Inhoud 3 INHOUD INLEIDING 13 HOOFDSTUK 1 BASISBEGRIPPEN 15 1.1 WETENSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERZOEK 17 1.2 SOORTEN ONDERZOEK 19 1.2.1 Verschillende doelen: fundamenteel en praktijkgericht onderzoek 19 1.2.1.1 Fundamenteel onderzoek 19 1.2.1.2 Praktijkgericht onderzoek 20 1.2.2 Verschillende grondvormen: kwantitatief en kwalitatief onderzoek 22 1.2.2.1 Kwantitatief onderzoek 22 1.2.2.2 Kwalitatief onderzoek 23 1.2.3 Verschillende tijdsperspectieven 24 1.3 EISEN AAN ONDERZOEK 25 1.3.1 Wetenschappelijke eisen 25 1.3.2 Ethische eisen 32 1.3.3 Praktische eisen 33 1.4 HET ONDERZOEKSPROCES: FASEN IN EEN ONDERZOEK 34 HOOFDSTUK 2 HET ONDERZOEKSPLAN 37 2.1 DE PROBLEEMSTELLING 40 2.1.1 De aanleiding 40 2.1.2 De doelstelling 41 2.1.3 De afbakening van het onderwerp en de doelgroep 42 2.1.4 De onderzoeksvragen 42 2.1.4.1 De centrale onderzoeksvraag en deelonderzoeksvragen 43 2.1.4.2 Eisen aan de formulering van onderzoeksvragen 43 2.1.4.3 Beschrijvende en verklarende onderzoeksvragen 45 2.1.4.4 De visuele voorstelling van verklarende onderzoeksvragen 47 2.1.5 Voorbeeld 57
Inhoud 4 2.2 BEPALEN VAN DE GRONDVORM: DE KEUZE VOOR KWANTITATIEF OF KWALITATIEF ONDERZOEK 59 2.2.1 De keuze bij verklarende onderzoeksvragen 60 2.2.2 De keuze bij beschrijvende onderzoeksvragen 61 2.3 HET ONDERZOEKSONTWERP 62 2.3.1 Wat waarnemen? 63 2.3.2 Wie waarnemen? 64 2.3.3 Hoe waarnemen? 65 2.4 EEN VOORUITBLIK OP DE VOLGENDE STAPPEN IN HET ONDERZOEKSPROCES 68 2.4.1 Verschillen in de dataverzameling 69 2.4.2 Verschillen in de data-analyse en rapportage 69 2.5 AAN DE SLAG 71 HOOFDSTUK 3 STEEKPROEFTREKKING 73 3.1 BASISBEGRIPPEN: ONDERZOEKSEENHEDEN, POPULATIE EN STEEKPROEF 75 3.2 ASELECTE STEEKPROEVEN 79 3.2.1 Principes 80 3.2.1.1 De steekproefomvang 81 3.2.1.2 Representativiteit 85 3.2.2 Types 85 3.2.2.1 Enkelvoudig Aselecte Steekproef (EAS) 85 3.2.2.2 Systematisch Aselecte Steekproef 87 3.2.2.3 Clustersteekproef 89 3.2.2.4 Gestratificeerde steekproef 91 3.2.3 Externe validiteit 93 3.2.3.1 Fouten verbonden aan het steekproefkader 94 3.2.3.2 Fouten bij de selectie van eenheden 96 3.2.3.3 Uitval van steekproefeenheden 97 3.2.4 Responsmaximalisatie 101
Inhoud 5 3.3 NIET-THEORETISCH SELECTE STEEKPROEVEN 104 3.3.1 Principes 104 3.3.2 Types 104 3.3.2.1 Quotasteekproef 104 3.3.2.2 Vrijwillige steekproef op basis van zelfselectie 105 3.3.2.3 Willekeurige steekproef 106 3.3.2.4 Gemakssteekproef 106 3.3.3 Externe validiteit 107 3.4 THEORETISCH SELECTE STEEKPROEVEN 108 3.4.1 Principes 109 3.4.2 Types 110 3.4.2.1 Sneeuwbalsteekproef 110 3.4.2.2 Doelgerichte steekproef 111 3.4.3 Externe validiteit 112 3.5 AAN DE SLAG 114 HOOFDSTUK 4 KWANTITATIEF ONDERZOEK VIA ENQUÊTES 119 4.1 KWANTITATIEVE ONDERZOEKSMETHODEN 121 4.1.1 Een korte omschrijving van de vijf methoden 122 4.1.2 De keuze tussen de methoden 122 4.1.2.1 Kennis testen 123 4.1.2.2 Complexiteit inbouwen 123 4.1.2.3 Controle op het respecteren van de volgorde 123 4.1.2.4 Controle op de volledigheid 124 4.1.2.5 Non-verbaal gedrag 124 4.1.2.6 De invloed van de omgeving 125 4.1.2.7 Onderzoekereffecten 125 4.1.2.8 Sociale wenselijkheid 126 4.1.2.9 De respons 126 4.1.2.10 De tijdsduur 127 4.1.2.11 De kostprijs 127
Inhoud 6 4.2 OPERATIONALISEREN VAN KENMERKEN: VAN ONDERZOEKSVRAAG NAAR ENQUÊTE 128 4.2.1 Stap 1: Bepaal de variabelen in de onderzoeksvraag of hypothese 129 4.2.2 Stap 2: Definieer de variabelen 130 4.2.3 Stap 3: Bepaal welke componenten van de variabele je wilt onderzoeken 132 4.2.4 Stap 4: Zet kenmerken of componenten om naar indicatoren 133 4.2.5 Stap 5: Zet indicatoren om naar vragen en antwoordmogelijkheden in een vragenlijst 134 4.3 EEN ENQUÊTE OPSTELLEN 141 4.3.1 Soorten enquêtevragen 142 4.3.2 Vragen opstellen 144 4.3.3 Antwoordmogelijkheden formuleren 148 4.3.4 Opbouw vragenlijst 152 4.4 BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT VAN HET DATAVERZAMELINGSINSTRUMENT 154 4.4.1 Betrouwbaarheid 155 4.4.1.1 Test-hertestmethode 155 4.4.1.2 Homogeniteit testen 156 4.4.1.3 Paralleltest en split-halfmethode 159 4.4.2 Validiteit 160 4.4.2.1 Begrips- of constructvaliditeit 161 4.4.2.2 Predictieve validiteit 162 4.5 AFNAME VAN ENQUÊTES 162 4.6 AAN DE SLAG 164 HOOFDSTUK 5 DATA-ANALYSE IN KWANTITATIEF ONDERZOEK 169 5.1 VOORBEREIDING VAN DE DATA-ANALYSE 171 5.1.1 Codering van blanco enquêtes 171 5.1.2 Een codeboek opstellen 172 5.1.3 Een datamatrix opstellen 174 5.1.4 Variabelen en hun meetniveaus 175
Inhoud 7 5.2 BESCHRIJVING VAN AFZONDERLIJKE VARIABELEN 177 5.2.1 Frequentietabellen 178 5.2.2 Grafieken 183 5.2.3 Centrum- en spreidingsmaten 187 5.2.3.1 Centrummaten 187 5.2.3.2 Spreidingsmaten 193 5.2.3.3 Overzicht centrum- en spreidingsmaten naar eigenschappen 200 5.3 BESCHRIJVING VAN EEN COMBINATIE VAN VARIABELEN 201 5.3.1 Kruistabellen 201 5.3.1.1 Wat zijn kruistabellen? 201 5.3.1.2 Complexe beschrijvende onderzoeksvragen beantwoorden aan de hand van kruistabellen 202 5.3.1.3 Verklarende onderzoeksvragen beantwoorden aan de hand van kruistabellen 202 5.3.1.4 Significantie bij kruistabellen 203 5.3.2 Correlatietabellen 208 5.3.2.1 Wat zijn correlatietabellen? 208 5.3.2.2 Onderzoeksvragen beantwoorden aan de hand van correlatietabellen 211 5.3.2.3 Significantie bij correlatietabellen 212 5.3.2.4 Meetniveaus en het gebruik van correlatietabellen 213 5.3.3 Regressieanalyse 213 5.3.3.1 Regressieanalyse: het basismodel 214 5.3.3.2 Regressieanalyse met meerdere onafhankelijke variabelen 215 5.3.3.3 Regressieanalyse met intermediaire effecten 217 5.3.3.4 Interactie-effecten en andere complexere modellen 218 5.3.4 Grafieken 218 5.4 DATA-ANALYSE VIA EXCEL 224 5.4.1 Een datamatrix opstellen 226 5.4.2 Frequentietabellen opstellen 226 5.4.3 Cirkel- en staafdiagrammen opstellen 231 5.4.4 Centrum- en spreidingsmaten berekenen 231 5.4.5 Kruistabellen opstellen 235 5.4.6 Gemengd staafdiagram en puntenwolk opstellen 239 5.4.6.1 Gemengd staafdiagram opstellen 239 5.4.6.2 Puntenwolk opstellen 243
Inhoud 8 5.5 OVERZICHTSSCHEMA DATA-ANALYSE 247 5.6 AAN DE SLAG 248 HOOFDSTUK 6 KWALITATIEF ONDERZOEK VIA INTERVIEWS EN FOCUSGROEPEN 251 6.1 HET ONDERZOEKSPROCES IN KWALITATIEF ONDERZOEK 253 6.2 KWALITATIEVE ONDERZOEKSMETHODEN 255 6.2.1 Een korte omschrijving van enkele methoden 255 6.2.1.1 Interviews 255 6.2.1.2 Focusgroepen 256 6.2.1.3 Observaties 256 6.2.1.4 Casestudy’s 257 6.2.2 De keuze tussen de methoden 257 6.2.2.1 Het onderzoeksonderwerp 258 6.2.2.2 De invloed van de omgeving 262 6.2.2.3 Onderzoekereffecten 263 6.2.2.4 Sociale wenselijkheid 264 6.2.2.5 De bereidheid tot medewerking 264 6.2.2.6 De tijdsduur 265 6.2.2.7 De kostprijs 267 6.3 INTERVIEWS 270 6.3.1 Soorten interviews 270 6.3.1.1 Het interviewschema en de topiclijst 270 6.3.1.2 Open interviews 271 6.3.1.3 Semigestructureerde interviews 272 6.3.2 Interviews voorbereiden 273 6.3.2.1 Van onderzoeksvraag naar interviewschema 273 6.3.2.2 Een interviewschema opstellen 274 6.3.2.3 Voorbereiding op je rol als interviewer 282 6.3.2.4 De context 283 6.3.2.5 De registratie 285 6.3.2.6 Proefinterviews 286 6.3.2.7 De eerste contacten 287 6.3.3 Interviews afnemen 289 6.3.3.1 Presentatie 289
Inhoud 9 6.3.3.2 Benodigdheden 289 6.3.3.3 De eerste momenten 290 6.3.3.4 Het interview 290 6.3.3.5 Na het interview 296 6.4 FOCUSGROEPEN 299 6.4.1 Focusgroepen voorbereiden 299 6.4.1.1 Focusgroepen samenstellen 300 6.4.1.2 Een interviewschema opstellen 301 6.4.1.3 Voorbereiding op je rol als moderator 304 6.4.1.4 De context 304 6.4.1.5 De registratie 306 6.4.1.6 Proefafname 306 6.4.1.7 De eerste contacten 307 6.4.2 Dataverzameling via focusgroepen 307 6.4.2.1 Presentatie 307 6.4.2.2 Benodigdheden 307 6.4.2.3 De eerste momenten 308 6.4.2.4 Het verloop van de focusgroep 308 6.4.2.5 Na de focusgroep 310 6.5 AAN DE SLAG 311 HOOFDSTUK 7 DATA-ANALYSE IN KWALITATIEF ONDERZOEK 315 7.1 PRINCIPES 317 7.1.1 Een cyclisch proces 317 7.1.2 Een niet-gestandaardiseerd proces 318 7.2 ANALYSE VAN TEKSTMATERIAAL 319 7.2.1 Notities 319 7.2.2 Transcripten 319 7.2.3 Ander tekstmateriaal 321 7.3 WERKWIJZE 321
Inhoud 10 7.4 FASEN 322 7.4.1 Een grondige kennismaking met de data 322 7.4.2 Opdelen en open coderen 322 7.4.2.1 Opdelen 322 7.4.2.2 Open coderen 323 7.4.3 Beschrijven en theorievorming 326 7.4.3.1 Beschrijven 326 7.4.3.2 Theorievorming 330 7.4.4 Concluderen 333 7.4.4.1 Terugkoppelen naar de onderzoeksvragen 334 7.4.4.2 Controle van de conclusies 335 7.5 AANDACHTSPUNTEN 336 7.5.1 Citaten 336 7.5.2 Data die niet aan de onderzoeksvragen bijdragen 336 7.5.3 Data-analyse van focusgroepen 336 7.6 BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT IN KWALITATIEF ONDERZOEK 338 7.6.1 Betrouwbaarheid 338 7.6.2 Validiteit 339 7.6.3 Streven naar betrouwbaarheid en validiteit 341 7.7 AAN DE SLAG 343 HOOFDSTUK 8 DE RAPPORTAGE 347 8.1 HET BELANG VAN DE RAPPORTAGE 349 8.2 VERSCHILLENDE RAPPORTAGEVORMEN 351 8.2.1 Korte omschrijving van enkele rapportagevormen 351 8.2.1.1 Schriftelijke rapportagevormen 351 8.2.1.2 Mondelinge rapportagevormen 353 8.2.1.3 Alternatieve rapportagevormen 354 8.2.2 De keuze voor een of meer rapportagevormen 355
Inhoud 11 8.3 HET ONDERZOEKSRAPPORT 357 8.3.1 De inhoud 357 8.3.1.1 Het voorwoord 358 8.3.1.2 De samenvatting 358 8.3.1.3 De inhoudsopgave 358 8.3.1.4 De inleiding 359 8.3.1.5 Het literatuuroverzicht 359 8.3.1.6 Het onderzoeksontwerp en -verloop 360 8.3.1.7 De resultaten 361 8.3.1.8 De conclusies en discussie 361 8.3.1.9 De aanbevelingen 363 8.3.1.10 De literatuurlijst 364 8.3.1.11 De bijlagen 364 8.3.2 Aandachtspunten 364 8.3.2.1 Vorm en stijl 364 8.3.2.2 Ethische aspecten 366 8.3.2.3 Het schrijfproces 367 8.4 MONDELINGE PRESENTATIE 368 8.4.1 De inhoud 368 8.4.1.1 De inleiding 369 8.4.1.2 De kern 369 8.4.1.3 Het slot 369 8.4.2 Aandachtspunten 370 8.4.2.1 Vorm en stijl 370 8.4.2.2 Ondersteunend materiaal 371 8.4.2.3 Interactie 372 8.4.2.4 De voorbereiding 372 BIBLIOGRAFIE 373 BIJLAGE INTEGRALE ENQUÊTE 377 INDEX 385