Denken als een generaal Twaalf slimme strategieĂŤn van het slagveld Michiel Janzen
Lettertype: Futura
IN HOUD
VOORWOORD 10
INLEIDING: STRATEGIE EN TACTIEK Een generaal heeft een plan 15
-1EEN GENERAAL KIJKT MET EEN ANDERE BRIL Leer creatief denken als Hannibal 31
-2EEN GENERAAL STAAT OP ZIJN STREPEN
De kunst van het oorlog voeren volgens Sun Tzu 48
-3DE GENERAAL ALS COACH
Teambuilding met Michiel de Ruyter 62
-4EEN GENERAAL IS NIET VAN GISTEREN
De mediaoorlog van Stormin’ Norman 78
-5EEN GENERAAL HEEFT EEN POKERFACE Napoleon toont zich een genie in misleiding 103
-6EEN GENERAAL GEEFT HET GOEDE VOORBEELD Het empathisch leiderschap van Alexander de Grote 123
-7EEN GENERAAL WACHT NIET OP DE VOLGENDE BUS Het time-management van Frederik de Grote 136
-8EEN GENERAAL HOUDT VAN ZIJN MENSEN Het people-management van Dwight Eisenhower 149
-9EEN GENERAAL HEEFT ALTIJD GELIJK Het zelfvertrouwen van Julius Caesar 167
- 10 EEN GENERAAL RIJDT OP DE LINKERBAAN De demarrage van Heinz Guderian 179
- 11 EEN GENERAAL KNIPPERT NIET MET ZIJN OGEN De meedogenloze strijd van Genghis Khan 203
- 12 EEN GENERAAL GAAT ZIJN EIGEN GANG Het geloof in eigen kunnen van Douglas MacArthur 219
LESSONS LEARNED 238
OVERZICHT MILITAIRE STRATEGEN 241
BIBLIOGRAFIE 250
DANKWOORD 256
VOORWOORD
‘Michiels beste maatjes zijn kleine soldaatjes’ Met deze regels begon het Sinterklaasgedicht dat mijn zus voor mij had geschreven. Ik moet een jaar of tien zijn geweest. De soldaatjes in kwestie waren van Airfi x en niet groter dan een vingerhoed. Ze pasten perfect bij de miniatuurtanks en vliegtuigjes van Dinky Toys, Corgi Toys en Solido. Vele veldslagen uit de Tweede Wereldoorlog heb ik er met mijn vriendjes mee nagespeeld. Na het ‘oorlogje spelen’ was de rotzooi in de woonkamer niet te overzien. Als we buiten hadden gespeeld, was daarna meer dan de helft van de soldaatjes zoek. In die zin weken ons spel en het bijbehorende verlies niet veel af van de werkelijkheid. Spelen met soldaten, veldslagen nadoen, als een generaal strategie en tactiek toepassen: het zat er al vroeg in. Mijn fascinatie voor militaire historie is sindsdien alleen maar toegenomen, zeker sinds de dag dat ik organisaties strategisch advies mocht gaan geven. Dat dit boek door mij geschreven zou worden, voelde dan ook niet meer dan logisch, het was geen kwestie van ‘of’ maar van ‘wanneer’. De afgelopen jaren heb ik als strategy director veel mensen en bedrijven gead-
10 D E N K E N A L S E E N G E N E R A A L
viseerd over hun communicatiestrategie. Wel of niet een reclamecampagne uitvoeren? Zo ja, hoe? Waar de nadruk op leggen? Hoe de boodschap verpakken en welke middelen inschakelen? Vragen die niet altijd makkelijk te beantwoorden zijn. Gelukkig kon ik terugvallen op de ervaringen van helden als Hannibal, Napoleon en Eisenhower, die zich ook niet uit het veld lieten slaan door een lastige vraag. Dat zouden meer mensen moeten doen, dacht ik bij mezelf. Waarom zouden we ons blindstaren op de aanpak van hedendaagse CEO’s en de waardevolle ervaring van talloze historische generaals vergeten? Waren zij niet de topmanagers van hun tijd? Deze gedachten vormden de basis voor het boek dat je nu in handen hebt. Het gaat over grote generaals en wat je van hen kunt leren. Generaals zijn er in alle soorten en maten. De generaals in dit boek zijn mijn persoonlijke selectie. Ze hebben allemaal een bijzondere carrière gehad. Sommigen werden geboren als de zoon van een militair, dus een loopbaan in het leger lag voor de hand. Voor anderen was het een kwestie van troonopvolging of afgedwongen leiderschap. Er zitten tussen de generaals ook staatsmannen, keizers, oud-presidenten en zelfs een admiraal; ik heb de keuze voor ‘een generaal’ in die zin dan ook ruim geïnterpreteerd. Ik heb een keuze gemaakt uit generaals van alle continenten. De oudste generaal dateert uit de vijfde eeuw voor Christus, de recentste uit de Golfoorlog van 1991. Qua leeftijd was Alexander de Grote de jongste
VO OR WO OR D 11
en Douglas MacArthur met zijn zeventig jaar de nestor van allemaal. Wat kun je van een generaal leren? Veel. De generaals in dit boek waren stuk voor stuk bijzondere persoonlijkheden. Ze wisten grote legers op de been te brengen, die bereid waren hun bevelhebber tot het eind van de wereld te volgen. Daarvoor moet je charismatisch zijn, leiderschap bezitten, verbaal sterk zijn en risico’s durven nemen. Er zijn veel overeenkomsten tussen mijn veldheren te ontdekken, ook al zit er 2500 jaar tussen. Bijna alle generaals moesten vroeg of laat een nederlaag incasseren. Dat ze zich wisten te herstellen, zegt dus ook iets over hun vastberadenheid. Ze kwamen sterker terug na zo’n pijnlijke ervaring en waren vastbesloten voortaan als overwinnaar het slagveld te verlaten. In elk hoofdstuk koppel ik een generaal aan een voor hem beslissende veldslag. De aanleiding, het verloop en de afloop van deze strijd heb ik zeer beknopt weergegeven. Dit heb ik met opzet gedaan, omdat het boek anders veel te dik zou worden. Bij iedere generaal wordt bovendien een brug geslagen naar een opvallende persoonlijke eigenschap en hoe je die vandaag de dag als manager, ondernemer of professional in je voordeel kunt toepassen. Dit boek bevat geen revolutionair managementconcept. Wel geeft het enkele praktische tips waarvan het nut door gene-
12 D E N K E N A L S E E N G E N E R A A L
raals in extreme situaties is bewezen. In de adviezen die ik in elk hoofdstuk heb gegeven, heb ik geprobeerd zeer bescheiden te blijven; de visies en ervaringen van de generaal spreken volgens mij voor zich. Wie de moeite neemt om de namen van landen en vijanden in gedachten te vervangen door die van merknamen en concurrenten, kan al veel opsteken van de historische veldslagen in dit boek. Oorlog betekent altijd ellende. Daar ben ik mij terdege van bewust. Het is niet mijn bedoeling geweest om het fenomeen oorlog te verheerlijken. Mensen hebben altijd oorlog gevoerd, het is van alle tijden en het zal ook nooit verdwijnen. Bij het schrijven van dit boek duizelde ik soms van de aantallen en gruwde ik geregeld van de onmenselijkheden. We mogen ons gelukkig prijzen dat we in Nederland al meer dan 65 jaar geen oorlog hebben meegemaakt. Waarom dan toch personen beschrijven bij wie zo veel bloed aan hun handen kleeft? Het is niet de oorlog die boeiend is, maar wat deze met mensen doet. En een generaal is niet alleen betrokken bij een oorlog, maar hij moet in een uitzonderlijke situatie ook nog eens snel zeer moeilijke beslissingen nemen. Dat maakt zijn rol fascinerend en voor mij een bron van inspiratie. Generaals, strategie, veldslagen en soldaten – het zijn ingrediÍnten die mij intrigeren. Omdat ik nooit in levenden lijve
VO OR WO OR D 13
een oorlog heb meegemaakt, ken ik er persoonlijk de ellende niet van. Ik hoop dat dit zo mag blijven. Michiel Janzen, januari 2012
14 D E N K E N A L S E E N G E N E R A A L
INLEIDING STRATEGIE EN TACTIEK Een generaal heeft een plan
Militaire strategie of krijgskunst heeft de mens altijd geboeid. Vanaf het moment dat in de oudheid de eerste oorlog werd uitgevochten, heeft een generaal altijd gezocht naar manieren om te zegevieren. Omdat hij vroeg of laat een sterkere vijand zou treffen, vertrouwde hij niet alleen op kracht, maar ook op intelligentie. Hij zocht naar manieren om de vijand te verrassen, ofwel door een tactische manoeuvre, ofwel door technische innovatie, ofwel door een list. In deze inleiding behandel ik beknopt de essentie van militaire strategie en tactiek en welke voordelen je er zelf mee kunt behalen. Wie meer wil weten over de ontwikkelingen van het militair-strategisch denken, verwijs ik naar het overzicht achter in dit boek. De begrippen ‘strategie’ en ‘tactiek’ worden nogal eens door elkaar gebruikt. Dat is niet vreemd, omdat de meningen erover nog steeds verschillen. Beide hebben te maken met afstand, tijd en geweld. Strategie is afgeleid van het Griekse
INL E IDING: S T R AT E GIE E N TACT IEK
15
1 EEN GENERAAL KIJKT MET EEN ANDERE BRIL Leer creatief denken als Hannibal
Hannibal wordt vooral herinnerd vanwege zijn tocht over de Alpen. Dat was absoluut een prestatie, maar de climax van zijn Italiaanse campagne lag veel zuidelijker, bij Cannae. Daar behaalde hij een spectaculaire overwinning op de Romeinen. Hannibal liet er zien dat je een vijand niet per definitie hoeft te verslaan door sterker te zijn, maar door slimmer en origineler te zijn. Cannae wordt ook wel ‘de perfecte omsingeling’ genoemd. Hoewel de Romeinen veel meer soldaten op de been konden brengen, waren ze beducht voor het Carthaagse leger. Ze hadden het maanden achtervolgd terwijl het onder leiding van Hannibal door Italië trok. Toen het Romeinse leger bij Cannae eindelijk de confrontatie met de aartsvijand aandurfde, onderging het een van de grootste nederlagen ooit. In acht uur tijd sneuvelden er bijna vijftigduizend Romeinen. Daardoor is Cannae de boeken ingegaan als een exemplarisch voorbeeld van een omsingelingsslag. In 168 voor Christus vond er een veldslag plaats tussen Ro-
E E N G E NE R A A L K IJK T ME T E E N A NDE R E BR IL
31
2 EEN GENERAAL STAAT OP ZIJN STREPEN De kunst van het oorlog voeren volgens Sun Tzu
Sun Tzu was een Chinese generaal die leefde in de vijfde eeuw voor Christus. Van zijn hand is het oudste en meest bestudeerde boek over militaire strategie, wereldwijd bekend als The Art of War War, in het Nederlands vertaald als De kunst van het oorlogvoeren. Sun Tzu verwoordde zijn theorie in dertien lessen die zowel een militaire als een fi losofische grondslag hebben. Voor praktisch elke conflictsituatie biedt De kunst van het oorlogvoeren een nuttig advies. De lessen van Sun Tzu zijn nog steeds toepasbaar in onze tijd. ‘Hij, die de kunst van het oorlog voeren beheerst, leidt zijn vijand naar het slagveld en wordt er niet door hem naartoe gedwongen.’ Sun Tzu leefde tijdens de Periode van Lente en Herfst (722481 voor Christus) in de Chinese oudheid. Deze periode werd genoemd naar het boek met dezelfde naam, dat de 242 jaar van het koninkrijk van Lu beschreef. Sun Tzu werd geboren tegen het eind van deze periode. Sun betekent ‘meester’. Zijn naam wordt ook geschreven als Sunzi, Sun Wu of Sun Tsu.
48 D E N K E N A L S E E N G E N E R A A L
3 DE GENERAAL ALS COACH Teambuilding met Michiel de Ruyter
Midden in de zeestrijd bij Sicilië stort de opperbevelhebber van de Nederlandse vloot van het commandodek omlaag. Admiraal Michiel de Ruyter is geraakt door een kogel uit een Frans oorlogsschip. Het is 1676 en de Nederlanders staan de Spanjaarden bij in hun strijd tegen de Fransen. De schok op het admiraalsschip Eendracht is groot. De bemanning noemt De Ruyter ‘bestevaer’, ofwel ‘vadertje’, een koosnaam voor eerlijke en rechtvaardige officieren. Hun held is de helft van zijn linkerbeen kwijt, buiten westen wordt hij zijn kajuit binnengedragen. Eenmaal bijgekomen blijft hij vanuit zijn hut aanwijzingen geven. De Fransen trekken zich uiteindelijk terug. De Nederlandse schepen hebben zwaar geleden. Om de schade te herstellen laat De Ruyter koers zetten naar Syracusa, een havenstad in het zuidoosten van Sicilië. Een week later overlijdt de grootste admiraal die de wereld ooit zag aan zijn verwondingen. Zonder hem had Nederland er niet hetzelfde uitgezien. Hij had de republiek in haar moeilijkste periode voor de ondergang behoedt. Dit deed hij met name door er-
62 D E N K E N A L S E E N G E N E R A A L
4 EEN GENERAAL IS NIET VAN GISTEREN De mediaoorlog van Stormin’ Norman
De Golfoorlog van 1991 die leidde tot de bevrijding van Koeweit staat bekend als de Eerste Golfoorlog. Historisch gezien is dit onjuist. De Irak-Iran-oorlog die van 1980 tot 1988 duurde was de eerste moderne oorlog voor Irak na de Britse overheersing. Deze oorlog bracht het land aan de rand van de financiële afgrond. De woestijnrepubliek was zwaar gehavend uit de strijd gekomen en zocht naar een mogelijkheid om zowel het aanzien als de economie snel op te krikken. Het kleine maar steenrijke oliestaatje Koeweit, ten zuiden van Irak, leek een ideale prooi. Saddam Hoessein gokte op een verdeelde reactie van de ‘laffe’ westerse wereld, maar hij had buiten de vastberadenheid van Amerikaanse president Bush en Britse prime minister Thatcher gerekend. Ze smeedden een sterke coalitie die een enorme troepenmacht in SaoediArabië tot gevolg had, aangevoerd door een onverzettelijke viersterrengeneraal. Niet alleen de coalitietroepen werden geleid door Norman Schwarzkopf, maar ook de persconferenties. De Eerste Golfoorlog was de eerste mediaoorlog en Schwarzkopf speelde
78 D E N K E N A L S E E N G E N E R A A L
5 EEN GENERAAL HEEFT EEN POKERFACE Napoleon toont zich een genie in misleiding
Van alle generaals in dit boek is Napoleon waarschijnlijk de bekendste. Zijn overwinningen spreken nog steeds tot de verbeelding en zijn nalatenschap in de vorm van het burgerlijk wetboek en onze familieachternamen is nog steeds merkbaar. Napoleon bewees een strategisch genie te zijn en bijna twintig jaar lang heerste hij over het Europese continent. Er waren maar liefst zeven coalities van samen strijdende landen voor nodig om hem op de knieën te dwingen. Napoleon heeft zelf actief aan zijn eigen legendevorming bijgedragen. De laatste jaren van zijn leven werkte hij aan zijn rooskleurige biografie, waarin hij nu en dan een loopje nam met de werkelijkheid. Zijn reputatie als veldheer blijft niettemin onaantastbaar. ‘Onmogelijk is een woord dat je alleen tegenkomt in het woordenboek van idioten.’ Naast daadkracht was misleiding een troef die Napoleon graag en veelvuldig uitspeelde. Napoleon Bonaparte was hard voor zijn vijand en hard voor zijn manschappen. Hij trad daadkrachtig op en kon rücksichtslos ingrijpen. Bij Austerlitz toonde hij aan dat hij de kunst van misleiding perfect beheerste.
E E N G E NE R A A L HE EF T E E N POK E RFAC E
103
6 EEN GENERAAL GEEFT HET GOEDE VOORBEELD Het empathisch leiderschap van Alexander de Grote
Alexander de Grote wordt beschouwd als de grootste veldheer uit de oudheid. Zijn rijk strekte zich op zeker moment uit van Macedonië tot India en van Egypte tot Afghanistan. In 331 voor Christus streed Alexander voor de tweede maal tegen de Perzische koning Darius III. Op de vlakte van Gaugamela ging hij het gevecht aan, ook al was hij zwaar in de minderheid. Hij vertrouwde op zijn goed getrainde cavalerie, de gedisciplineerde infanterie en zijn tactische strijdplan. Zijn troepen vertrouwden op hem. De jonge veldheer – hij was pas 25 jaar oud – had zich eerder al een groot veldheer getoond. Onder een broeierige zon, in het noorden van het huidige Irak, bewees Alexander waarom hij ‘de Grote’ genoemd zou worden: hij was een van de weinige generaals die daadwerkelijk meevocht met zijn manschappen. Het is dankzij de Griekse fi losoof en schrijver Plutarchus dat we nog zo veel van Alexander de Grote weten. Alexander was de zoon van Philippos II, de koning van Macedonië. Op het
E E N G E NE R A A L G E EF T HE T GOE DE VO OR BE E LD
123
7 EEN GENERAAL WACHT NIET OP DE VOLGENDE BUS Het time-management van Frederik de Grote
In 1980 kreeg Frederik de Grote, de koning van Pruisen, weer een centrale plaats in de Duitse geschiedenis – een rol die hij verdiende. In 1951 was het prachtige ruiterstandbeeld van koning Frederik de Grote van Berlijn naar Potsdam verplaatst. Het had 29 jaar bij zijn paleis Sanssouci gestaan. Toen het in 1980, midden in de Koude Oorlog, door de OostDuitse regering werd teruggehaald naar Berlijn, kreeg het een prominente plek op Unter den Linden. De DDR bewees hiermee eer aan ‘Der Alte Fritz’, de koning met een sociaal gezicht. Frederik de Grote kan vanwege zijn diplomatieke aanleg en strategisch inzicht in één adem worden genoemd met Julius Caesar en Napoleon Bonaparte. Een grote kwaliteit was zijn geraffineerde planning. Hoe anders zag het eruit toen zijn vader nog leefde. Frederik werd geboren in 1712. Zijn ouders waren koning Frederik Willem I van Pruisen en Sophia Dorothea van Hannover. Pruisen bestond in die tijd uit een lappendeken van
136 D E N K E N A L S E E N G E N E R A A L
8 EEN GENERAAL HOUDT VAN ZIJN MENSEN Het people-management van Dwight Eisenhower
Op de avond van 5 juni 1944 reed Kay Summersby, militair chauffeuse, naar Newbury Airport in Wiltshire, Engeland. Op de achterbank zat de Supreme Allied Commander generaal Dwight Eisenhower. Chauffeuse Summersby bracht de generaal naar het vliegveld, waar hij onaangekondigd afscheid wilde nemen van de Amerikaanse 101st Airborne Division; de mannen stonden klaar om te vertrekken voor Operatie Overlord. De grote olijfkleurige Cadillac reed het terrein op. Vergezeld door slechts één onderofficier begaf Eisenhower zich naar de parachutisten, die bekendstonden als de Screaming Eagles. Aangenaam verrast zagen de mannen, wier gezichten al zwart waren gemaakt, de populaire generaal op zich af komen. Eisenhower maakte een ontspannen indruk. Hij vroeg waar ze vandaan kwamen en maakte grapjes. De parachutisten waren dolenthousiast over dit spontane bezoek van hun hoogste baas. Hij sprak hun moed in en zij beantwoordden dit met: ‘Don’t worry, General, we’ll take care of things for you.’ Toen de vliegtuigen en de zweefvliegtuigen de schemering in vlogen, salueerde hij. Eisenho-
E E N G E NE R A A L HOUDT VA N ZIJN ME N SE N
149
9 EEN GENERAAL HEEFT ALTIJD GELIJK Het zelfvertrouwen van Julius Caesar
In 48 voor Christus stonden twee Romeinse veldheren tegenover elkaar bij Pharsalus. Pompeius leek alle troeven in handen te hebben. Hij had een betere uitgangspositie op hoger gelegen grond. Zijn bevoorrading was veel beter georganiseerd dan die van zijn opponent en zijn leger was twee keer zo sterk. Pompeius had 45.000 infanteristen en zevenduizend cavaleristen tot zijn beschikking, al waren velen huurlingen en vrij onervaren. Zijn tegenstander Caesar moest het doen met 22.000 man voetvolk en duizend man te paard. Caesar was wellicht overmoedig, maar niet dom. Zijn troepen waren gelouterd door alle gevechtservaring en reageerden resoluut op zijn commando’s. Hij wist dat hij Pompeius kon verslaan als hij het slim aanpakte. Caesar was geen gokker. Hij straalde zelfvertrouwen uit en kon rekenen op de steun van een goed getraind leger. De beroemde Romeinse veldheer was een groot spreker, een sterk leider en een idool van zijn tijd.
E E N G E NE R A A L HE EF T A LT IJD G E L IJK
167
10 EEN GENERAAL RIJDT OP DE LINKERBAAN De demarrage van Heinz Guderian
In de vroege ochtend van 1 september 1939 trok de Duitse Wehrmacht de grens met Polen over. Twee dagen later verklaarden Groot-Brittannië en Frankrijk Duitsland de oorlog. De Tweede Wereldoorlog was begonnen. Hoewel de Wehrmacht voor de verovering van Polen nog volop gebruikmaakte van paarden, werden er voor het eerst ook tanks en vliegtuigen ingezet. Toen Hitler op 5 september een bezoek bracht aan het slagveld bij Grudziadz, was hij verbaasd over het geringe aantal slachtoffers aan weerszijden. Hij informeerde of dat te danken was aan de Stuka’s, de luchtmacht. De blonde luitenant-generaal naast hem zei dat dat door de Duitse tanks kwam. Hitler was aangenaam verrast: ‘Uitstekend, dat is een compliment waard.’ Heinz Guderian, die de bijnaam Schneller Heinz kreeg, was een meester in snelle veroveringen. Hij trad traditionele regels met voeten. En dat is nog steeds een effectief advies, ook in vredestijd. De Eerste Wereldoorlog was een strijd die op basis van verou-
E E N G E NE R A A L R IJDT OP DE L INK E R B A A N
179
11 EEN GENERAAL KNIPPERT NIET MET ZIJN OGEN De meedogenloze strijd van Genghis Khan
Terwijl Europa ondergedompeld is in de donkere middeleeuwen, ontstaat in AziĂŤ een natie die uitgroeit tot het grootste aaneengesloten rijk ooit. Onder aanvoering van een simpele nomadenzoon veroveren de Mongolen in de dertiende eeuw China, Korea, Burma, Irak, Iran, Afghanistan, SyriĂŤ, Turkije, Hongarije, half Pakistan en een groot deel van de Sovjet-Unie. Het Mongoolse rijk was op zijn hoogtepunt vier zo groot als het gebied dat Alexander de Grote veroverde en twee keer zo groot als het Romeinse rijk. In het jaar 1241 stonden de Mongolen aan de poort van Europa. Een golf van angst ging door de verdeelde westerse koninkrijken. Zouden de barbaarse horden uit het Oosten ook Europa veroveren? Er zijn geen hedendaagse wereldleiders of topmanagers die even succesvol zijn als Genghis Khan. Maar goed ook, want waarschijnlijk moeten ze daarvoor net zo wreed zijn. In de twaalfde eeuw was China een welvarend keizerrijk achter een acht kilometer lange muur. Deze grote muur beschermde de Chinezen tegen mogelijke invasielegers uit het
E E N G E NE R A A L K NIPPE RT NIE T ME T ZIJN O G E N
203
12 EEN GENERAAL GAAT ZIJN EIGEN GANG Het geloof in eigen kunnen van Douglas MacArthur
De Koreaanse Oorlog wordt ook wel ‘de vergeten oorlog’ genoemd. Opgesloten tussen de allesomvattende Tweede Wereldoorlog en de veel bekendere Vietnamoorlog is de oorlog op het Koreaanse schiereiland op de achtergrond geraakt. Pas in 1995 – 42 jaar na het beëindigen van de gevechtshandelingen – verscheen er een monument in Washington DC voor de 34.000 gevallen Amerikanen. De Koreaoorlog was de eerste ‘hete’ oorlog in de Koude Oorlog. Waar vijf jaar daarvoor de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten nog samen tegen Duitsland en Japan vochten, stonden ze nu tegenover elkaar. Daarmee dreigde het gevaar van een Derde Wereldoorlog, waarbij atoomwapens konden worden gebruikt. Om het communistische gevaar te stoppen werd er voor het eerst een VN-legermacht ingezet, waar zelfs Nederland aan deelnam. Officieel is de oorlog nooit beëindigd en nog steeds zijn er schermutselingen over en weer. Op het moment dat de Amerikanen Korea uitgejaagd dreigden te worden, verscheen ijzervreter Douglas MacArthur op het strijdtoneel. Hij stelde een gewaagd plan voor en drukte
E E N G E NE R A A L G A AT ZIJN E IG E N G A NG
219
Wil jij ook risico’s nemen, knopen doorhakken en moeiteloos collega’s en vrienden overtuigen? Kies dan voor de strategieën en tactieken van de generaal, een rolmodel van daadkracht en heldere
DENKEN ALS EEN GENERAAL Twaalf slimme strategieën van het slagveld MICHIEL JANZEN
communicatie. In dit boek lees je hoe de grote generaals in onmogelijke situaties zegevierden. Lees hoe Hannibal out of the box dacht, Michiel de Ruyter teamspirit kweekte en Napoleon bij Austerlitz dankbaar gebruikmaakte van de fog of war. Michiel Janzen is als strategy director verbonden aan GBE communicatie in Den Haag. In Denken als een generaal combineert hij zijn kennis en ervaring in het bedrijfsleven met zijn fascinatie voor militair-strategische operaties. ‘Een interessant, inspirerend en lezenswaardig boek.’ Generaal Peter van Uhm, commandant der strijdkrachten ‘Fascinerend boek.’ Napoleon (Huub Stapel in ‘Napoleon op Sint-Helena’)
Lettertype: Futura