sonde (intermittent sonderen). Blaasdrainage is nodig indien de patiĂŤnt zelf niet meer kan instaan voor een normale blaaslediging: omdat er een stoornis is van de willekeurige regeling van de mictie (bijvoorbeeld: een letsel van het centrale zenuwstelsel of medulla), omdat er een disfunctie is van de mictie zelf (bijvoorbeeld: detrusorspierafwijking, perifeer neurogeen lijden), ofwel omdat er een letsel is van de blaas of de urethra die een blaasdrainage nodig maakt (bijvoorbeeld: een prostaatvergroting, een trauma van blaas of urethra, na chirurgische ingrepen op het lagere urinaire systeem).
12.1
Verblijfssonde
Een verblijfssonde wordt het meest frequent toegepast als blaasdrainage, hetzij tijdelijk, hetzij chronisch. Het type sonde is belangrijk. Het kaliber van de verblijfssonde dient breed genoeg te zijn om een vlotte afvloei van urine en eventueel fibrine of etter uit de blaas toe te laten. De sonde mag niet te breed zijn om het afstoppen van het urinekanaal aan de para-urethrale klieren te voorkomen, wat stagnatie van de secretie en infectie kan veroorzaken. Sonden met een breed kaliber kunnen soms geĂŻndiceerd zijn bij specifieke omstandigheden, zoals macroscopische hematurie met klonters. Meestal wordt Ch 14 of Ch 16 gebruikt (1 Ch = 0,3 mm). Het meest gebruikte type is de Foleykatheter met rechte top (figuur 12.1). Het gebruik van een sonde met omgebogen top volgens Tiemann wordt soms aanbevolen bij mannen, vooral als de sondage minder vlot gaat en er prostaathypertrofie is. De openingen
101
EMBRYOLOGIE, ANATOMIE EN FYSIOLOGIE VAN DE URINEWEGEN
C1
Pronephros met primaire urineleider; dit deel is al verdwenen (in stippellijn) wanneer het metanephros verschijnt T1 Cloacale membraan
Mesonephros met mesonefrotische buisjes Kanaal van Wolff
Allantoïs Cloacale streek Primitieve darm Kanaal van Wolff
Mesonephros met mesonefrotische buisjes
Ureterale divertikel
L1
Metanephros
Figuur 1.1. Aanleg van de ureter en verschillende soorten embryonale nieren.
Bij ontdubbelde ureters zal hun uitmonding in de blaas kort bij elkaar liggen. In zo’n geval zal de eerst ontwikkelde ureter craniaal uitmonden en het onderste deel van de nier draineren, de laatst ontwikkelde ureter vice versa (met andere woorden: dubbele ureters kruisen meestal). Liggen de twee zijkanalen erg ver uit elkaar, dan kan een ectopische uitmonding ontstaan, kort bij de blaashals of in de urethra. Een dergelijke ectopische uitmonding kan ook ontstaan bij slechts één ureter. Ontwikkelt een zijkanaaltje niet, dan kan er slechts één nier bestaan en een hemitrigonum in de blaas.
18
UROLOGISCHE PATHOLOGIEËN
Tabel 17.1.
Karakteristieken van diverse vormen van stenen (X-straaldiffractieanalyse).
Minerale benaming
Chemische benaming
Samenstelling
%tot.
Beeldvorming-opaak
Hardheid
Aspect
1. Whewelliet
Ca oxalaat monohydraat
CaC2O4.H2O
82,6
ja
+ (+)
grijsgeel-hobbelig + ‘navel’
2. Weddeliet
Ca oxalaat dihydraat
CaC2O4.2H2O
59,1
ja
(+)
geel-stekelig (kristallen)
3. Apatiet Brushiet Whitlockiet –
Calciumwaterstoffosfaat Calciumwaterstoffosfaat Tricalciumfosfaat Octacalciumfosfaat
Ca5(PO4)3(OH) CaHPO4.2H2O Ca3(PO4)2 Ca8H2(PO4)6.5H2O
27,8 zeldzaam zeldzaam zeldzaam
ja ja ja ja
+ + + +
geelwit-glad
4. – – – –
Urinezuur, puur Urinezuur, dihydraat Monosodium uraat Ammonium uraat
C5H4N4O3 C4N4N4O3.2H2O NaC5H4N4O3.H2O NH4C5H3N4O3.H2O
18,9 0,9 zeldzaam zeldzaam
neen neen neen neen
+
klein, geel-rood
5. Struviet Newberiet
Magnesiumammoniumfosfaat Magnesiumammoniumfosfaat
MgNH4PO4.6H2O MgHPO4.3H2O
9 zeldzaam
weinig weinig
(+) (+)
wit-hobbelig
6. –
Cystine
S2C6H12N2O4
0,3
weinig
+++
bruine honing
Tabel 17.2.
+ +
Metabole exploratie bij patiënten met recidiverende lithiase.
Gevraagde test Urinair volume 24 u urine calcium 24 u urine fosfaat 24 u urine oxalaat 24 u urine urinezuur 24 u urine natrium 24 u urine citraat 24 u urine creatinine 24 u urine magnesium Serum creatinine Serum calcium Serum natrium Serum kalium Serum chloor Serum HCO3Urineanalyse + pH Cystinescreening Urinecultuur PTH-bepaling
Dag 1
2
3
z z z z z z z z z z z z z z z z z z
z z z z z z z z z
z z z z z z z z z { { { { { z z { {
z z
{ (open cirkels): wijzen op een optionele test, uit te voeren indien de vorige resultaten abnormaal waren.
144