STARTEN MET GENIE

1 Opbouw van een thema

CHECK IN

Safety first!

CHECK IN

Wat op school gebeurt in een labo, doet de industrie op grote schaal. Ze gebruiken en stockeren chemische stoffen volgens de richtlijnen die vanuit de overheid worden opgelegd. Hoewel er heel wat veiligheidsmaatregelen zijn, loopt er toch soms iets mis. Zo ontplofte in 1976 in Italië een chemische fabriek en kwamen er giftige dampen in het nabijgelegen stadje Seveso terecht.

In de video zie je hoe de ramp kon gebeuren en welke lessen eruit getrokken werden.

BEKIJK DE VIDEO

De overheid houdt een overzicht bij van alle bedrijven in België die gevaarlijke stoffen produceren, behandelen of transformeren: de Sevesobedrijven.

1 Scan de QR-code en zoek via de website op welke Sevesobedrijven bij jou in de buurt liggen.

Noteer ze hier.

OPEN DE WEBSITE

2 De vier grootste gevaren voor de bevolking in de directe omgeving van een Sevesobedrijf zijn vastgelegd in vier veiligheidspictogrammen. Welke van de onderstaande pictogrammen zijn dat?

Ga op zoek op de website en kruis aan. Inde CHECK IN maakjekennis methetonderwerpvanhetthema. Inhetkadertjeonderaanvind jeeenaantalvragendiejeop heteindevanhetthemakunt beantwoorden.

VERKEN

Hoe gevaarlijk zijn huishoudproducten?

OPDRACHT 1

    18 THEMA 01 CHECK IN    In het labo is het ook belangrijk om op te letten tijdens het uitvoeren van een proef. ` Wie of wat moet je beschermen? ` Welke veiligheidspictogrammen kun je in een labo op school terugvinden? ` Welke veiligheidsmaatregelen moet je in een labo op school respecteren?  VERKEN Inde verkenfase zulje merkendatjealwatkennis hebtoverhetonderwerp datinhetthemaaanbod komt.Jouwvoorkennis wordthiergeactiveerd. DE HOOFDSTUKKEN Nahetactiverenvandevoorkennisvolgeneenaantal hoofdstukken. Eenthemabestaatuitmeerderehoofdstukken.Doorheendehoofdstukken verwerfjedenodigekennisenvaardighedenomuiteindelijkeenantwoord tegevenopdecentralevraagofhetprobleemuitdeCHECKIN. STARTEN MET GENIE 11

Welke gevaren loop jij bij je thuis? Waarom wordt er in reclame over huishoudproducten vermeld dat je ze buiten het bereik van kinderen moet houden? Waarom zijn die producten zo gevaarlijk en hoe kunnen we dat gevaar beter inschatten?

?

1 Je leerkracht laat vijf chemische producten zien die je ook thuis kunt terugvinden, bijvoorbeeld producten om te poetsen, om te wassen of af te wassen, te koken, te tuinieren of jezelf te verzorgen. Bekijk de producten en de etiketten aandachtig. 2 Beantwoord de vragen. a Welke pictogrammen vind je terug op de verpakkingen? Zet telkens een kruisje onder het pictogram per keer dat je het tegenkomt op een verpakking. 597489-Genie-Ch3-Th1.indd 18 20/05/2021 12:58

andere producteigen pictogrammen

HOOFDSTUK 1 Waarmee moet je THEMA 01 VERKEN 19 rekening houden 597489-Genie-Ch3-Th1.indd 19 20/05/2021 12:58 in een labo?

LEERDOELEN

Je kunt al: de gevaren inschatten bij het werken met chemische producten; jezelf en je omgeving beschermen voor gevaren; bewust omgaan met stoffen en hun gevaren en zo een veilige omgeving creëren.

Je leert nu: de veiligheidsmaatregelen in een labo kennen en juist toepassen; de meest gebruikte labomaterialen benoemen en hun functie beschrijven; een chemisch etiket lezen en naar de betekenis handelen; de veiligheidspictogrammen interpreteren en bespreken; de werking en het nut van H- en P-zinnen interpreteren en bespreken; de onderdelen van een verslag begrijpen en toepassen. In het labo kun je heel wat extra (veiligheids)materialen of voorwerpen terugvinden die je niet in een ander klaslokaal ziet. Ze zorgen ervoor dat je kunt werken in een veilige omgeving. Raadpleeg zeker altijd het reglement vóór het uitvoeren van een labo, zodat je altijd veilig te werk kunt gaan.

1.1 Het gebruikte veiligheidsmateriaal

OPDRACHT 2

Hoe ziet mijn labolokaal eruit?

1 Loop rond in het labolokaal en kruis aan welke materialen je ziet. Ontbreekt er iets? Vul dan gerust het lijstje aan.  EHBO-kistje  branddeken  handblusser  gaskranen  nooddouche  oogdouche  trekkast  aparte eilanden THEMA 01 HOOFDSTUK 1 21

     beschermende kledij: labojas, labobril, handschoenen brandblusser met label: A/B/C/D/E/F waterkranen noodstop aangepast tafelblad

      597489-Genie-Ch3-Th1.indd 21 20/05/2021 12:58 38 SYNTHESE THEMASYNTHESE

de algemene regels de betekenis de naam en van H- en toepassingen van P-zinnen het labomateriaal

H- EN P-ZINNEN zie p 28 TOEPASSINGEN LABOMATERIAAL

om veilig in een labo te werken ken/kan ik: de basishandelingen de veiligheidspictogrammen

BEKIJK DE het laboverloop het chemisch etiket lezen

KENNISCLIP

THEMA 01 THEMASYNTHESE

CONTRACT Als leerling verbind ik mij ertoe om de volgende regels altijd toe te passen in het labo. Bij fouten tegen deze regels weet ik dat er gevolgen zijn voor mijn veiligheid en die van anderen rondom mij. Ik draag steeds het juiste beschermingsmateriaal op de juiste manier: labojas dichtgeknoopt, veiligheidsbril op de neus, handschoenen indien nodig. Losse haren bind ik samen. Mijn labotafel is altijd ordelijk. In het labo houd ik de doorgang vrij en leg ik alle onnodige materialen, zoals mijn boekentas, op de daartoe voorziene plaats. Ik gedraag me steeds rustig, blijf zo veel mogelijk aan mijn werkbank en speel niet in het labo. Ik neem geen materialen of stoffen mee uit het labo. Eten of drinken doe ik niet in een labolokaal. Als er iets misloopt, haal ik er meteen de leerkracht bij. Ik giet een gebruikte stof nooit terug in de fles, maar verwerk ze als afval. Wanneer ik aan een stof ruik, doe ik dat steeds op de correcte manier, door te wuiven. Klaar met de proef? Dan maak ik alles schoon, berg alles correct op en was mijn handen grondig. Ik kom steeds goed voorbereid naar het practicum. Ik ken de brandprocedure en weet hoe ik moet reageren bij brand. Als leerling van deze klas verklaar ik me tijdens een labo altijd te houden aan de bovenstaande regels. Ik respecteer de extra maatregelen die in mijn school genomen worden. Datum, Naam en handtekening, 597489-Genie-Ch3-Th1.indd 38 20/05/2021 12:59 39THEMA 01 CHECKLIST CHECKLIST JA NOG OEFENEN 1 Begripskennis • Ik kan de algemene regels binnen een labo opsommen. • Ik kan de verschillende veiligheidsmaterialen in een lokaal benoemen en de functie bespreken. • Ik kan de verschillende onderdelen van een chemisch etiket herkennen en de informatie gebruiken om veilig te werken in een labo. • Ik herken de veiligheidspictogrammen en weet hoe ernaar te handelen. • Ik kan de H- en P-zinnen opzoeken, interpreteren en ernaar handelen. • Ik weet hoe een labo verloopt. • Ik weet dat een labo afval met zich meebrengt en verwerk dat op een correcte manier. • Ik kan de verschillende onderdelen van een bunsenbrander benoemen. • Ik kan de stappen om een bunsenbrander aan te steken in de juiste volgorde opsommen. • Ik kan de verschillende vlammen van een bunsenbrander benoemen en de warmste plek aangeven. 2 Onderzoeksvaardigheden • Ik kan een bunsenbrander aansteken. • Ik kan een balans gebruiken. • Ik kan werken met trechter en filtreerpapier. • Ik kan het vloeistofniveau in glaswerk correct aflezen. ` Je kunt deze checklist ook op invullen bij je Portfolio. 597489-Genie-Ch3-Th1.indd 39 20/05/2021 12:59 SYNTHESE EN CHECKLIST Wevattendekernvanhetthemavoorjesamen inde hoofdstuksynthese en themasynthese.  Vervolgenswillenwegraagdatjevorderingen maaktendatjereflecteertopjetakenenleert uitfeedback.De checklist iseenhulpmiddelom zelfzichttekrijgenofjedeleerdoelenaldan nietonderdekniehebt. voorbeeldhoofdstuk

CHECK IT OUT

Safety first!

Bekijk de tekening en geef aan wat er misloopt in het labo. Waarom is dat gevaarlijk?

In Sevesobedrijven houdt de regering vooral toezicht op de gevaren voor de wijde omgeving: de mogelijkheid tot ontploffing en brand, het vrijkomen van giftige dampen en de gevaren voor het milieu. In het labo houden we rekening met alle veiligheidspictogrammen.

In het labo moet je niet enkel rekening houden met de wijde omgeving, maar ook met gevaren voor jezelf, je klasgenoten, de leerkracht, het klaslokaal, de school ... Het is dan ook belangrijk dat je je bewust bent van de gevaren. Door het stellen van regels en wetten, zoals de overheid doet voor Sevesobedrijven, blijven we mogelijke ongevallen een stapje voor.

40 THEMA 01 CHECK IT OUT

CHECK IT OUT

In CHECK IT OUT toeomterugte pasjede koppelen vergaardekennisenvaardigheden naardevragenuitdeCHECKIN.

AAN DE SLAG

Inhetonderdeel Aan de slag kunjeverderoefenen. Jeleerkrachtbeslistofje deoefeningenopheteinde vanhetthemamaaktof doorheendelessen.

AAN DE SLAG

1 Tot welke brandklassen behoren de voorbeelden van branden die in een chemisch labo kunnen ontstaan? Welke brandblusser zou je gebruiken?

Soort brand Brandklasse Brandblusser

natrium

het gas dat je gebruikt om je bunsenbrander aan te steken (aardgas)

alcohol

olie in een oliebad

2 Geef aan of de zinnen H- of P-zinnen zijn.

Gevaar voor massa-explosie bij brand. Zin

Beschermende kledij dragen.

In contact met water komen ontvlambare gassen vrij die spontaan kunnen ontbranden.

Schadelijk bij inslikken, bij contact met de huid en bij inademing.

Koel bewaren.

Explosieveilige elektrische/ventilatie-/verlichtings-/... apparatuur gebruiken. H- of P-zin

597489-Genie-Ch3-Th1.indd 40 20/05/2021 12:59

3 Welke veiligheidspictogrammen kun je linken aan de H- en P-zinnen?

Zin Giftig bij inslikken, bij contact met de huid en bij inademing. Kan mogelijk de vruchtbaarheid of het ongeboren kind schaden. Bijbehorend pictogram Kan irritatie van de luchtwegen veroorzaken. Giftig voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen. Verwijderd houden van warmte/vonken/open vuur/ hete oppervlakken en andere ontstekingsbronnen. - Niet roken. Veroorzaakt ernstige brandwonden en oogletsels. THEMA 01 AAN DE SLAG 41 597489-Genie-Ch3-Th1.indd 41 20/05/2021 12:59 LABO Naam: klas: nummer: ONDERZOEK

De geleidbaarheid van stoffen

1 Onderzoeksvraag Welke stoffen geleiden de elektrische stroom? 2 Hypothese Ik denk dat: • gedestilleerd water de stroom wel / niet geleidt (schrap wat niet past); • zout water de stroom wel / niet geleidt (schrap wat niet past); • suikerwater de stroom wel / niet geleidt (schrap wat niet past). 3 Benodigdheden ! Check steeds goed de veiligheidsmaatregelen en gevaren van alle stoffen en materialen! VEILIGHEIDSVOORSCHRIFT      Materiaal vier maatbekers grafiet (of potlood) zeven weegschuitjes spatel stoomkring met ledlamp en elektroden Sto en LABO ONDERZOEK 249

        60 ml gedestilleerd water 20 ml kraantjeswater grafiet (koolstof van potloodkern) aluminium (Al) ijzer (Fe) koper (Cu) suiker keukenzout (NaCl)

4 Werkwijze 1 Neem vier maatbekers. 2 Voeg aan één maatbeker 20 ml gedestilleerd water toe. 3 Voeg aan één maatbeker 20 ml kraantjeswater toe. 4 Voeg aan één maatbeker 20 ml gedestilleerd water met 1 spatel keukenzout toe. 5 Voeg aan één maatbeker 20 ml gedestilleerd water met 1 spatel suiker toe. 6 Breng in één weegschuitje een spatel keukenzout. 7 Breng in één weegschuitje een spatel suiker. 8 Breng in één weegschuitje een spatel zwavelpoeder. 20 ml gedestilleerd water

20 ml kraantjeswater 20 ml gedestilleerd water 1 spatel keukenzout

20 ml gedestilleerd water 1 spatel suiker 597489-Genie-Ch3-Th4-Labo.indd 249 6/05/2021 16:30 Je weet hoe je een filtreerpapier vouwt en hoe je het bevestigt in een trechter. THEMA 01 HOOFDSTUK 2 37

2.4 Hoe lees je het vloeistofniveau in glaswerk af?

Het vloeistofniveau lees je af via de meniscus. Dat is de naam van het grensvlak tussen de vloeistof en de lucht. Op afbeelding 9 zie je een voorbeeld. Het vloeistofpeil is vaak geen rechte lijn. Afhankelijk van de krachten die spelen in de vloeistof, zal het vloeistofoppervlak een kromming naar boven of beneden maken. Je moet het vloeistofniveau steeds aflezen op de bodem van het kommetje of op de top van het bolletje. Daarbij is het belangrijk om het glaswerk op ooghoogte te brengen. Doe je dat niet, dan maak je een fout bij het aflezen. aflees hoogte

B 10 20 A b. 9 A lezen vloeistofniveau in glaswerk via de meniscus Je kunt het vloeistofniveau in glaswerk op een correcte manier aflezen door steeds op ooghoogte te werken en rekening te houden met de meniscus.  Maak oefening 5. 597489-Genie-Ch3-Th1.indd 37 6/05/2021 16:29 ` Per thema vind je op adaptieve oefenreeksen om te leerstof verder in te oefenen. LEREN LEREN • Indelinkermargenaastdetheorieiserplaatsomzelf notitiestemaken.Noterentijdensdeleshelptjeomde leerstofactiefteverwerken. • Op vindjealternatieveversiesvande themasynthese. • Op vindjeperthemasyntheseeenkennisclip waarinweallesvoorjounogeensopeenrijtjezetten. LABO’S Gazelfoponderzoek!Opheteindevanhetleerschriftstaan eenaantallabo’somverderexperimentenuittevoeren. A voorbeeldhoofdstuk

2 Handig voor onderweg

In elk thema word je ondersteund met een aantal hulpmiddelen.

Kenniskader Wezetten dezerode doorheen kaders. hetthemadebelangrijkstezakenopeenrijtjein

Indetipkadersvindjehandige uitvoerenvandeonderzoeken tipsterugbijhet ofopdrachten.

!

VEILIGHEIDSVOORSCHRIFT

MetGENIEgajezelfexperimenterenenoponderzoek.Daarbijmoet natuurlijkeenaantalveiligheidsvoorschriftenrespecteren.Dievind teruginditkader. je je

WOORDENLIJST Moeilijkewoordenwordenuitgelegdin eenwoordenlijstop . Diewoordenspringenextrainhetoog doorde stippellijn. Bijhetonlinelesmateriaalvindjeeen vademecum. Datvademecum̒GENIEinSTEM-vaardighedenomvat: • stappenplannenomeengrafiektemaken,opstellingencorrect • stappenplannenomeengoedeonderzoeksvraagoptestellen, • eenoverzichtvangevarensymbolenenP-enH-zinnen; • eenoverzichtvangroothedeneneenheden; • eenoverzichtvanlabomateriaalenlabotechnieken; • … tebouwen,metingenuittevoeren eenhypotheseteformuleren…; …; STARTEN MET GENIE 13

TIP Eenweetjeskadergeeftextraverduidelijkingof illustreertdeleerstofmeteenextravoorbeeld. WEETJE OPDRACHT 11 DOORDENKER Noodaanmeeruitdaging?Doorheeneenthema zijnerverschillendedoordenkers. Nietaltijdevenmakkelijkomoptelossen, maarhetproberenwaard! voorbeeldhoofdstuk