VERRAST DOOR
JEZUS Het�Marcusevangelie�in�80�dagen
S ��DD OO UM J JOO S UAM A
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 3
20-09-12 20:22
© Uitgeverij Kok – Utrecht, 2012 Postbus 13288, 3507 LG Utrecht www.kok.nl © 2012 Jos Douma Omslagontwerp en opmaak binnenwerk: Ralf Boer, www.brandnewstory.nl ISBN 978 90 4352 035 5 ISBN e-book 978 90 4352 036 2 NUR 707 De Bijbelteksten in deze uitgave zijn overgenomen uit de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV), © 2004 Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publisher.
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 4
20-09-12 20:22
INHOUD
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 5
VOORWOORD
6
HET EVANGELIE VAN MARCUS
8
WIE IS JEZUS?
13
80 OVERDENKINGEN
16
BIJSLUITER
96
20-09-12 20:22
VOORWOORD Je hebt nu een boek in handen dat eigenlijk maar één doel heeft: dat je het hele Marcusevangelie gaat lezen. Dit boek wil daar een hulpmiddel bij zijn. Zelf koos ik er een tijd geleden voor om me te verdiepen in dit evangelie omdat ik behoefte had aan wat ik maar even noem ‘Jezus ontdekken 2.0’. Jaren geleden, in het voorjaar van 2002, maakte ik een vernieuwing van mijn geloof door waarbij Jezus Christus in al zijn overweldigende aantrekkelijkheid centraal kwam te staan. Ik deelde wat ik ontdekt had in een drietal boeken: Jezus ontdekken. 33-dagenboek (2004), Jezus uitstralen. Worden als hij (2005) en Jezus aanbidden. De glorie van Christus (2008). Maar ik merkte dat het niet goed was om te blijven putten uit een ervaring van alweer enige tijd geleden. Om die reden vroeg ik mij begin 2012 opnieuw af: wie is Jezus nu eigenlijk? Ken ik hem wel zoals hij is? Zijn er nieuwe ontdekkingen te doen? Ik nam bij mijn zoektocht het Marcusevangelie als uitgangspunt. Zo ontstond er een prekenserie: zestien weken lang schreef ik vijf dagen per week een korte overdenking bij telkens een nieuw gedeelte van Marcus’ evangelie. Zo begon het verhaal van Jezus opnieuw voor me te leven. Het was bijzonder om nieuwe dingen te leren en om Jezus als het ware te horen spreken. Ook kwam ik erachter hoe Marcus in heel zijn korte evangelie bezig is om 6
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 6
20-09-12 20:22
mij als lezer te helpen een antwoord te vinden op de vraag wie Jezus is én een keuze te maken om deze Jezus, Gods messias, te volgen. In dit boek vind je alle 80 overdenkingen. Het is de bedoeling dat je eerst het aangegeven gedeelte uit het evangelie leest en vervolgens de overdenking die ik bij een bepaald aspect van dat gedeelte heb geschreven. Zo kun je in 80 dagen het hele evangelie van Marcus doorlezen. Ik hoop dat er een wereld voor je opengaat en dat je voor het eerst of opnieuw verrast wordt door Jezus, de Zoon van God. Je vindt voorafgaand aan de overdenkingen een korte inleiding op het evangelie van Marcus, zodat je kennis kunt maken met bepaalde kenmerken en de grote lijn van dit Bijbelboek. Na de 80 overdenkingen vind je een bijsluiter met enkele handreikingen die je kunnen helpen om dit boek samen met anderen vruchtbaar te maken. In Christus verbonden, Jos Douma Haarlem, voorjaar 2012 7
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 7
20-09-12 20:22
HET�EVANGELIE� VAN�MARCUS Het Marcusevangelie is het kortste van de vier Evangeliën die in de Bijbel staan. Er zit veel vaart en dramatiek in: Marcus neemt zijn lezers mee in het verhaal van Jezus die op aarde kwam om het koninkrijk van God zichtbaar te maken. De centrale vraag in het Marcusevangelie is: wie is Jezus? De schrijver geeft in de eerste zin van zijn verslag al het antwoord: Jezus is de messias, de Zoon van God. Maar dan neemt hij zijn lezers bij de hand om in de loop van een heel aantal hoofdstukken een eigen antwoord te gaan geven. Het lijkt erop dat Marcus een soort Jezus-dossier samenstelt in de eerste acht hoofdstukken. Hij legt vast wat Jezus heeft gedaan en onderwezen, vele wonderen passeren de revue en ook komen Jezus’ tegenstanders vanaf het begin aan bod. In het midden van het evangelie komt het hoge (ant-)woord eruit, gegeven door Petrus (uit wiens mond Marcus zijn evangelie waarschijnlijk heeft opgetekend): ‘U bent de messias!’ Maar meteen maakt Jezus duidelijk: mij kénnen is niet genoeg, het gaat erom dat jullie mij volgen. En vanaf dat moment komt ook het kruis van Jezus in beeld. Hij moet een weg van lijden gaan, eindigend in de dood. Maar daarna staat hij weer op. Zo komt Gods koninkrijk op aarde zoals in de hemel! 8
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 8
20-09-12 20:22
de voorrang strijden. En eerlijk gezegd: Jezus komt veel meer ongeloof dan geloof tegen (alleen de demonen geloven vanaf het begin vast en zeker dat ze in Jezus met de Zoon van God te maken hebben). Welke bedoeling heeft Marcus gehad met het schrijven van zijn evangelie? Een rooms-katholieke uitlegger, Benoît Standaert, heeft een boeiende suggestie gedaan. In zijn boek Marcus: geweld en genade. De actualiteit van het Marcusevangelie stelt hij dat het Marcusverhaal gelezen kan worden als een zogenaamde paashaggada (‘haggada’ is een Hebreeuws woord voor vertelling). De Joden hadden namelijk de gewoonte om tijdens de grote feesten de zogenaamde feestrollen in hun geheel te lezen (zoals het boek Esther, tijdens het Purimfeest). Door het luisteren naar deze verhalen werden de Joden herinnerd aan de grote daden die God had gedaan. In dezelfde lijn, zo stelt Standaert, heeft Marcus een boekje gecomponeerd dat zich in één ruk laat lezen tijdens de Paasnacht. Het Jezus-verhaal dat Marcus heeft samengesteld, vertelt nu over Gods grote daden in Jezus. Het voorlezen ervan helpt de luisteraars zich voor te bereiden op het ontvangen van de opgestane Heer.
VERRAST
Door heel het evangelie heen zie je dat geloof en ongeloof voortdurend om
9
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 9
20-09-12 20:22
Zodra je het voorlezen van het Marcusevangelie-in-één-ruk situeert in de Paasnacht, kom je tot nog een andere interessante ontdekking. Aan het einde van deze nacht werden er namelijk vaak nieuwe christenen gedoopt. Daarmee wordt het Marcusevangelie ook een tekst die een belangrijke functie had tijdens de laatste etappe van de christelijke inwijding in het geloof en in de geloofsgemeenschap. Dan wordt opeens ook duidelijk dat Marcus zijn verslag niet met de geboorte van Jezus begint (zoals Matteüs en Lucas wel doen), maar met de doop van Jezus. De hele eerste paragraaf van Marcus’ Jezus-verhaal (1:1-13) is aan de doop gewijd: eerst de doop zoals Johannes de Doper die aan zijn toehoorders onderwees en uitvoerde, en vervolgens de doop die Jezus onderging. Ook het slot van Marcus (16:1-8) is dan te lezen als een toespeling op het doopritueel: begraven worden én opstaan met Jezus Christus. Het centrum van het evangelie (8:27-9:1), precies tussen begin en eind in, schetst wat het betekent om een volgeling van Jezus te zijn. Het beschrijft het proces van inwijding in een leven met Jezus dat gemarkeerd wordt door het doopritueel: ‘Wie mijn volgeling wil zijn, moet zichzelf verloochenen, zijn kruis op zich nemen en zo achter mij aan komen. Want ieder die zijn leven wil behouden, zal het verliezen, maar wie zijn leven verliest omwille van mij en het evangelie, zal het behouden’ (8:34-35).
10
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 10
20-09-12 20:22
die definitief het begin markeert van een leven in het spoor van messias Jezus. Voor mensen die tot geloof in Jezus waren gekomen, was dit dé tekst
�JEZUS
Daarmee is het Marcusevangelie dus te lezen als initiatietekst, een tekst
dat nog steeds. Ik raad mensen die kennis willen maken met de Bijbel en die willen ontdekken wie Jezus is, altijd aan om met het Marcusevangelie te beginnen. Toen ik zelf een tijdlang met dit evangelie bezig was, viel het me steeds opnieuw op hoe belangrijk twee bepaalde verzen uit het eerste hoofdstuk zijn. Ze lopen als twee rode draden door het hele evangelie heen. De ene draad is die van Jezus’ identiteit, die aan ons bekend gemaakt wordt door de Vader zelf, vanuit de hemel. De passie spat eraf (1:11): ‘Jij bent mijn geliefde Zoon, in jou vind ik vreugde!’ Overigens zie je dat het tweede deel van het evangelie, dat de hoofdstukken 8 tot en met 16 beslaat, ook begint met die hemelse uitspraak (9:7): ‘Dit is mijn geliefde Zoon, luister naar hem!’ Het vers dat de tweede rode draad aanreikt, is de allereerste samenvatting van de boodschap van Jezus, waarin de lezers worden opgeroepen om te
geloven (1:15): ‘De tijd is aangebroken, het koninkrijk van God is nabij: kom tot inkeer en hecht geloof aan dit goede nieuws.’ Jezus zelf is dat goede nieuws en overal waar Jezus is, is het koninkrijk van God!
DOOR
om, voorafgaand aan hun doop, in één ruk uit te lezen! Maar eigenlijk geldt
11
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 11
20-09-12 20:22
Ik vond het prachtig om het evangelie van Marcus in zijn geheel te lezen en er overdenkingen bij te schrijven. Graag noem ik in dit verband de naam van nog een andere Bijbeluitlegger, een anglicaanse: Tom Wright. Hij schreef een bijzonder toegankelijke uitleg van het Marcusevangelie: Marcus voor iedereen. Het is een boek dat de teksten goed uitlegt, maar ze ook in verband brengt met onze eigen tijd, waardoor de boodschap heel actueel wordt. Voordat ik een overdenking schreef over het gelezen Marcusgedeelte, liet ik daarom eerst Wrights inzichten en overwegingen op me inwerken. In zijn introductie geeft Wright een typering van het Marcusevangelie die tegelijkertijd een aanbeveling is om je intensief met dit evangelie bezig te houden: Marcus is ‘het kortste en scherpst geschreven verhaal over Jezus. Veel mensen denken dat het evangelie van Marcus als eerste geschreven werd. Het heeft in ieder geval wel de bondigheid en de kracht van een snel, haastig verhaal dat bedoeld is om je in je nekvel te grijpen en je de waarheid te laten zien over Jezus, over God en over jezelf.’ ‘Amen,’ zeg ik hierop. Lezen dus, dat evangelie! Laat je in je nekvel grijpen! En doe mooie ontdekkingen over Jezus en over God en zeker ook over jezelf. Want dat is de bedoeling van het lezen van dit evangelie, en trouwens ook van alle andere Bijbelboeken: dat je erdoor veranderd wordt. 12
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 12
20-09-12 20:22
Een Godzoeker? Iemand die een goddelijk geheim in zich droeg? Een vredesactivist? Een exorcist met een genezingsbediening? Er zijn in de loop van de eeuwen talloze uiteenlopende antwoorden gegeven op de vraag die centraal staat in het Marcusevangelie. Het kan zijn dat jij zelf ook een antwoord hebt, maar je je afvraagt of dat niet te eenzijdig of zelfs onjuist is. Misschien moeten we ook wel heel veel antwoorden tegelijk geven. Want Jezus is ongelooflijk veelzijdig! En hij is altijd ook weer anders dan we denken. Hij laat zich niet in hokjes plaatsen en in vakjes duwen. Hij is volkomen vrij. Ik hoop dat je door het lezen van dit boek en vooral door het lezen van het Marcusevangelie zelf (opnieuw) verrast wordt door Jezus. Ik hoop dat er iets in door mag klinken van de verwondering over het nieuwe dat ik zelf ook mocht ontdekken. Ik hoop jij als lezer deze vreugdevolle verrassing mag meemaken: dat Jezus voor je gaat stralen als Gods schitterende en overrompelende nieuwe begin met deze wereld én met jou. Het Jezus-verhaal dat Marcus vertelt, kent trouwens heel vaak momenten van verassing, verbazing of zelfs ontzetting (want de verrassing kan ook
�JEZUS
Een onruststoker? Een mensenvriend? Zoon van God? Een wonderdoener?
DOOR
Is hij een wijsheidsleraar? Een politieke opstandeling? Een mislukkeling?
13
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 13
20-09-12 20:22
confronterend zijn). Onder meer de volgende emoties die verwant zijn aan verrassing, worden door Marcus genoteerd als hij kijkt naar de mensen rondom Jezus en hun reacties op hem: ze zijn diep onder de indruk (1:22), verbijsterd (1:27), ze staan versteld (2:11), worden bevangen door schrik (5:15), zijn met stomheid geslagen (5:42), helemaal van hun stuk gebracht (6:51), enzovoort. Let er maar eens op als je het hele evangelie aan het lezen bent: telkens weer worden mensen door Jezus verrast. De verrassing die Jezus teweegbrengt, kan daarbij dus zowel aangenaam zijn (onder de indruk, blij verrast) als onaangenaam (verbijsterd, ontzet). De toon van de titel Verrast door Jezus van dit boek is primair positief bedoeld. Maar het is heel goed, nodig zelfs, dat de verrassing zich voor de lezers van het Marcusevangelie zich bij tijd en wijle ook verscherpt tot verbijstering en confrontatie. Want Jezus blijkt altijd ook weer anders te zijn: op een liefdevolle manier heel nabij én overweldigend machtig, op een zachtmoedige manier dienend én confronterend scherp. Het woord ‘verrassing’ is ook een uitnodiging om echt iets te beleven. Want verrassing is primair een emotie, een geraakt-zijn. Verrassing heeft te maken met van je stuk gebracht worden door het onverwachte. Toen ik net begonnen was met het schrijven van de meditaties en het houden van de preken, ervaarde ik de gekozen titel ook wel als een uitdaging voor me14
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 14
20-09-12 20:22
opnieuw door Jezus werd verrast? En zou ik erin slagen om die verrassing over te brengen in de meditaties en de preken? En toen schreef ik de onderstaande woorden, waarvan ik hoop dat ze ook jouw gebed worden: Heer Jezus, verras mij! Laten er veel aangename momenten van verrassing mogen zijn als ik bezig ben met het Marcusevangelie. Geef dat ik verwonderd zal zijn over uw vitaliteit, uw genade, uw nabijheid, uw onvoorwaardelijke liefde. Laten er ook schokkende momenten van verrassing mogen zijn, dat ik verbijsterd ben over uw confronterende woorden en daden, verbijsterd over mijn eigen onmacht en onwil om achter u aan te gaan. Heer Jezus, verras mij!
VERRAST
zelf als schrijver en als predikant. Zou het daadwerkelijk gebeuren dat ik
15
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 15
20-09-12 20:22
DAG
80�OVERDENKINGEN
1
Lezen: Marcus 1:1-8
Het begin van het evangelie van Jezus Christus, Zoon van God. Marcus 1:1 Een begin maken
een ontmoeting met Jezus brengen.
Vanaf het begin van zijn evangelie
Al schrijvend en vertellend daagt hij
maakt Marcus duidelijk dat hij maar
hem of haar uit om een eigen en heel
één doel nastreeft: Jezus voorstellen!
persoonlijk antwoord te geven op deze
Het verhaal dat hij wil vertellen gaat
vraag: ‘Wie is Jezus volgens jou?’
over niemand minder dan Jezus die de messias is, Zoon van God. Het eerste hoofdstuk van zijn evangelie maakt dat zorgvuldig duidelijk. En het verhaal dat Marcus vertelt is niet zomaar een verhaal, maar niets minder dan evangelie: vreugdevolle boodschap, levensveranderend nieuws! Zo wil Marcus de lezer van zijn evangelie tot
GEBED Heer Jezus, Zoon van God, ik verlang naar een hernieuwde kennismaking met u. Verras mij met wie u bent.
16
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 16
20-09-12 20:23
Er klonk een stem uit de hemel: ‘Jij bent mijn geliefde Zoon, in jou vind ik vreugde.’
2
DAG
Lezen: Marcus 1:9-20 Marcus 1:11 Jij bent mijn geliefde!
Marcus’ evangelie begint niet met Jezus’ geboorte maar met Jezus’ doop. Als Gods Zoon door Johannes is ondergedompeld in het water en weer opstaat, gaat de hemel open. Een duif daalt neer als teken van de Geest van
Heer Jezus, leer mij als Gods geliefde mee te bewegen in de komst van uw koninkrijk op aarde zoals in de hemel.
liefde en vreugde en vrede. Er klinkt een stem, van een trotse Vader: ‘Jij bent mijn geliefde, ik vind vreugde in jou.’ Zo wordt Jezus door Marcus aangewezen als degene die, als Zoon,
GEBED
de hemel op aarde komt brengen,
blijven, maar deelnemers te worden.
samen met de Vader en de Geest.
Ook wij krijgen te horen: ‘Jij bent mijn
Als we daarnaar kijken, worden we
geliefde! Ik ben blij met jou!’ Zo komt
uitgenodigd om geen toeschouwers te
het koninkrijk dichtbij!
17
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 17
20-09-12 20:23
DAG
3
Lezen: Marcus 1:21-31
Iedereen was zo verbijsterd dat ze tegen elkaar zeiden: ‘Wat is dit allemaal? Een nieuwe leer met groot gezag! Zelfs als hij onreine geesten een bevel geeft, wordt hij gehoorzaamd.’ Marcus 1:27 Diep onder de indruk
boze geesten uit! Waar Jezus komt,
Jezus, inmiddels vergezeld van zijn
kunnen mensen weer ademhalen,
leerlingen, gaat op weg om Gods ko-
gaan mensen het licht zien, komen ze
ninkrijk dichterbij te brengen. Hij doet
tot hun recht. Dat is de missie van Je-
dat door de mensen te onderwijzen
zus: mensen verrassen met de vrijheid
in een nieuwe leer, vol van genade en
van het koninkrijk van God.
waarheid. De mensen zijn er diep van onder de indruk: het is zó anders dan wat ze altijd gehoord hebben van de schriftgeleerden! Hun reactie wordt er
Heer, ook ik wil me
zelfs één van verbijstering als Jezus
laten verrassen door
ook nog eens een wonderdoener blijkt
uw woorden en uw
te zijn, een ware bevrijder: hij drijft
wonderen. Leer mij in uw vrijheid te leven.
18
binnenwerk verrastdoorJezus.indd 18
GEBED 20-09-12 20:23