Woord vooraf Toen ik ruim een jaar geleden een workshop gaf aan 120 vrouwen – moeders van dochters tussen de tien en de veertien – zat tussen al die vrouwen Anne Schotanus, redacteur bij uitgeverij Kok. Nadat ze mij had horen spreken, zocht zij contact en vroeg of ik een boek zou willen schrijven. We maakten een afspraak en na een uur waren we eruit: het zou een boek worden over vrouwen en macht. Ik schrijf echter zoals ik spreek op lezingen, workshops en andere bijeenkomsten waarin ik de kennis en ervaring die ik heb opgedaan in mijn werk als psycholoog, orthopedagoog, seksuoloog en provocatief coach en therapeut, deel met het publiek. Ook al ben ik van huis uit wetenschapper, ik voel mij toch vooral een pragmaticus en sta bekend als nuchter, recht voor zijn raap, helder en uitdagend. Ik vind het fijn als mensen plezier beleven aan mijn workshops en er de volgende dag nog eens aan terugdenken. Dan heb ik mijn doel bereikt: dan heb ik iets bij hen wakker gemaakt en kunnen ze er zelf op hun eigen wijze mee aan het werk. Omdat schrijven zoals ik spreek niet vanzelf leidt tot een goed leesbaar boek, heeft Madeleine Gimpel mij geholpen er iets moois en toegankelijks van te maken. Wie ik níet wil bedanken zijn mijn man en vijf dochters, dat ze mij alle tijd hebben gegeven om dit boek te schrijven. Dat zou wat hypocriet zijn. Nee, die tijd heb ik gewoon genomen en ze hebben me ook regelmatig gestoord en afgeleid – en gevraagd of ik geen akelige of flauwe dingen over hen zou schrijven, waaraan ik me gelukkig heb kunnen houden.
BWduszodoen.indd 5
1/15/13 9:21 AM
BWduszodoen.indd 6
1/15/13 9:21 AM
Inhoud Inleiding 11 Een spiegel voor vrouwen 12 Waarom zou je over macht willen lezen? 13 Mijn focus op macht 13 Jonge dochters – over opvoeden en macht 15 Het is een meisje! 17 De kleine meid 18 Een kostbaar bezit 20 De komst van een tweede 21 Ze zijn niet allemaal gelijk 22 Pittige tantes 24 Niet zelfbewust? 26 Hart tegen hart 27 Het is maar een fase 30 Van puber tot jonge vrouw – over begeleiden en loslaten 33 Als kinderen meer weten dan jij 35 Wie is de baas? 36 Sterk door gebruik van zwakke kanten 38 Machteloos 41 Verliefd 42 Dochters en doelen 43 Loslaten 44 Greep op de relatie 46 Achterblijvende ouders 48 Zussen – een leven lang 49 Zusterliefde en venijn 51 Onderlinge machtsstrijd 52
BWduszodoen.indd 7
1/15/13 9:21 AM
Rivaliteit tussen zussen 54 Samen ouder worden 55 Zussen of vriendinnen? 58
Vrouwen en mannen – over liefde en macht 61 Een ongelijke start 63 Mensen verschillen… 65 Ieder z’n domein 66 Behoefteverschillen 68 Zeuren 69 Goed met macht omgaan 70 De liefde van de man gaat door de maag 71 Geen zin 74 Onmacht 76 Was will das Weib? 78 Complimenten maken de man 79 Klagen helpt niet 80 (On)afhankelijkheid 81 Macht, vertrouwen en zelfvertrouwen 83 Sterke vrouwen 85 Macht hoort erbij 86 Moeders – in vele rollen 89 Adoptiemoeders 91 Pleegmoeders 93 Stiefmoeders 94 Schoonmoeders 95 Je moeder blijft je moeder 97 Eigen keuzes 98 Je lijkt op je moeder! 100 Verandering van rollen 101 Zoeken naar bevestiging 103 Nieuwe kanten van elkaar zien 104 Zorgen voor je moeder 106
BWduszodoen.indd 8
1/15/13 9:21 AM
Dochter én mantelzorger 107 Oma gaat haar eigen weg 109
Eigen verantwoordelijkheid – eigen kracht 111 Verslaafd aan eten 113 Verslaafd aan porno 114 Alles willen weten 115 Verslaving en (on)macht 116 Omgaan met een verslaafde partner 117 Macht en verantwoordelijkheid 118 Schuldgevoel 119 Hulpeloos? 120 Ten slotte 123 Over de auteur 125
BWduszodoen.indd 9
1/15/13 9:21 AM
BWduszodoen.indd 10
1/15/13 9:21 AM
Inleiding Een paar maanden lang heb ik het geprobeerd: alle relatieproblemen bekijken in termen van macht. Ik ging er zelfs zo ver in, dat ik tijdens de eerste minuten van het eerste gesprek dat ik met mijn cliënten had, beweerde: ‘Ik weet het al, het gaat om macht.’ Dit leidde nogal eens tot verzet. Nee hoor, daar ging het niet om, dat was helemaal geen item in het probleem met hun kind of met hun partner of met hun moeder waarvoor ze kwamen. Het grappige was dan, dat als ik vasthield aan mijn mening er binnen een paar minuten een machtsconflict ontstond, want wie had er nu gelijk, de cliënt of ik? Wat me opviel was dat deze gesprekken over macht met de meeste mannen veel gemakkelijker verlopen dan met vrouwen. Mannen doen veel minder moeilijk over macht, geven gemakkelijker toe dat ze de controle willen houden en noemen conflicten gewoon een conflict, ook als het gaat om de opvoeding van de kinderen. Veel vrouwen lijken een beetje vies van het woord ‘macht’, maar in het contact merk ik al snel dat het vaak een heel groot thema is bij een breed scala aan problemen. Neem bijvoorbeeld de opvoeding. Als een moeder problemen heeft met een peuter die niet wil slapen of eten, dan gaat het over macht, net als bij een puber die zijn huiswerk niet wil doen of bij ruzies tussen de kinderen onderling: wie is de baas? Vaders zijn vaak veel duidelijker in het bevestigen van hun macht; die zeggen tegen hun kind: ‘En nu is het afgelopen. Eten.’ Moeders maken er vaak een hele toestand van, zeggen dat ze hun best hebben gedaan om lekker te koken, dat de kleine Sanne echt nog een hapje moet nemen, anders wordt zij ziek en als zij goed haar best doet, krijgt ze ook nog een bakje vla met een aardbei. Zo krijgt Sanne alle ruimte om met haar moeder in de clinch te gaan... ‘mama vies koken’, ‘ben niet ziek’ en ‘aardbeien zijn poep’. Bij partnerrelatiegesprekken zijn macht, onmacht en manipulatie ook in bijna elk probleem terug te vinden. Allereerst al hoe mensen ertoe gekomen zijn om zich aan te melden: ‘Oké, ik ga twee keer mee naar die psy-
11
BWduszodoen.indd 11
1/15/13 9:21 AM
dus zó doen vrouwen dat!
choloog, maar als het niet helpt, ga ik bij je weg.’ Wat een positionering van het machtsprobleem! Ik ben dan ook benieuwd wat mensen bedoelen met het in de zin: ‘als het niet helpt…’ Ben ík dat dan en is daarmee de machtsstrijd met mij ook al begonnen?
Een spiegel voor vrouwen Macht in relaties: ik heb er dagelijks mee te maken, privé en in mijn werk, en het boeit mij. Ik ben zelf een vrouw, met vijf dochters, ik heb ook een moeder en een schoonmoeder, vriendinnen en schoonzussen en vrouwelijke collega’s. Ik heb er echter voor gekozen om niet over mijzelf te schrijven, maar vanuit mijn ervaringen met vrouwen. Vrouwen praten graag met andere vrouwen – over zichzelf en over hun gezins- en familieleven – en lezen dikwijls over andere vrouwen, kijk maar naar de grote oplages van tijdschriften over vrouwen. Zelf praat ik ook graag met en over vrouwen en ik heb daarbij de neiging om dat niet altijd genuanceerd te doen. Niet dat ik ongenuanceerd ben, maar ik laat liever de ander de nuance aanbrengen. Als ik een boude uitspraak doe, met een oneliner of een generaliserende opmerking kom, dan gebeurt er iets bij de ander – en daardoor ook tussen ons. Dan heeft de ander direct een actieve rol. Ik heb namelijk niet de neiging om mensen actief te veranderen en vind het veel beter hun een spiegel voor te houden en hen daarmee hun eigen weg te laten vinden. Toen ik nog niet zo lang in de hulpverlening werkte, had ik veel meer de neiging om zelf oplossingen te bedenken en daar de ander van te overtuigen. Wat een machtswellust! Gelukkig trapten veel mensen daar niet in, deden ze hun huiswerkopdrachten niet en waren ze meer tevreden met hun eigen oplossingen. Dat gaf hun ook het gevoel dat ze het probleem zelf oplosten en niet afhankelijk waren van mijn inmenging of advies. Dat leidde vervolgens tot meer zelfvertrouwen en betere vaardigheden om problemen te lijf te gaan en conflicten op te lossen. Zo heb ik ook met dit boek vooral tot doel vrouwen een spiegel voor te houden.
12
BWduszodoen.indd 12
1/15/13 9:21 AM
inleiding
Waarom zou je over macht willen lezen? Het kan heel plezierig zijn om te lezen over jezelf. Het feest der herkenning geldt vast niet voor elke alinea, maar ongetwijfeld zal je regelmatig denken: inderdaad, zo doe ik dat. Dan gaat er vanzelf iets gebeuren. Je voelt ineens een soort toestemming voor een bepaald gevoel, een gedachte of gedraging, die je altijd al had, maar waarvan je dacht: foei, dat is eigenlijk niet zo netjes of handig of goed. Als anderen dat ook zo doen, lijkt het minder erg en kan je je opgelucht voelen. Misschien ga je door de herkenning meer inzicht krijgen in jezelf, je drijfveren en de relatie met je dochter, je man, je zus of je moeder. Inzicht kan vervolgens leiden tot meer respect of tot groei. Je kunt naar aanleiding van dit boek ook een gesprek aangaan met anderen, om toch eens wat kwesties duidelijk te krijgen en problemen aan te pakken of op te lossen. Misschien is het ook een handig boek om te laten lezen aan je partner, die al zo vaak heeft aangegeven niet veel van je te begrijpen. Niet dat hij je na het lezen van dit boekje je wÊl helemaal kan volgen, maar hij weet dan in elk geval dat er meer mannen zijn met net zo’n ingewikkelde vrouw als jij. Ten slotte kan het zijn dat je niet veel in de voorbeelden herkent omdat je je echt heel anders voelt en gedraagt dan de beschreven vrouwen, maar dan kun je altijd nog lachen om het geworstel van andere vrouwen en je alleen daardoor al beter voelen!
Mijn focus op macht Wat is nu eigenlijk macht? Macht zou je kunnen omschrijven als het vermogen om iets of iemand iets te laten doen zoals jij dat wilt. Macht kan een juridisch gegeven zijn. Ouders hebben bijvoorbeeld de ouderlijke macht, tenzij de rechter beslist dat ouders niet in staat zijn om voor hun kinderen te zorgen, dan raken zij hun ouderlijke macht kwijt. Macht kan ook voortkomen uit ontzag en respect. Iemand heeft net
13
BWduszodoen.indd 13
1/15/13 9:21 AM
dus zó doen vrouwen dat!
zoveel macht als je hem geeft. Als jij je kind over jouw grens laat gaan, dan geef je hem als het ware die macht. Of als je alleen maar vrijt omdat je partner dat wil, dan geef je hem de macht om voor jou te beslissen of je vrijt of niet. Macht kan daarnaast te maken hebben met angst. Als je je onveilig voelt, dan kun je je macht gebruiken om grenzen aan te geven en iemand op veilige afstand te houden. Ten slotte heeft macht negatieve kanten, zoals bij machtsmisbruik en machteloosheid. Dat zijn heel menselijke manieren om met macht en onmacht om te gaan, vooral binnen relaties. In dit boek beperk ik mij tot machtsaspecten in een paar fundamentele relaties, namelijk die van vrouwen met hun dochters, zussen, partner en moeder. Dit zijn ook de relaties die het meest besproken worden in mijn praktijk; het zijn relaties die vaak ingewikkeld zijn, meestal langdurig en onvervangbaar. Dit in tegenstelling tot relaties tussen vriendinnen, collega’s of buurvrouwen; natuurlijk zijn die wel van belang in je leven, maar ze hebben meestal toch een andere invloed op je. Ook in het geloofsleven speelt macht een belangrijke rol; geloof in en respect voor een almachtige God geeft sowieso veel vragen en worsteling in het leven van mensen. Maar ook deze relatie zal ik in dit boek niet specifiek onder de loep nemen, omdat zij zo anders is dan macht in persoonlijke relaties, dat ik God en het geloof tekort zou doen als ik hier slechts een hoofdstuk aan zou wijden.
14
BWduszodoen.indd 14
1/15/13 9:21 AM