leesfragment Moordenaar wordt monnik

W. Paul Jones

wordt monnik Van isoleernaar kloostercel

BWmoordenaar.indd 3

9/13/12 9:51 AM

© Uitgeverij Kok – Utrecht, 2012 Postbus 13288, 3507 LG Utrecht www.kok.nl Oorspronkelijke titel A Different Kind of Cell. The Story of a Murderer Who Became a Monk Uitgegeven door William B. Eerdmans Publishing Company © 2011 W. Paul Jones Vertaling Linda Schouwstra Omslagillustratie www.istock.com Omslagontwerp en opmaak binnenwerk Garage BNO ISBN 978 90 435 0919 0 ISBN e-book 978 90 435 2092 8 NUR 402 De aanhalingen uit de Bijbel zijn overgenomen uit de Willibrordvertaling 1995.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publisher.

BWmoordenaar.indd 4

9/13/12 9:51 AM

Inhoud

Voorwoord – Zuster Helen Prejean 7 Proloog Over genade 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Een opmaat 11 Dans met de dood 15 Alcatraz te machtig 25 Tot in de derde en vierde generatie 31 Een reportage en de verandering 43 Van scepsis tot vriendschap 65 De realiteit en de donkere nacht 98 Bijna thuis 115 Zijn er grenzen aan Gods genade? 127

Epiloog Het sluitstuk 137

BWmoordenaar.indd 5

9/13/12 9:51 AM

Voor de duizenden in een dodencel, waar ook ter wereld, die door ons rechtssysteem buiten het bereik van onze genade vallen.

Omdat wij menen dat zij buiten het bereik vallen van de levensveranderende genade van God.

BWmoordenaar.indd 6

9/13/12 9:51 AM

Voorwoord

Met dit boek – Moordenaar wordt monnik – heeft pater Paul Jones misschien wel het krachtigste pleidooi tegen de doodstraf gepresenteerd dat ooit is gehouden.

Hij ontvouwt het verhaal van een man – Clayton Fountain – van wie wordt beweerd dat hij de gewelddadigste crimineel uit de geschiedenis van het federale rechtssysteem is. Trots bekende hij vijf brute, met moedwil gepleegde moorden. Omdat vier daarvan binnen de muren van de zwaarst beveiligde gevangenis van het land hadden plaatsgevonden, beschouwde men hem als zo’n meedogenloze, gevaarlijke moordenaar dat er een speciale, ontsnappingsvrije isoleercel voor hem werd gebouwd in de vleugel die was gereserveerd voor psychiatrische criminelen.

De verwachting was dat Fountain, als hij hier eenmaal permanent was opgesloten, de ultieme straf zou ervaren, erger dan de dood. Afgesneden van elke vorm van menselijk contact, werd hij overgegeven aan de kracht van de zelfvernietiging.

Door een merkwaardige samenloop van omstandigheden werd pater Paul naar deze man toe getrokken, waardoor er langzamerhand een band ontstond. In deze geïsoleerde, met beton en staal gepantserde cel kwam een verandering op gang die alle verwachtingen en logica tartte.

De kracht van dit boek schuilt in het onweerlegbare getuigenis dat niemand buiten het bereik is van een God die verstand en zinnen – menselijkheid – kan herstellen. Gods genade is altijd beschikbaar en bekering is nooit uitgesloten. Dat wil zeggen dat iedere ge7

BWmoordenaar.indd 7

9/13/12 9:51 AM

ëxecuteerde persoon – hoe aantoonbaar schuldig aan welke vreselijke misdaden ook – een kind van God is wiens levenslicht wordt uitgeschakeld voordat God klaar met hem is. Clayton Fountains eigen woorden, die in dit boek luid en duidelijk klinken, dienen wijd en zijd gehoord te worden. Ze morrelen aan het morele fundament van alle religies en het fatsoen van iedere burger. Als deze man gered kan worden, valt niemand buiten het bereik van Gods genade. Niemand. De boodschap van dit boek is dat het doden van een mens in de veronderstelling dat zijn verlossing uitgesloten is, gelijkstaat met het plaatsnemen op Gods stoel.

Pater W. Paul Jones schrijft deze geschiedenis vanuit verschillende perspectieven. Hij is meer dan veertig jaar voorganger van de methodistenkerk geweest. Nu is hij een rooms-katholiek priester, Family Brother van de Trappistenorde en geestelijk leider van het Hermitage Spiritual Retreat Center. Het grootste deel van zijn leven heeft hij theologie gedoceerd aan diverse universiteiten en seminaries. Toen ontmoette hij Clayton Fountain. En nu, op deze bladzijden, heeft hij met zijn verbluffende verhaal een ontmoeting met jou.

Zuster Helen Prejean Auteur van Dead Man Walking en Death of Innocents Non en actief strijdster tegen de doodstraf

8

BWmoordenaar.indd 8

9/13/12 9:51 AM

Proloog

Over genade

De meesten van ons geloven in vergeving; vooral als het om onszelf gaat, over iets wat wij gedaan hebben. We kunnen zelfs nog wel een stap verdergaan en ook onze familieleden en goede vrienden vergeving schenken, als ze maar wel eerst sorry zeggen. Bij mensen die verder van ons af staan hebben we de neiging omstandigheden en criteria aan te voeren die hen buiten het domein van onze vergeving plaatsen. En als het gaat om geweldsdelicten die dodelijk aflopen, is onze natuurlijke reactie dat in bepaalde situaties de ultieme straf – executie – gerechtvaardigd is. ‘Een oog voor een oog, een tand voor een tand.’

De geschiedenis van Clayton A. Fountain is voor mij persoonlijk een intense, ongevraagde toetssteen van deze criteria geworden. Hij heeft vijf gewelddadige moorden op zijn geweten en liet een spoor van pijn en verdriet achter zich. Is de ultieme vergelding in dat geval niet op zijn plaats?

Het spreekt vanzelf dat Clayton door de gevangenisautoriteiten als het gevaarlijkste menselijk wezen in het hele federale systeem werd beschouwd. Zijn gedrag was in vele gevangenissen van dien aard dat de autoriteiten zich gedwongen zagen tot het nemen van drastische maatregelen. Ze sloten hem vrijwel volledig af van elke vorm van menselijk contact, zodat hij voor de rest van zijn leven veroordeeld was tot eenzame opsluiting in een speciaal daarvoor gebouwde ruimte.

Ik ben door een merkwaardige samenloop van omstandigheden betrokken geraakt bij zijn leven. Ik werd Claytons geestelijk 9

BWmoordenaar.indd 9

9/13/12 9:51 AM

begeleider en uiteindelijk zijn vriend. Iedereen die, op wat voor manier ook, iets met hem te maken had, was het over één ding eens: de omwenteling in Claytons gedrag was onvoorstelbaar.

Ik raakte via brieven, telefoongesprekken en persoonlijke bezoeken bij zijn pelgrimstocht betrokken en ik was een van de weinigen die durfde te geloven dat het echt was wat er gebeurde.

Als christen raakte ik in een proces betrokken dat een uiterst fundamentele vraag bij mij opriep: bestaan er personen die zo onmenselijk zijn geweest dat de God van genade afstand van ze neemt? En als dat zo is, volgt dan niet logischerwijze dat, vanwege het simpele feit dat ze buiten het bereik zijn van Gods wil en/of mogelijkheid om van hen weer fatsoenlijke mensen te maken, executie een gerechtvaardigd besluit is? Eerst dacht ik van wel.

Totdat ik het verhaal van Clayton Fountain binnen wandelde.

De inhoud van dit boek is in hoofdzaak een weergave van de persoonlijke contacten die ik in een periode van zes jaar met Clayton heb gehad, door middel van een groot aantal bezoeken, telefoongesprekken en brieven. Ik heb ook het voorrecht genoten zijn correspondentie met anderen te lezen, mensen te interviewen die persoonlijk contact met hem hebben gehad, gevangenisarchieven in te zien en relevante krantenartikelen door te nemen.

Het is onmogelijk om al deze informatie door te spitten zonder een standpunt in te nemen. Hoewel mijn mening zich vormde naarmate mijn betrokkenheid toenam, is mijn perspectief hier en daar gekleurd door het feit dat ik een gepensioneerd hoogleraar theologie, een Family Brother van de Trappistenorde, een kluizenaar en katholiek priester ben die in Appalachia een protestantse opvoeding heeft gehad en jarenlang voorganger van een Methodistenkerk is geweest. Anders gezegd: ik ben misschien minstens zo curieus als de persoon die we in deze geschiedenis proberen te volgen…

10

BWmoordenaar.indd 10

9/13/12 9:51 AM

(1)

Een opmaat

Hoewel ik Gods leiding in mijn leven altijd al een redelijk onbevattelijk fenomeen heb gevonden, is er één relatie die werkelijk alles slaat. Het laatste wat ik had kunnen bedenken was dat ik de beste vriend zou worden van Clayton Anthony Fountain, de legendarische moordenaar die wijd en zijd als het gevaarlijkste individu in het hele Amerikaanse gevangeniswezen werd beschouwd.

De feiten liegen er niet om. Hij was een gewetenloze moordenaar, schuldig bevonden aan het in koelen bloede vermoorden van vijf verschillende mensen bij vijf afzonderlijke gelegenheden, zonder aanwijsbaar motief. Vier van de vijf slachtoffers waren medegevangenen in de Amerikaanse Penitentiaire Inrichting in Marion, Illinois, het voormalige Alcatraz. Hoewel hij was opgeborgen in het cellenblok dat in deze ultrabeveiligde gevangenis bekendstond als ‘de laatste suite’, en daarbinnen ook nog eens in een aparte ‘kooi’ die speciaal was ontworpen om hem volkomen te isoleren en extra goed te bewaken, verwierf Clayton in zeven jaar tijd de reputatie van onstuitbaar en ongeleid projectiel waarmee hij bij iedereen grote angst inboezemde. De Amerikaanse openbaar aanklager Frederick Hess verklaarde over hem: ‘In achttien jaar wetshandhaving heb ik nooit zo’n ijskoude moordenaar meegemaakt. Ik ken niemand die de doodstraf meer verdient dan hij.’

Maar ten tijde van de Fountain-excessen werd de doodstraf niet op federale gevangenen toegepast; althans, nog niet. De ‘nachtmerrie Clayton’ schreeuwde om een oplossing, en de autoriteiten zaten met hun handen in het haar. Tot grote opluchting 11

BWmoordenaar.indd 11

9/13/12 9:51 AM

van heel Marion werd in 1984 besloten dat er maar één alternatief was: het bouwen van een speciale cel in de binnenste cirkel van het Medical Center for Federal Prisoners in Springfield, Missouri, die zo ontworpen zou worden dat Clayton voor eens en voor altijd volkomen geïsoleerd was. Daar zou hij in eenzame opsluiting verblijven, tot hij 21 jaar later overleed. Het was de bedoeling hem volledig af te snijden van elk contact met medemensen, behalve met enkele zorgvuldig geselecteerde bewakers.

De afschuw voor Clayton was zo groot dat er een paar jaar volkomen stilte heerste. Zelfs de bewakers die zijn maaltijden door een luik in de dubbelstalen wand naar binnen schoven, zeiden geen woord tegen hem. Vooral het feit dat hij in Marion moedwillig een bewaker had doodgestoken en twee andere ernstig had verwond, had kwaad bloed gezet bij het personeel van de federale gevangenis. De onuitgesproken verwachting was dat de zenuwinzinking die op deze manier gegarandeerd werd uitgelokt, Claytons verdiende loon was.

Toen ik vele jaren later eindelijk toestemming kreeg om Clayton te bezoeken, bleek zijn isoleercel te liggen tegenover een twee verdiepingen tellende unit voor psychiatrische delinquenten. De verschillende kreten uit hun gecapitonneerde cellen waren de enige ‘menselijke’ geluiden die Clayton kon opvangen. Zelfs zijn moeder, Ruth, stond vierkant achter de gevangenschap van haar zoon, al is ze nooit opgehouden voor hem te bidden, gekweld door het spookbeeld dat de autoriteiten ‘de sleutel hadden weggegooid’.

Maar wat er in die isoleercel zou gebeuren was wel het laatste wat je menselijkerwijs gesproken had verwacht; en dat is zacht uitgedrukt. Wel moet ik er vanaf het begin van dit verhaal duidelijk over zijn dat slechts heel weinigen – althans publiekelijk – geloven dat dit ook echt gebeurd is. Een medewerker van de kapelaan vertolkte waarschijnlijk het sentiment van velen met de opmerking: ‘Het feit dat de man onder zulke omstandigheden niet gek is geworden, bewijst hoe gestoord hij is. Een normaal mens was allang een wrak geweest.’

12

BWmoordenaar.indd 12

9/13/12 9:51 AM

De verandering in zijn gedrag riep uiteenlopende reacties op.

Enerzijds waren er gevangenisautoriteiten die toegaven versteld te staan van de ommekeer, overigens zonder er vertrouwen in te hebben dat die verandering blijvend was. Anderzijds waren er mensen die wat zij waarnamen wegzetten als de grootste acteerprestatie uit de gevangenishistorie, waarbij hun vriendelijkste oordeel over Clayton luidde dat hij ‘alleen zichzelf voor de gek hield’.

Tot welke conclusie je ook neigt, over één ding is men het eens: in december 1989 begon een periode van vijftien jaar waarin iets wonderlijks is gebeurd. Maar de echtheid daarvan zou altijd onbewijsbaar blijven. Bij een van Claytons weinige sessies voor de Commissie Voorwaardelijke Invrijheidsstelling werd het als volgt verwoord: ‘Het is uitgesloten voorwaardelijke invrijheidsstelling zelfs maar te overwegen, tenzij Claytons zelfverklaarde metamorfose kan worden getoetst door sociale interactie met andere personen.’ Maar het zal niemand verbazen dat de gevangenisautoriteiten geen mens toestonden om Clayton zelfs maar met een vinger aan te raken, laat staan dat ze de gok wilden wagen de dubbelstalen deuren te openen om deze interactie mogelijk te maken.

Zoals we zullen zien zou elke discussie over voorwaardelijke invrijheidsstelling slechts theoretisch van aard zijn, want welke commissie zou vrijlating overwegen van een gevangene wiens vonnissen bij elkaar opgeteld meer dan vijf keer levenslang belopen? Door alles heen leunde Clayton echter op een verbluffende dosis hoop en die heeft hij nooit laten varen, ook niet na de meest verpletterende teleurstellingen.

Als het woord ‘wonder’ in dit verhaal op iets of iemand van toepassing is, gooi ik waarschijnlijk de hoogste ogen. Wantrouwend, sceptisch en onwillig als ik was, werd ik langzaam maar zeker een van de weinige mensen die de echtheid van Claytons geestelijke reis onderkenden, een reis die voor hemzelf niet minder mystiek was dan voor mij. De manier waarop wij samen onderweg waren had iets bovennatuurlijks, zeker toen Clayton de overtuiging kreeg dat hij geroepen werd tot het priesterschap. Via 13

BWmoordenaar.indd 13

9/13/12 9:51 AM

vreemde dromen kwam er een indringende vraag op mij af: ‘Ik ga langzamerhand naar het einde van een goed leven. Clayton is in de kracht van het zijne. Als ik voor hem de weg zou kunnen vrijmaken om naar het seminarie te gaan en de priesteropleiding te doen door zijn plaats in die cel over te nemen, zou ik daar dan toe bereid zijn?’ Leden van de dertiende-eeuwse Orde van onze lieve Vrouwe van Weldadigheid legden ten slotte ook een gelofte van bereidheid af zichzelf als gijzelaar op te offeren om christenen die door de Moren gevangengenomen waren, te redden. Ik wist dat de vraag die mij in mijn nachtelijke dromen achtervolgde absolute waanzin was, maar hij liet zich niet onderdrukken. En vanuit mijn bezinning en gebed groeide een stille zekerheid: ja. Ik zou het doen.

Vanaf dat moment raakte de betekenis van mijn pelgrimstocht als christen, monnik en priester op onnavolgbare wijze verweven met Claytons eigen geestelijke reis. Het is een lange geschiedenis die op 11 juli 2005 eindigde op het kerkhof van mijn klooster in de heuvels van Ozark, Missouri.

Maar laat ik niet op ons verhaal vooruitlopen. Het gewelddadige begin met zijn onherroepelijke, destructieve spiraal vond plaats op 6 maart 1974 in de persoon van een achttienjarige Amerikaan, Clayton Fountain, die als marinier was gelegerd in de Subic Bay op de Filippijnen.

14

BWmoordenaar.indd 14

9/13/12 9:51 AM