Royals & Rebels – Britse mode

Voorwoord

Het Britse leven heeft door de jaren heen een belangrijke impact op de westerse modegeschiedenis gehad. Grote ontwerpers lieten zich inspireren door ‘het Britse gevoel’. Denk aan ontwerpen die zijn gebaseerd op typisch Britse sportkleding of aan de mantelpakken die Coco Chanel ontwierp in Engels tweed. Zij leerde ze kennen toen ze in Schotland uit vissen ging met haar geliefde du jour, de 2nd Duke of Westminster. Ook de garderobes van de Britse Royals worden al eeuwenlang bewonderd. Van de kleding van Prins Edward en zijn levensgezel Wallis Simpson, de garderobes van Lady Diana en wijlen Koningin Elizabeth II tot de kledingvoorkeuren van Kate Middleton en Meghan Markle. Ook de populaire cultuur telt talloze Britse stijliconen, onder wie Lord Byron, Oscar Wilde, The Beatles, The Rolling Stones, Twiggy, Spice Girls en de twee Davids: Bowie en Beckham. Een meer recent stijlicoon is Harry Styles, die het kleedgedrag van millennials en Gen Z sterk beïnvloedt. Door de sterke connectie tussen Britse mode en muziek is het alsof elk modetijdperk in ons collectieve geheugen vergezeld wordt door een populair Engels liedje, denk aan The Who, Marianne Faithfull, Sex Pistols, Dusty Springfield, Duran Duran, Spice Girls of Harry Styles. Wij hopen met deze tentoonstelling en publicatie de liefhebber van alles wat Brits is te kunnen verblijden.

In het jaar van de kroning van koning Charles III pakt Kunstmuseum Den Haag groots uit met de tentoonstelling ‘Royals & Rebels–British Fashion’. Een deel van de tentoonstelling bestaat uit eigen collectie: van achttiende-eeuwse mode tot modern, onze modecollectie heeft het in huis. De rode draad door de tentoonstelling vormt het werk van Vivienne Westwood, de Britse ontwerpster die altijd voor de troepen uit liep. Van punk tot klimaatactivist, haar werk was altijd interessant, maatschappelijk betrokken en betekenisvol. Juist omdat zij heden en verleden zo goed met elkaar wist te verbinden, brengen wij in deze tentoonstelling een eerbetoon aan haar oeuvre. Kunstmuseum Den Haag heeft vaak met haar en haar team samengewerkt en het verheugt ons zeer dat dit ook bij deze tentoonstelling het geval is. Hiervoor danken wij Vivienne Westwood in gedachten, maar ook haar echtgenoot Andreas Kronthaler en zijn team, onder wie Dolce Cioffo en Eleanor Boyce, met wie wij zeer intensief en plezierig hebben samengewerkt. Met deze tentoonstelling willen wij een waardig eerbetoon brengen aan Dame Vivienne Westwood.

De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met velen. Ik wil graag mijn grote erkentelijkheid uitspreken aan onze bruikleengevers: Modemuseum Hasselt, verschillende particuliere bruikleengevers, Koningin Máxima, The Princess Diana Museum / The Princess and The Platypus Foundation, Lee Price Collection, en vele ontwerpers die hun stukken uitleenden: Bora Aksu, Victoria Beckham, Matty Bovan, Dior Héritage, Givenchy, Libertine, Maison Margiela, Gareth Pugh, Simone Rocha, Marine Serre en Robert Wun. Daarnaast ben ik Nationale-Nederlanden zeer erkentelijk voor hun steun aan de tentoonstelling en hun bijzondere ondersteuning die de bruikleen van de kleding van Prinses Diana mogelijk maakte, evenals de Nederlandse Kostuumvereniging en de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting voor hun bijdrage aan de tentoonstelling en catalogus.

Waanders Uitgevers geeft deze fraaie publicatie uit, waarvoor ik mijn dank uitspreek aan Marloes Waanders en Loes Claessens voor het ontwerp. Maarten Spruyt nam de art direction van de tentoonstelling voor zijn rekening en zorgde samen met Felipe Gonzalez Cabezas voor een prachtige vormgeving. Concept en tentoonstelling zijn uitgevoerd door onze conservator mode, Madelief Hohé, met steun van Daniel Koep en Esther van der Minne van de afdeling tentoonstellingen. De nodige restauraties werden gedaan door César Rodriguez Salinas, restaurator van Kunstmuseum Den Haag, gesteund door Bina Sheombar. De mannequinage werd verzorgd door het team van de modeafdeling van het museum onder leiding van Tirza Westland. De collectie fotografie in deze catalogus werd in Kunstmuseum Den Haag uitgevoerd door Alice de Groot, in een art direction waardoor u zich in hartje Londen waant.

Benno Tempel directeur

Britse Mode Een introductie Madelief Hohé

BRITS IN DE MODE

Vivienne Westwood, Alexander McQueen, Stella McCartney, maar ook de maatkleding van Savile Row, de Britse kostschooluniformen, de Schotse ruit, sportkleding, de kleding van de Britse Royal Family, de hoeden van Philip Treacy en Stephen Jones … De Engelsen hebben hun stempel stevig weten te drukken op de modegeschiedenis. Dit was al zo in de achttiende eeuw, toen er sprake was van een ware Anglomanie. Rijtuigen, tuinontwerpen, dineren, japonnen, mannen- en kinderkleding: alles moest opeens ‘à l’anglaise’. Naast de mode uit Frankrijk, was de Engelse mode in opkomst in een tijd waarin natuurlijkheid en buiten-zijn een belangrijke rol speelden in het verlichte denken. De ‘robe à la française’ kreeg stevige concurrentie van de ‘robe à l’anglaise’. Hier in Nederland wisten wij zoals altijd te polderen en kozen wij the best of both worlds: zowel de Franse als Engelse mode werd met verve gevolgd. Dit is bijvoorbeeld zichtbaar in de Engelse hofmantua’s die in Nederland wél werden gedragen, maar in Frankrijk in het geheel niet. Een ander voorbeeld is de grote belangstelling in de internationale mode voor ‘redingotes’, de op rijkleding gebaseerde mantelvormige japonnen die eind achttiende eeuw in de mode kwamen en door vrouwen gedragen werden tijdens het wandelen. Een activiteit die in de tijd van de zusjes Brontë, begin negentiende eeuw, nieuw en modern was.

BRITS ONTWERP

De Britse mode drukte misschien wel haar belangrijkste stempel in de negentiende eeuw op de mannenmode met haar sobere maar uiterst gedistingeerde maatkleding van de kleermakers in Londen. Na de Franse Revolutie was het over en uit met de kleurrijke mode voor mannen, waarbij Frankrijk voortdurend de toon had gezet. De Engelse kleermakers werden steeds invloedrijker in het internationale westerse modebeeld. Londen werd een belangrijk centrum voor maatkleding. In Nederland is de perfecte maatkleding van de baronnen van Twickel, grotendeels gemaakt in Londen, een duidelijke getuigenis van deze invloed. De negentiende eeuw was ook de tijd dat de eerste couturier zijn handtekening in een kledingstuk zette: Charles Frederick Worth, een Engelsman die naam maakte in Parijs en het beroep ‘couturier’ vormgaf op geheel eigen wijze: flamboyant en met een impact tot ver over de Franse grenzen, geholpen door de nieuwe mogelijkheden die stoomtreinen en -boten boden aan de mode-industrie, en met volle aandacht van de Europese hoven en nieuwe rijken uit het jonge Amerika. Handig was uiteraard dat hij als Engelsman in Parijs makkelijk kon communiceren met deze welgestelde Amerikanen.

Andere Britten volgden Worths voorbeeld en maakten naam in Parijs en Londen: Edward Molyneux, van wie het Kunstmuseum Den Haag een zeer omvangrijke collectie bezit, maar ook Charles Creed, en later in de twintigste eeuw ten tijde van ‘Swinging London’ in de sixties ontwerpers als Mary Quant, Biba, Mr Fish en Paul Smith, vanaf de jaren zeventig opgevolgd door hun opstandige, anarchistische en baanbrekende collega’s Vivienne Westwood, Katharine Hamnett en Zandra

Rhodes. De latere generaties Britse ontwerpers leverden grote namen als Alexander McQueen, John Galliano, Stella McCartney, Phoebe Philo, Sarah Burton, Wales Bonner, Mary Katrantzou, Simone Rocha en niet te vergeten ex-Spice Girl Victoria Beckham. Tot de jongere generatie behoren invloedrijke jonge ontwerpers als Bora Aksu, Gareth Pugh, Harris Reed, Matty Bovan, Robert Wun en Charles Jeffrey Loverboy.

INVLOED VAN DE ROYALS

Daarnaast hebben diverse aspecten van het Britse leven een belangrijke impact op de westerse modegeschiedenis gehad. Dat betekent dat ‘het Britse gevoel’ ook een belangrijke rol speelt in het werk van meerdere ontwerpers van verschillende nationaliteit, zonder dat zij zelf de Britse nationaliteit hebben. Ook werk van verschillende van deze ontwerpers maakt deel uit van deze tentoonstelling. De typisch Britse vormen van sportkleding, die al in de negentiende eeuw in Engeland invloedrijk waren, speken nog steeds tot de verbeelding in collecties van bijvoorbeeld de Amerikaanse ontwerpers Thom Browne en Ralph Lauren. Eerder al ontwierp Coco Chanel haar mantelpakken in Engelse tweed, geïnspireerd door het Engelse landleven dat zij leerde kennen via haar geliefde van dat moment, de 2e hertog van Westminster. De Britse royals zelf mogen zich bovendien al decennia verheugen in grote belangstelling voor hun garderobes. Dit gold niet alleen voor de kleding van Prins Edward en zijn levensgezel Wallis Simpson, maar uiteraard ook voor Lady Diana, Koningin Elizabeth II en tegenwoordig voor de garderobes van Kate Middleton en Meghan Markle. Uit de wereld van de populaire cultuur zijn talloze Britse stijliconen te noemen, denk aan de Beatles, Rolling Stones, David Beckham en Harry Styles. Deze laatstgenoemde zanger beinvloedt sterk het kleedgedrag van millenials en Gen Z en maakte onder ander via TikTok van parelkettingen, Peter Pan-kraagjes, nagellak en jurken voor mannen hot mode-items.

Koningin Elizabeth II tijdens werkbezoek in Londen, 2018

DRIE THEMA’S

Het Britse leven speelt zich al eeuwen af in wat twee aparte werelden lijken, in elk geval qua kleedgedrag: in de stad en in het vrije buitenleven, de country. Daarom wordt deze tweedeling ook in de tentoonstelling en catalogus gehanteerd. Hierbij is aandacht voor ‘In the City’, tegenover ‘In the Country’. In de eerste groep vallen de typisch Engelse kledingstukken als bloemetjesjurken, vestjes, parelkettingen, gespiegeld naar de Britse koninklijke familie. Maar ook de maatpakken, tweed mantelpakken, pied-de-poule outfits, regenkleding, Aesthetic dress en avondkleding vallen in deze categorie. ‘The Country’ vraagt om een heel andere garderobe, geschikt voor ‘buiten’: tweeds, redingotes en mantelpakken (‘tailor mades’) om te wandelen, en natuurlijk kleding voor sport en spel buiten. Denk hierbij aan gebreide kleding als sweaters, pullovers, tennisjasjes van jersey, sportensembles in tweedstof, en rijkleding of jachtensembles. Al deze kleding associeerde men met het begerenswaardige Britse ‘buitenleven’, dat tot de verbeelding blíjft spreken, en van tijd tot tijd steeds weer terug komt in de mode.

Het derde thema in deze tentoonstelling en catalogus is ‘Royals & Rebels’. Hiermee wordt in de eerste plaats verwezen naar de voor Groot-Brittanië zo kenmerkende fascinatie, maar ook haat-liefde verhouding met het Britse Koninklijk Huis. Dit wordt gecombineerd met de vele ‘rebels’ die Groot-Brittanië rijk is. Niet alleen binnen de koninklijke familie, denk aan rebel en mode-icoon Lady Diana, maar ook de rebellen van Swinging London, de punks, de skinheads en hooligans die Engeland kenmerken, en recalcitrante ontwerpers als Vivienne Westwood, Alexander McQueen, John Galliano of van de jongere generatie Matty Bovan en Charles Jeffrey Loverboy. Deze laatstgenoemde ontwerper is een Schot en verwerkt in zijn (genderneutrale) creaties veel ‘tartans’, ofwel Schotse ruiten. De combinatie van Schotse ruiten en rebellie kent een lange traditie, en is dan ook een belangrijk onderwerp binnen het thema ‘Royals & Rebels’.

MOMENTUM

We begonnen met werken aan deze tentoonstelling in een tijd dat de Netflix-serie ‘The Crown’ zorgde voor hernieuwde belangstelling voor de rijke kledingtraditie van Groot-Brittannië. Sindsdien overleed koningin Elizabeth II, ontviel ons Dame Vivienne Westwood, evenals ontwerpster Mary Quant. De kroning van Charles III op 6 mei 2023 zorgde voor nog meer belangstelling voor Britse tradities en Britse kleding en mode. Tegelijk wisten verschillende schandalen aan het Britse hof de gemoederen danig bezig te houden en rijst keer op keer de vraag wat de relevantie van dit instituut nog is in deze tijd. Ook wordt steeds kritischer gekeken naar het koloniale verleden van Groot-Brittannië en de Commonwealth. De tentoonstelling Britse Mode – Royals & Rebels komt hiermee op een interessant moment, waarop het onderwerp volop in de belangstelling staat. Punk is weer helemaal terug van weggeweest, omdat jongeren in deze tijd veel hebben om tegen te ageren in de maatschappij.

Het overlijden van Dame Vivienne Westwood zorgde bovendien voor een stroom aan commentaren van collega-ontwerpers, die stuk voor stuk haar relevantie en blijvende invloed op de modegeschiedenis benadrukten. Om deze reden vormt het werk van Vivienne Westwood, die altijd verleden met heden en toekomst combineerde, een rode draad door deze tentoonstelling: ‘a tribute to Vivienne Westwood’. Haar werk en dat van andere moderne (Britse) ontwerpers brengt interessante spiegelingen teweeg met onze museale collectie. Omdat, zoals Westwood zelf zei: ‘You need to study and copy the past to create the present’. En ‘future’ kunnen we daar ook aan toevoegen.

Vivienne Westwood na de show van de collectie ‘Wake Up Cave Girl’, najaar 2007-2008

In the City

Robe à l’anglaise (vermaakt uit oudere robe à la française), ca. 1790-1794, zijde (rugzijde)

Robe à l’anglaise (vermaakt uit oudere robe à la française), ca. 1790-1794, zijde; Robe ajustée, ca. 1765-1775, zijde, authentieke strikken in roze zijde met kant toegevoegd; Robe à la française, ca. 1760-1770, zijde; Theeservies in Wedgwood-stijl, Engeland, Staffordshire, 18501875; Tafel, Frankrijk, circa 1770-1780; Stoel, Nederland, 1800-1900

→ Frac, ca. 1775-1800, zijde; Frac, ca. 1790, linnen, bedrukt; Stoel, Nederland, 1800-1900

Robe à l’anglaise (vermaakt uit model ca. 1785), ca. 1790-1795, zijde (rugzijde)

Robe ajustée, ca. 1730-1750, zijde; Robe à l'anglaise (vermaakt uit oudere japon), ca. 1790-1794, zijde

Frac, ca. 1790, linnen, bedrukt; Vest, bedrukt met neo-klassieke motieven, ca. 18001810, katoen

Charles Knight naar Thomas Stothard, ‘The Landlord’s Family’, Londen 1792, ets op papier, 60,8 x 45,5 cm, Rijksmuseum Amsterdam

Detail binnenzijde jas p. 19 met label Vivienne Westwood met haar portret gefotografeerd door Inez & Vinoodh (1994)

→ Vivienne Westwood, Jas, katoen bedrukt in toile de Jouy naar ontwerp Westwood, collectie ‘Les Femmes’, voorjaar 1996

Robe à l’anglaise (vermaakt uit model ca. 1785), ca. 1790-1795, zijde; Habit à la française, Verenigd-Koninkrijk ca. 1753-1754, wol, zijde, metaal; Robe à la française, ca. 17601770, zijde

→ Habit à la française, VerenigdKoninkrijk ca. 1753-1754, wol, zijde, metaal