Onderzoek: de Franken

Door bronnen te bestuderen vorm je je een bepaald beeld van het verleden. Soms zijn er echter weinig bronnen, of spreken de bronnen elkaar tegen waardoor die beeldvorming wel eens moeilijk is. Bovendien beïnvloeden je eigen ideeën en je leefomgeving ook de vorming van een historisch beeld. In dit onderzoek bestudeer je hoe sommige beelden van het verleden daardoor misschien niet helemaal kloppen.

31B DE vROEGE MIDDELEEUwEN (500-900) 800 keizerskroning Karel de Grote DE FRANKEN 480 751 900 1000 MEROVINGERS KAROLINGERS 1 Karel Martel en de Slag bij Poitiers BRON 1-2-3-4-5-6 In 732 verslaat de hofmeier Karel Martel een islamitisch leger onder leiding van Abd al-Rahman. Dat gebeurt ergens tussen Poitiers en Tours (Frankrijk). In de moderne tijd schept men een bepaald beeld van die slag. Klopt dat beeld wel? OPDRACHTEN 1 Bestudeer bron 1, bron 2 en bron 3. • Uit welke eeuw stammen de twee kunstwerken? • Wie doodt de Arabische aanvoerder? • Welk beeld krijg je van Karel Martel op basis van deze bronnen? • Waarom vindt Gibbon de overwinning belangrijk? • Omschrijf in je eigen woorden hoe men in de moderne tijd de overwinning voorstelt. 2 Bestudeer bron 4, bron 5 en bron 6. • Wat vertelt elke bron over de dood van Abd al-Rahman? • Met welke van de drie bronnen komt het beeld van de kunstenaars en de schrijver uit de moderne tijd het best overeen? • Wat kun je op basis van de bronnen zeker vertellen over de Slag bij Poitiers / Tours? • Geef twee zaken uit het beeld dat in de moderne tijd over de slag geschetst wordt dat door de bronnen niet wordt bevestigd. voorbeeldhoofdstuk

Bronzen beeld van Jean-François-Théodore

Gechter, 1833 (Louvre, Parijs) BRON 3 Wat als Karel niet gewonnen had?

De Saracenen zouden zijn opgerukt tot de grenzen van Polen en de Schotse Highlands. De Rijn is niet moeilijker over te

steken dan de Nijl of de Eufraat, en de Arabische vloot zou zonder slag of stoot de monding van de Theems opgevaren zijn.

Misschien zou de interpretatie van de Koran nu gegeven worden in de scholen van Oxford, en haar leerlingen zouden aan een besneden volk de heiligheid en waarheid van Mohammed verkondigen.

Uit: Edward Gibbon, The Decline and fall of the Roman Empire, 1776-1788

Gibbon is een Britse historicus. Zijn werk heeft een grote invloed in de moderne tijd. BRON 4

De moslims wilden naar Tours gaan om de

Sint-Maartenskerk, de stad en het hele land te vernietigen. Zij botsten echter op de glorieuze prins Karel aan het hoofd van zijn volledige leger. Hij leidde zijn legermacht en vocht even hard als een hongerige wolf zijn prooi aanvalt. Dankzij de glorie van Onzen

Heer hield hij een groot bloedbad onder de vijanden van het christelijke geloof zodat, zoals de geschiedenis getuigt, hij in de strijd 300 000 mannen doodde waaronder hun koning Abd al-Rahman.

Uit: De kroniek van Saint-Denis (abdij bij Parijs) Schilderij van Charles de Steuben, 1834-1837 (Versailles, Frankrijk, 5,42 m x 4,65 m, olieverf op doek) BRON 5 De nacht scheidde de twee legers, maar in het ochtendgrijs keerde het moslimleger terug naar het slagveld. De islamruiterij drong diep in de gelederen van het christelijke leger door. Veel moslims waren echter met hun gedachten bij de buit (van eerdere plunderingen) die ze in hun tenten opgeslagen hadden. Plotseling klonk er een valse kreet in hun gelederen dat enkele vijanden hun kamp aan het plunderen waren. Verschillende eenheden van de moslimruiterij verlieten daarop het slagveld om hun tenten te beschermen. Het leek alsof ze vluchtten en het ganse leger geraakte verontrust. Wanneer Abd al-Rahman (de aanvoerder) ging kijken waarom ze zoveel heisa maakten en hen terug naar het slagveld wenste te leiden, omsingelden de Frankische krijgers hem. Hij werd zodanig met speren doorboord dat hij stierf. Daarop vluchtte het ganse leger voor de vijand en velen stierven daarbij. Uit: een anonieme Arabische kroniek

ONDERZOEK DE FRANkEN

Saracenen: oude naam voor moslims HEDENDAAGSE VERTALING voorbeeldhoofdstuk

In het heetst van de strijd stonden de mannen van het noorden als een zee die niet te verplaatsen valt (...) Hun handen stootten hun zwaarden onvermoeibaar in de borsten (van de vijand). Uiteindelijk stopte men ’s nachts met vechten. De Franken lieten hun zwaarden zakken. Kijkend naar de ontelbare Arabische tenten bereidden zij zich voor op een nieuwe veldslag de volgende dag. ’s Anderdaags in vroege ochtend, wanneer zij zich terug opstelden, zagen de Europese mannen nog altijd de Arabische tenten staan. Zij beseften niet dat de tenten leeg waren. Spionnen ontdekten dat alle eenheden van de ‘Ishmaeliten’ [moslims] verdwenen waren.

Ze waren in de nacht in de grootste stilte gevlucht naar hun thuisland. Europese verkenners vonden nergens nog vijanden. De Europeanen achtervolgden de vluchtelingen niet, verdeelden de buit onder elkaar en gingen weer naar hun land.

Uit: Isidorus van Beja, Chronicon, 8e eeuw

33B DE vROEGE MIDDELEEUwEN (500-900) 2 De keizerskroning van Karel de Grote BRON 7-8-9 In 800 kroont de paus Karel de Grote in Rome tot keizer. Hij zou door de paus compleet verrast zijn geweest. Klopt dat wel? Wat zeggen de weinige beschikbare bronnen daarover? Afbeelding uit de 15e eeuw over de keizerskroningOPDRACHTEN Bestudeer bron 7, bron 8 en bron 9. • Geef voor elke bron weer of ze primair of secundair is om de vraag te beantwoorden. • Van welke bronnen is de auteur gekend? • Waarom is het feit dat auteurs Karel persoonlijk gekend hebben geen garantie dat ze de gebeurtenissen juist weergeven? • Uit welke twee bronnen lijkt het alsof Karel door de paus compleet verrast wordt? • Uit welke bron lijkt het alsof de kroning daarvoor al besproken werd? • Kun je de historische vraag of keizer Karel echt verrast was door de keizerskroning beantwoorden? Waarom (niet)? BRON 7 Toen hij op Kerstmis in de Sint-Pietersbasiliek binnengetreden was om de mis bij te wonen, nam hij voor het altaar plaats en stond met gebogen hoofd in gebed verzonken. Paus Leo plaatste hem de kroon op het hoofd, terwijl het volk hem toejuichte: ‘Aan Karel-Augustus, gekroond door God, groot en vredelievende keizer van de Romeinen, lang leve en zege!’ Na die toejuichingen werd hij door de paus vereerd zoals men de keizers van de oudheid vereerde en voortaan werd hij keizer en Augustus genoemd. Enige dagen later beval hij dat zij die vorig jaar de paus afgezet hadden, voor het gerecht gebracht moesten worden (...) ‘Zijn zij volgens de Romeinse wet, wegens majesteitsschennis, ter dood veroordeeld’. Uit: de Frankische Rijksannalen, na 800 In annalen staat per jaar kort vermeld wat een auteur belangrijk vindt. De Frankische Rijksannalen worden bijgehouden tussen 787 en 829. Vier verschillende auteurs werken eraan. Hun namen zijn niet bekend, maar waarschijnlijk zijn het leden van de hofhouding van Karel de Grote. voorbeeldhoofdstuk

[Karel] kwam daarop naar Rome, om de (...) kerkelijke zaken weer op orde te brengen, en bleef er de hele winter. In die tijd kreeg hij er ook de titel van keizer en Augustus. Oorspronkelijk had hij daar zo’n hekel aan, dat hij verzekerde, dat hij die keer, al was het nog zo’n hoogdag, niet naar de mis zou zijn gegaan als hij de bedoeling van de paus had kunnen vermoeden.

Bewerking van Einhard, Het leven van Karel de Grote, ca. 830 Daar er [in het Oost-Romeinse Rijk] (...) de keizerlijke macht in handen was van een vrouw (...) Daar de almachtige God al de bezittingen [het Frankische Rijk] onder zijn gezag

[Karel] geplaatst had, leek het hun [de paus en het concilie]

(...), in overeenstemming met het verzoek van het christelijke volk, dat hij er ook de keizerlijke titel zou dragen. Die bede wilde Karel de Grote niet weigeren, maar onderwierp zich aan het verlangen (van hen) en ontving de titel van keizer met de wijding door paus Leo.

De geleerde Einhard (770-840) komt uit de Mainstreek (nu

Duitsland) en is een belangrijke medewerker van Karel de

Grote en zijn opvolger Lodewijk de Vrome. Einhard schrijft de biografie omstreeks 830 in opdracht van die laatste. Hij wil in zijn werk vooral Karel ophemelen. Einhard baseert zich gedeeltelijk op de Rijksannalen, maar was ook aanwezig bij de keizerskroning.

3Het uiterlijk van Karel de Grote

BRON 10-11-12-13-14-15 Van Karel de Grote (768-814) bestaan tal van afbeeldingen. Kloppen die afbeeldingen echter wel? Hoe ziet Karel de Grote er dus uit?

34

Bewerking van de annalen van de abdij van Lorsch, ca. 835 De annalen gaan over de periode 703-803 en er wordt door vier verschillende auteurs aan geschreven. Een van die auteurs is mogelijk de abt Richbod, een vriend van Karel de Grote.

OPDRACHTEN Bestudeer bron 10 tot bron 15. • Welke twee soorten bronnen worden hier gebruikt? • Geef voor bron 10 tot 14 telkens kort weer hoe Karel wordt voorgesteld. • Vergelijk die voorstellingen met de omschrijving in bron 15. Welke twee bronnen komen het best met de omschrijving overeen? • Waarom is het zelfs bij die bronnen niet zeker dat ze Karel juist voorstellen? • ‘De wijze waarop Karel wordt voorgesteld, verandert in de loop van de geschiedenis.’ Juist of fout?

Motiveer je antwoord. BRON 10 Klein ruiterstandbeeld uit de 9e eeuw, Louvre, Parijs rijksappel:

bolvorm die de wereldlijke macht voorstelt

Het bronzen beeldje was oorspronkelijk verguld.

De figuur houdt een rijksappel vast die het rijk

symboliseert. Die gewoonte stamt uit de tijd van Karel de Kale (reg. 840-877). Die kleinzoon van Karel de Grote heeft een wat korte en brede lichaamsbouw. In de 15e eeuw wordt het paard gerestaureerd.

ONDERZOEK DE FRANkEN

concilie: belangrijke kerkvergadering met bisschoppen voorbeeldhoofdstuk

BRON 12 Afbeelding uit de ‘Les Grandes Chroniques de France’, 13e-14e eeuw

Het schrijn bevat resten van Karel en is gemaakt van verguld zilver. De goudsmeden hebben zich voor de

voorstelling van de figuren gebaseerd op een geschreven bron uit de 12e eeuw, de ‘Historia Caroli Magni’. B DE vROEGE MIDDELEEUwEN (500-900) 35

BRON 13 Schilderij van Albrecht Durer, ca. 1513, Germanisches Nationalmuseum, Nürnberg Geschilderd in opdracht van de stad Nürnberg BRON 14 Standbeeld van Karel de Grote te paard in Parijs door Louis en Charles Rochet, 1882 BRON 15 De keizer was sterk en goed gebouwd. Hij was lang en slank, maar niet abnormaal groot, want zijn lengte was zevenmaal die van zijn voeten. De bovenkant van zijn hoofd was rond, hij had een fel doorborende blik en ongewoon grote ogen. Zijn neus was iets langer dan normaal. Hij had een mooie kop met wit haar en een vrolijke en goedgehumeurde uitdrukking (…) Zijn nek was kort en nogal dik en hij had een buikje, maar door de goede bouw van de rest van zijn lichaam viel dat niet op. Bewerking van Einhard, Het leven van Karel de Grote, ca. 830 De geleerde Einhard (770-840) komt uit de Mainstreek (nu Duitsland) en is een belangrijke medewerker van Karel de Grote en zijn opvolger Lodewijk de Vrome. © imageselectvoorbeeldhoofdstuk

OPDRACHTEN

Bestudeer de verschillende bronnen bij bron 16 en geef weer welke uitspraken juist zijn. • De Byzantijnen erkennen Karel de Grote onmiddellijk als keizer of imperator. • Pas na een oorlog en na gebiedsverlies erkennen de Byzantijnen Karel als keizer of imperator. • Karel de Grote vindt de titel van keizer niet belangrijk en gebruikt hem niet. • Karel de Grote probeert relaties aan te knopen met de kalief van Bagdad. • De Frankische schrijvers kennen de kalief van Bagdad zeer goed. • De kalief van Bagdad stuurt geschenken naar Karel de Grote. • De Frankische schrijvers maken van Karel de belangrijkste bondgenoot van de kalief. • Buitenlandse vorsten zien Karel als een concurrent of een bondgenoot.

BRON 16 A Onenigheid met de Byzantijnen

Karel de Grote draagt na de keizerskroning de titel ‘Imperator’ of ‘Imperator Augustus’. Als reactie op de keizerskroning van Karel noemt de Byzantijnse keizer zich ‘Imperator van de Romeinen’. Daarmee verwijst hij naar het ganse Romeinse Rijk en zegt hij eigenlijk dat hij boven Karel staat. In 806 komt het tot een oorlog tussen de Byzantijnen en de Franken. Die laatsten veroveren Venetië en delen van het huidige Kroatië. In 812 sluiten Franken en Byzantijnen weer vrede. In het vredesverdrag van Aken aanvaarden de Byzantijnen dat Karel de Grote de titel van ‘Imperator’ voert. Bewerking van ‘Frieden von Aachen’ op nl.wikipedia.org B Een munt van Karel de Grote (Carolus Imperator)

Op de munt staat rechts Imp(erator)

Aug(ustus). Op zijn hoofd draagt Karel een lauwerkrans zoals de Romeinse keizers.

C De olifant Aboel Abbas In 797 stuurt Karel de Grote de Jood Isaak als gezant naar Aaron (Haroen) al-Rashid, de kalief van Bagdad en de vorst van een groot islamitisch rijk. In 802 is Isaak terug aan het hof van Karel in Aken met geschenken van de kalief waaronder de olifant Aboel Abbas. 802 Isaac de Jood kwam terug met een olifant (…) gezonden door de koning van de Perzen (…) de naam van de olifant was Aboel Abbas. 810 (…) daar stierf de olifant (…) geschonken door de koning van de Saracenen (…)

Uit: de Frankische Rijksannalen, na 800

Zijn relaties met Aaron, koning van de Perzen, die over bijna het volledige oosten regeerde (…) waren zo vriendschappelijk dat deze prins die belangrijker vond dan die met alle andere koningen en heersers (…) Wanneer zij weer vertrokken, stuurde hij zijn eigen ambassadeurs mee, en gaf hij magnifieke geschenken (…) Enkele jaren daarvoor had Karel om een olifant gevraagd en hij stuurde de enige die hij toen had (…)

Bewerking van Einhard, Het leven van Karel de Grote, ca. 830

KUNNEN 1 bronnen indelen, vergelijken en beoordelen 2 historische vragen beantwoorden met behulp van opdrachten

3 soorten historische vragen herkennen 4 de betrouwbaarheid van een bron inschatten 5 historische beeldvorming onderzoeken ONDERZOEK DE FRANkEN voorbeeldhoofdstuk