1
Op een andere dag en een ander moment was ze wellicht samen met hem gesprongen. Dat was voor Esther misschien nog de meest schokkende gedachte. Twee uur voordat Charlie Fadden op de rand van de bovenste verdieping van het Roosevelt Mercy ziekenhuis balanceerde, had Esther Lange hem nog verwend met koekjes en hem grondig verslagen met kaarten. Hij had de koekjes aangenomen, naar haar geglimlacht met zijn ondeugende ogen en gezegd dat ze hem met poker nooit zou verslaan, als ze het al aandurfde. Even later had hij gevraagd uit welk boek ze voorlas aan de patiënt in bed nummer zes, want hij had zelf ook wel een paar vragen. Thornton Wilder. The Bridge of San Luis Rey. Ze begreep zijn vraag. Waarom overkwamen onschuldige mensen onverklaarbare gebeurtenissen? Misschien dat dat stukje van hun gesprek verklaarde waarom ze hem op het dak aantrof, waar de snijdende wind zijn dunne legerpyjama tegen zijn uitgemergelde lijf aan plakte, terwijl hij uitkeek over het in nachtelijk duister gehulde stadje Roosevelt. Maar toch had ze de wanhoop in zijn ogen moeten zien opkomen. Weer een moment dat ze zou willen terugdraaien, over zou willen doen. Ze moest afleren telkens met één oog achterom te kijken, 9
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 9
21-10-11 16:03
of ze zou net als Charlie op het dak eindigen. De volle maan en de schitterende sterren van de Melkweg beschenen de soldaat, zijn handen wit verkrampt om zijn krukken, terwijl hij de heldere nacht in staarde. Met verwilderde ogen keek hij haar over zijn schouder heen aan. ‘Ga weg.’ Esther hapte naar adem. Ze hurkte naast de schoorsteen, met haar vingers houvast zoekend in het broze cement en met de petroleumachtige geur van het geteerde dak in haar neus. De nachtwind bezorgde haar kippenvel op haar blote benen. ‘Je weet dat ik dat niet kan doen. Ik ben hier om je te helpen.’ ‘Ik kan niet geholpen worden.’ Hij keek weer voor zich uit, met hoog opgetrokken, verkrampte schouders. Ze keek langs hem heen en schatte de hoogte. Door de verduisteringsgordijnen was het stadje in een vale schemering gehuld. De huizen in Queen-Annestijl, de ‘blokkendozen’, ooit gekocht van Sears Roebuck en Co., de statige koloniale huizen en de enkele victoriaanse exemplaren met hun torentjes, steile daken en versierde gevels – zoals het pension waarin Caroline woonde – stonden verspreid tussen de ontluikende eiken, esdoorns en olmen, de balsemdennen en een paar populieren langs de trottoirs die Locust Street, Park Street en Walnut Street begrensden. Een vriendelijk stadje vol dappere Duitse immigranten, die hun zoons als Amerikaanse soldaten naar de oorlog hadden gestuurd in het land van hun voorouders. Haar blik gleed over Judge Street en het drie verdiepingen tellende, monsterlijke huis in Franse empirestijl van mevrouw Hahn, met een mansardedak dat als een kap over het huis heen lag en met ronde ramen als ogen die minachtend op het boerenvolk van Pine Street neerkeken. En boven dat alles de 10
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 10
21-10-11 16:03
twee spitsen van de lutherse kerk, die in de nachtlucht omhoogstaken. Aan de horizon lag de donkere schaduw van het Baraboogebergte als een rustende vrouw die het leven in het stadje in Wisconsin in ogenschouw nam. Wat had het Charlie niet gekost om zijn gehavende lichaam uit de ziekenzaal van de tweede verdieping door de gang naar de deur te slepen die toegang gaf tot het dak, om vervolgens de drie meter hoge trap op te klimmen en de kille, fluorescerende nacht binnen te stappen‌ de wanhoop kon maken dat iemand veel van zichzelf verloor. En Charlie had beslist te veel van zichzelf verloren op de stranden van NormandiÍ. Haar voeten maakten een schuifelend geluid toen ze overeind kwam, maar Charlie bewoog zich niet, alsof hij over vrijheid nadacht. Esther moest natuurlijk tegen hem zeggen dat hij niet moest springen. Natuurlijk moest ze hem toeschreeuwen dat het leven de moeite waard is. Echt. Natuurlijk moest ze hem voorhouden dat hij niet kon vliegen en dat een val van drie verdiepingen hem niet van zijn verwondingen zou verlossen. Maar de woorden bleven in haar keel steken. Want soldaat eersteklas Charlie Fadden had gelijk. Vliegen leek hier, op het dak van het Roosevelt Mercy ziekenhuis, volkomen passend. Een overwinning zelfs. Vooral met de sterren fonkelend aan de fluweelzwarte hemel, zo schitterend dat het leek of ze zo uit hun zetting te plukken waren. Het liefst zou ze zo’n ster als een edelsteen in de zak van haar schort willen doen en hem na haar dienst willen meenemen naar huis, naar Sadie, om hem te bewaren 11
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 11
21-10-11 16:03
voor de donkere, sterrenloze nachten die zeker nog zouden komen. Ja, van de hemel geplukt, niet opgevangen. Een meisje in haar positie kon niet op de Voorzienigheid wachten. Zij moest haar eigen sterrenlicht scheppen. Misschien had Charlie zich naar het dak geworsteld om zijn eigen handjevol sterren te verzamelen. Even hield ze aan die hoop vast, en ze keek zelfs om naar Caroline om te zien of die het met haar eens was. Carolines verpleegsterskapje hing scheef op haar achterhoofd en haar dikke haardos werd de speelbal van de wind toen ze, zich vastklemmend aan de trapleuning, over de rand van het dak keek. Esther was haar kapje kwijtgeraakt toen ze op het dak stapte. Ze had eraan moeten denken om een jas mee te brengen, maar dat was niet iets waar je bij stilstond als je achter ontsnappende soldaten aan ging. Charlie schuifelde naar de uiterste rand van de bakstenen muur en zijn gekreun vermengde zich met het huilen van de wind toen hij over de rand keek. Alsjeblieft, Charlie, niet… Hij liet zijn krukken vallen en spreidde zijn armen alsof hij de wind aan zijn borst wilde drukken. ‘Charlie!’ Hij keek weer over zijn schouder heen en een verbijsterend moment lang vreesde ze dat ze de stemmen had opgeroepen die Charlie veranderden van een jongen die het eenvoudig had overleefd – terwijl zijn maten naast hem stierven – in een eenentwintigjarige veteraan met een wereld aan leed in zijn ogen. ‘Niemand verwijt jou iets…’ Nee, niet toen hij hulpeloos met een verbrijzeld been en een open geschaafd lichaam half verdwaasd en half verdronken in een zandgreppel met prik12
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 12
21-10-11 16:03
keldraad had gelegen, terwijl de kreten en het gekreun van zijn maten zijn brein binnendrongen. Totdat ze natuurlijk na twee dagen waren stilgevallen en alleen nog het dreunen van de pantsergranaten zijn botten deed trillen en zijn bewustzijn verziekte. ‘Ik ben een lafaard.’ Zijn stem beefde, kwam hortend en stotend in de wind die nog ijzig koud was van een restje winter. Hij nam een hap lucht en keek weer voor zich, terwijl zij het moment aangreep om verder te schuifelen over het dak, weg van de schoorsteen. ‘Es…!’ De wind greep Carolines gefluister en deed het buiten Charlies bereik verwaaien. Esther maakt een kalmerend gebaar naar haar vriendin. ‘Charlie, je bent geen lafaard. Je bent gewond. Kom mee naar binnen. Dit is niet de manier om…’ ‘Ik begrijp niet waarom…’ Hij draaide zich net naar haar om toen een schijnwerper van beneden af de duisternis verjoeg. Dank je, commandant Darren. Een wrede seconde lang baadde Charlie in het harde licht dat zijn littekens genadeloos toonde: de rode, verwrongen reep huid in zijn hals die zijn linker gezichtshelft naar beneden trok, zijn knoestige hand met de nauwelijks herkenbare drie vingers. En natuurlijk de stomp die ze zojuist opnieuw verbonden had: wat er nog over was van zijn rechterbeen boven de knie, een uiteinde vol plooien, gloeiend en rood vanwege een ontsteking. Maar alleen zijn ogen joegen haar angst aan. Het verwilderde was weg, en de ogen waren tot rust gekomen in een dodelijke, smeulend grijze blik, bijna verstandig. Alsof hij zijn keuzes al had afgewogen. ‘Charlie, blijf alsjeblieft stilstaan.’ Zijn ogen gingen half dicht, terwijl hij langzaam en gekweld zijn hoofd schudde. ‘Ik kan zo niet leven. Ik heb nie13
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 13
21-10-11 16:03
mand. Die jongens waren mijn familie.’ Zijn kaak verstrakte en alleen het zwoegen van zijn borst verried zijn innerlijke strijd. Ze liet haar handen over het kippenvel op haar armen glijden. ‘Dat is niet waar, Charlie. Je hebt hier familie. Je hebt mij en Caroline en de rest van het personeel van Mercy…’ ‘Jij bent geen familie van mij. Je hebt familie. Je man, je dochter. Je hebt mensen die van je houden.’ Ze wist niet waar ze moest beginnen met haar tegenargumenten. Allereerst was ze nog niet met Linus Hahn getrouwd, vanwege de oorlog. Ze kon de woorden van Linus nauwelijks een aanzoek noemen. Het was meer een decreet, of een grafschrift. Wat de mensen betrof die van haar hielden… ‘Charlie, ik ben wel jouw familie – je bent niet alleen. En je wordt beter, elke dag…’ Ze ging diep en loog beter dan ze had gedacht. Maar wat wilde je ook, na drie jaar oefenen? ‘Je zult genezen – en je zult iemand vinden die…’ ‘Ik zit opgesloten! Ik zit opgesloten in dit kapotte lichaam dat niet te repareren valt.’ Hij draaide van haar weg en schold de toekijkende soldaten onder hem. ‘Het valt niet meer te repareren.’ Zijn woorden troffen haar in haar zwakke plek en Esther vergat zichzelf. Ze stapte eenvoudig naar voren tot ze naast hem stond. De antiseptische geur van de aan bed gekluisterde patiënt walmde over haar heen en ze maakte de fout naar beneden te kijken, drie etages diep. De schijnwerper verblindde haar en schroeide de sterren weg. Ze moest haar ogen dichtdoen om niet voorover te tuimelen. Esther spreidde haar armen wijd uit en verbeeldde zich dat ze… ‘Wat doe je?’ Charlie fluisterde van schrik en ontzetting. Ze snoof de geur van de dennenbomen op, van het jonge 14
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 14
21-10-11 16:03
gras dat tussen het winterse stro opschoot, van de bries waarin de lente zich aankondigde. Ja, hierboven kon ze vrij ademen, kon ze misschien zelfs houvast vinden. Of… wegvliegen. ‘Je maakt me bang.’ Ze deed haar ogen open en glimlachte naar hem.‘Dan staan we quitte, nietwaar, soldaat?’ Hij keek haar even aan en er was iets van woede in zijn ogen. Goed, een stukje gezond verstand dat ze kon aangrijpen, dat ze kon vasthouden om hem misschien iets van hoop terug te geven. Hoewel, waar ze nu stond met de lonkende sterren aan de hemel, met de vrijheid voor het grijpen, weg van de beklemmende geur van een ziekenhuis vol stervende mensen… misschien was hij hier niet de krankzinnige. Ze rilde. ‘Er staan daarbeneden mensen te kijken. De jongens in de ziekenzaal staan waarschijnlijk voor de ramen. Jij wilt niet dat ze jou zien springen.’ Maar haar stem klonk dun en ijl. ‘En hoezeer je het misschien ook zou willen, soldaat, je kunt niet vliegen.’ Ze dacht even over haar opmerkingen na en vond oprechte woorden. ‘Charlie, twijfel er alsjeblieft geen seconde aan dat ik – dat die jongens ook op deze rand hebben gestaan met de wens om weg te vliegen. Om te ontsnappen aan de momenten die ons gevangenhouden, aan de mensen die we in de spiegel zien. Deze oorlog heeft iedereen tot op het bot geraakt, en dat is niet fraai.’ Ze pakte zijn gewonde hand en kneep in het koude, verwrongen vlees. ‘Ik weet niet waarom jij nog leeft en je maten niet. Ik weet alleen dat we allemaal moeten geloven dat er iets groters voor ons ligt. Iets beters. Dat God niet lacht om de wending die onze levens namen.’ De wind geselde haar natte wangen.‘Misschien huilt Hij zelfs.’ 15
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 15
21-10-11 16:03
Maar niet om haar. Nooit om haar. Ze haalde diep adem. ‘Je bent niet in een kist thuisgekomen, Charlie, en dat is geen zonde.’ De verminkte greep van de soldaat werd vaster. ‘Is het een zonde om te wensen dat ik wel in een kist was thuisgekomen? Want zo voelt het.’ Ja, zo was het toch ook? De waarheid van Charlies woorden kon haar in stukken scheuren. De wind leek vingers te hebben en trok haar haar los, duwde haar naar de rand. Misschien… Nee. Tenslotte had ze Sadie. ‘Ik hoop het niet, Charlie. Ik hoop dat God het begrijpt. Maar dat kun je niet op deze manier uitvinden. Je moet geloven dat God er een bedoeling mee had om je te sparen. Geef nu niet op.’ Het waren zondagsschoolwoorden, maar ze sprak ze uit alsof ze erin geloofde. Nog een zonde, misschien. Maar ze liet zichzelf van de woorden proeven, slikte ze ondanks de bitterheid, en ze hoopte dat Charlie hetzelfde zou doen. Hij stond daar alleen maar in het licht van de schijnwerper en hield haar hand vast. Ze zocht in haar hart naar meer, naar iets kernachtigs, een woord vol wijsheid. Maar haar zwakke bemoedigende gedachten waren nauwelijks voldoende voor haarzelf en voor Charlie bleef er niets meer over. Ze hadden de mooie Caroline moeten sturen om hier bij hem op de rand te gaan staan, maar Caroline had wellicht nog minder woorden gevonden dan zij. Esther had tenslotte een dochter. En zolang ze thuiskwam zonder een telegram op het bureau te vinden, leefde Linus nog. Linus leefde. 16
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 16
21-10-11 16:03
Als ze naar beneden keek, zou de diepte haar een knoop in haar maag bezorgen. Ze schuifelde achteruit, weg van de dakrand. ‘Kom mee, Charlie, we gaan naar binnen. Het is koud hierbuiten.’ Hij bewoog zich niet. ‘Ik kan dat Duitse geratel nog steeds horen. De machinegeweren dreunen in mijn hoofd als ik slaap en het geluid is als granaatscherven in mijn hele lichaam.’ Zijn stem klonk oud. ‘Ik probeer wakker te worden, maar dat gaat niet. En dan zijn er de huilers. Ze landen met een luid gefluit. Ik weet dat ze komen en de adem stokt in mijn keel. Dan explodeert alles en voel ik duizend naalden in mijn huid, onder mijn huid, die losscheurt van mijn botten.’ Hij deed zijn ogen dicht. ‘Maar dat is nog niets vergeleken met de tanks. Ze ratelen en rommelen en knagen mijn ingewanden kapot. Ik wil bewegen, maar ik ben verlamd. Ik houd mijn adem in en wacht af tot ze over me heen maaien. Soms wordt er geschreeuwd, maar ik kan mijn mond niet open krijgen, en bovendien zijn ze te ver weg om me te horen. En dus lig ik daar. En het is – het is donker. Afschuwelijk donker. En… ik lig daar…’ Ze keek hem door de tranen in haar ogen heen aan en knikte. Ze knikte. Ze wilde aangeven dat ze het begreep, dat ook zij de geluiden van haar eigen teloorgang herbeleefde, hoewel die bij haar uit gefluister, gelach en zachte, dodelijke woorden hadden bestaan. Maar ze begreep hoe je verlamd kon zijn, met het geluid van je eigen stem vastgelopen in je keel. Of hoe er iets, groter dan jezelf, over je heen kon denderen en je verpletteren. Maar misschien begreep Charlie haar knikje niet op die manier. Het gebeurde zo snel dat ze de bewegingen in haar herin17
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 17
21-10-11 16:03
nering niet uit elkaar kon houden. Ze wilde geloven dat hij te ver naar voren had geleund, misschien zijn evenwicht had verloren. Ze wilde geloven dat hij niet sprong, maar alleen voorover struikelde, over de rand van het ziekenhuisdak. Een afschuwelijk ogenblik lang lag ze op haar buik, haar hand om de zijne. En ze wist het zeker, hij greep ook. Ze voelde zijn stompe vingers om de hare krampen, een moment van hoop, van verlossing. Ze wist het, want toen hun greep losraakte, vervloog het en brak, als het ijs onder haar voeten aan het eind van de winter, bros, scherp en fataal. Het had niets weg van vliegen.
Legerbasis Fort McCoy Wisconsin mei 1945 Aan juffrouw Esther Lange, Ik moet toegeven dat ik niet helemaal weet hoe ik deze brief moet beginnen. Misschien met een beschrijving van mezelf, hoewel dat er nauwelijks toe kan doen, gezien de manier waarop we kennismaken. Ik weet niet precies hoe ik moet vertellen op welke manier de inhoud van deze envelop in mijn bezit kwam, welke details op dit moment passend zouden zijn, of integendeel juist overrompelend. Ik vrees dat deze brief nogal laat komt en oude wonden zal openrijten. Daarvoor bied ik mijn verontschuldigingen aan.
18
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 18
21-10-11 16:03
Ik ben nooit een man van mooie woorden geweest, evenzeer op mijn gemak op de trekker van mijn oom om de zachte, donkere aarde van Iowa om te ploegen als op het slagveld om de gewonden te verzorgen. Ik vraag dan ook om uw begrip als ik over de gebeurtenissen vertel die tot ons contact leidden. Laat ik mij nader verklaren, want u moet zich zo langzamerhand afvragen waar dit over gaat. Natuurlijk. Ik ben arts, geen vechter, maar op 10 februari van dit jaar bevond ik mij aan het front, bij de grens van Duitsland, in een stad die Beisdorf heet. Het was mijn taak om twee gewonde kameraden op te halen die twee dagen hadden vastgezeten. Ik had geen idee dat uw vriend Linus bij hen zou zijn. Ik condoleer u met uw verlies. Ik ben ervan overtuigd dat hij een goede man was. Goed van vertrouwen en eerzaam. Ik merkte het aan de manier waarop hij mij toestond zijn wonden te verzorgen, die aanzienlijk waren. Om u niet te belasten met de pijnlijke beelden die u hierbij wellicht voor u ziet, wil ik u zeggen dat hij niet leed. Hij had voldoende morfine bij zich, wat ik voor zijn welbevinden gebruikte. Hij bood het ook aan anderen aan – aan degenen voor wie ik was gekomen, en zij profiteerden van zijn vrijgevigheid. We konden niet onmiddellijk geÍvacueerd worden en dus bracht ik veel tijd door met Linus. Hij vertelde over zijn gezin in Roosevelt, en uiteraard noemde hij u. Toen de zon weer opkwam, onderzocht ik zijn verwondingen verder en pas toen gaf hij mij deze envelop, die hij mij in de hand drukte met het verzoek hem aan u op te sturen. Hij vertrouwde er volledig op dat ik mijn woord zou houden.
19
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 19
21-10-11 16:03
En ik beloofde hem dat ik dat zou doen. In de ochtendschemering kwamen er versterkingen voor hem – voor ons – maar ik vrees dat u al van zijn lot op de hoogte bent. Toen ik naar Amerika terugkeerde, had ik deze brief nog steeds bij me, in afwachting van een gelegenheid om hem op te sturen en daarmee iets juists te doen in een tijd waarin alles zo verkeerd voelt. Ik ben ervan overtuigd dat de wereld nog lange tijd in verwarring zal verkeren. Ik bied nogmaals mijn verontschuldigingen aan voor het late versturen. Ik hoop dat het nakomen van mijn belofte en de inhoud van deze brief u enige troost kunnen bieden in dit voor u zo donkere uur. Hoogachtend, Peter Hess Arts
20
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 20
21-10-11 16:03
2
Terwijl ze naar het sissen van de zuurstof luisterde, naar de gele slangen keek en zag hoe het infuus boven zijn bed voeding in zijn aderen druppelde, wist Esther niet wie ze de schuld moest geven van het overleven van de man in bed zestien. Hoofdchirurg Neil O’Grady… of God. Een van de twee had Charlie in leven gehouden. Zijn hart bleef kloppen, ondanks het feit dat zijn goede been verbrijzeld was, vrijwel al zijn ribben aan één zijde waren gebroken en zijn schedel een scheur had opgelopen. Ze hadden hem open moeten boren om zijn leven te kunnen redden. Ze zou moeten bidden voor zijn leven. In plaats daarvan stond ze aan zijn bed en kneep zo hard in het metalen voeteneinde dat haar knokkels wit werden. Haar hart bonkte in haar keel terwijl ze naar het verminkte, paars opgezwollen gezicht keek met de verbrijzelde oogkas die hem tot een groteske Frankenstein maakte. Zijn been werd bij elkaar gehouden door een woud van stalen pinnen die boven het bed uitstaken. Hij had alleen maar vrij willen zijn. ‘Je deed het uitstekend daar,’ zei Caroline, die langs haar heen liep. Ze drukte haar vingers op Charlies pols en telde de pulsen af op haar horloge. Daarna controleerde ze het infuus en pakte de manchet om de bloeddruk te meten. ‘Het was alsof je de gedachten van Neil kon raden. Nog voordat hij 21
Met_andere_ogen_WARREN_druk1_binnenwerk_derde_proef_21-10-2011_NS.indd 21
21-10-11 16:03