DENKEN ALS
ANDRÉ RIEU
JOHAN NEBBELING
T O P O N D E R N E M E R S
Eerste druk april 2018 Uitgeverij Haystack Postbus 308 5300 AH Zaltbommel 0418-680180 www.haystack.nl needle@haystack.nl Auteur: Johan Nebbeling Corrector: Carolien van der Ven Vormgeving: Studio Haystack Illustratie: Miguel Angel Opmaak: Debbie Brok ISBN: 9789461262691 | NUR 800, 660, 661 © 2018 Johan Nebbeling Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaardt schrijver noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.
INHOUD Timeline André Rieu
6
VOORWOORD
15
LES 1 • Durf te dromen en droom groots
20
Geen house maar Strauss
21
Groot, groter, groots
26
LES 2 • Werk hard en neem genoegen met weinig om je doel te bereiken
40
Sombere snobs
41
Geboren voor de muziek
46
LES 3 • Houd vol en zet door, ook als je einddoel verder weg is dan ooit
52
Een gedegen opleiding
53
De ontdekking van de lol
57
Doe-het-zelvers in de muziek
62
LES 4 • Luister goed naar anderen, maar trek je eigen plan
68
De vader en de zoon
69
Parallellen
72
Een zwarte schaduw
74
LES 5 • Geloof in jezelf en vertrouw op je eigen kracht
78
Zakelijk talent
79
Zelf doen
81
Een eigen orkest
83
LES 6 • Houd zelf de controle, door zoveel mogelijk in eigen hand te houden
86
Groot en toch zo gewoon
87
Een miljoenenbedrijf uit het niets
93
LES 7 • Maak van je medewerkers je familie en behandel hen ook zo
104
Het familiebedrijf Rieu
105
Eén grote familie
112
LES 8 • Bereid je goed voor en neem gecalculeerde risico’s
122
Rieu goes international
123
Op tournee
124
Voorbereiding
130
Marketing
135
Repertoire
137
LES 9 • Durf buiten bestaande paden te denken en tegen de stroom in te roeien Het fenomeen
140 141
De lessen van André Rieu
148
Bronnen
154
Over de auteur
159
Lees in dezelfde serie
160
TIMELINE ANDRÉ RIEU 1949 AndrÊ Rieu wordt op 1 oktober in Maastricht geboren als derde kind in een gezin dat in het teken staat van klassieke muziek
1954 Als hij vijf jaar oud is, besluiten zijn ouders dat Rieu viool gaat spelen. Hij krijgt ook pianoles, blokfluitles en hoboles en zingt, samen met zijn jongere broer Robert, jarenlang in het Maastrichtse jongenskoor Sint Servaas
1961-1967 Stedelijk lyceum Maastricht
1968-1973 Conservatorium Luik en Maastricht
1974-1977 Conservatorium Brussel, Premier Prix
1975 Huwelijk met zijn grote liefde Marjorie Kochmann. Ze krijgen samen twee zonen
1978 Hij wordt tweede violist in het Limburgs Symfonie Orkest, het orkest van zijn vader. Daarnaast speelt hij in het salonorkest I Glissandi, waar hij de artistieke leiding op zich neemt. Hij kiest direct een nieuwe, meer aansprekende en commerciële naam: het Maastrichts Salon Orkest
1979 Eerste van legendarische lunchconcerten Hieringe biete op Aswoensdag – de dag na carnaval – maakt van het MSO een bekende naam in Maastricht en daarbuiten. Met het MSO op tournee in Nederland, België en Duitsland
1982 Van Rendez Vous – het eerste album van MSO en gefinancierd met leningen – is de eerste oplage van duizend exemplaren in enkele dagen uitverkocht
1983 Zijn uitvoering van Tosseli’s serenade met een meezingende nachtegaal is een grote hit in België
1987 Het MSO legt zich toe op de wals, breidt uit van vijf naar dertien musici en hernoemt zich tot Johann Strauss Orkest. Oprichting André Rieu Productions
1988 Eerste succes voor JSO: vijftien nieuwsjaarconcerten in Nederland, België, Luxemburg en Duitsland
1994 Uitvoering Sjostakovitsj’ Tweede Wals staat 30 weken in de Mega Top 50
1995 Optreden in de rust van het Champignons League duel tussen Ajax en Bayern München in het Olympisch Stadion betekent definitieve nationale en internationale doorbraak van André Rieu. Album Strauss & Co is een groot nationaal succes en wordt ook in Duitsland een Top 5 hit. Goud en platina
1996 Eerste World Music Award Monte Carlo (naast Michael Jackson en Diana Ross). Oprichting André Rieu Productions Holding BV. Alle aandelen in handen van André Rieu en Marjorie Rieu-Kochmann
1998 Rieu koopt voor 2,2 miljoen euro een Stradivarius-viool uit 1667 die hij later zal inruilen voor een – beter klinkend – exemplaar uit 1732
2001 Bouw van een eigen studio in Amby (bij Maastricht), voor cd en dvd-opnamen
2002 Jongste zoon Pierre treedt toe tot het familiebedrijf André Rieu Productions. André Rieu wordt benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw
2003 Eerste (succesvolle) tournee in Japan, met zeventien concerten in elf steden
2005 Eerste openluchtconcert op het Vrijthof in Maastricht, begin van een jaarlijks terugkerende traditie
2006 JSO geeft concert in Schloss Schönbrunn in Wenen. Tournee met concerten in 25 steden in de VS en Canada. Opening eigen kantoor in New York
2007 Rieu laat als decor voor zijn optredens een replica van Schloss Schönbrunn in Wenen nabouwen als decor van zijn World Stadium Tour. Het is met een lengte van 150 meter het grootste verplaatsbare podium ter wereld. Op 14 en 15 december heeft de Canadese stad Toronto de primeur
2008 Talloze internationale concerttournees, waaronder een zeer succesvolle in Australië. Hij verkoopt er twee miljoen cd’s en dvd’s en trekt met zijn concerten bijna 300.000 bezoekers. Rieu staat als enige klassieke artiest in de top tien van de prestigieuze Pollstar lijst van de bestverkopende tours wereldwijd, net onder Madonna en The Police.
In Maastricht krijgen hij en zijn JSO de Eremedaille in Goud uit handen van burgemeester Leers, de hoogste onderscheiding van de stad. Vooral tijdens de tour in Australië lopen de kosten van het vervoeren en opbouwen van het decor van Schloss Schönbrunn zo hoog op (de opbouw vraagt 500 mensen) dat André Rieu Productions er financieel bijna aan onderdoor gaat. Een faillissement kan ternauwernood worden voorkomen met miljoenenlening van 15 miljoen euro door Rabobank, waarvoor Rieu vrijwel al zijn rechten in onderpand geeft
2009 André Rieu staat in 2009 op de zesde plaats op de Amerikaanse Billboard-lijst van meest succesvolle internationale tours, boven artiesten als Beyoncé, Metallica en Britney Spears. Financieel komt hij er weer bovenop door kostenbesparingen in zijn organisatie en de verkoop van dure decors
2010 Concerttour in Mexico, tournees door Zuid-Afrika, VS, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Voor zijn werk ontvangt hij de Europese cultuurprijs Medaille Charlemagne .Tegen het eind van het jaar wordt Rieu ziek (virusinfectie) en zegt concerten af
2011 Concerttours door Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Denemarken, Zuid-Afrika, Ierland, Groot-Brittannië, Australië en Nieuw-Zeeland. Uitvoering van door Sir Antohny Hopkins gecomponeerd muziekstuk And the Waltz goes on op het Vrijthof. Zijn album Moonlight Serenade wordt gekozen als ‘Album of the Year’ bij de Britse Classic Brit Awards. Het jaar erop valt And the Waltz goes on dezelfde eer ten deel
2012 Dertig concerten in Brazilië trekken in totaal 180.000 bezoekers. Rieu staat op kop in de ranglijst van Billboard Magazine’ Hot Tours. In datzelfde jaar moet hij echter ook concerten afzeggen wegens een burn-out
2013 Kroningsconcert op 30 april op Museumplein in Amsterdam in het bijzijn van de koninklijke familie met uitvoering van door Rieu gecomponeerde Coronation Waltz. Concerten in Brazilië en Mexico en tal van andere landen, waaronder Turkije
2014 Rieu haalt de wereldpers met de wals ‘Love in Venice’ die hij als huwelijksgeschenk componeert voor George Clooney. Concerten in Taiwan, China en Singapore. Rieu viert zijn 65e verjaardag in zijn eigen studio in Amby bij Maastricht in het bijzijn van al zijn medewerkers en de burgemeester van Maastricht
2015 Concerttours in Europa, Chili, Peru en Mexico. Rieu krijgt in Rome de Jubilee Award omdat hij 35 miljoen cd’s en dvd’s heeft verkocht. Rieu boekt een record omzet van 36 miljoen euro met de verkoop van concertkaartjes en de omzet van cd en dvd-verkopen
2016 Rieu zegt een tournee in Groot-Brittannië af omdat de trombonist van het JSO na een hartaanval in kritieke toestand in het ziekenhuis is opgenomen. Rieu componeert the Windsor Waltz ter gelegenheid van de 90e verjaardag van de Britse koningin Elizabeth. Tijdens de traditionele Vrijthofconcerten laat Rieu 150 dansparen tussen de rijen bezoekers de wals dansen
2017 André Rieu krijgt een boete van 230.000 euro van de Inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid omdat hij twee jaar eerder twaalf minderjarige Roemeense panfluitspelers liet meespelen tijdens concerten op het Vrijthof. Als hij in beroep gaat tegen die boete, krijgt hij gelijk van de rechter en hoeft niet te betalen. Rieu richt een eigen mediabedrijf op, Piece of Magic Entertainment, dat zijn shows gaat opnemen en verkopen aan distributeurs en exploitanten met als belangrijkste doel het live streamen van concerten in bioscopen. POM wil dat ook voor andere artiesten gaan doen en streeft ernaar marktleider te worden in cinema productie en distributie. De leiding komt in handen van Rieu’s zoon Pierre. Exact dertig jaar na de oprichting van het Johann Strauss Orkest is André Rieu met een geschat eigen vermogen van circa 25 miljoen euro de op twee na rijkste artiest van Nederland.
VOORWOORD Als voorbereiding op het schrijven van dit boek heb ik een aantal shows van André Rieu en zijn Johan Strauss Orkest bekeken. Op televisie en YouTube, want een liveconcert zat er helaas niet in – Rieu is het grootste deel van het jaar op tournee in het buitenland. Wat ik zag en hoorde, vervulde me met gemengde gevoelens. Ik was zwaar onder de indruk van de grootsheid van zijn shows en vooral van de perfectie ervan; werkelijk elk element is tot in detail uitgedacht en wordt perfect uitgevoerd. Die jurken, die lichtshow, die videoschermen! En dan die immense decors! Ongelofelijk gewoon. Ook viel mij het onvervalste plezier op waarmee Rieu zijn show brengt. Niet alleen hijzelf straalt voortdurend uit dat hij er ontzettend veel zin in heeft, ook de leden van zijn orkest hebben er zichtbaar lol in. Om over het publiek maar te zwijgen: dat verandert binnen een paar minuten in één VOORWOORD
15
grote, feestende massa. Dansende echtparen, uit volle borst meezingende groepen, soms een traantje bij een gevoelige passage. Er kan geen twijfel over bestaan dat het plezier van Rieu, zijn orkest en het publiek echt is. Prachtig om naar te kijken – je moet wel van staal zijn om daar niet vanzelf ook vrolijk van te worden. Maar na een aantal shows bespeurde ik bij mezelf ook enige irritatie. Niet alleen begon die eeuwige driekwartsmaat van de wals (pom-pompom, pompompom) me een beetje tegen te staan, maar ook die tot in het oneindige doorgevoerde perfectie stoorde me steeds meer. Perfectie is iets prachtigs, maar wordt uiteindelijk behoorlijk saai. Zeker als het om muziek gaat, mag het van mij af en toe best een beetje schuren. Ook de dwingendheid van de Rieu-shows, het opgelegde pandoer ervan, riep bij mij in toenemende mate ergernis op. Niks mis met plezier maken natuurlijk, maar gaandeweg kreeg ik in de 16
DENKEN ALS ANDRÉ RIEU
gaten dat André Rieu vooral een goed geoliede pleziermachine is, die zijn product volgens een vaste formule en met veel zacht, maar niet minder dwingend, geweld over de menigte uitstort.
‘Ik zou het iedereen die met zijn verleden worstelt aanraden om in therapie te gaan. Anders sleep je je hele leven de woede en spijt met je mee.’ Er is geen ontkomen aan en je kunt je er alleen maar aan overgeven en door laten meeslepen. Dan zul je ongetwijfeld een memorabele avond beleven die in alles voldoet aan je verwachtingen. Maar ruimte voor spontaniteit, verrassingen, individuele beleving of contemplatie, waar het bij muziek toch óók om gaat, biedt de Rieu-show niet. Rieus muziek en zijn shows kunnen mij niet bijzonder bekoren. Daarvoor is het me allemaal net even VOORWOORD
17
te bedacht en gelikt. Maar dat neemt niet weg dat ik, naarmate ik me meer in hem verdiepte, een enorm respect voor hem heb gekregen. André Rieus grote prestatie is dat hij in de Weense wals – een ondergeschoven kindje in de traditionele klassieke-muziekwereld – een niche heeft gevonden en die met visie, doorzettingsvermogen, vernuft, geloof in eigen kunnen en een perfect gevoel voor publiciteit heeft doorontwikkeld tot een product waarmee hij de wereld heeft veroverd. Rieu en zijn Johan Strauss Orkest leveren een tot in de volmaaktheid uitgevoerde ervaring voor een groot en op het gebied van klassieke muziek niet al te kritisch en deskundig publiek. Daarmee heeft hij vanuit het niets een internationaal miljoenenbedrijf opgebouwd. Dat maakt hem, meer nog dan de uitstekende violist en ras-entertainer die hij óók is, bovenal een groot ondernemer en eminent zakenman. De violist, showman en ondernemer André 18
DENKEN ALS ANDRÉ RIEU
Rieu is iemand van wie we veel kunnen leren. Petje af! Johan Nebbeling
VOORWOORD
19
LES
1 DURF TE DROMEN EN DROOM GROOTS
20
DENKEN ALS ANDRÉ RIEU
Durf te dromen en droom groots. Maar hou het niet bij dromen. Alleen als je je dromen in daden omzet kun je bereiken wat je voor ogen hebt. Maak je dromen waar door er met niet-aflatende volharding aan te werken, ook al duurt het jaren voor het succes zich aandient. Geloof in jezelf, ook als anderen het niet doen, en stel jezelf grenzeloze ambities.
Geen house maar Strauss Veel dj’s vinden het maar niks, klassieke muziek op een popzender. Sommige radiomakers doen er lacherig over en maken grappig bedoelde opmerkingen als ze het nummer aankondigen. Dat ze het toch draaien, is vooral te danken aan de vasthoudendheid van platenplugger Henk-Jan Smits, die jaren later furore zal maken als kritisch jurylid van de succesvolle talentenjacht Idols. Net als zijn baas bij platenmaatschappij Phonogram, Herman van der Zwam, gelóóft hij in het nummer. LES 1 • Durf te dromen en droom groots
21
Want dat inderdaad wat melige walsje zonder veel dynamiek zet zich, als je het eenmaal hebt gehoord, vast in je hoofd en laat zich daar niet meer uit verjagen. Het heeft, zoals zal blijken en mits actief geplugd, een enorme hitpotentie. Misschien nog wel meer dan die andere klassieke bewerking die twintig jaar eerder de wereld heeft veroverd: Mozarts Symfonie nr. 40 in de losse uitvoering van de Argentijns-Spaanse orkestleider Waldos de los Rios, die in 1971 tien weken in de hitparade stond. Vanaf augustus 1994 schalt uit talloze radioluidsprekers – radio is nog hét muziekmedium – de bijna vergeten Tweede Wals uit de Suite voor Variétéorkest van de bijna vergeten Russische componist Dmitri Sjostakovitsj, in een stijl die de vertolker diens wereldfaam zal brengen: vrolijk, lichtvoetig en – om aan de smaak van het grote publiek tegemoet te komen – lekker uptempo. Het succes van zijn voor het gemak tot ‘The Second Waltz’ 22
DENKEN ALS ANDRÉ RIEU
(zoals vaker een uitstekend een idee van zijn vrouw Marjorie) omgedoopte single betekent voor de Limburgse violist en orkestleider André Rieu diens nationale en later internationale doorbraak. ‘The Second Waltz’ staat dertig weken achtereen in de Mega Top 50. Een absoluut record voor een klassiek nummer, maar net geen algeheel record van 1995, want verslagen door Marco Borsato’s liedje ‘Dromen zijn bedrog’, dat 34 weken Mega Top 50 noteert. Hoe dan ook geeft de door Rieus oudste zoon Marc bedachte leus ‘Geen house, maar Strauss’, door de maestro gretig geciteerd, aardig weer hoe opmerkelijk het succes van ‘The Second Waltz’ is, een klassiek nummer tussen de pophits. Bovendien brengt Rieu met zijn Johann Strauss Orkest kort daarna het album Strauss & Co uit, dat negentien weken op de eerste plaats staat in de Album Top 100 en daarmee het best verkochte album van 1995 is – ook weer een record en goed voor zeven keer platina. LES 1 • Durf te dromen en droom groots
23
Maar Rieus finest moment van het successeizoen 1994/1995 is toch zijn optreden op 19 april 1995 in het Olympisch Station in Amsterdam, in de rust van de Champions Leaguewedstrijd Ajax-Bayern München. Playbackend speelt hij op de middenstip ‘The Second Waltz’ voor een publiek dat – mede door de 3-1 voorsprong van de thuisclub op de aartsrivaal – toch al in een euforische stemming verkeert en compleet uit zijn dak gaat. Rieu is een ware sensatie. Dat optreden is een slimme zet en tekenend voor het onwaarschijnlijke gevoel voor publiciteit en het zakelijke vernuft van de violist: hij koopt er de commercialtijd van de rust voor. Een fikse uitgave, maar Rieu beseft dat daardoor behalve de veertigduizend toeschouwers in het station ook vijf miljoen andere Nederlanders voor de tv zijn optreden zien en zijn naam leren kennen. Het werkt: in één klap is André Rieu een bekende Nederlander, wiens naam op ieders lippen ligt. 24
DENKEN ALS ANDRÉ RIEU
Eindelijk werpt zijn jarenlange zwoegen, zijn nietaflatende pogingen om het in ‘Hilversum’ te maken, de vernederende tochten langs arrogante platenbonzen, niet-begrijpende tv-bobo’s en afhoudende theaterdirecteuren vruchten af. Eindelijk erkenning, eindelijk succes, eindelijk geen geldzorgen meer. Rieu kan ten langen leste een lange neus trekken naar degenen die hem al die jaren niet hebben zien staan, die zijn muziek – de wals – als ‘oubollig’ en achterhaald hebben weggezet. Het grote succes van ‘The Second Waltz’ is de eerste stap naar de sterrenstatus die André Rieu binnen enkele jaren wereldwijd zal verwerven. Het ligt ook aan de wieg van het miljoenenbedrijf dat hij de komende jaren eigenhandig, altijd samen met zijn jeugdliefde en echtgenote Marjorie, uit de grond stampt. En het leert hem een paar belangrijke lessen die hem in de rest van zijn carrière goed van pas komen.
LES 1 • Durf te dromen en droom groots
25
Groot, groter, groots André Rieu wil, heeft hij zich eens laten ontvallen, graag met zijn Johann Strauss Orkest als eerste muzikant een concert op de maan geven. Ook een concert op de Noordpool staat op zijn bucketlist. Grootspraak? Niet helemaal. Hoewel het uitermate onwaarschijnlijk is dat een concert op de maan er ooit van komt, van een optreden op de Noordpool van André Rieu en zijn JSO moeten we niet gek opkijken. Zoiets ‘onmogelijks’ neerzetten past helemaal in het straatje van de Limburger. Zijn ambities laten zich het best omschrijven als groot, groter, grootst. No limits, durf te dromen en als je dan toch droomt: doe het groots! Maar dromen zijn doorgaans bedrog en dromers blijven dromers als ze hun dromen niet omzetten in daden. En dat is het verschil tussen al die andere dromers en André Rieu. Rieu beseft als geen ander dat je er met dromen alleen niet komt. Dromen 26
DENKEN ALS ANDRÉ RIEU
krijgen alleen betekenis als je ze waarmaakt. En dat doet Rieu, met een tomeloze, niet-aflatende energie en ambitie. Niet alle, maar wel veel van zijn allergrootste dromen komen uit. Rieu heeft altijd gedroomd van volle zalen, een miljoenenpubliek, indrukwekkende concerten. Die droom heeft hij als geen ander waargemaakt. Zijn concerten zijn spektakelstukken zonder weerga, evenementen die niet alleen het gehoor van zijn publiek prikkelen, maar al hun zintuigen. Stel je een immense concertzaal voor tot de nok gevuld met zesduizend mensen. Of een openluchtconcert op het Maastrichtse Vrijthof met tienduizend bezoekers. Niet groot genoeg? Een voetbalstation dan, met een publiek van dertig of veertigduizend? Er klinkt geroezemoes, de mensen staren in gespannen verwachting naar het podium dat zijn gelijke niet kent: een replica van het Weense Schloss Schönbrunn, bekend van ‘filmkeizerin’ Sissy. Het is LES 1 • Durf te dromen en droom groots
27
(denk groot!) met een lengte van bijna 150 meter het grootste verplaatsbare podium ter wereld. Compleet met balzaal en ijsbaan. Op het podium in het midden staan de stoelen voor de orkestleden al klaar. Dankzij de grote videoschermen kan ook het publiek op de laatste rijen goed volgen wat er op het podium gebeurt. De spanning stijgt. Dan klinkt opwekkende muziek. Van achter uit de zaal komt de maestro in vlotte pas en met wapperende haardos – hij heeft dat lange haar niet voor niets! – en zijn viool in de hand door de rijen toeschouwers gesneld, gevolgd door zijn orkest. Of (denk groot!) het Johann Strauss Orkest en zijn leider arriveren in door paarden getrokken koetsjes. De stemming zit er meteen in. Er wordt gezwaaid en gelachen, het publiek gaat staan en applaudisseert. De maestro en de mannelijke leden van het orkest dragen rokkostuums, de dames kleurrijke ‘baljurken’ die refereren aan de tijd van keizerin Sissy. Dat ze 28
DENKEN ALS ANDRÉ RIEU